Kỹ thuật chăn nuôi gà

Pts. Bs. NguyÔn h÷u vò - pts. Bs. NguyÔn ®øc l−u BÝ quyÕt thµnh c«ng Trong ch¨n nu«i gµ (T¸i b¶n lÇn thø nhÊt) nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp hµ néi - 1999 2môc lôc PhÇn I - Giíi thiÖu mét sè gièng gµ ................................................................ 9 A. Nh÷ng gièng gµ néi.................................................................................................... 9 1. Gµ ri......................................................................................................................... 9 2. Gµ §«ng T¶o ........................................................................................................... 9 3. Gµ Hå .................................................................................................................... 10 4. Gµ mÝa ................................................................................................................... 10 5. Gµ nßi .................................................................................................................... 10 6. Gµ tµu vµng............................................................................................................ 11 7. Gièng Gµ ¸c......................................................................................................... 11 8. Gièng gµ Tre.......................................................................................................... 11 B. Mét sè gièng gµ nhËp ngo¹i .................................................................................... 12 I. Gièng gµ thÞt.............................................................................................................. 12 1. Gµ Tam Hoµng ...................................................................................................... 12 2. Gµ L−¬ng Ph−îng.................................................................................................. 12 3. Gièng Gµ Sasso...................................................................................................... 12 4. Gµ Plymouth.......................................................................................................... 13 5. Gµ Hubbard ........................................................................................................... 13 6. Gµ Hybro (HV85).................................................................................................. 13 7. Gµ BE. 93 ............................................................................................................. 13 8. Gièng gµ AA. (arboi acres) ................................................................................ 13 9. Gièng Ross 208 ..................................................................................................... 14 10. Gièng Avian ........................................................................................................ 14 11. Gièng gµ Isa Vedette (I-Sa-vª-det)...................................................................... 14 12. Gièng Cobb ......................................................................................................... 14 313. Gièng Cohman meat............................................................................................ 14 14. Gièng Lohmann................................................................................................... 14 II. Gµ Leghorn (L¬ go) ................................................................................................ 14 1. Gµ Leghorn (L¬ - go) ............................................................................................ 14 2. Gµ Gold - Line (G«n - lai) ..................................................................................... 14 3. Gµ Brown nick (bê r«n nic) ................................................................................... 15 4. Gµ Hisex - Brown (Hai-sÕch bê rao) ..................................................................... 15 5. Gµ Hy - Line (Hai-lai) ........................................................................................... 15 6. Gµ Isa brown (Isa bê r«n)...................................................................................... 15 III. Gièng gµ kiªm dông thÞt, trøng............................................................................ 15 1. Gµ Rhode ®á (rèt).................................................................................................. 15 2. Gµ new Hamp Shire (niu - ham - sai) .................................................................... 15 3. Gµ Susnex (gµ chuèi)............................................................................................. 16 4. Gµ Anstralerp (gµ qu¹) .......................................................................................... 16 5. Gµ Moravia............................................................................................................ 16 6. Gµ lai Rhode-ri ...................................................................................................... 16 7. Gµ BT1................................................................................................................... 16 PhÇn II - Kü thuËt ch¨n nu«i ............................................................................ 18 A. Chuång tr¹i .............................................................................................................. 18 I. Lång óm gµ con .................................................................................................... 18 II. Chuång gµ............................................................................................................. 18 III. M¸ng ¨n uèng...................................................................................................... 19 IV. BÓ t¾m c¸t cho gµ ................................................................................................ 19 V. Dµn ®Ëu cho gµ ..................................................................................................... 19 VI. æ ®Î ..................................................................................................................... 19 VII. M¸ng c¸t sái....................................................................................................... 19 4VIII. X©y dùng b·i th¶............................................................................................... 