Khóa luận Vai trò của Hỗ trợ Phát triển Chính thức (ODA) Nhật Bản đối với một số nước Châu á Thái Bình Dương và Việt Nam

am vµ NhËt B¶n. Kho¶n vay nµy gi¶i ng©n nhanh nh»m hç trî c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n vµ nh÷ng nç lùc c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam. C«ng hµm trao ®æi vµ HiÖp ®Þnh vay vèn ®­îc ký vµo th¸ng 9 n¨m 1999 vµ kho¶n vay trÞ gi¸ 20 tØ yªn ®­îc gi¶i ng©n toµn bé trong n¨m 2000. Ng©n Hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JBIC) lµ c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n phÝa NhËt. "S¸ng kiÕn míi Miyazawa" hç trî trªn 3 lÜnh vùc: (1) x©y dùng vµ c«ng bè mét ch­¬ng tr×nh thóc ®Èy ph¸t triÓn t­ nh©n; (2) kiÓm to¸n mét sè doanh nghiÖp Nhµ N­íc lín; (3) chuyÓn ®æi hµng rµo phi thuÕ quan sang thuÕ quan. 1.3. Hç trî hÖ thèng ph¸p lý §Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch thÞ tr­êng, ViÖt Nam cÇn nhanh chãng thiÕt lËp mét khu«n khæ ph¸p lý hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn mét mét ®¹o luËt th­¬ng m¹i vµ c¸c quy chÕ luËt ph¸p kh¸c nhau. Trong dù ¸n cña JICA "Hç trî h×nh thµnh ChÝnh s¸ch c¬ b¶n cña ChÝnh phut vÒ HÖ thèng luËt ph¸p" Giai ®o¹n I 1996-1999, NhËt B¶n ®· cö c¸c chuyªn gia vµ hç trî ph¸c th¶o vµ thùc hiÖn c¸c b­íc c¶i c¸ch luËt ph¸p vµ t­ ph¸p. Trong giai ®o¹n II (1999-2002), viÖc hç trî ®­îc më réng sang c¸c c¬ quan cã liªn quan kh¸c gåm c¶ Toµ ¸n Nh©n d©n Tèi cao vµ ViÖn kiÓm so¸t Nh©n d©n Tèi cao. 1.4. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc §Ó t¹o ®iÒu kiÖn hoµ nhËp kinh tÕ vµ chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr­êng mét c¸ch thuËn lîi, ViÖt Nam cÇn n©ng cao kiÕn thøc vµ tr×nh ®é cña c¸c doanh nghiÖp vµ ®éi ngò kü thuËt s¶n xuÊt. Th«ng qua JICA, NhËt B¶n ®· hç trî thµnh lËp "Trung T©m Ph¸t TriÓn Nh©n Lùc ViÖt Nam- NhËt B¶n" ë Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. C¸c trung t©m nµy cã vai trß lµ nh÷ng tæ chøc quan träng cung cÊp nguån nh©n lùc cÇn thiÕt cho kinh tÕ thÞ tr­êng t¹i ViÖt nam, ph¸t huy sù hiÓu biÕt lÉn nhau vµ cñng cè mèi quan hÖ th©n thiÖn gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n. §ång thêi, NhËt B¶n còng hç trî c¸c kho¸ ®µo t¹o cho c¸c kü s­ c¬ khÝ ë Hµ Néi. 2. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng trong lÜnh vùc giao th«ng vµ ®iÖn lùc Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng chiÕm phÇn lín nhÊt trong ODA cña NhËt víi ViÖt Nam vÒ c¶ khèi l­îng vµ sè l­îng c¸c dù ¸n. Trong c¸c kÕ ho¹ch vÒ ODA cña NhËt th× vèn vay ®ång yªn lµ c«ng cô chÝnh ®Ó hç trî c¸c lÜnh vùc nµy. C¸c dù ¸n vèn vay ®ång yªn cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­ Nghiªn cøu kh¶ thi vµ ThiÕt kÕ chi tiÕt ®­îc chuÈn bÞ kü cµng, cö chuyªn gia ®Õn c¸c ®¬n vÞ thùc thi vµ ®µo t¹o nh©n viªn phÝa ®èi t¸c, ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn dù ¸n ®­îc su«n sÎ. 2.1 Giao th«ng vËn t¶i Trong lÜnh vùc nµy, viÖc x©y dùng m¹ng l­íi ®­êng x¸. cÇu cèng vµ c¶ng träng ®iÓm ®­îc hç trî th«ng qua vèn vay ®ång yªn. C¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng nµy kÕt nèi c¸c khu vùc trung t©m chÝnh cña ViÖt Nam. 2.2 §iÖn lùc Trong lÜnh vùc nµy, NhËt B¶n tµi trî vèn ODA ®Ó x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®iÖn vµ hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, ®Æc biÖt tËp trung vµo c¸c thiÕt bÞ cã quy m« lín nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ ®iÖn ngµy cµng t¨ng nhanh. C¸c dù ¸n thùc hiÖn b»ng nguån vèn ODA cña NhËt cã ¶nh h­ëng lín ®èi víi sù ph¸t triÓn chung cña ViÖt Nam. 3. Hç trî c¸c lÜnh vùc ­u tiªn kh¸c Bªn c¹nh hai lÜnh vùc nªu ë trªn, NhËt B¶n cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho viÖc hç trî nh÷ng nç lùc cña ViÖt Nam trong viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. 3.1 Ph¸t triÓn n«ng th«n NhËt B¶n ®· cã sù hîp t¸c vÒ kü thuËt víi c¸c tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp trong viÖc nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng. Bªn c¹nh ®ã, th«ng qua c¸c dù ¸n vèn vay ®ång yªn, NhËt B¶n ®· hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n, c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu bao gåm c¸c lÜnh vùc vÒ ®­êng x¸, ®iÖn n¨ng vµ thuû lîi. 3.2 Gi¸o dôc vµ søc khoÎ Trong lÜnh vùc gi¸o dôc, 195 tr­êng tiÓu häc ®· ®­îc x©y dùng b»ng nguån vèn hç trî kh«ng hoµn l¹i. VÒ lÜnh vùc ch¨m sãc søc khoÎ, NhËt B¶n ®· trî gióp viÖc n©ng cÊp dÞch vô vµ thiÕt bÞ y tÕ th«ng qua c¸c kho¶n vay kh«ng hoµn l¹i vµ hîp t¸c kü thuËt. NhËt B¶n ®· ®ãng gãp vµo viÖc c¶i thiÖn chÊt l­îng vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång. 3.3 M«i Tr­êng C¸c dù ¸n vèn vay ®ång yªn tËp trung vµo viÖc c¶i thiÖn viÖc cung cÊp n­íc vµ hÖ thèng vÖ sinh ®ång thêi n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng t¹i c¸c khu vùc ®« thÞ d©n c­ ®«ng ®óc. IV. Thùc hiÖn ODA cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam KÓ tõ 1992 viÖn trî cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam gia t¨ng ®Òu ®Æn. Tæng gi¸ trÞ ODA ®¹t 744 tØ yªn trong giai ®o¹n tõ 1992-2000 (sè cam kÕt). Gi¸ trÞ nµy bao gåm vèn vay b»ng ®ång yªn (yen loans, 525 tØ yªn), viÖn trî kh«ng hoµn l¹i (59 tØ yªn) vµ hç trî kü thuËt (33 tØ yªn). C¬ Quan Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n (JICA), §¹i Sø Qu¸n NhËt vµ Ng©n Hµng Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n (JBIC) t¹i ViÖt Nam lµ hai c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc ODA NhËt t¹i ViÖt Nam. B¶ng 3.10 Gi¶i ng©n ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam §¬n vÞ: 100 triÖu Yªn N¨m tµi chÝnh Tæng sè Vèn vay ®ång yªn ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i Hîp t¸c kü thuËt 1992 474,19 455 15,87 3,32 1993 598,90 523,04 62,70 13,16 1994 660,47 580 56,72 23,75 1995 821,48 700 89,08 32,40 1996 923,87 810 80,35 33,52 1997 965,19 850 72,97 42,22 1998 1.008,22 880 81,86 46,36 1999 1.119,96 1.012,81 46,41 60,74 2000 864,03 709,04 80,67 74,32 2001 916 743 83 90 Nguån: Japan- Vietnam Facts sheet. §¹i sø qu¸n NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam 1. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i - Grant Aid vµ Hîp t¸c kü thuËt - Technical Cooperation C¬ Quan Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n (JICA) chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn hîp t¸c kü thuËt sö dông ODA song ph­¬ng cña NhËt, nh»m chuyÓn giao kü thuËt vµ kiÕn thøc cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, JICA gióp ®ì xuc tiÕn thùc hiÖn c¸c dù ¸n ViÖn trî chung kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n. JICA t×m kiÕm sù hç trî hµi hoµ phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c n­íc nhËn viÖn trî. Hîp t¸c kü thuËt bao gåm c¸c ch­¬ng tr×nh sau: Hîp t¸c kü thuËt: ch­¬ng tr×nh nµy gåm cã c¸c h×nh thøc sau: §µo t¹o Kü thuËt Cö chuyªn gia Cung cÊp thiÕt bÞ Hîp t¸c kü thuËt kiÓu dù ¸n Nghiªn cøu ph¸t triÓn Cö t×nh nguyÖn viªn JOCV vµ t×nh nguyÖn viªn cao cÊp Kh¶o s¸t vµ qu¶n lý ch­¬ng tr×nh viÖn trî kh«ng hoµn l¹i Cøu trî thiªn tai C¸c ch­¬ng tr×nh míi Hîp t¸c cïng ph¸t triÓn Ch­¬ng tr×nh n©ng cao n¨ng lùc céng ®ång Nh÷ng ho¹t ®éng vµ kÕt qu¶ JICA ®· ®¹t ®­îc t¹i ViÖt Nam Gi¶i ng©n cho hîp t¸c cña JICA t¹i ViÖt Nam trong n¨m tµi chÝnh 2001 lµ 7,709 triÖu JPY, n©ng tæng sè ODA NhËt B¶n gi¶i ng©n qua JICA tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2001 lªn 41,020 triÖu JPY. Ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o kü thuËt Ch­¬ng tr×nh nµy lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n nhÊt trong khu«n khæ hîp t¸c kü thuËt. §©y lµ ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc c¬ b¶n nhÊt do JICA thùc hiÖn. Tõ n¨m tµi chÝnh 1991 ®Õn n¨m 2001, 5434 häc viªn ViÖt Nam ®­îc cö ®i häc t¹i NhËt B¶n theo nhiÒu kho¸ häc kh¸c nhau. C¸c häc viªn nµy hiÖn ®ang gãp phÇn to lín vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Ch­¬ng tr×nh mêi thanh niªn: Ch­¬ng tr×nh H÷u nghÞ Thanh niªn NhËt B¶n - ASEAN nh»m t¨ng c­êng mèi quan hÖ gi÷a NhËt B¶n vµ c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN. Hµng n¨m 100 thanh niªn ViÖt Nam tham gia ch­¬ng tr×nh nµy. KÓ tõ n¨m 1995, h¬n 700 thanh niªn ViÖt Nam ®· ®i NhËt trong ch­¬ng tr×nh nµy. Ch­¬ng tr×nh cö chuyªn gia NhËt B¶n Môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh nµy lµ chuyÓn giao vµ phæ biÕn c¸c kiÕn thøc chuyªn m«n vµ kü thuËt trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. TÝnh ®Õn n¨m tµi chÝnh 2001, 493 l­ît chuyªn gia NhËt thuéc nhiÒu lÜnh vùc chuyªn m«n kh¸c nhau nh­ l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, tin häc, thuû s¶n, giao th«ng, c«ng nghiÖp, luËt ph¸p, y tÕ…®· ®­îc cö sang ViÖt Nam. Trong n¨m 2000, cã 288 chuyªn gia NhËt ®ang lµm viÖc t¹i ViÖt Nam. Hîp t¸c kü thuËt kiÓu dù ¸n §©y lµ mét sù kÕt hîp 3 d¹ng hîp t¸c trong 1 dù ¸n, ®ã lµ ®µo t¹o ®èi t¸c ViÖt Nam, cö chuyªn gia vµ cung cÊp thiÕt bÞ m¸y mâoc. Trong n¨m 2001, cã 19 dù ¸n ®ang ho¹t ®éng trªn kh¾p ViÖt Nam. C¸c dù ¸n nµy thuéc nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh­ y tÕ, n«ng nghiÖp, gi¸o dôc… C¸c dù ¸n ®¸ng chó ý lµ: Dù ¸n BÖnh viÖn Chî RÉy Dù ¸n Søc KhoÎ Sinh s¶n NghÖ An Dù ¸n T¨ng c­êng n¨ng lùc qu¶n lý vµ chuyªn m«n BÖnh viÖn B¹ch Mai Dù ¸n Trung T©m Nguån Nh©n lùc ViÖt - NhËt Dù ¸n §µo t¹o C«ng NghÖ Th«ng tin ViÖt Nam Nghiªn cøu ph¸t triÓn Mét phÇn cña hç trî kü thuËt ®Ó thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch tæng thÓ, c¸c nghiªn cøu ph¸t triÓn cho c¸c dù ¸n thuéc mäi lÜnh vùc. KÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu nµy lµ c¬ së quan träng cho c¸c lo¹i h×nh ODA kiÓu vèn vay ®ång yªn. §Õn n¨m 2001, 47 nghiªn cøu ®· ®­îc thùc hiÖn trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh­: Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ: Cã 6 dù ¸n, trong ®ã cã c¸c dù ¸n nh­ "Thóc ®Èy C«ng nghiÖp, Th­¬ng m¹i, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá", "C¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc". Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ: Cã 26 dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc nh­ Giao th«ng vËn t¶i, ViÔn th«ng vµ C«ng nghÖ Th«ng tin, §iÖn, N­íc, Du lÞch, Ph¸t triÓn ®« thÞ vµ vïng, Má. Ph¸t triÓn N«ng th«n: Cã 6 dù ¸n tËp trung vµo hai lÜnh vùc lín lµ T¨ng thu nhËp cña n«ng d©n vµ Thuû s¶n. Gi¸o dôc vµ y tÕ: Cã 1 dù ¸n B¶o vÖ m«i tr­êng: Cã 8 dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc B¶o vÖ rõng, C¶i thiÖn vÖ sinh ®« thÞ vµ m«i tr­êng. Hç trî cho ViÖn trî chung kh«ng hoµn l¹i ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®­îc dùa trªn sù tho¶ thuËn cña chÝnh phñ ViÖt Nam vµ chÝnh phñ NhËt B¶n. C¸c dù ¸n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i phÇn lín lµ lÜnh vùc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng trong khu vùc x· héi vÝ dô nh­ cung cÊp thiÕt bÞ cho dÞch vô y tª, x©y dùng c¸c tr­êng tiÓu häc. TÝnh ®Õn n¨m 2001, 22 dù ¸n ®· ®­îc thùc hiÖn. Néi dung c¸c dù ¸n chÝnh nh­ sau: Dù ¸n x©y dùng Trung T©m Nguån Nh©n Lùc ViÖt - NhËt Dù ¸n n©ng cÊp BÖnh viÖn B¹ch Mai Dù ¸n N©ng cÊp BÖnh viÖn Chî RÉy Dù ¸n C¶i thiÖn c¸c tr­êng tiÓu häc miÒn nói Dù ¸n c¶i t¹o hÖ thèng cÊp n­íc H¶i D­¬ng … T×nh nguyÖn viªn JOCV (Japan Overseas Cooperation Volunteers) Ch­¬ng tr×nh t×nh nguyÖn viªn JOCV tuyÓn mé thanh niªn NhËt ë ®é tuæi 20 ®Õn 39, ®µo t¹o vµ cö nh÷ng ng­êi nµy ®Õn c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó sèng cïng ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho ng­êi d©n , TÝnh tõ n¨m tµi chÝnh 1992 ®Õn n¨m tµi chÝnh 2001, 71 t×nh nguyÖn viªn ®· ®­îc cö sang ViÖt Nam. Trong n¨m 2001 cã 42 t×nh nguyÖn viªn ®ang lµm viÖc t¹i ViÖt Nam trong c¸c lÜnh vùc nh­ tiÕng NhËt, ThÓ thao, V¨n ho¸, Y tÕ... Cøu trî thiªn tai 1 lÇn vµo n¨m 1998 t¹i thêi ®iÓm lò lín x¶y ra t¹i miÒn Trung ViÖt Nam. §éi cøu trî thiªn tai NhËt B¶n ®Çu tiªn ®· ®­îc cö sang ViÖt Nam, hç trî nh©n d©n ë vïng lò v­ît qua khã kh¨n. B¶ng 3.11: C¸c dù ¸n ODA song ph­¬ng do JICA thùc hiÖn tÝnh ®Õn n¨m 2001 Lo¹i h×nh/ (Tæng sæ dù ¸n) Lo¹i H×nh Sè dù ¸n Nghiªn cøu ph¸t triÓn (47) X©y dùng thÓ chÕ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc 6 Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ 26 Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp 6 Gi¸o dôc vµ y tÕ 1 B¶o vÖ m«i tr­êng 8 ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i (22) X©y dùng thÓ chÕ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc 3 Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ 2 Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp 3 Gi¸o dôc vµ y tÕ 9 B¶o vÖ m«i tr­êng 5 Hîp t¸c kü thuËt kiÓu dù ¸n bao gåm nhiÒu lÜnh vùc 19 Nguån: JICA activities in Vietnam. V¨n Phßng JICA t¹i ViÖt Nam 2. Kho¶n vay song ph­¬ng - ODA loans (yen loans) Ng©n Hµng Quèc TÕ NhËt B¶n (JBIC) cÊp tÝn dông ­u ®·i cho ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 1992 khi chÝnh phñ NhËt B¶n nèi l¹i viÖn trî cho ViÖt Nam. Trong n¨m tµi kho¸ 2000, dï tæng gi¸ trÞ ODA cña ChÝnh phñ NhËt B¶n nãi chung gi¶m 10% vµ tæng gi¸ trÞ c¸c kho¶n vay ODA nãi riªng gi¶m 23% trªn toµn thÕ giíi, JBIC ®· t¨ng gi¸ trÞ cam kÕt cho ViÖt Nam thªm 5%. T×nh h×nh thùc hiÖn c¸c kho¶n vèn vay cña JBIC Tæng vèn vay ODA tÝch luü cho ViÖt Nam ®Õn nay ®¹t 726.303 triÖu Yªn cho 37 dù ¸n ph¸t triÓn vµ 4 dù ¸n cho vay hµng ho¸ víi 69 hiÖp ®Þnh vay vèn. Tû lÖ thùc hiÖn cña n¨m tµi kho¸ 2001 lµ 9,8%, gi¶m ®¸ng kÓ so víi tû lÖ thùc hiÖn 17,1% trong n¨m tµi kho¸ 2000 vµ rÊt thÊp so víi tû lÖ b×nh qu©n trªn thÕ giíi 13,9%. HiÖn t¹i JBIC ®ang tµi trî cho 36 dù ¸n víi 69 hiÖp ®Þnh tÝn dông, ®­îc ph©n thµnh hai lo¹i: 33 dù ¸n vµ 4 ch­¬ng tr×nh gäi lµ tÝn dông ngµnh hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n vµ tÝn dông hai b­íc hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá. XÐt theo c¬ cÊu ngµnh, vèn vay do JBIC cung cÊp tËp trung cao nhÊt cho giao th«ng vËn t¶i (41,7%) vµ ®iÖn khÝ (33,6%). §iÒu nµy thÓ hiÖn râ mòi nhän cña cña vèn vay ODA lµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, chñ yÕu tËp trung vµo giao th«ng vµ ®iÖn lùc nh»m ph¸t triÓn mét m«i tr­êng thuËn lîi cho c«ng nghiÖp vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam. §èi víi giao th«ng vËn t¶i, ODA NhËt ®­îc sö dông vµo viÖc x©y c¸c trôc ®­êng bé, cÇu vµ c¶ng quan träng trªn toµn quèc. Cã thÓ kÓ ra ®©y mét sè c«ng tr×nh quan träng ®­îc thùc hiÖn b»ng vèn vay ODA NhËt nh­: Quèc Lé 5 Hµ Néi H¶i Phßng, C¶ng H¶i