Khóa luận Vai trò của ODA Nhật Bản với nền kinh tế một số nước ASEAN

µ 382,55 triÖu USD, trong ®ã tµi trî tÝn dông lµ 217,84 vµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 164,72 triÖu USD. So víi n¨m 1993 th× tæng ODA ®· t¨ng lªn 22,45 triÖu USD. Cac dù ¸n nhËn tµi trî tÝn dông khèi l­îng lín lµ: Dù ¸n thñy lîi Lang Taklong: 182,42; cñng cè hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn (giai ®o¹n II): 21223; kh«i phôc ®­êng giao th«ng: 7651; c¶i thiÖn giao th«ng khu vùc: 16029; cñng cè ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn kü thuËt: 7806 (§¬n vÞ: TriÖu yªn) Trong thêi giai tõ 1995-1997 viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho n­íc nµy cã xu h­íng gi¶m, ®Æc biÖt gi¶m m¹nh vµo 1997, v× n¨m ®ã x¶y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh- tiÒn tÖ, Th¸i Lan lµ mét n­íc chÞu ¶nh h­ëng rÊt nÆng nÒ, ®ång B¹t cña Th¸i bÞ mÊt gi¸. Cho nªn c¸c nhµ ®Çu t­ còng nh­ c¸c nhµ cung cÊp ODA ®· gi¶m l­îng ®Çu t­ vµo Th¸i Lan. Nh÷ng n¨m sau ®ã nÒn kinh tÕ cña n­íc nµy dÇn dÇn æn ®Þnh, NhËt B¶n tiÕp tôc viÖn trî cho Th¸i Lan. Cô thÓ nh­ sau Vµo n¨m 1998, cã 8 ch­¬ng tr×nh viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®­îc thùc hiÖn ë Th¸i Lan, ®ã lµ: Dù ¸n ph¸t triÓn nguån nh©n lùc; dù ¸n x©y dùng nhµ ë cho ng­êi cã thu nhËp thÊp; dù ¸n x©y dùng ®¹i häc Chiang Mai; dù ¸n ph¸t triÓn n«ng nghiÖp- n«ng th«n ë khu vùc ngo¹i « thñ ®« B¨ng Kèc; dù ¸n ®µo t¹o kü thuËt ch¨m sãc søc kháe céng ®ång; dù ¸n nghiªn cøu n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm thñy h¶i s¶n ®Ó xuÊt khÈu; dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thñy lîi- c¶i t¹o ®Êt khu vùc §«ng- Nam Th¸i Lan; Dù ¸n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë Bang Sa Phan. N¨m 1999 cã tÊt c¶ 17 dù ¸n ®­îc nhËn viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Sau ®©y lµ mét sè dù ¸n tiªu biÓu: Dù ¸n x©y dùng trung t©m ®µo t¹o viÔn th«ng; cung cÊp thiÕt bÞ cho häc viÖn kü thuËt quèc gia; cung cÊp thiÕt bÞ hîp t¸c ph¸t triÓn n«ng nghiÖp; dù ¸n t¨ng n¨ng suÊt l­¬ng thùc; X©y dùng n©ng cÊp s©n bay quèc tÕ B¨ng Kèc; Dù ¸n c¶i thiÖn m«i tr­êng ë B¨ng Kèc N¨m 2000 cã 36 dù ¸n ®­îc nhËn viÖn trî ODA tõ NhËt B¶n, ®©y lµ mét con sè rÊt cao ®iÒu nµy chøng tá nÒn kinh tÕ Th¸i Lan ®· thùc sù phôc håi sau khñng ho¶ng, v× thÕ NhËt B¶n nãi riªng vµ c¸c n­íc kh¸c nãi chung l¹i b¾t ®Çu tiÕp tôc ®Çu t­ , cung cÊp ODA cho n­íc nµy. D­íi ®©y lµ mét sè dù ¸n lín trong n¨m 2000: Dù ¸n x©y dùng viÖn kü thuËt c«ng nghiªp; dù ¸n c¶i t¹o m«i tr­êng vµ sö lý chÊt th¶i ë thµnh phè lín; hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng cung cÊp n­íc ë Th¸i Lan; dù ¸n cung cÊp thiÕt bÞ cho s¶n xuÊt thøc ¨n gia sóc; dù ¸n n©ng cÊp hÖ thèng giao th«ng; x©y dùng hÖ thèng thñy lîi ë vïng n«ng th«n; dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖpvv... Nãi tãm l¹i nhê cã nguån ODA cña NhËt B¶n mµ Th¸i lan ®· x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kh¸ ®ång bé vµ thuËn lîi t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo Th¸i Lan ngµy mét t¨ng. Nh­ng ng­îc l¹i lÜnh vùc y tÕ vµ v¨n hãa ch­a ®­îc ®Çu t­ nhiÒu v× vËy hai lÜnh vùc nµy hiÖn nay vÉn ®ang gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ngay. Mét ®iÓm cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y ®ã lµ quan hÖ ODA cña NhËt b¶n vµ Th¸i Lan ®· ®­îc thùc hiÖn trong nhiÒu thËp kû, nãi chung tiÕn triÓn kh¸ thuËn lîi v× nã mang l¹i lîi Ých cho c¶ hai bªn. Song trªn thùc tÕ còng cßn tån t¹i mét sè khã kh¨nv­íng m¾c cÇn gi¶i quyÕt. 2.Mét sè h¹n chÕ trong sö dông ODA cña NhËt B¶n ë Th¸i Lan. KÓ tõ khi thay ®æi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc Th¸i Lan ®Çu t­ qu¸ nhiÒu vµo c¸c nghµnh c«ng nghiÖp v× t­ t­ëng nãng véi tiÕn lªn c«ng nghiÖp hãa. Nh­ng chóng ta ®Òu biÕt r»ng ®iÒu g× còng ph¶i tr¶ gi¸, sau mét thêi gian Th¸i Lan ®· ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng m¹nh mÏ, s¶n phÈm thuéc khu vùc c«ng nghiÖp chiÕm 40% tæng s¶n phÈm trong n­íc, trong khi ®ã khu vùc n«ng nghiÖp chØ chiÕm 10%. Trong thËp kû 90 nghµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña Th¸i Lan t¨ng m¹nh nhÊt, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 10%. Víi tèc ®é t¨ng tr­ëng m¹nh nh­ vËy, Th¸i Lan ®· gÆp ph¶i kh«ng Ýt khã kh¨n khi m«i tr­êng xuèng cÊp qu¸ nghiªm träng. M«i tr­êng bÞ « nhiÔm ¶nh h­ëng rÊt xÊu ®Õn bÇu kh«ng khÝ, g©y h¹i cho søc kháe nh©n d©n, dÉn ®Õn xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu bÖnh truyÒn nhiÔm khã ch÷a. §©y chÝnh lµ bµi häc kh«ng thµnh c«ng cña Th¸i Lan trong viÖc thu hót vµ sö dông ODA. Th¸i Lan vµ nhµ tµi trî NhËt B¶n x¶y ra mét sè bÊt ®ång trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n cô thÓ nh­ sau: PhÝa nhµ tµi trî NhËt B¶n lu«n ¸p ®Æt lµ ph¶i dïng nguyªn vËt liÖu cña NhËt B¶n xong phÝa Th¸i Lan l¹i muèn dïng nguyªn liÖu cña m×nh, tuy nhiªn phÝa NhËt lu«n giµnh phÇn th¾ng v× hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh­ vËy. H¬n n÷a trong viÖc ®Êu thÇu thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh lu«n ­u tiªn cho c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n, c¸c doanh nghiÖp Th¸i Lan lu«n c¶m thÊy kh«ng c«ng b»ng. ChÝnh v× thÕ x¶y ra mét sè m©u thuÉn lµm gi¶m hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông ODA cña NhËt B¶n ë Th¸i Lan. 3.Bµi häc kinh nghiÖm thµnh c«ng cña Th¸i Lan. ¨Ngay tõ ®Çu Th¸i Lan biÕt x¸c ®Þnh râ rµng c¸c lÜnh vùc ­u tiªn ®Ó thu hót nguån vèn ODA cña NhËt B¶n. Nh÷ng lÜnh vùc ®­îc chän ®Ó ­u tiªn cã c¬ cÊu hîp lý, phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi còng nh­ ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña Th¸i Lan, ®ã lµ : PhÇn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®­îc sö dông vµo c¸c lÜnh vùc h¹ tÇng x· héi hoÆc vµo nh÷ng lÜnh vùc cã t¸c ®éng lín ®Õn ®¹i ®a sè quÇn chóng nh©n d©n; PhÇn viÖn trî tÝn dông sö dông ®Ó ®Çu t­ cho c¸c lÜnh vùc ®ßi hái vèn ®Çu t­ lín, thêi gian thu håi vèn dµi, kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc nh­ c¸c dù ¸n thuéc h¹ tÇng kinh tÕ: Giao th«ng, viÔn th«ng, n¨ng l­îng, thñy lîi... ¨Th¸i Lan ®­îc ®¸nh gi¸ lµ quèc gia sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån vèn ODA cña NhËt B¶n trong 4 n­íc Asean cò (Th¸i Lan, In®«nªxia, Philippin, Malaysia). Bëi v× n­íc nµy ®· sö dông vèn vay mét c¸ch m¹nh mÏ cho giao th«ng trong nh÷ng n¨m 1980.Trong khi Philippin ®· sö dông vèn ®ã cho nghµnh n¨ng l­îng vµ vèn vay hµng hãa, ®©y chÝnh lµ sai lÇm c¬ b¶n cña Philippin. ¨Th¸i Lan ®· sö dông nhiÒu vèn vay NhËt B¶n cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m 1980 v× ®©y lµ hai nghµnh kinh tÕ then chèt cña mét quèc gia b×nh th­êng trong khi ®ã Philippin l¹i ®Çu t­ Ýt cho hai nghµnh nµy. ¨Th¸i Lan rÊt chó träng viÖc chuÈn bÞ tèt dù ¸n xin viÖn trî: ViÖc chuÈn bÞ c¸c dù ¸n tr­íc khi xin viÖn trî sÏ gióp cho Th¸i Lan chñ ®éng ®Þnh h­íng nguån vèn lµ lÜnh vùc ®Çu t­ ­u tiªn. Tõ ®ã cã kÕ ho¹ch sö dông ®óng môc ®Ých vµ kÕ ho¹ch tr¶ nî hîp lý. Khi ®Ò xuÊt víi bªn cÊp viÖn trî, ChÝnh phñ Th¸i Lan th­êng tiÕn hµnh xem xÐt ®Ó x¸c ®Þnh tr­íc nh÷ng vÊn ®Ò sau: TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n Nªn vay n­íc ngoµi hay huy ®éng vèn trong n­íc. §Þnh râ møc