19 B. Kü thuËt nu«i d−ìng ch¨m sãc............................................................................... 20 I. Nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp................................................................ 20 II. Nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p b¸n c«ng nghiÖp......................................................... 21 1. Chän gièng, nh©n gièng.................................................................................... 21 2. Ch¨m sãc nu«i d−ìng ...................................................................................... 22 PhÇn III - ChÕ biÕn thøc ¨n .................................................................................. 25 I. Vai trß vµ t¸c dông c¸c chÊt trong khÈu phÇn ¨n ................................................. 25 1. ChÊt ®¹m................................................................................................................ 25 2. ChÊt tinh bét .......................................................................................................... 25 3. ChÊt bÐo (lipid)...................................................................................................... 26 4. ChÊt kho¸ng........................................................................................................... 26 5. ChÊt vitamin .......................................................................................................... 26 6. ChÊt x¬ .................................................................................................................. 26 7. C¸c chÊt kh¸c ........................................................................................................ 27 II. Nhu cÇu dinh d−ìng cña gµ.................................................................................... 27 1. B¶ng nhu cÇu dinh d−ìng cho gµ c«ng nghiÖp...................................................... 27 2. B¶ng nhu cÇu dinh d−ìng cña gµ nu«i b¸n c«ng nghiÖp ....................................... 28 III. Thµnh phÇn dinh d−ìng cña mét sè thøc ¨n cho gµ .......................................... 28 1. B¶ng dinh d−ìng mét sè thµnh phÇn chñ yÕu cña mét sè lo¹i thøc ¨n.................. 28 IV. Tù chÕ biÕn thøc ¨n .............................................................................................. 29 1. C«ng thøc 1: Sö dông cho gµ c«ng nghiÖp ............................................................ 29 2. C«ng thøc 2: Sö dông cho gµ nu«i b¸n ch¨n th¶ ................................................... 30 5PhÇn IV - Phßng trÞ bÖnh...................................................................................... 31 A. Phßng bÖnh .............................................................................................................. 31 I. §¶m b¶o an toµn sinh häc........................................................................................ 31 1. X©y dùng c¸c khu ch¨n nu«i gia cÇm.................................................................... 31 2. C¸c thao t¸c ®óng .................................................................................................. 31 3. Mua gµ gièng ë c¸c c¬ së phßng bÖnh tèt ............................................................. 31 4. Nguån n−íc uèng, röa chuång .............................................................................. 32 II. Tiªm chñng .............................................................................................................. 32 1. Ch−¬ng tr×nh tiªm chñng gµ thÞt nu«i c«ng nghiÖp ............................................... 33 2. Ch−¬ng tr×nh tiªm chñng ®èi víi gµ ®Î th−¬ng phÈm ........................................... 34 3. Ch−¬ng tr×nh tiªm chñng víi ®µn gµ ta, gµ Trung Quèc nu«i th¶.……………….34 4. Sö dông kh¸ng thÓ phßng bÖnh ............................................................................. 35 III. Sö dông c¸c thuèc phßng bÖnh vµ ch÷a bÖnh..................................................... 35 1. Gµ thÞt .................................................................................................................... 35 2. Gµ ®Î ..................................................................................................................... 36 IV. VÖ sinh tiªu ®éc phßng bÖnh................................................................................. 36 B. Phßng trÞ mét sè bÖnh quan träng ......................................................................... 37 I. C¸c bÖnh nhiÔm trïng ®−êng h« hÊp ..................................................................... 37 1. BÖnh h« hÊp m·n tÝnh (CRD) ................................................................................ 37 2. BÖnh phï ®Çu (Coryza) .......................................................................................... 38 3. BÖnh nÊm phæi (Aspergillosis) .............................................................................. 39 4. BÖnh Newcastle ..................................................................................................... 39 5. BÖnh viªm phÕ qu¶n truyÒn nhiÔm (IB)................................................................. 40 6. BÖnh viªm thanh khÝ qu¶n (ILT) ........................................................................... 41 7. BÖnh cóm gµ (Avian influenza) ............................................................................. 42 6II. BÖnh t¹o khèi u....................................................................................................... 42 1. BÖnh Lymphoid - leucossis .................................................................................. 42 2. BÖnh Marek ........................................................................................................... 43 III. BÖnh do Adenovirus .............................................................................................. 43 1. BÖnh viªm gan do virus - bÖnh thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm....................................... 44 2. Héi chøng gi¶m ®Î: (Egg Drop Syndrome - EDS) ................................................ 44 IV. C¸c bÖnh do virus kh¸c ......................................................................................... 