Kinh tế chính trị mác - Lê nin

mặt hàng có thể sản xuất có hiệu quả ở trong nước; + Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa chính sách thương mại tự do và chính sách bảo hộ thương mại. Chính sách thương mại tự do có nghĩa là chính phủ không can thiệp bằng biện pháp hành chính đối với ngoại thương, cho phép hàng hóa cạnh tranh tự do trên thị trường trong nước và nước ngoài, không thực hiện đặc quyền và ưu đãi đối với hàng hóa xuất nhập khẩu của nước mình, không có sự kỳ thị đối với hàng hóa xuất khẩu của nước ngoài. Chính sách bảo hộ thương mại có nghĩa là chính phủ thông qua biện pháp thuế quan và phi thuế quan như hạn chế về số lượng nhập khẩu, chế độ quản lý ngoại tệ để hạn chế hàng hóa nước ngoài xâm nhập; phát triển và mở rộng hàng hóa xuất khẩu nhằm bảo vệ ngành nghề và bảo vệ thị trường nội địa. Cần kết hợp hai xu hướng đó trong chính sách ngoại thương sao cho vừa bảo vệ và phát triển kinh tế, bảo vệ thị trường trong nước, vừa thúc đẩy tự do thương mại, khai thác có hiệu quả thị trường thế giới. + Hình thành tỷ giá hối đoái một cách chủ động, hợp lý. Tỷ giá hối đoái là tỷ giá đồng tiền của nước sở tại và với đồng tiền của nước ngoài. Tỷ giá hối đoái là một trong những đòn bẩy kinh tế quan trọng trong việc trao đổi kinh tế đặc biệt ảnh hưởng trực tiếp đối với xuất, nhập khẩu. Do vậy, việc xây dựng một tỷ giá hối đoái thống nhất, sát giá thị trường tiền tệ là rất cần thiết cho mỗi nước. 14.2.2. Đầu tư quốc tế - Đầu tư quốc tế là một hình thức cơ bản của quan hệ kinh tế đối ngoại. Nó là quá trình trong đó hai hay nhiều bên ( có quốc tịch khác nhau) cùng góp vốn để xây dựng và triển khai một dự án đầu tư nhằm đưa lại lợi ích của tất cả các bên tham gia. Yếu tố quốc tế của đầu tư quốc tế thể hiện sự khác nhau về quốc tịch của các bên tham gia đầu tư, nhưng mọi hoạt động đầu tư quốc tế đều nhằm mục đích sinh lợi. - Đầu tư quốc tế có tác động hai mặt đối với các nước nhận đầu tư. + Một mặt làm tăng thêm nguồn vốn, tăng công nghệ mới, nâng cao trình độ quản lý tiên tiến, tạo thêm việc làm, nâng cao tay nghề, khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên, chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, tiếp cận kinh tế thị trường hiện đại trên thế giới. + Mặt khác đối với các nước kém phát triển, nhận đầu tư quốc tế cũng có khả năng làm tăng sự phân hóa giữa các giai tầng trong xã hội, giữa các vùng lãnh thổ, làm cạn kiệt tài nguyên, làm ô nhiễm môi trường sinh thái, tăng tính lệ thuộc vào bên ngoài. Những điều bất lợi này cần được tính đến và cân nhắc kỹ trong quá trình ký kết và thực thi dự án nhận đầu tư. 182 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam - Có hai loại hình đầu tư quốc tế: Đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp. + Đầu tư trực tiếp (FDI) là hình thức đầu tư mà quyền sở hữu và quyền sử dụng quản lý vốn của người đầu tư thống nhất với nhau, tức là người có vốn đầu tư trực tiếp tham gia vào việc quản lý và điều hành dự án đầu tư, chịu trách nhiệm về kết quả, rủi ro trong kinh doanh và thu lợi nhuận. Đầu tư quốc tế trực tiếp được thực hiện dưới các hình thức: - Hợp tác kinh doanh trên cơ sở hợp đồng. Hình thức này không cần thành lập một pháp nhân mới. - Xí nghiệp liên doanh mà vốn do hai bên cùng góp theo tỷ lệ nhất định để hình thành xí nghiệp mới có hội đồng quản trị và ban điều hành chung. - Xí nghiệp 100% vốn nước ngoài. - Hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao. Hình thức này đòi hỏi cần có nguồn vốn lớn của bên ngoài và thường đầu tư cho các công trình kết cầu hạ tầng. Thông qua các hình thức trên mà các khu chế xuất, khu công nghiệp, khu công nghệ cao… sớm hình thành và phát triển. Ở Việt Nam, các hình thức đầu tư trên được qui định khá rõ ràng và cụ thể trong Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Đây là một cơ sở pháp lý quan trọng cho các hoạt động kinh tế đối ngoại nói chung và cho hoạt động đầu tư nói riêng tại nước ta. + Đầu tư gián tiếp là loại hình đầu tư mà quyền sở hữu tách rời quyền sử dụng vốn đầu tư, tức là người có vốn không trực tiếp tham gia vào việc tổ chức, điều hành dự án mà thu lợi dưới hình thức lợi tức cho vay (nếu là vốn cho vay) hoặc lợi tức cổ phẩn (nếu là cổ phần) Trong các nguồn vốn đầu tư gián tiếp, một bộ phận quan trọng là viện trợ phát triển chính thức (ODA) cho chính phủ một số nước có nền kinh tế đang phát triển. Bộ phận này có tỷ trọng lớn và thường đi kèm với điều kiện ưu đãi. ODA bao gồm các khoản hỗ trợ không hoàn lại và các khoản tín dụng ưu đãi khác do các tổ chức trong hệ thống Liên Hợp Quốc, các chính phủ, các tổ chức kinh tế dành cho các nước chậm phát triển. Các hình thức viện trợ chủ yểu của ODA là tiền mặt, hàng hóa, tín dụng thương mại ưu đãi, hỗ trợ công trình, hỗ trợ dự án. - Ở nước ta trong những năm qua, nguồn vốn ODA đã có những đóng góp hết sức quan trọng cho nền kinh tế. Hàng loạt những công trình cơ sở hạ tầng của Việt Nam đã được xây dựng hoặc nâng cấp là nhờ vào nguồn vốn của các tổ chức quốc tế, cũng như các quốc gia giúp đỡ - Tuy nhiên, cũng phải chú ý rằng nguồn vốn gian tiếp nói chung,nguồn vốn ODA nói riêng cũng có những mặt trái của nó.Nếu sử dụng không hiệu quả sẽ dễ gẫy ra nợ nần, phụ thuộc vào bên ngoài... Tín dụng quốc tế cũng được coi là một trong những nguồn vốn đầu tư gián tiếp 183 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam - Đây là quan hệ tín dụng giữa Nhà nước, các tổ chức kinh tế - xã hội, các cá nhân ở trong nước với các chính phủ, các tổ chức (gồm cả tổ chức phi chính phủ) và cá nhân ở nước ngoài, trong đó với các tổ chức ngân hàng thế giới và ngân hàng khu vực là chủ yếu. - Tín dụng quốc tế được thể hiện dưới nhiều hình thức: hoặc vay nợ bằng tiền tệ, vàng, công nghệ, hàng hóa, hoặc có thể qua hình thức đầu tư trực tiếp (bên nhận đầu tư không có vốn, phải vay của bên đầu tư). + Ưu điểm của hình thức này là vay nợ để có vốn đầu tư, mở rộng sản xuất, xây dựng kết cấu hạ tầng – những khu vực cần vốn đầu tư lớn, thu hồi vốn chậm. + Tuy nhiên, nếu không có phương án đầu tư đúng, được tính toán một cách khoa học thì việc chi tiêu vốn vay sẽ không có hiệu quả, vốn vay sẽ trở thành một gánh nặng cho nền kinh tế. 14.2.3. Hợp tác khoa học - kỹ thuật - Hợp tác khoa học - kỹ thuật được thực hiện dưới nhiều hình thức như trao đổi tài liệu - kỹ thuật, thiết kế, mua bán giấy phép, trao