vèn cÇn vay vµ møc huy ®éng trong n­íc. HiÖu qu¶ sö dông vµ kh¶ n¨ng hoµn tr¶ trong t­¬ng lai. Sau ®ã tiÕn hµnh ®µm ph¸n ë cÊp ChÝnh Phñ ®Ó lùa chän nguån vay víi møc l·i suÊt còng nh­ c¸c ®iÒu kiÖn ­u ®·i kh¸c. Khi ch­a cã phª duyÖt cña ChÝnh Phñ, c¸c chñ dù ¸n kh«ng ®­îc tiÕp xóc víi ®èi t¸c n­íc ngoµi ®Ó tr¸nh nh÷ng cuéc vËn ®éng ngÇm kh«ng kh¸ch quan. ¨Th¸i Lan lµ mét quèc gia cã chÝnh s¸ch thËn träng trong viÖc vay tÝn dông ODA, nhÊt lµ vay tõ NhËt B¶n. Sù thËn träng nµy còng rÊt tèt bëi v× víi mét quèc gia cßn nghÌo th× rÊt sî ®i vay nî , kh¶ n¨ng tr¶ nî cña hä rÊt h¹n chÕ. NÕu mét quèc gia nµo ®ã mµ bÞ khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi, thùc hiÖn vay tÝn dông trµn lan, thiÕu c¨n cø khoa häc, kh«ng tÝnh to¸n ch¾c ch¾n l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n h¬n. ¨Qui ®Þnh râ rµng nguyªn t¾c sö dông vèn ODA. C¸c ®iÒu kho¶n khi sö dông vèn vay ®­îc quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ. Mçi dù ¸n b¾t buéc ph¶i cã kho¶n chi vÒ t­ vÊn chiÕm tõ 4-5% trÞ gi¸ dù ¸n vµ ph¶i ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c c«ng ty t­ vÊn cã tr×nh ®é, cã n¨ng lùc thùc sù vÒ thiÕt lËp luËn chøng kinh tÕ- kü thuËt, thiÕt kÕ chi tiÕt thùc hiÖn dù ¸n, mua s¾m thiÕt bÞ víi tÝnh n¨ng kü thuËt hiÖn ®¹i, gi¸ c¶ hîp lý.. PhÇn thi c«ng c«ng tr×nh vµ mua s¾m thiÕt bÞ ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®Êu thÇu theo nguyªn t¾c: NÕu trong n­íc ®¶m ®­¬ng ®­îc th× thùc hiÖn ®Êu thÇu trong n­íc; nÕu ®Êu thÇu quèc tÕ ph¶i tham kh¶o chi tiÕt vÒ gi¸, tÝnh n¨ng kü thuËt ®Ó chän nhµ thÇu tèt nhÊt. ¨Mét bµi häc thµnh c«ng næi bËt cña Th¸i Lan ®ã lµ qui ®Þnh râ h¹n møc vay vµ tr¶ nî hµng n¨m. §©y lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p gióp Th¸i Lan kh«ng bÞ sa lÇy vµo vßng nî nÇn nh­ mét sè n­íc kh¸c do x¸c ®Þnh râ "trÇn vay, tr¶" hµng n¨m. Mäi kho¶n vay kh«ng ®­îc tÝnh lµ nguån thu ng©n s¸ch, nh­ng c¸c kho¶n tr¶ nî l¹i ph¶i tÝnh vµo c¸c kho¶n chi ®Ó c©n ®èi ng©n s¸ch quèc gia hµng n¨m. ChÝnh phñ Th¸i Lan th­êng khèng chÕ nh­ sau: Møc vay nî kh«ng qu¸ 10% thu ng©n s¸ch. Møc tr¶ nî b»ng 9% kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc 20% chi ng©n s¸ch, nh»m c©n ®èi kh¶ n¨ng vay- tr¶ vµ møc xuÊt khÈu phï hîp víi ®Êt n­íc. NhiÒu dù ¸n cã nguån vay phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña Th¸i Lan, nh­ng do c¸c chØ tiªu l¹i v­ît qu¸ møc cho phÐp nªn bÞ g¸c l¹i. ChÝnh biÖn ph¸p nµy gióp Th¸i Lan lu«n lµ n­íc tr¶ nî ®óng h¹n mÆc dï lµ n­íc vay nî n­íc ngoµi cao: Tõ 1980 Th¸i Lan vay nî b×nh qu©n 1,75 tû USD/n¨m. ¨Trong thêi gian tõ 1975 ®Õn 1989 quan hÖ th­¬ng m¹i NhËt- Th¸i ph¸t triÓn m¹nh, do ®ã ë Th¸i Lan x¶y ra hiÖn t­îng thiÕu hôt mËu dÞch rÊt lín, n¨m 1975 lµ: 425 triÖu USD, tíi n¨m 1989: 4,46 tû USD, tuy nhiªn chÝnh kho¶n thiÕu hôt mËu dÞch nµy trë thµnh mét trong nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy NhËt B¶n më réng ODA cho Th¸i Lan. Bëi v× dùa vµo sù tµi trî nµy, nghµnh c«ng nghiÖp Th¸i Lan cã thªm c¬ héi ph¸t triÓn, tõng b­íc më réng xuÊt khÈu vµ thiÕu hôt mËu dÞch sÏ ®­îc kh¾c phôc. Nh­ vËy trong tr­êng hîp nµy thiÕu hôt mËu dÞch- mét bÊt lîi trong th­¬ng m¹i, nh­ng l¹i trë thµnh mét lîi thÕ trong viÖc më réng tµi trî ODA. ¨Th¸i lan lµ mét quèc gia cã chÝnh s¸ch thu hót tµi trî n­íc ngoµi phï hîp víi xu h­íng chung cña thÕ giíi, cho nªn nã mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi rÊt cao. Ch­¬ng III Mét sè gîi ý ®èi víi viÖt nam trong viÖc thu hót vµ sö dông oda cña nhËt b¶n I. Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông ODA cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam. 1. ODA cña NhËt b¶n víi ViÖt Nam. NhËt B¶n b¾t ®Çu cung cÊp ODA cho ViÖt Nam vµo n¨m 1975, so víi 4 n­íc ®· nªu ë trªn th× muén h¬n c¶. Tuy nhiªn tr­íc 1975 chÝnh phñ NhËt b¶n còng ®· cung cÊp tÝn dông ODA cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn víi khèi l­îng rÊt nhá bªn c¹nh kho¶n båi th­êng chiÕn tranh trÞ gi¸ 13 tû Yªn. Sau mét thêi gian dµi thùc hiÖn chÝnh s¸ch "®ãng b¨ng" ®Õn 1992 NhËt B¶n nèi l¹i hoµn toµn viÖn trî cho ViÖt Nam, ODA cña NhËt B¶n t¨ng dÇn vµ hiÖn nay ®ang ®øng ®Çu c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam kÓ tõ 1995. 1.1.Giai ®o¹n 1975-1978: Trong giai ®o¹n nµy ho¹t ®éng ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam chØ gåm c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i d­íi d¹ng m¸y mãc, thiÕt bÞ, vËt t­, hµng hãa. Trong hai n¨m 1975-1976, chÝnh phñ NhËt B¶n quyÕt ®Þnh cung cÊp viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®Çu tiªn cho ViÖt Nam th«ng qua viÖc cung cÊp m¸y ®µo, xóc, san nÒn trÞ gi¸ 8,5 tû yªn. Sang n¨m 1976, NhËt B¶n tiÕp tôc tµi trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 5 tû yªn d­íi h×nh thøc cung cÊp thiÕt bÞ vµ nguyªn liÖu cho mét nhµ m¸y s¶n xuÊt xi m¨ng cã tæng trÞ gi¸ lµ 5 tû yªn. Tæng sè 13,5 tû yªn nµy lµ kh«ng lín vµ theo c¸c nhµ nghiªn cøu kho¶n viÖn trî nµy chÝnh lµ kho¶n båi th­êng chiÕn tranh cho ViÖt Nam, mµ cã lÏ nã ph¶i ®­îc thùc hiÖn tr­íc ®ã rÊt l©u. MÆc dï khi c¸c nhµ kinh tÕ ®­a ra nh÷ng nhËn ®Þnh nh­ trªn ChÝnh phñ NhËt B¶n kh«ng chÝnh thøc thõa nhËn nh­ vËy. Song ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ ch­¬ng tr×nh tµi trî trong hai n¨m 1975-1976 ®· cã ý nghÜa nh­ lµ ®iÓm mèc ®¸nh dÊu sù khëi ®Çu cho mèi quan hÖ NhËt- ViÖt. Th¸ng 8/ 1977 häc thuyÕt Fukuda ®­îc c«ng bè, ®­a ra chÝnh s¸ch ngo¹i giao §«ng Nam ¸ míi cña NhËt B¶n. Cïng víi sù më réng vµ cñng cè hîp t¸c ngo¹i giao kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa x· héi víi khu vùc ASEAN, NhËt B¶n tiÕp tôc më réng ¶nh h­ëng nhiÒu mÆt cña hä ra c¸c n­íc §«ng D­¬ng th«ng qua sù ®ãng gãp vÒ kinh tÕ, gióp c¸c n­íc nµy t¸i thiÕt ®Êt n­íc sau chiÕn tranh vµ NhËt B¶n chñ tr­¬ng duy tr× mét vai trß chÝnh trÞ tr«ng qua hµnh ®éng nh­ lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a ASEAN vµ c¸c quèc gia §«ng D­¬ng. Th¸ng 4/ 1978, ChÝnh phñ NhËt B¶n tµi trî kh«ng hoµn l¹i sè thiÕt bÞ vµ hµng hãa (sîi b«ng, sîi tæng hîp, thiÕt bÞ ph©n phèi ®iÖn) trÞ gi¸ 4 tû yªn cho ChÝnh phñ ViÖt Nam. §ång thêi NhËt B¶n muèn g¾n tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ 15,5 tû yªn mµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn vay tr­íc ®ã cho ChÝnh phñ ViÖt Nam. Sau hai n¨m th­¬ng l­îng, bµn c·i, cuèi cïng hai n­íc còng ®· ®¹t ®Õn mét tho¶ thuËn, ký kÕt mét ghi nhí vÒ "hoµn tr¶ tÝn dông vµ nî". Sau khi b¶n ghi nhí nµy ®­îc ký kÕt t×nh h×nh diÔn ra rÊt thuËn lîi. Th¸ng 7/1978 mét kho¶n tÝn dông hµng hãa 10 tû yªn cho ChÝnh Phñ ViÖt Nam ®· ®­îc thùc hiÖn d­íi d¹ng ph©n bãn, sîi, thiÕt bÞ ®iÖn tö, dông cô s¶n xuÊt, thuèc, xi m¨ng, hãa chÊt vµ cao su.ThÕ nh­ng viÖc ViÖt Nam gióp nh©n d©n Campuchia tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh xãa bá chÕ ®é diÖt chñng P«npèt lµ lý do tr× ho·n viÖc cung cÊp ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. BiÓu 12:ODA NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam giai ®o¹n 1975-1978: §¬n vÞ: tû yªn N¨m Tµi trî kh«ng hoµn l¹i Tµi trî tÝn dông 1975 8,5 0 1976 5 0 1977 0 0 1978 4 10 ( Nguån: Japan Annual Report : 1978) Nh­ vËy trong 4 n¨m tæng ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam chØ ®¹t 27,5 tû