Luận án Giải pháp phát triển hệ thống thông tin tín dụng trong hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện nay

g thẻ từ các NHTM, các thông tin khác có liên quan (như vi phạm thanh toán, vi phạm sử dụng séc, liên quan đến tranh chấp, kiện tụng...) từ các cơ quan liên quan và các phương tiện thông tin đại chúng. (iii) Xử lý thông tin và tập hợp theo mã khách hàng cá nhân duy nhất. Tạo lập thành các báo cáo: danh sách cá nhân đã từng vi phạm thanh toán, séc, vỡ nợ, danh sách khách hàng có hiện tượng gian lận, giả mạo, vay đồng thời tại nhiều NHTM, chấm điểm tín dụng đối với khách hàng cá nhân... (iv) Cung cấp thông tin theo định kỳ và theo từng lần hỏi tin của NHTM và cung cấp thông tin cho CIC NHNN theo quy định. c) Về yêu cầu lao động Điều tra sơ bộ hiện có tổng số 3 triệu khách hàng, theo kinh nghiệm của các công ty TTTD tiêu dùng trong khu vực thì mỗi cán bộ chịu trách nhiệm khoảng 200.000 hồ sơ khách hàng là phù hợp, dự kiến số lượng cán bộ cần cho mỗi phòng này trong giai đoạn đầu là 15 người. d) Yêu cầu về công nghệ và trang bị thiết bị tin học Yêu cầu về công nghệ tin học, truyền thông áp dụng cho nghiệp vụ này rất cao, việc thu thập, xử lý và cung cấp thông phải có chương trình phần mềm riêng thích hợp đối với từng nghiệp vụ và phải on-line thông qua Web. Yêu cầu bảo mật, chống xâm nhập để sửa đổi làm sai lệch, hoặc để tiết lộ, rò rỉ thông tin cá nhân là rất quan trọng, vì các thông tin cá nhân rất nhạy cảm. Về thời gian thành lập, đề nghị NHNN VN nên khẩn trương xúc tiến sớm, theo kinh nghiệm của Hồngkông, Singapore, Thái Lan...từ khi bắt đầu trình NHTW cho phép thành lập đến khi ra đời công ty TTTD tiêu dùng cũng phải mất từ 2 đến 3 năm, trong khi nền hành chính của họ không quan liêu, làm việc rất hiệu quả. e) Đề xuất một số sản phẩm đối với công ty TTTD tiêu dùng Tham khảo kinh nghiệm các công ty TTTD tiêu dùng trong khu vực, xin đề xuất một số sản phẩm dạng đơn giản áp dụng cho VN (trước mắt khi chưa có công ty TTTD tiêu dùng thì có thể ứng dụng tại CIC) để ngăn ngừa rủi ro trong tín dụng tiêu dùng, gồm: - Danh sách khách hàng có quan hệ nhiều TTCTD; - Danh sách khách hàng đã từng có vi phạm thanh toán, séc, có nợ xấu, vi phạm thẻ tín dụng; - Danh sách khách hàng có dư nợ lớn cần chú ý; - Danh sách khách hàng có những vi phạm pháp luật, đã bị tuyên án; - Hồ sơ khách hàng có vấn đề như giả mạo số chứng minh thư nhân dân (CMT); khai gian tên, địa chỉ, số CMT trùng với số CMT của người khác hoặc số CMT không hợp lệ; - Danh sách khách hàng hiện đang có nhiều NHTM cùng đồng thời hỏi tin (khách hàng đang cố gắng vay tiền tại nhiều NHTM). Tóm lại, việc thành lập công ty TTTD tiêu dùng dưới hình thức cổ phần là rất quan trọng, cần thiết trong giai đoạn hiện nay để hỗ trợ nghiệp vụ cho vay tiêu dùng và nghiệp vụ thẻ tín dụng, đồng thời còn có ý nghĩa thúc đẩy xã hội hoá hoạt động TTTD, dần xoá bao cấp trong hoạt động TTTD. 3.3.1.3. Giải pháp thành lập công ty XLTD DN Việc hình thành công ty XLTD DN VN có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng của thị trường tài chính ở VN. Một mặt nó hoàn thiện cấu trúc hệ thống TTTD ngân hàng VN, mặt khác nó sẽ là cơ quan độc lập, khách quan để cung cấp thông tin về XLTD DN phục vụ cho hoạt động tín dụng của các NHTM và cho nhiệm vụ quản lý, giám sát của NHNN. Chỉ thị số 21/2005/CT-TTg ngày 15/6/2005 của Thủ tướng Chính phủ v/v “triển khai thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về công tác đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn nhà nước và chống lãng phí, thất thoát trong đầu tư xây dựng” ghi rõ: NHNN VN xây dựng thí điểm dịch vụ đánh giá tín nhiệm DN để các ngân hàng có cơ sở khi xem xét cho DN vay vốn. Như vậy cả về lý luận và thực tế nhu cầu hoạt động tín dụng cho thấy, cần phải sớm hình thành công ty XLTD DN ở VN. Có thể tách từ Phòng Phân tích của CIC để thành lập công ty XLTD, hoặc thành lập một công ty mới theo 3 phương án: (1) là đơn vị sự nghiệp thuộc NHNN, hoặc (2) thành lập công ty cổ phần với các cổ đông là CIC và các TCTD, hoặc (3) công ty hoàn toàn tư nhân. Theo tôi, nên lựa chọn phương án thành lập công ty cổ phần với cổ đông chính là các TCTD và một số đối tác nước ngoài có uy tín. Tại chương 2 đã nêu thực tế CIC đang có phòng phân tích, XLTD DN, nhưng cũng chỉ ra những tồn tại của nó. Do là một phòng nên không có đủ sức mạnh, tính chuyên nghiệp không cao, không đáp ứng được các yêu cầu về số lượng, chất lượng và đối tượng hỏi tin. Mặt khác, là một cơ quan thuộc sở hữu nhà nước nên nó không đảm bảo tính khách quan, độc lập trong việc đánh giá DN, nhất là với DN nhà nước, tạo tâm lý e ngại cho các NHTM, nhất là các chi nhánh ngân hàng nước ngoài, do vậy nhu cầu sử dụng tin sẽ hạn chế. Hơn nữa, do các quy định hiện hành nên CIC, với tư cách là một đơn sự nghiệp rất khó khăn trong việc hợp tác, liên doanh với các công ty XLTD có uy tín trên thế giới để nâng cao trình độ chuyên môn về XLTD. Đó chính là lý do để tác giả đề nghị nên tách dịch vụ XLTD ra khỏi CIC và khẩn trương xúc tiến thành lập công ty XLTD cổ phần. a) Đề xuất về mô hình công ty cổ phần XLTD DN Các cổ đông tham gia nên theo tỷ lệ: CIC góp vốn 20%, một số TCTD lớn (kể cả các chi nhánh ngân hàng nước ngoài) góp vốn 60%, lựa chọn một đối tác có uy tín trên thế giới về XLTD, có công nghệ XLTD tiên tiến, có kinh nghiệm thực tiễn, quan tâm đến thị trường VN để hợp tác góp vốn 20%. Về bộ máy tổ chức, ngoài hội đồng quản trị, ban điều hành còn cần có hội đồng đánh giá, quyết định XLTD với các thành viên từ các cổ đông và các nhà khoa học trong, ngoài ngành để xem xét quyết định mức xếp loại trước khi công bố, nhằm đảm bảo khách quan, trung thực. Về nghiệp vụ, cần có các phòng chuyên môn như: phòng thu thập, xử lý thông tin; phòng phân tích, XLTD; phòng dịch vụ cung cấp thông tin. Về chức năng, nhiệm vụ, trước mắt công ty tập trung XLTD DN chủ yếu về khả năng trả nợ vay để phục vụ chủ yếu cho hệ thống ngân hàng, có thể mở rộng phục vụ cho các đối tượng khác như: các công ty bảo hiểm, các quỹ đầu tư, các DN. Trong tương lai có thể mở rộng xếp loại các công cụ nợ để phục vụ thêm cho thị trường chứng khoán. Về đào tạo nhân viên để mở rộng hoạt động XLTD cần phải được chú trọng thực hiện ngay, vì đây là một quá trình lâu dài cần phải chuẩn bị công phu về các nội dung: về kỹ năng phân tích tài chính; về