đổi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ, phối hợp nghiên cứu khoa học kỹ thuật, hợp tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và công nhân. - Đối với những nước lạc hậu về kỹ thuật, vốn chi cho nghiên cứu khoa học kỹ thuật còn ít, đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật chưa nhiều, phương tiện vật chất còn thiếu thốn như nước ta thì việc hợp tác khoa học kỹ thuật với nước ngoài là vô cùng quan trọng. Đó là điều kiện thiết yếu để rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến. 14.2.4. Các hình thức hoạt động dịch vụ thu ngoại tệ, du lịch quốc tế Các hình thức dịch vụ thu ngoại tệ chủ yếu là: 14.2.4.1. Du lịch quốc tế - Du lịch là nhu cầu khách quan, vốn có của con người, kinh tế càng phát triển, năng suất lao động càng cao thì nhu cầu du lịch – nhất là du lịch quốc tế càng tăng. Ngành kinh tế du lịch là một ngành kinh doanh tổng hợp bao gồm các hoạt động tổ chức, hướng dân du lịch, sản xuất, trao đổi hàng hóa và dịch vụ nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại, ăn uống, nghỉ ngơi, lưu trú, thăm quan, giải trí, tìm hiểu, lưu niệm… của du khách. - Phát triển ngành du lịch quốc tế sẽ phát huy lợi thế của Việt Nam về cảnh quan thiên nhiên, về nhiều loại lao động đặc thù mang tính dân tộc, truyền thống của Việt Nam. 14.2.4.2. Vận tải quốc tế Sự ra đời và phát triển vận tải quốc tế gắn liền với sự phân công lao động xã hội và quan hệ buôn bán giữa các nước với nhau. - Sự phát triển của vận tải quốc tế có tác dụng tăng nguồn thu ngoại tệ thông qua vận tải và tiết kiệm chi ngoại tệ do phải thuê vận chuyển khi nhập khẩu hàng hóa. Vận tải quốc tế sử dụng các phương tiện như: đường biển, đường sắt, đường bộ (ôtô), đường hàng không… trong các phương thức đó, vận tải đường biển có vai trò quan trọng nhất. - Việt Nam có vị trí địa lý quan trọng lại có nhiều hải cảng thuận tiện cho vận tải đường biển nên có thể phát huy thế mạnh của mình, thông qua việc đẩy mạnh vận tải quốc tế. 184 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam 14.2.4.3. Xuất khẩu lao động ra nước ngoài và tại chỗ - Hiện nay nhu cầu lao động ở các nước phát triển vẫn còn lớn do kinh tế phát triển, tỷ lệ tăng dân số ở các nước này có xu hướng giảm và nhất là do chuyển dịch cơ cấu kinh tế bởi cách mạng khoa học - công nghệ. Những ngành khó cơ giới hóa tự động hóa, độc hại, nguy hiểm hoặc cần nhiều lao động không lành nghề như xây dựng, khai mỏ, dịch vụ, công nghiệp nhẹ, công nghiệp lắp ráp ôtô, điện tử hiện vẫn cần lao động. - Việt Nam với dân số hơn 82 triệu người, kinh tế chưa phát triển là một nước có thương mại lao động lớn. Việc xuất khẩu lao động mang lại nhiều lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài.Trong những năm qua Việt Nam đã xuất khẩu được một lượng lao đông khá lớn, thu về một ngoại tệ khá nhiều.Tuy nhiên,công tác xuất khẩu lao động của chúng ta cũng còn khá nhiều bất cập cần được tháo gỡ, giải quyết một cách triệt để 14.2.4.4. Các dịch vụ hoạt động thu ngoại tệ khác Ngoài những hoạt động nêu trên, lĩnh vực kinh tế đối ngoại còn có nhiều họat động dịch vụ thu ngoại tệ khác như dịch vụ thu bảo hiểm, dịch vụ thông tin bưu điện, dịch vụ kiều hối, dịch vụ ăn uống, dịch vụ tư vấn. Việt Nam cũng có khá nhiều tiềm năng trong các lĩnh vực dịch vụ, do vậy, cần có các chính sách hợp lý để khai thác có hiệu quả lĩnh vực này. Thực tế, cũng đã có khá nhiều công ty nước ngoài hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ đã vào Việt Nam và đã có những đóng góp khá tích cực vào nền kinh tế nước ta. 14.3. MỤC TIÊU, PHƯƠNG HƯỚNG, NGUYÊN TẮC CƠ BẢN NHẰM MỞ RỘNG VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI 14.3.1. Về mục tiêu: - Đối với nước ta việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại phải nhằm từng bước thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh theo định hướng xã hội chủ nghĩa. - Trong thời gian trước mắt việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại nhằm thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước- nhiệm vụ trọng tâm của thời kỳ quá độ. Cụ thể hoá mục tiêu trên, việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại nhằm tranh thủ khai thác nguồn vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý cũng như thị trưòng của thế giới Đồng thời, việc mở rộng đó còn nhằm khai thác đến mức tối đa những lợi thế so sánh của chúng ta, từng bước chủ động tham gia vào nền kinh tế thế giới. Mục tiêu đó phải được quán triệt đối với mọi ngành, mọi cấp trong hoạt động kinh tế đối ngoại đồng thời cũng phải được quán triệt trong mọi lĩnh vực của kinh tế đối ngoại. 185 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam 14.3.2. Phương hướng cơ bản nhằm mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại, phát huy kinh tế đối ngoại Xuất phát từ quan điểm của Đảng: "Việt Nam sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hòa bình, độc lập và phát triển"1, phương hướng cơ bản nhằm phát triển kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ là: -Thứ nhất, đa phương hóa quan hệ kinh tế đối ngoại và đa dạng hóa các hình thức kinh tế đối ngoại. Đây là phương hướng chủ yếu khách quan quốc tế trong giai đoạn hiện nay - giai đoạn hòa bình, phát triển trở thành một xu hướng cơ bản của thời đại ngày nay. + Đa phương hoá là mở rộng quan hệ với nhiều loại đối tác khác nhau, nhằm tranh thủ sức mạnh của từng đối tác + Đa dạng hoá là tiến hành nhiều loại hình hoạt động kinh tế đối ngoại khác nhau, nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của nền kinh tế - Thứ hai, chủ động hội nhập quôc tế và khu vực theo tinh thần phát huy tối đa nội lực, dựa vào nguồn lực trong nước là chính đi đôi với tranh thủ tối đa nguồn lực bên ngoài nhằm kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại một cách có hiệu quả. Cần phải nhận thức rõ hội nhập quốc tế là quá trình vừa hợp tác, vừa đấu tranh mà vấn đề cốt lõi là giành thị trường, vốn, công nghệ và kỹ thuật, phải tuân thủ các nguyên tắc, luật lệ, tập quán quốc tế trên cơ sở cùng có lợi, "có đi có lại". -Thứ ba, trong điều kiện kinh tế thị trường quốc tế đã và đang từng bước trở thành nền kinh tế thị trường hiện đại và thống nhất, đồng thời luôn luôn biến động, việc phát triển kinh tế đối ngoại ở nước ta vừa cần tôn trọng và tuân thủ cơ chế thị trường vừa phải hết sức chú ý củng cố và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cần