yªn, con sè nµy rÊt thÊp so víi 3 n­íc ®· nªu trªn. §iÒu nµy chøng tá giai ®o¹n ®Çu cung cÊp ODA cho ViÖt Nam, NhËt B¶n rÊt "dÌ chõng" cã rÊt nhiÒu lý do gi¶i thÝch nh­ng lý do kh¸ch quan nhÊt lµ bëi v× ViÖt Nam võa míi thèng nhÊt, nÒn kinh tÕ cßn nghÌo nµn, NhËt b¶n ch­a râ h­íng ®i cña ViÖt Nam, v× vËy NhËt B¶n ch­a tin t­ëng vµo søc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong t­¬ng lai. 1.2. Giai ®o¹n 1979- 1991. ChÝnh phñ NhËt B¶n thùc hiÖn chÝnh s¸ch "®ãng b¨ng" ho¹t ®éng cung cÊp ODA cho ViÖt Nam. Tuy nhiªn trong suèt giai ®o¹n nµy, NhËt B¶n vÉn duy tr× cung cÊp cho ViÖt Nam th«ng qua c¸c kho¶n viÖn trî nh©n ®¹o víi khèi l­îng rÊt nhá. Thùc chÊt c¸c kho¶n viÖn trî nh©n ®¹o nµy mang tÝnh chÊt "duy tr×" c¸c quan hÖ ngo¹i giao nhiÒu h¬n. DÉu sao th× c¸c kho¶n viÖn trî nh©n ®¹o vµ viÖc duy tr× c¸c cuéc tiÕp xóc ngo¹i giao gi÷a hai n­íc trong suèt h¬n mét thËp kû tr­íc khi nèi l¹i viÖn trî ODA chÝnh thøc vÉn lµ nh÷ng chÊt xóc t¸c lµm Êm mét phÇn quan hÖ song ph­¬ng vèn bÞ l¹nh cãng do chÝnh s¸ch "®ãng b¨ng" cña NhËt B¶n. 1.3.Giai ®o¹n 1992 ®Õn nay: §©y ®­îc coi lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ODA cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. NhËt B¶n vµ ASEAN cã mèi quan hÖ kh¸ kh¨ng khÝt vÒ mäi mÆt kinh tÕ- chÝnh trÞ- v¨n hãa x· héi. Bé tr­ëng ngo¹i giao NhËt cßn tuyªn bè trong chuyÕn ®i th¨m In®«nªxia r»ng "NhËt B¶n chØ nèi l¹i tµi trî cho ViÖt Nam sau khi tham kh¶o ý kiÕn cña ASEAN ". Trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 vµ ®Çu 90 ®· cã nh÷ng cuéc th¨m viÕng ®Òu ®Æn cña l·nh ®¹o hai n­íc, ®iÒu nµy thÓ hiÖn thiÖn chÝ vµ nç lùc cña c¶ hai phÝa nh»m nèi l¹i ho¹t ®éng cung cÊp ODA cho ViÖt Nam. Sù kiÖn qu©n ®éi ViÖt Nam rót qu©n khái Campuchia, lµ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng ®Ó rót ng¾n kho¶ng c¸ch quan hÖ ViÖt Nam- ASEAN, quan hÖ ngo¹i giao cña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt, ®Æc biÖt lµ sau khi Thñ t­íng Th¸i Lan Chatichai Choonhavan nªu cao khÈu hiÖu ñng hé c¸c n­íc §«ng D­¬ng, vµ cßn ®Ò nghÞ NhËt B¶n nèi l¹i ho¹t ®éng cung cÊp ODA cho ViÖt Nam vµo th¸ng 4/ 1990. §©y còng chÝnh lµ thêi ®iÓm c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ cô thÓ lµ: Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®¹t 6,2%, tho¸t khái t×nh tr¹ng l¹m ph¸t kÐo dµi...Tõ 1992-2000 viÖn trî cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam gia t¨ng ®Òu ®Æn, tæng gÝa trÞ ODA ®¹t 744 tû yªn (sè cam kÕt), gi¸ trÞ nµy gåm vèn vay ODA: 525 tû yªn; viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: 59 tû yªn; hç trî kü thuËt: 33 tû yªn. Ch­¬ng tr×nh hç trî cho ViÖt Nam ®Æt ­u tiªn ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hç trî xãa ®ãi gi¶m nghÌo. §Ó theo ®uæi môc tiªu trªn, ®· ®Ò ra n¨m lÜnh vùc ­u tiªn nh­ sau: Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ thÓ chÕ. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ y tÕ. B¶o vÖ m«i tr­êng. Víi viÖc ho¹ch ®Þnh râ rµng n¨m lÜnh vùc nh­ trªn vµo n¨m 1992 NhËt B¶n tµi trî cho ViÖt Nam tæng sè lµ 46,7 tû yªn, ®­a NhËt B¶n lªn vÞ trÝ sè 1 trong sè c¸c n­íc cung cÊp viÖn trî ODA cho ViÖt Nam. Trong ®ã tµi trî kh«ng hoµn l¹i lµ 1,2 tû yªn vµ tµi trî tÝn dông lµ 45,5 tû yªn. Mét sè dù ¸n lín ®­îc cÊp tµi trî kh«ng hoµn l¹i lµ: Dù ¸n phôc håi vµ n©ng cÊp bÖnh viÖn Chî RÉy- thµnh phè Hå ChÝ Minh: 840 triÖu yªn; dù ¸n cung cÊp thiÕt bÞ y tÕ cho bÖnh viÖn Hai Bµ Tr­ng Hµ Néi: 351 triÖu yªn; dù ¸n trång rõng ë §¾c L¾c: 333 triÖu yªn; dù ¸n cung cÊp thiÕt bÞ thÓ dôc cho bé v¨n hãa: 49 triÖu yªn; vµ 4 dù ¸n nhá kh¸c trÞ gi¸ 14 triÖu yªn. N¨m 1993 cã tæng sè 16 dù ¸n- ch­¬ng tr×nh ®­îc nhËn tµi trî ODA cña NhËt B¶n.Trong ®ã cã 8 dù ¸n ®­îc cÊp tÝn dông ®ã lµ: X©y dùng nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Phó Mü (giai ®o¹n I): 26942; x©y dùng nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i: 730; X©y dùng nhµ m¸y thñy ®iÖn Hµm ThuËn- §a Mi: 1463; N©ng cÊp ®­êng quèc lé sè I (giai ®o¹n I): 3870; kh«i phôc cÇu trªn tuyÕn ®­êng s¾t Hµ Néi- thµnh phè Hå ChÝ Minh (giai ®o¹nI): 4042; N©ng cÊp c¶ng H¶i Phßng (giai ®o¹n I): 3975; TÝn dông hµng hãa: 2500. Ngoµi ra cã 8 dù ¸n ®­îc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: TiÕp tôc kh«i phôc vµ n©ng cÊp bÖnh viÖn chî RÉy: 803; c¶i thiÖn hÖ thèng cung cÊp n­íc ë khu vùc Gia L©m- Hµ Néi (giai ®o¹nI): 984; cung cÊp thiÕt bÞ d¹y häc cho khoa N«ng nghiÖp thuéc §¹i häc CÇn Th¬: 788; c¶i thiÖn hÖ thèng cung cÊp n­íc khu vùc Gia L©m- Hµ Néi (giai ®o¹nII): 65; Tµi trî kh«ng dù ¸n: 3000; c¶i thiÖn thiÕt bÞ y tÕ cho thµnh phè Hµ Néi: 565; c¸c dù ¸n nhá kh¸c: 19 (§¬n vÞ : triÖu yªn). N¨m 1994 tæng tµi trî kh«ng hoµn l¹i lµ 79,64 ttriÖu USD. Tµi trî tÝn dông vÉn tiÕp tôc cung cÊp cho c¸c dù ¸n tõ n¨m tr­íc. Trong ®ã cã 9 dù ¸n nhËn tµi trî kh«ng hoµn l¹i víi tæng trÞ gi¸ lµ 5672 triÖu yªn: TiÕp tôc kh«i phôc vµ n©ng cÊp bÖnh viÖn Chî RÉy: 877; c¶i thiÖn thݪt bÞ y tÕ cho bÖnh viÖn Hµ Néi: 1126; c¶i thiÖn hÖ thèng cung cÊp n­íc cho khu vùc Gia L©m- Hµ Néi (giai ®o¹nIII): 1512; x©y dùng c¸c tr­êng tiÓu häc (giai ®o¹n I): 1446; x©y dùng c¶ng c¸ Vòng Tµu: 379; cung cÊp thiÕt bÞ ©m nh¹c cho nh¹c viÖn Hµ Néi: 43; cung cÊp hÖ thèng thùc nghiÖm ng«n ng÷ cho ®¹i häc Tæng hîp thµnh phè Hå ChÝ Minh: 42; mét sè dù ¸n nhá kh¸c: 12 (§¬n vÞ: triÖu yªn). Tõ n¨m 1995 ®Õn nay ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· tµi trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam víi tæng trÞ gi¸ lµ : 11947 triÖu yªn. Ph©n bæ cho x©y dùng c¶ng c¸ Vòng Tµu (giai ®o¹nII): 238 triÖu yªn; dù ¸n tiªm chñng më réng toµn quèc. §ång thêi lµ kho¶n tÝn dông 70 tû yªn ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuéc h¹ tÇng kinh tÕ. NhËt B¶n lu«n ®øng ë vÞ trÝ sè mét trong sè c¸c nhµ tµi trî ODA cho ViÖt Nam. BiÓu13:Tæng ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam giai ®o¹n 1992 – 2000 (Nguån:V¨n phßng JICA ViÖt Nam, b¸o c¸o tãm t¾t ho¹t ®éng cña JICA ViÖt Nam). CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, nh÷ng thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ ®· t¹o ra mét h×nh ¶nh tÝch cùc vµ mét niÒm tin cho c¸c ®èi t¸c cña ViÖt Nam, trong ®ã cã NhËt B¶n. Thªm vµo ®ã lµ viÖc ViÖt Nam thùc hiÖn chÝnh c¸ch ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ, ®a ph­¬ng hãa trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. §©y lµ chÝnh s¸ch mang tÝnh hai mÆt hç trî cho nhau. Më réng ®a ph­¬ng hãa trong quan hÖ ®èi ngo¹i lµ mét chÝnh s¸ch phï hîp víi xu thÕ cña toµn cÇu hãa ®ang diÔn ra trªn thÕ giíi, bëi chÝnh h­íng ®i nµy ®· ph¸ tan chÝnh s¸ch bao v©y cÊm vËn tõ bªn ngoµi, thiÕt lËp tõng b­íc quan hÖ hiÓu biÕt vµ phô thuéc lÉn nhau t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ. 2. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc tõ nguån ODA cña NhËt B¶n. KÓ tõ khi chÝnh thøc nèi l¹i viÖn trî cho ViÖt Nam vµo n¨m 1992. NhËt B¶n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo c«ng cuéc chuyÓn ®æi ®Êt n­íc sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng nh­ vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña §Êt n­íc. TÝnh theo tæng vèn ODA, NhËt B¶n trë thµnh nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 1995. §ång thêi víi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ NhËt B¶n, ViÖt Nam còng trë thµnh n­íc tiÕp nhËn viÖn trî chiÕn l­îc quan träng nhÊt. TÝnh theo sè liÖu gi¶i ng©n dßng, ViÖt Nam ®øng vµo hµng thø t­ (Sau In®«nªxia, Trung Quèc vµ Th¸i Lan) trong c¸c n­íc tiÕp nhËn ODA cña NhËt B¶n vµo n¨m 1999 vµ ®øng thø hai sau In®«nªxia vµo n¨m 2000. Khi so s¸nh NhËt B¶n víi c¸c nhµ tµi trî kh¸c th× nÐt næi bËt nhÊt cña hç trî NhËt B¶n cho ViÖt Nam ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: Hîp t¸c m¹nh mÏ trong lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së giao th«ng vµ ®iÖn n¨ng; tÝch cùc hç trî cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cïng víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn dµi h¹n th«ng qua nghiªn cøu chÝnh s¸ch, x©y dùng thÓ chÕ vµ ph¸t triÓn nh©n lùc. NhËt B¶n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam trong nghµnh giao th«ng vµ ®iÖn lùc, v­ît c¶ viÖn trî cña Ng©n hµng thÕ giíi vµ Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ vÒ tæng vèn ®Çu t­. Nguån vèn ODA cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ViÖt Nam. ODA ®­îc sö dông trong nhiÒu lÜnh vùc:tõ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ ®Õn h¹ tÇng x· héi (C¸c nghµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp , tµi chÝnh tÝn dông) n©ng cÊp vµ x©y dùng míi hµng lo¹t c¸c dù ¸n cã qui m« lín trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng, ®iÖn, thñy lîi, cÊp tho¸t n­íc, y tÕ, gi¸o dôc ®µo t¹o. Mét lo¹t c¸c ®­êng quèc lé ( QL15, QL18, QL10, QL 10, QL1A) ®­îc x©y dùng vµ ®­a vµo sö dông ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt cao. Bªn c¹nh ®ã c¶i c¸ch hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o chñ yÕu: TiÓu häc, trung häc, cao ®¼ng, ®¹i häc, d¹y nghÒ, c¶i thiÖn c¸c dÞch vô y tÕ, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, ph¸t triÓn d©n sè, c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c nhµ m¸y cÊp tho¸t n­íc ë hÇu hÕt c¸c thµnh phè, thÞ x·... §ã lµ nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t­ cã tÝnh "xóc t¸c" võa cã t¸c dông tr­íc m¾t, ®ång thêi lµ c¬ së l©u dµi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. HiÖn nay sö dông nguån vèn ODA cña NhËt B¶n chó träng h¬n vµo lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nhê vËy ®· gãp phÇn gia t¨ng s¶n l­îng n«ng nghiÖp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn t­¬ng ®èi cao trong thêi gian qua Th«ng qua viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· gióp ViÖt Nam x©y dùng mét sè c«ng tr×nh h¹ tÇng kinh tÕ- x· héi cã qui m« lín nh­: Kh«i phôc bÖnh viÖn chî RÉy, x©y dùng c¶ng c¸ C¸t Lë (Vòng Tµu), n©ng cÊp bÖnh viÖn B¹ch Mai, x©y dùng hÖ thèng cÊp n­íc Gia L©m, x©y dùng c¸c cÇu nhá ë n«ng th«n, x©y dùng h¬n 200 tr­êng tiÓu häc vïng b·o, më réng hÖ thèng cÊp n­íc tØnh H¶i D­¬ng, x©y dùng hÖ thèng thñy lîi T©n Chi, x©y dùng trung t©m hîp t¸c nguån nh©n lùc t¹i Hµ Néi vµ TP Hå ChÝ Minh... Víi c¸c dù ¸n hîp t¸c kü thuËt, ChÝnh phñ NhËt B¶n hç trî lËp c¸c qui ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn c¸c nghµnh nh­: ®iÖn lùc, giao th«ng, nghiªn cøu kh¶ thi, lËp thiÕt kÕ chi tiÕt, kh¶o s¸t vÒ m«i tr­êng... §µo t¹o c¸n bé khoa häc kü thuËt, qu¶n lý t¹i NhËt B¶n, cö chuyªn gia t­ vÊn, c¸n bé t×nh nguyÖn...Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y,ChÝnh phñ NhËt B¶n chó träng sö dông hç trî kü thuËt ®Ó hç trî qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, x©y dùng ph¸p luËt, hç trî ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, t¨ng c­êng n¨ng lùc thÓ chÕ... Ngoµi c¸c kho¶n viÖn trî theo dù ¸n nãi trªn, trong 7 n¨m tµi khãa 1993¸2001. ChÝnh phñ NhËt B¶n cßn cung cÊp kho¶n viÖn trî phi dù ¸n víi tæng sè 17 tû yªn ®Ó hç trî trùc tiÕp c©n ®èi ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ ta. §©y lµ tr­êng hîp ®Æc biÖt mµ ChÝnh phñ NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam v× cho ®Õn nay, chØ cã ViÖt Nam vµ M«ng Cæ lµ 2 n­íc nhËn trªn 6 lÇn kho¶n viÖn trî nµy. VÒ tÝn dông ­u ®·i, kÓ tõ khi ChÝnh phñ NhËt B¶n chÝnh thøc nèi l¹i viÖc cung cÊp ODA cho ViÖt Nam th¸ng 11/1992 cho ®Õn n¨m 2001, hai ChÝnh phñ ®· ký 69 hiÖp ®Þnh vay tÝn dông ­u ®·i cña Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JBIC). Tæng sè tÝn dông, bao gåm c¶ tÝn dông ­u ®·i th­êng niªn vµ tÝn dông ®Æc biÖt ®ång Yªn, tÝn dông Miyazawa mµ phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt cho ®Õn nay lµ 726,3 tû Yªn. Trong sè ®ã 45,5 tû Yªn tÝn dông b¾c cÇu ®Ó thanh to¸n nî cò (cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn), phÇn cßn l¹i ®Ó triÓn khai thùc hiÖn 38 c«ng tr×nh vµ ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ lín cña n­íc ta trong c¸c lÜnh vùc chñ yÕu sau: N¨ng l­îng (x©y dùng c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Phó Mü 1, nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i 2, côm thñy ®iÖn Hµm ThuËn- §ami, nhiÖt ®iÖn ¤ m«n, phôc håi c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn CÇn Th¬ vµ thñy ®iÖn §a Nhim, x©y dùng ®­êng d©y t¶i ®iÖn 500 KV Phó Mü- Nhµ BÌ- Phó L©m), Giao th«ng vËn t¶i. ODA cña NhËt B¶n ®ãng vai trß lín trong qu¸ tr×nh hç trî nghiªn cøu chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam theo kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së lµ nÐt ®Æc thï chÝnh cña hîp t¸c ph¸t triÓn cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam, ®ã lµ: Thõa nhËn ba nhiÖm vô chiÕn l­îc ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt , cô thÓ lµ (i) ph¸t triÓn dµi h¹n víi vÞ thÕ mét n­íc ph¸t triÓn sau; (ii) chuyÓn ®æi cã hÖ thèng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng;(iii) tham gia mét c¸ch tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ vµo m¹ng l­íi s¶n xuÊt n¨ng ®éng cña §«ng Nam ¸. Cïng víi sù t«n träng ý chÝ vµ lßng quyÕt t©m cña nh©n d©n vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam, NhËt B¶n mong muèn hç trî qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c©n ®èi cña ViÖt Nam bao gåm thùc hiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh chãng vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¸t sinh cïng víi tèc ®é t¨ng tr­ëng ®ã. H¬n n÷a NhËt B¶n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ®ã lµ: T­ vÊn trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thùc hiÖn hai kÕ ho¹ch ph¸t triÓn 5 n¨m (lÇn thø 6 vµ lÇn thø 7) vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m; NhËt B¶n cßn tÝch cùc tham gia vµo nhãm c«ng t¸c vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam, ®ãng vai trß ®Çu tÇu trong c¸c ho¹t ®éng ®èi t¸c vÒ giao th«ng, hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá, ph¸t triÓn khu vùc t­ nh©n. Chóng ta hy väng r»ng ChÝnh phñ ViÖt Nam sÏ ®i s©u vµo chiÕn l­îc t¨ng tr­ëng c©n ®èi, cã tÝnh ®Õn ®Æc thï cña ®Êt n­íc trong khu vùc §«ng ¸ ®Çy n¨ng ®éng vµ dùa trªn c¸ch tiÕp cËn ®ång thêi phèi hîp víi t¨ng tr­ëng trªn diÖn réng víi xãa ®ãi gi¶m nghÌo. ChÝnh phñ NhËt B¶n kh¼ng ®Þnh sÏ tiÕp tôc hç trî cho nh÷ng nç lùc trªn cña ChÝnh Phñ ViÖt Nam. 3.Mét sè tån t¹i trong thu hót vµ sö dông ODA cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam. ¨MÆc dï ViÖt Nam ®­îc nhËn viÖn trî ODA tõ NhËt B¶n kh¸ sím, nh­ng chØ thùc sù b¾t ®Çu cã hiÖu qu¶ tõ n¨m 1993, v× vËy chóng ta cßn ph¶i tõng b­íc võa lµm võa tù t×m ra lèi ®i thÝch hîp cho m×nh, cho nªn thêi gian rót vèn th­êng bÞ kÐo dµi, tèc ®é gi¶i ng©n chËm so víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi. Trong thêi gian gÇn ®©y møc ®é gi¶i ng©n ODA cã xu h­íng t¨ng lªn. ¨ Khã kh¨n trong viÖc tiÕp nhËn nguån ODA mét phÇn xuÊt ph¸t tõ bªn cung cÊp viÖn trî. §«i khi nhµ tµi trî ®Æt ra qu¸ nhiÒu nh÷ng yªu cÇu chi tiÕt vµ chuÈn mùc trong khi ViÖt Nam l¹i võa míi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ch­a cã ®ñ kinh nghiÖm tiÕp nhËn vµ kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®ã. HoÆc thñ tôc gi¶i ng©n do c¸c nhµ tµi trî ®Ò ra kh¸ phøc t¹p: C¸c kho¶n vay ®Òu cã rµng buéc vÒ mua s¾m, ®Êu thÇu, chän t­ vÊn...§ång thêi mét sè dù ¸n do c¸c nhµ tµi trî thiÕt kÕ kh«ng s¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ ë ViÖt Nam, nªnphÝa ViÖt Nam l¹i ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp h¬n. ¨Ngoµi ra nh÷ng qui tr×nh, thñ tôc ph¸p lý cña n­íc chñ nhµ (ViÖt Nam) vµ nhµ tµi trî cã nhiÒu vÊn ®Ò cßn "chªnh" nhau, nhiÒu khi ph¶i ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn míi di ®Õn thèng nhÊt , ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh­: di d©n, t¸i ®Þnh c­ b¾t buéc... ¨ Nh÷ng nguyªn nh©n trªn lµm cho tiÕn ®é gi¶i ng©n ODA bÞ chËm l¹i; ®©y lµ mét thiÖt thßi trong qu¸ tr×nh vËn ®éng nguån vèn tõ n­íc ngoµi khi chóng ta cßn trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng, mÆt kh¸c cßn ¶nh h­ëng ®Õn niÒm tin cña c¸c nhµ tµi trî vÒ kh¶ n¨ng thu hót vèn ODA cña ViÖt Nam. Do ®ã viÖc n©ng cao møc ®é gi¶i ng©n, t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thô nguån viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA ®ang lµ vÊn ®Ò quan träng vµ cÊp b¸ch ®Æt ra tr­íc m¾t chóng ta. ¨Ngoµi ra qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam cßn ®ang míi mÎ, chóng ta võa häc tËp- võa thùc hµnh trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu kh¸c biÖt vÒ qui ®Þnh gi÷a trong n­íc vµ n­íc ngoµi, cã nhiÒu ®iÒu kh¸c biÖt trong thñ tôc cung cÊp ODA gi÷a c¸c nhµ tµi trî... ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt trong kh©u tiÕp nhËn vµ sö dông ODA nãi chung vµ ODA NhËt B¶n nãi riªng. ¨C¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông nguån viÖn trî cßn nhiÒu ®iÓm chång chÐo, r­êm rµ nªn ®«i lóc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chËm chÔ trong viÖc thµnh lËp c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n. VÝ dô nh­ mét dù ¸n thuéc lÜnh vùc l©m nghiÖp khi ®· cã hiÖu lùc ba th¸ng mµ vÉn kh«ng më ®­îc tµi kho¶n do thiÕu nh©n sù, sau 5 th¸ng dù ¸n nµy míi rót ®­îc mét kho¶n tiÒn t¹m øng ®Ó ho¹t ®éng. HoÆc dù ¸n "X©y dùng h¹ tÇng c¬ së n«ng th«n" do thiÕu c¸n bé göi ®i ®µo t¹o nªn thêi gian triÓn khai dù ¸n bÞ chËm l¹i. Theo c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi, sù thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan liªn quan víi cÊp Bé vµ Ban qu¶n lý dù ¸n ch­a ®­îc chó träng; tõng hiÖp ®Þnh cô thÓ th× do rÊt nhiÒu bé, nghµnh ký nh­ng Bé tµi chÝnh l¹i kh«ng theo dâi chung ®­îc c¸c nguån vèn vay hoÆc viÖn trî còng nh­ néi dung sö dông tõng nguån vèn. Thùc tÕ cho thÊy c¸c thñ tôc xem xÐt vµ tr×nh tù duyÖt dù ¸n cßn phøc t¹p, ph¶i qua nhiÒu cÊp; nhÊt lµ kh©u ®Êu thÇu vµ chÊm thÇu khiÕn cho thêi gian thùc hiÖn dù ¸n bÞ chËm l¹i. Qu¸ tr×nh xem xÐt vµ lùa chän nhµ thÇu cña dù ¸n "Cung cÊp n­íc ë thµnh phè Hå ChÝ Minh "còng gÆp khã kh¨n khi nhµ thÇu tham gia kh«ng tu©n thñ ®iÒu kiÖn cña nhµ tµi trî. Nh×n chung nhiÒu dù ¸n ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi nhÊt ®Þnh; hµng ngµn c¸n bé, c«ng nh©n ViÖt Nam ®­îc ®µo t¹o hoÆc t¸i ®µo t¹o vÒ nh÷ng kü n¨ng chuyªn m«n hoÆc qu¶n lý th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cã kÕt qu¶ cao.Tuy nhiªn, nh×n mét c¸ch toµn diÖn nguån viÖn trî kh«ng hoµn l¹i bÞ ph©n t¸n, dµn tr¶i qu¸ nhiÒu, ch­a tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc cã lîi thÕ t­¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, nhiÒu ng­êi vÉn cßn coi viÖn trî lµ cña "trêi cho" v× vËy viÖc sö dông vµ qu¶n lý c¸c nguån viÖn trî th­êng kh«ng ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é tµi chÝnh, thËm chÝ cßn rÊt l·ng phÝ vµ tïy tiÖn. ChÝnh ®iÒu ®ã còng gãp phÇn lµm gi¶m hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn ODA. NhiÒu dù ¸n do thiÕu vèn ®èi øng nªn viÖc cÊp vèn cña ®èi t¸c cho vay ch­a phï hîp víi tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. Ngoµi ra, gi¸ ®Òn bï ®Êt ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng cã thÓ bÞ thay ®æi v× mét lý do nµo ®ã so víi tÝnh to¸n ban ®Çu cµng g©y khã kh¨n cho c¸c dù ¸n khi triÓn khai, hoÆc g©y tèn kÐm thêi gian, lµm chËm kh¶ n¨ng rót vèn. ¨VÒ n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña c¸c nh©n viªn trong m«i tr­êng ODA. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ ph©n tÝch trong vµ ngoµi n­íc, mÆc dï ta ®· qua thêi gian kh¸ dµi tiÕp nhËn nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, nh­ng nh©n sù trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh- sö dông nguån vèn ODA ë nh÷ng cÊp kh¸c nhau hiÖn ®ang thiÕu vÒ sè l­îng vµ yÕu vÒ chÊt l­îng, hä cßn qu¸ yÕu so víi yªu quèc tÕ vµ yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®· ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m xem xÐt, nh­ng tèc ®é kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm nµy cßn qu¸ chËm. DÉn ®Õn hËu qu¶ lµ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông viÖn trî ®Òu cã nh÷ng sai lÇm lÆp l¹i nhiÒu lÇn, lµm ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn vay vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trong viÖc huy ®éng vµ tiÕp nhËn ODA. II.TriÓn väng thu hót ODA nhËt b¶n trong thêi gian tíi. 1.Nhu cÇu vèn trong thêi gian tíi. Trong t×nh h×nh kinh tÕ x· héi nh­ hiÖn nay, nhu cÇu vèn ODA mµ c¸c n­íc ASEAN cÇn lµ mét l­îng rÊt lín. Bëi v× xu thÕ toµn cÇu hãa yªu cÇu c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®¹t tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ mäi mÆt nh­: kinh tÕ- chÝnh trÞ- v¨n hãa- x· héi. V× vËy trong thêi gian tíi khu vùc ASEAN cÇn mét l­îng ODA kh¸ lín ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh l©u dµi. Tuy nhiªn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nµy, kh«ng chØ nhê nguån ODA NhËt B¶n mµ cÇn cã sù cung cÊp cña nhiÒu nhµ tµi trî kh¸c n÷a. Nh­ vËy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, ViÖt Nam chñ tr­¬ng huy ®éng mäi nguån lùc, trong ®ã nguån lùc trong n­íc cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, nguån lùc bªn ngoµi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Tæng nhu cÇu nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn trong 5 n¨m 2001-2005 dù kiÕn kho¶ng 60 tû USD, trong ®ã nguån vèn trong n­íc kho¶ng 40 tû USD, nguån vèn huy ®éng tõ bªn ngoµi 20 tû USD. Trong nguån vèn ngoµi n­íc, ViÖt Nam dù kiÕn thùc hiÖn kho¶ng 11 tû USD FDI vµ 9 tû ODA. Nguån vèn ODA tiÕp tôc ­u tiªn sö dông ®Ó hç trî ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kû(MDGs), ®Æc biÖt lµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, ph¸t triÓn