kiến thức phân tích kinh doanh và ngành; về phương pháp luận và quy trình xếp hạng tín dụng DN. Các khoá này sẽ trang bị các kiến thức để xây dựng một phương pháp luận xếp hạng có thực tiễn, tính áp dụng cao mà lại có hiệu quả cao. b) Đề xuất bổ sung thêm một số điểm mới về nội dung XLTD DN Xuất phát từ lý luận, căn cứ thực trạng dịch vụ XLTD DN đang thực hiện tại CIC, căn cứ vào đặc điểm hệ thống tài khoản kế toán của VN, tôi xin đề xuất bổ sung một số nội dung XLTD DN nhằm nâng cao chất lượng xếp loại (đề xuất này có thể thực hiện tại CIC khi chưa tách dịch vụ này sáp nhập sang công ty XLTD) như sau: Cần đưa vào phân tích thêm các chỉ tiêu phi tài chính (1) Sản phẩm của DN có chất lượng ra sao, đứng vị trí nào trên thị trường, chiếm bao nhiêu phần trăm trên thị trường hiện tại và tương lai, khả năng tiêu thụ, sản phẩm hướng tới thị trường nào, tiêu thụ trong nước hay xuất khẩu, khả năng cạnh tranh của sản phẩm đó ở trong nước và ngoài nước, sản phẩm có được hợp đồng bao tiêu không. Vòng đời sản phẩm đó như thế nào, hiện tại đang ở điểm nào của chu kỳ vòng đời sản phẩm, sự phát triển, đổi mới, thay thế của sản phẩm đó trong tương lai như thế nào, tình trạng biến động giá cả của sản phẩm đó qua các năm hoặc có tính chu kỳ theo mùa, vụ. (2) Công nghệ sản xuất: đối với các DN sản xuất, công nghệ giữ vai trò đặc biệt quan trọng vì công nghệ sẽ quyết định việc sản xuất ra những sản phẩm có chất lượng tốt và giảm giá thành, nó có ảnh hưởng lớn đến kết quả kinh doanh, đến khả năng hoàn trả vốn vay. Đánh giá công nghệ hiện tại của DN nhằm xác định nó thuộc loại loại cao, trung bình hay thấp. Cơ sở đánh giá có thể dựa vào năm ra đời của thế hệ thiết bị đó và so sánh với chu kỳ đổi mới công nghệ của ngành. Ví dụ như đối với DN hoạt động trong ngành điện tử thì luôn phải đứng trước những đe doạ bởi tốc độ thay đổi công nghệ trong ngành này diễn ra nhanh chóng. (3) Về tổ chức quản lý DN: đánh giá về tổ chức quản lý của một DN dựa trên tính hữu hiệu của mô hình tổ chức và bộ máy quản trị mà người ta có thể áp dụng cho một DN bởi mỗi DN có những đặc trưng đặc thù về ngành nghề sản phẩm, chiến lược kinh doanh, trình độ nhân viên. (4) Lịch sử hoạt động của DN phản ánh quá trình hoạt động của DN qua các năm. DN nào có tình hình lịch sử tốt, sản phẩm có chất lượng tốt sẽ mang lại cho DN uy tín cao và ngược lại, những DN có lịch sử không rõ ràng, đã có những tranh chấp, kiện tụng liên quan đến vấn đề chất lượng sản phẩm xấu hoặc giả mạo nhãn hiệu hàng hoá sẽ mang lại uy tín thấp cho DN. Đề xuất việc cho điểm cụ thể với một số chỉ tiêu cần bổ sung như sau: Biểu 3.06 Bảng tính điểm cho các chỉ tiêu phi tài chính STT Tên chỉ tiêu Nội dung Điểm Công nghệ Hiện đại Trung bình Lạc hậu 7 5 0 Tổ chức quản lý Tốt Trung bình Yếu 5 3 0 Sản phẩm của DN Có thương hiệu nổi tiếng Có thương hiệu Không có thương hiệu 5 3 0 Lịch sử hoạt động Tốt Trung bình Có vấn đề 5 3 0 Điểm tối đa: 22 điểm Tác giả tự tổng hợp Điểm tối thiểu: 0 điểm Cần đưa vào phân tích thêm một số chỉ tiêu tài chính Hiện nay CIC và các NHTM mới đưa vào phân tích để XLTD các tỷ số tài chính, còn các chỉ tiêu tài chính nhóm 2 cũng có vai trò rất quan trọng nhưng chưa đưa vào, vì vậy tôi đề xuất cần đưa thêm một số chỉ tiêu như sau: (1) Kết quả kinh doanh là một chỉ tiêu nổi bật nhất, nó phản ánh rõ nét nhất hoạt động kinh doanh. Vấn đề cần quan tâm là kết quả kinh doanh lãi, hay lỗ, nếu lãi có ổn định, vững chắc không nếu lỗ thì do nguyên nhân gì, có thể khắc phục được không. (2) Nợ xấu, đối với ngân hàng thì chỉ tiêu nợ xấu (nhóm 3,4,5 theo QĐ 493) là rất nhạy cảm, nếu tỷ lệ nợ xấu trên 2% tổng dư nợ, hoặc ở dạng nợ khó đòi thì cần phải phân tích kỹ để tìm ra nguyên nhân, biện pháp khắc phục. (3) Tài sản bảo đảm tiền vay, tài sản bảo đảm tiền vay có nhiều loại như bất động sản, giấy tờ có giá, máy móc thiết bị...Cần xem xét tình hình tài sản bảo đảm tiền vay về giá trị và giấy tờ pháp lý, đã thế chấp ở đâu, thứ tự ưu tiên khi thanh lý tài sản đó nếu xảy ra rủi ro, các thủ tục pháp lý để thanh lý tài sản đó thế nào, chi phí vật chất và thời gian để thanh lý, độ bền vững của tài sản đó trước tác động của môi trường, hao mòn vô hình và hữu hình. (4) Tốc độ tăng trưởng, gồm 3 chỉ tiêu: - Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận: lợi nhuận là một chỉ tiêu phản ánh hoạt động kinh doanh tốt hay kém một cách rõ nét nhất - Tốc độ tăng trưởng nguồn vốn chủ sở hữu: nguồn vốn chủ sở hữu của DN là chỉ tiêu tổng hợp phản ánh toàn bộ nguồn vốn thuộc sở hữu của DN, các quỹ của DN và các phần kinh phí. Việc tăng hay giảm nguồn vốn chủ sở hữu qua các năm là một yếu tố rất quan trọng khi xem xét đánh giá xếp loại DN. - Tốc độ tăng trưởng doanh thu: doanh thu phản ánh toàn bộ doanh thu thực tế của DN trong một kỳ hạch toán. Thực hiện so sánh doanh thu giữa các năm sẽ biết được giá trị sản phẩm mà DN đã bán, đã cung cấp cho khách hàng tăng hay giảm. Đề xuất cho điểm cụ thể với một số chỉ tiêu tài chính nhóm 2 cần bổ sung tại biểu 3.07 như sau: Biểu 3.07 Bảng tính điểm cho các chỉ tiêu tài chính nhóm 2 STT Tên chỉ tiêu Nội dung Điểm Kết quả kinh doanh Lãi 3 năm liên tục Lãi năm hiện tại Lỗ 10 5 0 Nợ quá hạn Không có nợ qua hạn 3 năm liên tục Nợ quá hạn nhỏ hơn 5% Nợ qua hạn lớn hơn 5% 10 5 0 Tài sản thế chấp, bảo lãnh Tài sản thế chấp là giấy tờ có giá hoặc bảo lãnh của BTC, NH TSTC là bất động sản hoặc bảo lãnh của DN được xếp loại từ BBB trở lên TSTC bảo lãnh còn lại 10 5 0 Tốc độ tăng trưởng vốn chủ sở hữu Tăng Giảm 5 1 Tốc độ tăng trưởng doanh thu Tăng Giảm 5 0 Điểm tối đa: 40 điểm Tác giả tự tổng hợp Điểm tối thiểu: 1 điểm 3.3.1.4. Giải pháp phát triển hoạt động TTTD tại các NHTM Bộ phận TTTD của các NHTM có vai trò rất quan trọng, là cơ sở nền móng của hệ thống TTTD ngân hàng, nếu các bộ phận này hoạt động không tốt, không có sự phối hợp chặt chẽ với CIC thì hoạt động chung của cả hệ thống sẽ bị kém hiệu quả. Vì thế để hoàn thiện và phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN thì ngoài giải pháp về phía CIC, cần phải cải tiến đồng bộ với các NHTM. Sau đây là đề xuất các giải pháp về chính sách, tổ chức, cán bộ, thu thập thông tin, lập báo cáo TTTD và XLTD đối với các NHTM: a) Giải pháp về chính sách của các NHTM Bất cứ một hoạt động nào nếu có một chính sách, đường lối đúng đắn, một lộ trình thực hiện khả thi và các biện pháp