phải thấm nhuần quan điểm: mỗi bước tiến của quan hệ kinh tế đối ngoại phải là mỗi bước tiến của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam Phương hướng trên đây cần được triển khai cụ thể trong từng hoàn cảnh cụ thể, từng ngành cụ thể 14.3.3. Nguyên tắc cơ bản cần quán triệt trong việc mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại - Kinh tế đối ngoại có vai trò hết sức quan trọng, nhưng việc mở rộng nó cũng hết sức phức tạp - Để mở rộng kinh tế đối ngoại có hiệu quả cần quán triệt những nguyên tắc phản ánh những thông lệ quốc tế, đồng thời đảm bảo lợi ích chính đáng về kinh tế, chính trị của đất nước. Những nguyên tắc đó là: 14.3.3.1. Nguyên tắc bình đẳng Đây là nguyên tắc cơ bản trong quan hệ quốc tế nói chung và quan hệ kinh tế nói riêng. Ngày nay khi hòa bình phát triển trở thành xu hướng cơ bản của thời đại, mọi quốc gia trong cộng 186 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam đồng quốc tế dù lớn, nhỏ đều là những quốc gia đọc lập có chủ quyền, có quyền bình đẳng trong quan hệ quốc tế. Nguyên tắc bình đẳng trước hết phải được thể hiện ở việc đảm bảo lợi ích kinh tế, chính trị của các bên. 14.3.3.2. Nguyên tắc cùng có lợi Để thực hiện nguyên tắc này cần phải nâng cao trình độ hiểu biết về các lĩnh vực ký kết thông qua việc xây dựng các điều khoản quy định quyền lợi, trách nhiệm của các bên trong các hợp đồng. Chính lợi ích các bên trong quan hệ được cụ thể hóa trong các điều khoản đó mà đảm bảo cho các bên đều có lợi. Trên thực tế, thực lực của bên nào yếu hơn thường dễ bị thua thiệt hơn. Do vậy, để nguyên tắc này phát huy hiệu quả, phải nâng cao sức mạnh của chính mình trong quan hệ kinh tế quốc tế. 14.3.3.3. Nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và không can thiệp vào công ciệc nội bộ của mỗi quốc gia Trong cộng đồng quốc tế, mỗi quốc gia với một tư cách là quốc gia độc lập có chủ quyền về chính trị, kinh tế, xã hội và địa lý. Vì vậy trong quan hệ kinh tế, các bên quan hệ phải tôn trọng, đồng thời trên cơ sở tôn trọng chủ quyền không được phép can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Đó cũng chính là nguyên tắc để đảm bảo yêu cầu của nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi. Để thực hiện nguyên tắc này đòi hỏi mỗi bên trong các quan hệ phải tôn trọng các điều kiện ký kết, không đưa ra những điều kiện phương hại đến lợi ích của nhau, không được dùng các biện pháp có tính chất can thiệp vào nội bộ của các quốc gia, đặc biệt là không dùng các thủ đoạn kinh tế, kỹ thuật, kích động, can thiệp vào đường lối chính trị của các quốc gia, tôn trọng quyền tự lựa chọn con đường phát triển của các quốc gia. 14.3.3.4. Nguyên tắc giữ vững độc lập tự chủ và định hướng xã hội chủ nghĩa Đây là nguyên tắc cơ bản nhất trong việc phát triển kinh tế đối ngoại của Việt Nam. Việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại nhằm khai thác có hiệu quả nguồn lực quốc tế chủ yếu về vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý nhằm phát huy lợi thế, tăng sức cạnh tranh, nâng cao hiệu quả nhằm thực hiện mục tiêu cao nhất là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Mọi hoạt động trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại đều phải hướng vào mục tiêu đó, tránh tình trạng vì lợi ích kinh tế trước mắt, xa rời mục tiêu dẫn đến chệch hướng xã hội chủ nghĩa. 14.3.4. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM MỞ RỘNG VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI Để thực hiện mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại cần thực hiện đồng thời hàng loạt các giải pháp trong đó có các giải pháp chủ yếu sau đây: 187 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam 14.3.5. Đảm bảo sự ổn định về môi trường chính trị, kinh tế – xã hội - Môi trường chính trị, kinh tế – xã hội là nhân tố cơ bản, có tính quyết định đối với hoạt động kinh tế đối ngoại, đặc biệt là đối với việc thu hút đầu tư nước ngoài - hình thức chủ yếu, quan trọng của hoạt động kinh tế đối ngoại. - Kinh nghiệm thực tiễn đã chỉ ra rằng nếu sự ổn định chính trị không được đảm bảo, môi trường kinh tế không thuận lợi, thiếu các chính sách khuyến khích, môi trường xã hội thiếu tính an toàn… sẽ tác động xấu tới quan hệ hợp tác kinh tế, trước hết là đối với việc thu hút đầu tư của nước ngoài, bởi lẽ sẽ tác động gián tiếp hoặc trực tiếp đối với tỷ suất lợi nhuận của các đối tác. 14.3.6. Có chính sách thích hợp đối với từng hình thức kinh tế đối ngoại Đây là giải pháp quan trọng nhằm phát triển đa dạng có hiệu quả kinh tế đối ngoại. Một mặt phải mở rộng các hình thức kinh tế đối ngoại, mặt khác phải sử dụng linh hoạt phù hợp với điều kiện cụ thể. Đặc biệt là phải sử dụng chính sách thích hợp đối với mỗi hình thức kinh tế đối ngoại. Chẳng hạn đối với hình thức ngoại thương cầm phải có chính sách khuyến khích mạnh mẽ sản xuất kinh doanh hàng xuất khẩu, tăng nhanh tỷ trọng sản phẩm có hàng lượng công nghệ cao, phát triển mạnh mẽ những sản phẩm hàng hóa dịch vụ có khả năng cạnh tranh, có cơ chế bảo hiểm hàng xuất khẩu, đặc biệt là nông sản, đầu tư cho sản xuất trong nước, tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu tiến tới cân bằng xuất nhập khẩu v.v… 14.3.7. Xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế nói chung, kinh tế đối ngoại nói riêng. Trong điều kiện nền kinh tế tri thức đang hình thành và từng bước phát triển, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội càng đóng vai trò quan trọng và yêu cầu chất lượng ngày càng cao. Trong đó đặc biệt là kết cấu hạ tầng kinh tế- kỹ thuật mà trước hết là hệ thống thông tin liên lạc giao thông vận tải. Do vậy phải có chiến lược đầu tư đúng, nhất là đầu tư có trọng điểm, dứt điểm và có hiệu quả cao, đặc biệt phải kiên quyết chống các hiện tượng tiêu cực gây thất thoát vốn đầu tư. 14.3.8. Tăng cường vai trò quản lý của nhà nước đối vói kinh tế đối ngoại - Kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn những năm vừa qua đã khẳng định rằng nếu thiếu sự quản lý của Nhà nước, kinh tế đối ngoại sẽ không thể mở rộng và mang lại hiệu quả cao, thậm chí còn mang lại những hậu quả khó lường trước không chỉ về kinh tế mà còn nguy hại hơn là về chính trị. Vì vậy việc tăng cường quản lý của nhà nước trở thành vấn đề cấp bách. - Tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước mới đảm bảo mục tiêu, phương