Phßng, Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i, Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Phó Mü, dù ¸n §­êng d©y truyÒn t¶i 500KV Phó Mü- Thµnh Phè Hå ChÝ Minh… B¶ng 3.12: Cam kÕt vèn vay Oda cña JBIC cho ViÖt Nam theo lÜnh vùc vµ n¨m (®¬n vÞ: triÖu Yªn) N¨m tµi kho¸/ lÜnh vùc §iÖn/ KhÝ Giao th«ng vËn t¶i ViÔn th«ng liªn l¹c Thuû lîi vµ phßng chèng lò lôt Néng -L©m -Ng­ nghiÖp Khai th¸c vµ s¶n xuÊt DÞch vô x· héi Vèn vay hµng ho¸ Tæng 1992 - - - - - - - 45.500 45.500 1993 29.315 20.669 - - - - - 2.500 52.304 1994 38.411 8.383 - - - - 6.406 4.800 58.000 1995 24.962 38.038 - - - - 7000 - 70.000 1996 55.813 7.739 1.997 - - - 15.433 - 81.000 1997 25.529 29.605 11.903 - - - 17.936 - 85.000 1998 25.630 46.370 - - - 4.000 12.000 - 88.000 1999 - 59.867 21.414 - - - - 20.000 101.281 2000 29.027 33.240 - 437 - - 8.200 - 70.904 2001 15.594 58.720 - - - - - - 74.314 Tæng 244.119 302.631 35.341 437 0 4.000 66.975 72.800 726.303 TØ lÖ 33.6% 41.7% 4.9% 0.1% 0.0% 0.6% 9.2% 10% 100% Nguån: "Ho¹t ®éng ODA cña JBIC t¹i ViÖt Nam" Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc TÕ NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. 4-2002 Néi dung c¸c dù ¸n do JBIC thùc hiÖn trong c¸c lÜnh vùc nh­ sau: §iÖn - KhÝ Dù ¸n Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Phó Mü Dù ¸n Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i Dù ¸n Thuû ®iÖn Hµm ThuËn §a Mi Dù ¸n c¶i t¹o HÖ thèng ®iÖn §a Nhim Dù ¸n Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn ¤ M«n Dù ¸n Thuû §iÖn §¹i Ninh Dù ¸n ®­êng d©y truyÒn t¶i ®iÖn 500KV Phó Mü - Hå ChÝ Minh Giao Th«ng VËn t¶i Dù ¸n N©ng cÊp Quèc Lé 5 Dù ¸n c¶i t¹o cÇu trªn Quèc Lé 1 Dù ¸n n©ng cÊp Quèc Lé 10 Dù ¸n N©ng cÊp Quèc Lé 18 Dù ¸n X©y dùng cÇu B·i Ch¸y Dù ¸n §­êng hÇm H¶i V©n Dù ¸n X©y dùng ®­êng cao tèc §«ng T©y Sµi Gßn Dù ¸n Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng Giao Th«ng VËn t¶i ë Hµ Néi Dù ¸n X©y dùng cÇu BÝnh Dù ¸n X©y dùng cÇu Thanh Tr× Dù ¸n X©y dùng cÇu Cöu Long (CÇn Th¬) Dù ¸n C¶i t¹o C¶ng H¶i Phßng … Th«ng tin liªn l¹c Dù ¸n HÖ thèng th«ng tin liªn l¹c Duyªn H¶i Dù ¸n Trung t©m TruyÒn H×nh ViÖt Nam … Thuû lîi vµ phßng chèng lò lôt Khai th¸c vµ s¶n xuÊt Dù ¸n tµi trî doanh nghiÖp võa vµ nhá DÞch vô x· héi Dù ¸n Tho¸t n­íc C¶i thiÖn M«i tr­êng Hµ Néi Dù ¸n CÊp n­íc §ång Nai vµ Bµ RÞa Vòng Tµu Dù ¸n C¬ së H¹ tÇng ®« thÞ Hµ Néi Dù ¸n Ph¸t TriÓn C¬ së h¹ tÇng N«ng th«n vµ n©ng cao møc sèng. Vèn vay hµng ho¸ Vèn vay Hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ (S¸ng kiÕn míi Miyazawa) V. T¸c ®éng cña ODA NhËt B¶n víi ViÖt Nam Trong thêi gian qua viÖc sö dông ODA NhËt B¶n ®· hç trî ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ vµ x· héi phï hîp víi chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña ®Êt n­íc. Nguån ODA NhËt cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓ n hiÖn nay cña ngµnh n¨ng l­îng ®iÖn (Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Phó Mü, Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i...; nh÷ng c«ng tr×nh giao th«ng chñ chèt cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®­îc thùc hiÖn nh­ c¸c dù ¸n Quèc Lé I, Quèc Lé 5... ODA NhËt ®­îc sö dông ®Ó hç trî c¸c lÜnh vùc y tÕ, x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o qua viÖc x©y dùng c¸c tr­êng tiÓu häc cho miÒn nói, hç trî c¸c bÖnh viÖn B¹ch Mai, Chî RÉy, c¶i thiÖn viÖc cung cÊp n­íc sinh ho¹t t¹i c¸c ®« thÞ nh­ H¶i D­¬ng, Hµ Néi.. ®µo t¹o c¸n bé ViÖt Nam t¹i NhËt... Bªn c¹nh ®ã, ODA NhËt gãp phÇn hç trî ®¸ng kÓ thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ qua c¸c kho¶n tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, Quü Miyazawa... Mét sè c«ng tr×nh sö dông ODA NhËt ®· vµ ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ViÖt Nam nh­ nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Phó Mü. C¸c c«ng tr×nh nh­ Quèc Lé 5,C¶ng H¶i Phßng ®· ®­a vµo sö dông nhanh vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ tèt. Vai trß cña ODA NhËt trong tõng lÜnh vùc ­u tiªn cho ViÖt Nam cã thÓ ®iÓm l¹i nh­ sau: 1. Kinh tÕ vÜ m« ViÖt Nam NhËt B¶n cung cÊp ODA cho ViÖt Nam trong nhiÒu lÜnh vùc bao gåm: (1) ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, (2) ph¸t triÓn nh©n lùc, (3) y tÕ vµ gi¸o dôc, (4)ph¸t triÓn n«ng th«n. TÝnh riªng n¨m 1999 (n¨m thùc hiÖn gi¶i ng©n ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam lín nhÊt kÓ tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2001), thu ng©n s¸ch ViÖt Nam lµ 6.376 tØ ®« la Mü vµ chi lµ 5.458 tØ ®« la Mü. Tæng th©m hôt ng©n s¸ch bao gåm c¶ viÖc tr¶ nî kho¶n vay 108 tØ ®« la lªn ®Õn 1.025 tØ ®« la Mü. XÐt ®Õn tæng sè ODA NhËt viÖn trî cho ViÖt Nam n¨m 1999 lµ 680 tØ ®« la Mü, 74,1 % th©m hôt ng©n s¸ch ®­îc bï ®¾p bëi ODA NhËt. V× ODA NhËt B¶n chñ yÕu ®­îc ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh­ ®­êng x¸, c¶ng th­¬ng m¹i, c¸c nhµ m¸y ®iÖn cã qui m« lín, tr­êng häc, bÖnh viÖn... cã thÎ ®¸nh gi¸ r»ng ODA NhËt lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cho ng©n s¸ch cña ViÖt Nam. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia NhËt b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ l­îng cho 8 n¨m kÓ tõ khi NhËt nèi l¹i viÖn trî cho ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 1992, ODA NhËt ®· gãp phÇn t¨ng GDP cña ViÖt Nam thªm 1.5%, dù tr÷ tiÒn mÆt lªn 4.65%, nhËp khÈu thªm 5.94% vµ xuÊt khÈu thªm 3.84% trong n¨m 2000. 2. Ph¸t triÓn nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ ViÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam cã hai ®Æc ®iÓm chÝnh. §Æc ®iÓm thø nhÊt lµ tËp trung lín cho viÖc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ. §Æc ®iÓm thø hai lµ trî gióp trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nh©n lùc vµ chÝnh s¸ch ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng t¹i ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña kho¶n vay hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ mµ NhËt B¶n ®Æt ra víi ViÖt Nam lµ ChÝnh phñ ViÖt Nam tiÕn hµnh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §¸nh gi¸ cñaViÖt Nam cho thÊy kho¶n vay nµy gióp thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc t­ nh©n, c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ quan vµ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam. ViÖt Nam nhËn thøc râ vÒ c¸c t¸c ®éng cña ODA NhËt B¶n. Tõ l©u, ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh viÖc ph¸t triÓn nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ ®ãng vai trß chñ chèt trong viÖc ph¸t triÓn ®Êt n­íc. C¸c quan chøc vµ chuyªn gia NhËt B¶n còng hiÓu biÕt râ vÒ vÊn ®Ò nµy vµ ®· tæ chøc c¸c kho¸ häc cã hiÖu qu¶ phï hîp víi yªu cÇu cña ChÝnh Phñ ViÖt Nam. 3. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng Trong lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng, NhËt B¶n trî gióp chñ yÕu trong c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn giao th«ng vµ x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®iÖn. Trong lÜnh vùc giao th«ng, c¸c dù ¸n sö dông ODA cña NhËt ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc ph¸t triÓn giao th«ng ë ViÖt Nam. ViÖc x©y dùng c¸c m¹ng l­íi ®­êng, cÇu vµ c¶ng träng ®iÓm th­êng ®­îc hç trî th«ng qua vèn vay ®ång Yªn. C¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng nµy kÕt nèi c¸c khu vùc trung t©m chÝnh cña ViÖt Nam, ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét c¬ sá v÷ng ch¾c cho m¹ng l­íi ph©n phèi t¹i ViÖt Nam. VÝ dô, kÓ tõ khi ®­êng Quèc lé 5 ®­îc n©ng cÊp, thêi gian ®i tõ Hµ Néi ®Õn c¶ng H¶i Phßng ®­îc rót ng¾n tõ 3 tiÕng ®ång hå xuèng cßn 1,5 ®Õn 2 tiÕng. H¬n n÷a, ODA NhËt còng hç trî ph¸t triÓn m¹ng l­íi giao th«ng phÝa B¾c xung quanh Hµ Néi, ®ãng gãp vµo viÖc më réng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo khu vùc nµy. Theo sè liÖu thèng kª cña Ng©n hµng ThÕ Giíi, tæng sè vèn ODA giµnh cho khu vùc giao th«ng cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n tõ n¨m 1992 -1997 lµ 1.5 tØ USD, trong ®ã ODA NhËt B¶n chiÕm 33% (0.492 tØ USD). Trong lÜnh vùc ®iÖn lùc, NhËt B¶n còng tµi trî vèn ODA ®Ó x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®iÖn vµ hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, ®Æc biÖt tËp trung vµo c¸c thiÕt bÞ cã quy m« lín nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ ®iÖn ngµy cµng t¨ng. Nguån vèn ODA cña NhËt còng gãp phÇn vµo viÖc t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt thªm 1,865 MW, chiÕm 23% tæng c«ng suÊt ®iÖn n¨ng hiÖn nay cña ViÖt Nam (8,038MW) hoÆc kho¶ng 40% c«ng suÊt ®iÖn ®­îc x©y dùng míi trong 10 n¨m qua (1992-2001) - Xem biÓu ®å d­íi ®©y: Nguån: "Hîp t¸c Ph¸t triÓn cña NhËt B¶n T¹i ViÖt Nam" - DiÔn ®µn ph¸t triÓn cña ViÖn nghiªn cøu chÝnh s¸ch Quèc gia- NhËt B¶n. 4. N«ng nghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n Sè dù ¸n ODA cña NhËt B¶n cho lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n kh«ng nhiÒu nh­ng t¸c ®éng cña c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ c¶i c¸ch thÓ chÕ cã ¶nh h­ëng lín h¬n viÖc më réng ®Êt canh t¸c vµ t¨ng lùc l­îng lao ®éng. NhËt B¶n cung cÊp chñ yÕu c¸c hîp t¸c nghiªn cøu t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc vµ hîp t¸c kü thuËt vµ ®©y lµ c¸c lo¹i h×nh dù ¸n hîp t¸c cã hiÖu qu¶ nhÊt. Cã thÓ nªu ra ®©y dù ¸n c¶i t¹o vµ n©ng cÊp Khoa N«ng nghiÖp §¹i Häc CÇn Th¬, Dù ¸n T¨ng c­êng kh¶ n¨ng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu cho Tr­êng §¹i Häc N«ng NghiÖp I Hµ Néi… 5. Gi¸o Dôc Nguån vèn ODA NhËt B¶n ®· ®­îc sö dông vµo viÖc x©y dùng 195 tr­êng tiÓu häc trªn kh¾p ViÖt Nam. 6. Y TÕ NhËt B¶n cung cÊp ODA d­íi h×nh thøc c¬ së h¹ tÇng bÖnh viÖn, cung cÊp trang thiÕt bÞ y tÕ, cö chuyªn gia sang bÖnh viÖn B¹ch Mai vµ bÖnh viÖn Chî RÉy. C¸c trang thiÕt bÞ cung cÊp cho hai bÖnh viÖn nµy ®­îc sö dông rÊt cã hiÖu qu¶, gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc ch÷a bÖnh cña hai bÖnh viÖn. 7. M«i Tr­êng NhËt B¶n chó träng ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng tù nhiªn, c¶i thiÖn m«i tr­êng sèng vµ chèng « nhiÔm. NhËt B¶n ®· ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n cung cÊp n­íc, tho¸t n­íc t¹i c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. C¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m cña ViÖt Nam còng x¸c ®Þnh mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng lµ c¶i thiÖn m«i tr­êng sèng, môc tiªu cña ODA NhËt vµ cña ViÖt Nam lµ nhÊt qu¸n. VI. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n cña ViÖt Nam vµ ODA NhËt B¶n 1. C¸c khÝa c¹nh chÝnh cña ChiÕn l­îc Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam Trong nh÷ng n¨m võa qua, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn míi tiÕn tíi thÕ kû 21. KÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc nµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng viÖc hoµn thµnh chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trung vµ dµi h¹n, c¸c chiÕn l­îc nghµnh vµ ChiÕn l­îc t¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo toµn diÖn (CPRGS) trong khu«n khæ c¸c ho¹t ®éng ®èi t¸c phèi hîp cña c¸c nhµ tµi trî. C¸c v¨n kiÖn cña ChÝnh phñ ViÖt Nam -- ChiÕn l­îc Ph¸t triÓn Kinh tÕ X· héi giai ®o¹n 2001-2010 vµ KÕ ho¹ch Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 5 n¨m 2001-2005 (®­îc coi lµ ®­êng lèi chØ ®¹o cho viÖc thùc hiÖn ChiÕn l­îc trong 5 n¨m ®Çu ) - ®Æt ra nh÷ng môc tiªu ®Çy tham väng nh­ t¨ng gÊp ®«i GDP trong 10 n¨m tíi vµ ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh hµng n¨m lµ 7.5%. C¸c v¨n kiÖn nµy còng nªu râ nh÷ng lÜnh vùc trong ®ã nh÷ng nç lùc vÒ chÝnh s¸ch cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong thËp kû tíi nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu quèc gia "C«ng nghiÖp ho¸ vµ HiÖn ®¹i ho¸" cho tíi n¨m 2020. 2. §ãng gãp cña NhËt B¶n vµo chiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n cña ViÖt Nam NhËt B¶n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n cña ViÖt Nam. Dùa trªn nh÷ng ­u thÕ cña m×nh trong hç trî, NhËt B¶n ®· tÝch cùc tham gia vaog c¸c ho¹t ®éng nhãm ®èi t¸c sau: ChiÕn l­îc trung vµ dµi h¹n: th«ng qua hç trî tri thøc (bao gåm c¶ "Dù ¸n Ishikawa"), rÊt nhiÒu chuyªn gia ®· ®ãng gãp ý kiÕn cho KÕ ho¹ch Ph¸t triÓn 5 n¨m lÇn thø 6 vµ thø 7 vµ cho ChiÕn l­îc Ph¸t triÓn 10 n¨m trong giai ®o¹n so¹n th¶o còng nh­ giai ®o¹n thùc hiÖn. Nh÷ng tµi liÖu träng yÕu nµy lµ khu«n khæ kinh tÕ cho ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m NghÌo. V¨n kiÖn ChiÕn l­îc Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo t¹m thêi: víi träng t©m nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc t­ nh©n, dù ¸n" S¸ng kiÕn New Myazawa" ®· bæ sung hç trî cho tr­¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ do Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ ( Ch­¬ng tr×nh Hç trî T¨ng t­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo) vµ do Ng©n hµng ThÕ giíi (Ch­¬ng tr×nh Hç trî tµi chÝnh cho Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo) tµi trî, vµ ®Æt nÒn mãng cho viÖc so¹n th¶o V¨n kiÖn t¹m thêi cña chiÕn l­îc Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo I. So¹n th¶o ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo: víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn chñ chèt cña Nhãm c«ng t¸c Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo/ Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo, NhËt B¶n ®· hç trî qu¸ tr×nh so¹n th¶o ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ t¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo, ®Æc biÖt trong viÖc ph©n tÝch còng nh­ tham kh¶o khu vùc. ThÝ dô, NhËt B¶n ®ãng vai trß hµng ®Çu trong hç trî x©y dùng c¸c chØ sè gi¸m s¸t phï hîp víi ®iÒu kiÖn së t¹i cho c¬ së h¹ tÇng c¬ b¶n - mét trong t¸m chñ ®Ò cña hç trî tËp trung cho ng­êi nghÌo ( bao gåm ®ãi nghÌo, an sinh x· héi, gi¸o dôc c¬ së, søc khoÎ vµ bÊt b×nh ®¼ng, bÒn v÷ng m«i tr­êng, d©n téc thiÓu sè, c¬ së h¹ tÇng c¬ b¶n, qu¶n lý nhµ n­íc.) - mét trong nh÷ng nç lùc chung cña c¸c nhµ tµi trî nh»m thiÕt lËp "C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam". Nhãm ®èi t¸c: Ngoµi viÖc tham gia vµo c¸c Nhãm c«ng t¸c Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo/ Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo, NhËt B¶n cßn gi÷ vai trß ®Çu tµu trong c¸c Nhãm ®èi t¸c nghµnh giao th«ng, Nhãm ®èi t¸c thóc ®Èykhu vùc t­ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, vµ Nhãm ®èi t¸c ODA cña thµnh phè Hå ChÝ Minh. NhËt b¶n còng tham gia vµo c¸c nhãm ®èi t¸c kh¸c trong nh÷ng lÜnh vùc mµ NhËt cã lîi thÕ so s¸nh trong tµi trî nh­: DiÔn ®µn ph¸t triÓn ®« thÞ (xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo); C¶i c¸ch vµ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, C¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng, ChÝnh s¸ch mËu dÞch, Qu¶n lý tµi chÝnh c«ng (c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ); Nhãm ®èi t¸c vµ ch­¬ng tr×nh hç trî nghµnh l©m nghiÖp, Nhãm ®èi t¸c hç trî c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n, Kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, Nguån n­íc (ph¸t triÓn khu vùc vµ n«ng th«n). ChÝnh phñ ViÖt Nam coi ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo lµ mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng nh»m diÔn gi¶i chiÕn l­îc ph¸t triÓn 10 n¨m 2001-2010, kÕ ho¹ch n¨m n¨m lÇn thø b¶y 2001-2005 vµ c¸c chÝnh s¸ch nghµnh thµnh nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó hiÖn thùc ho¸ t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo ®­îc x©y dùng trªn hai trô cét: (i) thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ; vµ (ii) ®¹t môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ b×nh ®¼ng x· héi. ChiÕn l­îc nµy hoµn toµn thèng nhÊt víi ph­¬ng h­íng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng ODA cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, nh­ ®­îc tr×nh bµy trong"Ch­¬ng tr×nh hç trî quèc gia cho ViÖt Nam" cña chÝnh phñ NhËt B¶n. TÇm quan träng cña t¨ng tr­ëng nh­ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®­îc dùa trªn kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña c¸c n­íc §«ng ¸, vµ ®· ®­îc chøng minh qua hµng lo¹t c¸c nghiªn cøu thùc tiÔn. ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo ®· nhËn thøc ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trªn khÝa c¹nh: (i) kh«ng thÓ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nÕu kh«ng cã t¨ng tr­ëng;vµ (ii) xo¸ dãi gi¶m nghÌo ph¶i dùa trªn t¨ng tr­ëng trªn diÖn réng ®Ó ng­êi nghÌo vµ vïng nghÌo ®­îc chia xÎ nh÷ng thµnh qu¶ cña t¨ng tr­ëng th«ng qua më réng c¸c ho¹t ®éng t¨ng cung. Trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o ChiÕn l­îc Toµn diÖn vÒ T¨ng tr­ëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo, Nhãm c«ng t¸c Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo/ Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo chñ yÕu tËp trung vµo c¸c khÝa c¹nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trùc tiÕp hoÆc c¸c biÖn ph¸p hç trî tËp trung cho ng­êi nghÌo qua viÖc tµi trî c¸c ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi ( chuÈn ®o¸n vµ ph©n tÝch nguyªn nh©n cña nghÌo ®ãi) vµ x¸c ®Þnh c¸c chØ sè x· héi (®Ó theo dâi vµ ®¸nh gi¸). §Ó thùc hiÖn nã trong t­¬ng lai, viÖc hç trî vÒ kinh tÕ nh»m xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ®¹t ®­îc c¸c chØ sè kinh tÕ còng cã ý nghÜa rÊt quan träng (®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc qua viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thóc ®Èy t¨ng tr­ëng trªn diÖn réng). V× vËy, cÇn cã mét ph©n tÝch v÷ng vµng vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn t¨ng tr­ëng. NhËt B¶n ®· vµ ®ang hç trî ViÖt Nam th«ng qua hµng lo¹t c¸c h×nh thøc nh­ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, hîp t¸c kü thuËt, vµ hîp t¸c tµi chÝnh. NhËt B¶n cam kÕt sÏ tiÕp tôc hç trî hai trô cét cho chiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n cña ViÖt Nam mµ chÝnh phñ ViÖt Nam vµ céng ®ång c¸c nhµ tµi trî ®· tuyªn bè. Ch­¬ng IV KiÕn nghÞ ®Ó thu hót vµ sö dông ODA NhËt B¶n tèt h¬n §èi víi ViÖt Nam, nguån vèn ODA lµ nguån tµi nguyªn chñ yÕu ®Ó chÝnh phñ ®Çu t­ t¸i thiÕt n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, l¹c hËu ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ më réng thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi nãi riªng. ODA còng lµ nguån tµi trî cÇn thiÕt cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña c¸c nguån tµi nguyªn, thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi, t×nh h×nh cña c¸c ngµnh, lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, c¸c th«ng tin thu ®­îc sÏ lµ c¨n cø x¸c ®¸ng cho qu¶n lý vÜ m«. §Ó thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n nguån ODA tõ NhËt B¶n, n­íc tµi trî ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam, chÝnh phñ ViÖt Nam cÇn cã mét kÕ s¸ch ®ång bé ë c¶ cÊp vÜ m« vµ vi m« ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ nguån ODA nµy. I.C¸c biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn ODA NhËt B¶n 1. C¸c kiÕn nghÞ chung Ph¶i x¸c ®Þnh r»ng cã ®­îc nguån vèn míi chØ lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu quan träng h¬n hÕt lµ lµm thÕ nµo ®Ó hÊp thô, tiªu ho¸ nguån vèn cã hiÖu qu¶. Tr­íc hÕt cÇn ph¶i thay ®æi nhËn thøc vÒ vai trß vµ b¶n chÊt cña viÖn trî n­íc ngoµi. TÝnh chÊt ­u ®·i cña nguån vèn ODA (thêi gian, l·i suÊt) th­êng lµm cho c¸c c¬ quan trong n­íc (qu¶n lý, tiÕp nhËn) cã quan niÖm hÕt søc dÔ d·i vµ chñ quan vÒ sù ph©n phèi vµ sö dông nguån vèn nµy. CÇn l­u ý r»ng ®©y lµ nguån vèn ph¶i hoµn tr¶ vèn gèc vµ l·i, v× vËy nÕu sö dông kÐm hiÖu qu¶ vÉn cã thÓ r¬i vµo khñng ho¶ng nî nÇn nh­ ®· tõng x¶y ra ë nhiÒu n­íc kh¸c. CÇn thiÕt lËp c¸c ®Þnh h­íng ­u tiªn ®Çu t­ vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu kh¶ thi tõng dù ¸n chÆt chÏ. CÇn tr¸nh xu h­íng dang tr¶i ODA trªn mét diÖn réng bao qu¸t nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc hoÆc ®Þa ph­¬ng. Nªn tËp trung ®Çu t­ vµo mét sè lÜnh vùc, vïng l·nh thæ cã lîi thÕ t­¬ng ®èi vµ c¸c kh¶ n¨ng g©y t¸c ®éng ph¸t triÓn lín. Nªn sö dông ODA NhËt tËp trung cho c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng then chèt cã kh¶ n¨ng thu håi vèn nh­ ®iÖn, c¶ng biÓn s©n bay vµ mét sè c«ng tr×nh giao th«ng kh¸c. Vèn ODA cña NhËt B¶n kh«ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc chÝnh thøc (kh«ng g¾n víi nh÷ng cam kÕt thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh kinh tÕ nh­ IMF vµ WB) nh­ng vèn ODA cña NhËt tiÒm Èn 2 vÊn ®Ò cã thÓ g©y bÊt lîi cho viÖc sö dông. §ã lµ: §ång tiÒn vay lµ ®ång Yªn, tuy gÇn ®©y sù t¨ng gi¸ so víi ®ång ®« la Mü cã ch÷ng l¹i song rÊt khã dù b¸o hiÖn t­îng nµy cho t­¬ng lai dµi. L·i suÊt tiÒn vay ODA thay ®æi theo c¸c n¨m tµi chÝnh, vÝ dô nh­ n¨m 1992, 1993, l·i suÊt lµ 1%, n¨m 1994 lµ 1,8%… D­íi ¸p lùc ®ång yªn lªn gi¸, phÝa NhËt B¶n ®· tuyªn bè gi¶m l·i suÊt tuy kh«ng nhiÒu. VËy cÇn nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ ODA NhËt vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt bÊt lîi cã thÓ ph¸t sinh nh­ nghiªn cøu tû gi¸ tèi ®a gi÷a ®ång Yªn vµ ®ång ®« la lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh chñ tr­¬ng vay Yªn, yªu cÇu chÝnh phñ NhËt B¶n t¨ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®Ó bï ®¾p thiÖt thßi do ®ång Yªn lªn gi¸, tæ chøc thùc hiÖn ®óng tiÕn ®é c¸c dù ¸n ®Ó ®¶m b¶o thêi gian ©n hËn kh«ng bÞ rót ng¾n, tæ chøc chÆt chÏ ®Êu thÇu ®Ó gi¶m chi phÝ dù ¸n. Nªn t¨ng c­êng nguån lùc ®èi øng trong n­íc. Kh¶ n¨ng hÊp thô viÖn trî tuú thuéc vµo møc ®é ®¸p øng nguån lùc trong n­íc. NÕu c¸c nguån lùc trong n­íc qu¸ yÕu kÐm sÏ ph¸t sinh hiÖn t­îng viÖn trî n­íc ngoµi qu¸ t¶i vµ kh«ng ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶. §Ó hÊp thô hoµn toµn vµ cã hiÖu qu¶ nguån ODA NhËt, cÇn kh¾c phôc vµ c¶i thiÖn nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i ®· nªu trªn. C¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®iÒu phèi viÖn trî. Trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông viÖn trî cña NhËt, nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng trong n­íc cã liªn quan nªn cÇn cã mét c¬ chÕ nh»m ®¶m b¶o sù phèi hîp nhÞp nhµng th«ng suèt cña c¶ mét hÖ thèng. CÇn cã sù phèi hîp nhÞp nhµng gi÷a c¸c c¬ quan trùc thuéc chÝnh phñ nh»m thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®óng tiÕn ®é, tæ chøc chÆt chÏ ®Êu thÇu ®Ó gi¶m chi phÝ dù ¸n. 2. C¸c kiÕn nghÞ ®èi víi nguån vèn vay ®ång Yªn - ODA/yen loans Nh­ ®· nªu ë phÇn trªn, t×nh h×nh gi¶i ng©n kho¶n vay ODA cña ViÖt Nam hiÖn nay thÊp h¬n møc b×nh qu©n cña thÕ giíi. Nh»m c¶i thiÖn viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n, chóng ta cÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: (1) thñ tôc cña chÝnh phñ, (2) gi¶i phãng mÆt b»ng, (3) qu¶n lý chÊt l­îng, (4) qu¶n lý ®Êu thÇu vµ hîp ®ång. 2.1 Thñ tôc cña ChÝnh phñ Trong n¨m 2001, ®· cã sù tiÕn bé v­ît bËc trong thñ tôc phª duyÖt cña nhµ n­íc, ®ã lµ viÖc ra ®êi nghÞ ®Þnh 17/2001-N§-CP vÒ qu¶n lý vµ sö dông nguån vèn ODA, tiÕp theo lµ th«ng t­ sè 06/2001/TT-BKH§T h­íng dÉn thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 17. Trong c¸c qui ®Þnh nªu trªn ®· cã sù ph©n cÊp ®¸ng kÓ cho c¸c c¬ quan ngang bé, c¸c chñ ®Çu t­ vµ c¸c ban qu¶n lý. Tuy nhiªn thñ tôc phª duyÖt cña ChÝnh phñ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè lín nhÊt g©y ra chËm chÔ. C¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong thñ tôc cña ChÝnh phñ lµ: (1) ®Ò nghÞ thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn cña hiÖp ®Þnh ®· ®­îc ký kÕt tho¶ thuËn t¹i thêi ®iÓm thÈm ®Þnh dù ¸n; (2) mèi quan hÖ gi÷a phª duyÖt cña JBIC vµ qu¸ tr×nh phª duyÖt trong n­íc; (3) sù kh¸c biÖt vÒ nguyªn t¾c gi÷a qui tr×nh thñ tôc cña JBIC víi chÝnh phñ ViÖt Nam; vµ (4) cã nhiÒu c¬ quan tham gia qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. §Ó c¶i thiÖn hÖ thèng cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau: C¸c thñ tôc cña ChÝnh phñ cÇn ®¬n gi¶n ho¸ h¬n n÷a, cã thÓ võa b»ng c¸ch trao thªm quyÒn cho c¸c Chñ dù ¸n hoÆc cñng cè m¹nh mÏ vÒ viÖc tu©n thñ vÒ khung thêi gian cÇn thiÕt cho viÖc phª duyÖt nh­ quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n luËt cña ChÝnh phñ Trong tr­êng hîp cã kh¸c nhau gi÷a c¸c thñ tôc cña JBIC vµ ChÝnh phñ, ®Ò nghÞ cã cuéc häp cÊp cao gi÷a JBIC vµ c¸c c¬ quan liªn quan ®Ó t¨ng c­êng hiÓu biÕt vÒ vÊn ®Ò cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan liªn quan vµ t×m ra gi¶i ph¸p dung hoµ. C¸c thñ tôc phª duyÖt cÇn ®¬n gi¶n ho¸ theo h­íng trao thªm quyÒn cho c¸c Ban QLDA vµ thiÕt lËp khung thêi gian cho quy tr×nh quyÕt ®Þnh cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh. Phèi hîp vµ cam kÕt m¹nh mÏ cña c¸c c¬ quan liªn quan. C¸c c¬ quan thÈm quyÒn cã liªn quan cÇn tham gia vµ xem xÐt kü c¸c ®iÒu kiÖn cña tho¶ thuËn víi JBIC trong qu¸ tr×nh th¶o luËn thÈm ®Þnh dù ¸n. 2.2 Gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c­ Gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c­ lµ yÕu tè mÊu chèt ®Ó thùc hiÖn tr«i ch¶y c¸c dù ¸n do JBC tµi trî mµ phÇn lín lµ c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng cã qui m« lín. HiÖn t¹i, hÖ thèng ph¸p lý vÒ gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c­ ®ang vÉn ®­îc hoµn tÊt nh­ng vÉn cßn mét sè khiÕm khuyÕt nh­: kho¶ng c¸ch gi÷a v¨n b¶n ph¸p lý vµ thùc tiÔn thùc hiÖn, ChÝnh phñ d­êng nh­ ch­a quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn vÊn ®Ò kh«i phôc thu nhËp vµ ph¸t triÓn céng ®ång trong c¸c khu t¸i ®Þnh c­, møc ®¬n gi¸ ®Òn bï kh¸c nhau trong c¸c dù ¸n kh¸c nhau, c¸c kh¸i niÖm ®Þnh nghÜa kh«ng râ rµng, ch­a ®¸nh gi¸ ®óng tµi s¶n. ViÖc tæ chøc thùc hiÖn còng cã vÊn ®Ò nh­: kh«ng x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c Ban QL DA trong gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c­, thiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c Ban QLDA vµ c¸c Uû Ban Nh©n d©n vÒ t¸i ®Þnh c­, kh«ng ph©n bæ ®ñ ng©n s¸ch, ch­a thùc hiÖn tr­ng cÇu d©n ý tr­íc khi thùc hiÖn cÊp ®Êt vµ t¸i ®Þnh c­ trªn thùc tÕ, ch­a ®ñ qui ®Þnh vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp. §Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng nµy, cÇn c©n nh¾c c¸c biÖn ph¸p sau: Ph©n bè ®ñ ng©n s¸ch cho c¸c ch­¬ng tr×nh cÊp ®Êt, t¸i ®Þnh c­ vµ ph¸t triÓn céng ®ång. Quan träng lµ cÇn tho¶ thuËn vÒ mèc thêi gian chÝnh ®Ó bµn giao, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ch­¬ng tr×nh cÇn thêi gian thi c«ng dµi. JBIC cã thÓ xem xÐt ®­a c¸c ®iÒu kiÖn phª duyÖt ®Êu thÇu cho mét sè mèc chÝnh ®Ó tr¸nh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn mÆt b»ng thi c«ng quy ®Þnh trong hîp ®ång víi c¸c nhµ thÇu. ChÝnh phñ cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch t¸i ®Þnh c­ cô thÓ, liªn kÕt víi c¸c chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ NghÞ ®Þnh 22/CP cÇn ®­îc bæ sung nh÷ng h­íng dÉn chi tiÕt vÒ c¸c quy tr×nh kh«i phôc sinh kÕ. ChÝnh phñ cÇn ho¹ch ®Þnh viÖc thµnh lËp mét sè tæ chøc x· héi trong c¸c khu t¸i ®Þnh c­ vµ trao quyÒn cho c¸c nhµ ho¹t ®éng x· héi. C¸c Ban QLDA cÇn chiÕu theo Sæ tay cña JBIC vÒ x· héi khi thùc hiÖn cÊp ®Êt vµ t¸i ®Þnh c­. C¸c Ban QLDA cÇn tæ chøc tèt h¬n vµ ®­a vµo Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng t¸i ®Þnh c­: (i) chÝnh s¸ch vµ khung ph¸p lý cña ChÝnh phñ vµ JBIC; (ii) chÝnh s¸ch ®Ò bï sÏ ¸p dông cho c¸c dù ¸n; (iii) s¬ l­îc c¸c thñ tôc cÇn tu©n thñ trong qu¸ tr×nh lËp, thÈm ®Þnh vµ thùc hiÖn dù ¸n vµ (iv) mét sè lç hæng trong th«ng tin vµ ph©n tÝch quan träng cÇn ®­îc xem xÐt vµ ®­a vµo KÕ ho¹ch hµnh ®éng t¸i ®Þnh c­. ChÝnh s¸ch vÒ t­ c¸ch ®­îc nhËn vµ h­íng dÉn vÒ nh÷ng quyÒn lîi cho ®Êt bÞ thiÖt h¹i vµ x©y dùng mét c¬ chÕ cÊn ®­îc thùc thi trªn c¬ së x¸c lËp mét thêi h¹n cè ®Þnh. Xem l¹i NghÞ ®Þnh 17/2001/ND-CP vµ Th«ng t­ 06 vÒ t×nh tr¹ng ph¸p lý cña c¸c Ban QLDA ®Ó cung cÊp h­íng dÉn cho tõng vÞ trÝ trong Ban QLDA, tr¸ch nhiÖm cña hä vµ quan hÖ c«ng t¸c néi bé còng nh­ víi c¸c c¬ quan kh¸c. TuyÓn ®ñ nh©n viªn trong Ban QLDA vµ Uû ban nh©n d©n cho c¸c vÊn ®Ò vÒ cÊp ®Êt vµ t¸i ®Þnh c­ vµ thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o nh©n viªn Ban QLDA vµ Uû ban nh©n d©n vÒ c¸c quy tr×nh di dêi vµ t¸i ®Þnh c­. SÏ tèt h¬n nÕu t¸ch riªng ng©n s¸ch cña kÕ ho¹ch ®Òn bï vµ kÕ ho¹ch t¸i ®Þnh c­ còng nh­ ®­a vµo dù trï ng©n s¸ch nh÷ng ho¹t ®éng nh­ ®Òn bï, thi c«ng vµ c¶i thiÖn khu t¸i ®Þnh c­, chi phÝ qu¶n lý gi¸m s¸t. C¬ së lËp dù to¸n ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng, thï lao vµ ®µo t¹o cho Ban QLDA cÇn cã h­íng dÉn chi tiÕt. Ngµy b¾t ®Çu vµ ngµy hoµn thµnh cho c¸c nhiÖm vô chÝnh cÇn ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c tiÕn bé thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh t¸i ®Þnh c­, nªu râ c¸c hé bÞ ¶nh h­ëng cña dù ¸n sÏ ®­îc hç trî nh­ thÕ nµo tr­íc khi b¾t ®Çu th¸o dì. ViÖc tr­ng cÇu d©n ý vÒ di dêi vµ t¸i ®Þnh c­ cÇn ®­îc coi lµ mét môc quan träng