thích hợp tương ứng thì mới thúc đẩy hoạt động đi đúng hướng, đạt mục đích đã đặt ra. Đối với hhoạt động TTTD cũng vậy, các NHTM phải hết sức coi trọng khâu chính sách thì mới đạt được kết quả tốt, luận án đề xuất một số hướng như sau: - Hội đồng quản trị và các lãnh đạo cao cấp của NHTM phải nhận thức đây là một nhiệm vụ sống còn đối với hoạt động tín dụng để ngăn ngừa hạn chế rủi ro. Trong nền kinh tế thị trường, việc thực hiện TTTD, khai thác sử dụng TTTD là điều kiện tiên quyết để ngân hàng phát triển bền vững, chứ không phải thực hiện miễn cưỡng, chiếu lệ hoặc làm theo phong trào. Từ nhận thức đó để coi trọng việc thực hiện TTTD đi đôi với quản trị rủi ro tín dụng là một trong những nhiệm vụ cần phải quan tâm sâu sát, đầu tư thích đáng. Tư tưởng này cần quán triệt sâu rộng đến tất cả các phòng ban, các chi nhánh và đến tất cả mọi cán bộ nghiệp vụ. Bởi vì, nếu chỉ là ý thức của lãnh đạo, chưa biến thành ý thức tập thể sâu rộng thì chưa thể thực hiện nhất quán được. - Tư tưởng đó phải biến thành hành động cụ thể. Đó là phải đầu tư thích đáng cho việc học tập kinh nghiệm trong và ngoài nước, phải hiểu rõ về lí luận và áp dụng vào ngân hàng mình một cách phù hợp nhất. - Phải đưa ra những qui định chặt chẽ trong qui trình tín dụng từ khâu xem xét cho vay, quyết định cấp tín dụng và theo dõi giám sát khoản vay. Bắt buộc phải tra cứu thông TTTD, phải đánh giá XLTD khách hàng trước, trong và sau khi cho vay. Qui định này phải được thực hiện nghiêm minh. - Phải chuyển hướng tư duy trong hoạt động tín dụng trên cơ sở kinh nghiệm thực tiễn, truyền thống sang tư duy coi trọng thông tin. Hoạt động tín dụng nên dựa trên cơ sở thông tin chứ không nên dựa hoàn toàn vào tài sản bảo đảm như trước đây. - Phải đưa vào qui chế thi đua khen thưởng, kỷ luật, nơi nào, người nào thực hiện tốt phải được khen thưởng để động viên khích lệ, ngược lại, nơi nào, người nào xem nhẹ việc này, không thực hiện hoặc thực hiện hình thức thì cần phải xử lý nghiêm minh. - Cuối cùng phải đưa ra một chính sách quản trị rủi ro tín dụng chặt chẽ, đồng bộ cả về khâu tổ chức, nhân sự, các bước tiến hành, lộ trình thực hiện, chính sách ưu tiên về loại hình ngành nghề, các chính sách đối với khách hàng sau khi đã được xếp loại. b) Giải pháp về tổ chức Hiện nay tại hội sở chính các NHTMNN và một số NHTMCP đã hình thành phòng TTTD, phòng quản trị rủi ro tín dụng (trong đó có tiến hành đánh giá, XLTD DN) còn tại các chi nhánh thì các cán bộ tín dụng đảm nhiệm. Đây cũng là một bước tiến mạnh về tổ chức. Tuy nhiên qua khảo sát trên thực tế cho thấy, mặc dù đã có tổ chức nhưng việc thực hiện còn khá lúng túng, ranh giới chức năng giữa phòng TTTD, phòng quản trị rủi ro và phòng tín dụng chưa rõ ràng, tiếng nói phòng TTTD, phòng quản trị rủi ro chưa có trọng lượng đối với hội đồng phê duyệt tín dụng. Vậy phải chăng mô hình tổ chức đưa ra là chưa phù hợp. Vấn đề là ở chỗ phân dịnh chức năng của các phòng trên chưa rõ ràng, qui trình luân chuyển xử lý hồ sơ khách hàng vay chưa phù hợp. Phòng tín dụng có rất nhiều thông tin về khách hàng, trong đó cả những thông tin thuộc về kinh nghiệm do quản lý lâu ngày, những thông tin ngầm do trực tiếp giao dịch với khách hàng và nhiều thông tin bằng văn bản nhưng không đưa vào hồ sơ tín dụng, vì theo qui định trong hồ sơ không có những loại tin này. Những thông tin đó cũng không lưu vào máy tính để tạo thành cơ sở dữ liệu chung cho các phòng và toàn hệ thống. Chính vì vậy tại phòng TTTD, phòng quản trị rủi ro tín dụng chỉ có những thông tin cơ bản nhất. Sự khác biệt về các thông tin này đã làm cho kết quả báo cáo của các phòng này về cùng một khách hàng có sự khác biệt nhất định, khó khăn cho hội đồng tín dụng khi đưa ra phán quyết. Như vậy do không có đủ cơ sở khoa học để quyết định, hơn nữa như đã nêu, chỉ căn cứ vào kết quả xếp loại thì kết quả xếp loại của DN nhìn chung rất thấp (do chỉ số trung bình ngành không chính xác, đưa ra sàn chuẩn quá cao, không DN nào vượt qua để được xếp loại AAA) nên hội đồng tín dụng các NHTM lại quay về phương pháp kinh nghiệm truyền thống, không chú trọng kết quả xếp loại. Để giải quyết tồn tại trên về mặt tổ chức theo hướng: - Củng cố lại phòng TTTD, bổ sung đủ nhân lực, trang bị đủ máy móc, thiết bị cần thiết, qui định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ với phòng tín dụng, phải có sự tách biệt rõ ràng để đảm bảo kiểm tra hai tay, kiểm tra chéo về thông tin. - Để tránh sự chênh lệch về thông tin, đề nghị thực hiện tốt việc nhập thông tin vào máy tính để tạo thành cơ sở dữ liệu tập trung, đồng thời phòng TTTD cần thu thập thêm từ nhiều nguồn thông tin khác như đã đề xuất ở giải pháp thu thập thông tin. - Tại các chi nhánh nên tách việc XLTD DN ra ngoài phòng tín dụng, nên thành lập 1 bộ phận quản trị rủi ro trực thuộc giám đốc để đảm bảo tính khách quan. c) Giải pháp về cán bộ thực hiện Con người thực hiện là nhân tố quyết định thắng lợi cơ bản cho công tác này. Vì thế cần phải đào tạo bồi dưỡng để xây dựng cho được một đội ngũ chuyên gia thạo về TTTD và phân tích, đánh giá, XLTD DN tại mỗi ngân hàng kể cả ở hội sở chính và tại các chi nhánh. Đi đôi với việc đào tạo cũng phải coi trọng đến quyền lợi và chế độ đãi ngộ, tránh hiện tượng thực tế là không ai muốn làm cán bộ xếp loại, họ chỉ muốn làm cán bộ tín dụng. d) Giải pháp về thu thập thông tin Luận án đưa ra giải pháp về thu thập thông tin để phục vụ cho báo cáo TTTD và XLTD DN tại các NHTM VN như sau: Đối với các thông tin về chỉ tiêu thống kê trung bình ngành như: lợi nhuận bình quân; bình quân của tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA); bình quân tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) và hàng loạt các tỷ số bình quân khác (theo ngành, theo qui mô) dùng làm chuẩn mực để so sánh, xếp hạng các chỉ tiêu tài chính của DN. Các chỉ số bình quân ngành này không thể bê nguyên của nước ngoài vào VN được, phải thông qua quá trình điều tra thu thập tích luỹ mới có được. Hơn nữa các chỉ số thống kê bình quân này phải thay đổi liên tục hàng năm cho phù hợp với biến động thực tế của DN theo từng ngành, từng qui mô, từng thời kỳ để kết quả xếp loại đưa ra khách quan, chính xác. Hiện nay ở VN chưa có cơ quan nào thu thập về thông tin này, duy nhất chỉ có CIC thu thập để sử dụng nội bộ trong việc đánh giá, XLTD DN của CIC. Các NHTM đã xây dựng xong qui