hướng và giữ vững được những nguyên tắc cơ bản trong kinh tế đối ngoại và có như vậy hoạt động kinh tế đối ngoại mới mang lại hiệu quả cao. 188 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam - Thông qua sự tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước sẽ khắc phục được tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh, phát huy hiệu quả của sự hợp tác trong nước để có sức mạnh cạnh tranh quốc tế, tránh được sự thua thiệt về lợi ích… 14.3.9. Xây dựng đối tác và tìm kiếm đối tác trong quan hệ kinh tế đối ngoại Do hình thức kinh tế đối ngoại rất đa dạng nên đối tác cũng hết sức đa dạng. Cũng vì thế vừa xây dựng đối tác và tìm kiếm đối tác quan hệ trở thành vấn đề phức tạp cần được xử lý linh hoạt. + Đối với việc xây dựng đối tác trong nước, điều quan trọng là phải từng bước xây dựng các đối tác mạnh (về vốn, công nghệ, năng lực quản lý, phong cách giao tiếp quốc tế…) có tầm cỡ quốc tế, đóng vai trò đầu tàu trong quan hệ kinh tế quốc tế. Trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp vẫn là những chủ thể chủ yếu trực tiếp hoạt động kinh tế đối ngoại nên cần phải xúc tiến xây dựng một số doanh nghiệp nhà nước thành lập tập đoàn xuyên quốc gia. Các tập đoàn này sẽ là lực lượng đầu tàu trong việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại và thông qua đó lôi cuốn các doanh nghiệp khác. + Đối với các đối tác ngoài nước,việc lựa chọn đối tác thích hợp luôn là vấn đề quan trọng đối với Việt Nam. Song trong tương lai và lâu dài cần quan tâm hơn đối với các công ty xuyên quốc gia vì đó là nguồn lực quốc tế lớn về vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý mà chúng ta rất cần khai thác. Cần chú ý rằng, mỗi giải pháp trong hệ thống 5 giải pháp nói trên tuy đều có vị trí khác nhau, song sự phân định cũng chỉ có ý nghĩa tương đối. Để mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp tạo nên sức mạnh tổng hợp nâng cao hiệu quả hoạt động kinh tế đối ngoại của nền kinh tế nước ta. TÓM TẮT NỘI DUNG CHƯƠNG 1. Tính tất yếu khách quan của việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại: Do các quốc gia đều khác nhau về nguồn tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên nhân văn, nguồn vốn, trình độ khoa học - công nghệ, … nên cần phải mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế để có thể tranh thủ và tận dụng các yếu tố trên. Do xu thế quốc tế hoá và khu vực hoá nền kinh tế thế giới đã làm cho quá trình hợp tác, liên kết giữa các quốc gia tăng lên. Xuất phát từ tính tất yếu khách quan trên, các yếu tố chủ quan để phát triển kinh tế đối ngoại của mỗi quốc gia là: Nguồn tài nguyên nhân văn, nguồn tài nguyên thiên nhiên, đường lối chính sách phát triển kinh tế. Các yếu tố khách quan là: cuộc cách mạng khoa học công nghệ, nguồn vốn từ bên ngoài, thị trường thế giới, kinh nghiệm quản lý kinh tế. 2. Những hình thức kinh tế đối ngoại chủ yếu Thương mại quốc tế: là một trong những hình thức chủ yếu của kinh tế đối ngoại, có vai trò rất lớn đối với thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. 189 Chương 14: Kinh tế đối ngoại trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam Đầu tư quốc tế: Gồm đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp. Hình thức này giúp cho các nước nghèo có được vốn, công nghệ, thị trường, kinh nghiệm quản lý, … Do đó các nước đều ra sức tranh thủ đầu tư quốc tế. Hợp tác về khoa học - kỹ thuật: Đây là lĩnh vực hết sưc quan trọng hiện nay, đem lại những tác dụng to lớn đối với cả bên giao và bên nhận khoa học công nghệ. Các hình thức hoạt động dịch vụ thu ngoại tệ: Rất phong phú, đa dạng, gồm: du lịch quốc tế, vận tải, xuất khẩu lao động, các hoạt động thu ngoại tệ khác, … Qua các hoạt động này, các quốc gia sẽ thu được nguồn ngoại tệ phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế. 3. Mục tiêu, phương hướng, nguyên tắc cơ bản nhằm mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại. Mục tiêu: Mở rộng kinh tế đối ngoại phải đạt được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; thực hiện thành công sự nghiệp CNH, HĐH Phương hướng cơ bản: Đa phương hoá, đa dạng hoá các hoạt động kinh tế đối ngoại; chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực; kết hợp yếu tố bên trong với yếu tố bên ngoài. Nguyên tắc cơ bản: Mở rộng kinh tế đối ngoại phải tuân theo những nguyên tắc sau: Bình đẳng, cùng có lợi, tôn trọng độc lập chủ quyền của nhau, giữ vững độc lập tự chủ và định hướng XHCN. 4. Các giải pháp chủ yếu nhằm mở rộng, nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại. Cần chú ý rằng, mỗi giải pháp trong hệ thống 5 giải pháp đã nêu tuy đều có vị trí khác nhau, song sự phân định cũng chỉ có ý nghĩa tương đối. Để mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp tạo nên sức mạnh tổng hợp nâng cao hiệu quả hoạt động kinh tế đối ngoại của nền kinh tế nước ta. CÂU HỎI ÔN TẬP 1. Tại sao nói mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại là một tất yếu khách quan? 2. Các hình thức kinh tế đối ngoại ở Việt Nam hiện nay. Tác dụng chủ yếu của mỗi hình thức kinh tế đối ngoại là gì? 3. Mục tiêu của các hoạt động kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện nay là gì? 4. Phân tích các phương hướng cơ bản nhằm mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại. 190 CHƯƠNG I: Hướng dẫn trả lời câu hỏi HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI 1. Vai trò ý nghĩa của học thuyết kinh tế chính trị Mác-Lênin đối với xã hội? Đánh dấu bước ngoặt trong sự phát triển của các học thuyết kinh tế Là vũ khí tư tưởng của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, thay thế CNTB bằng xã hội mới tiến bộ hơn. 2. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác-Lênin là gì? Trình bày sơ lược về hai mặt của nền sản xuất xã hội. Từ đó, đối tượng nghiên cứu là quan hệ sản xuất trong mối quan hệ biện chứng với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng. (Tại sao? Như thế nào?) 3. Thế nào là trừu tượng hoá khoa học? Cho ví dụ. Khái niệm trừu tượng hoá khoa học. Các điều kiện đảm bảo trừu tượng hoá khoa học. Có thể lấy ví dụ trong nội dung các lý luận của Mác về Giá trị, lao động trừu tượng, tái sản xuất,… 4. Sự cần thiêt phải học tập kinh tế chính trị Mác-Lênin. Trình bày các chức năng của kinh tế chính trị và thực tiễn đổi mới ở Việt Nam từ đó để làm rõ chức năng và sự cần thiết phải nghiên cứu kinh tế chính trị. CHƯƠNG II: 1. Tái sản xuất là gì? Phân tích nội dung chủ yếu của tái sản xuất xã hội. Khái niệm sản xuất, tái sản xuất. Tái sản xuất là tất yếu, phân biệt với khái niệm sản xuất. Có bốn nội dung chủ yếu, chú ý vị trí vai trò cúa từng nội dung. 2. Tái sản xuất sức lao động thực trạng và giải pháp đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay? Nội dung của tái sản xuất sức lao động. Thực trạng ở Việt Nam: về số lượng, chất lượng lao động, cơ cấu lao động, những tồn tại, bất cập cần giải quyết. Từ thực trạng mà nêu lên những giải pháp nhằm khai thác sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực (về tiền lương, giáo dục đào tạo, cơ chế chính sách,…). 