thÓ chÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng... Nh­ vËy, tõ nguån vèn ODA, trong thêi kú 2001-2005 b×nh qu©n hµng n¨m cÇn gi¶i ng©n kho¶ng 1,8 tû USD. Theo tÝnh to¸n, ®Ó ®¹t ®­îc møc gi¶i ng©n nµy, hµng n¨m ViÖt Nam cÇn cã cam kÕt ODA kho¶ng trªn 2 tû USD/n¨m. Trong hai n¨m 2001- 2002, b×nh qu©n mét n¨m gi¶i ng©n ®­îc kho¶ng 1,5 tû USD, míi ®¹t kho¶ng 80% nhu cÇu gi¶i ng©n b×nh qu©n mét n¨m thêi kú 2001-2005. Thùc tÕ nµy ®ßi hái c¸c c¬ quan liªn quan ViÖt Nam cÇn cã c¸c biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó c¶i thiÖn tèt h¬n t×nh h×nh gi¶i ng©n nguån vèn ODA. Trong thêi gian qua, ViÖt Nam ®· hîp t¸c chÆt chÏ cïng víi c¸c ®èi t¸c ph¸t triÓn nh»m hoµn thiÖn vµ ®ång bé hãa c¸c v¨n b¶n ph¸p qui, c¶i thiÖn qui tr×nh vµ thñ tôc qu¶n lý, sö dông ODA. ViÖc sö dông ODA sÏ tiÕp tôc ®Þnh h­íng vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu sau: dµnh kho¶ng 15% vèn ODA cho c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, thñy lîi, l©m nghiÖp, thñy s¶n, kÕt hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp- n«ng th«n vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo; kho¶ng 25% cho ngµnh n¨ng l­îng, c«ng nghiÖp; kho¶ng 25% cho ngµnh giao th«ng, b­u ®iÖn, cÊp tho¸t n­íc vµ ®« thÞ. Coi träng sö dông nguån vèn ODA trong c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, x· héi, y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Nh­ vËy trong thêi gian tíi ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn ODA lín nh­ vËy ®ßi hái ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c n­íc ASEAN nãi chung ph¶i cã sù nç lùc h¬n n÷a ®Ó võa c¶i thiÖn m«i tr­êng chÝnh s¸ch còng nh­ ®­a ra biÖn ph¸p hîp lý ®Ó t¨ng c­êng kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông nguån ODA ngµy cµng hiÖu qu¶ h¬n. 2.TriÓn väng nguån ODA cña NhËt dµnh cho mét sè n­íc trong ASEAN. Qua nh÷ng ph©n tÝch ®Çy ®ñ nh­ trªn, chóng ta thÊy r»ng trong t­¬ng lai ASEAN vÉn lµ ®èi t¸c quan träng hµng ®Çu cña NhËt B¶n. Ho¹t ®éng ODA cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tíi sÏ h­íng tíi ph¹m vi toµn cÇu, hay chóng ta cã thÓ nãi NhËt B¶n hiÖn ®ang thùc thi chÝnh s¸ch toµn cÇu hãa ODA, khuynh h­íng nµy diÔn ra sÏ lµm gi¶m khèi l­îng ODA cña NhËt B¶n cho ASEAN. Song do tÇm quan träng cña ®èi t¸c ASEAN vµ tÝnh ®a d¹ng trong tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN, NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch ODA mang tÝnh ph©n biÖt, tøc lµ NhËt vÉn dµnh ­u tiªn cho c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n nh­: ViÖt Nam, Campuchia, Philippin, ....Vµ NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc më réng c¸c h×nh thøc tµi trî míi, ®Æc biÖt lµ hä sÏ ­u tiªn c¸c ch­¬ng tr×nh nh­ nh­" hç trî cho s¸ng kiÕn cña khu vùc t­ nh©n trong ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng", "trî gióp cho hîp t¸c Nam- Nam" vµ c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî trao ®æi v¨n hãa, trao ®æi thanh niªn...KÕ ho¹ch cung cÊp tÝn dông ODA cña JBIC cã mét sè néi dung chÝnh nh­ sau: §«ng ¸ vµ khu vùc §«ng Nam ¸ lµ khu vùc ­u tiªn sè 1 cña NhËt B¶n trong chÝnh s¸ch cung cÊp tÝn dông ODA, bëi c¸c lý do vÒ lÞch sö, v¨n hãa còng nh­ lîi Ých kinh tÕ, chÝnh trÞ. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch cung cÊp tÝn dông ODA cña NhËt B¶n ®èi víi tõng n­íc tiÕp nhËn viÖn trî chñ yÕu trong khu vùc l¹i kh¸c nhau. T¹i §«ng ¸ hai n­íc tiÕp nhËn chñ yÕu lµ Trung Quèc vµ M«ng Cæ. T¹i khu vùc §«ng Nam ¸, 5 n­íc tiÕp nhËn chñ yÕu vÉn lµ: ViÖt Nam, In®«nªxia, Th¸i Lan, Philippin vµ Malaysia. Träng t©m cung cÊp tÝn dông t¹i c¸c n­íc nµy nh­ sau: 1/ ViÖt Nam: TËp trung ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng (Giao th«ng, ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c), xãa ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ hç trî x©y dùng chÝnh s¸ch c¶i tæ c¬ cÊu. 2/ In®«nªxia. Chñ yÕu ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, æn ®Þnh kinh tÕ, tµi chÝnh vµ hç trî x©y dùng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch kinh tÕ. 3/ Th¸i Lan: C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn d©n sinh ®« thÞ, ph¸t triÓn n«ng th«n vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 4/ Philippin: TËp trung chñ yÕu vµo n©ng cÊp h¹ tÇng kinh tÕ ®Æc bÞªt lµ giao th«ng, b¶o vÖ m«i tr­êng nhÊt lµ phßng chèng thiªn tai, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 5/ Malaysia: B¶o vÖ m«i tr­êng, gi¶m thiÓu kho¶ng c¸ch giµu nghÌo, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá. Thø tù ­u tiªn theo khu vùc ®Þa lý tiÕp theo lµ: Nam ¸, Trung ¸, Trung §«ng, Ch©u Phi (träng t©m lµ B¾c Phi), Mü La Tinh, Trung vµ §«ng ¢u. III. Mét sè gîi ý nh»m t¨ng c­êng thu hót vµ sö dông ODA cña NhËt b¶n ë ViÖt Nam. 1. VÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: Ph¶i tiÕn hµnh x©y dùng chÝnh s¸ch tæng thÓ vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi ®­îc ho¹ch ®Þnh trong mèi t­¬ng quan chÆt chÏ víi c¸c chÝnh s¸ch vµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi ë tÇm vÜ m« vµ vi m«; trong viÖc qu¶n lý vay vµ tr¶ nî NhËt B¶n ph¶i tÝnh ®Õn c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ nî n­íc NhËt nh­: Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay NhËt B¶n (tæng sè nî/ GDP); chØ tiªu kh¶ n¨ng hoµn tr¶ nî (tæng nghÜa vô tr¶ nî/ thu nhËp xuÊt khÈu); chØ tiªu kh¶ n¨ng vay thªm tõng n¨m. Ph¶i nhanh chãng hoµn chØnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ vay vµ qu¶n lý vay nî cña NhËt B¶n nãi riªng vµ cña n­íc ngoµi nãi chung. Hµi hßa qui tr×nh vµ thñ tôc ODA lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt. Bëi v×: Hµi hßa tr­íc hÕt lµ sù minh b¹ch vÒ qui tr×nh vµ thñ tôc ODA cña c¶ hai phÝa- n­íc tiÕp nhËn vµ ®èi t¸c tµi trî. Trªn c¬ së nµy, ho¹t ®éng hµi hßa sÏ diÔn ra nh»m t¹o ra qui tr×nh vµ thñ tôc ODA th«ng suèt. T«n träng sù ®a d¹ng vµ tÝnh ®Æc thï cña nhµ tµi trî lµ mét yªu cÇu ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña hµi hßa qui tr×nh vµ thñ tôc ODA. Trong thùc tÕ hiÖn nay, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ cïng víi c¸c c¬ quan h÷u quan ViÖt Nam ®ang hîp t¸c víi c¸c nhµ tµi trî theo 3 c¸ch hµi hßa qui tr×nh vµ thñ tôc ODA. -Mét lµ: Hµi hßa thñ tôc víi nhãm c¸c nhµ tµi trî ®ång chÝnh kiÕn. -Hai lµ: Hµi hßa thñ tôc víi 3 ng©n hµng (JBIC, WB vµ ADB). -Ba lµ: Hµi hßa thñ tôc víi tõng nhãm riªng lÎ. CÇn rµ so¸t l¹i ®Þnh møc, xãa bá c¸c ®Þnh møc l¹c hËu, x©y dùng c¸c ®Þnh møc ®¶m b¶o khoa häc tiªn tiÕn phï hîp víi thùc tiÔn. CÇn xem l¹i qui tr×nh ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu ®Ó gi¶m sù kh¸c biÖt gi÷a trong vµ ngoµi n­íc, tuy nhiªn nã ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ph¶i ®¬n gi¶n hãa thñ tôc hµnh chÝnh, kh«ng r­êm rµ, phøc t¹p ¶nh h­ëng ®Õn tèc ®é gi¶i ng©n ODA . Qu¶n lý vay nî cÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi vay vµ ng­êi sö dông vèn vay, chèng û l¹i vµo Nhµ N­íc. §ång thêi ph¶i qu¶n lý chÊt l­îng c¸c kho¶n vay ODA. §Æc biÖt lµ kh©u x©y dùng dù ¸n; n©ng cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n (vËt chÊt, hµnh chÝnh, h×nh sù...) cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­. Cô thÓ lµ: Ban hµnh c¸c th«ng t­ h­íng dÉn thËt cô thÓ ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh Phñ vÒ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi, hoµn chØnh h×nh thµnh quÜ tÝch lòy tr¶ nî n­íc ngoµi nh»m t¹o nguån tr¶ nî cho ChÝnh Phñ, ®¶m b¶o tr¶ nî ®óng h¹n, kh«ng r¬i vµo nî chång chÊt, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Ban hµnh c¸c qui chÕ chung cho vay l¹i nguån vèn vay n­íc ngoµi, khuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c nghµnh, ®Þa ph­¬ng, c¸c c¬ së vµo khai th¸c nguån vèn ODA, nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng lén xén hiÖn nay trong x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. 