trình đánh giá, XLTD DN cũng đều phải dựa trên các chỉ tiêu trung bình này của CIC, tuy nhiên chỉ lấy được một lần đầu, mà không có cập nhật, bổ sung hàng năm. Vì vậy kết quả xếp loại tại các NHTM không chính xác, hầu hết các DN được xếp loại đều ở mức thấp, dưới mức đầu tư (ở mức đầu cơ), nếu căn cứ vào kết quả xếp loại đang làm tại các NHTM VN thì hầu như không có DN nào cho vay được. Nhưng thực tế các NHTM vẫn phải cho vay mà không xét đến hoặc loại bỏ kết quả xếp loại ra khỏi hồ sơ (vì nếu đưa kết quả xếp loại kém vào hồ sơ cho vay thì sẽ bị vi phạm qui chế tín dụng) đây cũng là một nguyên nhân rất quan trọng làm cho cán bộ tín dụng không muốn áp dụng kết quả XLTD DN và dần dần hoạt động này chỉ còn trên danh nghĩa. Vì vậy, ngay từ bây giờ, nếu không sẽ quá muộn, các NHTM phải quan tâm đến việc thu thập thông tin này bằng các biện pháp sau: (1) Tích luỹ báo cáo tài chính của các DN đang có quan hệ tín dụng vào file hồ sơ và tập hợp về hội sở chính (phải kiểm tra đảm bảo chính xác trước khi nhập dữ liệu vào máy); (2) Thu thập báo cáo tài chính của các DN niêm yết trên thị trường chứng khoán, đây là thông tin công bố công khai không mất phí; (3) Các ngân hàng phải hợp tác hoặc thông qua CIC làm trung gian để mua báo cáo tài chính DN từ Tổng cục thống kê. Việc này chi phí tài chính rất lớn, vì vậy không thể từng ngân hàng tự làm mà phải có sự hợp tác để chia sẻ giảm giá thành thông tin. Đối với thông tin phi tài chính của DN: đây cũng là một khâu yếu tại các NHTM hiện nay. Có thể có rất nhiều thông tin phi tài chính như thông tin về danh sách hội đồng quản trị, ban điều hành, trích ngang của các thành viên đó về trình độ, kinh nghiệm điều hành, khả năng quản lý và các thông tin phi tài chính có liên quan đến hoạt động của DN đang được lưu trữ bằng văn bản tại các tổ chức cho vay, nhưng nó nằm tản mạn ở các chi nhánh, chưa được chuyển thành file để tạo thành một cơ sở dữ liệu tập trung, sử dụng chung trong hệ thống. Để cải tiến việc này, xin đề xuất như sau: (1) Tại các chi nhánh, sở giao dịch cần rà soát hoàn thiện hồ sơ và các thông tin phi tài chính có liên quan của từng DN để nhập vào máy, chuyển về hội sở chính để tạo thành một kho dữ liệu tập trung: việc này phải có phần mềm riêng trên Web để dễ nhập dữ liệu vào, dễ tra soát, đối chiếu và truy xuất ra phục vụ cho TTTD và XLTD DN tại chi nhánh và hội sở chính. (2) Ngoài thông tin lần đầu thì thường xuyên các NHTM phải cập nhật bằng nhiều kênh như: chi nhánh trực tiếp cho vay phải theo dõi và thường xuyên cập nhật thông tin thay đổi vào cơ sở dữ liệu. Ví dụ như: thay đổi giám đốc, kế toán trưởng, thay đổi địa chỉ, giải thể, sáp nhập, các thông tin liên quan đến pháp luật... Một cách cập nhật thông tin có liên quan đến DN nữa là từ các phương tiện thông tin đại chúng thông qua các trang Web điện tử. Để tiết kiệm sức lao động thì tại NHTM nên trang bị công cụ tìm kiếm thông tin văn bản trên các trang Web, khi gặp thông tin liên quan đến DN nào thì công cụ sẽ tự động cập nhật hoặc thông báo cho người thực hiện biết để đọc và xử lý trước khi lưu trữ tin đó. Các NHTM cần có quan hệ với các cơ quan TTTD, cơ quan XLTD để thu thập thông tin bổ sung, đối chiếu, kiểm tra chéo với thông tin mình đang lưu trữ. Để cơ quan TTTD hoạt động tốt, đủ thông tin cung cấp cho các NHTM thì các NHTM phải chủ động thực hiện tốt việc báo cáo thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác. đ) Giải pháp với việc tạo lập các báo cáo TTTD tại NHTM Các NHTM cần hoàn thiện hoạt động của bộ phận TTTD về cơ chế qui chế, tổ chức bộ máy, cán bộ, máy móc thiết bị tin học và phương tiện truyền tin. Việc đề xuất chung cho NHTM là rất khó, vì mỗi ngân hàng có cơ cấu tổ chức và quy mô khác nhau. Do đó, chúng tôi chọn điểm một NHTM để đưa ra giải pháp đề xuất cụ thể là NHNo VN, là một NHTM NN, có 3 cấp chi nhánh, bố trí từ các huyện, tỉnh, thành phố về trung tâm điều hành. Việc thu thập TTTD trong hệ thống NHNo được thực hiện theo hệ thống dọc từ các chi nhánh cấp 3 về chi nhánh cấp 2, cấp 1 và tập hợp về Trung tâm điều hành (Trung tâm Thông tin phòng ngừa và xử lý rủi ro). Với quy trình này, từng cấp ngân hàng sẽ theo dõi được hoạt động tín dụng của các cấp trực thuộc, Trung tâm điều hành sẽ theo dõi được hoạt động tín dụng của toàn hệ thống NHNo trên lãnh thổ VN. Nguồn thông tin này sẽ giúp Ban lãnh đạo NHNo đánh giá hoạt động tín dụng và điều hành kinh doanh trong toàn hệ thống, là cơ sở hình thành kho dữ liệu về thông tin khách hàng. Việc thu thập thông tin được thực hiện trên mạng máy tính, nối mạng thông suốt từ các chi nhánh về Trung tâm điều hành thông qua mạng truyền tin của NHNo để đảm bảo thông tin nhanh nhạy, kịp thời, chính xác và an toàn bí mật. Việc cung cấp thông tin đầu ra phục vụ nhu cầu thông tin cho các chi nhánh trong hoạt động tín dụng sẽ được tiến hành theo quy trình ngược lại. Văn phòng đại diện Miền Nam, Miền Trung là không phải báo cáo thông tin, nhưng được NHNo nối mạng và cung cấp thông tin của các chi nhánh trong phạm vi mình quản lý. e) Giải pháp đối với việc XLTD nội bộ tại NHTM Như đã nêu tồn tại của xếp loại nội bộ của các NHTM, hiện nay NHTM mới thực hiện xếp loại người vay, nhưng cũng chưa gắn với mức độ rủi ro tín dụng của người vay đó, chưa xếp loại đối với khoản vay, vì vậy đề xuất bổ sung thêm một số bước trong XLTD nội bộ của các NHTM như sau: (1) Bước so sánh kết quả xếp loại nội bộ với xếp loại của các cơ quan xếp loại bên ngoài (hiện tại là CIC), nhưng cần phải lưu ý gắn với đánh giá cấp độ rủi tín dụng của người vay như biểu 3.08, 3.09. (2) Bước phân tích cơ cấu nợ Mục đích bước này là xác định được những tác động của cơ cấu nợ đối với nguy cơ vỡ nợ của người trả nợ. Nếu cơ cấu nợ không hợp lý và hiệu quả thì người trả nợ sẽ bị hạ thấp loại xếp hạng. Trước tiên cần phải xác định khả năng vỡ nợ ước tính (EDP) Xếp loại người vay nợ là một phương pháp định lượng về khả năng vỡ nợ của người vay, theo thang điểm từ 0 đến 12 trong biểu 3.08, điểm 12 tương đương với mức vỡ nợ, điểm 11 tương đương với mức nguy cơ vỡ nợ cao nhất. Biểu 3.08 Cấp độ xếp loại người vay nợ Rủi ro Cấp độ Những cấp độ xếp loại tương ứng với xếp loại của S&P hoặc Moody's Thấp 1 2 3 Cấp độ đầu tư AAA AA A Trung bình 4 5 6 7 8 9 Dưới cấp độ đầu tư BBB+/BBB BBB- BB+/BB BB- B+/B B- Cao 10 11 12 CCC+/CCC CC- Vỡ nợ Nguồn [29] Xếp loại phương