191 Hướng dẫn trả lời câu hỏi 3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới tăng trưởng kinh tế. Tăng trưởng, phát triển kinh tế có ý nghĩa như thế nào đối với Việt Nam? Khái niệm tăng trưởng kinh tế, các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế là vốn, khoa học công nghệ, nhân lực, cơ chế kinh tế, cơ chế chính sách,… Mối quan hệ? Ý nghĩa đối với Việt Nam: xuất phát từ trình độ kinh tế nước ta và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng CNXH. 4. Thế nào là phát triển kinh tế? Nó biểu hiện ở những tiêu chí nào? Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế. Khái niệm và các tiêu chí biểu hiện sự phát triển kinh tế, so sánh với tăng trưởng kinh tế. Các yếu tố ảnh hưởng: bao gồm ba nhóm yếu tố là nhóm các yếu tố thuộc về lực lượng sản xuất, nhóm các yếu tố thuộc về quan hệ sản xuất và nhóm các yếu tố thuộc về kiến trúc thượng tầng, tức là xem xét toàn diện hơn, dưới gọc độ một hình thái kinh tế xã hội. 5. Trình bày mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ xã hội. Là mối quan hệ biện chứng, có sự tác động qua lại là điều kiện cho nhau, ràng buộc, thúc đẩy nhau. Trong đó: Phát triển kinh tế là điều kiện cần để có tiến bộ xã hội. Tiến bộ xã hội tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. CHƯƠNG III: 1. Phân tích điều kiện ra đời, tồn tại của sản xuất hàng hoá. So với kinh tế tự nhiên kinh tế hàng hóa có nhứng ưu thế gì? Sản xuất hàng hoá muốn ra đời, tồn tại phải có hai điều kiện: Phân công lao động xã hội và sự tách biệt tương đối về kinh tế giữa những người sản xuất. Cần làm rõ từng điều kiện tác động như thế nào đến sự ra đời và phát triển của sản xuất hàng hoá và mối quan hệ của hai điều kiện. Từ các ưu thế của sản xuất hàng hoá để thấy sản xuất hàng hóa là bước phát triển tất yếu của nền sản xuất xã hội để chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn. 2. Giá trị sử dụng của hàng hoá là gì? Các hình thái của giá trị sử dụng. Định nghĩa giá trị sử dụng (khả năng thoả mãn nhu cầu), làm rõ nhu cầu có nhiều loại. Giá trị sử dụng cho người khác, cho xã hội (mới có nhu cầu trao đổi) là phạm trù vĩnh viễn nhưng không bất biến. Giá trị sử dụng có hai hình thái cơ bản là: hình thái vật thể (hữu hình) và hình thái phi vật thể (vô hình). Sự phát triển của các hình thái trong điều kiện hiện nay? 3. Phân tích mặt chất và lượng của giá trị hàng hoá. Chất của giá trị: Là lao động trừu tượng kết tinh (làm rõ hơn thế nào là lao động trừu tượng) Lượng của giá trị: Đo bằng thời gian lao động xã hội cân thiêt (làm rõ các khái niệm: thời gian lao động các biệt, hao phí lao động cá biệt, giá trị cá biệt, thời gian lao động xã hội cần thiết, hao phí lao động xã hội cần thiết, giá trị xã hội và sự hình thành thời gian lao động xã hội cần thiết trong thực tế). 192 Hướng dẫn trả lời câu hỏi Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị hàng hoá: Năng suất lao động, cường độ lao động, lao động giản đơn, lao động phức tạp. 4. Trình bày nguồn gốc, bản chất của tiền. Nguồn gốc tiền tệ: bắt nguồn từ sự trao đổi hàng hoá, thông qua nghiên cứu sự phát triển của các hình thái giá trị. Bản chất: là một hàng hoá đặc biệt được tách ra trong các hàng hoá (Làm rõ sự đặc biệt thể hiện trong giá trị sử dụng) 5. Nội dung yêu cầu của quy luật giá trị? Quy luật giá trị là gì? Theo quy luật này, sản xuất và trao đổi hàng hoá phải căn cứ vào giá trị ( tức là căn cứ vào hao phí lao động sản xuất hàng hoá để sản xuất và trao đổi. Làm rõ căn cứ như thế nào?) Yêu cầu của quy luật: Giá trị cá biệt nhỏ hơn hay cùng lăm là bằng giá trị xã hội và trao đổi phải ngang giá, tức lưu thông không tạo ra giá trị (ví dụ về các trừơng hợp mua rẻ bán đắt chỉ là sự phân phối lại số gái trị hiện có trong xã hội). 6. Phân tích tác dụng của quy luật giá trị đối với nền sản xuất hàng hoá. Quy luật giá trị có ba tác dụng: Tự phát điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá (như thế nào, tại sao?) Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển (do tìm cách giảm giá trị cá biệt của hàng hoá) Phân hoá những người sản xuất hàng hoá (đặc biệt trong nền sản xuất nhỏ đã tạo điều kiện ra đời CNTB) CHƯƠNG IV: 1. Mâu thuẫn trong công thức chung của tư bản là gì? Công thức chung của tư bản: T – H – T’ với T’>T ( T’ = T + t ). So sánh với công thức lưu thông hàng hoá giản đơn (sự giống nhau và khác nhau). Mâu thuẫn của công thức chung là: Lưu thông không tạo ra giá trị nhưng ở đây giá trị phải được sinh ra từ lưu thông. Giải quyết mâu thuẫn: tìm ra hàng hoá sức lao động. 2. Đặc điểm riêng có của hàng hoá sức lao động là gì? Khái niệm sức lao động và điều kiện để sức lao động trở thành hàng hoá. Phân tích hai thuộc tính của hàng hoá sức lao động (giá trị sử dụng và giá trị) để thấy đặc điểm riêng có của hàng hoá sức lao động khác với các hàng hoá thông thường. Chỉ ra nguồn gốc củ giá trị thăng dư và điều kiện quyết định chuyển tiền thành tư bản (là hàng hoá sưc lao động). 