vµ thùc hiÖn b»ng c¸c ho¹t ®éng: (i) x¸c lËp thêi h¹n di dêi vµ tiÕn hµnh ®iÒu tra d©n sè ngay sau thêi h¹n ®ã ®Ò x¸c ®Þnh c¸c Hé bÞ ¶nh h­ëng cña dù ¸n; (ii) thiÕt lËp mét bµn Hái vµ Tr¶ lêi (tiÕp dÉn) trong v¨n phßng cña Héi ®ång ®Ò bï huyÖn; (iii) thùc hiÖn tr­ng cÇu d©n ý ë cÊp x·/huyÖn víi biªn b¶n häp; vµ (iv) lÊy ý kiÕn cña c¸c hé bÞ ¶nh h­ëng vÒ sù lùa chän cña hä vµ h­íng dÉn c¸c hé t¸i ®Þnh c­ ®Õn khu vùc dù kiÕn lµm khu t¸i ®Þnh c­ ®Ó tham quan. Nhu cÇu vÒ c¸c d÷ liÖu ®Þnh tÝnh còng nh­ ®Þnh l­îng, d÷ liÖu vÒ giíi tÝnh vµ ph©n tÝch tõng hé cã thÓ ®­îc xem nh­ lµ mÆt quan träng nhÊt cña dù ¸n -thµnh phÇn cÇn thiÕt nhÊt cña b¸o c¸o cÇn ph¶i ®­îc cñng cè. 2.3 ChÊt l­îng x©y dùng Do ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng chiÕm mét phÇn lín trong danh môc dù ¸n JBIC tµi trî cho ViÖt Nam, b¶o ®¶m chÊt l­îng thi c«ng cã ý nghÜa rÊt quan träng. HÖ thèng qu¶n lý hiÖn nay cßn nh÷ng bÊt cËp nh­: (1) bá thÇu ph¸ gi¸; (2) n¨ng lùc cña c¸c nhµ thÇu kÐm; (3) c¸c kh¶o s¸t c¬ b¶n vµ thiÕt kÕ chi tiÕt chÊt l­îng thÊp; (4) c«ng viÖc gi¸m s¸t cña t­ vÊn ch­a tèt; (5) thiÕu nguån nh©n lùc; (6) thiÕu thiÕt bÞ vµ dông cô; (7) kÕt cÊu b¶o vÖ c¸c kÕt cÊu h¹ tÇng t¹m ch­a ®Çy ®ñ. C¸c biÖn ph¸p ®Ó c¶i thiÖn c¸c vÊn ®Ò trªn gåm: Tiªu chuÈn vµ ®¸nh gi¸ s¬ tuyÓn cÇn ®­îc tu©n thñ chÆt chÏ nh»m sµng läc nh÷ng nhµ thÇu kh«ng ®ñ n¨ng lùc vÒ tµi chÝnh vµ kü thuËt; viÖc sö dông mÉu hç s¬ tuyÓn, ®¸nh gi¸ thÇu ®­îc ®Ò nghÞ tu©n thñ chÆt chÏ. Vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña t­ vÊn trong ®¸nh gi¸ thÇu vµ gi¸m s¸t thi c«ng cÇn ®­îc cñng cè (H­íng dÉn cña JBIC vÒ viÖc t­ vÊn cÇn ®­îc tu©n thñ chÆt chÏ). Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu 2 phong b× cÇn ®­îc sö dông réng r·i h¬n ®Ò tr¸nh viÖc ®¸nh gi¸ thÇu theo ®Þnh h­íng chµo thÇu. N¨ng lùc vµ viÖc tæ chøc qu¶n lý nhµ thÇu phô cña c¸c nhµ thÇu chÝnh cÇn ®­îc xem xÐt kü. C¸c nhµ thÇu thay ®æi biÖn ph¸p thi c«ng, vËt t­ vµ thiÕt bÞ kh«ng hîp lý cÇn ®­îc xem xÐt ®Ó ph¹t, ch¼ng h¹n nh­ cÊm kh«ng ®­îc tham gia ®Êu thÇu réng r·i. ViÖc ph¸t triÓn ngµnh x©y dùng trong n­íc lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng thi c«ng vÒ l©u dµi. 2.4 §Êu thÇu vµ qu¶n lý hîp ®ång ViÖc ®Êu thÇu vµ thùc hiÖn hîp ®ång lµ c¸c b­íc chÝnh th­êng bÞ chËm trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. C¸c vÊn ®Ò chñ chèt g©y chËm qu¸ tr×nh ®Êu thÇu vµ thùc hiÖn hîp ®ång lµ (1) hå s¬ ®Êu thÇu ch­a ®Çy ®ñ; (2) hÖ thèng phª duyÖt trong n­íc cßn tËp trung; (3) chËm trong cÊp ®Êt vµ t¸i ®Þnh c­; (4) viÖc ¸p dông B¶ng tiªn l­îng vµ c¸c hîp ®ång ch×a kho¸ trao tay cøng nh¾c vµ kh«ng thùc tÕ; (5) chËm gi¶i quyÕt khiÕu n¹i; (6) c¬ chÕ thuÕ phøc t¹p. C¸c khuyÕn nghÞ cho vÊn ®Ò nµy lµ: ThiÕt lËp c¬ chÕ gi¸m s¸t khung thêi gian vµ thêi h¹n cè ®Þnh cho viÖc ph¶n håi cña c¸c c¬ quan liªn quan ®Õn thÈm ®Þnh ®Êu thÇu. Trao thªm c¸c quyÒn cã liªn quan ®Õn ®Çu thÇu cho Ban QLDA. Song song víi viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, viÖc trao quyÒn phª duyÖt ®Êu thÇu sÏ ®­îc xem xÐt thªm cã quyÕt ®Þnh nhanh h¬n. Sö dông t­ vÊn mét c¸ch tèi ®a vµ cã hiÖu qu¶ trong viÖc lËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn ®Êu thÇu. Thùc hiÖn kh¶o s¸t hÖ thèng qu¶n lý hîp ®ång, bao gåm c¶ viÖc qu¶n lý hîp ®ång khèi l­îng/ ch×a kho¸ trao tay vµ thñ tôc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i ®Ó nhËn diÖn c¸c trë ng¹i trong viÖc thùc hiÖn hîp ®ång vµ c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý. 2.5 Hoµn thuÕ VAT Trë ng¹i lín nhÊt dÉn ®Õn viÖc hoµn thuÕ VAT chËm lµ do c¸c nhµ thÇu thiÕu hiÓu biÕt chÝnh x¸c vÒ c¸c yªu cÇu vµ thñ tôc hoµn thuÕ. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt theo c¸c biÖn ph¸p d­íi ®©y: Bé tµi chÝnh khëi x­íng vµ cam kÕt m¹nh mÏ ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc, nh­ cung cÊp h­íng dÉn chi tiÕt vµ râ rµng vÒ thñ tôc, c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt v× Bé tµi chÝnh lµ c¬ quan thÝch hîp nhÊt ®Ó lµm viÖc nµy; C¸c chñ ®Çu t­ vµ Ban QLDA hç trî m¹nh mÏ c¸c nhµ thÇu trong viÖc tu©n thñ c¸c yªu cÇu. C¸c nhµ thÇu cÇn hiÓu hoµn toµn c¸c yªu cÇu. 3. C¸c kiÕn nghÞ vµ ®Ò xuÊt víi phÝa phÝa NhËt B¶n ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi nªn tËp trung vµo ba khu vùc ­u tiªn sau: Ph¸t triÓn nh©n lùc c¶ ë khu vùc t­ nh©n vµ khu vùc nhµ n­íc ®i ®«i víi viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu. §Ó ®¹t ®­îc sù héi nhËp víi c¸c c¬ cÊu nh­ AFTA vµ WTO, cÇn cã c¸c hÖ thèng lËp ph¸p vµ c¸c ®iÒu luËt. Nhu cÇu ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vÉn rÊt lín ®Ó cã thÓ ®¸p øng sù gia t¨ng vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. CÇn ph¶i cã h­íng tiÕp cËn chiÕn l­îc. Trong nh÷ng n¨m tíi, chÝnh phñ ViÖt Nam ®Æt môc tiªu ngµnh c«ng nghiÖp ph¶i thu hót sè lao ®éng lín h¬n vµ môc tiªu gi¶m m¹nh tØ lÖ lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp. Theo sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ nµy, cÇn cã sù viÖn trî l©u dµi cho lÜnh vùc sau: Nhu cÇu gi¶m thiÓu kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp gi÷a vïng ®« thÞ c«ng nghiÖp ho¸ vµ vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c nhu cÇu nãi trªn còng ®· ®­îc ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî nhËn râ, vµ khèi l­îng viÖn trî cho tõng nhu cÇu lµ rÊt lín. §Ó tiÕp tôc t¨ng tr­ëng kinh tÕ, ViÖt Nam kh«ng thÓ kh«ng t×m c¸ch gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu nµy. NhËt B¶n cÇn ph¶i tÝnh tr­íc ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ ViÖt Nam vµ nhu cÇu viÖn trî trong t­¬ng lai vµ chuÈn bÞ tr­íc khi phÝa ViÖt Nam ®Ö tr×nh yªu cÇu chÝnh thøc. §Çu tiªn cÇn cã nghiªn cøu ph¸t triÓn chÝnh thøc ®Ó n¾m ®­îc ph­¬ng h­íng t­¬ng lai cña kinh tÕ x· héi ViÖt Nam. MÆt kh¸c, NhËt B¶n cÇn cã mét chiÕn l­îc viÖn trî râ rµng ph¶n ¸nh ®­îc kÕt qu¶ cña nghiªn cøu nµy. C¸c ®Ò xuÊt cho ODA NhËt ®èi víi tõng lÜnh vùc hç trî ­u tiªn nh­ sau: Ph¸t triÓn nh©n lùc vµ thÓ chÕ ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ qua c¸c nç lùc ®Ó gia nhËp AFTA, WTO. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch vµ lËp ph¸p thèng nhÊt. Ph¸t triÓn nh©n lùc ®ãng vai trß then chèt ®Ó t¹o lËp chÝnh s¸ch vµ lËp ph¸p míi vµ ®Ó thùc thi chóng mét c¸ch hiÖu qu¶. C¸c lÜnh vùc cô thÓ cÇn ph¸t triÓn nh©n lùc lµ: qu¶n lý hµnh chÝnh, hÖ thèng thùc thi luËt ph¸p, qu¶n lý doanh nghiÖp, qu¶n lý th­¬ng m¹i, c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ c«ng nghÖ th«ng tin. C¬ së h¹ tÇng Mét trong nh÷ng ­u tiªn hµng ®Çu trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 7 cña ViÖt Nam (2001-2005) lµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ giao th«ng vËn t¶i vµ ®iÖn. Hç trî tõ phÝa NhËt B¶n nªn tËp trung vµo hai lÜnh vùc nµy. Bªn c¹nh ®ã, cÇn chó träng ®Õn c¬ së h¹ tÇng cña ngµnh viÔn th«ng, viÖc t­ nh©n ho¸ ngµnh ®iÖn vµ viÔn th«ng còng cÇn ®­îc c©n nh¾c cÈn thËn. N«ng nghiÖp Ph­¬ng h­íng hç trî cã thÓ tËp trung cho c¸c lÜnh vùc sau: Hç trî nghiªn cøu, qui ho¹ch, thùc hiÖn trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng, gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn bÒn v÷ng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp Hç trî t¹o gièng vµ s¶n xuÊt c©y