tiện là việc đánh giá mức độ tổn thất ước tính đối với mỗi phương tiện này. Bước này đơn giản chỉ là sản phẩm của khả năng vỡ nợ ước tính, vốn được tạo ra trong quá trình xếp loại người trả nợ và đồng thời là sản phẩm của mức độ tổn thất khi vỡ nợ. Biểu 3.09 Cấp độ đánh giá rủi ro của người vay Xếp loại Mức độ rủi ro Giải thích khái niệm Đánh giá người vay 1 Ít rủi ro Có khả năng thanh toán các khoản nợ ở mức độ cao nhất Bình thường 2 Rủi ro không đáng kể Có khả năng thanh toán các khoản nợ cao 3 Rủi ro một chút Có đủ khả năng thanh toán các khoản nợ 4 Rủi ro thấp hơn mức trung bình Có khả năng thanh toán các khoản nợ, tuy nhiên những thay đổi lớn trong môi trường tương lai sẽ có một vài tác động tới khả năng này 5 Rủi ro trung bình Tương lai không có vấn đề gì, tuy nhiên những thay đổi lớn trong môi trường có thể gây tác động 6 Rủi ro trên trung bình một chút Tương lai không có vấn đề gì, tuy nhiên không được xem là an toàn tuyệt đối trong tương lai 7 Rủi ro cao hơn mức trung bình Hiện tại không có vấn đề gì, tuy nhiên khả năng tài chính của người vay ở mức độ tương đối yếu Cần chú ý 8 Rủi ro cấn được quản lý ngăn ngừa Có vấn đề với những điều khoản cho vay hay thi hành, hoặc tình trạng kinh doanh của người vay xấu và không ổn định, hoặc có những nhân tố đòi hỏi phải quản lý cẩn thận một cách cẩn thận Có nguy cơ phá sản 9 Rủi ro cần được quản lý kỹ Có khả năng xảy ra phá sản cao trong tương lai 10 Vỡ nợ Người vay lâm vào tình trạng tài chính cực kỳ khó khăn và có nguy cơ phá sản hoặc người vay đang bị phá sản Sắp phá sản hoặc đang phá sản Nguồn [29] Bước xác định mức độ tổn thất thực tế khi vỡ nợ Đối với mỗi phương tiện tín dụng, mức độ tổn thất khi vỡ nợ (LGD) sẽ xác định mức độ nghiêm trọng ước tính của tổn thất khi không trả được nợ. Mức độ hồi phục đơn giản được đo bằng công thức: 1 - LGD. Mỗi phương tiện sẽ được xếp loại theo quy mô từ 1 đến 9, và sẽ có mức độ tổn thất khi vỡ nợ tương ứng, ví dụ như 0-1%, 1-5%, 5-10%... Đối với những khoản tín dụng không có bảo đảm, việc đánh giá mức độ tổn thất khi vỡ nợ phụ thuộc vào giá trị hiệu quả ròng trong bảng cân đối kế toán của người trả nợ, tỷ trọng của tín dụng không bảo đảm/tổng giá trị tín dụng, mức độ quan trọng của khoản tín dụng đối với người trả nợ, và những đặc điểm tiêu cực ảnh hưởng đến việc cung cấp những khoản bảo đảm cho người cho vay. Đối với những khoản vay có bảo đảm, việc xác định mức độ tổn thất khi vỡ nợ được tiến hành theo 2 khâu. Một là, xác định giá trị của DN, xem xét tài sản của DN có thể bán đi và có những cách thức tin cậy giúp xác định giá trị tài sản này hay không. Việc định giá thường được dựa trên một loạt những EBITDA hoặc luồng tiền. Hai là, sẽ xác định liệu những tài sản nhất định của DN có thể được thanh lý độc lập với nhau hay không khi vỡ nợ. Mức độ đảm bảo tín dụng phải được đánh giá ở trong giả định khi DN phá sản. Nói cách khác, nếu DN phá sản thì còn lại được những gì? Bước xếp loại phương tiện hay tổn thất ước tính Xếp loại tổn thất phương tiện tín dụng chỉ đơn thuần là việc xác định mức độ thiệt hại khi vỡ nợ xảy ra, hoặc là hậu quả của việc không trả được nợ. Mức độ tổn thất ước tính trước là một nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến mức dự trữ tổn thất dư nợ mà các ngân hàng đặt ra. Hoạt động của ngân hàng là phân bổ nguồn vốn kinh tế cho các dự án đầu tư dựa trên mức độ tổn thất ước tính của các khoản đầu tư này. Lưu ý rằng theo Hiệp ước Basel, các khoản cho vay cần phải được tính toán sao cho có thể bù đắp được những tổn thất dự kiến và các tổn thất ngoài dự kiến. Tức là cần phải tính đến cả các yếu tố như khả năng vỡ nợ, mức độ tổn thất thực tế khi vỡ nợ và tổn thất thông thường khi vỡ nợ. 3.3.1.5. Giải pháp đối với các chi nhánh NHNN Bộ phận TTTD tại chi nhánh NHNN là đặc điểm riêng có của VN, cần phải tận dụng đặc điểm này. Chi nhánh NHNN có thể tận dụng ưu thế của mình để thu thập thông tin về DN từ các cơ quan quản lý trên địa bàn, đôn đốc kiểm tra việc thực hiện TTTD của các TCTD trên địa bàn. Trong điều kiện của VN hiện tại thì việc kiểm tra trực tiếp tỏ ra rất có hiệu quả. Chính vì vậy chi nhánh NHNN cần phải bố trí tổ chức, nhân sự và các điều kiện liên quan để thực hiện nghiệp vụ TTTD tại chi nhánh, chủ động phối hợp với CIC để đôn đốc, kiểm tra các TCTD, chi nhánh TCTD trên địa bàn thực hiện. Khai thác, sử dụng TTTD để phục vụ nhiệm vụ quản lý và cung cấp cho các TCTD trên địa bàn, đặc biệt là đối với các TCTD vi mô như quỹ tín dụng nhân dân cơ sở, không có điều kiện truy cập WebCIC thì việc hỏi tin qua chi nhánh NHNN là phù hợp và giảm chi phí hỏi tin. Theo định hướng tương lai sẽ bỏ các chi nhánh NHNN tỉnh, thành phố để thành lập các chi nhánh vùng hoặc chi nhánh khu vực thì vẫn nên duy trì nhiệm vụ thực hiện TTTD tại các chi nhánh này để kết hợp thu thập khai thác, cung cấp thông tin cho các NHTM trong phạm vi địa bàn. 3.3.2. Giải pháp ứng dụng công nghệ tin học, truyền thông Để hoạt động TTTD phát triển, cần phải có một hệ thống công nghệ hiện đại, do vậy vấn đề công nghệ và trang thiết bị phục vụ cho hoạt động này phải được chú trọng đầu tư, ứng dụng. Đưa công nghệ vào lĩnh vực này để góp phần chuẩn hoá các tiêu chí quản lý, một mặt đáp ứng linh hoạt việc điều hành và tổ chức hoạt động TTTD, mặt khác dần dần phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Hiện nay, hệ thống máy móc thiết bị dùng cho TTTD đã tương đối hiện đại, tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu thông tin trong những năm tới cần thực hiện một số giải pháp sau đây: - Xây dựng chương trình phầm mềm đạt trình độ hiện đại, tốc độ xử lý cao, đồng bộ chính xác, có thể khai thác được nhiều chức năng mới, đảm bảo yêu cầu phục vụ cho các TCTD tiện lợi nhất, đảm bảo tính liên kết giao dịch và khi cần báo cáo phục vụ cho công tác quản lý, điều hành. - Đầu tư nâng cấp nền tảng máy tính, máy chủ chạy các ứng dụng, xây dựng một hệ thống máy chủ xử lý dữ liệu đủ mạnh, đảm bảo kho dữ liệu có thể lưu trữ dung lượng lớn hồ sơ khách hàng; xây dựng một hệ thống dự phòng mang tính sẵn sàng cao, như vậy sẽ không xảy ra gián đoạn. - Tổ chức mạng và khai thác mạng đảm bảo yêu cầu tập trung hoá thông tin khách hàng, tiến tới tự động hoá việc trả lời tin, truy cập hỏi tin và lấy thông tin một cách nhanh nhất. - Cần nhanh chóng hoàn hiện chương trình phần mềm kiểm soát số