Kinh tế vi mô - Bài 6: Thị trường độc quyền thuần túy - Phan Thế Công

v1.0014112228 1 KINH TẾ VI MÔ Giảng viên: TS. Phan Thế Công v1.0014112228 BÀI 6 THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN THUẦN TÚY Giảng viên: TS. Phan Thế Công 2 v1.0014112228 3 • Phân tích được khái niệm và các đặc trưng của thị trường độc quyền bán thuần túy. • Chỉ rõ thế nào là sức mạnh thị trường và các nguyên nhân hình thành độc quyền. • Phân tích được điều kiện tối đa hóa lợi nhuận và khả năng sinh lợi của hãng độc quyền bán thuần túy trong cả ngắn hạn và dài hạn. • Phân tích được quy tắc định giá của nhà độc quyền (quy tắc ngón tay cái). • Phân tích được các đặc trưng và khả năng sinh lợi của hãng độc quyền mua. MỤC TIÊU BÀI HỌC v1.0014112228 4 Để học tốt môn học này, người học phải có kiến thức ở đại số và hình học trung học phổ thông. CÁC KIẾN THỨC CẦN CÓ v1.0014112228 5 HƯỚNG DẪN HỌC • Đọc giáo trình trước lúc nghe giảng. • Sử dụng tốt các phương pháp và công cụ trong kinh tế học (bao gồm kiến thức đại số và hình học lớp 12) để phân tích và nghiên cứu bài học. • Thực hành thường xuyên và liên tục các bài tập vận dụng để hiểu được lý thuyết và bài tập thực hành. v1.0014112228 6 Tối đa hóa lợi nhuận của hãng độc quyền bán thuần túy trong ngắn hạn6.2 Thị trường độc quyền bán6.1 Lựa chọn lợi nhuận tối đa của hãng độc quyền bán trong dài hạn6.3 Độc quyền mua thuần túy6.4 CẤU TRÚC NỘI DUNG v1.0014112228 7 6.1.1. Khái niệm 6.1.2. Các đặc trưng của thị trường độc quyền bán thuần túy 6.1.3. Nguyên nhân dẫn đến độc quyền bán 6.1.4. Đường cầu và đường doanh thu cận biên 6.1. THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN BÁN v1.0014112228 8 6.1.1. KHÁI NIỆM • Độc quyền: Một hãng sản xuất một hàng hóa mà không có hàng hóa nào có thể thay thế gần trong thị trường mà các hãng khác bị các rào cản ngăn cản gia nhập. • Ví dụ: Hãng Microsoft độc quyền trên toàn thế giới với hệ điều hành Windows. • Hãng độc quyền có vị trí đặc biệt trên thị trường cụ thể nếu nhà độc quyền quyết định nâng giá bán sản phẩm, hãng sẽ không phải lo về việc các đối thủ cạnh tranh sẽ đặt giá thấp hơn để chiếm thị phần lớn hơn, làm thiệt hại tới mình. Hãng độc quyền quyết định và kiểm soát mức giá và sản lượng cung ứng. Để hiểu rõ về thị trường độc quyền bán thuần túy, chúng ta nghiên cứu những đặc trưng của nó. v1.0014112228 9 6.1.2. ĐẶC TRƯNG CỦA THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN BÁN THUẦN TÚY • Chỉ có duy nhất một hãng cung ứng toàn bộ sản lượng của thị trường. • Hãng có sức mạnh thị trường (có khả năng tác động đến giá cả và sản lượng trên thị trường). • Là hãng “định giá”. • Sản phẩm hàng hóa trên thị trường độc quyền không có hàng hóa thay thế gần gũi. • Có rào cản lớn về việc gia nhập hoặc rút lui khỏi thị trường. v1.0014112228 10 6.1.3. NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN ĐỘC QUYỀN BÁN • Quá trình sản xuất đạt được hiệu suất kinh tế tăng theo quy mô (độc quyền tự nhiên). • Do kiểm soát được yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất. • Do bằng phát minh sáng chế (patent, copywriter). • Do các quy định của Chính phủ • Lòng trung thành của khách hàng. • Hiệu ứng mạng lưới. • Trói buộc người tiêu dùng. v1.0014112228 11 Hình 6.1. Mối quan hệ giữa hệ số co dãn, doanh thu cận biên và tổng doanh thu D PE 1 D PE 1 D PE 1 6.1.4. ĐƯỜNG CẦU VÀ ĐƯỜNG DOANH THU CẬN BIÊN • Đường cầu của hãng chính là đường cầu của thị trường. Là một đường có độ dốc âm tuân theo luật cầu. • Doanh thu cận biên:  Khi đường cầu là đường tuyến tính có phương trình: P = a – bQ  Tổng doanh thu: TR = P × Q = aQ – bQ2  Doanh thu cận biên: MR = a – 2bQ • Đường doanh thu cận biên cũng là đường tuyến tính, cùng cắt trục tung tại cùng một điểm với đường cầu và có độ dốc gấp đôi độ dốc đường cầu. v1.0014112228 12 D PE 0 D P 11 1 MR P E     Do nên (Q) (Q) (Q) (Q) (Q) D P MR (TR) (P Q) P Q Q P QP (P 1) P 1P ( 1) E                  D P 1MR P 1 E       D P D P 1E 1 1 0 MR 0 E       D P D P 11 E 0 1 0 MR 0 E         D PE 1 MR 0    D PE MR P     Khi cầu co dãn  Khi cầu kém co dãn  Khi cầu co dãn đơn vị  Khi cầu hoàn toàn co dãn • Doanh thu cận biên và độ co dãn • Theo công thức: 6.1.4. ĐƯỜNG CẦU VÀ ĐƯỜNG DOANH THU CẬN BIÊN v1.0014112228 13 6.2.1. Điều kiện tối đa hóa lợi nhuận 6.2.2. Lựa chọn sản lượng tối ưu của hãng độc quyền trong ngắn hạn 6.2.3. Quy tắc định giá 6.2. TỐI ĐA HÓA LỢI NHUẬN CỦA HÃNG ĐỘC QUYỀN BÁN THUẦN TÚY TRONG NGẮN HẠN v1.0014112228 14 Hình 6.2. Điều kiện tối đa hóa lợi nhuận của hãng độc quyền C, R MC MR M QQ2Q*Q1 B A N E 0 6.2.1. ĐIỀU KIỆN TỐI ĐA HÓA LỢI NHUẬN Điều kiện lựa chọn sản lượng tối đa hóa lợi nhuận trong ngắn hạn: MR = MC v1.0014112228 15 Hình 6.3. Lựa chọn sản lượng trong trường hợp P > ATC C P0 A 0 Q* Q PMR ATC MC Hàng có lãi 6.2.2. LỰA CHỌN SẢN LƯỢNG TỐI ƯU CỦA HÃNG ĐỘC QUYỀN TRONG NGẮN HẠN • Khả năng sinh lợi của hãng độc quyền:  Hãng có lợi nhuận kinh tế dương khi P > ATC;  Hãng có lợi nhuận kinh tế bằng 0 khi P = ATC;  Hãng bị thua lỗ nhưng vẫn tiếp tục sản xuất khi AVC < P < ATC;  Hãng ngừng sản xuất khi P ≤ AVC. v1.0014112228 16 6.2.3. QUY TẮC ĐỊNH GIÁ • Hãng độc quyền để tối đa hóa lợi nhuận luôn sản xuất tại mức sản lượng mà tại đó: MR = MC Mà ta đã chứng minh v1.0014112228 17 • Hệ số Lerner (do Abba Lerner đưa ra vào năm 1934. Hệ số Lerner càng lớn thì sức mạnh độc quyền càng lớn. 6.2.3. QUY TẮC ĐỊNH GIÁ (tiếp theo) v1.0014112228 18 Hình 6.4. Lựa chọn lợi nhuận của hãng độc quyền bán trong dài hạn C, P, R LMC LAC ATC QQ2Q*0 P0 H 6.3. LỰA CHỌN LỢI NHUẬN TỐI ĐA CỦA HÃNG ĐỘC QUYỀN BÁN TRONG DÀI HẠN • Để tối đa hóa lợi nhuận trong dài hạn, hãng độc quyền lựa chọn sản xuất ở mức sản lượng có MR = LMC.  Hãng còn sản xuất nếu P ≥ LAC;  Hãng ra khỏi ngành nếu P < LAC. • Trong dài hạn, hãng độc quyền sẽ điều chỉnh quy mô về mức tối ưu: Quy mô tối ưu là quy mô mà tại đó đường ATC tiếp xúc với đường LAC tại mức sản lượng tối đa hóa lợi nhuận. v1.0014112228 19 6.4.1. Các đặc trưng của độc quyền mua thuần túy 6.4.2. Lựa chọn sản lượng của hãng độc quyền mua thuần túy 6.4. ĐỘC QUYỀN MUA THUẦN TÚY v1.0014112228 20 6.4.1. CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA ĐỘC QUYỀN MUA THUẦN TÚY • Độc quyền mua thuần túy là thị trường trong đó có nhiều người bán nhưng chỉ có một người mua duy nhất. • Do là người mua duy nhất nên có sức mạnh độc quyền (có khả năng tác động đến giá cả trên thị trường). • Doanh nghiệp độc quyền bán có thể đồng thời là độc quyền mua và trong trường hợp này lợi nhuận siêu ngạch của nó rất lớn vì bán sản phẩm với giá cao hơn và mua yếu tố đầu vào thấp hơn mức cân bằng của thị trường cạnh tranh. v1.0014112228 21 Hình 6.5. Lựa chọn sản lượng tối ưu của hãng độc quyền mua P P PC P* 0 Q* QC ME S = AE D = MV Q 6.4.2. LỰA CHỌN SẢN LƯỢNG CỦA HÃNG ĐỘC QUYỀN MUA THUẦN TÚY Doanh nghiệp mua định giá rất thấp P*, nằm dưới giá cạnh tranh Pc. v1.0014112228 22 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI • Thị trường độc quyền bán thuần túy là thị trường chỉ có một người bán duy nhất. Do chỉ có một doanh nghiệp duy nhất trên thị trường nên đường cầu của thị trường cũng chính là đường cầu của doanh nghiệp. Để tối đa hóa lợi nhuận, doanh nghiệp độc quyền bán thuần túy sẽ lựa chọn mức sản lượng tại đó có doanh thu cận biên bằng chi phí cận biên (MR = MC). Do sức mạnh độc quyền nên doanh nghiệp độc quyền bán thuần túy có khả năng đặt giá cao hơn so với chi phí cận biên. • Thị trường độc quyền mua thuần túy là thị trường mà trong đó chỉ có một người mua duy nhất. Doanh nghiệp độc quyền mua có khả năng mua với mức giá thấp hơn so với cạnh tranh hoàn hảo. Sức mạnh độc quyền mua cũng làm xã hội bị tổn thất về mặt phúc lợi.