Kiến thức thái độ thực hành về vàng da của các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh điều trị tại khoa nhi bệnh viện Đa khoa Tiền Giang

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 1 KIẾN THỨC THÁI ĐỘ THỰC HÀNH VỀ VÀNG DA CỦA CÁC BÀ MẸ CÓ CON BỊ VÀNG DA SƠ SINH ĐIỀU TRỊ TẠI KHOA NHI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TIỀN GIANG Võ Thị Tiến*, Tạ Văn Trầm* TÓM TẮT Mục tiêu: Khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành về vàng da của các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh nằm điều trị tại khoa Nhi Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang. Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang mô tả. Phỏng vấn kiến thức, thái độ, hành vi về bệnh lý vàng da của 121 bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh nhập viện Khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang. Kết quả: Kiến thức, thực hành của các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh còn hạn chế. Cần phải tăng cường giáo dục sức khỏe cho các bà mẹ về bệnh lý vàng da sơ sinh để các bà mẹ có thể phát hiện sớm, mang con đến các cơ sở y tế khám bệnh kịp thời để được chẩn đoán sớm, điều trị thích hợp. Kết luận: Cần hướng dẫn cán bộ y tế, gia đình bệnh nhi biết cách phát hiện vàng da, đánh giá mức độ vàng da để xử lý đúng. Các nhà hộ sinh, y tế địa phương cần phát hiện sớm vàng da, chuyển viện kịp thời, góp phần giảm tỉ lệ di chứng và tử vong do vàng da sơ sinh. Từ khóa: vàng da, sơ sinh. ASTRACT THE KNOWLEGDE, ATTITUDE AND PRACTICE OF MOTHERS HAVING JAUNDICE CHILDREN IN PAEDIATRIC DEPARMENT AT TIEN GIANG HOSPITAL Vo Thi Tien, Ta Van Tram* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 4 - 2010: 261 - 265 Objectives: to determine the knowlegde, attitude and practice of mothers, having jaundice children in Paediatric deparment at Tien Giang hospital. Study design: descriptive and cross-sectional study. Determine the knowlegde, attitude and practice about jaundice of 121 mothers in Paediatric deparment at Tien Giang hospital. Results: the knowlegde, attitude and practice of mothers are not good. So it is nesscessery to educate for mother about jundice for early diagnosist and right treatment. Conclusion: we have to recognize jaundice children in paediatric to cure on time. Key word: jaundice. ĐẶT VẤN ĐỀ Vàng da là bệnh lý thường gặp ở trẻ sơ sinh do tăng Bilirubin trong máu. Ở người lớn khi Bilirubin toàn phần > 2mg% và ở trẻ sơ sinh khi Bilirubin toàn phần > 7mg% sẽ xuất hiện triệu chứng vàng da. Vàng da do tăng Bilirubin gián tiếp thường biểu hiện trong tuần lễ đầu tiên sau sinh. Trong 3 – 5 ngày đầu sau sinh, khoảng 2% trẻ sơ sinh có mức Bilirubin > 20mg%, 0,15% trẻ có mức Bilirubin > 30mg%. Vàng da do tăng Bilirubin gián tiếp ở trẻ sơ sinh cần được theo dõi và điều trị thích hợp, nếu không sẽ dẫn đến triệu chứng vàng da nhân. Vàng da nhân và các bệnh lý khác của não do Bilirubin là những tổn thương ở não vùng hạch nền và nhiều nhân cuống não do độc tính của Bilirubin. Một trẻ vàng da nhân nếu sống sót * Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang Tác giả liên lạc: CN. Võ Thị Tiến, ĐT: 0913771779, Email: khthbvtg@gmail.com Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 2 thường để lại nhiều di chứng nặng nề và đó là gánh nặng cho gia đình và xã hội Ngày nay, với sự hiểu biết đầy đủ về cơ chế, lâm sàng cũng như nhiều phương pháp chẩn đoán và điều trị có hiệu quả vàng da (2) nhưng vẫn còn có nhiều trường hợp vàng da nặng cần can thiệp. Việc phát hiện sớm các dấu chứng, triệu chứng vàng da, đưa trẻ đến bệnh viện sớm