liệu (tránh việc cấp mã số trùng, hoặc 1 khách hàng được cấp nhiều mã số, kiểm soát dữ liệu từ các TCTD gửi về). Hiện nay với hơn 2,5 triệu hồ sơ khách hàng, thì không thể kiểm soát bằng thủ công mà cần phải có chương trình kiểm soát tính đúng đắn của số liệu trước khi cập nhật vào kho dữ liệu cũng như khi tạo báo cáo trả lời tin cung cấp ra. - Xây dựng quy chế quản lý mạng TTTD và các biện pháp bảo mật để đảm bảo an toàn mạng; hoàn thiện chương trình trả lời tin tự động cho các chi nhánh NHNN, các NHTM. Đầu tư cho công nghệ, thông tin là một nhu cầu bức bách trong bước chuẩn bị để hội nhập vào nền kinh tế tri thức, NHNN và các NHTM nên mạnh dạn đầu tư hơn nữa cả về con người, máy móc, thiết bị, trang bị tri thức cho hệ thống TTTD ngân hàng VN theo hướng hiện đại hoá để sớm đưa hoạt động TTTD tiếp cận hội nhập với hoạt động TTTD khu vực và quốc tế, đủ điều kiện để phục vụ thông tin cho ngành ngân hàng. 3.3.3. Giải pháp tác động thị trường để phát triển dịch vụ TTTD Thực tế cho thấy để một tổ chức có thể hình thành, tồn tại và phát triển bền vững thì ngoài các giải pháp hành chính, tổ chức như trên, còn cần phải có những giải pháp về kinh tế tạo động lực thúc đẩy phát triển. Trong kinh tế thị trường không thể chỉ dùng đơn thuần các biện pháp hành chính, chúng ta đã biết rất nhiều tổ chức được hình thành theo ý chủ quan và đã thực sự không tồn tại được. Hơn nữa việc phát triển hệ thống TTTD Ngân hàng VN cần phải theo hướng xã hội hoá, ngân sách nhà nước không thể duy trì bao cấp lâu dài được. Việc bao cấp cho CIC hiện nay là không cần thiết, cần chuyển hướng hoạt động tăng cường tự chủ, lấy thu bù chi theo Nghị định 43 đối với các đơn vị sự nghiệp. Nếu đẩy mạnh dịch vụ TTTD thì CIC sẽ có thể tự trang trải mà vẫn hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn. Kinh nghiệm của Đài Truyền hình VN, truyền hình các tỉnh thành phố, các cơ quan dịch vụ viễn thông, Internet và một số đơn vị sự nghiệp khác đã phát triển rất thành công do thực hiện tốt việc phát triển dịch vụ theo hướng thị trường, coi trọng động lực kinh tế. a) Nguồn thu của các cơ quan TTTD Các cơ quan TTTD có thể thu phí từ rất nhiều nguồn thông qua việc phát triển dịch vụ TTTD như: - Thu dịch vụ cung cấp báo cáo TTTD; - Thu dịch vụ cung cấp báo cáo XLTD DN; - Thu phí tham gia thường niên của các khách hàng tham gia khai thác thông tin; - Thu phí tư vấn việc tra cứu, lựa chọn khách hàng; - Thu phí XLTD DN từ chính DN do họ chủ động đến đề nghị cơ quan TTTD xếp loại cho họ để nâng cao hình ảnh và dễ dàng tiếp cận với các nguồn vốn trên thị trường tài chính, tín dụng; - Thu từ quảng cáo cho DN, NHTM trên các trang Web TTTD, trên bản tin TTTD; - Thu dịch vụ tư vấn hỗ trợ thiết kế hệ thống thu thập, xử lý, cung cấp TTTD, hệ thống xếp loại nội bộ cho các NHTM; - Thu từ các dịch vụ hỗ trợ khác như đòi nợ hộ, phân tích báo cáo tài chính... Nhìn chung nguồn thu của các cơ quan TTTD rất phong phú, đa dạng và kinh doanh TTTD trong nền kinh tế thị trường thực sự là một loại hình kinh doanh rất có lãi, vì vậy ở hầu hết các nước loại hình dịch vụ này phát triển rất tốt, làm ăn phát đạt, tạo thuận lợi cho nhu cầu thông tin của các NHTM và các khách hàng khác trong nền kinh tế. b) Giải pháp tác động vào thị trường TTTD Có thể tác động vào thị trường này bằng nhiều cách: - Tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho thị trường phát triển, lưu ý những đặc điểm của thị trường TTTD điện tử như đã trình bày ở chương 1. - Các công ty TTTD cần tạo thêm nhiều sản phẩm cung ứng ra thị trường, nâng cao chất lượng để tạo sự thu hút của khách hàng và hạ giá thành để hạ giá bán thông tin, nhằm kích thích sử dụng thông tin. - Các NHTM cần coi trọng sử dụng TTTD, coi chi phí TTTD là một phần cấu thành giá tín dụng. - Thêm nhiều người cung ứng thông tin cho thị trường, bằng cách hình thành các công ty TTTD tư nhân để tạo sự cạnh tranh lành mạnh, tạo động lực phát triển cho hệ thống TTTD. - Các cơ quan TTTD (đặc biệt là CIC) phải chủ động sáng tạo thực hiện tốt marketing thị trường, xây dựng thị trường, đẩy mạnh việc tuyên truyền quảng cáo để mở rộng thị trường. - Nghiên cứu các hình thức áp dụng thu phí quảng cáo, thu gián tiếp như đã thực hiện tại Đài Truyền hình TW, các trang Web thông tin, các công ty dịch vụ viễn thông... 3.3.4.Giải pháp với môi trường pháp lý cho hoạt động TTTD Trong kinh tế thị trường, bất cứ một hoạt động nào cũng chỉ có thể tồn tại và phát triển khi có một hành lang pháp lý hữu hiệu. Vì vậy để phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN thì vấn đề quan trọng là phải tạo môi trường pháp lý thuận lợi. Đây là vừa yêu cầu vừa là điều kiện cần phải có. Việc tạo ra một khuôn khổ pháp lý chính là yêu cầu căn bản của việc xây dựng một môi trường chia sẻ thông tin công bằng và hiệu quả. Có 4 nội dung cơ bản mà khuôn khổ pháp lý cần phải đề cập đó là: ai là người có thể chia sẻ thông tin; nội dung các thông tin có thể được chia sẻ; các quy định về tiếp cận và công bố thông tin; các quyền của người vay được cập nhật và phản đối các dữ liệu được lưu giữ về họ. Thông thường chính phủ các nước giao việc xây dựng khuôn khổ pháp lý này cho NHTW, với 5 nhiệm vụ chủ yếu sau: (1) xây dựng quy định cho phép thành lập các trung tâm TTTD bao gồm cả công và tư nhân; (2) xây dựng bộ quy tắc khung để quản lý hoạt động TTTD; (3) cấp phép hoạt động chuyên ngành cho các công ty TTTD; (4) giám sát hoạt động ngành TTTD; (5) tuyên truyền khuyến khích việc sử dụng TTTD tới các TCTD và các cơ quan của chính phủ. 3.3.5. Giải pháp tuyên truyền vận động nâng cao văn hoá tín dụng Qua tổng kết hoạt động và kinh nghiệm từ thực tiễn cho thấy trong kinh tế thị trường, hoạt động của TTTD cũng như bất cứ ngành nào đều có thể bị hạn chế nếu công tác tuyên truyền, quảng cáo không thực hiện tốt. Mục đích giải pháp này tập trung làm rõ lợi ích của hệ thống TTTD ngân hàng đối với nền kinh tế, với hoạt động kinh doanh của các TCTD và hỗ trợ khách hàng. Vì vậy, cần đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng tới mọi cấp, mọi cán bộ. Trước hết, cần nâng cao trách nhiệm của các đơn vị trực tiếp tham gia hệ thống TTTD thấy rõ trách nhiệm và lợi ích của việc chia sẻ thông tin, cụ thể: - NHNN (bao gồm các vụ, cục, đơn vị trực thuộc và các chi nhánh NHNN) cần đẩy mạnh tuyên truyền hơn nữa về tác dụng, lợi ích của TTTD trong