45 1. BÖnh ®Ëu gµ (Fowl Pox) ....................................................................................... 45 2. BÖnh viªm n·o tuû gia cÇm (Avian Encephalomyelitis -AE)................................ 46 3. BÖnh Gumboro (Infectious Bursal Disease -ISD).................................................. 46 V. C¸c bÖnh vÒ vi khuÈn............................................................................................. 48 1. BÖnh tô huyÕt trïng (Pasteurellosis)...................................................................... 48 2. BÖnh th−¬ng hµn, phã th−¬ng hµn, b¹ch lþ (Sanmonellosis)................................. 49 3. BÖnh E.colo (Colobacillosis) ................................................................................. 50 4. BÖnh viªm ruét ho¹i tö (Necrosis Enteridis - NE)................................................. 51 VI - C¸c bÖnh ký sinh trïng......................................................................................... 52 1. BÖnh cÇu ký trïng (Coccidiosis)............................................................................ 52 2. BÖnh giun trßn ....................................................................................................... 53 3. BÖnh s¸n d©y (Cetodiasis) ..................................................................................... 54 4. BÖnh ngo¹i ký sinh trïng....................................................................................... 54 VII. BÖnh nÊm vµ ®éc tè nÊm trong thøc ¨n ............................................................. 55 1. Nguyªn nh©n ......................................................................................................... 55 2. TriÖu chøng, chÈn ®o¸n vµ bÖnh tÝch..................................................................... 55 3. §iÒu trÞ vµ phßng bÖnh .......................................................................................... 55 7VIII. BÖnh thiÕu vitamin ............................................................................................. 56 1. Nguyªn nh©n ......................................................................................................... 56 2. TriÖu chøng ........................................................................................................... 56 3. §iÒu trÞ................................................................................................................... 57 IX. BÖnh g©y nªn dÞ d¹ng cña x−¬ng.......................................................................... 58 1. ThiÕu chÊt dÉn ®Õn dÞ d¹ng.................................................................................... 58 2. BÖnh Mycoplasma chñng Synovia......................................................................... 58 3. BÖnh viªm khíp Reoviral ..................................................................................... 58 4. Viªm khíp do Staphylococus ................................................................................ 58 5. BÖnh viªm gan bµn ch©n........................................................................................ 59 6. BÖnh ch©n vÑo........................................................................................................ 59 PhÇn IV - Bµn vÒ bÝ quyÕt thµnh c«ng trong ch¨n nu«i gµ ......... 60 I. X¸c ®Þnh nh÷ng ph−¬ng thøc, quy m« ch¨n nu«i………………………………..60 II. X©y dùng chuång tr¹i vµ c¬ së vËt chÊt ................................................................ 60 III. ChÕ biÕn thøc ¨n………………………………………………………………….61 IV. Ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt....................................................................................... 62 V. Phßng bÖnh .............................................................................................................. 62 VI. Tiªu thô s¶n phÈm ................................................................................................. 62 VII. Lµm sao ®Ó cã thÓ ch¨n nu«i gµ th¾ng lîi (thu ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao) ... 63 Thay lêi kÕt .................................................................................................................... 65 8lêi nãi ®Çu Tõ l©u ®èi víi c¸c tØnh phÝa Nam vµ tõ h¬n m−êi n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt tõ n¨m 1980 - 1996, ch¨n nu«i gµ c«ng nghiÖp vµ nu«i th¶ v−ên ®· ph¸t triÓn rÊt m¹nh, nhiÒu ng−êi giµu lªn tõ nu«i gµ. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt khi c¸c h·ng ch¨n nu«i gµ, h·ng chÕ biÕn thøc ¨n, h·ng s¶n xuÊt thøc ¨n bæ sung vµ thuèc thó y cña n−íc ngoµi å ¹t chiÕm lÜnh thÞ tr−êng th× kh«ng tr¸nh khái nhiÒu doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ ch¨n nu«i gµ chÞu thÊt b¹i nÆng nÒ. Nh−ng cã ph¶i ®©u tÊt c¶ ®Òu thÊt b¹i? VÉn cã rÊt nhiÒu ng−êi lµm giµu tõ ch¨n nu«i gµ. VËy bÝ quyÕt thµnh c«ng trong ch¨n nu«i gµ lµ g×? Sù c¹nh tranh cña c¸c h·ng ch¨n nu«i, s¶n xuÊt thøc ¨n, cung cÊp gièng ngµy cµng m¹nh mÏ. Lµm sao tr¸nh ®−îc sù c¹nh tranh cña c¸c h·ng lín ®Õn nh− thÕ! Song ngµy nay trªn thÕ giíi vµ ngay ë n−íc ta ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn khuynh h−íng "thùc phÈm s¹ch, thùc phÈm gÇn tù nhiªn". NÕu dïng thøc ¨n c«ng nghiÖp, nu«i kiÓu c«ng nghiÖp, sö dông nhiÒu lo¹i chÊt kÝch thÝch: C¸c chÊt hooc m«n sinh dôc oestrogen, c¸c chÊt ho¸ häc nh− SMG, Rimifon, c¸c chÊt kÝch thÝch, c¸c kh¸ng sinh... g©y t¨ng träng nhanh mét c¸ch gi¶ t¹o nh− tÝch n−íc trong c¸c m« c¬ vµ c¸c yÕu tè bÊt lîi cßn tån d− trong thÞt, trøng lµm gi¶m tÝnh th¬m ngon cña thùc phÈm vµ g©y h¹i ®Õn søc khoÎ con ng−êi... C¸c lo¹i h×nh ch¨n nu«i b¸n c«ng nghiÖp vµ nu«i ch¨n th¶ sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm s¹ch, thÞt trøng th¬m ngon tuy gi¸ thµnh cã cao chót Ýt, nh−ng gi¸ b¸n l¹i cao, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i cña ng−êi nghÌo. Ch¨n nu«i gµ c«ng nghiÖp cã thÓ lµm giµu nh−ng còng cã thÓ thÊt b¹i, nã ®ßi hái kiÕn thøc ch¨n nu«i thó y giái, vèn lín. Nh−ng ch¨n nu«i ch¨n th¶ th× cã thÓ xo¸ ®èi gi¶m nghÌo cho hµng triÖu ng−êi phï hîp víi tr×nh ®é ch¨n nu«i thó y võa ph¶i, vèn Ýt. Qua kinh nghiÖm thùc tiÔn chóng t«i muèn giêi thiÖu víi c¸c b¹n nh÷ng vÊn ®Ò mÊu chèt trong ch¨n nu«i gµ ®Ó rót ra nh÷ng bÝ quyÕt thµnh c«ng. BÝ quyÕt cã nhiÒu, nh−ng häc bÝ quyÕt thÕ nµo ®Ó ¸p dông thµnh c«ng trong ch¨n nu«i gµ gia ®×nh míi lµ vÊn ®Ò quan träng. Cuèn s¸ch chØ ®¸p øng ®−îc mét phÇn c¬ b¶n, chóng t«i hy väng ®−îc gãp mét lêi bµn, nh−ng ch¾c ch¾n lµ mét c¸nh cöa më cho nh÷ng b¹n ®äc ®Æc biÖt nh÷ng tiÓu n«ng cã ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó ®i ®Õn thµnh c«ng trong ch¨n nu«i gµ. Chóc c¸c b¹n thµnh c«ng C¸c t¸c gi¶ 9PhÇn I Giíi thiÖu mét sè gièng gµ A. Nh÷ng gièng gµ néi 1. Gµ ri Lµ gièng phæ biÕn Ýt nhÊt ë miÒn B¾c, miÒn Trung, ë Nam Bé gièng nµy Ýt h¬n - Mµu l«ng: th−êng ë gµ m¸i cã l«ng mµu vµng vµ n©u hoÆc n©u nh¹t, cã c¸c ®iÓm ®èm ®en ë cæ, ®Çu c¸nh vµ chãt ®u«i. Gµ trèng cã l«ng vµng tÝa ®Æc sì, ®u«i cã l«ng mµu vµng ®en dÇn ë phÝa cuèi ®u«i. RÊt Ýt khi thÊy gµ Ri cã mµu l«ng thuÇn nhÊt. Tuú tõng vïng cã nh÷ng dßng gµ Ri cã mµu l«ng kh¸c nhau, thiªn vÒ vµng ®en rÊt Ýt cã mµu tr¾ng. - Träng l−îng: gµ m¸i 1,2kg - 1,8kg gµ trèng 1,5kg - 2,1kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt: 4-5 th¸ng. - S¶n l−îng trøng cña gµ Ri b×nh th−êng 80-100 qu¶ trøng/ n¨m. Gµ chØ ®Î 10-15 qu¶ trøng lµ l¹i Êp. Thêi gian Êp cã khi ®Õn gÇn 1 th¸ng. - Søc chèng chÞu bÖnh tèt, tÝnh cÇn cï, chÞu khã ch¨m sãc con chu ®¸o. - ThÞt gµ Ri th¬m ngon, thÞt dai, ngät, x−¬ng cøng. Thêi nay gµ Ri lµ mét ®Æc s¶n. - Trøng gµ Ri nhá, th¬m ngon. - Gµ Ri cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. - Gµ Ri cã søc ®Ò kh¸ng bÖnh lín, rÊt dÔ nu«i, Ýt m¾c bÖnh. * Tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng b×nh qu©n: 2,5 - 3,5kg * Gi¸ tiÒn 1 kg thøc ¨n thÊp, gi¸ b¸n th−êng cao h¬n gµ c«ng nghiÖp tõ 50-100%. 2. Gµ §«ng T¶o Nguån gèc tõ huyÖn Kho¸i Ch©u, H−ng Yªn, lµ gièng gµ thÞt. Con trèng l«ng mµu tÝa sÉm hoÆc mµu mËn chÝn pha lÉn l«ng ®en; con m¸i l«ng vµng nh¹t, má, da vµ ch©n vµng. Gµ §«ng T¶o vßng cæ ch©n to, ch©n to cao, l−ng ph¼ng réng. - Träng l−îng: gµ m¸i 2,5 - 3,5kg gµ trèng 3,5 - 4,5kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt: 4-5 th¸ng. - S¶n l−îng trøng thÊp 50-70 qu¶/ n¨m (gµ hay ®Î trøng c¸ch nhËt) - Thêi gian gµ m¸i b¾t ®Çu ®Î 5-7 th¸ng. 10 3. Gµ Hå Gièng gµ nµy nguån gèc tõ lµng Hå, ThuËn Thµnh - B¾c Ninh. Gµ Hå cã tÇm vãc to, ch©n to, l−ng réng. Con trèng mang mµu l«ng mËn chÝn thÉm ®en, da ®á, con m¸i cã mµu thã x¸m, mµo xuýt. KÕt cÊu toµn th©n ch¾c, chËm ch¹p. Gµ Hå thuéc gièng gµ thÞt bëi tèc ®é sinh tr−ëng nhanh. - Träng l−îng: gµ m¸i 2,7kg gµ trèng 4,4kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt: 6 th¸ng - S¶n l−îng trøng thÊp: 45-60 qu¶/ n¨m - Thêi gian gµ m¸i b¾t ®Çu ®Î: 6-8 th¸ng. 4. Gµ mÝa Nguån gèc tõ Trïng Thiªn, S¬n T©y. Con trèng cã mµu l«ng ®á sÉm xen kÏ l«ng ®en ë ®u«i, ®ïi, l−ên, hai hµng l«ng c¸nh chÝnh xanh biÕc. Con m¸i cã mµu l«ng vµng nh¹t xen kÏ l«ng ®en ë c¸nh vµ ®u«i, l«ng cæ cã mµu n©u. Gµ MÝa lµ gièng gµ h−íng thÞt, cã tÇm vãc to, ngo¹i h×nh th«, ®i l¹i chËm. - Träng l−îng tr−ëng thµnh: gµ m¸i 2,5 - 3kg gµ trèng 4,4kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt: 5 th¸ng - S¶n l−îng trøng thÊp: 55-60 qu¶/ n¨m - Thêi gian gµ m¸i b¾t ®Çu ®Î: 7 th¸ng. 5. Gµ Nßi Gièng nµy cã ë kh¾p c¸c miÒn ViÖt Nam, th−êng gäi lµ gµ chäi, gµ ®¸. §©y lµ gièng gµ ®Ó ch¬i, ng−êi ch¬i lùa chän theo h−íng ch¬i gµ chäi. Mµu l«ng con trèng th−êng x¸m, mµu ®á löa, ®en xen lÉn c¸c vÖt xanh biÕc. Con m¸i cã mµu x¸m ®¸, vãc d¸ng to, ch©n cao, cæ cao, thÞt ®á r¾n ch¾c. - Träng l−îng: gµ m¸i 2,0- 2,5kg gµ trèng 3,0 - 4,0kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt: 5 th¸ng - S¶n l−îng trøng b×nh qu©n: 50-60 qu¶./ n¨m - Thêi gian b¾t ®Çu ®Î lµ 7 th¸ng Môc ®Ých ch¨n nu«i ®Ó ch¬i chäi gµ. Con trèng cã thÓ ®Ó lai víi gµ m¸i Ri, c¸c gièng gµ kh¸c ®Ó s¶n xuÊt con lai nu«i thÞt. 11 6. Gµ Tµu Vµng Gièng nµy chñ yÕu ë phÝa Nam. Còng nh− gµ Ri ë phÝa B¾c, gièng nµy rÊt phæ biÕn vµ ®−îc −a chuéng v× dÔ nu«i, thÞt th¬m ngon. Gµ Tµu Vµng bÞ pha t¹p nhiÒu, song phÇn lín cã l«ng mµu vµng, ch©n vµng, ch©n vµng, da vµng. - Träng l−îng tr−ëng thµnh: Con m¸i 1,6 - 1,8 kg. Con trèng 2,2 - 2,5 kg - Thêi gian ®¹t träng l−îng thÞt lµ 6 th¸ng - S¶n l−îng trøng b×nh qu©n: 70 - 90 qu¶/n¨m - Gµ m¸i 6 th¸ng tuæi b¾t ®Çu ®Î trøng. Gµ m¸i cã ®Æc tÝnh thÝch Êp vµ nu«i con giái. NÕu nu«i th¶ v−ên nªn chän gièng gµ Tµu Vµng. 7. Gièng Gµ ¸c §Æc ®iÓm gièng gµ nµy lµ s¾c l«ng tr¾ng tuyÒn, má vµ da chÊm ®en, ch©n cã 5 ngãn ®en xanh. Gµ m¸i Êp vµ nu«i con khÐo. - Träng l−îng tr−ëng thµnh: Con m¸i 0,5 - 0,6kg Con trèng 0,7 - 0,8kg - Gµ m¸i ®Î: 1-2 trøng mçi løa. S¶n l−îng trøng: 70-80 qu¶/con/ n¨m. Ng−êi ta nu«i gµ ¸c ®Ó lµm thuèc hay chÕ biÕn nh− mét mãn ¨n ®Æc s¶n. HiÖn nay gièng gµ nµy bÞ pha t¹p víi mét sè gièng gµ kh¸c nh−: Gµ Ri, gµ Tµu Vµng, gµ tre... ChÝnh v× vËy mµ gi¸ trÞ lµm thuèc cña gièng gµ nµy còng bÞ gi¶m sót. 8. Gièng gµ Tre Gièng gµ nµy th−êng gÆp ë nh÷ng vïng n«ng th«n phÝa Nam. Gµ Tre s¾c l«ng sÆc sì, nhanh nhÑn, thÞt th¬m ngon. NhiÒu n¬i nu«i ®Ó lµm c¶nh. - Träng l−îng tr−ëng thµnh: gµ m¸i 0,6 - 0,7kg gµ trèng 0,8 - 1,0kg - Gµ m¸i ®Î 40-50 trøng/m¸i/n¨m Ngoµi nh÷ng gièng gµ nªu trªn cßn cã mét sè gièng kh¸c nh−ng Ýt phæ biÕn nh−: * Gµ ta lai gµ Miªn th−êng nu«i ë T©y Ninh. Gièng gµ ta lai nµy cã ®Çu to, má ®á vµ vÖt ®en, miÖng hoa d©u, mÆt mµu ®en. Cæ ng¾n th©n h×nh nhá. Gµ trèng khi tr−ëng thµnh ®¹t 2,2 - 2,3kg Gµ m¸i khi tr−ëng thµnh ®¹t 1,6 - 1,7kg * Gµ MÌo cña ®ång bµo H'm«ng phæ biÕn ë phÝa b¾c ViÖt Nam. Gièng gµ nµy thÝch hîp víi ch¨n th¶ ë vïng ®åi nói. 12 B. Mét sè gièng gµ nhËp ngo¹i I. Gièng gµ thÞt 1. Gµ Tam Hoµng XuÊt xø tõ Qu¶ng §«ng, Trung Quèc, ®−îc nhËp vµo n−íc ta tõ nh÷ng n¨m 1992. Gµ Tam Hoµng cã ®Æc ®iÓm l«ng vµng, ch©n vµng, da vµng. C¬ thÓ h×nh tam gi¸c, th©n ng¾n, l−ng b»ng, ngùc në, thÞt øc nhiÒu, hai ®ïi ph¸t triÓn. Gµ Tam Hoµng dÔ lÉn víi gµ ta (gµ ri). ThÞt kh¸ th¬m ngon, phï hîp víi ®iÒu kiÖn nu«i ch¨n th¶ ë ViÖt Nam còng nh− nu«i c«ng nghiÖp vµ b¸n c«ng nghiÖp. - Gµ Tam Hoµng nu«i 70-80 ngµy tuæi cã thÓ ®¹t träng l−îng 1,5 - 1,75kg. Mçi kg thÞt tiªu tèn 2,8 - 3kg thøc ¨n. - Con m¸i 125 ngµy tuæi b¾t ®Çu ®Î. S¶n l−îng trøng ®¹t 135 qu¶/m¸i/n¨m - Träng l−îng tr−ëng thµnh: gµ m¸i 1,8 - 2,0kg gµ trèng: 2,2 - 2,8kg Gµ Tam Hoµng ®−îc nhËp vµo n−íc ta theo nhiÒu nguån, th−êng Ýt khi ®−îc thuÇn nhÊt vµ ®¹t tiªu chuÈn gièng. Do ®ã ng−êi nu«i ph¶i hiÓu biÕt vµ mua ®óng gièng th× nu«i míi ®¶m b¶o. Gµ Tam Hoµng cßn cã tªn kh¸c lµ gµ Th¹ch Kú, 882 Jangcun. XÝ nghiÖp gµ L−¬ng Mü, Hµ T©y n¨m 1997 ®· nhËp gièng bè mÑ 882 vµ nh©n gièng ph¸t triÓn Gµ Tam Hoµng ë miÒn b¾c. Gµ Tam Hoµng tá ra thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i gia ®×nh, ch¨n nu«i ch¨n th¶, phï hîp víi thÞ hiÕu tiªu dïng cña ng−êi ViÖt Nam. 2. Gµ L−¬ng Ph−îng XuÊt xø tõ khu L−¬ng Ph−îng Giang, Nam Ninh (Qu¶ng T©y, Trung Quèc). Lo¹i gµ nµy ë cã d¸ng ngoµi ®Ñp líp l«ng vò mµu vµng dµy bãng m−ît. Gµ L−¬ng Ph−îng bÒ ngoµi cã d¸ng gièng gµ Ri, mµu l«ng chuyÓn tuyÒn vµng ®èm hoa hoÆc ®en ®èm hoa. Mµo vµ phÇn ®Çu mµu ®á. Da mµu vµng, chÊt thÞt mÞn, vÞ ®Ëm. Gµ trèng cã mµu vµng hoÆc tÝa sÉm, mµo ®¬n, h«ng réng, l−ng ph¼ng, l«ng ®u«i dùng ®øng, ®Çu vµ cæ gµ gän ®Ñp, ch©n thÊp vµ nhá. - Gµ xuÊt chuång lóc 70 ngµy tuæi c©n nÆng 1,5-1,6 kg. - Mçi kg träng l−îng tiªu hao 2,4-2,6kg thøc ¨n tæng hîp. - Gµ L−¬ng Ph−îng rÊt thÝch nghi víi viÖc ch¨n th¶ tù do. 3. Gièng Gµ Sasso Lµ gièng gµ thÞt nÆng c©n cña Ph¸p, gièng gµ nµy cã thÓ nu«i th¶ v−ên. Gµ Sasso ®−îc nhËp vµo ViÖt Nam cã mµu l«ng n©u ®á, da vµ ch©n mµu vµng. NÕu nu«i theo ph−¬ng ph¸p nöa nhèt nöa th¶ 90-100 ngµy cã thÓ ®¹t träng l−îng 2,1- 2,3kg. Tiªu tèn 3,1-3,5kg thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng. 13 4. Gµ Plymouth Gµ cã nguån gèc tõ Mü, mµu l«ng tr¾ng tinh hoÆc v©n ®en, th©n h×nh h¬i ng¾n, ngùc në. - Sau bèn th¸ng tuæi: Gµ trèng nÆng tõ 3-3,8kg Gµ m¸i nÆng tõ 2,8 - 3,3kg - Søc ®Î trøng 150-160kg/ qu¶/m¸i/n¨m - Tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng lµ 3kg c¸m tæng hîp. - Cã thÓ nu«i gµ Plymouth kiÓu b¸n c«ng nghiÖp. 5. Gµ Hubbard Cã nguån gèc tõ Mü. Gµ cã mµu l«ng tr¾ng, ngùc réng, th©n h×nh në nang - Sau bèn th¸ng tuæi: Gµ trèng ®¹t tõ 4 - 4,2kg Gµ m¸i ®¹t tõ 3,6 - 3,8kg - Tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng lµ 2kg. 6. Gµ Hybro (HV85) Nguån gèc tõ Hµ Lan. Gµ cã mµu l«ng tr¾ng, ngùc réng, th©n h×nh v¹m vì, t¨ng träng nhanh. - Gµ thÞt sau 7 ®¹t lµ 2,0 - 2,3kg - Tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng lµ 2,2kg 7. Gµ BE. 93 Gµ cã xuÊt xø tõ Cuba, ®−îc nhËp vµo n−íc ta tõ n¨m 1993, ®©y lµ gièng gµ thÞt cao s¶n. Gµ Be.93 lµ dßng thuÇn cã mµu l«ng tr¾ng. Gµ cã n¨ng suÊt cao vµ cã −u thÕ râ rÖt khi ®−îc lai víi c¸c dßng gµ m¸i kh¸c. Sau 7 tuÇn nu«i cã thÓ ®¹t träng l−îng 2,1kg 8. Gièng gµ AA. (arboi acres) Lµ gièng gµ cao s¶n cã nguån gèc tõ Mü. N¨ng suÊt cao h¬n BE vµ HV 85. Khi 50 ngµy tuæi (7 tuÇn): + gµ trèng ®¹t 3,2kg + gµ m¸i ®¹t 2,6kg Tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng ch−a ®Õn 2kg HiÖn nay gµ AA rÊt ®−îc −a chuéng. Tuy nhiªn v× lín nhanh nªn yªu cÇu vÒ nu«i d−ìng vµ kü thuËt cao chØ phï hîp víi nh÷ng c¬ së ch¨n nu«i lín. 14 9. Gièng Ross 208 XuÊt xø tõ Hung Ga Ri Gµ 7 tuÇn tuæi ®¹t 2,29kg. Tiªu tèn thøc ¨n 1,97kg cho 1kg t¨ng träng. 10. Gièng Avian XuÊt xø tõ Mü. N¨ng suÊt t−¬ng tù gièng gµ AA. 11. Gièng gµ Isa Vedette (I-Sa-vª-det) Gièng gµ thÞt cña Ph¸p 7 tuÇn tuæi: - con trèng ®¹t 2,577kg - con m¸i ®¹t 2,374kg Tiªu tèn thøc ¨n cho 1kg t¨ng träng kho¶ng 1,96kg 12. Gièng Cobb 13. Gièng Cohman meat 14. Gièng Lohmann II. Gµ Leghorn (L¬ go) 1. Gµ Leghorn (L¬ - go) Gµ cã h×nh nhá, mµu l«ng tr¾ng, trøng mµu tr¾ng. - Gµ m¸i tr−ëng thµnh ®¹t träng l−îng 1,7 - 1,8kg - N¨ng suÊt trøng kho¶ng 270-280 qu¶/m¸i/n¨m - Tiªu tèn 1 qu¶ trøng hÕt ; 0,13 - 0,16kg thøc ¨n Cã thÓ nu«i theo ph−¬ng ph¸p th¶ v−ên, nh−ng ph¶i ®¶m b¶o thøc ¨n tèt. Kh«ng nªn nu«i qu¸ 2 n¨m v× søc ®Î trøng sÏ gi¶m. 2. Gµ Gold - Line (G«n - lai) - Mµu l«ng con m¸i mµu n©u, con trèng mµu tr¾ng, do ®ã cã thÓ lo¹i bá trèng ngay tõ lóc nhá. - N¨ng suÊt trøng: 250-300 qu¶/ n¨m. - Trøng cã mµu n©u. 15 - Tiªu tèn thøc ¨n cho 10 qu¶ trøng 1,5 - 1,6kg ¦u ®iÓm lµ chu kú ®Î trøng cã thÓ kÐo dµi ®Õn 15 th¸ng hoÆc h¬n. 3. Gµ Brown nick (bê r«n nic) Gµ nhËp tõ Mü, gµ m¸i mµu l«ng n©u, gµ trèng cã mµu l«ng tr¾ng. - N¨ng suÊt trøng: 280-300 qu¶/ n¨m. - Trøng cã vá n©u. - Tiªu tèn thøc ¨n cho 10 qu¶ trøng 1,5 - 1,6kg 4. Gµ Hisex - Brown (Hai-sÕch bê rao) 5. Gµ Hy - Line (Hai-lai) 6. Gµ Isa brown (Isa bê r«n) Nh×n chung nh÷ng gièng gµ trøng tiªn tiÕn cña thÕ giíi cho n¨ng suÊt trøng 280-300 qu¶/n¨m. Tiªu tèn thøc ¨n ®Ó s¶n xuÊt 10 trøng b×nh qu©n 1500-1600gram. Trøng nÆng b×nh qu©n 50-60gram. III. Gièng gµ kiªm dông thÞt, trøng 1. Gµ Rhode ®á (rèt) Nguån gèc tõ Mü, l«ng mµu ®á thÉm, ch©n mµu vµng. - Sau 4 th¸ng nu«i ®¹t 1,3 - 1,5 kg/con - Sau 6 th¸ng nu«i ®¹t 3,3 - 3,5 kg/con - N¨ng suÊt trøng: 180-250 qu¶/ n¨m. - Trøng cã mµu n©u nÆng 50-60 gram Gièng gµ nµy ®· nu«i nhiÒu ë ViÖt Nam tõ nhiÒu n¨m. 2. Gµ new Hamp Shire (niu - ham - sai) Nguån gèc tõ Mü. L«ng mµu vµng nh¹t - Sau 4 th¸ng tuæi: + con m¸i nÆng 2,5 - 2,9kg + con trèng nÆng2,9 - 3,7kg - N¨ng suÊt trøng 150-160 qu¶/n¨m. Gièng gµ nµy ®· nu«i nhiÒu ë n−íc ta, thÞt ngon, dÔ nu«i, søc ®Ò kh¸ng tèt. 16 3. Gµ Susnex (gµ chuèi) Nguån gèc tõ Anh, gµ cã mµu l«ng tr¾ng, cã viÒn ®en, c¸nh vµ ®u«i gµ cã pha l«ng mµu ®en. - N¨ng suÊt trøng 120 - 150 qu¶/n¨m 4. Gµ Anstralerp (gµ qu¹) - L«ng mµu ®en, chµm x¨m - S¶n l−îng trøng: 150-160 qu¶/n¨m Cã thÓ nu«i theo ph−¬ng ph¸p b¸n c«ng nghiÖp (ch¨n th¶). 5. Gµ Moravia Nguån gèc cã tõ TiÖp, cã nhËp vÒ ViÖt Nam, nh−ng gièng nµy −a nhiÖt ®é thÊp 18-200C. 6. Gµ lai Rhode-ri Lµ nhãm gièng lai do ViÖn ch¨n nu«i t¹o ra b»ng c¸ch lai gi÷a gµ Rhode vµ gµ ri ViÖt Nam. - L«ng gµ vµng n©u. Träng l−îng gµ 2kg - 2,5kg - Søc ®Î: 150-170 qu¶/ m¸i/ n¨m - Gµ nµy thÝch hîp víi ph−¬ng thøc nu«i nöa nhèt nöa th¶, nã ®−îc phæ biÕn réng ë phÝa b¾c. 7. Gµ BT1 Do trung t©m nghiªn cóu ph¸t triÓn ch¨n nu«i B×nh Th¾ng thuéc ViÖn khoa häc N«ng nghiÖp miÒn Nam lai t¹o vµ chän läc. XuÊt ph¸t tõ gièng gµ Rhode-ri vµ Goldine. Gièng gµ BT1 cã tÇm vãc to, mµo ®¬n, ch©n cao võa ph¶i, ch¾c khoÎ. Con trèng cã mµu l«ng ®á xen mét sè säc ®en ë c¸nh vµ ®u«i, l−ng ph¼ng réng. Con m¸i cã mµu l«ng n©u nh¹t. - Gµ cã ®Çu thanh, bông xÖ, da vµng, ch©n vµng. - Kh¶ n¨ng tù t×m kiÕm thøc ¨n tèt. - Träng l−îng khi tr−ëng thµnh: + Gµ m¸i: 2,2-2,5kg + Gµ trèng: 3,2 - 3,6 kg - Nu«i b¸n thÞt 5 th¸ng tuæi: + Con trèng 2,0 - 2,2kg + Con m¸i 1,5 - 1,7kg - L−îng thøc ¨n tiªu tèn cho 1 kg t¨ng träng 2,9 - 3,2kg 17 - Gµ m¸i ®Î lóc 4, - 5 th¸ng tuæi vµ kh«ng biÕt Êp. - S¶n l−îng trøng: 180-200 qu¶/m¸i/n¨m - Khèi l−îng trøng: 54-55 gram/ qu¶ - Chi phÝ thøc ¨n cho 10 qu¶ trøng lµ 1800 - 1900 gram. Kh¶ n¨ng thÝch nghi, thÝch øng víi nhiÒu vïng khÝ hËu; kh¶ n¨ng tù t×m kiÕm thøc ¨n thªm vµ sö dông nguån thøc ¨n s½n cã ë ®Þa ph−¬ng cao do ®ã gi¶m chÝ phÝ thøc ¨n. 18 PhÇn II Kü thuËt ch¨n nu«i A. Chuång tr¹i I. Lång óm gµ con Theo ph−¬ng thøc cæ truyÒn sau khi gµ m¸i Êp në tù nu«i con; gµ mÑ dÉn con ®i ¨n trong v−ên , tù kiÕm måi rÊt nguy hiÓm, tû lÖ hao hôt rÊt nhiÒu. Gµ con bÞ sa hè n−íc, kªnh m−¬ng hoÆc bÞ chån, c¸o, mÌo, chuét ¨n thÞt. MÆt kh¸c bÖnh tËt, èm ®au, giun s¸n, chÊt ®éc, nªn nhiÒu khi c¶ bÇy gµ mµ chØ sèng ®−îc vµi con. Do vËy ®Ó gµ khoÎ m¹nh, Ýt bÖnh tËt, Ýt chÕt, nhÊt thiÕt ph¶i nu«i óm gµ. - Mét lång óm gµ cã kÝch th−íc: 2m x 1m x 0,5m ®ñ nu«i 100 gµ con. - PhÇn ®¸y lång óm b»ng l−íi s¾t "m¾t c¸o"xung quanh cã thÓ dïng l−íi thÐp hoÆc ®an th−a lç (1 - 1,5cm ®Ó th«ng tho¸ng). - S−ëi Êm cho gµ b»ng ®Ìn ®iÖn 60W - 200W tuú theo thêi tiÕt. Khi rÐt cã thÓ bao quanh lång óm b»ng bao t¶i, v¶i, bao, giÊy ®Ó gi÷ Êm cho gµ. óm ®Õn khi gµ 1 th¸ng tuæi th× míi tËp cho gµ ®i tù do. II. Chuång gµ ViÖc x©y chuång tr¹i vµ khu v−ên ch¨n th¶ ph¶i ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu vµ c¸c ®Æc tÝnh tù nhiªn cu¶ gµ. Cô thÓ nh− sau: Nhu cÇu ¨n uèng, khÝ trêi, s¹n c¸t, bay nh¶y, chèng nãng, chèng rÐt. * NÕu nu«i theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp: Ta ®ãng mét « chuång 2m2- 3m2, tuú theo thùc tÕ cña mçi gia ®×nh. D−íi chuång nªn r¶i trÊu kh«, d¨m bµo hoÆc r¬m, cá kh« s¹ch c¾t ng¾n lµm thµnh líp ®Öm 5-10cm, hoÆc cã thÓ lµm b»ng tre, gç, cao 40-70cm so víi mÆt nÒn ®Ó ph©n r¬i xuèng nÒn råi dän ®i. * Nu«i b¸n ch¨n th¶: - Chuång nu«i kh«ng cÇn réng l¾m. MÆt tr−íc cña chuång h−íng vÒ phÝa ®«ng nam ®Ó mÆt trêi chiÕu vµo chuång buæi s¸ng ®¶m b¶o s¸t trïng vµ kh« r¸o, hîp vÖ sinh. - Sµn chuång lµm b»ng l−íi hoÆc tre th−a c¸ch mÆt ®Êt 0,5 - 1m ®Ó tho¸ng, kh« r¸o, dÔ dän vÖ sinh. - Xung quanh chuång rµo b»ng nh÷ng thanh tre hoÆc gç th−a c¸ch nhau 2-2,5cm ®Ó tho¸ng giã v−ên. Ban ngµy kh« r¸o th¶ gµ ra s©n, v−ên ch¬i, buæi tèi gµ vµo chuång ngñ. 19 III. M¸ng ¨n uèng - Khi gµ cßn nhá 1-3 ngµy tuæi, r¶i c¸m trªn giÊy lãt trong lång óm cho gµ ¨n. - Khi gµ 4-14 ngµy tuæi, cho gµ ¨n b»ng khay nh«m hoÆc m¸ng gµ con. - Khi gµ trªn 15 ngµy cho ¨n trªn m¸ng treo. - T¹o c¸c m¸ng uèng tr¸nh gµ nh¶y vµo n¬i uèng n−íc. Nªn mua m¸ng ¨n, uèng bµy b¸n t¹i c¸c cöa hµng ch¨n nu«i thó y. IV. BÓ t¾m c¸t cho gµ Gµ còng rÊt thÝch t¾m. Gµ t¾m b»ng c¸t bôi. X©y bÓ dµi 2m x 1m réng, cao 0,3m, trong bÓ chøa c¸t kh«, tro bÕp, cã Ýt bét l−u huúnh cho gµ t¾m. Nªn ®Ó bÓ c¸t ë n¬i cã bãng m¸t. Mçi bÓ c¸t cho 40 gµ. V. Dµn ®Ëu cho gµ T¹o mét sè dµn ®Ëu cho gµ ngñ ë trong chuång. Dµn ®Ëu b»ng tre, gç c¸ch nÒn chuång kho¶ng 0,5m, c¸ch nhau 0,3m Gµ rÊt thÝch ®Ëu trªn dµn. VI. æ ®Î Tuú tõng c¸ch nu«i c«ng nghiÖp hay b¸n ch¨n th¶ ®Ó lµm æ kh¸c nhau. - Nu«i gµ ®Î theo kiÓu c«ng nghiÖp lång nu«i gµ lµ æ ®Î, khi gµ ®Î trøng l¨n ra ngoµi. Nu«i th¶ hay b¸n c«ng nghiÖp ph¶i lµm æ ®Î. - Nu«i th¶ hay b¸n c«ng nghiÖp ph¶i lµm æ ®Î b»ng thïng, hoÆc chuång ®Î cho c¶ lo¹t gµ. §Ó ë n¬i tèi, khuÊt bãng gµ trèng hoÆc gµ m¸i kh¸c; tïy tõng gièng gµ, mét æ ®Î cho 5-10 gµ m¸i. VII. M¸ng c¸t sái §Æt ë mét sè m¸ng c¸t vµ sái, ®¸ nhá xung quanh b·i th¶ ®Ó gµ ¨n. Sái nhá nµy gióp gµ tiªu ho¸ thøc ¨n vµ xung cÊp mét phÇn chÊt kho¸ng. VIII. X©y dùng b·i th¶ §èi víi gµ nu«i b¸n c«ng nghiÖp hoÆc gµ nu«i th¶ ph¶i thiÕt kÕ nh÷ng b·i th¶. Mét khu gµ nu«i nªn x©y dùng 2-4 b·i th¶ ®Ó lu©n phiªn nhau. B·i th¶ nªn cã c©y bãng m¸t, cã trång cá xanh lµ nguån thøc ¨n cã chøa nhiÒu vitamin, kho¸ng, lµ nguån dinh d−ìng cho gµ. Cã b·i th¶ gµ tù do, vËn ®éng. Trªn b·i th¶ gµ cã thÓ t×m ®−îc mét sè thøc ¨n, t¾m n¾ng ®Ó t¹o vitamin D lµm x−¬ng r¾n ch¾c, søc khoÎ tèt Ýt bÞ bÖnh. 20 B·i th¶ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi gµ néi ®Þa, gµ ®Î trøng. Tuú ®iÒu kiÖn x©y dùng b·i th¶. 1m2 cho 1 con hoÆc 1 con gµ cÇn 1-5m2 B. Kü thuËt nu«i d−ìng ch¨m sãc I. Nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp NÕu nu«i c¸c gièng gµ thÞt míi nh−: AA, BE, Cobb, Hubbard, Isavedette... cã n¨ng suÊt thÞt cao, b×nh qu©n 50 ngµy ®· ®¹t träng l−îng 2-3kg, tiªu tèn thøc ¨n 2kg cho 1kg t¨ng träng th× ng−êi ta th−êng nu«i theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp. Yªu cÇu chÊt l−îng thøc ¨n cao, ®Æc biÖt tû lÖ ®¹m lu«n xÊp xØ 20%. Gµ con nªn mua cña nh÷ng tr¹i ch¨n nu«i gµ gièng lín, ®¶m b¶o chÊt l−îng h¬n, gµ mÑ ®−îc tiªm phßng ®Çy ®ñ c¸c vacxin nªn truyÒn miÔn dÞch chèng bÖnh cho gµ con. Trong 1- 2 tuÇn ®Çu sau khi në. Nªn chän gµ në ®óng ngµy (21 ngµy), në sím hoÆc në muén ®Òu kh«ng tèt, hay bÞ hë rèn, lßng ®á tån t¹i nhiÒu nªn hay bÞ viªm rèn mµ chÕt. - Chän gµ míi në ph¶i chän nh÷ng con nhanh nhÑn, ®Òu nhau, da ch©n s¨n, m×nh ®Çy l«ng. Lo¹i bá nh÷ng con cã dÞ tËt. - Kh«ng nªn kÐo dµi thêi gian chuyªn chë vµ tr¸nh nh÷ng lóc trêi qu¸ nãng hoÆc m−a dÔ lµm yÕu søc gµ con. Nªn ®ùng gµ trong thïng giÊy, kh«ng nªn ®ùng gµ trong nh÷ng thïng cã c¹nh s¾c dÔ ®©m hoÆc lµm s©y s¸t gµ con. CÊm ®ùng qu¸ nhiÒu, gµ con bÞ ng¹t nãng mµ chÕt. Mét hép giÊy 0,4m x 0,6m nªn ®ùng 100 con lµ võa. - Gµ con 1 ngµy tuæi th−êng kh«ng cho ¨n mµ chØ cho uèng n−íc. NÕu cho gµ ¨n ngay vµ nhÊt lµ cho ¨n nhiÒu chÊt ®¹m th× khèi luîng lßng ®á trong bông kh«ng tiªu ho¸ ®−îc sÏ lµm gµ dÔ chÕt trong tuÇn lÔ ®Çu. - NhiÖt ®é vµ ph−¬ng ph¸p óm gµ con: khi gµ míi në luîng mì Ýt nªn kh¶ n¨ng chÞu l¹nh rÊt yÕu, ta ph¶i s−ëi Êm cho chóng. Qua nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn, nhiÖt ®é trong chuång nh− sau lµ phï hîp: + Gµ tõ 1-7 ngµy tuæi cÇn nhiÖt ®é phßng 33-350C + Gµ tõ 7-15 ngµy tuæi cÇn nhiÖt ®é phßng 31-330C + Gµ tõ 15-21 ngµy tuæi cÇn nhiÖt ®é phßng 29-310C + Gµ tõ 21-30 ngµy tuæi cÇn nhiÖt ®é phßng 26-290C §Æc biÖt ë miÒn b¾c khi giã mïa ®«ng b¾c, nhiÖt ®é h¹ thÊp cÇn chó ý s−ëi Êm cho gµ. Sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p s−ëi Êm kh¸c nhau vµ kÕt hîp lÉn nhau. VÝ dô: che giã lïa, sö dông chÊt ®én chuång vµ ®Æc biÖt lµ sö dông ®iÖn ®Ó s−ëi Êm. Cø 2m2 dïng mét bãng ®iÖn 100W lµ võa. NÕu sö dông bÕp cñi hoÆc than ®Ó s−ëi Êm ph¶i rÊt chó ý phßng ch¸y vµ ®Æc biÖt ph¶i cho khãi ra ngoµi. - X©y dùng khÈu phÇn thøc ¨n: HiÖn nay thøc ¨n chÕ biÕn s½n cña c¸c h·ng n−íc ngoµi vµ trong n−íc rÊt s½n chØ cÇn mua vÒ cho gµ ¨n theo h−íng dÉn, chØ cÇn l−u ý mÊy ®iÒu: 21 + Kh«ng sö dông thøc ¨n cò, ®Ó l©u. + Kh«ng sö dông thøc ¨n b¶o qu¶n kÐm. V× trong thøc ¨n chÕ biÕn s½n cã c¸c vitamin, chÊt ®¹m , chÊt bÐo, chÊt ®−êng. ë hµm l−în cao dÔ bÞ ph©n huû theo thêi gian. NÕu ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n kÐm th× khi dïng thøc ¨n ®ã dÔ bÞ háng gµ. + Kh«ng sö dông thøc ¨n bÞ mèc, nÊm; tr¸nh mua ph¶i thøc ¨n rëm. Tr−êng hîp thøc ¨n bÞ nghi ngê lµ háng, gµ ¨n bÞ Øa ch¶y th× ph¶i chÕ biÕn l¹i. - Tù chÕ biÕn lÊy thøc ¨n: Cã thÓ tù chÕ biÕn lÊy thøc ¨n, tù chÕ lÊy thøc ¨n th× gi¸ thµnh h¹ h¬n, nu«i gµ cã nhiÒu lîi nhuËn h¬n. II. Nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p b¸n c«ng nghiÖp Do ®ßi hái cña kh¸ch hµng thÝch ¨n gµ nu«i b¸n c«ng nghiÖp v× mét sè lý do: gµ nu«i b¸n c«ng nghiÖp th−êng lµ nh÷ng gièng gµ cã n¨ng xuÊt thÊp, thÞt th¬m ngon, trøng th¬m ngon; kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña c¸c chÊt cã nguån gèc c«ng nghiÖp lµm cho thÞt, trøng gµ kÐm "s¹ch". MÆt kh¸c nu«i gµ b¸n c«ng nghiÖp dÔ nu«i h¬n, Ýt m¾c bÖnh h¬n, thêi gian cã thÓ b¸n kÐo dµi; gi¸ b¸n gµ cao h¬n gµ nu«i c«ng nghiÖp. NÕu nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp thêi gian nu«i gµ ng¾n; vÝ dô sau 50 ngµy ®¹t träng l−îng > 2,5kg, ng−êi nu«i ph¶i b¸n ngay nÕu nu«i thªm tõ 5-10 ngµy ng−êi nu«i ®· kh«ng cã l·i, nÕu nu«i trªn 10 ngµy ng−êi nu«i gµ ®· b¾t ®Çu bÞ lç. Do vËy nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp ph¶i ®i kÌm víi ®Çu tiªu thô tèt hoÆc c¬ së giÕt mæ, bao tiªu. NÕu nu«i theo ph−¬ng ph¸p ch¨n th¶ ng−êi nu«i gµ cã thÓ kÐo dµi thêi gian nu«i, chê khi ®−îc gi¸ cao míi b¸n, mÆt kh¸c nhu cÇu mua gµ ch¨n th¶ th−êng bao giê còng lín h¬n kh¶ n¨ng cung cÊp nªn kh«ng bao giê lo Õ thõa. Tãm l¹i nu«i gµ b¸n c«ng nghiÖp Ýt bÞ c¹nh tranh cña c¸c chñ t− b¶n lín nªn an toµn h¬n. Nu«i gµ b¸n c«ng nghiÖp lµ võa nu«i nhèt kiÓu c«ng nghiÖp, võa th¶ v−ên. Kü thuËt nu«i gµ b¸n c«ng nghiÖp 1. Chän gièng, nh©n gièng a) NÕu nu«i gµ lÊy thÞt nªn chän gièng gµ Ri, gµ Tµu vµng, gµ Nßi, gµ Hå, gµ §«ng T¶o, gµ MÝa... Chän gièng gµ ngo¹i: Gµ Tam Hoµng, (882), gµ L−¬ng Ph−îng, gµ lai Rhot-ri, gµ qu¹, gµ Sasso (Ph¸p). NÕu nu«i gµ néi chó ý ®Õn c«ng t¸c gièng, tr¸nh ®ång huyÕt dÉn ®Õn tho¸i ho¸, gi¶m n¨ng suÊt. §Ó tr¸nh ®ång huyÕt hµng n¨m cÇn ®æi chÐo gµ trèng gi÷a c¸c vïng vµ gi÷a c¸c gia ®×nh. L−u ý chän tû lÖ 1 trèng 8-10 m¸i lµ võa. Mét sè gia ®×nh tËp trung trøng l¹i ®Ó Êp thñ c«ng. Tñ Êp cã c«ng suÊt nhá tõ 200-300 qu¶. 22 Sau khi Êp në nhÊt thiÕt ph¶i nu«i óm 1 th¸ng råi míi th¶ dÇn ra v−ên, ®åi. * Cã thÓ sö dông mét sè c«ng thøc lai ®Ó s¶n xuÊt gièng thÞt: + Gièng gµ Ri x gièng gµ Tam Hoµng + Gièng gµ Ri x gµ L−¬ng Ph−îng. + Gièng gµ Nßi x gµ Tam Hoµng + Gièng gµ Tµu Vµng x gµ Tam Hoµng. b) Nu«i gµ lÊy trøng th−¬ng phÈm: TÊt c¶ c¸c gièng gµ ®Þa ph−¬ng ®Òu ®−îc n«ng d©n sö dông nh− c¸c gièng kiªm dông võa cho trøng, võa cho thÞt. Tuy nhiªn nÕu ®Ó nu«i lÊy trøng chØ nªn chän nh÷ng gièng gµ ®Î nhiÒu: + Gµ Ri + Tµu Vµng + Gµ Tam Hoµng + Gµ TB1 + Gµ L¬ go + Gµ G«n - lai Trªn ®©y lµ nh÷ng gièng gµ ®Î nhiÒu vµ chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn nu«i th¶ ë ViÖt Nam. 2. Ch¨m sãc nu«i d−ìng a) Nu«i gµ con tõ 0-1 th¸ng tuæi Tr−íc khi nu«i gµ óm ph¶i tiªu ®éc chuång phun Formol 2%; Halamid 0,5%, Crezin. Kü thuËt nh− phÇn nu«i theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp. B¾t ®Çu cho gµ tËp ¨n b»ng ng«, tÊm, g¹o nhá kÌm thªm mét Ýt h¹t mÌ (võng), tËp cho gµ ¨n lÉn víi thøc ¨n c«ng nghiÖp. Sau 4 - 5 ngµy míi cho gµ ¨n thøc ¨n c«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. Cho gµ ¨n tù do trong giai ®o¹n nµy. §èi víi gµ ®Þa ph−¬ng sau 4 tuÇn tuæi b¾t ®Çu tËp cho gµ ¨n rau xanh, ®å t−¬i ®Ó chuÈn bÞ ®−a gµ xuèng v−ên. b) Nu«i gµ tõ 1-2 th¸ng tuæi Th−êng sau 1 th¸ng cã thÓ th¶ gµ xuèng v−ên, ®åi hoÆc s©n réng. Thêi gian nµy ®µn gµ hay c¾n mæ nhau, nhÊt lµ gièng c«ng nghiÖp, trong ®iÒu kiÖn nu«i chËt hÑp, mËt ®é cao. Do vËy ®Ó h¹n chÕ hiÖn t−îng trªn cÇn cã c¸c biÖn ph¸p sau: - Th¶ dÇn cho gµ xuèng v−ên gi·n mËt ®é nu«i. - Cho gµ ¨n thªm rau xanh, cá. L−u ý cho gµ ¨n rau ®· röa s¹ch ®Ó phßng bÖnh. - C¾t má vµo tuÇn thø 7-8. Dïng bÊm mãng tay lo¹i lín hoÆc dao c¾t má chuyªn dïng. - Nh÷ng con bÞ mæ ch¶y m¸u ph¶i ®−a ra nu«i riªng vµ cÇm m¸u b»ng cån Iod 3% hoÆc dïng l¸ nhä nåi, l¸ cøt lîn ®Ó cÇm m¸u. 23 c) Nu«i gµ tõ 2-5 th¸ng tuæi Sau 60 ngµy tuæi, ®µn gµ cã thÓ ®−îc ch¨n th¶ hoµn toµn trong s©n v−ên, ®åi. DiÖn tÝch v−ên, s©n, ®åi ®Ó quyÕt ®Þnh l−îng gµ nu«i. NÕu nu«i chËt qu¸ ®Êt chãng d¬ bÈn, gµ hay èm yÕu. Nªn nu«i víi diÖn tÝch 1m2 /2-3 gµ. §èi víi gµ c«ng nghiÖp, nu«i lÊy thÞt vµ nu«i lÊy trøng kü thuËt kh¸c nhau. NÕu nu«i lÊy trøng cÇn h¹n chÕ cho ¨n ®Ó tr¸nh gµ bÐo qu¸ ®Î kh«ng tèt. Nu«i gµ ch¨n th¶ giai ®o¹n 4-5 th¸ng cÇn l−u ý: - Nu«i t¸ch riªng gµ m¸i trèng m¸i ®Ó tr¸nh gµ trèng quÊy rèi. - Lùa chän gµ m¸i giß tèt ®Ó lµm gièng. Lo¹i bá nh÷ng con chËm lín, vÑo s−ên, vÑo ch©n, kho¶ng c¸ch gi÷a hai x−¬ng h«ng hÑp. - Chän gµ trèng tèt ®Ó lµm gièng gåm nh÷ng con khoÎ m¹nh, nhanh nhÑn. - Tû lÖ trèng ®Ó l¹i 1 trèng 8-10 m¸i. - Tõ 22-25 tuÇn tuæi gµ b¾t ®Çu vµo ®Î. Chó ý cho gµ ¨n ®Çy ®ñ nhÊt lµ c¸c chÊt kho¸ng nh− Canxi ®Ó gµ cã ®ñ v«i t¹o vá trøng. * Tr−íc khi gµ vµo ®Î cÇn lµm mét sè viÖc sau: - TÈy giun cho gµ: + Dïng Mebendazol 10%: 1 gãi 2gram cho 2-4kg gµ + Dïng Tayzu: 1 gãi 4 gram cho 15 kg gµ. - Tiªm phßng Vaccin nhò dÇu Gumboriffa (Ph¸p); Newcastle (Ph¸p) hoÆc Vaccin: Bigopest (IBD - ND) nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o gµ con míi në cã ®ñ kh¸ng thÓ chèng bÖnh Gumboro, Newcasstle, IB, ®Ëu trong vßng 15 ngµy sau khi në. §iÒu rÊt quan träng khi nu«i gµ th¶ lµ ph¶i chó ý kh«ng ®Ó gµ uèng n−íc bÈn hoÆc uèng n−íc phÌn, n−íc lî lµm cho gµ bÞ Øa ch¶y, tróng ®éc, nhÊt lµ khi trêi míi m−a cã nhiÒu vòng n−íc trong v−ên bÞ nhiÔm bÈn hoÆc vïng n−íc phÌn, n−íc mÆn. d) Nu«i gµ m¸i ®Î - Gµ ta b¾t ®Çu ®Î tõ 24-26 tuÇn tuæi, cßn c¸c gièng gµ Trung Quèc nh− gµ Tam Hoµng 822, L−¬ng Ph−îng, gµ BT1 ®Î sím h¬n. - Gµ c«ng nghiÖp gièng trøng L¬ - go, G«n - lai b¾t ®Çu ®Î ë 20 tuÇn tuæi. Do ch−a quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ ch¨n nu«i gµ nªn bµ con n«ng d©n ch−a chó ý ®Õn chän gièng gµ néi mÆc dï rÊt muèn ph¸t triÓn ®µn, nh−ng gµ ®Î Ýt, hay Êp, tû lÖ në thÊp nªn vÊn ®Ò ph¸t triÓn gièng gµ néi rÊt khã kh¨n. Víi môc tiªu s¶n xuÊt nhiÒu trøng gièng, gµ con gièng, cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sau: - Sau 20 tuÇn tuæi cho gµ ¨n tù do, thøc ¨n ph¶i ®¶m b¶o 16-17% chÊt ®¹m. Bæ sung thªm Canxi, Photpho, thãc mÇm, gi¸ ®Ëu, rau xanh. - Lo¹i bá nh÷ng con ngo¹i h×nh kÐm, kho¶ng c¸ch x−¬ng h«ng hÑp. - TiÕn hµnh ghÐp mét con gµ trèng víi 10-12 gµ m¸i ®Ó t¹o thµnh mét ®µn, víi diÖn tÝch 50m2. §Ó tr¸nh ®ång huyÕt ph¶i ®æi trèng hµng n¨m. 24 * Nhu cÇu ¸nh s¸ng ®èi víi gµ ®Î: ¸nh s¸ng lµ yÕu tè t¸c ®éng tíi c¬ thÓ gµ; kh«ng nh÷ng ®Ó t¹o nhiÖt s−ëi Êm cho gµ con; ®Ó gµ ¨n ®−îc c¶ ban ngµy vµ ban ®ªm mµ ¸nh s¸ng cßn cã t¸c ®éng tíi c¬ chÕ sinh tæng hîp c¸c hooc m«n sinh dôc. C¸c hooc-m«n nµy tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trøng, chÝn trøng, rông trøng, h×nh thµnh qu¶ trøng hoµn chØnh vµ ®Î trøng. Quy tr×nh chiÕu s¸ng Tuæi gµ §é chiÕu s¸ng trong ngµy 0-3 ngµy 4-21 ngµy 28-140 ngµy Gµ ®Î 24/24 giê Gi¶m dÇn: d23-22-20-18-10 giê / ngµy 12 giê (¸nh s¸ng tù nhiªn) T¨ng dÇn tõ 12 giê - 18 giê/ ngµy - T¨ng ®é chiÕu s¸ng ban ®ªm 1 bãng 25-70W cho 2 ®µn gµ 25 con. Th¾p tõ 3 giê s¸ng ®Õn 6-7 giê s¸ng. - Gi÷ yªn tÜnh, tr¸nh x¸o ®éng, tr¸nh ån µo, tr¸nh chã, mÌo, chuét quÊy. - Vµo mïa thu gµ ta th−êng thay l«ng. Thêi gian thay l«ng kÐo dµi kho¶ng 2 th¸ng. Khi gµ thay l«ng tû lÖ ®Î thÊp, nh−ng ®õng thÊy ®Î Ýt mµ cho ¨n kÐm ®i. CÇn cho ¨n tèt vµ ¨n thªm l−îng Methionin ®Ó gµ mäc l«ng tèt h¬n. - Gµ ®Þa ph−¬ng nh− gµ Ri, gµ Hå, gµ MÝa, gµ Trung Quèc... còng th−êng hay Êp. - Muèn cã nhiÒu gµ vµ trøng gièng th× kh«ng nªn cho gµ Êp,. Kinh nghiÖm lµm gµ bá Êp lµ: + Nhèt vµo gµ lång, ®Ó n¬i tho¸ng m¸t s¸ng sña. + Tiªm Analgin 30% cña Hanvet 1ml/1 con, ngµy 2 lÇn, liªn tôc trong 5 ngµy. + Tiªm AD3E 1ml/1 con; ngµy 1 lÇn, liªn tôc trong 5 ngµy. + Nhèt chung víi gµ trèng ®Ó cho nã quÊy ph¸. 25 PhÇn III ChÕ biÕn thøc ¨n I. Vai trß vµ t¸c dông c¸c chÊt trong khÈu phÇn ¨n 1. ChÊt ®¹m ChÊt ®¹m cßn gäi lµ chÊt protein, lµ chÊt quan träng nhÊt, ®¾t tiÒn nhÊt trong khÈu phÇn thøc ¨n cho gµ. Tû lÖ ®¹m chiÕm tõ 15-35% trong khÈu phÇn. C¸c nguyªn liÖu chøa nhiÒu ®¹m lµ bét c¸ nh¹t, bét thÞt, bét s÷a, bét t«m, tÐp, kh« ®Ëu t−¬ng, kh« ®Çu ®Ëu xanh, kh« l¹c. C¸c Acid amin nh− Lysin, Methionin, Trytrophan... lµ c¸c chÊt tham gia trong hµng lo¹t qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, ®Æc biÖt trong trao ®æi, hÊp thô c¸c chÊt ®¹m trong c¬ thÓ. ChÊt ®¹m t¹o nªn thÞt, trøng vµ c¸c chÊt ®¹m trong c¬ thÓ gia cÇm. - §¹m ®éng vËt kh«ng nªn ®−a vµo nhiÒu v× gi¸ thµnh ®¾t. Gµ gièng c«ng nghiÖp lín nhanh cÇn nhiÒu ®¹m h¬n gµ néi, gµ ta do ®ã thøc ¨n cho gµ ta rÎ h¬n thøc ¨n cho gµ c«ng nghiÖp. Kh«ng nªn dïng bét s÷a v× gµ kh«ng cã men tiªu ho¸ s÷a nªn Ýt hÊp thô ®−îc s÷a, s÷a kh«ng tiªu g©y nªn ph©n thèi vµ dÔ Øa ch¶y. Gµ con cÇn nhiÒu ®¹m ®éng vËt h¬n gµ lín. Gµ nu«i thÞt nªn dïng Ýt ®¹m ®éng vËt ®Ó gi¶m gi¸ thµnh thøc ¨n, gi¶m gi¸ thµnh thÞt trøng. §èi víi gµ nu«i b¸n c«ng nghiÖp cã thÓ sö dông ®¹m ®éng vËt sèng nh− giun (nu«i), mèi (nu«i), t«m, c¸ sèng ®Ó gi¶m gi¸ thµnh ch¨n nu«i. - §¹m thùc vËt (b¸nh kh« dÇu l¹c, ®Ëu lµnh, ®Ëu xanh). Trong h¹t ®Ëu t−¬ng cã chøa mét lo¹i men ng¨n c¶n tiªu ho¸ vµ hÊp thô thøc ¨n, do ®ã tr−íc khi dïng ph¶i rang chÝn triÖt tiªu men ®ã th× gia sóc, gia cÇm míi tiªu ho¸ ®−îc. Dïng ®¹m thùc vËt rÎ tiÒn, gi¸ thµnh thøc ¨n thÊp, mÆt kh¸c thÞt gµ l¹i th¬m ngon h¬n. NÕu dïng bét kh« dÇu l¹c, kh« ®Ëu nµnh ph¶i chó ý tr¸nh ®Ó mèc. Khi bÞ mèc sinh ra chÊt ®éc gäi chung lµ Mycotoxin, trong ®ã ®éc tè aflatoxin rÊt ®éc vµ lµm cho gµ, lîn Øa ch¶y, háng gan, chËm lín. Tuy nhiªn, ®¹m thùc vËt thiÕu hoµn chØnh vÒ acid amin nªn ph¶i thay thÕ mét phÇn b»ng ®¹m ®éng vËt. - C¸c Acid amin rÊt cÇn cho gµ lµ Methionin, Lysin, sau ®ã ®Õn Tryptophan, Meth + Cyst. C¸c Acid amin thay thÕ mét l−îng lín c¸c chÊt ®¹m ®éng vËt vµ thùc vËt trong khÈu phÇn thøc ¨n, mµ vÉn ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña gia sóc, gia cÇm; chÊt l−îng thÞt, trøng tèt. CÇn bæ sung vµo thøc ¨n võa ®ñ ®Ó gi¶m gi¸ thµnh thøc ¨n gi¶m gi¸ thµnh thÞt trøng (0,1 - 0; 15-0,2%). 2. ChÊt tinh bét Cßn gäi lµ chÊt Gluxid cung cÊp n¨ng l−îng, chuyÓn ho¸ thµnh phÇn mì vµ ®¹m cho c¬ thÓ, t¹o n¨ng l−îng ®Ó gµ chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ vËn ®éng. ChÊt tinh bét chiÕm 60-80% trong khÈu phÇn thøc ¨n cña gia cÇm. 26 Nh÷ng nguyªn liÖu chñ yÕu cung cÊp tinh bét lµ: ng«, g¹o, thãc, c¸m, khoai, s¾n. S¾n cã nhiÒu chÊt ®−êng nh−ng Ýt chÊt ®¹m vµ cã thÓ cßn cã chÊt ®éc vµ dÔ bÞ nÊm mèc nªn chØ thay thÕ ®−îc mét phÇn chÊt bét, ®Æc biÖt víi gµ con kh«ng nªn sö dông bét s¾n. Ta cã thÓ thay thÕ mét phÇn nguyªn liÖu nµy b»ng nguyªn liÖu kh¸c ®Ó phï hîp víi tõng ®Þa ph−¬ng vµ gi¶m gi¸ thµnh, nh−ng chØ nªn thay thÕ mét phÇn. Trong thùc tÕ cã thÓ sö dông thªm ®−êng vµ ®−êng Glucoza cho uèng võa chèng mÖt mái, võa t¨ng n¨ng l−îng cho gµ. 3. ChÊt bÐo (lipid) T¹o mét phÇn n¨ng l−îng vµ chñ yÕu t¹o mì trong c¬ thÓ gµ. Nhu cÇu chÊt bÐo trong c¬ thÓ gµ cÇn Ýt. - Gµ con cÇn d−íi 4%, nÕu cao h¬n gµ khã tiªu, dÔ bÞ Øa ch¶y. - Gµ hËu vÞ vµ gµ ®Î d−íi 5%, nÕu nhiÒu lµm cho gµ bÐo qu¸, ®Î kÐm. - §èi víi gµ nu«i th¶ cã thÓ cung cÊp chÊt bÐo nhiÒu h¬n. 4. ChÊt kho¸ng Nhu cÇu kho¸ng lµ 2-3% ®èi víi gµ con vµ gµ hËu bÞ 4-7% ë gµ ®Î. ChÊt kho¸ng t¹o x−¬ng ë gµ vµ tham gia trong hµng lo¹t c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ gia cÇm. §èi víi gµ ®Î cÇn nhiÒu kho¸ng Canxi, Phot - pho ®Ó t¹o nªn vá trøng. Mét sè chÊt kho¸ng tham gia t¹o nªn m¸u nh− Fe, Cu, Co (s¾t, ®ång, c«ban). Mét sè kho¸ng tham gia t¹o hÖ ®Öm vµ men xóc t¸c sinh häc. §èi víi gia cÇm chØ cÇn bæ sung Premix lµ ®ñ kho¸ng, nhÊt lµ gµ ch¨n th¶ chóng cã thÓ kiÕm ®−îc chÊt kho¸ng tõ ®Êt, sái, c¸t. 5. ChÊt vitamin ChÊt vitamin chiÕm tû lÖ rÊt Ýt,. Bæ sung c¸c vitamin b»ng c¸c lo¹i Premix vitamin vµ c¸c chÊt rau xanh, bét cá... Hanmix, Hanminvit, Multivi, Bcomplex lµ c¸c chÊt bæ sung vitamin vµ c¸c kho¸ng vi l−îng cho gia cÇm, gia sóc. §èi víi gµ ch¨n th¶, bæ sung vitamin thªm b»ng rau xanh, cá xanh t−¬i. Cholin lµ chÊt thuéc vitamin nhãm B rÊt cÇn bæ sung vµo thøc ¨n ®Ó gµ lín nhanh, thÞt ngon (tû lÖ 1,5- 2,5kg/ tÊn thøc ¨n hçn hîp). 6. ChÊt x¬ Tû lÖ dïng chÊt x¬ lµ 2-5% trong khÈu phÇn thøc ¨n. Nguån chÊt x¬ chñ yÕu lµ bét cá, ngoµi ra cßn cã bét vá l¹c, c¸m g¹o, kh« ®Ëu nµnh (®Ëu t−¬ng). Môc ®Ých cho chÊt x¬ ®Ó t¹o ®é në cña diÒu, d¹ dµy, ruét, t¹o khu«n cho ph©n. 27 7. C¸c chÊt kh¸c N−íc ta cã khÝ hËu nãng Èm, nÊm mèc ph¸t triÓn nhiÒu, do ®ã ng«, l¹c, ®Ëu, bét c¸ th−êng bÞ nÊm mèc. NÊm mèc s¶n sinh ra ®éc tè gäi chung lµ Mycotoxin, trong ®ã chÊt Aflatoxin lµm cho gia cÇm, gia sóc Øa ch¶y, ph¸ huû gan vµ c¸c c¬ quan nhu