Kiểu rừng lá rộng thường xanh và nửa rụng lá ở Tây Nguyên

và sinh thái Cây ưa sáng sinh trưởng nhanh, thích nghi nhiều nơi, khả năng phát tán và tái sinh hạt tốt, tái sinh chồi mạnh. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ mủn màu xám nhạt, có nhiều nhựa mủ trắng như sữa. Cành lá mọc vòng, xếp nhiều tầng. Lá đơn nguyên mọc vòng, hình thuôn dài hay trứng ngược, dài 15-20cm, cái cặp gân lá đối xếp song song. Hoa mọc cụm dạng xim tán, hoa nhỏ, màu vàng nhạt, có mùi thơm hắc khi nở rộ. Quả 2 đại, dài 25-30cm. Hạt nhỏ dẹt, có túm lông trắng 2 đầu, bay xa được. Công dụng Gỗ trắng, mềm nhẹ, thớ mịn, làm gỗ dán, đóng đồ đạc, dễ bị mốc sau khi xẻ nên cần ngâm tẩm, sấy. Màu gỗ sáng đẹp nên được ưa chuộng, xuất khẩu. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 676, Nxb Nông Nghiệp, 2002 232 115. SỮA LÁ HẸP Tên phổ thông loài: Sữa lá hẹp Tên địa phương loài: Tên khoa học: Alstonia angustifolia Wall. Ex A. DC. Họ: Apocynaceae Bộ: Gentianales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Lá cây tái sinh Tái sinh chồi Thân Vỏ, nhựa mủ Luân sinh 4 cành 233 Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ gốc có bạnh kía lõm, vỏ xám trắng, vạc ra chảy mủ trắng sữa, tán phân tầng. Lá đơn mọc vòng, 3-4 lá một vòng, phiến lá thuôn hẹp dài 10-15cm. Hoa mọc cụm xim dạng tán đầu cành, màu trắng. Quả đại kép gồm 2 đại rời. Hạt có túm lông trắng. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ẩm, độ cao từ 600-1700m, Krông Bông-Đăk Lăk, Tuy Đức-Đăk Nông. Hỗn giao với các loài Dẻ - Giổi – Trâm - Quế - Nhãn rừng. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, cao đến 15-20m, gốc có bạnh, thân thẳng, cành luân sinh 4 (đẻ 4 nhánh đầu chồi). Lá đơn mọc vòng, 3-4 lá một vòng, phiến lá thuôn hẹp dài 10-15cm, rộng 2-3cm. Cụm hoa tán dạng xim đầu cành, hoa nhỏ màu trắng, cánh tràng hợp hình ống, trên chia 5 thùy. Quả đại kép gồm 2 đại, dài 20cm, đường kính 1-3cm, có khía dọc. Hạt nhiều dài 1cm, 1đầu có túm lông dài. Công dụng Gỗ vàng tươi, cứng, dùng trong xây dựng và đóng đồ đạc, xẻ ván. Cây cho rễ và lá làm thuốc chữa bệnh phổi. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ V Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 690, Nxb Trẻ, 1999 234 116. SƯNG ĐUÔI Tên phổ thông loài: sưng có đuôi Tên địa phương loài: Tên khoa học: Semecarpus caudata Pierre. Họ: Anacardiaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Lá mặt dưới Cành Nhựa mủ Vỏ, giác gỗ Semecarpus sp. 235 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ xám, nứt dọc, thịt vỏ dày màu nâu sậm, nhựa màu nâu sau hóa đen. Lá đơn mọc chụm đầu cành, dài 15-25cm, phiến lá rất giòn, hình trứng ngược, đầu lá phình có mũi, hẹp dần tới cuống, cuống rất ngắn, gân lá nổi rõ 2 mặt. Cụm hoa hình chùy ở đâu cành. Quả có đế phát triển bọc quả. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ẩm. Đặc điểm hình thái Cây gỗ nhỏ, vỏ xám, nứt dọc. Lá đơn mọc cách hay chụm đầu cành, dài 15-25cm, hình trứng ngược, đầu tròn, hẹp dần xuống cuống ngắn. Cụm hoa hình chùy ở đâu cành phân nhiều nhánh dài. Quả hạch 2cm, có đế phát triển bọc quả. Công dụng Gỗ đóng đồ đạc, nhựa làm sơn dầu. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 605, Nxb Nông Nghiệp, 2002 236 117. THÀN MÁT Tên phổ thông loài: Thàn mát Tên địa phương loài: Tên khoa học: Milletia ichthyochtona Drake. Họ: Fabaceae Bộ: Fabales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Hoa 237 Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ thân xám nhẵn, không nứt. Lá kép lông chim lẻ, gốc cuống phình, 5-7 lá phụ nhọn 2 đầu. Hoa cụm đầu cành, không đều dạng 2 cánh màu trắng bên trong vàng. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng bán thường xanh đến thường xanh. Cây ưa sáng, ưa ẩm. Đặc điểm hình thái Cây gỗ thường xanh, thân vỏ xám nhẵn. Lá kép lông chim lẻ, 7-9 lá chét khá lớn dài 10-12cm, rộng 3-4cm. Hoa cụm đầu cành, không đều dạng 2 cánh màu trắng bên trong vàng. Quả đậu, vỏ cứng 1-2 hạt. Công dụng Gỗ đóng đồ đạc xây dựng thông thường, hạt làm thuốc trừ sâu sinh học. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 520, Nxb Nông Nghiệp, 2002 238 118. THÀN MÁT ĐEN Tên phổ thông loài: Thàn mát Tên địa phương loài: Tên khoa học: Milletia eberhardtii Gagn. Họ: Fabaceae Bộ: Fabales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành-cuống lá Thân Quả 239 Hoa Quả hạt Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Vỏ thân xám nhẵn. Lá kép lông chim một lần lẻ, có 5-9 lá chét hay 2-4 cặp lá chét mọc đối, phiến lá chét hình xoan nhọn đầu. Hoa chùm mọc ở nách lá. Quả đậu dẹt. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây mọc nơi ẩm ướt rừng thường xanh, ánh sáng trung bình. Đặc điểm hình thái Cây gỗ trung bình đến lớn, vỏ thân xám nhẵn. Lá kép lông chim, một lần lẻ có từ 7-9 lá chét hình xoan, đầu phiến lá nhọn, 2 mặt lá xanh bóng. Hoa chùm màu trắng hay tím, ở nách lá. Quả đậu dẹt. Công dụng Gỗ dùng đóng đồ đạc thông thường hay làm giá thể trồng nấm. Hạt có tính độc, làm thuốc trừ sâu. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 893-898, Nxb Trẻ, 1999 240 119. THANH THẤT Tên phổ thông loài: Thanh thất Tên địa phương loài: Tên khoa học: Ailanthus sp. Họ: Simarubaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ 241 Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ nâu đen, nứt dọc và bong mảnh, thịt vỏ ngoài cứng nâu, trong mềm màu nâu vàng, giác có màu nâu, mùi hôi hắc. Lá kép lông chim lẻ, lá non dài đến 1m, lá chét mọc gần đối, cuống lá có lông, cuống Cành non màu hồng, lá già vàng sau rụng đỏ. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ven suối, ven rừng, Krông Bông. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn thân thẳng, cao đến 30m, vỏ nứt dọc bong mảnh màu nâu đen. Lá kép lông chim lẻ, dài 50-100cm, 7-9 cặp lá chét mọc gần đối, hình trứng ngọn giáo, đầu nhọn, gốc hơi lệch. Công dụng Gỗ mềm làm diêm. Vỏ và lá làm thuốc chữa bệnh. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VIII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 570, Nxb Nông Nghiệp, 2002 120. 242 121. THỊ Tên phổ thông loài: Thị Tên địa phương loài: Tên khoa học: Diospyros sp. Họ: Ebenaceae Bộ: Ebenales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ 243 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ lớp vỏ ngoài thân đen cứng, thịt vỏ nâu hồng, giác trắng. Cành lá có đốm đen. Lá đơn mọc cách, phiến lá cứng dày, xanh nhẵn, hình xoan hay bầu dục đầu nhọn, gốc tròn, dài đến 30cm, 8-10 cặp gân lá nổi rõ. Quả có cánh đài tồn tại. Đặc điểm sinh học và sinh thái quan trọng Rừng thường xanh, Chư Yang Sin. Cây ưa sáng, đất dày và ẩm. Đặc điểm hình thái quan trọng Cây gỗ lớn thường xanh, vỏ thân đen, cao 15-20m, đường kính 40cm. Cành lá xanh đậm dày. Lá đơn mọc cách, phiến lá hình xoan hay bầu dục dài 20-30cm, rộng 10cm, đầu lá nhọn, gốc lá tròn, gân phụ nổi rõ 8-10 cặp. Quả có cánh đài tồn tại. Công dụng Gỗ tốt, đóng đồ đạc và xây dựng. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tham khảo Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 641-659, Nxb Trẻ, 1999 244 122. THỊ CÁNH SEN Tên phổ thông loài: Thị cánh sen Tên địa phương loài: Tên khoa học: Diospyros lotus L. Họ: Ebenaceae Bộ: Ebenales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Quả Quả 245 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Vỏ thân xám, cành nhỏ nhưng cứng. Lá đơn mọc cách, phiến lá nhiều lông mịn. Quả hình cầu nhiều lông, mang đài 4 cánh lớn tồn tại bao chụp ½ quả, chín mùi rất thơm. Hạt dẹp, đen như hạt mãng cầu 6-8. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh trên núi, Đà Lạt. Tầng đất dày. Quả tháng 9-10 Đặc điểm hình thái Cây gỗ nhỏ vỏ thân xám, phân cành sớm. Cành lá nhiều lông mịn. Lá đơn mọc cách, phiến lá hình xoan hay bầu dục, đầu nhọn dài khoảng 15cm, rộng 7-8cm. Hoa nhỏ mọc ở nách lá, 6-8 noãn. Quả hình cầu, to 2-3cm, đầu hơi bẹp, nhiều lông nhung, đài 4 cánh to bằng quả, 6-8 hạt. Công dụng Cây cho gỗ nhỏ, dùng đóng đồ đạc, đồ mỹ nghệ. Quả ăn được, nhuận tràng, trị táo bón, hạ nhiệt. Cây con dùng làm gốc ghép với Hồng (D. kaki). Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 650, Nxb Trẻ, 1999 246 123. THỊ ĐÀI LÔNG Tên phổ thông loài: Thị đài lông Tên địa phương loài: Tên khoa học: Diospyros sp. Họ: Ebenaceae Bộ: Ebenales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Hoa Vỏ, giác gỗ 247 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ đen, thịt vỏ nâu đỏ, dày, giác trắng. Cành lá xanh đậm. Lá đơn nguyên mọc cách, phiến thuôn dài xanh nhẵn, cứng dày, gân phụ mảnh không thẳng, nổi rõ mặt trên. Hoa quả mọc đơn độc nách lá, mang đài 4 cánh, có lông nhung, màu nâu. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng bán thường xanh ven suối, Đăk Lăk và Krông Nô-Đăk Nông. Đặc điểm hình thái Cây gỗ trung bình, cao 10-15m, vỏ đen. Lá đơn mọc cách, phiến thuôn dài 15-18cm, xanh nhẵn, gân chính nổi rõ, gân phụ mảnh không thẳng, nổi rõ mặt trên. Hoa mọc nách lá. Quả mang đài 4 cánh tồn tại, có lông nhung, màu nâu, dài khoảng 1cm. Công dụng Gỗ tốt, đóng đồ đạc, xây dựng. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI 248 124. THỊ HASSELT Tên phổ thông loài: Thị Tên địa phương loài: Tên khoa học: Diospyros hasseltii Zoil. Họ: Ebenaceae Bộ: Ebenales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Thị đen_Diospyros bejaudii 249 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, thân thẳng, vỏ xám đen, nứt dọc nhẹ, thịt vỏ nâu đỏ hay hồng, giác trắng, tán lá xanh đậm. Lá đơn nguyên mọc đối, phiến lá dài đến 25cm, dày và nhẵn, gân phụ 9-10, nổi rõ 2 mặt. Quả mang đài tồn tại. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng bán thường xanh ven suối đến thường xanh, Đăk lăk, Đăk Nông. Cây ưa đất xám đen, ẩm, tầng dày. Đặc điểm hình thái Cây gỗ, thân thẳng tròn, vỏ xám đen đến nâu sậm. Cành lá màu xanh đậm, hơi tối. Lá đơn, mọc cách, phiến lá dài 20- 25cm, rộng 10cm, dày và nhẵn, gân phụ nổi rõ, mặt trên xanh đậm bóng, mặt dưới lục nhạt. Quả tròn, mang đài tồn tại, hạt đen. Công dụng Gỗ dùng xây dựng, đóng đồ đạc thông thường. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 648, Nxb Trẻ, 1999 250 125. THÔNG 3 LÁ Tên phổ thông loài: Thông 3 lá Tên địa phương loài: Ngo Tên khoa học: Pinus kesiya Royle ex Gordon. Họ: Pinaceae Bộ: Pinales Hình ảnh nhận dạng loài Lá cây tái sinh 1-3 Cành lá Thân Nón cái 251 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây lá kim, vỏ màu nâu sẫm, bong nứt mảng. Lá mọc hình kim, mọc chụm đầu cành, 3 lá mọc trong một bẹ, dài 15-20cm, lá rụng nguyên bẹ 3 lá tồn tại lâu quanh gốc. Nón cái hình trứng, dài 5-9cm. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, thích hợp điều kiện khí hậu mưa nhiều, mọc hỗn giao với cây lá rộng thường xanh trên núi. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, cao 30-35m, vỏ bong nứt nhiều mảng, Cành non màu nâu đỏ. Lá hình kim dài 15-20cm, tập trung đầu cành mọc 3 lá trong một bẹ. Nón đực mọc đầu cành, nón cái hình trứng 5-9cm, cuống ngắn, quả nón hơi quặt xuống. Hạt có cánh dài 1,5-2cm. Công dụng Gỗ mềm nhẹ, sáng, màu vàng da cam, vân và lõi nâu nhạt. Dùng làm ván sàn, hòm, diêm. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ IV Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 27, Nxb Nông Nghiệp, 2002 252 126. THÔNG 5 LÁ Tên phổ thông loài: Thông 5 lá Tên địa phương loài: Tên khoa học: Pinus dalatensis De Ferre Họ: Pinaceae Bộ: Pinales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Quả nón 253 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, vỏ màu nâu đỏ, nứt dọc sâu, bong vảy. Lá hình kim, 5 lá mọc chụm trên một cành ngắn có bẹ bọc ngoài. Nón cái hình trụ dài 5-10cm, rộng 2,5-3,5cm. Đặc điểm sinh học và sinh thái Độ cao trên 1400m, rừng thường xanh trên núi ở Lâm Đồng, Ngọc Linh – Kon Tum, Chư Yang Sin – Đăk Lăk. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn cao 20-40m, đường kính 60-80cm. Vỏ màu nâu đỏ, nứt dọc. Lá hình kim dài 9-10cm, 5 lá trong 1 bẹ. Nón cái dài 5-10cm, vảy nhiều 30-50, mặt ngoài hơi nhẵn. Công dụng Gỗ có giác lõi phân biệt, lõi màu đỏ tươi, giác vàng, gỗ hơi cứng, nhẹ, dễ chế biến, có mùi thơm, khó bị mối mục. Dùng để xây dựng, đóng tàu, bột giấy hay đóng thuyền. Là loài đặc hữu Việt Nam. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ IV Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 26, Nxb Nông Nghiệp, 2002 254 127. THÔNG LÁ DẸT Tên phổ thông loài: Thông 2 lá dẹt Tên địa phương loài: Tên khoa học: Pinus krempfii H. Lec. Họ: Pinaceae Bộ: Pinales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Gốc bạnh Nón Quả 255 Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Gỗ có mùi thơm tinh dầu thông. Lá dẹt hình dải hẹp 2-4mm, dài 5-7cm, mọc thành cặp. Quả nón hình trứng, gồm nhiều vảy hình thoi. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh trên núi cao, Chư Yang Sin, độ cao trên 1000m, khí hậu ẩm ướt. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, đường kính đến 3m, tán vượt các cây xung quanh, thân cây to nhiều u cục, bong mảng không đều. Lá mọc cụm 2, hình dải dẹt dài 5-7cm, rộng 2-4mm, cứng dày. Nón dài 1-2cm, quả nón hình trứng dài 4-6 cm, to 2-3cm, gồm nhiều vảy. Công dụng Gỗ xẻ ván, đóng đồ đạc, xây dựng Là loài cây quý hiếm của hệ sinh thái rừng thường xanh núi cao, cần phải bảo tồn nghiêm ngặt. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 EN Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP IA Thuộc nhóm gỗ V Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 220, Nxb Trẻ, 1999 256 128. THÔNG NÀNG, THÔNG LÔNG GÀ Tên phổ thông loài: Thông nàng, thông lông gà Tên địa phương loài: Tên khoa học: Dacrycarpus imbricatus (Blume) De Laub. (Podocarpus imbricatus) Họ: Podocarpaceae Bộ: Podocarpales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Gốc Quả Cành quả Quả 257 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ thân thẳng, vỏ láng hoặc bong mảnh mỏng, thịt vỏ nâu đỏ. Cành lá cây to rất thưa. Lá ở Cành non và cây tái sinh có hình dải xếp lông chim, lá trên cành già hình vẩy nhỏ xếp vòng. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, cây non ưa bóng. Đất ẩm, tốt, thích hợp đất cát pha. Đặc điểm hình thái Cây gỗ thân thẳng, tròn, vỏ láng, bong mảnh mỏng, thịt vỏ nâu đỏ, nhựa nâu nhạt. Lá ở Cành non và cây tái sinh có hình dải xếp lông chim, lá trên cành già hình vẩy nhỏ xếp vòng. Nón đực ở nách lá dài 1cm. Nón cái màu đỏ mọc lẻ hoặc từng đôi ở đầu cành, có đế nạc. Công dụng Gỗ màu vàng, vòng năm không rõ, thớ mịn, mềm, nhẹ. Gỗ không bền, dùng đóng đồ dùng, làm nhà. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ IV Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 226, Nxb Trẻ, 1999 258 129. THÔNG NƯỚC Tên phổ thông loài: Thủy tùng, thông nước Tên địa phương loài: Tên khoa học: Glyptostrobus pensilis (Staunt.) Kock. Họ: Taxodiaceae Bộ: Cupressales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ 259 Nón đực Quả nón Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ có vỏ bong mảng màu nâu, có mùi thơm tinh dầu thông, chảy nhựa đỏ ở vết nứt. Có nhiều rễ thở chổi lên mặt. Lá Cành non hay chồi tái sinh hình dải 1-2cm, lá ở cành già hình vảy. Nón đực dạng vảy đầu cành. Nón cái hình trứng hay bầu dục, khô tách rời. Mỗi vảy mang 1 hạt. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa ẩm, nhưng không ưa bị ngập nước, mọc ở rừng sình lầy thành quẩn thể cùng với các loài Trâm, trôm, bùi nước, côm. Ea Ral – Ea H’leo, Trấp K’sor –Krông Năng. Tái sinh chồi nhiều. Hiện nay, cây không có khả năng tái sinh bằng hạt Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn thân thẳng cao đến 30m, gốc phình đường kính hơn 2m. Vỏ thân bong nứt thành mảng, màu nâu, xốp. Lá 3 dạng, hình dải hẹp 2-3cm ở chồi tái sinh, hình dùi và vảy. Nón đực hình vảy đầu cành, có 6-9 túi phấn ở gốc. Nón cái hình bầu dục hay hình trứng, 20-22 vảy, có 5-10 vảy mang hạt. Công dụng Gỗ có mùi thơm, có thớ mịn, màu xám xanh, nhiều vân đen. Gỗ dùng làm nhà, đồ mỹ nghệ, nhạc cụ Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ CR Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP IA Thuộc nhóm gỗ I Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 32, Nxb Nông Nghiệp, 2002 260 130. THÔNG TRE Tên phổ thông loài: Thông tre Tên địa phương loài: Tên khoa học: Podocarpus neriifolius D. Don. Họ: Podocarpaceae Bộ: Podocarpales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Quả nón Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài 261 Cây gỗ có vỏ màu nâu vàng, bong mảnh mỏng. Lá đơn mọc cách hình dải với 1 gân chính ở giữa nổi rõ 2 mặt. Quả nón có đế mập. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa bóng, ưa đất ẩm, tốt, nhiều mùn. Cây tái sinh dưới tán rừng rậm. Đặc điểm hình thái Cây gỗ cao lớn 20-25cm, thân thẳng, vỏ màu nâu vàng. Lá đơn mọc đối, hình dải dài 8-10cm, rộng 1-2cm có một gân chính nổi rõ 2 mặt. Nón đực dạng bông dài 2-5cm, màu vàng, ở nách lá. Nón cái cô độc, dưới có đế mập. Công dụng Gỗ nhẹ, dùng để xây dựng và đóng thuyền. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ I Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 226, Nxb Trẻ, 1999 262 131. TÔ HẠP NAM Tên phổ thông loài: Tô hạp nam Tên địa phương loài: Tên khoa học: Altingia siamensis Craib. Họ: Altingiaceae Bộ: Hamamelidales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Quả Quả Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài 263 Cành nhánh dày. Chồi có vảy bọc dạng họ long não. Lá đơn mọc cách hay tập trung đầu cành, cuống lá dài 2-3cm, phiến lá cứng dày, đầu có mũi nhọn, mép lá có răng cưa thưa tù. Quả phức hình cầu 1,5-2cm, trên cuống dài 4-5cm, gồm nhiều quả nang, chín nứt. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ven suối, ưa ẩm. Cây ưa sáng, cây lớn luôn chiếm tầng trên của rừng. Chư Yang Sin, Đăk Lăk. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, cao 30-50cm, đường kính tới 1m, vỏ xám hồng nhẵn, già bong mảng. Lá đơn mọc cách hay tập trung đầu cành, cuống dài 2-3cm, phiến lá hình hình trứng ngược, 10x3cm, có mũi nhọn, mép lá có răng cưa thưa tù. Quả phức hình cầu 1,5-2cm, trên cuống dài 4-5cm, gồm nhiều quả nang, chín nứt. Công dụng Gỗ nâu đỏ, lõi lớn, dễ nứt, không mối mọt, có thể xây dựng đóng tàu thuyền. Cây có tinh dầu thơm. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ V Tài liệu tra cứu Lê Mộng Chân – Lê Thị Huyên, Thực vật rừng, tr. 112, Nxb Nông Nghiệp, 2000 264 132. TRAI TÍCH LAN Tên phổ thông loài: Trai tích lan Tên địa phương loài: Tên khoa học: Fagraea ceilanica Thunb. Họ: Loganiaceae Bộ: Gentianales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Vỏ thân Quả Hoa Quả 265 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây có lá đơn mọc đối, phiến dày, xanh đậm, bóng, hình bầu dục thon. Hoa lớn, có tràng hình ống như loa kèn, trên xẻ 5 cánh. Quả hình cầu có mũi nhọn, nước da bóng. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng dày ven suối, độ cao 200 - 300m. Đặc điểm hình thái Cây gỗ nhỏ, khi non phụ sinh, hay trên đá, leo hay đứng cao 4-10cm. Lá đơn mọc đối, hình bầu dục thon, to dài 10-25cm, dày, xanh bóng, gân phụ mảnh, không nhìn rõ. Hoa mọc ở nách lá, tràng hợp hình ống loa kèn, dài 5-6cm, trên chia 5 cánh thuỳ, màu vàng nhạt, nhị 5 đính ống tràng, chỉ nhị dài. Quả hình cầu, đầu có mũi nhọn, da bóng, đài tồn tại. Công dụng Gỗ hạ nhiệt. Cây có hoa đẹp, trồng làm cảnh. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 657, Nxb Nông Nghiệp, 2002 266 133. TRÁM NÂU Tên phổ thông loài: Trám nâu Tên địa phương loài: Tên khoa học: Canarium littorale Bl. Var purpurascens (Benn.) Leenh. Họ: Burseraceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Nhựa mủ Quả 267 Vỏ, quả Quả Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Thân thẳng, tròn, vỏ xám hồng, thịt vỏ nâu đỏ, vết đẽo vỏ chảy nhựa thơm hắc. Lá kép lông chim 1 lần lẻ mọc cách, có lá kèm, mép lá có răng cưa. Quả hạch cứng, hình bầu dục, hạt có vỏ rất cứng, 3 cạnh tròn, 1-3 hạt. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, nhỏ ưa bóng, đất ẩm. Cây lớn nhanh, dễ tái sinh hạt. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn thân thẳng tròn, cao đến 20m, đường kính 40cm. Lá kép lông chim 1 lần lẻ, 3-4 đôi lá chét và 1 lá lẻ mọc rời , gốc lá hơi lệch, cuống lá phụ dài 1cm(3cm với lá chét lẻ), có lá kèm ở chồi non. Quả hạch nhân cứng, hình bầu dục dài 4-5cm, rộng 2,5-3cm. Công dụng Gỗ mềm nhẹ, gần giống gỗ tram trắng, đóng đồ mộc, làm gỗ dán. Cây cho nhựa thơm chiết suất tùng hương và tinh dầu làm thực phẩm, thuốc, vecni Quả nhiều dầu ăn được, làm mứt. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 593, Nxb Nông Nghiệp, 2002 268 134. TRÂM BỒ ĐÀO Tên phổ thông loài: Trâm Bồ đào Tên địa phương loài: Tên khoa học: Syzygium jambos (L.) Alston. Họ: Myrtaceae Bộ: Myrtales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Hoa Quả 269 Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ thân xám xanh nhẵn, thịt vỏ nâu sậm, phân cành nhiều. Lá đơn mọc đối, gân phụ lá hợp thành viền cách mép lá 0,5cm, mặt trên xanh đậm bóng, vò có mùi thơm. Hoa cụm mọc ở đầu cành, nhiều nhị, 4 cánh, nhị nhiều, màu trắng. Quả có đài và vòi nhụy tồn tại, giống quả Mận (roi). Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ẩm ven suối, đất Bazan tầng dày. Ưu hợp cây họ Long não (Quế, sụ, kháo) – Côm – Xoan. Đặc điểm hình thái Cây gỗ nhỏ, cao 6-12m, vỏ thân xám xanh, nhẵn, Cành non mảnh rủ. Lá đơn mọc đối, phiến lá hình ngọn giáo thuôn nhọn 2 đầu, mép lá có răng cưa, cuống ngắn 1cm. Hoa mọc cụm đầu cành, nhị rất nhiều, 4 cánh màu trắng Công dụng Quả ăn được, vỏ và lá có chứa nhiều tannin. Hoa đẹp, trồng làm cảnh. Gỗ nhỏ đóng đồ đạc thông thường và xây dựng. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 2, tr. 44, Nxb Trẻ, 1999 270 135. TRÂM ĐỎ Tên phổ thông loài: Trâm đỏ Tên địa phương loài: Tên khoa học: Syzygium zeylanicum (L.) Dc. Họ: Myrtaceace Bộ: Myrtales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ Thân Gốc, bạnh 271 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, vỏ thân màu đỏ nâu, bong mảng mỏng dễ bóc, thịt vỏ dày màu nâu. Lá đơn mọc đối. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, mọc nhanh, ưa ẩm, tái sinh mạnh. Ưu hợp: Chò xót – Trâm đỏ - Dẻ Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ thân đỏ nâu, bong mảng mỏng. Lá đơn mọc đối. Hoa cụm xim chùy, hoa không cuống, cánh đài 4-5, đều nhau, cánh tràng 4-5. Nhị đực nhiều. Quả hạch hình cầu, màu trắng. Công dụng Gỗ đỏ nâu, thớ xoắn, mịn, cứng dai, khó gia công. Gỗ làm nhà, cầu cống, thuyền rất tốt. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ V Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 471, Nxb Nông Nghiệp, 2002 272 137. TRÔM ĐỒNG NAI, SẢNG CÁNH Tên phổ thông loài: Sảng cánh, cước mộc Tên địa phương loài: Tên khoa học: Sterculia alata Roxb. Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ 273 Đài Hoa Cây đang ra hoa Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ cao lớn, thân rất thẳng và tròn, vỏ có nhiều vết lõm ngang, thịt vỏ màu đỏ hồng, xen kẽ trắng. Lá đơn mọc cách, cuống lá dài phình 2 đầu, phiến lá hình tim. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, mọc nhanh. Buôn Ma Thuột, Đrây Sáp – Đăk Lăk, Kon Tum, Đồng Nai. Ưu hợp: Bằng lăng – mít nài – bời lời. Đặc điểm hình thái Cây gỗ cao đến 30m, thân rất thẳng và tròn, tán hình. Lá đơn mọc cách, cuống lá dài 9-10cm, phình 2 đầu, phiến lá hình tim dài 10- 14cm, đầu có mũi nhọn, có 2-3 cặp gân gốc và 4 cặp gân phụ từ gân chính. Chùm hoa ở ngọn và nách lá dài 8-10cm. Quả mang 4- 5 đài, hạt to 7x3cm. Công dụng Gỗ xẻ ván, đóng đồ đạc, xây dựng. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 340, Nxb Nông Nghiệp, 2002 274 138. TRÔM HÔI Tên phổ thông loài: Trôm, trôm hôi Tên địa phương loài: Tên khoa học: Sterculia foetida L. Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Thân Hoa Quả 275 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, vỏ màu xám, thường chảy nhựa gum màu trắng, gặp nước nở ra. Lá kép chân vịt với 5-9 lá chét, trông gần giống lá khoai mì hay lá cây gòn gạo. Quả đại kép có 1-5 đại hình trứng dài 10cm. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng mọc nhanh, tái sinh tốt Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, thân thẳng, có múi, gốc bạnh ở cây lớn, vỏ thân màu xám, phân cành cao, tán lá dày rậm. Lá kép chân vịt có 5-9 lá chét. Hoa vô cánh, đài màu đỏ sậm, xẻ 5 thùy. Quả đại kép, gồm 5 đại. Công dụng Gỗ đóng đồ đạc, nhựa gum làm nước giải khát, hạt có dầu ăn được, bột hạt làm bánh. Cây mọc nhanh được trồng làm trụ tiêu. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VIII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 342, Nxb Nông Nghiệp, 2002 276 139. TRÔM HOA NHỎ Tên phổ thông loài: Trôm Tên địa phương loài: Tên khoa học: Sterculia parviflora Roxb. Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Nhựa - Gum Vỏ, giác gỗ 277 Quả hạt Chùm – Quả Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây thân gỗ, thường chảy nhựa gôm chỗ vết thương, hơi trong, khi khô cứng, gặp nước nở nhày nhớt. Lá đơn mọc cách, cuống lá phình 2 đầu. Quả kép 4 đến 5 quả lớn, dài 7-10 cm, chín màu đỏ, có lông mịn. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, đất ẩm, mọc nhanh. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ thân màu xám, thịt vỏ màu nâu hồng. Lá đơn mọc cách, hình xoan hay bầu dục, 2 đầu cuống lá phình. Quả kép, 4-5 quả con, mỗi quả con dài 7-10cm, dính nhau ở gốc, có 6-8 hạt bầu dục hay xoan tròn. Công dụng Gỗ màu xám như sao đen, nhưng nhiều xơ thô, không mịn, mềm nhẹ, xẻ ván làm nhà, đóng đồ đạc. Gôm là nước giải khát tốt cho sức khỏe. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 1, tr. 504-510, Nxb Trẻ, 1999 278 140. TRÔM LÁ QUẠT Tên phổ thông loài: Trôm lá quạt Tên địa phương loài: Tên khoa học: Sterculia hypochrea Pierre Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Quả 279 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ thân thẳng, dáng cao, vỏ xám, trơn nhẵn, vết nứt chảy nhựa gôm màu vàng xanh, sau màu nâu. Lá xẻ thùy chân vịt nhiều hơn 3 thùy, to đến 50cm. Quả có 5 đại chín mở bằng một khe nứt dọc. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, ưa ẩm, độ cao thấp. Đăk Lăk, Đồng Nai chủ yếu. Đặc điểm hình thái Cây gỗ thân thẳng, cao 15-20m, vỏ thân nhẵn, màu xám. Lá đơn xẻ thùy chân vịt, hình quạt, có 3-9 thùy nhọn, kích thước 20-50 cm. Hoa nhỏ mọc chùm kép. Quả 5 đại chín nứt bằng 1 khe. Công dụng Gỗ dùng trong xây dựng, đóng đồ đạc. Nhựa gôm làm thuốc, chất cố định màu trong nhuộm vải. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 343, Nxb Nông Nghiệp, 2002 280 141. TRƯỜNG HÙNG LÔNG Tên phổ thông loài: Trường hùng lông, thoa la lông Tên địa phương loài: Tên khoa học: Reevesia pubescens Mast. Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Vỏ, giác gỗ Quả Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ xám, nhẵn. Lá có cuống phình 2 đầu, hình trứng, đầu lá có mũi nhọn, gân lá nổi rõ, 3 gân gốc và các gân khác so le. Quả nang hóa gỗ chia làm 5 mảnh. 281 Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây mọc trong rừng thường xanh lá rộng nhiệt đới, mọc nơi sườn núi. Ưu hợp: Lòng máng – thành ngạnh – bình linh – cò ke Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ xám, thịt vỏ màu nâu vàng, giác vàng. Lá đơn mọc cách, hình trứng, đầu lá có mũi nhọn, lá dài 10-18cm, rộng 4-8cm, gân bên 4-5, sờ hơi ráp. Cuống lá phình 2 đầu, dài 3-5cm. Quả nang hóa gỗ, tách 5 mảnh. Hạt 1,5cm. Công dụng Cây gỗ dùng để làm kiện hàng, xẻ ván, nguyên liệu bột giấy. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 503, Nxb Nông Nghiệp, 2002 282 142. ƯƠI, LƯỜI ƯƠI Tên phổ thông loài: Ươi, Lười ươi Tên địa phương loài: Tên khoa học: Scaphium macropodium (Miq.) Beumec, S. lychnophorum (Hance) Kost. Họ: Sterculiaceae Bộ: Malvales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Hoa Thân Vỏ, giác gỗ 283 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, vỏ thân màu nâu xám, thịt vỏ vàng nhạt, giác trắng. Lá mọc cách, lá cây non có dạng xẻ 3 thùy, khi lớn lá đơn, cuống dài đến 10-30cm. Hoa nhỏ mọc chùm tụ tán đầu cành. Quả có vỏ mỏng, một hạt, phù to khi gặp nước. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, mọc trong các rừng thứ sinh, ưa đất ẩm tốt, không bị ảnh hưởng bởi rừng cây họ dầu, độ cao đến 1200m. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn cao 20-25cm, vỏ thân màu nâu xám, nhánh non có lông hoe. Lá mọc cách, lá cây non có dạng xẻ 3 thùy không lông, khi lớn lá đơn, cuống dài đến 10-30cm. Hoa nhỏ mọc chùm tụ tán đầu cành. Quả có vỏ mỏng, một hạt, phù to khi gặp nước. Công dụng Gỗ xẻ ván, trang trí nội thất. Quả có gum làm nước giải khát, chữa bệnh lị. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 VU Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 340, Nxb Nông Nghiệp, 2002 284 143. VÀNG ANH Tên phổ thông loài: Vàng anh Tên địa phương loài: Tên khoa học: Saraca indica L. Họ: Fabaceae Bộ: Fabales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Hoa Quả 285 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ có vỏ thân xám, nhẵn. Lá kép lông chim lớn như cành mang phiến lá mọc đối. Cụm hoa màu vàng cam, mọc ở nách lá nhìn rất giống hoa đơn đỏ (Bông trang Ixora sp.). Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây phân bố từ Bình Trị Thiên đến Vọng Phu – Đăk Lăk, độ cao dưới 500m. Cây ưa sáng, rừng thứ sinh. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn cao đến 20m, cành nhánh nhiều, Cành non tròn vỏ nhẵn. Lá kép lông chim dài 30-50cm, mang 5-6 cặp lá chét, kích thước cỡ 10x20cm. Cụm hoa mọc nách lá hay trên thân, hình cầu, to 10-15cm, màu vàng cam, hoa có tràng hợp hình ống, trên chia 4 thùy. Quả đậu dẹt. Công dụng Cây trồng làm cảnh. Gỗ ít sử dụng. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VII Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 529, Nxb Nông Nghiệp, 2002 286 144. VÀNG NGHỆ Tên phổ thông loài : Vàng nghệ Tên địa phương loài : Chin, xương gà Tên khoa học : Garcinia handburyi Hook. F. Họ: Clusiaceae Bộ: Theales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ 287 Nhựa mủ Gốc, bạnh cây Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ nhẵn màu xám nhạt, thịt vỏ màu vàng nhạt, có nhựa mủ màu vàng nghệ. Lá đơn mọc đối, dạng trái xoan, dài 6-8cm, rộng 3-4cm, gân lá song song. Đặc điểm sinh học và sinh thái Nơi rừng thường xanh ẩm, sườn núi, chân núi. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ thân nhẵn, màu xám có nhựa mủ vàng nghệ, phân cành nhiều, thấp, dài, cong, lúc non cành có tiết diện vuông. Lá đơn mọc đối, dạng trái xoan hình bầu dục, dai, màu xanh lục đậm, bóng. Gân bên xếp thẳng song song nhau nổi rõ cả 2 mặt. Cụm hoa thưa mọc ở nách lá hay gần đầu cành, cụm hoa đực có từ 1 đến 5 hoa. Hoa có 4 cánh hoa, cao 7mm màu vàng. Nhị đực dính nhau thành một đầu tròn, màu vàng. Cụm hoa cái có từ 1-8 hoa. Bầu có 4 ô. Quả dạng trái xoan, cao 4,5cm, đường kính 3cm, thuôn hẹp ở đầu có vòi nhụy còn lại ngắn chia thùy, đầu Quả lõm, nhẵn. Hạt 5-8. Công dụng Cây cho gỗ khá tốt, dùng để đóng đồ đạc, xẻ ván, đóng thuyền, xây dựng. Quả chín ăn được. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ Chưa phân loại Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 217, Nxb Nông Nghiệp, 2002 288 145. XÁ XỊ Tên phổ thông loài: Xá xị Tên địa phương loài: Tên khoa học: Cinnamomum balansae Lecomte. Họ: Lauraceae Bộ: Laurales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Cành non 289 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ có vỏ xám nứt dọc bong mảnh, thịt vỏ nâu vàng, giác trắng vàng, có mùi thơm xá xị. Lá đơn mọc cách kích thước và hình dáng gần giống lá cây bơ, vò lá có mùi thơm. Quả hình cầu nhỏ gần 1cm, có cuống đế phình, quả chín màu tím đen. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh trên Núi cao. Ưu hợp Dẻ-Giổi-Quế. Tái sinh nơi đất ẩm, dày, bóng mát, nhưng là cây ưa sáng. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ xám nứt dọc, thường có u cục quanh gốc, Cành non xanh. Lá đơn mọc cách, phiến lá hình thuôn nhọn 2 đầu, mặt lá nhẵn, to vào 8x12cm. Hoa nhỏ mọc cụm ở nách lá đầu cành. Quả hạch hình cầu 8-10mm, có đế phình mập, chín màu tím đen. Công dụng Cây cho tinh dầu thơm, gỗ vàng nhạt, thơm. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 VU Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP IIA Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 95, Nxb Nông Nghiệp, 2002 290 146. XĂNG MÃ NGUYÊN Tên phổ thông loài: Xăng mã nguyên Tên địa phương loài: Tên khoa học: Carallia brachiate (Lour.) Merr. Họ: Rhizophoraceae Bộ: Rhizophorales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Hoa Cành Hoa Vỏ 291 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây thân gỗ, Cành non xanh hơi dẹt, vỏ màu nâu xanh, mỏng, thịt vỏ màu đỏ nâu. Lá đơn nguyên, mọc đối, có lá kèm hình dùi bao chồi, để lại sẹo vòng khi rụng. Phiến lá hình bầu dục, dày mềm, gân lá chìm khó thấy, mặt trên xanh đậm, rất bóng, mặt dưới lá màu xanh lục nhạt. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa ẩm mọc nơi ven suối trong rừng thường xanh nhiệt đới ẩm. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, cao 20-25m, vỏ nâu xanh, mỏng. Lá đơn nguyên mọc đối, hình bầu dục hay xoan, mặt trên xanh bóng, mặt dưới màu lục nhạt. Hoa màu trắng, mọc ở nách lá. Quả nang hình cầu, đỉnh có cánh, màu da cam. Công dụng Gỗ dùng trong xây dựng và đóng đồ đạc thông thường. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 455, Nxb Nông Nghiệp, 2002 292 147. XOÀI VÀNG Tên phổ thông loài: Xoài vàng, Muỗng cuống dài Tên địa phương loài: Tên khoa học: Mangifera flava Evrard. Họ: Anacardiaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Thân Quả Vỏ, giác gỗ 293 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ xám nâu, thịt vỏ nâu vàng, có nhựa mủ, giác vàng. Vò lá có mùi thơm. Lá đơn mọc cách hay chụm đầu cành, phiến lá lớn thuôn dài đến 30cm, gân lá nổi rõ khoảng 20 cặp, cuống lá dài đến 10cm, gốc phình màu đen. Hoa nhỏ mọc cụm đầu cành, phân nhiều nhánh. Quả hạch, 4cm. Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ẩm, trên núi, Chư Yang Sin – Krông Bông. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ thân xám nâu, vết nứt chảy nhựa mủ. Lá đơn mọc cách hay chụm đầu cành, cuống lá dài 4-8cm, phiến lá thuôn nhọn dài 15-20cm, gân lá 20-25 cặp, chẻ nhánh ở mép lá. Hoa mọc cụm hình chùy đầu cành, màu vàng, mẫu 5. Quả hạch gần hình cầu, đường kính khoảng 4cm. Công dụng Gỗ có giác mỏng vàng, lõi phân biệt, thớ thẳng mịn. Gỗ dùng xây dựng, đóng đồ đạc, xẻ ván. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ V Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài nguyên cây gỗ Việt Nam, tr.600, Nxb Nông Nghiệp, 2002. 294 148. XOAN ĐÀO Tên phổ thông loài : Xoan đào Tên địa phương loài : Tên khoa học : Prunus ceylanica (Wight.) Miq. Họ: Rosaceae Bộ: Rosales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Lá kèm Vỏ, giác gỗ Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Toàn thân có mùi hôi bọ xít. Vỏ xám tro, nhẵn. Lá đơn mọc cách, đầu lá có đuôi nhọn kéo dài, 2 lá kèm nhọn dài 1- 1,5cm. Cành non và lá có có lông màu gỉ sắt. 295 Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, mọc nhanh, tái sinh tốt dưới tán rừng tự nhiên (chịu bóng giai đoạn nhỏ). Đặc điểm hình thái Cây gỗ nhỡ, vỏ nhẵn, màu xám tro, không nứt, giác trắng. Cành non có lông mịn màu gỉ sắt. Lá đơn mọc cách, phiến dày dài 5-9cm, rộng 2-4cm, đầu lá có đuôi nhọn kéo dài, có 2 lá kèm nhọn. Cụm hoa hình chùm, mọc ở nách lá. Hoa màu trắng vàng, cánh đài hình chuông chia nhiều thùy, cánh tràng nhỏ phủ nhiều lông. Quả hạch hình thận 2cm, có 5 hạt. Công dụng Gỗ dùng trong xây dựng, đóng đồ gia dụng, công cụ lao động nông nghiệp. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 448, Nxb Nông Nghiệp, 2002 296 149. XOAN Tên phổ thông loài: Xoan, lát hoa Tên địa phương loài: Tên khoa học: Chukrasia tabularis A. Juss. Họ: Meliaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Cành Quả 297 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ vỏ thân màu xám nâu, Cành non có nhiều lỗ bì lớn màu trắng. Lá kép lông chim 2-3 lần, phiến lá màu xanh lục, lá non màu nâu tím. Quả nang, khô nứt thành 3 mảnh. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây ưa sáng, mọc nơi rừng thưa, đất dày, ẩm. Rụng lá vào mùa khô. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, vỏ thân màu xám, hơi nứt dọc, cành có nhiều lỗ bì lớn. Lá kép lông chim 2-3 lần (các cuống lá cấp 2 ở giữa mang 2-3 lá phụ), phiến lá màu xanh lục, lá non màu nâu tím. Hoa nhỏ, mọc cụm chùy ở đầu cành. Quả nang, khô nứt thành 3 mảnh. Công dụng Gỗ làm nhà, xẻ ván. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 2, tr. 387, Nxb Trẻ, 1999 298 150. XOAN MỘC Tên phổ thông loài: Xoan mộc Tên địa phương loài: Tên khoa học: Toona surenii (Bl.) Merr. Họ: Meliaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ, giác gỗ 299 Hoa Hoa Nhựa - gum Hoa Đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ thân thẳng tròn, vỏ nổi mụn cóc, màu xám nâu, thịt vỏ nâu nhạt, vết nứt có chảy gum mềm. Lá kép lông chim dài đến 60cm, có 13-17 cặp lá chét đối, màu lục nhạt nhìn từ dưới lên. Hoa trắng mọc cụm dài và rủ xuống, vò nát có màu vàng nghệ (do dịch đĩa mật). Đặc điểm sinh học và sinh thái Rừng thường xanh ẩm, độ cao 850m. Ưu hợp cây họ dẻ - long não – côm – xoan. Cây ưa sáng, đất bazan tầng dày tốt, tái sinh hạt tốt. Đặc điểm hình thái Cây gỗ lớn, cao 25-30m, thân tròn thẳng, Cành non nhiều lỗ bì. Lá kép lông chim 1 lần, dài 25 - 60cm, mang 13-17 cặp lá chét mọc đối hay gần đối, phiến lá chét hình nêm, đầu nhọn, gốc hơi tròn và lệch 1 bên. Hoa màu trắng, mọc thành cụm hình chùy ở đầu cành. Quả nang hóa gỗ hình bầu dục dài, có lỗ bì màu trắng bạc rải rác, dài 2,5-3,5cm. Hạt có cánh ở 2 đầu. Công dụng Gỗ màu hồng, mềm, dùng trong xây dựng, đóng đồ đạc, Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam – Quyển 2, tr. 386, Nxb Trẻ, 1999 300 151. XOAN TA Tên phổ thông loài: Xoan ta Tên địa phương loài: Tên khoa học: Melia azedarack Linn. Họ: Meliaceae Bộ: Rutales Hình ảnh nhận dạng loài Lá Cành Thân Vỏ thân Hoa Quả 301 Mô tả đặc điểm nhận dạng quan trọng của loài Cây gỗ, vỏ nâu xám, cành non hoặc thân non màu nâu đỏ có nhiều đốm trắng (khi cây rụng lá ta có thể nhận diện đặc điểm này cùng với Quả già khô). Lá kép lông chim 2-3 lần lẻ mọc cách, lá nhỏ hình trứng hay hình mũi mác dài 3-7cm, rộng 2- 3cm, mép có răng cưa. Quả hình tròn dài(xoan) 2cm, đường kính 1cm. Đặc điểm sinh học và sinh thái Cây phân bố rộng từ đồng bằng lên miền núi, có khả năng chịu hạn, ưa sáng, tái sinh mạnh trên các nương rẫy hay rừng thứ sinh. Cây ưa khí hậu ẩm nóng. Đặc điểm hình thái Cây gỗ rụng lá, vỏ nâu xám, cành non hoặc thân non màu nâu đỏ có nhiều đốm trắng. Lá kép lông chim 2-3 lần lẻ mọc cách dài, lá nhỏ hình trứng hay hình mũi mác dài 3-7cm, rộng 2-3cm, mép có răng cưa. Cụm hoa hình chùy, hoa đều lưỡng tính, cánh đài 5-6, cánh tràng 5-6 hình dải, nhị đực hình ống trên đỉnh có răng. Quả hình tròn dài(xoan) 2cm, đường kính 1cm, vỏ ngoài nạc, vỏ trong hóa gỗ. Công dụng Gỗ ít mềm nhẹ, ít bị mối mọt, ít mục, dùng để làm nhà, đóng đồ dụng cụ gia đình. Hạt ép dầu, vỏ thân làm thuốc. Phân cấp quý hiếm trong sách đỏ VN-2006 Không Phân cấp theo nghị định 32/2006/NĐ-CP Không Thuộc nhóm gỗ VI Tài liệu tra cứu Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, tr. 583, Nxb Nông Nghiệp, 2002 302 PHỤ LỤC: XẾP LOẠI THỰC VẬT THEO MỨC ĐỘ NGUY CƠ THEO SÁCH ĐỎ VIỆT NAM Kí hiệu viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt Ý nghĩa từ EX Extinct Tuyệt chủng Cá thể cuối cùng của một loài đã chết CR Critically Endangered Cực kì nguy cấp Đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong một tương lai rất gần, quần thể suy giảm đến 80%, diện tích phân bố chỉ còn khoảng 100km2 EN Endangered Nguy cấp Đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong một tương lai rất gần nhưng mức độ thấp hơn trên VU Vulnerable Sắp nguy cấp Không nằm trong 2 cấp trên nhưng phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong một tương lai không xa, quần thể suy giảm 20%, diện tích phân bố chỉ còn khoảng 20000Km2 NT Near threatened Sắp bị đe dọa Đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong một tương lai không xa. R Rare Hiếm Phân bố hẹp, số lượng ít, hiện tại chưa bị đe dọa đến sự tồn tại nhưng tương lai không xa sẽ bị. T Threatened Bị đe dọa Thuộc một trong những cấp trên nhưng chưa đủ tư liệu để xếp vào 1 cấp nào. K Insufficiently know Thiếu dữ liệu Không biết chính xác và thiếu thông tin để xếp vào một trong những cấp trên. THEO NGHỊ NGHỊ ĐỊNH 32/2006/NĐ-CP VỀ QUẢN LÝ THỰC VẬT RỪNG, ĐỘNG VẬT RỪNG NGUY CẤP, QUÝ, HIẾM IA: Bao gồm những loài thực vật rừng bị nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại IIA: Bao gồm những loài thực vật rừng bị hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại 303 TÀI LIỆU TRA CỨU 1. Nguyễn Tiến Bân, Cẩm nang Tra cứu và nhận biết các họ thực vật hạt kín ở Việt Nam, Nxb Nông Nghiệp, 2002 2. Trần Hợp, Tài Nguyên cây gỗ Việt Nam, Nxb Nông Nghiệp, 2002 3. Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam, Nxb Trẻ, 1999 4. Phạm Hoàng Hộ, Thực vật chúng, Nxb Lửa Thiêng, 1972 5. Nguyễn Nghĩa Thìn, Cẩm nang nghiên cứu Đa dạng sinh vật, Nxb Nông Nghiệp, 1996 6. Lê Mộng Trân – Lê Thị Huyền, Thực Vật Rừng, Nxb Nông Nghiệp Hà Nội, 2000 7. Sách đỏ Việt Nam, Nxb Khoa học tự nhiên và Công nghệ Hà Nội, 2007 Website: ww2.bgbm.org www.iucnredlist.org www.plantsystematics.org www.vncreatures.net www.yokdonnationalpark.vn