trång Hç trî nghiªn cøu vµ tiÕn hµnh c¸c dù ¸n thö nghiÖm vÒ b¶o vÖ vµ ng¨n chÆn sù xuèng cÊp cña ®Êt vïng Ch©u Thæ s«ng Hång. Hîp t¸c kü thuËt vÒ ®µo t¹o vµ nghiªn cøu trong c¸c tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp vµ c¸c viÖn nghiªn cøu. Hîp t¸c kü thuËt vµ tµi chÝnh vµ viÖn trî ®Ó ph¸t triÓn vµ cñng cè hÖ thèng thuû lîi. Gi¸o dôc ¦u tiªn cho: XÐt theo khu vùc, ­u tiªn cho c¸c vïng miÒn nói n¬i cã nhiÒu d©n téc thiÓu sè sinh sèng XÐt theo ngµnh, ­u tiªn cho gi¸o dôc trung häc vµ trung häc c¬ së C¶i thiÖn c¸c c¬ së vËt chÊt cho trÎ em ®­êng phè mµ theo dù tÝnh sè em nµy cã thÓ gia t¨ng do viÖc chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Hç trî cho 3 trong sè 7 khu vùc ph¸t triÓn chiÕn l­îc theo kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 7 cña ViÖt Nam, ®ã lµ: ViÖc thµnh lËp c¸c tr­êng ®¹i häc theo vïng ®¹t ®­îc c¸c tiªu chuÈn nh­ c¸c tr­êng hiÖn t¹i ChuÈn bÞ ®µo t¹o tr×nh ®é cao ®Ó cung cÊp lùc l­îng lao ®éng chÊt l­îng cao cho ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao. ChuÈn bÞ cho viÖc ®µo t¹o nghÒ trªn toµn quèc trong thêi gian sím nhÊt. 5. Y tÕ ¦u tiªn cho viÖc t¨ng c­êng c¸c dÞch vô y tÕ trªn c¬ së chiÕn l­îc y tÕ c¬ b¶n. §µo t¹o c¸n bé y tÕ cho c¸c khu vùc n«ng th«n nh»m t¨ng chÊt l­îng dÞch vô y tÕ t¹i khu vùc nµy. T¨ng sè gi­êng bÖnh vµ hç trî viÖc thµnh lËp c¸c c¬ së y tÕ míi cÊp quèc gia cho miÒn Trung ViÖt Nam. 6. M«i tr­êng C¶i thiÖn m«i tr­êng sèng, phßng chèng « nhiÔm vµ b¶o vÖ m«i tr­êng tù nhiªn CÇn cã nghiªn cøu chi tiÕt vÒ khÝa c¹nh m«i tr­êng t¹i c¸c khu t¸i ®Þnh c­ trong tr­êng hîp ph¶i di d©n ®Ó lÊy mÆt b»ng cho c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng. KÕt luËn Víi ®Ò tµi " Vai trß cña Hç trî Ph¸t TriÓn ChÝnh Thøc (ODA) NhËt B¶n ®èi víi mét sè n­íc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng vµ ViÖt Nam", kho¸ luËn ®· tr×nh bµy c¸c vÊn ®Ò sau: Kho¸ luËn ®· tãm l­îc kh¸i qu¸t vÒ ODA nãi chung nh­ ®Þnh nghÜa vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ nguån vèn ODA ®ång thêi nªu lªn nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña ODA NhËt B¶n nh­ quan ®iÓm cña ODA NhËt B¶n, viÖc thùc hiÖn ODA NhËt B¶n, c¸c lo¹i h×nh ODA NhËt B¶n vµ c¸c lÜnh vùc ­u tiªn cña ODA NhËt B¶n. §ång thêi kho¸ luËn ®· ®¸nh gi¸ ODA NhËt B¶n t¹i Trung Quèc vµ Indonesia, hai n­íc lu«n ®øng ®Çu trong danh s¸ch c¸c n­íc nhËn viÖn trî ODA NhËt B¶n. C¸c vÊn ®Ò nh­ chÝnh s¸ch cña ODA NhËt t¹i hai n­íc nµy, c¸c sè liÖu thùc hiÖn ODA NhËt, c¸c xu h­íng míi vÒ ODA NhËt ®èi víi hai n­íc nµy ®· ®­îc ®Ò cËp chi tiÕt. Kho¸ luËn ®· tr×nh bµy chi tiÕt vÒ hiÖn tr¹ng ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Trong ®ã, c¸c vÊn ®Ò nh­ xu h­íng chung, ®Æc ®iÓm chÝnh, c¸c lÜnh vùc ­u tiªn cña ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam vµ viÖc thùc hiÖn ODA NhËt t¹i ViÖt Nam ®· ®­îc ®Ò cËp mét c¸ch chi tiÕt. Kho¸ luËn ®i s©u vµo ph©n tÝch hai lo¹i h×nh ODA lµ ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ Vèn vay ®ång Yªn th«ng qua viÖc tr×nh bµy vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng hai c¬ quan thùc hiÖn hai h×nh thøc ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam lµ C¬ quan Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n vµ Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n. Qua ®ã, kho¸ luËn ®· ®¸nh gi¸ ra mét sè t¸c ®éng cña ODA NhËt B¶n ®èi víi ViÖt Nam còng nh­ sù ®ãng gãp cña ODA NhËt B¶n vµo ChiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n cña ViÖt Nam. Cuèi cïng, ®Ò tµi nµy ®· nªu lªn c¸c kiÕn nghÞ ®Ó ViÖt Nam thu hót vµ sö dông ODA NhËt B¶n tèt h¬n trong ®ã ®Ò cËp chi tiÕt h¬n cho h×nh thøc vèn vay ®ång Yªn khi xÐt ®Õn vai trß chñ ®¹o h¬n cña h×nh thøc nµy. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ®Ò xuÊt vÒ khÝa c¹nh hîp t¸c vµ hç trî cho phÝa NhËt B¶n còng ®­îc tr×nh bµy. §Ò tµi ®­îc hoµn thµnh cã sù chØ b¶o trùc tiÕp vµ h­íng dÉn tËn t×nh tõ ThÇy gi¸o, Gi¸o s­, TiÕn sÜ, Nhµ gi¸o Nh©n d©n Bïi Xu©n L­u, sù gióp ®ì vµ d¹y dç nhiÖt t×nh cña c¸c gi¸o viªn trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i Th­¬ng, Tr­êng §¹i Häc Ngo¹i Th­¬ng. Trong kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, em ®· cè g¾ng ®Ò cËp t­¬ng ®èi tæng qu¸t vµ c« ®äng vÒ ®Ò tµi ®· chän. Tuy nhiªn, do tr×nh ®é vµ thêi gian cã h¹n nªn bµi viÕt cã thÓ cã nhiÒu ®iÓm thiÕu sãt. Em kÝnh mong c¸c thÇy c« ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó em cã thÓ n©ng cao h¬n hiÓu biÕt cña m×nh vÒ vÊn ®Ò nµy. Danh Môc Tµi liÖu tham kh¶o S¸ch "Hîp t¸c ph¸t triÓn cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam"- DiÔn ®µn Ph¸t TriÓn cña ViÖn Nghiªn cøu chÝnh s¸ch Quèc gia, Th¸ng 5-2002 S¸ch "JBIC ODA Operation in Vietnam"- Ng©n Hµng Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam, 4-2002 S¸ch "Japan's ODA"- Ministry of Foreign Affairs, Japan Trang web cña Bé Ngo¹i Giao NhËt B¶n www.mofa.go.jp Trang web cña C¬ quan Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n www.jica.go.jp Trang web cña Ng©n Hµng Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n www.jbic.go.jp Japan-Vietnam Fact Sheet, §¹i Sø Qu¸n NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam- Th¸ng 6-2002 "B¸o c¸o tæng kÕt ho¹t ®éng ODA 2002", Ng©n Hµng Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam JBIC, 26-8-2002 Evaluation Study of Japanese ODA for Vietnam (Summary) International Development Center of Japan (IDCJ) th¸ng 3-2002 "A guide to Japan's Aid" Association for Promotion of International Cooperation, th¸ng 3-1999. Trang web cña C¬ quan Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n t¹i Indonesia www.jica.or.id "The Second Country Study for Japan's Official Development Assistance to the People's Republic of China"- C¬ quan Hîp T¸c Quèc TÕ NhËt B¶n, th¸ng 2 n¨m 1999. C¸c t¹p chÝ: Kinh TÕ vµ Dù B¸o, T¹p chÝ Nghiªn Cøu NhËt B¶n vµ B¾c ¸, T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, T¹p chÝ Ph¸t TriÓn Kinh tÕ. Bµi viÕt "Vai trß cña NhËt B¶n trong ph¸t triÓn kinh tÕ ASEAN". Th.S Ph¹m ThÞ Thanh B×nh. T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ B¾c ¸- sè 4 th¸ng 8 n¨m 2001 Bµi viÕt "ViÖn trî cña NhËt B¶n víi Trung Quèc trong thêi kú 1970-1990." Th.S. Ph¹m ThÞ Thanh B×nh. T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ B¾c ¸ sè 5 th¸ng 10 n¨m 2001 Bµi viÕt "Nguån vèn ODA NhËt B¶n - Nh÷ng thay ®æi quan träng gÇn ®©y vÒ môc tiªu tµi trî". Th.S NguyÔn V¨n HiÕn. T¹p ChÝ Ng©n Hµng sè 9 n¨m 2002. Bµi viÕt "§æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. VËn ®éng vµ sö dông nguån vèn Hç trî Ph¸t TriÓn ChÝnh Thøc ë ViÖt Nam". TS. D­¬ng §øc ¦ng. T¹p chÝ Kinh TÕ vµ Dù b¸o sè 10+11 n¨m 2000. Bµi viÕt "Nguån vèn ODA- §Æc ®iÓm vµ c¸c biÖn ph¸p hÊp thô vèn cã hiÖu qu¶." Th.S TrÇn Quèc TuÊn vµ Phan Ngäc Minh. T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ Sè 65 n¨m 1996. Bµi viÕt "ViÖn trî Ph¸t TriÓn ChÝnh Thøc (ODA) cña NhËt B¶n trªn thÕ giíi vµ t¹i ViÖt Nam". TÇn Xu©n B¶o. T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi- Sè 3 n¨m 1996 JICA's activities in Viet nam - Tµi liÖu cña V¨n Phßng JICA t¹i ViÖt Nam. Th¸ng 6 n¨m 2001. JICA in Vietnam - Tµi liÖu cña V¨n phßng JICA t¹i ViÖt Nam Trang web cña V¨n phßng JICA ViÖt Nam. www.jica.org.vn