nhằm được chẩn đoán và điều trị kịp thời, thích hợp là điều quan trọng giúp trẻ khỏi bệnh và tránh các biến chứng não của trẻ sơ sinh vàng da. Sự hiểu biết của các bà mẹ về bệnh lý vàng da có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả điều trị của trẻ. Chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành của các bà mẹ về bệnh lý vàng da sơ sinh, làm cơ sở cho công tác tuyên truyền giáo dục sức khỏe trong cộng đồng. Mục tiêu nghiên cứu Khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành về vàng da của các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh nằm điều trị tại khoa Nhi Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh điều trị tại Khoa Nhi Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang năm 2009 Cỡ mẫu Lấy mẫu toàn bộ. Tiêu chí chọn mẫu Các bà mẹ có con bị vàng da do tăng Bilirubin gián tiếp nằm điều trị tại Khoa Nhi Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang trong năm 2009 đồng ý tham gia nghiên cứu. Tiêu chí loại trừ Các bà mẹ không đồng ý tham gia nghiên cứu, các bà mẹ không thể hợp tác nghiên cứu (bị điếc, câm) hoặc các trẻ vàng da sơ sinh bị bỏ rơi. Phương pháp nghiên cứu Cắt ngang mô tả. Phương pháp thu thập dữ liệu Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi, xử lý số liệu bằng phần mềm Epi Info 6.0 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1. Đặc điểm các bà mẹ Đặc ñiểm Số bà mẹ n=121 Tỷ lệ % Tuổi 20 – 29 30 – 40 > 40 70 33 18 57,9 27,3 14,8 Nghề nghiệp Nội trợ Buôn bán Nông dân Công nhân viên Khác 17 25 27 40 12 14 20,7 22,3 33,1 9,9 Trình ñộ văn hoá Chưa biết chữ Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Trung cấp, cao ñẳng, ñại học 1 6 60 40 14 0,8 5 50 33,1 11,1 Tiền sử thai kỳ Đủ tháng Thiếu tháng 98 23 81 19 Cân nặng lúc sinh 1500g – 2000g 2000g – 2500g > 2500g 10 31 80 8,3 25,6 66,1 Nhận xét: Tuổi của các bà mẹ đa số là 20 – 29 (57,9%), nghề nghiệp đa số là công nhân viên (33%), nông dân, buôn bán (43%). Hầu hết các bà mẹ có học vấn từ cấp 2 trở lên, 81% bé sinh đủ tháng và 66,1% cân nặng lúc sinh >2500g. Bảng 2. Kiến thức của bà mẹ về vàng da sơ sinh Nội dung n % Biết 41 33,9 Đã nghe/biết về bệnh lý vàng da: Không biết 80 66,1 Có 43 35,5 Vàng da có nguy hiểm không Không 78 64,5 Ảnh hưởng ñến não 37 30 Tác hại khác 24 20 Vàng da có hại như thế nào: Không biết 65 53,7 Bà mẹ thấy con vàng da 68 56,1 Mắt vàng 20 16,6 Rọi qua ánh sáng mặt trời 15 12,4 Cách nhận biết trẻ vàng da Không biết 18 14,9 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 3 Nội dung n % Đi khám ngay 59 49 Thấy da vàng nhiều hơn 16 13 Bú kém 12 10 Vàng da kéo dài sau 15 ngày tuổi 10 8 Lúc nào ñưa trẻ ñến cơ sở y tế khi phát hiện vàng da Không biết 24 20 Tắm nắng sáng 36 30 Cho bú mẹ 6 5 Không có cách ngừa 22 18 Phòng ngừa vàng da Không biết 57 47 Cán bộ y tế 36 29,8 Báo chí, truyền hình,ñài phát thanh 24 19,8 Người thân 35 28,9 Nguồn cung cấp thông tin Khác 2 1,5 Bảng 3: Thái độ của bà mẹ về vàng da Thái ñộ n % Lo lắng nhiều Lo lắng vừa Không lo lắng 89 30 2 73,7 24,8 1,5 Bảng 4: Thực hành của bà mẹ Làm gì khi phát hiện bé vàng da n % Đến cơ sở y tế Phơi nắng Cho uống thuốc Phơi nắng+cho uống thuốc Không làm gì 71 50 15 15 4 58,7 41,2 12,4 12,4 2,3 BÀN LUẬN Kiến thức của các bà mẹ về vàng da sơ sinh Có 33,9% bà mẹ trả lời đã từng nghe hoặc biết về bệnh lý vàng da sơ sinh, 66,1% bà mẹ không biết. Kết quả nghiên cứu này tương tự kết quả nghiên cứu của Đỗ Thị Thu Nhi năm khảo sát tại Bệnh viện Nhi Đồng 2 Thành Phố Hồ Chí Minh(1). Khi được hỏi “vàng da sơ sinh có nguy hiểm không?” 