việc cung cấp thông tin cho NHNN phục vụ nhiệm vụ, giám sát hoạt động các TCTD và cung cấp thông tin cho các TCTD nhằm góp phần ngăn ngừa và hạn chế rủi ro trong kinh doanh tín dụng. Việc tuyên truyền phải thực hiện bằng nhiều hình thức, nhiều kênh và phải cần có thời gian để dần dần nâng cao văn hoá tín dụng đối với những người tham gia tín dụng, cũng như đối với toàn xã hội, tạo ra một môi trường TTTD lành mạnh, minh bạch. - Để việc tuyên truyền có hiệu quả, vì lợi ích chung của nền kinh tế, của toàn xã hội thì các nhà khoa học, các viện nghiên cứu kinh tế cần phải vào cuộc, cần đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu về cơ sở lý luận TTTD, về phương pháp tiến hành hoạt động TTTD để thông qua đó vừa tuyên truyền vừa tạo tiền đề thúc đẩy hoạt động thực tiễn TTTD tại VN. - Các trường đại học, các khoa chuyên ngành về ngân hàng cần sớm nghiên cứu để đưa nghiệp vụ TTTD vào chương trình giảng dạy, trong đó có cả phương pháp XLTD DN - một công cụ quan trọng phục vụ cho công tác thẩm định tín dụng, để dần thay thế phương pháp thẩm định truyền thống bằng thẩm định dựa trên thông tin và XLTD. 3.3.6. Giải pháp tăng cường hợp tác, hội nhập thông tin quốc tế Trong điều kiện hội nhập kinh tế thế giới, đòi hỏi việc tăng cường hợp tác thông tác và hội nhập thông tin quốc tế là tất yếu. Đối với phát triển hệ thống TTTD ngân hàng, xin đề xuất một số biện pháp sau: - Tiếp tục duy trì tốt các mối quan hệ sẵn có với các tổ chức tài chính quốc tế và NHTW các nước để thông qua đó thường xuyên trao đổi thông tin, tri thức, kinh nghiệm về TTTD; tham gia các hội nghị, hội thảo hàng năm về TTTD do WB và các tổ chức tài chính quốc tế tổ chức; tham gia vào các diễn đàn, hiệp hội TTTD trong khu vực và quốc tế; tham gia vào các cổng liên kết thông tin khu vực, toàn cầu (như cổng Asean); tổ chức các đoàn khảo sát, tham quan học tập kinh nghiệm cho các cán bộ làm TTTD, tranh thủ các nguồn vốn đầu tư của các tổ chức tài chính quốc tế trong việc đầu tư nâng cấp hệ thống TTTD ngân hàng VN. - Duy trì quan hệ với các cơ quan TTTD quốc tế, Interol và các cơ quan giám sát quốc tế, mở rộng quan hệ đa phương với các công ty TTTD có uy tín như D&B, Moody, Transunion…để học tập kinh nghiệm và mua thông tin về DN nước ngoài, trao đổi thông tin phục vụ cho nhu cầu thông tin trong nước nhằm ngăn ngừa rủi ro, lừa đảo tín dụng quốc tế. - Tiếp cận dần với các chuẩn thông tin, các chỉ tiêu thu thập, các mẫu báo cáo, phương pháp xử lý thông tin, phương pháp XLTD, và các kinh nghiệm ngầm khác của các công ty TTTD đa quốc gia để chúng ta có thể từng bước trao đổi thông tin, từng bước gia nhập vào siêu sa lộ thông tin. - Về kỹ thuật tin học nên học tập theo các chuẩn chung quốc tế để vừa không bị lạc hậu, vừa thuận tiện cho việc nối mạng trao đổi thông tin với các cơ quan TTTD quốc tế. - Về nguồn vốn đầu tư, một mặt cần chủ động huy động nguồn vốn trong nước, mặt khác cần tranh thủ các nguồn vốn từ bên ngoài để đẩy mạnh xã hội hoá TTTD. - Cơ quan TTTD cần phải nâng khả năng nội lực để việc hợp tác đạt hiệu quả, không bị quá yếu thế, phải đạt đến một trình độ cơ bản nhất định về TTTD cả về lý luận và thực tiễn, nếu chưa triển khai được một số nghiệp vụ trong thực tiễn thì cũng phải hiểu về lý thuyết, phải nâng trình độ ngoại ngữ, tin học và nhiều kỹ năng chuyên môn có liên quan chuẩn bị cho hội nhập. - Về học tập kinh nghiệm nước ngoài có thể bằng nhiều cách, theo tôi, để nhanh và có hiệu quả thì tốt nhất là thông qua việc thành lập công ty TTTD tiêu dùng cổ phần, công ty XLTD DN cổ phần để thu hút các công ty TTTD có tên tuổi vào hợp tác, vừa góp vốn, vừa góp tri thức, kinh nghiệm cùng kinh doanh tại VN. 3.4. Một số kiến nghị 3.4.1. Kiến nghị với Chính Phủ Nhằm đẩy mạnh phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN, tôi mạnh đưa ra một số kiến nghị đối với Chính Phủ như sau: - Sớm ưu tiên cho NHNN đưa vào chương trình xây dựng một luật mới hoặc nghị định của Chính phủ để bảo đảm việc truy cập các nguồn thông tin ngoài ngành ngân hàng từ các tổ chức do Chính Phủ quản lý. - Hỗ trợ NHNN nghiên cứu xây dựng một luật mới hoặc pháp lệnh, hoặc nghị định của Chính Phủ về hệ thống TTTD ngân hàng VN để các TCTD được quyền báo cáo thông tin của khách hàng và tăng cường trách nhiệm lập báo cáo đầy đủ, chính xác, kịp thời về hoạt động TTTD. - Tạo điều kiện để NHNN sớm xây dựng một nghị định quy định mô hình tổ chức và hoạt động của CIC, là một tổ chức TTTD công, đây là một tổ chức đặc biệt, hoạt động của nó có liên quan tới sản phẩm "nhậy cảm". - Chỉ đạo các Bộ ngành, liên quan cung cấp cho NHNN những thông tin để ngăn ngừa hạn chế rủi ro tín dụng. - Chỉ đạo Tổng cục Thống kê nên xây dựng lại thống kê ngành kinh tế theo thông lệ quốc tế, không nên để quá rộng như hiện nay, hoặc xây dựng nhóm mã ngành kinh tế riêng áp dụng thống nhất cho thông tin điện tử. Nên xây dựng và công bố các chỉ tiêu thống kê trung bình ngành để phục vụ cho việc nghiên cứu, đánh giá DN được thuận lợi. - Giao cho một cơ quan xây dựng mã số DN áp dụng thống nhất trong cả nước, hiện nay Mã số thuế được coi là tiến bộ hơn cả, tuy nhiên vẫn còn trùng lặp, đôi khi DN được cấp nhiều mã số thuế tại các thời điểm khác nhau…do đó chưa sử dụng làm mã chuẩn được. Đồng thời cũng xây dựng mã cá nhân cho từng cá nhân, đây là mã chuẩn để kết nối và theo dõi khách hàng trên toàn quốc. 3.4.2. Kiến nghị với NHNN Trung ương Ban Lãnh đạo NHNN cần quan tâm chỉ đạo các Vụ, Cục, đơn vị thuộc NHNN, các TCTD nghiêm túc thực hiện các quy định đã được Thống đốc ban hành, phối hợp chặt chẽ với CIC phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN. Cụ thể là: - Khẩn trương hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động TTTD, tạo điều kiện phát triển các công ty TTTD tư nhân theo hướng xã hội hoá và hoàn thiện dần cơ cấu các loại hình chủ thể tham gia hệ thống TTTD. - Xúc tiến nghiên cứu để đưa ra hướng dẫn khung về các nghiệp vụ TTTD mới, về quản trị rủi ro tín dụng, về nguyên tắc xây dựng hệ thống xếp loại nội bộ của các NHTM. - Tăng cường hơn nữa trang thiết bị tin học, truyền thông, phần mềm hệ thống, phần mềm bảo mật, để hệ thống TTTD ngân hàng VN có bước nhảy vọt, tiến kịp các nước khu vực và thu hẹp khoảng cách với các nước tiên tiến. - Chỉ đạo các vụ, cục liên quan cung cấp cho CIC những thông tin liên quan đến hoạt động TTTD đảm bảo