3. Giá trị thặng dư là gì? Lấy ví dụ việc sản xuất ra giá trị thặng dư. Nêu một ví dụ về quá trình sản xuất giá trị thăng dư. 193 Hướng dẫn trả lời câu hỏi Đưa ra những nhận xét (kết luận ) từ đó làm rõ nguồn gốc và bản chất của giá trị thặng dư là do lao động của người công nhân tạo ra và là phần giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động bị nhà tư bản chiếm đoạt. Kết luận về bản chất của tư bản. (Chú ý mấu chốt ở đây là phân biệt giá trị sức lao động và giá trị mới được tạo ra trong quá trình lao động) 4. Bản chất của tiền công trong chủ nghĩa tư bản. Tiền công là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động (giá cả của lao động). Phân biệt lao động và sức lao động. Bán sức lao động là như thế nào? So sánh với tiền lương trong CNXH (quan trọng là phần giá trị dôi ra hay giá trị tặng dư thuộc về ai và được sử dụng như thế nào) Ý nghĩa của việc nghiên cứu. 5. Thực chất của tích luỹ tư bản. Ý nghĩa của việc nghiên cứu? Khái niệm tích luỹ tư bản, cho ví dụ. Động cơ của tích luỹ tư bản là quy luật giá trị thặng dư (sản xuất giá trị thặng dư càng nhiều càng tốt). Phân biệt với tư bản tích luỹ (là kết quả của quá trình tích luỹ tư bản) để làm rõ nguồn gốc của tư bản tích luỹ và do đó nguồn gốc làm giàu của giai cấp tư sản. Thực chất của tích luỹ tư bản: là sự tăng cường bóc lột giá trị thặng dư cả về quy mô và trình độ. Ý nghĩa của việc nghiên cứu: Là sự tiếp tục hoàn thiện lý luận giá trị thặng dư để lầm rỗ hơn bản chất của tư bản, quy luật tồn tại và phát triển của CNTB. 6. Cấu tạo hữu cơ tư bản là gì? Tại sao tích luỹ tư bản lại làm cho cấu tạo hữu cơ tư bản ngày càng tăng? Trình bày các khái niệm cấu tạo kỹ thuật của tư bản, cấu tạo giá trị của tư bản, mối quan hệ giữa cấu tạo kỹ thuật và cấu tạo giá trị của tư bản. Từ đó đưa ra khái niệm cấu tạo hữu cơ tư bản. Tích luỹ tư bản gắn liền với tái sản xuất mở rộng TBCN làm cho quy mô tư bản tăng, nhằm mục đích tăng khối lượng và tỷ suất giá trị thặng dư, đặc biệt chú trọng tăng tỷ suất giá trị thặng dư. Phân biệt cấu tạo hữu cơ tăng là một quy luật kinh tế khách quan của quá trình phát triển sản xuất, tái sản xuất mở rộng gắn với sự phát triển của khoa học kỹ thuật công nghệ. Chỉ trong điều kiện thống trị của quan hệ sản xuất TBCN mới gây ra những tác động tiêu cực đối với người lao động. Mối quan hệ giữa tích luỹ tư bản với tích tụ tư bản và tập trung tư bản. 7. Trình bày các khái niệm tích luỹ tư bản, tích tụ tư bản, tập trung tư bản. Là mối quan hệ biện chứng thúc đẩy lẫn nhau là điều kiện cho nhau. Tích luỹ tư bản se dẫn đến sự tích tụ tư bản, tích tụ tư bản tăng lại thúc đẩy tập trung tư bản, tập trung tư bản góp phần phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động làm tăng giá trị thặng dư lại tạo điều kiện mở rộng quy mô tích luỹ. Tích tụ tư bản giúp củng cố quan hệ sản xuất TBCN, tập trung tư bản lại thúc đấy lực lượng sản xuất phát triển đến trình độ xã hội hoá cao, từ đó thúc đẩy các mâu thuẫn cơ bản của CNTB và dẫn CNTB đến diệt vong. 194 CHƯƠNG V: Hướng dẫn trả lời câu hỏi 1. Thế nào là tuần hoàn tư bản? Điều kiện để tuần hoàn tư bản được liên tục. Từ công thức lưu thông TBCN (T – H – T’) để phân tích ba giai đoạn vận động của tư bản và đưa ra định nghĩa tuần hoàn tư bản. Công thức tuần hoàn của từng hình thái tư bản. Nghiên cứu tuần hoàn tư bản là nghiên cứu sự thay đổi về chất của tư bản trong quá trình vận động. Điều kiện để tuần hoàn được liên tục (đã trình bày trong bài). 2. Khái niệm chu chuyển của tư bản? So sánh nghiên cứu tuần hoàn tư bản và nghiên cứu chu chuyển của tư bản. Nêu khái niệm chu chuyển của tư bản, thời gian chu chuyển, số vòng chu chuyển. Nghiên cứu chu chuyển của tư bản là nghiên cứu sự thay đổi về lượng của tư bản, tốc độ vận động của tư bản, nghiên cứu tuần hoàn tư bản trong mối quan hệ chu kỳ trước, chu kỳ sau, sự vận động của tư bản qua nhiều vòng tuần hoàn. 3. Căn cứ và ý nghĩa phân chia tư bản thành tư bản cố định và tư bản lưu động. So sánh với sự phân chia tư bản thành tư bản bất biến và tư bản khả biến. Trình bày khái niệm tư bản cố định, tư bản lưu động. Căn cứ phân chia tư bản thành tư bản cố định và tư bản lưu động: Căn cứ vào phương thức chuyển giá trị vào sản phẩm của các bộ phận tư bản. Ý nghĩa: Giúp cho việc quản lý sản xuất kinh doanh có hiệu quả nhưng không làm rõ được nguồn gốc của giá trị thăng dư và bản chất của tư bản. Nêu khái niệm tư bản bất biến và tư bản khả biến. Sự phân chia tư bản bất biến và tư bản khả biến là căn cứ vào vai trò tạo ra giá trị thặng dư và giúp cho việc nghiên cứu nguồn gốc của giá trị thăng dư và bản chất của tư bản. 4. Trình bày tác dụng của việc nâng cao tốc độ chu chuyển của tư bản. Chung nhất: tư bản vận động càng nhanh càng tạo ra nhiều giá trị thặng dư. Đối với tư bản cố định sẽ khắc phục đươc sự hao mòn vô hình và hữu hình. Đối với tư bản lưu động: Tiết kiệm vốn lưu động, sử dụng hiệu quả sức lao động. 5. Khái niệm khủng hoảng kinh tế và đặc điểm của khủng hoảng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản. Phân tích nguyên nhân của khủng hoảng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản. Nêu khái niệm khủng hoảng kinh tế nói chung và sự phân loại khủng hoảng kinh tế. Đặc điểm của khủng hoảng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản là khủng hoảng thừa, có tính chu kỳ (cần làm rõ khái niệm “thừa tương đối”, chu kỳ phát triển của CNTB) Nguyên nhân: Có nguyên nhân sâu sa và biểu hiện ra bên ngoài ở một số nguyên nhân trực tiếp. Cần nhấn mạnh khủng hoảng kinh tế trong CNTB xuất phát từ mâu thuẫn cơ bản của CNTB, cho thấy giới hạn của CNTB. CHƯƠNG VI : 1. Thế nào là lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận? 195 Hướng dẫn trả lời câu hỏi Đưa ra và so sánh hai phạm trù: Chi phí sản xuất TBCN (K= c + v) và chi phí sản xuất thực tế (W = c + v + m) từ đó có khái niệm lợi nhuận và bản chất lợi nhuận. So sánh lợi nhuận và giá trị thặng dư. Ý nghĩa của việc nghiên cứu. Khái niệm và cách tính tỷ suất lợi nhuận, so sánh với tỷ suất giá trị thặng dư. 2. Tỷ suất lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất được hình thành như thế nào? Ý nghĩa của việc nghiên cứu vấn đề này? Nêu một ví dụ về sự hình thành lợi nhuận bình quân và tỷ suất lợi nhuận bình quân, giá cả sản xuất. Cách tính. Các điều kiện để có sự hình thành lợi nhuận bình quân và tỷ suất lợi nhuận bình quân: Có sự di chuyển tư bản tự do (điều kiện tự do cạnh tranh). Ý nghĩa của việc nghiên cứu vấn đề: tiếp tục hoàn thiện lý luận giá trị thặng dư, sự hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân góp phần che giấu bản chất bóc lột của tư bản. 3. Tư bản thương nghiệp được hình thành như thế nào? Lợi nhuận thương nghiệp do đâu mà có ? Khái niệm tư bản thương nghiệp, nguồn gốc và bản chất (từ tư bản công nghiệp tách ra). Lợi nhuận thương nghiệp: biểu hiện bên ngoài( chênh lệch giá mua và giá bán), bản chất (là giá trị thặng dư). 4. Nguồn gốc của tư bản cho vay ? Bản chất của lợi tức cho vay là gì? Khái niệm tư bản cho vay, nguồn gốc. Lợi tức: về mặt lượng, bản chất (là giá trị thặng dư), tỷ suất lợi tức, cách tính. 5. Làm rõ bản chất địa tô tư bản chủ nghĩa . Là giá trị thặng dư siêu ngạch đặc biệt hình thành trong nông nghiệp. Vì sao có: quan hệ độc quyền chiếm hữu ruộng đất, cấu tạo hữu cơ trong nông nghiệp thấp, do quan hệ cung cầu nông sản (giá cả nông sản cao hơn giá cả sản xuất). CHƯƠNG VII: 1. Trình bày những nguyên nhân hình thành và bản chất của CNTB độc quyền. Các nguyên nhân đã được trình bày trong bài. Bản chất: Là sự thay đổi hình thức của chủ nghĩa tư bản, vẫn là sự thống trị của quan hệ sản xuất TBCN (bóc lột giá trị thặng dư). 2. Phân tích những đặc điểm kinh tế của CNTB độc quyền và những biểu hiện mới của CNTB độc quyền ngày nay. Có thể trong quá trình phân tích các đặc điểm kết hợp luôn nêu những đặc điểm mới của từng đặc điểm. Nhấn mạnh CNTB độc quyền vẫn nằm trong khuôn khổ phương thức sản xuất TBCN và CNTB ngày nay vẫn nằm trong giai đoạn độc quyền của CNTB. 196 Hướng dẫn trả lời câu hỏi 3. Tại sao xuất hiện CNTB độc quyền nhà nước? Những hình thức chủ yếu của CNTB độc quyền nhà nước là gì? Nêu nguyên nhân sâu xa và biểu hiện trực tiếp. Nhấn mạnh là sự tiếp tục thay đổi hình thức của CNTB cho thích nghi để tồn tại và phát triển. Nêu các hình thức, trong đó dặc trưng là sự điều chỉnh kinh tế của nhà nước. 4. CNTB đã đạt được những thành tựu cơ bản nào? Mâu thuẫn cơ bản của CNTB được biểu hiện cụ thể như thế nào? Nêu các thành tựu cơ bản để chứng tỏ CNTB là một bước phát triển của lịch sử xã hội. Các mâu thuẫn CNTB không thể tự giải quyêt cho thấy vai trò lịch sử của CNTB, nó sẽ được thay thế bằng xã hội mới tiến bộ hơn. Nêu xu hướng vận động của CNTB, CNTB đã tạo ra những tiền đề vật chất và chính trị cho sự thay thế nó bằng xã hội mới tiến bộ hơn. CHƯƠNG VIII: 1. Vì sao trong thời kỳ quá độ ở nước ta tồn tại cơ cấu kinh tế nhiều thành phần ? Lợi ích của việc sử dụng cơ cấu kinh tế nhiều thành phần ở nước ta? Do đặc trưng kinh tế cơ bản của thời kỳ quá độ, sự đa dạng các hình thức sở hữu, sự phù hợp của quan hệ sản xuất vơúi trình độ lực lượng sản xuất. Lợi ích: Tăng trưởng kinh tế, phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm, nâng cao mức sống,… do khai thác, phát huy được mọi nguồn lực. Có thể chứng minh bằng thực tế đổi mới ở Việt Nam. 2. Các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay theo tinh thần nghị quyết Đại hội Đảng IX và mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế? Nêu qua sự phân định các thành phần kinh tế của các nghị quyết Đại hội Đảng VI, VII và VIII. Đến Đại hội Đảng IX tiếp tục hoàn thiện, bổ sung (6 thành phần kinh tế) Các thành phần kinh tế có mối quan hệ biện chứng vừa thống nhất, vừa mâu thuẫn (như thế nào?). Ý nghĩa của việc nghiên cứu (phát huy tính thống nhất để tạo nên hợp lực phát triển, hạn chế mâu thuẫn). 3. Phân tích vai trò của thành phần kinh tế nhà nước và các giải pháp để tăng cường vai trò của thành phần kinh tế nhà nước trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam. Khái niệm thành phần kinh tế nhà nước. Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước (thế nào là chủ đạo, nội dung của chủ đạo, sự cần thiết phải giữ vai trò chủ đạo) Liên hệ thực trạng kinh tế nhà nước hiện nay từ đó đưa ra các giải pháp phát huy vai trò của kinh tế nhà nước. 4. Trình bày những nhiệm vụ chủ yếu phát triển kinh tế tập thể được xác định trong nghị quyết trung ương 5 khoá IX. Khái niệm kinh tế tập thể, liên hệ sơ qua về thực trạng kinh tế tập thể hiện nay ở Việt Nam. 197 Nghị quyết đưa ra 5 nhiệm vụ chủ yếu phải làm. Hướng dẫn trả lời câu hỏi (Cần nghiên cứu Nghị quyết TƯ 5 khoá IX về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”). 5. Phương hướng và nhiệm vụ phát triển kinh tế tư nhân được xác định trong nghị quyết trung ương 5 khoá IX. Kinh tế tư nhân bao gồm kinh tế cá thể tiểu chủ và kinh tế tư bản tư nhân (khái niệm các thành phần kinh tế này). Phương hướng và nhiệm vụ phát triển kinh tế tư nhân được nêu rõ trong Nghị quyết TƯ 5 khoá IX về “Tiếp tục đổi mới cơ chế chính sách, khuyến khích và tạo điều kiện phát triển kinh tế tư nhân”. CHƯƠNG IX: 1. Tại sao nói công nghiệp hoá - hiện đại hoá có tính tất yếu? Tác dụng của công nghiệp hoá - hiện đại hoá là gì ? Khái niệm CNH, HĐH. Tính tất yếu do sự tất yếu phải xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho CNXH. Các tác dụng đã được trình bày rõ trong bài 2. Trình bày những đặc điểm của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ. 3. Phân tích những mục tiêu, quan điểm về công nghiệp hoá - hiện đại hoá ở Việt Nam hiện nay. Trình bày mục tiêu tổng quát (cho cả thời kỳ quá độ), mục tiêu đến 2020, đến 2010. Các quan điểm về CNH, HĐH được nêu ra ở Đại hội Đảng VIII và xem ở trang 160. 4, Phân tích những nội dung cơ bản của công nghiệp hoá - hiện đại hóa ở Việt Nam hiện nay Có hai nội dung cơ bản 5. Trình bày những tiền đề để tiến hành công nghiệp hoá - hiên đại hoá ở Việt Nam hiện nay. Có năm tiền đề cần thiết Chú ý mối quan hệ của các tiền đề và nhấn mạnh quan điểm của Đảng là không chờ có đủ tất cả các tiền đề mới tiến hành CNH, HĐH mà vừa làm vừa thúc đẩy tạô ra các tiền đề cần thiết. CHƯƠNG X: 1. Vai trò của kinh tế nông thôn trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam như thế nào? Khái niệm kinh tế nông thôn Vai trò của kinh tế nông thôn 198 thôn. Hướng dẫn trả lời câu hỏi 2. Trình bày tính tất yếu khách quan của công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông Khái niệm CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Tính tất yếu 3. Trình bày tác dụng của công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. 4. Phân tích nội dung phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Có ba nội dung cơ bản CHƯƠNG XI: 1. Phân tích sự cần thiết khách quan của phát triển kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường ở Việt Nam. Khái niệm kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường. Do sự tồn tại các điều kiện ra đời, phát triển sản xuất hàng hoá (phân công lao động xã hội, các hình thức sở hữu khác nhau). Do yêu cầu của việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế. 2. Làm rõ đặc điểm kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam. Có bốn đặc điểm cơ bản, cần có thêm liên hệ thực tế. 3. Để phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay cần những giải pháp nào ? 4. Vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam? Xem mục Vai trò kinh tế của nhà nước. Cần liên hệ thực tiễn sự thực hiện vai trò kinh tế của nhà nước hiện nay. 5. Để quản lý vĩ mô nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhà nước cần những công cụ nào? CHƯƠNG XII: 1. Phân tích bản chất, chức năng của tài chính. Bản chất tài chính, nhấn mạnh bản chất tài chính trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta. Chức năng: có hai chức năng trong đó chức năng phân phối là trọng yếu 2. Trình bày chính sách tài khoá của Việt Nam và phương hướng tiếp tục đổi mới chính sách này trong thời gian tới. Khái niệm chính sách tài khoá. 199 Mục tiêu của chính sách tài khoá. 3. Phân tích bản chất của tín dụng và nêu các hình thức tín dụng . Bản chất của tín dụng trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam Hướng dẫn trả lời câu hỏi Các hình thức tín dụng: tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng, ngoài ra còn tín dụng nhà nước, tín dụng tập thể, tín dụng học đường. 4. Thế nào là lưu thông tiền tệ? Phân tích vai trò và đặc điểm của lưu thông tiền tệ ở nước ta hiện nay. CHƯƠNG XIII: 1. Phân tích bản chất và vai trò của lợi ích kinh tế. Làm rõ mối quan hệ giữa lợi ích kinh tế cá nhân, tập thể và xã hội. 2. Trình bày tính tất yếu của sự tồn tại nhiều hình thức phân phối ở nước ta hiện nay. Do sự tồn tại nhiều hình thức sở hữu, lực lựơng sản xuất có nhiều trình độ nên nhiều quan hệ sản xuất khác nhau. Do nền kinh tế thị trường định hướng XHCN vừa tuân theo những quy luật thị trường vừa bị chi phối bởi những nguyên tắc và bản chất của CNXH 3. Tại sao trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam phân phối theo lao động là tất yếu khách quan? Phân phối theo lao động là như thế nào? Phân phối theo lao động là tất yếu trong thời kỳ quá độ và cả trong CNXH 4. Trình bày các hình thức thu nhập chủ yếu ở Việt Nam. Tương ứng với các hình thức phân phối sẽ có các hình thức thu nhập 5. Để từng bước thực hiện công bằng xã hội trong phân phối thu nhập ở nước ta hiện nay cần có những giải pháp gì? Xây dựng chính sách tiền lương, thuế thu nhâp, … (nên có liên hệ thực tiễn để từ đó nêu ra các giải pháp) CHƯƠNG XIV: 1. Tại sao nói mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại là một tất yếu khách quan? Khái niệm kinh tế đối ngoại. Tính tất yếu khách quan phải mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại 2. Các hình thức kinh tế đối ngoại ở Việt Nam hiện nay. Tác dụng chủ yếu của mỗi hình thức kinh tế đối ngoại là gì? Nêu các hình thức kinh tế đối ngoại hiện nay ở Việt Nam. Tác dụng chủ yếu: 200 Hướng dẫn trả lời câu hỏi Thương mại quốc tế: góp phần tăng của cải và sức mạnh tổng hợp của mỗi nước, “điều tiết thừa thiếu” của mỗi nước, nâng cao trình độ công nghệ và ngành nghề, tạo việc làm,… Đầu tư quốc tế: Tăng nguồn vốn, công nghệ mới, trình độ quản lý tiên tiến, chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tiếp cận thị trường hiện đại, tạo việc làm,… Mặt khác cũng có những tác động tiêu cực cần chú ý như sự phân hoá, ô nhiễm môi trường sinh thái, sự phụ thuộc vào bên ngoài,… Hợp tác khoa học kỹ thuật: là điều kiện để rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến. Các hình thức dịch vụ thu ngoại tệ, du lịch quốc tế: Góp phần phát huy lợi thế về truyền thống dân tộc, cảnh quan thiên nhiên, tăng nguồn thu ngoại tệ,… 3. Mục tiêu của các hoạt động kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện nay là gì? 4. Phân tích các phương hướng cơ bản nhằm mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại. 201 TÀI LIỆU THAM KHẢO  Tài liệu tham khảo 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.  Hội đồng TW chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh - Giáo trình kinh tế học chính trị Mác-Lênin - NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 1999. Bộ giáo dục và đào tạo - Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin - NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 2003. Hỏi đáp về Kinh tế Chính trị Mác - Lênin tập 1 - Phương thức sản xuất TBCN - Nxb Tuyên huấn HN - 1989. Hướng dẫn ôn thi môn kinh tế Chính trị Mác-Lênin. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998. Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001. Đảng cộng sản Việt Nam: Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2001-2010, Nxb Chính trị quốc gia, HN 2001. BRANDLEY R.SCHILLẺ: Kinh tế ngày nay, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2002. Bộ Giáo dục và Đào tạo: Giáo trình Kinh tế Chính trị Mác-Lênin (dùng cho các ngành không chuyên Kinh tế - Quản trị kinh doanh trong các trường đại học và cao đẳng ), Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội 2002. C.Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993. Lênin - Toàn tập - NXB Tiến bộ Maxcơva. Đảng cộng sản Việt Nam: Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2001-2010, Nxb, Chính trị quốc gia HN 2001. Chủ nghĩa tư bản hiện đại - NXB Chính trị quóc gia - Hà Nội -1995. Các công ty xuyên quốc gia trước ngưõng cửa thế kỷ XXI - NXB Khoa học xã hội Hà Nội - 1996. Sáp nhập - một xu thế phổ biến trong điều kiện cạnh tranh hiện nay - Viện thông tin Khoa học xã hội - Hà Nội - 2001. Hoàng Ngọc Hoà - Phối hợp một số chính sách nhằm thúc đẩy công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước trong giai đoạn hiện nay - NXB Chính trị quốc gia - Hà Nội - 2002. Đặng Kim Sơn - Công nghiệp hoá từ nông nghiệp - NXB Nông nghiệp - Hà Nội - 2002. Vũ Hy Chương - Vấn đề tạo nguồn lực tiến hành công nghiệp hoá - hiện đại hoá - NXB Chính trị quốc gia - Hà Nội 2002. 202 19. 20. 21. 203  Tài liệu tham khảo Chiến lược huy động và sử dụng vốn trong nước cho phát triển nền công nghiệp Việt Nam - NXB Lao động - Hà Nội 1998. Trần Thái Dương: Chức năng kinh tế của nhà nước lý luận và thực tiễn ở Vệt Nam hiện nay, Nxb, Công an nhân dân, Hà Nội 2004. Mã Hồng: Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 1995. KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC - LÊNIN Mã số : 497KML120(1) Chịu trách nhiệm bản thảo TRUNG TÂM ÐÀO TẠO BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG 1 (Tài liệu này được ban hành theo Quyết định số : 168/QĐ-TTĐT1, ngày 08/4/2005 của Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông) In tại : Công ty cổ phần In Bưu điện Số lượng : 3.000 cuốn, khổ 19 x 26 cm Ngày hoàn thành : 30/07/2006