35,5% cho rằng vàng da có hại cho trẻ. Tuy nhiên, có 30% các bà mẹ biết là có hại cho não, 20% các bà mẹ biết là có hại nhưng không biết là tác hại gì và 53,7% các bà mẹ không biết. Chúng ta biết rằng, trong phòng ngừa vàng da sơ sinh và các di chứng do vàng da gây ra, việc tăng cường giáo dục các bà mẹ các biện pháp giáo dục sức khỏe cho người dân qua các phương tiện thông tin đại chúng để các bà mẹ biết về vàng da sơ sinh biết tác hại của nó đến cơ thể của đứa trẻ, đặc biệt là tác hại lên não gây tử vong hoặc để lại nhiều di chứng do tổn thương não, để các bà mẹ có thể biết mà theo dõi bé sơ sinh đi khám bệnh kịp thời khi trẻ bị vàng da là cần thiết. Khi được hỏi “Làm thế nào để nhận biết trẻ vàng da?” có 56,1% các bà mẹ trả lời là khi thấy da cháu bị vàng, 16,6% khi thấy mắt vàng, 12,4% nhận biết khi rọi qua ánh sáng mặt trời và 14,9% không biết các nhận biết. Tuy nhiên, khi được hỏi “lúc nào đưa trẻ đến cơ sở y tế để khám bệnh khi phát hiện trẻ vàng da” có 49 % là đi khám ngay, 13% khám khi thấy vàng da ngày càng tăng, 8 % cho rằng khi vàng da sau 15 ngày tuổi, 10% cho rằng khi trẻ bú kém, có 20% bà mẹ không biết làm gì. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi tương tự kết quả nghiên cứu của Đỗ Thị Thu Nhi (1) và Lê Minh Quý (2) và có khác biệt kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thị Lệ Bình 77% bà mẹ có quan sát da trẻ mỗi ngày nhưng chỉ có 30% bà mẹ nhận biết trẻ vàng da, 50% bà mẹ đưa con đi khám bệnh và 50% không biết cho con đi khám mà cho tắm nắng hoặc không làm gì cả. Về phòng ngừa vàng da ở trẻ sơ sinh vàng da: 30% cho rằng việc tắm nắng sáng, 18% cho rằng không có cách phòng ngừa vàng da sơ sinh, 5% cho rằng bú sữa mẹ sẽ ngừa được vàng da và 47% không biết cách gì để phòng ngừa vàng da sơ sinh. Để phòng ngừa vàng da sơ sinh cần sử dụng các biện pháp nhằm loại trừ các yếu tố nguy cơ gây bệnh hoặc không có các yếu tố đó xuất hiện bằng cách nâng cao điều kiện sống, chăm sóc y tế, bồi dưỡng các kiến thức cho bà mẹ về nuôi con bằng sữa mẹ, đảm bảo môi trường sống, quản lý thai tốt, điều trị các bệnh lý của mẹ và thai nhi nhằm tránh nguy cơ nhiễm trùng, dọa sinh non Việc giáo dục các bà mẹ để các bà mẹ có kiến thức về nuôi con khuyến khích trẻ bú mẹ sớm, tận dụng sữa nongiáo dục các bà mẹ dẹp bỏ các tập quán xấu ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh như nằm buồng Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 4 tối kéo dài sau sinh để giúp bà mẹ phát hiện sớm các bất thường khi trẻ vàng da. Qua nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy các kiến thức về nhận biết trẻ vàng da, trẻ đi khám khi đã phát hiện vàng da, cũng như cách phòng ngừa vàng da sơ sinh của các bà mẹ còn nhiều hạn chế cần phải tăng cường hơn nữa các biện pháp giáo dục các bà mẹ về chăm sóc sức khỏe trẻ em nói chung và trẻ sơ sinh nói riêng, trong đó có bệnh lý vàng da sơ sinh. Về nguồn thu nhận thông tin để hiểu biết vàng da sơ sinh, qua người thân 28,9%, qua cán bộ y tế 28,9% và qua báo chí truyền hình 18,9%. Như vậy, tỷ lệ các bà mẹ biết được vàng da sơ sinh từ nhân viên y tế còn hạn chế, thông tin báo chí và các phương tiện truyền thông cũng góp phần tăng kiến thức người dân, việc giáo dục sức khỏe cho các bà mẹ có con nằm viện, từ đó họ trở thành những tuyên truyền viên giáo dục sức khoẻ cho người xung quanh cũng có vai trò lớn trong việc nâng cao kiến thức cho người dân. Thái độ của các bà mẹ khi con bị vàng da sơ sinh Đa số các bà mẹ điều tỏ ra thái độ lo lắng khi con bị bệnh vàng da. Điều này cho thấy rằng các bà mẹ rất quan tâm đến con mình, và một khi họ có kiến thức tốt về chăm sóc và theo dõi trẻ, họ sẽ nhận ra sớm các dấu hiệu trẻ vàng da và mang trẻ đến cơ sở y tế được khám, phát hiện sớm, điều trị đúng các trường hợp vàng da sơ sinh. Thực hành của các bà mẹ khi trẻ sơ sinh bị vàng da Có 58,7% các bà mẹ mang con đến cơ sở y tế, 41,2% cho trẻ tắm nắng, 12,4% cho trẻ uống thuốc và 2,3% không làm gì. Cần khuyến khích các bà mẹ thực hiện các biện pháp cho bú sữa mẹ, tắm nắngvà mang trẻ đến khám tại các cơ sở y tế để được phát hiện sớm các triệu chứng, dấu chứng liên quan đến vàng da sơ sinh, các yếu tố nguy cơđể điều trị kịp thời, thích hợp và tích cực khi trẻ có vàng da như: chiếu đèn, thay máu khi có chỉ địnhViệc chỉ định chiếu đèn sớm và đúng là điều quan trọng để tránh các biến chứng thần kinh cho trẻ. KẾT LUẬN Qua khảo sát các bà mẹ có trẻ sơ sinh bị vàng da điều trị tại Khoa Nhi Bệnh viện Đa Khoa Tiền Giang năm 2009 chúng tôi nhận thấy: Kiến thức: 33,9% các bà mẹ đã nghe và biết về vàng da sơ sinh, 35,5% các bà mẹ biết vàng da sơ sinh có hại và 30% biết là có ảnh hưởng đến não, về nhận biết vàng da 56% khi thấy da trẻ bị vàng, 16% thấy mắt trẻ bị vàng. Phòng ngừa: 30% tắm nắng sớm, 70% không biết phòng ngừa hoặc cho rằng không có cách phòng ngừa. Thái độ và hành vi: Đa số rất lo lắng khi trẻ sơ sinh bị vàng da sơ sinh, 58% đem con đến khám bệnh tại các cơ sở y tế, 41% cho trẻ tắm nắng khi bị vàng da, 12,4% cho uống thuốc và 2,3% không làm gì khi trẻ vàng da. Qua đó, chúng tôi nhận thấy kiến thức, thực hành của các bà mẹ có con bị vàng da sơ sinh còn hạn chế. Trong điều kiện hiện nay với sự hiểu biết đầy đủ về cơ chế lâm sàng và các cơ sở y tế đều có trang bị các phương tiện cần thiết cho điều trị vàng da sơ sinh thì việc trẻ sơ sinh được chẩn đoán sớm và điều trị đúng tích cực các trường hợp vàng da là cần thiết. Kiến thức của người dân, đặc biệt là các bà mẹ còn hạn chế, ảnh hưởng đến kết quả điều trị trẻ sơ sinh bị vàng da. Những trường hợp trẻ sơ sinh bị vàng da nếu các bà mẹ phát hiện sớm, đưa trẻ đến cơ sở y tế khám bệnh, được xử trí sớm, kịp thời, chỉ cần chiếu đèn điều trị, trẻ sẽ khỏi bệnh trong vòng vài ngày. Ngược lại, các trường hợp phát hiện trễ, đem đến bệnh viện trễ, trẻ bị vàng da nặng, có khi có biến chứng thần kinh, dù điều trị tích cực như thay máu có thể giảm được tỷ lệ tử vong do vàng da, nhưng di chứng thần kinh, tâm thần như điếc, liệt, chậm phát triển, kém thông minhsẽ cao, để lại gánh nặng cho gia đình và xã hội. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 5 KIẾN NGHỊ Qua nghiên cứu này chúng tôi có các kiến nghị sau: Tăng cường giáo dục sức khỏe cho các bà mẹ biết bệnh lý vàng da sơ sinh, biết cách phát hiện sớm trẻ bị vàng da, cách chăm sóc sức khỏe ban đầu khi trẻ vàng da và đem trẻ đi khám bệnh ngay để được chẩn đoán và điều trị thích hợp. Tập huấn cho nhân viên y tế, đặc biệt là các nhân viên làm việc tại khoa sản và nhi sơ sinh về bệnh lý vàng da sơ sinh, các phát hiện sớm, cách điều trị thích hợp để xử trí đúng các trường hợp vàng da sơ sinh và hướng dẫn các bà mẹ có trẻ sơ sinh biết về vàng da sơ sinh. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 Đỗ Thị Thu Nhi (2008), Kiến thức về bệnh vàng da của các bà mẹ có con bị vàng da điều trị tại Khoa Sơ sinh, Bệnh viện Nhi đồng 2 năm 2008, Y học Thành Phố Hồ Chí Minh, số 4, tập 12, trang 35 – 41. 2 Lê Minh Quý (2004), Đặc điểm vàng da tăng Bilirubin gián tiếp ở trẻ được thay máu tại Khoa Sơ sinh, Bệnh viện Nhi đồng 1, Y học Thành Phố Hồ Chí Minh, tập 10, số 1, trang 37 – 42. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 6 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Nhi Khoa Mở Rộng BV. Nhi Đồng 2 – Lần XIX - Năm 2010 7