nguồn tin kiểm soát dữ liệu cung cấp của các TCTD và đủ để phân tích đánh giá, giám sát hoạt động của NHTM. - NHNN cần chỉnh sửa quy chế phạt vi phạm hành chính trong lĩnh lực ngân hàng, trong đó có những quy định cụ thể, thật rõ ràng, nghiêm khắc để xử lý các trường hợp chưa chấp hành nghiêm chỉnh chế độ báo cáo TTTD, và có khen thưởng kịp thời những gương tốt và khuyến khích cá nhân làm tốt. * * * Tóm lại, chương 3 nghiên cứu về tiềm năng phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN; định hướng mục tiêu phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN; đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN và một số kiến nghị với Nhà nước, NHNN nhằm tạo điều kiện thực hiện tốt các giải pháp đã đề xuất. Chương 3 đã đạt được một số kết quả là: - Từ các mục tiêu chiến lược về phát triển kinh tế xã hội đất nước trong thời kỳ mới, từ mục tiêu phát triển của ngành ngân hàng đã đề xuất mục phát triển cho hệ thống TTTD ngân hàng. Đồng thời để đảm bảo hội nhập, luận án đã đưa ra mục tiêu phải phấn đấu đạt được đối với một số chỉ tiêu để đưa hệ thống TTTD ngân hàng VN đạt tầm trung bình khá trong khu vực. - Về giải pháp, luận án đã đưa ra các giải pháp cơ bản để tác động vào các chủ thể trong hệ thống TTTD ngân hàng, đề xuất hình thành mới các công ty TTTD tư nhằm hoàn thiện cơ cấu các chủ thể tham gia hệ thống; về nội dung các dịch vụ TTTD, luận án cũng đề xuất các giải pháp để hoàn thiện và nâng cao chất lượng các dịch vụ, đặc biệt đề xuất thực hiện thêm 2 dịch vụ mới; luận án cũng đưa ra giải pháp tác động các nhân tố ảnh hưởng nhằm thúc đẩy phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN. Các giải pháp này là tương đối tổng thể, toàn diện, vừa có tính vĩ mô, vừa có tính vi mô, đi vào các chi tiết cụ thể về mặt xây dựng tổ chức, về mặt chi tiết các nghiệp vụ TTTD. Nhìn chung các giải pháp này có tính khoa học, phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn của VN và có tính khả thi cao, có thể áp dụng vào thực tế để phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN, để góp phần ngăn ngừa hạn chế rủi ro tín dụng, bảo đảm an toàn cho hệ thống ngân hàng VN, từ đó góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Có thể nói chương 3 đã đạt được mục đích nghiên cứu đề ra của luận án là đưa ra các giải pháp phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN. * * * KẾT LUẬN Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, VN cần phải phát triển kinh tế nhanh và vững chắc hơn để không bị tụt hậu. Yêu cầu này đòi hỏi hệ thống ngân hàng VN, với tư cách là huyết mạch của nền kinh tế, cần phải cải cách, đổi mới triệt để hơn để thu hút mọi nguồn vốn đầu tư cho phát triển kinh tế. Từ đó, đòi hỏi hệ thống TTTD ngân hàng VN phải phát triển mạnh mẽ hơn để tạo lá chắn hạn chế rủi ro, bảo đảm an toàn cho hệ thống ngân hàng. Vì vậy việc nghiên cứu giải pháp phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN trong giai đoạn hiện nay là rất cần thiết, đáp ứng yêu cầu bức xúc cả trên phương diện lý luận khoa học và thực tiễn của hoạt động tín dụng. Luận án đã đạt được một số kết quả đáng kể sau: Một là, hệ thống hoá những vấn đề lý luận về phát triển hệ thống TTTD ngân hàng, bao gồm lý luận TTTD ngân hàng và phát triển hệ thống TTTD ngân hàng. Trong đó, luận án đã làm rõ: (i) vai trò, lợi ích của TTTD đối với hoạt động ngân hàng, điều này được chứng minh bằng công cụ toán học; (ii) xây dựng mới các khái niệm về TTTD, hệ thống TTTD ngân hàng, phát triển hệ thống TTTD Ngân hàng; làm rõ cấu trúc, phương thức vận hành, mối quan hệ giữa các bộ phận cấu thành hệ thống TTTD ngân hàng; làm rõ nội dung các dịch vụ TTTD chính, đề xuất thực hiện mới đối với dịch vụ XLTD, TTTD tiêu dùng; xây dựng hệ thống các tiêu thức đánh giá mức độ phát triển hệ thống TTTD ngân hàng. Đây là lần đầu tiên ở VN đã hệ thống một cách đầy đủ về cơ sở lý luận của hoạt động TTTD ngân hàng. Các số liệu, dẫn chứng đưa ra đều có nguồn gốc rõ ràng, kết hợp với toán học đã khẳng định những kết quả nghiên cứu về lý luận là đáng tin cậy. Hai là, luận án đã nêu được thực trạng phát triển của hệ thống TTTD ngân hàng VN thông qua việc xem xét lịch sử hình thành, xem xét về cơ cấu tổ chức hệ thống, xem xét hoạt động các nghiệp vụ TTTD, từ đó đã đánh giá khách quan mức độ phát triển của hệ thống TTTD dựa trên các tiêu chí chuẩn, dựa trên những kết quả, hạn chế và đã chỉ ra hệ thống TTTD ngân hàng VN chưa phát triển theo yêu cầu đổi mới. Ba là, luận án đã đưa ra được định hướng mục tiêu phát triển của hệ thống TTTD ngân hàng VN xuất phát từ các định hướng chiến lược của Đảng và Nhà nước, từ yêu cầu chung của hoạt động TTTD toàn cầu và xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của chính hoạt động tín dụng ngân hàng nhằm góp phần thúc đầy tăng trưởng, phát triển kinh tế đất nước trong thời kỳ mới. Bốn là, trên cơ sở lý luận khoa học, căn cứ những hạn chế thực tiễn, đề xuất 6 nhóm giải pháp phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN, trong đó giải pháp nâng cao năng lực hoạt động đối với các chủ thể tham gia hệ thống gồm 5 giải pháp nhỏ đối với từng chủ thể, đó là CIC, chi nhánh NHNN, các NHTM, công ty TTTD tiêu dùng, công ty XLTD DN. Đồng thời, luận án còn đưa ra một số kiến nghị với Nhà nước và NHNN nhằm tạo điều kiện thực hiện tốt các giải pháp đã nêu. Hệ thống các giải pháp trên là tương đối tổng thể, toàn diện, có tính khả thi và có khả năng áp dụng vào thực tiễn VN để phát triển hệ thống TTTD ngân hàng VN nhằm góp phần hạn chế rủi ro tín dụng, bảo đảm an toàn hệ thống ngân hàng. Đây là lần đầu tiên một luận án tiến sĩ nghiên cứu về các giải pháp phát triển hệ thống TTTD ngân hàng, đối với VN vấn đề này còn mới mẻ, trong thực tiễn còn nhiều dịch vụ chưa thực hiện, tài liệu tham khảo rất thiếu, kinh nghiệm thực tiễn cũng ít ỏi, chính vì vậy dù đã đạt được một số kết quả nhưng chắc chắn luận án sẽ còn nhiều thiếu sót. Tôi kính mong các thầy cô giáo, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu cũng như các cán bộ ngân hàng đóng góp bổ sung ý kiến để luận án được hoàn thiện hơn, với mong muốn là được góp phần nhỏ bé trong công cuộc đổi mới ngành ngân hàng, phục vụ tốt hơn việc phát triển nền kinh tế đất nước trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế và bước vào ngưỡng cửa nền kinh tế tri thức ngày nay. Xin trân trọng cám ơn!