2. Tæ chøc thùc hiÖn: X¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm h¬n n÷a cña tõng c¬ quan qu¶n lý vµ cña ng­êi vay vèn ODA trong viÖc huy ®éng vèn vay vµ sö dông, qu¶n lý nguån vèn ODA cho vay l¹i ph¶i ®­îc ®ång bé, thèng nhÊt qua ®Çu mèi lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ vµ Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn cho vay l¹i hoÆc ñy quyÒn cho Ng©n hµng Th­¬ng m¹i cho vay theo qui ®Þnh. Khi x©y dùng h¹ng môc c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ­u tiªn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cÇn chØ râ thø tù ­u tiªn theo tõng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Ó lµm c¨n cø vËn ®éng vèn vay n­íc ngoµi. C¸c nguån vèn viÖn trî cho tõng tÜnh vùc cÇn ph¶i ph©n bè theo trËt tù ­u tiªn víi c¬ cÊu cô thÓ, kÕt hîp víi nh÷ng kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu vèn ®èi øng cã tÝnh to¸n cô thÓ. Ph¶i x¸c ®Þnh râ vèn ®èi øng ngay tõ khi b¾t ®Çu, ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi. Nhµ n­íc chØ bè trÝ vèn ®èi øng cho nh÷ng dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn trùc tiÕp. C¸c dù ¸n cßn l¹i, chñ ®Çu t­ cÇn cã ph­¬ng ¸n bè trÝ vèn ®èi øng ch¾c ch¾n h¬n míi ®­a vµo kÕ ho¹ch sö dông vèn ODA. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt cho yªu cÇu sö dông hîp lý cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi trî bªn ngoµi. KiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý vay vµ tr¶ nî trong c¸c c¬ quan thùc hiÖn qu¶n lý nî n­íc ngoµi. T¨ng c­êng ®µo t¹o, båi d­ìng kiÕn thøc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n ë c¸c bé, nghµnh. ®Þa ph­¬ng nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch, lËp dù ¸n vµ qu¶n lý c¸c dù ¸n cña c¸c bé, nghµnh. N©ng cao tr×nh ®é thÈm ®Þnh ®Ó xÐt duyÖt, quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c dù ¸n ngay ë tõng bé, nghµnh, ®Þa ph­¬ng còng nh­ huy ®éng c¸c nguån vèn ®èi øng trong n­íc nh»m lµm cho viÖc hÊp thô nguån vèn n­íc ngoµi cã hiÖu qu¶ cao h¬n n÷a. T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸m s¸t nî n­íc ngoµi ngay tõ kh©u ®µm ph¸n, gi¸m s¸t viÖc ®Êu thÇu, mua s¾m thiÕt bÞ, t­ vÊn, ký kÕt c¸c hîp ®ång, thùc hiÖn rót vèn, sö dông vèn, quyÕt to¸n nî vµ bè trÝ nguån tr¶ nî. T¨ng c­êng hoµn thiÖn hÖ thèng thèng kª, kÕ to¸n vÒ nî n­íc ngoµi, ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®èi víi c¸c ®èi t¸c tµi trî ®Ó hä hiÓu thªm vÒ thÓ chÕ ®iÒu phèi vµ qu¶n lý vay nî n­íc ngoµi, nguån ODA. C¸c c¬ quan h÷u quan ViÖt Nam hîp t¸c chÆt chÏ víi c¸c ®èi t¸c trong viÖc ®¸nh gi¸ ®Þnh kú c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ cïng víi c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ®¸nh gi¸ th­êng niªn c¶ gãi ODA. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ rÊt h÷u Ých ®· gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ODA. Ngoµi ra viÖc chia sÎ th«ng tin vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn ODA còng ®­îc c¶i thiÖn gi÷a c¸c c¬ quan liªn quan ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî. Bªn c¹nh ®ã cÇn n©ng cao n¨ng lùc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n cña c¸c c¬ quan h÷u quan ViÖt Nam. 3. VÒ sö dông ODA. ChÝnh phñ ®· chØ ®¹o Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu t­ trùc tiÕp qu¶n lý viÖc sö dông nguån ODA, ®ång thêi kiªn quyÕt thùc hiÖn nguyªn t¾c "Ai vay ng­êi Êy tr¶ trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc". Sö dông vèn vay ­u ®·i ODA ph¶i coi träng hiÖu qu¶ kinh tÕ, kh«ng ®­îc sö dông hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp rßng ®· cã mµ cÇn ph¶i gi÷ l¹i mét phÇn ®Ó hoµn tr¶ l¹i vèn, l·i kÞp thêi nh»m ®¶m b¶o uy tÝn quèc tÕ. Lùa chän lÜnh vùc sö dông vèn ODA trong tõng thêi kú thÝch hîp ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸o nhÊt. HiÖn nay ë ViÖt Nam ®Ó nÒn kinh tÕ ®¹t kÕt qu¶ trªn diÖn réng dùa vµo luång vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi l©u dµi th× viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ®· trë thµnh nhiÖm vô cÊp b¸ch. Do ®ã trong thêi kú ®Çu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ViÖt Nam cÇn tËp trung vèn ®Æc biÖt lµ vèn ­u ®·i n­íc ngoµi ODA ®Ó ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹o nhiÒu viÖc lµm, c¸c dù ¸n ®Çu t­ quan träng cña Nhµ n­íc tõng thêi kú ph¸t triÓn: Nghµnh ®iÖn, xi m¨ng, s¾t thÐp, cÊp tho¸t n­íc, dÇu má, tÇu ®¸nh c¸ xa bê. VÒ l©u dµi th× chiÕn l­îc sö dông vèn vay ph¶i theo h­íng: Sö dông vèn vay n­íc ngoµi kÕt hîp víi c«ng cuéc c¶i c¸ch ngµy cµng s©u s¾c h¬n, t¨ng c­êng xuÊt khÈu hµng hãa, ®iÒu chØnh chiÕn l­îc thay thÕ hµng nhËp khÈu. X©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông nguån vèn ODA. Vèn vay ph¶i ®­îc sö dông ®óng môc ®Ých ®· ®­îc thÈm ®Þnh phª duyÖt, qu¸n triÖt ph­¬ng ch©m vèn vay ph¶i ®­îc sö dông toµn bé vµo môc ®Ých ®Çu t­ ph¸t triÓn, kh«ng dïng trang tr¶i nhu cÇu tiªu dïng. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tr¶ nî c¶ gèc vµ l·i trong t­¬ng lai ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch tr¶ nî c¸c kho¶n viÖn trî tÝn dông, ®Æc biÖt lµ tÝn dông ­u ®·i trong nh÷ng n¨m ®Çu míi ®­a vµo sö dông ch­a béc lé khã kh¨n cho ng­êi tiÕp nhËn. Cïng víi thêi gian, kho¶n nî ®Õn h¹n ph¶i tr¶ sÏ lµ g¸nh nÆng cho ®¬n vÞ nÕu hiÖu qu¶ ®Çu t­ kh«ng cao. Do ®ã khi ChÝnh phñ ¸p dông nh÷ng c¬ chÕ tµi trî kh¸c nhau, cho c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, còng ®ång nghÜa víi viÖc mçi ngµnh, ®Þa ph­¬ng ph¶i tù x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Ó cã kÕ ho¹ch t¹o c¸c kho¶n tÝch lòy, sau nµy tr¶ nî n­íc ngoµi th«ng qua bé tµi chÝnh Thñ tôc qu¶n lý chÆt chÏ, nh­ng ph¶i thuËn lîi cho ng­êi sö dông trong viÖc rót vèn vµ sö dông vèn. Kh«ng g©y phiÒn hµ lµm gi¶m tèc ®é d¶i ng©n. Ph¶i ®Æt c¸c h¹n møc sö dông vµ kiÓm tra chÆt chÏ viÖc chi tiªu, theo dâi qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ qu¶n lý gi¶i ng©n dù ¸n. Bé Tµi ChÝnh nªn tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ban hµnh, h­íng dÉn vÒ mÉu biÓu b¸o c¸o thèng nhÊt, chÕ ®é th«ng tin, b¸o c¸o ®Þnh kú sö dông vèn vay cña c¸c dù ¸n ph¶i ®­îc thùc thi nghiªm chØnh, ®Æc biÖt cho biÕt cô thÓ c¸c kho¶n do Nhµ n­íc tµi trî trùc tiÕp (chi chuyªn gia, chi ®µo t¹o, kh¶o s¸t ë n­íc ngoµi..) ®èi víi tõng dù ¸n ®Ó ChÝnh phñ n¾m b¾t cËp nhËt ®­îc ®Çy ®ñ th«ng tin trong vµ ngoµi n­íc vÒ biÕn ®éng cña nh÷ng nh©n tè cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn nguån vèn vay nh­: gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo phôc vô cho s¶n xuÊt, gi¸ c¶ thÞ tr­êng, biÕn ®éng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh (vÒ vÊn ®Ò tû gi¸ ch¼ng h¹n)... ®Ó phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng ®iÒu phèi vµ gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông nguån vèn ODA, nhÊt lµ viÖc ®¸nh gi¸ sau dù ¸n, chuÈn bÞ cho c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh s¾p tíi. §ång thêi tiÕn hµnh xö lý kÞp thêi vµ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh vay vèn thÝch hîp, linh ho¹t, tr¸nh t×nh tr¹ng lç do t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸ch quan khi dù ¸n ®· ®i vµo ho¹t ®éng. kÕt LuËn Quan hÖ cung cÊp ODA gi÷a NhËt B¶n vµ ASEAN ®· tr¶i qua nhiÒu b­íc th¨ng trÇm, nh­ng vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ngay c¶ trong nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n nhÊt. Mèi quan hÖ nµy ®Æc biÖt ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thËp kû 80 vµ ®Çu thËp kû 90. Nguån ODA cña NhËt B¶n ®· gãp phÇn quan träng trong tiÕn tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c quèc gia trong ASEAN nãi riªng vµ tÊt c¶ c¸c ®èi t¸c nhËn ODA cña NhËt B¶n nãi chung. TriÓn väng quan hÖ hîp t¸c cung cÊp ODA NhËt B¶n- ASEAN trong thêi gian tíi còng xuÊt hiÖn mét sè khã kh¨n nh­ng nh×n chung vÉn kh¶ quan, v× ASEAN vÉn lµ khu vùc ­u tiªn sè 1 cña NhËt B¶n trong chÝnh s¸ch ODA cña m×nh. NhËt B¶n víi kinh nghiÖm ®· tõng lµ n­íc tiÕp nhËn vµ sö dông ODA cã hiÖu qu¶ cao, v× vËy NhËt ®· ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch ­u tiªn cung cÊp ODA chó träng c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ- x· héi cña tõng n­íc. Kho¸ luËn ®· tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: 1-Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ODA nãi chung, nªu mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt vµ vai trß cña ODA ®èi víi n­íc nhËn ODA còng nh­ n­íc cung cÊp ODA. Qua ®ã chóng ta còng h×nh dung ®­îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nguån ODA NhËt B¶n. Qua ®ã kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ quan träng cña ODA NhËt B¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña 4 n­íc ASEAN ®­îc ®Ò cËp chi tiÕt trong 2-Tr×nh bµy vÒ Hç trî Ph¸t triÓn chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho c¸c n­íc §«ng Nam ¸. Ph©n tÝch cô thÓ vai trß cña ODA NhËt B¶n víi 3 n­íc ASEAN, tÊt nhiªn rÊt khã ®Ó nãi r»ng, ODA quan träng h¬n FDI hay th­¬ng m¹i. Song mét ®iÒu mµ bÊt cø nhµ nghiªn cøu kinh tÕ nµo còng nhËn thÊy ®­îc ®ã lµ ODA gi÷ vai trß më ®­êng cho viÖc thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ kh¸c. Qua ph©n tÝch cô thÓ qu¸ tr×nh cung cÊp ODA cho mét sè n­íc ASEAN nh­ trªn cµng chøng tá r»ng kh«ng cã ho¹t ®éng ODA th× c¸c quan hÖ vÒ bu«n b¸n hay ®Çu t­ trùc tiÕp, thËm chÝ c¶ c¸c quan hÖ song ph­¬ng kh¸c còng kh«ng thÓ xóc tiÕn ®­îc. ThËt vËy, sau chiÕn tranh NhËt B¶n nèi l¹i quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c n­íc ASEAN b»ng cung cÊp viÖn trî ODA ®Ó hç trî c¸c n­íc nµy x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ASEAN lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt nhÊt qu¸n vµ hÖ thèng. TÝnh nhÊt qu¸n trong chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng tµi trî cña NhËt B¶n cho ASEAN xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nh©n tè: §ã lµ tõ mèi quan hÖ lÞch sö l©u dµi; c¸c quan hÖ vÒ ®Þa lý- chÝnh trÞ vµ c¶ c¸c gi¸ trÞ vµ ¶nh h­ëng mang mµu s¾c ph­¬ng §«ng. TÝnh nhÊt qu¸n trong lÜnh vùc nµy cßn xuÊt ph¸t tõ chiÕn l­îc ®èi ngo¹i cña c¸c chÝnh quyÒn kÕ tiÕp nhau ë NhËt B¶n trong suèt mÊy thËp niªn qua. Song chóng ta ph¶i nhËn thÊy r»ng, NhËt B¶n coi ODA nh­ lµ chiÕc ch×a khãa ®Ó NhËt xóc tiÕn ho¹t ®éng ngo¹i giao, NhËt B¶n dïng ODA nh­ lµ chÊt keo dÝnh kÕt cã hiÖu qu¶ rÊt ®Æc biÖt bëi ODA kh«ng chØ lµ vèn, c«ng nghÖ vµ tri thøc qu¶n lý nh­ ®· dÉn chøng ë trªn mµ nã cßn lµ ph­¬ng tiÖn hay lµ chiÕc cÇu nèi cña t×nh h÷u nghÞ gi÷a ng­êi NhËt B¶n víi céng ®ång c¸c d©n téc ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. Vµ tÝnh hÖ thèng cña c¸c ho¹t ®éng ODA ®· ®­îc minh chøng ®Çy ®ñ trong ch­¬ng nµy. TÝnh hÖ thèng cña ho¹t ®éng cung cÊp ODA b¾t ®Çu lµ c¸c ch­¬ng tr×nh båi th­êng chiÕn tranh cho ®Õn sù t¨ng lªn kh«ng ngõng cña c¸c dù ¸n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, hç trî kü thuËt vµ viÖn trî tÝn dông. 3-Nªu triÓn väng vµ mét sè gîi ý ®èi víi ViÖt Nam trong viÖc thu hót vµ sö dông ODA cña NhËt B¶n. Tuy ViÖt Nam lµ mét n­íc ph¸t triÓn cßn thÊp h¬n mét sè n­íc trong khu vùc, song ViÖt Nam ®· x©y dùng ®­îc mét mèi quan hÖ kh¸ chÆt chÏ víi NhËt B¶n vµ NhËt B¶n ngµy cµng trë thµnh mét ®èi t¸c quan trong hµng ®Çu cña chóng ta nhÊt lµ trªn ph­¬ng diÖn kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m tíi chóng ta cÇn tiÕp tôc khai th¸c tèi ®a thÕ m¹nh ®ã; m¹nh d¹n th¸o gì c¸c trë ng¹i vÒ hµnh chÝnh, x©y dùng lßng tin víi ®èi t¸c, ®ång thêi x©y dùng mét chiÕn l­îc thu hót ODA tõ NhËt B¶n vµ tõ c¸c ®èi t¸c kh¸c, tõ ®ã chñ ®éng tiÕp nhËn tµi trî bªn ngoµi, sö dông ODA sao cho mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt , gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta, ®¹t ®­îc môc tiªu trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp vµo 2010. Do thêi gian vµ tr×nh ®é cña em cßn h¹n chÕ, khãa luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu xãt vµ nh­îc ®iÓm, em rÊt mong nhËn ®­îc sù ®é l­îng vµ nh÷ng gãp ý ch©n thµnh cña quý thÇy c« vµ cña ng­êi ®äc. tµi liÖu tham kh¶o 1/Jica annual report 2001 2/JBIC ODA operation in Vietnam 3/Hîp t¸c ph¸t triÓn cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam(viÖn nghiªn cøu chÝnh s¸ch quèc gia –GRIPS) 4/KÕ ho¹ch vÞªn trî cho ViÖt Nam (Bé ngo¹i giao NhËt B¶n) 5/Quan hÖ NhËt B¶n-Asean chÝnh s¸ch vµ tµi trî ODA (Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi-Ng« Xu©n B×nh,1999) 6/ ODA loan report 2000 (b¸o c¸o hµng n¨m cña JBIC: Japan bank for international cooperation) 7/ T­ liÖu kinh tÕ b¶y n­íc thµnh viªn ASEAN (Nhµ xuÊt b¶n thèng kª Hµ Néi) 8/T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¸- Th¸i B×nh D­¬ng (Sè 1vµ 3 n¨m 1999 ) 9/T¹p chÝ nghiªn cøu §«ng Nam ¸ (sè 3/1996 vµ sè 2-2000) 11/ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh (Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi- Ng« Xu©n B×nh- 2000) 12/NhËt B¶n ngµy nay (HiÖp héi quèc tÕ vÒ th«ng tin gi¸o dôc- 1997) 13/ Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc- ODA- nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam (Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc- Hµ ThÞ Ngäc Oanh- 2000) 14/Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ sè 4( 2001) vµ sè 1( 2002) 15/ B¶n tin ODA 30/12/2001- Bé kÕ ho¹ch ®Çu t­ 16/ B¸o ®Çu t­ sè 103 ra ngµy 23/12/1999 17/ Japan's ODA Annual rerport 1984, 1995 18/ Japan's Foreign Aid 1984 19/ Daily Report, FBIC- EAS (East Asia) sè1 ®Õn sè 12 n¨m 1996 20/ An ninh kinh tÕ Asean vµ vai trß cña NhËt B¶n (Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia- 2001) 21/ Nghiªn cøu kinh tÕ sè 291- th¸ng 8/2002. 22/ Gi¸o tr×nh" §Çu t­ n­íc ngoµi"- TS Vò ChÝ Léc- Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng Hµ Néi- Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc.