Luận án Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất, các ngành sản phẩm theo giá so sánh

9 113.6 8.616.134 Ghi chó: * Dïng CPI lµ hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c. B−íc 2: tÝnh chØ sè khèi l−îng cña doanh sè hµng b¸n ra cña n¨m 2004 so víi n¨m gèc 1994. Doanh sè hµng b¸n ra cña n¨m 1994 ®¹t 93.489 tû ®ång [17, trang 1485], doanh sè hµng b¸n ra cña n¨m 2004 theo gi¸ n¨m gèc 1994 ®¹t 548.990,5 tû ®ång (kÕt qu¶ cña b−íc 1). ChØ sè khèi l−îng doanh sè hµng b¸n ra cña n¨m 2004 so víi n¨m gèc 1994 lµ: Iq 2004/1994 = 548.990,5/ 93.489 = 5,87. 169 Ký hiÖu: Iq 2004/1994 lµ chØ sè khèi l−îng doanh sè hµng b¸n ra cña n¨m 2004 so víi n¨m gèc 1994. B−íc 3: dïng chØ sè khèi l−îng cña doanh sè hµng b¸n ra n¨m 2004 so víi n¨m gèc 1994 vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh th−¬ng nghiÖp n¨m 1994 ®¹t 41.225 tû (GO cña th−¬ng nghiÖp n¨m 1994 ®−îc tÝnh tõ gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh nµy cña n¨m 1994 lµ 30.185 tû ®ång vµ tû lÖ gi¸ trÞ t¨ng thªm so víi GO lµ 73,22%) [17, trang 1108] ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh th−¬ng nghiÖp n¨m 2004 theo gi¸ so s¸nh theo c«ng thøc: GOss 2004 = GO1994 x Iq 2004/1994 = 41.225 tû x 5,87 GOss 2004 = 241.990 tû ®ång. Trong ®ã: GOss 2004 lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m 2004 theo gi¸ so s¸nh; GO1994 lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m 1994 theo gi¸ hiÖn hµnh. 3.4.2. DÞch vô trung gian tµi chÝnh DÞch vô trung gian tµi chÝnh bao gåm ba nhãm: dÞch vô trung gian tµi chÝnh cña khu vùc ng©n hµng; dÞch vô b¶o hiÓm vµ quü h−u trÝ; vµ dÞch vô phô cña dÞch vô trung gian tµi chÝnh. Trong ba nhãm dÞch vô nµy, t¸c gi¶ chØ ¸p dông tÝnh thÝ ®iÓm cho nhãm dÞch vô trung gian tµi chÝnh cña khu vùc ng©n hµng v× c¸c lý do sau: i. RÊt khã thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh thÝ ®iÓm dÞch vô b¶o hiÓm vµ quü h−u trÝ nÕu kh«ng th«ng qua kªnh thu thËp th«ng tin chÝnh thøc, cã tÝnh ph¸p lý cña TCTK. Ch¼ng h¹n rÊt khã ®Ó cã ®−îc th«ng tin chi tiÕt vÒ quü dù phßng theo tõng lo¹i h×nh b¶o hiÓm. MÆt kh¸c Tæng côc Thèng kª ch−a tÝnh chØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt cña c¸c s¶n phÈm dÞch vô; ii. T¸c gi¶ muèn ¸p dông thÝ ®iÓm ph−¬ng ph¸p tÝnh phÝ dÞch vô ngÇm cña dÞch vô trung gian tµi chÝnh cña khu vùc ng©n hµng cho tõng khu vùc thÓ chÕ theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh, ®Ó chøng tá tÝnh kh¶ thi vµ chØ ra nh÷ng −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p t¸c gi¶ ®Ò nghÞ so víi ph−¬ng ph¸p hiÖn ®ang ¸p dông t¹i TCTK. 170 3.4.2.1. TÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh GO cña ho¹t ®éng trung gian tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng gåm GO cña dÞch vô th¼ng vµ GO cña dÞch vô ngÇm. a. GO cña dÞch vô th¼ng b»ng doanh thu tõ c¸c dÞch vô trùc tiÕp trong kinh doanh tiÒn tÖ vµ c¸c ho¹t ®éng hç trî cho ho¹t ®éng tµi chÝnh tiÒn tÖ, GO cña dÞch vô th¼ng cña n¨m 2004 ®¹t 8.198,5 tû ®ång. b. GO cña dÞch vô ngÇm (FISIM): ¸p dông c«ng thøc tÝnh FISIM vµ sè liÖu trong b¶ng 5 d−íi ®©y tÝnh cho tõng khu vùc thÓ chÕ nh− sau: B¶ng 3.5 Sè d− tÝn dông, l·i suÊt tÝn dông theo c¸c khu vùc cña hÖ thèng ng©n hµng n¨m 2004 ChØ tiªu Khu vùc Doanh nghiÖp Khu vùc Hé gia ®×nh Khu vùc ChÝnh phñ Khu vùc n−íc ngoµi Khu vùc kh¸c TiÒn göi t¹i hÖ thèng ng©n hµng, tû ®ång 241.057 186.039 41.930 26.566 - TÝn dông cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng, tû ®ång 399.319 21.016 38.312 172.476 - LEi suÊt tiÒn göi b×nh qu©n n¨m 2004 (%) 6.13 6.13 6.13 6.13 LEi suÊt cho vay b×nh qu©n n¨m 2004 (%) 9.75 9.75 9.75 9.75 LEi suÊt c¬ b¶n b×nh qu©n n¨m 2004 (r*) (%) 7.5 7.5 7.5 7.5 Nguån: Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam; International Financial Statistics (IMF) September 2005, 2006. • §èi víi khu vùc doanh nghiÖp - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn göi: FISIMD DN = (DDN x r*) - RD DN 171 Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIMD DN = (241.057 x 7,5) – (241.057 x 6.13) = 3.302,4 tû ®ång. - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn vay: FISIML DN = RL DN - (LDN x r*) Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIML DN = (399.319 x 9,75) – (399.319 x 7,5) = 8.984,6 tû ®ång. Tæng sè phÝ dÞch vô ngÇm cña khu vùc doanh nghiÖp: FISIMDN = FISIMD DN + FISIML DN = 12.287 tû ®ång. • §èi víi khu vùc hé gia ®×nh - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn göi: FISIMD HGD = (DHGD x r*) - RD HGD Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIMD HGD = (186.039 x7,5) – (186.039 x 6,13) = 2.548,7 tû ®ång. - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn vay: FISIML HGD = RL HGD - (LHGD x r*) Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIML HGD = (21.016 x 9.75) – ( 21.016 x 7.5) = 472,8 tû ®ång. Tæng sè phÝ dÞch vô ngÇm cña khu vùc hé gia ®×nh: FISIMHGD = FISIMD HGD + FISIML HGD = 3.021,5 tû ®ång. • §èi víi khu vùc ChÝnh phñ - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn göi: FISIMD CP = (DCP x r*) – RD CP Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIMD CP = (41.930 x 7,5) – (41.930 x 6,13) = 574,4 tû ®ång. - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn vay: FISIML CP = RL CP - (LCP x r*) Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIML CP = (38.312 x 9,75) – (38.312 x 7,5) = 862 tû ®ång. Tæng sè phÝ dÞch vô ngÇm cña khu vùc ChÝnh phñ: FISIMCP = FISIMD CP + FISIML CP = 1.436,4 tû ®ång. • §èi víi khu vùc n−íc ngoµi - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn göi: FISIMD NG = (DNG x r*) – RD NG Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: 172 FISIMD NG = (26.566 x 7,5) – (26.566 x 6,13) = 363,9 tû ®ång. - PhÝ dÞch vô ngÇm ®èi víi tiÒn vay: FISIML NG = RL NG - (LNG x r*) Thay sè ë b¶ng 5 vµo c«ng thøc, chóng ta cã: FISIML NG = (172.476 x 9,75) – (172.476 x 7,5) = 3.880,7 tû ®ång. Tæng sè phÝ dÞch vô ngÇm cña khu vùc n−íc ngoµi: FISIMNG = FISIMD NG + FISIML NG = 4.244,6 tû ®ång. • GO cña dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®¹t 20.989,5 tû ®ång. Chia ra: - Tæng phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông tiÒn göi: FISIMD TS = 6.789,4 tû ®ång. - Tæng phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông tiÒn vay: FISIML TS = 14.200,1 tû ®ång. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ho¹t ®éng trung gian tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng n¨m 2004 theo gi¸ hiÖn hµnh ®¹t 29.188 tû ®ång. 3.4.2.2. TÝnh theo gi¸ so s¸nh • §èi víi GO lµ dÞch vô th¼ng. HiÖn nay TCTK ch−a tÝnh PPI cho c¸c s¶n phÈm dÞch vô vµ còng ch−a thèng kª c¸c chØ tiªu khèi l−îng dïng ®Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ sè khèi l−îng ®èi víi GO cña n¨m gèc, v× vËy t¸c gi¶ dïng chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m 2004 cña nÒn kinh tÕ ®Ó tÝnh chuyÓn GO lµ dÞch vô th¼ng tõ gi¸ hiÖn hµnh vÒ gi¸ so s¸nh: GOss DVT = GOhh DVT / I GTSX 2004/1994 = 8.198,5 / 1,966 = 4.170 tû Trong ®ã: GOss DVT lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña dÞch vô th¼ng n¨m 2004 theo gi¸ so s¸nh; GOhh DVT lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña dÞch vô th¼ng n¨m 2004 theo gi¸ hiÖn hµnh; I GO 2004/1994 lµ chØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m 2004. • §èi víi GO lµ phÝ dÞch vô ngÇm. Dïng ph−¬ng ph¸p thø hai ®E tr×nh bµy trong môc 2.9.2 ®Ó tÝnh: 173 B−íc 1. TÝnh chuyÓn phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông tiÒn vay: FISIML, SS TS = FISIML TS / IGDP 2004/1994 = 14.200,1/ 1,97 = 7.208,1 tû Trong ®ã: FISIML, SS TS lµ tæng phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông cho vay; IGDP 2004/1994 lµ chØ sè gi¶m ph¸t GDP cña n¨m 2004. B−íc 2. TÝnh chuyÓn phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông tiÒn göi: FISIMD, SS TS = FISIMD TS / CPI2004/1994 = 6.789,4 / 1,621 = 4.188,4 tû. Trong ®ã: FISIMD, SS TS lµ tæng phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ ®èi víi tÝn dông tiÒn göi; CPI 2004/1994 lµ chØ sè gi¸ tiªu dïng n¨m 2004 so víi n¨m 1994. B−íc 3. Tæng phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ cña n¨m 2004 theo gi¸ so s¸nh lµ: FISIMSS TS = FISIML, SS TS + FISIMD, SS TS = 11.396 tû ®ång. VËy GO lµ phÝ dÞch vô ngÇm cña toµn nÒn kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh: GOss DVN = 11.396,5 tû ®ång. Tæng GO theo gi¸ so s¸nh cña dÞch vô trung gian tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng lµ: GOss TS = GOss DVT+ GOss DVN = 4.170 + 11.396 = 15.566,6 tû Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ho¹t ®éng trung gian tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng n¨m 2004 theo gi¸ so s¸nh ®¹t 15.566,6 tû ®ång. 174 Tãm t¾t ch−¬ng 3 1. HiÖn nay ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh cña TCTK kh«ng chuÈn x¸c, ch−a t«n träng nguyªn t¾c vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸. Cã nh÷ng ngµnh kh«ng thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ nh−ng TCTK vÉn quy ®Þnh trong chÕ ®é b¸o c¸o vµ s¸ch h−íng dÉn vÒ ph−¬ng ph¸p luËn tµi kho¶n quèc gia, ®ång thêi ph−¬ng ph¸p tÝnh cña mét sè ngµnh kh«ng kh¶ thi. §èi víi c¸c ngµnh dÞch vô, TCTK ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ víi c«ng cô lµ chØ sè chung CPI nh−ng kh«ng ®iÒu chØnh tõ gi¸ sö dông vÒ gi¸ c¬ b¶n ®E t¹o ra sù thiÕu thèng nhÊt gi÷a gi¸ dïng ®Ó tÝnh GO víi gi¸ dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸. 2. B¶ng gi¸ cè ®Þnh víi nh÷ng −u ®iÓm cña nã lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng GO cña mét sè ngµnh kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung. HiÖn nay, nÒn kinh tÕ n−íc ta ®E chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng xE héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, b¶ng gi¸ cè ®Þnh kh«ng cßn phï hîp, ®ßi hái TCTK ph¶i ®æi míi ph−¬ng ph¸p ®Ó tÝnh chÝnh x¸c GO theo gi¸ so s¸nh vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cña GDP. 3. TCTK ®E tÝnh PPI cña s¶n phÈm n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n vµ c«ng nghiÖp nh−ng ch−a tÝnh PPI cho s¶n phÈm dÞch vô. CPI ®−îc tÝnh cho 34 nhãm s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô cÊp II vµ hoµn toµn phï hîp víi néi dung gi¸ sö dông cña SNA. Sö dông hÖ thèng chØ sè gi¸ ®Ó tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh ch−a tèt, thÓ hiÖn qua viÖc chØ tiªu GO kh«ng tÝnh theo ngµnh s¶n phÈm, ch−a t¸ch chi tiÕt ®Ó ®¸p øng nguyªn t¾c vÒ møc ®é gép ngµnh s¶n phÈm vµ c¸c ngµnh kh«ng t−¬ng thÝch víi PPI nªn ®E h¹n chÕ rÊt lín chÊt l−îng tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸. 4. TCTK dïng gi¸ s¶n xuÊt nh−ng kh«ng theo ®óng chuÈn mùc quèc tÕ ®Ó tÝnh GO nªn ®E g©y ra sù thiÕu thèng nhÊt vµ ®iÒu nµy sÏ kh«ng x¶y ra nÕu GO tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n. GO tÝnh theo gi¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶n ¸nh ®óng kÕt qu¶ s¶n xuÊt còng nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng vµ c¬ cÊu trong néi bé c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ. Víi nh÷ng bÊt cËp vÒ 175 néi dung vµ ý nghÜa cña gi¸ s¶n xuÊt, víi chÕ ®é kÕ to¸n nhµ n−íc ®−îc söa ®æi phï hîp víi GO tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n, t¸c gi¶ ®Ò nghÞ TCTK dïng gi¸ c¬ b¶n thay cho gi¸ s¶n xuÊt ®Ó tÝnh GO cho c¸c ngµnh. 5. ¸p dông ph−¬ng ph¸p luËn quèc tÕ tÝnh thÝ ®iÓm GO theo gi¸ so s¸nh cho ngµnh th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ, dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y vµ hµng hãa tiªu dïng c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh cho thÊy sù thiÕu hôt, tÝnh kh«ng ®ång bé còng nh− chÊt l−îng th«ng tin ®Çu vµo cña TCTK hiÖn nay. TrÞ gi¸ vèn hµng b¸n ra vµ chØ sè gi¸ kh«ng chia chi tiÕt theo nhãm nh− doanh sè hµng b¸n ra nªn kh«ng thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸, dïng ph−¬ng ph¸p chØ sè khèi l−îng cho kÕt qu¶ lín gÊp vµi lÇn kÕt qu¶ tÝnh cña TCTK. 6. Thö nghiÖm ph−¬ng ph¸p tÝnh ®èi víi dÞch vô trung gian tµi chÝnh cña khu vùc ng©n hµng cho thÊy tÝnh kh¶ thi cña ph−¬ng ph¸p. T−¬ng tù nh− ngµnh th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ, dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y vµ hµng hãa tiªu dïng c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh, sè liÖu tÝnh thö nghiÖm theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh ®Òu cao h¬n kh¸ nhiÒu so víi sè cña TCTK. 7. Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh ®−îc thùc hiÖn cho tõng ngµnh dùa trªn thùc tiÔn c«ng t¸c thèng kª GO theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam, cã ®èi chiÕu víi ph−¬ng ph¸p luËn quèc tÕ. Bªn c¹nh ph−¬ng ph¸p tÝnh, hoµn thiÖn hÖ thèng chØ sè gi¸, tÝnh to¸n chØ sè khèi l−îng, hoµn thiÖn ph©n ngµnh s¶n phÈm vµ tæ chøc th«ng tin dïng ®Ó tÝnh GO lµ nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng t¸c thèng kª tµi kho¶n quèc gia vµ c¸c thèng kª chuyªn ngµnh trong thêi gian tíi. 8. Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô dïng ®Ó tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh ®ßi hái lEnh ®¹o TCTK ph¶i ®−a vµo ch−¬ng tr×nh c«ng t¸c vµ cô thÓ hãa thµnh chñ tr−¬ng cña ngµnh qua viÖc x©y dùng c¬ chÕ ph©n c«ng vµ thùc hiÖn râ rµng, t¹o nªn sù ®ång bé gi÷a ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô, x©y dùng kÕ ho¹ch ¸p dông tõng b−íc cô thÓ vµ lu«n quan t©m ®Õn thùc tiÔn cña ngµnh Thèng kª. 176 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c quy m« vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cña chØ tiªu GDP cã ý nghÜa quan träng trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ cña ChÝnh phñ, ®ång thêi còng gióp cho c¸c nhµ kinh tÕ cã c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Bªn c¹nh c¸c yÕu tè kh¸c, ph−¬ng ph¸p luËn thèng kª dïng ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ so s¸nh cã vai trß rÊt quan träng, quyÕt ®Þnh tíi chÊt l−îng vµ ®é tin cËy cña chØ tiªu nµy. Thùc tÕ hiÖn nay, TCTK ®ang sö dông ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh, tuy vËy ph−¬ng ph¸p luËn cña TCTK cßn nhiÒu bÊt cËp. Cã mét sè ngµnh, ph−¬ng ph¸p tÝnh hiÖn ®ang ¸p dông ®E vi ph¹m nguyªn t¾c tÝnh theo gi¸ so s¸nh, c«ng cô dïng kh«ng phï hîp, kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®¬n vÞ thèng kª vµ lo¹i gi¸ nµo dïng ®Ó tÝnh còng lµ vÊn ®Ò tån t¹i hiÖn nay cña ngµnh Thèng kª. Víi thùc tÕ nµy, luËn ¸n nghiªn cøu: “Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh” ®E tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n theo gi¸ so s¸nh hiÖn nay cña TCTK, ®èi s¸nh thùc tr¹ng tÝnh to¸n víi c¸c nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ, víi c¸c ph−¬ng ph¸p tæng qu¸t th−êng ¸p dông ®Ó tÝnh mét chØ tiªu theo gi¸ so s¸nh, ®Ó tõ ®ã ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p luËn cô thÓ dïng trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh cÇn ¸p dông trong thêi gian tíi cña TCTK. Víi néi dung tæng qu¸t nh− vËy, luËn ¸n ®E ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ c¬ b¶n sau: 1. §E hÖ thèng hãa vµ lµm râ c¸c kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA dïng ®Ó tÝnh GO vµ GDP cña TCTK hiÖn nay. LuËn ¸n còng chØ ra sù thiÕu nhÊt qu¸n trong luËn gi¶i cña thèng kª Liªn hîp quèc ®èi víi quy ®Þnh ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt so víi tr−êng hîp lo¹i trõ ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Tõ ®ã luËn ¸n ®K ®Ò xuÊt kh¸i niÖm s¶n xuÊt ¸p 177 dông nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®Çy ®ñ vµ tÝnh thùc tiÔn khi ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. 2. §E ph©n tÝch kh¸i niÖm vµ nªu bËt nh÷ng ®Æc tr−ng cña hµng hãa vµ dÞch vô ®−îc t¹o ra trong nÒn kinh tÕ, ®ång thêi luËn ¸n còng ph©n lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô theo ba nhãm: hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy; hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng, ®Ó tõ ®ã chØ râ lo¹i gi¸, thêi ®iÓm vµ néi dung cña tõng nhãm tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt. 3. LuËn ¸n ®E tr×nh bµy ®Çy ®ñ, toµn diÖn vÒ ®¬n vÞ thèng kª dïng trong thu thËp th«ng tin, ®ång thêi còng luËn gi¶i, chØ râ bÊt cËp khi dïng doanh nghiÖp lµm ®¬n vÞ thèng kª nh− hiÖn nay, tõ ®ã ®−a ra kiÕn nghÞ dïng ®¬n vÞ c¬ së lµm ®¬n vÞ thèng kª. T¸c gi¶ cña luËn ¸n ®E ®Ò nghÞ thay ®æi quy tr×nh tÝnh ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®ång thêi còng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nan gi¶i vÒ chªnh lÖch sè liÖu gi¸ trÞ s¶n xuÊt gi÷a trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng. 4. Tr×nh bµy kh¸i niÖm vµ ph©n tÝch chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo c¸c gãc ®é kh¸c nhau: xÐt theo qu¸ tr×nh chuyÓn hãa s¶n phÈm; xÐt theo c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh quy m« vµ xÐt trªn gãc ®é cÊu thµnh gi¸ trÞ, ®ång thêi luËn ¸n còng tr×nh bµy ý nghÜa vµ nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ vÜ m«, ®iÒu ®ã gióp cho c¸c nhµ kinh tÕ còng nh− nh÷ng ai cÇn nghiªn cøu gi¸ trÞ s¶n xuÊt hiÓu thÊu ®¸o b¶n chÊt, néi hµm cña chØ tiªu nµy. 5. KÕt hîp c¸c kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®¬n vÞ th−êng tró, ®¬n vÞ thèng kª vµ néi hµm cña chØ tiªu GO, t¸c gi¶ luËn ¸n ®E tæng hîp vµ ®Ò xuÊt ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn c¸c nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ khi tÝnh GO theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh. Hai nguyªn t¾c ®Ò xuÊt lµ: “Thu chªnh lÖch gi¸ kh«ng tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt” vµ “Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ ph¶i ®−îc ph¶n ¸nh trong khèi l−îng s¶n phÈm”. Trong ph−¬ng ph¸p luËn dïng ®Ó tÝnh mét chØ tiªu kinh tÕ lu«n ph¶i ®Ò cËp tíi ba néi dung: ph¹m vi tÝnh to¸n; nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh. ViÖc hÖ thèng 178 hãa vµ ®Ò xuÊt c¸c nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu nµy cña TCTK hiÖn nay. 6. LuËn ¸n ®E ph©n tÝch râ thùc tr¹ng ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh ®èi víi tõng ngµnh kinh tÕ hiÖn nay cña TCTK, qua ®ã ®E chØ râ nh÷ng thiÕu sãt vÒ ph−¬ng ph¸p luËn, tÝnh kh«ng kh¶ thi cña ph−¬ng ph¸p vµ viÖc tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn tíi chÊt l−îng cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ tæng s¶n phÈm trong n−íc ch−a cao, lµm cho ®«ng ®¶o ng−êi dïng tin ch−a thËt yªn t©m víi sè liÖu thèng kª. Ph©n tÝch thùc tr¹ng, cïng víi tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p luËn chuÈn mùc dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ c¬ së nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô dïng cho tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh tõ ngµnh s¶n phÈm. 7. KÕt qu¶ chÝnh cña luËn ¸n ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc tr×nh bÇy chi tiÕt c¸c ph−¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña 19 ngµnh s¶n phÈm cÊp I theo hÖ thèng ph©n lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu cña thèng kª ViÖt Nam. Trong mçi ngµnh, t¸c gi¶ luËn ¸n ®E “ph©n lo¹i A vµ B” c¸c ph−¬ng ph¸p theo thø tù −u tiªn víi nghÜa cho chÊt l−îng tÝnh to¸n tèt, ®ång thêi còng chØ râ ph−¬ng ph¸p kh«ng thÓ ¸p dông (lo¹i C) víi nghÜa ®E vi ph¹m nguyªn t¾c tÝnh theo gi¸ so s¸nh cña ngµnh ®ã. T¸c gi¶ ®E nªu bËt c¸c ®Æc ®iÓm riªng cã cña tõng ngµnh s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy quyÕt ®Þnh ®Õn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh; §Æc biÖt trong ph−¬ng ph¸p luËn tr×nh bµy cho 19 ngµnh s¶n phÈm cÊp I, t¸c gi¶ luËn ¸n ®E cô thÓ hãa ý t−ëng tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt dÞch vô ngÇm trong dÞch vô trung gian tµi chÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh. HiÖn nay, ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña lo¹i dÞch vô nµy ®ang lµ vÊn ®Ò nan gi¶i cña thèng kª nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi v× mét thùc tÕ lµ hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ cña nh÷ng n−íc nµy qu¸ phøc t¹p kh«ng cã kh¶ n¨ng thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh. Ph−¬ng ph¸p ®−a ra trong luËn ¸n hoµn toµn cã tÝnh 179 kh¶ thi trong hoµn c¶nh thùc tÕ cña n−íc ta - HÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ ®−îc qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt bëi Ng©n hµng Nhµ n−íc. Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt dÞch vô ngÇm trong dÞch vô trung gian tµi chÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh ®E ®−îc ¸p dông khi lËp b¶ng c©n ®èi liªn ngµnh n¨m 2000 cña TCTK. 8. Trªn c¬ së tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p luËn dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cho 19 ngµnh s¶n phÈm cÊp I, t¸c gi¶ cña luËn ¸n ®E ®Ò xuÊt h−íng hoµn thiÖn vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh cho c¸c nhãm ngµnh s¶n phÈm cÊp I, qua ®ã ®E chØ ra kh¶ n¨ng ¸p dông kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n vµo thùc tiÔn c«ng t¸c cña TCTK. T¸c gi¶ còng ®Ò xuÊt h−íng hoµn thiÖn c«ng cô tÝnh to¸n b»ng c¸ch söa ®æi, n©ng cao chÊt l−îng vµ tÝnh phï hîp cña nh÷ng c«ng cô hiÖn cã, TCTK cÇn tÝnh thªm mét sè “c«ng cô míi” nh−: chØ sè tiÒn l−¬ng, chØ sè khèi l−îng cña ba lo¹i dÞch vô: chØ sè khèi l−îng vÒ sè giê c«ng thùc hiÖn ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ triÓn khai; chØ sè khèi l−îng vÒ sè lÇn kh¸m ch÷a bÖnh chia theo lo¹i bÖnh; vµ chØ sè khèi l−îng vÒ sè giê c«ng thùc hiÖn ho¹t ®éng t− vÊn theo c¸c lo¹i trong nhãm dÞch vô kinh doanh kh¸c. Trªn c¬ së nghiªn cøu vµ c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña luËn ¸n, kÕt hîp víi thùc tÕ ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh vµ gi¸ hiÖn hµnh hiÖn nay cña TCTK, t¸c gi¶ kiÕn nghÞ mét sè ®iÓm cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ®−a kÕt qu¶ cña luËn ¸n vµo ¸p dông trong thùc tÕ tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh trong thêi gian tíi nh»m n©ng cao chÊt l−îng tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ, t¹o niÒm tin cho c¸c nhµ qu¶n lý, lËp chÝnh s¸ch kinh tÕ, c¸c tæ chøc quèc tÕ cã nhu cÇu sö dông sè liÖu vÒ GDP vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ: 1. Nghiªn cøu thùc tÕ h¹ch to¸n hiÖn nay, t×m ra gi¶i ph¸p ¸p dông ®¬n vÞ c¬ së lµm ®¬n vÞ thèng kª trong thu thËp sè liÖu dïng cho tÝnh GO, cã nh− vËy míi lo¹i trõ sù chªnh lÖch sè liÖu gi÷a trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng. §ång thêi nghiªn cøu ®æi míi nguån 180 th«ng tin, quy tr×nh tÝnh ®Ó ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n GO cña c¸c ngµnh thay cho gi¸ s¶n xuÊt nh− TCTK ®ang ¸p dông. 2. TCTK nªn sö dông ®óng kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong SNA v× kh¸i niÖn nµy ®−îc ¸p dông réng rEi ë tÊt c¶ c¸c n−íc, bao gåm c¶ ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p t¹o ra s¶n phÈm hîp ph¸p vµ ho¹t ®éng hîp ph¸p t¹o ra s¶n phÈm bÊt hîp ph¸p. Tæ chøc nghiªn cøu ph−¬ng thøc thu thËp th«ng tin vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c ho¹t ®éng cßn thiÕu trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®¶m b¶o tÝnh ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. 3. §æi míi HÖ thèng ph©n lo¹i s¶n phÈm ®Ó ¸p dông thèng nhÊt trong c¸c lÜnh vùc thèng kª cña n−íc ta. Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ hiÖn hµnh, t¹o c¬ së ®Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh. 4. X©y dùng kÕ ho¹ch nghiªn cøu néi dung, ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ nguån th«ng tin ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ s¶n xuÊt cña c¸c nhãm dÞch vô chi tiÕt theo danh môc ngµnh s¶n phÈm ¸p dông thèng nhÊt trong lÜnh vùc thèng kª. Nghiªn cøu nguån th«ng tin vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè khèi l−îng ®Ó hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p chØ sè khèi l−îng cña c¸c ngµnh: nghiªn cøu vµ triÓn khai; dÞch vô y tÕ; vµ dÞch vô kinh doanh kh¸c. 5. X©y dùng c¬ chÕ phèi hîp hiÖu qu¶ gi÷a thèng kª tµi kho¶n quèc gia vµ thèng kª chuyªn ngµnh ®Ó cã ®ñ ®iÒu kiÖn ¸p dông ®óng ph−¬ng ph¸p luËn dïng trong tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh. 6. B¶ng nguån vµ sö dông kh«ng chØ lµ c«ng cô h÷u hiÖu dïng ®Ó tÝnh GO vµ GDP theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh mµ cßn cho phÐp kiÓm tra chÐo ®é tin cËy cña th«ng tin thèng kª, tõ ®ã n©ng cao chÊt l−îng tÝnh to¸n. V× vËy cÇn nghiªn cøu quy tr×nh biªn so¹n, cËp nhËt b¶ng nguån vµ sö dông, ®Ó cã thÓ sö dông b¶ng nµy trong c«ng t¸c thèng kª hµng n¨m. 181 Danh môc c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ Tªn c«ng tr×nh Tªn t¹p chÝ, tªn s¸ch, m· ®Ò tµi Sè t¹p chÝ Ngµy, th¸ng, n¨m xuÊt b¶n, nghiÖm thu N¬i xuÊt b¶n 1. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh kinh tÕ theo gi¸ c¬ b¶n. 2006- 98 -040/ KQNC §Ò tµi KH 2/2006 Trung t©m th«ng tin Khoa häc Quèc gia - Bé KH&CN 2. Nghiªn cøu vËn dông HÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh (§ång t¸c gi¶). §Ò tµi KH 4/2004 Trung t©m th«ng tin KH QG - Bé KH&CN 3. Mét sè chØ tiªu chñ yÕu trong thèng kª tµi kho¶n quèc gia Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn thèng kª S¸ch nghiªn cøu Nxb Thèng kª, Hµ Néi - 2005 4. C¸c gi¶i ph¸p nh»m qu¶n lý vµ n©ng cao chÊt l−îng th«ng tin thèng kª (§ång t¸c gi¶). §Ò tµi KH 1/2007 5. Nguyªn lý vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña kinh tÕ vÜ m« (tham gia viÕt) Tµi liÖu häc cña Khoa sau ®¹i häc, Trung t©m ®µo t¹o tõ xa, §¹i häc KTQD Nxb Thèng kª, Hµ Néi - 2000. 6. §¸nh gi¸ l¹m ph¸t Th«ng tin Khoa häc thèng kª; Sè 3 2001 7. Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 5 2001 8. Giíi thiÖu nguyªn nh©n g©y nªn l¹m ph¸t theo quan ®iÓm cña mét sè tr−êng ph¸i kinh tÕ. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 5 2002 9. B¶ng Nguån vµ Sö dông trong ®¸nh gi¸ tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ so s¸nh. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 6 2003 182 10. Kinh tÕ tri thøc vµ c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 1 2005 11. Mét sè suy nghÜ vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt trong chÕ ®é b¸o c¸o tµi kho¶n quèc gia. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 2 2005 12. Giíi thiÖu vÒ tû gi¸ th−¬ng m¹i Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 4 2005 13. C¸c tiªu thøc ph¶n ¸nh chÊt l−îng sè liÖu thèng kª vµ mèi liªn hÖ víi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña thèng kª chÝnh thøc. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 1 2006 14. Kh¶ n¨ng ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 2 2006 15. Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm trong ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng cña thèng kª tµi kho¶n quèc gia. T¹p chÝ Kinh tÕ & Ph¸t triÓn; Sè 9 2006 16. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong thèng kª tµi kho¶n quèc gia. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 1 2007 17. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ c¸c nguyªn t¾c tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ thùc tÕ vµ gi¸ so s¸nh. Th«ng tin Khoa häc thèng kª Sè 2 2007 183 Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (1993), TriÕt häc (tËp 3), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia. 2. Bé Tµi chÝnh (2000), “HÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n”, Nxb Tµi chÝnh. 3. Lª M¹nh Hïng (2003), “Nghiªn cøu vËn dông HÖ thèng chØ sè gi¸ thay cho b¶ng gi¸ cè ®Þnh”, §Ò tµi khoa häc, ViÖn Khoa häc thèng kª, Hµ Néi. 4. NguyÔn BÝch L©m (2001), “Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt”, Th«ng tin Khoa häc Thèng kª, (5), tr. 11-17. 5. NguyÔn BÝch L©m (2003), “B¶ng nguån vµ sö dông trong ®¸nh gi¸ tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ so s¸nh”, Th«ng tin Khoa häc Thèng kª, (6), tr. 6-10. 6. NguyÔn BÝch L©m (2005), “Mét sè suy nghÜ vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt trong chÕ ®é b¸o c¸o tµi kho¶n quèc gia”, Th«ng tin Khoa häc Thèng kª, (2), tr. 16-21. 7. NguyÔn BÝch L©m (2006), “Kh¶ n¨ng ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt”, Th«ng tin Khoa häc Thèng kª, (2), tr. 7-11 &32. 8. Tæng côc Thèng kª (2003), Ph−¬ng ph¸p biªn so¹n HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 9. Tæng côc Thèng kª (1998), Ph−¬ng ph¸p biªn so¹n HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia ViÖt Nam , Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 10. Tæng côc Thèng kª (2004), Mét sè thuËt ng÷ thèng kª th«ng dông, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 11. Tæng côc Thèng kª (1997), HÖ thèng ph©n lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 184 12. Tæng côc Thèng kª (2003), ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú tµi kho¶n quèc gia. ¸p dông ®èi víi Côc Thèng kª tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, Ban hµnh theo Ph¸p lÖnh KÕ to¸n vµ Thèng kª (QuyÕt ®Þnh sè 75/2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª, Nxb Thèng kª. 13. Tæng côc Thèng kª (2004), Ph−¬ng ¸n ®iÒu tra vµ b¸o c¸o thèng kª gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng−êi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 14. Tæng côc Thèng kª (2004), Ph−¬ng ¸n ®iÒu tra vµ b¸o c¸o thèng kª gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng−êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 15. Tæng côc Thèng kª (1995), Tµi liÖu h−íng dÉn nghiÖp vô thèng kª gi¸ c¶, Ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 302/TCTK-Q§ ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 1995 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª. 16. Tæng côc Thèng kª (2004), Ph−¬ng ¸n ®iÒu tra gi¸ tiªu dïng theo ch−¬ng tr×nh so s¸nh quèc tÕ (ICP) cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. 17. Tæng côc Thèng kª (2004), Sè liÖu thèng kª ViÖt Nam thÕ kû XX, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 18. Tæng côc Thèng kª (2000), Kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®æi míi qua c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 19. Tæng côc Thèng kª (2004), Niªn gi¸m Thèng kª, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª. 20. Tõ ®iÓn triÕt häc (1975), Nxb TiÕn bé M¸t - Xc¬ -va. TiÕng Anh 21. Australian Bureau of Statistics (2000), Australian System of National Accounts, Concepts, Sources and Methods. 185 22. Brussels/Luxembourg, New York, Paris, Washington, D.C. (1993), System of National Accounts 1993. 23. Commission of the European Communities, Current classification: Statistical Classification of product by Activity in the European Economic Community, 2002 version, CPA 2002. 24. European Commission, Eurostat (2001), Handbook on price and volume measures in national accounts. 25. Eurostat (2000), Manual on the economic accounts for agriculture and forestry EAA/EAF (Rev.1.1). 26. Statistics New Zealand, Producers Price Index, Concepts, Sources and Methods. 27. United Nations (1968), System of National Accounts. 28. United Nations (1999), Handbook of Input – Output Table Compilation and Analysis 29. United Nations (2003), National Accounts: A Practical introduction. 30. Vò Quang ViÖt (2003), Review of Statistical units in survey of enterprises and establishments. 186 Phô lôc 1. CÊu tróc vµ −u ®iÓm cña b¶ng nguån vµ sö dông HiÖn nay, c¸c n−íc cã tr×nh ®é thèng kª kh¸ ph¸t triÓn ®E dïng b¶ng nguån vµ sö dông nh− mét c«ng cô rÊt h÷u hiÖu ®Ó tÝnh chØ tiªu GO vµ GDP theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh. Trong phÇn nµy, t¸c gi¶ tr×nh bµy tãm t¾t cÊu tróc cña SUT vµ nh÷ng −u ®iÓm cña b¶ng nµy trong thèng kª kinh tÕ. 1. CÊu tróc cña b¶ng nguån vµ sö dông. Qua ph©n tÝch luång chu chuyÓn thu nhËp vµ chi tiªu cña nÒn kinh tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ vÜ m« ®E chøng minh ®ång nhÊt thøc m« t¶ mèi liªn hÖ gi÷a tæng thu nhËp tõ s¶n xuÊt, tæng chi tiªu vµ GDP. §©y lµ c¬ së h×nh thµnh nªn ba ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ cho cïng mét kÕt qu¶ cña chØ tiªu GDP theo gi¸ hiÖn hµnh. D−íi d¹ng ®ång nhÊt thøc, ba ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP theo gi¸ hiÖn hµnh ®−îc viÕt nh− sau: GDP = GO - I + T = C + G + K + X - M = COE + CFC +TP + OS (1) Trong ®ã: GO : tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n X : xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô I : chi phÝ trung gian M : nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô T : thuÕ trõ trî cÊp s¶n phÈm; COE : thu nhËp cña ng−êi lao ®éng; C : chi tiªu dïng cña hé gia ®×nh; CFC : khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh; G : chi tiªu dïng cña Nhµ n−íc; TP : thuÕ trõ ®i trî cÊp s¶n xuÊt; K : tÝch lòy tµi s¶n; OS : thÆng d−. Trong ®ång nhÊt thøc (1), GO tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n, chi phÝ trung gian tÝnh theo gi¸ sö dông vµ hiÖu sè cña hai chØ tiªu nµy (GO- I) m« t¶ gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n. Gi¸ trÞ t¨ng thªm theo gi¸ c¬ b¶n céng víi tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ s¶n phÈm vµ trõ ®i trî cÊp s¶n phÈm biÓu thÞ GDP theo gi¸ sö dông. Tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy tÝnh theo gi¸ sö dông; xuÊt vµ nhËp khÈu hµng ho¸ tÝnh theo gi¸ FOB; xuÊt vµ nhËp khÈu dÞch vô tÝnh theo gi¸ giao dÞch, khi ®ã GDP bªn sö dông tÝnh theo gi¸ sö dông. 187 ViÕt l¹i ®ång nhÊt thøc (1) theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ ph−¬ng ph¸p sö dông cã d¹ng sau: GO - I + T = GDP = C + G + K + X - M (2) Céng chi phÝ trung gian (I) vµ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô (M) vµo hai vÕ cña ®ång nhÊt thøc (2), nhËn ®−îc ®ång nhÊt thøc sau: GO + M + T = I + C + G + K + X (3) VÕ tr¸i cña ®¼ng thøc (3) biÓu thÞ nguån hµng hãa vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ vµ b»ng GO cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt th−êng tró cña nÒn kinh tÕ t¹o ra céng víi nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô vµ céng víi tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ s¶n phÈm vµ trõ ®i trî cÊp s¶n phÈm. VÕ ph¶i m« t¶ tæng sö dông hµng hãa vµ dÞch vô cña toµn bé nÒn kinh tÕ b»ng tæng chi phÝ trung gian cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt th−êng tró céng chi tiªu dïng cña hé gia ®×nh céng chi tiªu dïng cña chÝnh phñ céng tÝch lòy tµi s¶n vµ céng xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô. SUT bao gåm hai b¶ng: b¶ng nguån vµ b¶ng sö dông. C¸c dßng trong c¶ hai b¶ng ®−îc ph©n tæ theo ngµnh s¶n phÈm. C¸c cét trong SUT m« t¶ GO vµ chi phÝ trung gian ®−îc ph©n tæ theo ngµnh kinh tÕ. Hai cét cßn l¹i trong b¶ng nguån biÓu thÞ hµng hãa vµ dÞch vô nhËp khÈu vµ thuÕ trõ trî cÊp s¶n phÈm, trong khi ®ã c¸c cét cßn l¹i trong b¶ng sö dông m« t¶ c¸c nhu cÇu sö dông cuèi cïng (S¬ ®å cña SUT ®−a ra trong phÇn cuèi cña phô lôc). §Ó n©ng cao chÊt l−îng tÝnh GO vµ GDP theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh, phôc vô cho ph©n tÝch kinh tÕ, chØ tiªu GO trong b¶ng nguån vµ chi phÝ trung gian trong b¶ng sö dông cßn ®−îc ph©n lo¹i theo nhãm hµng hãa vµ dÞch vô nh−: nhãm s¶n phÈm vËt chÊt; nhãm dÞch vô thÞ tr−êng; nhãm dÞch vô phi thÞ tr−êng, hoÆc ph©n theo nhãm thÞ tr−êng; nhãm phi thÞ tr−êng, nhãm nµy cßn chia ra ®Ó tù tiªu dïng vµ kh¸c. GO vµ nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô tr−íc hÕt ®−îc tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n, sau ®ã céng thªm gi¸ trÞ 188 cña phÝ vËn t¶i, th−¬ng nghiÖp vµ tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ s¶n phÈm vµ trõ ®i trî cÊp s¶n phÈm ®Ó nhËn ®−îc tæng nguån theo gi¸ sö dông. Víi môc ®Ých dïng SUT ®Ó tÝnh chØ tiªu GO vµ GDP theo gi¸ so s¸nh, v× vËy chØ tiªu GO vµ chi phÝ trung gian ®−îc t¸ch chi tiÕt thµnh GO vµ chi phÝ trung gian cña nh÷ng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt cho tiªu dïng vµ hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng kh¸c. ViÖc t¸ch biÖt nµy rÊt quan träng trong SNA v× s¶n phÈm cã tÝnh thÞ tr−êng vµ s¶n phÈm tù s¶n xuÊt cho tiªu dïng ®−îc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ theo gi¸ c¬ b¶n, trong khi ®ã s¶n phÈm phi thÞ tr−êng kh¸c ®−îc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ theo tæng chi phÝ s¶n xuÊt. B¶ng phô lôc 1.1 B¶ng nguån vµ sö dông ®¬n gi¶n Nguån Sö dông O I S¶n phÈm Ngµnh kinh tÕ M ®c (a) ®c (b) T Tæng sè Ngµnh kinh tÕ C G K X S¶n phÈm Hµng hãa 2240 372 10 78 113 2813 1339 636 5 391 442 Hµng hãa DÞch vô 1364 84 -10 -78 20 1380 544 381 363 23 69 DÞch vô ®c(c) 43 43 14 29 ®c(c) Tæng sè 3604 499 0 0 133 4236 1883 1031 368 414 540 Tæng sè - Nguån: Theo b¶ng 15.1 trong cuèn Tµi kho¶n quèc gia 1993. - ®c(a): §iÒu chØnh ®Ó chuyÓn hµng hãa nhËp khÈu theo gi¸ FOB vÒ gi¸ c¬ b¶n; - ®c(b): §iÒu chØnh phÝ vËn t¶i vµ phÝ th−¬ng nghiÖp ®èi víi hµng hãa l−u chuyÓn trong nÒn kinh tÕ, céng víi thuÕ s¶n phÈm trõ trî cÊp s¶n phÈm ®Ó nhËn ®−îc gi¸ trÞ s¶n phÈm theo gi¸ sö dông. 189 2. −u ®iÓm cña SUT trong thèng kª kinh tÕ. Víi kÕt cÊu chÆt chÏ, l«gic bao gåm nh÷ng chØ tiªu tæng hîp bªn s¶n xuÊt vµ bªn sö dông cña nÒn kinh tÕ nªn −u ®iÓm næi bËt cña SUT lµ cho phÐp kiÓm tra chÐo ®é tin cËy, chÊt l−îng vµ tÝnh hîp lý cña hÇu hÕt nh÷ng chØ tiªu trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia. Nãi c¸ch kh¸c, SUT lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cña c¸c chØ tiªu thèng kª. SUT cho phÐp ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh khoa häc theo gi¸ so s¸nh nh− ph−¬ng ph¸p gi¶m ph¸t khi tÝnh chØ tiªu GO vµ GDP vµ lµm c©n ®èi tõng nhãm s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh gi÷a s¶n xuÊt vµ sö dông. Dïng SUT tÝnh ®−îc chi tiÕt c¸c thµnh phÇn cÊu thµnh cña GDP theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p sö dông vµ ®èi s¸nh víi ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt. B¶ng phô lôc 1.2 B¶ng nguån Nguån O Phi thÞ tr−êng ThÞ tr−êng Tù tiªu dïng Kh¸c S¶n phÈm Ngµnh kinh tÕ Ngµnh kinh tÕ Ngµnh kinh tÕ M ®c(a) ®c(b) T Tæng sè Hµng hãa 2193 47 372 10 78 113 2813 DÞch vô 884 100 380 84 -10 -78 20 1380 ®c(c) 43 43 Tæng sè 3077 147 380 499 0 0 133 4236 Nguån: Theo b¶ng 15.1 trong cuèn Tµi kho¶n quèc gia 1993. 190 B¶ng phô lôc 1.3 B¶ng sö dông sö dông I Phi thÞ tr−êng ThÞ tr−êng Tù tiªu dïng Kh¸c C G K X Tæng nguån Ngµnh kinh tÕ Ngµnh kinh tÕ Ngµnh kinh tÕ Hé gia ®×nh V« vÞ lîi Chi cho c¸ nh©n Chi cho céng ®ång TS cè ®Þnh TS l−u ®éng TS quý hiÕm 2813 1194 33 112 636 5 353 28 10 442 1380 400 17 127 365 16 207 156 23 69 43 14 29 ®c(c) 4236 1594 50 239 1015 16 212 156 376 28 10 540 Tæng sè Nguån: Theo b¶ng 15.1 trong cuèn Tµi kho¶n quèc gia 1993. 191 Phô lôc 2. Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ s¶n xuÊt §Ó ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng thùc cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ, c¸c nhµ thèng kª ph¶i lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng gi¸ trong chØ tiªu ®ã, nghÜa lµ chØ nghiªn cøu thay ®æi vÒ mÆt l−îng. ChÊt l−îng s¶n phÈm t¨ng sÏ n©ng cao tÝnh c¹nh tranh vµ nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng vµ nh− mét kÕt qu¶ tÊt yÕu sÏ lµm t¨ng khèi l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. SNA quy ®Þnh thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm lµ mét yÕu tè cña thay ®æi khèi l−îng s¶n phÈm, v× vËy khi tÝnh chØ sè gi¸, c¸c nhµ thèng kª ph¶i lo¹i trõ yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm. SNA th−êng sö dông chØ sè gi¸ lµm c«ng cô trong ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp theo gi¸ so s¸nh. ChØ sè gi¸ ph¶n ¸nh thay ®æi chi phÝ theo thêi gian ®Ó mua mét ræ hµng hãa x¸c ®Þnh vµ kh«ng chÞu ¶nh h−ëng vÒ thay ®æi chÊt l−îng, thay ®æi sè l−îng hµng hãa trong ræ hµng. Nãi c¸ch kh¸c, lo¹i hµng ho¸ trong ræ dïng ®Ó thu thËp gi¸ ph¶i cã chÊt l−îng gièng nhau gi÷a hai kú so s¸nh. C¸c nhµ thèng kª dïng c«ng thøc Laspeyres víi quyÒn sè hµng hãa n¨m gèc cè ®Þnh ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ víi môc ®Ých chØ sè gi¸ chØ ph¶n ¸nh thay ®æi cña yÕu tè gi¸ gi÷a hai kú so s¸nh. Trong thùc tÕ, viÖc xuÊt hiÖn s¶n phÈm míi vµ s¶n phÈm cò kh«ng cßn tån t¹i trªn thÞ tr−êng ®E g©y khã kh¨n trong viÖc thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh chØ sè gi¸. Khi ®ã c¸c nhµ thèng kª ph¶i chän s¶n phÈm míi thay thÕ cho s¶n phÈm cò cã trong ræ hµng nh−ng kh«ng cßn xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng vµ ph¶i ®iÒu chØnh chÊt l−îng cña s¶n phÈm míi ®Ó ®¶m b¶o chØ sè gi¸ ph¶n ¸nh chÝnh x¸c biÕn ®éng vÒ gi¸ cña s¶n phÈm gi÷a hai thêi kú. Dïng ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ víi chØ sè gi¸ ®E lo¹i trõ yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm cho phÐp biÓu thÞ chÝnh x¸c thay ®æi vÒ khèi l−îng cña mét chØ tiªu theo gi¸ so s¸nh. Mét sè ph−¬ng ph¸p th−êng ¸p dông ®Ó lo¹i trõ yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm khi tÝnh chØ sè gi¸. §©y lµ lÜnh vùc chuyªn s©u cña thèng kª gi¸, trong khu«n khæ 192 cña phô lôc nµy t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp tãm t¾t néi dung cña mét vµi ph−¬ng ph¸p chñ yÕu th−êng sö dông ®Ó c¸c nhµ thèng kª tµi kho¶n quèc gia hiÓu ®−îc b¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p. 1. Ph−¬ng ph¸p nèi gi¸ Ph−¬ng ph¸p nèi gi¸ ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh chÊt l−îng s¶n phÈm trong tr−êng hîp ë mét hay mét vµi thêi kú c¶ s¶n phÈm míi B vµ s¶n phÈm cò A trong nhãm cïng xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng víi gi¸ kh¸c nhau vµ sau ®ã chØ cßn s¶n phÈm míi tån t¹i trªn thÞ tr−êng. C¸c nhµ kinh tÕ gi¶ thiÕt gi¸ cña s¶n phÈm A vµ B kh¸c nhau trong thêi kú c¶ hai cïng xuÊt hiÖn biÓu thÞ kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng. Khi ®ã tû lÖ gi¸ cña hai s¶n phÈm cïng xuÊt hiÖn trong mét thêi kú biÓu thÞ sù kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng ®−îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm khi tÝnh chØ sè gi¸. Cô thÓ ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh nh− sau: gi¶ sö s¶n phÈm cò xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng tõ kú gèc O ®Õn thêi kú t víi gi¸ cña s¶n phÈm trong hai thêi kú lÇn l−ît lµ pco vµ pct. Trong thêi kú t s¶n phÈm míi xuÊt hiÖn víi gi¸ lµ p m t vµ ®Õn thêi kú n chØ cßn s¶n phÈm míi víi gi¸ pmn. Gi¸ cña hai s¶n phÈm trong tõng thêi kú ®−a ra trong b¶ng. Thêi kú xuÊt hiÖn Gi¸ s¶n phÈm cò Gi¸ s¶n phÈm míi o pco = 10 t pct = 15 p m t = 17 n pmn = 20 Tû lÖ pct / p m t biÓu thÞ kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng cña hai s¶n phÈm trong cïng thêi kú t qua gi¸ c¶, nhËn gi¸ trÞ lµ 0,88. Trong kú n kh«ng cßn xuÊt hiÖn s¶n phÈm cò mµ chØ cã gi¸ cña s¶n phÈm míi pmn, khi ®ã tÝch sè p m n x (p c t / p m t) biÓu thÞ gi¸ cña s¶n phÈm pmn cña thêi kú n ®E ®iÒu chØnh thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm. ChØ sè gi¸ cña s¶n phÈm pmn cña kú n so víi kú gèc O biÓu thÞ bëi c«ng thøc: Pn, o = p m n x (p c t / p m t) / p c o = 20 x 0,88 / 10 = 1,66. NÕu kh«ng ®iÒu chØnh thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm, chØ sè gi¸ cã gi¸ trÞ lµ: Pn, o = p m n / p c o = 20 / 10 = 2,0; vµ nÕu dïng chØ sè gi¸ nµy ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng gi¸ sÏ ®¸nh gi¸ thÊp h¬n thùc tÕ thay ®æi khèi l−îng. 193 Ph−¬ng ph¸p nèi gi¸ cho kÕt qu¶ tèt khi thÞ tr−êng cña s¶n phÈm A vµ B c¹nh tranh hoµn h¶o. Trong tr−êng hîp s¶n phÈm míi th−êng xuyªn ®−îc ®−a ra thÞ tr−êng vµ gi¸ c¶ cña chóng thay ®æi nhanh, khi ®ã ph−¬ng ph¸p nèi gi¸ cho kÕt qu¶ kh«ng tèt. 2. Ph−¬ng ph¸p gi¸ lùa chän Ph−¬ng ph¸p ®Ò cËp tíi tr−êng hîp gi¸ cña hai s¶n phÈm A vµ B kh¸c nhau do s¶n phÈm B cã thªm chøc n¨ng so víi s¶n phÈm A. Ch¼ng h¹n s¶n phÈm A lµ m¸y tÝnh s¸ch tay kh«ng cã æ ®Üa CD-Room, s¶n phÈm B gièng s¶n phÈm A chØ kh¸c lµ cã thªm æ ®Üa CD-Room, trong tr−êng hîp nµy gi¸ cña s¶n phÈm B cao h¬n gi¸ cña s¶n phÈm A ®óng b»ng gi¸ cña æ ®Üa CR-Room. §Ó lo¹i trõ sù kh¸c biÖt vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm khi tÝnh chØ sè gi¸, gi¸ cña s¶n phÈm B ph¶i trõ ®i gi¸ cña æ ®Üa CD-Room, tuy vËy trong thùc tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo gi¸ cña s¶n phÈm cã thªm chøc n¨ng còng b»ng ®óng gi¸ cña s¶n phÈm ch−a cã chøc n¨ng ®ã céng thªm gi¸ cña thiÕt bÞ cã chøc n¨ng ®ã. Ph−¬ng ph¸p gi¸ lùa chän ®−îc ¸p dông trong thùc tÕ khi kh¸c biÖt vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm do cã chøc n¨ng kh¸c nhau vµ kh¸c biÖt gi¸ cña chóng b»ng ®óng gi¸ cña c¸c bé phËn lùa chän thªm. Ph−¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông ®iÒu chØnh chÊt l−îng trong chØ sè gi¸ hµng hãa b¸n cho ng−êi tiªu dïng. 3. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh Hedonic Môc ®Ých cña ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh Hedonic nh»m ®¸nh gi¸ sù kh¸c biÖt vÒ gi¸ c¶ cña hµng hãa do kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng thÓ hiÖn qua c¸c ®Æc tr−ng cña hµng hãa. C¸c nhµ thèng kª thu thËp th«ng tin vÒ gi¸ cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng vµ nh÷ng th«ng tin ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng cña c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c nhau. HÖ sè thu ®−îc tõ phÐp håi quy ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng tæng qu¸t cña hµng hãa vµ biÓu thÞ sù kh¸c biÖt vÒ gi¸ gi÷a c¸c lo¹i hµng hãa vµ dïng hÖ sè nµy ®Ó tÝnh gi¸ trong mét sè thêi kú cña hµng hãa khi chóng ch−a cã trªn thÞ tr−êng. C¸c nhµ thèng kª th−êng thùc hiÖn phÐp håi quy cho kú gèc vµ dïng hÖ sè håi quy cho mét sè kú vµ ph−¬ng ph¸p Hedonic th−êng sö dông 194 trong tr−êng hîp s¶n phÈm thay ®æi nhanh, nh−ng ®ßi hái ph¶i ®Þnh l−îng ®−îc c¸c ®Æc tr−ng cña hµng hãa. 4. Ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ theo m« h×nh s¶n phÈm ý t−ëng ®−a ra ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ theo m« h×nh s¶n phÈm dùa trªn thùc tÕ xuÊt hiÖn cña c¸c s¶n phÈm ®¬n chiÕc - Mçi quy tr×nh s¶n xuÊt chØ t¹o ra mét s¶n phÈm theo ®¬n ®Æt hµng, víi c¸c ®Æc tr−ng kü thuËt cña s¶n phÈm do bªn A cña hîp ®ång ®Æt ra. Cã thÓ coi s¶n phÈm ®¬n chiÕc lµ lo¹i s¶n phÈm míi, s¶n xuÊt ra ë mét kú vµ kh«ng cã s¶n phÈm t−¬ng tù xuÊt hiÖn ë kú h¹ch to¸n tiÕp theo. Kh«ng thÓ thu thËp gi¸ cña cïng mét s¶n phÈm ë hai kú kh¸c nhau ®Ó so s¸nh vµ do vËy kh«ng thÓ biªn so¹n chØ sè gi¸ cho lo¹i s¶n phÈm ®¬n chiÕc. S¶n phÈm ®¬n chiÕc cã cÊu tróc ®a d¹ng, phøc t¹p, ®Ó t¹o ra thµnh phÈm th−êng cã sù kÕt hîp gi÷a nhiÒu ®¬n vÞ s¶n xuÊt, mçi ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm s¶n xuÊt ra mét hay mét vµi bé phËn cÊu thµnh cña s¶n phÈm. Víi ®Æc tr−ng cña quy tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®¬n chiÕc, c¸c nhµ thèng kª ®E ®−a ra ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ theo m« h×nh s¶n phÈm dïng ®Ó tÝnh chuyÓn GO cña nhãm s¶n phÈm ®¬n chiÕc tõ gi¸ thùc tÕ vÒ gi¸ so s¸nh. Néi dung tãm t¾t cña ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ theo m« h×nh s¶n phÈm nh− sau: dùa vµo s¶n phÈm ®E cã, t¸ch “M« h×nh s¶n phÈm” theo c¸c bé phËn cÊu thµnh. Mçi bé phËn cÊu thµnh ®Òu cã gi¸ cña kú h¹ch to¸n tr−íc, c¸c nhµ thèng kª kÕt hîp víi ®¬n vÞ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh l¹i gi¸ cña c¸c bé phËn cÊu thµnh ®ã theo kú h¹ch to¸n hiÖn t¹i. Tõ ®ã cã thÓ tÝnh chØ sè gi¸ cña tõng bé phËn cÊu thµnh cña s¶n phÈm ®¬n chiÕc. §Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ theo m« h×nh s¶n phÈm, cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu sau: - CËp nhËt th−êng xuyªn m« h×nh s¶n phÈm ®E sö dông ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¸c bé phËn cÊu thµnh, ®¶m b¶o s¶n phÈm kh«ng bÞ lçi thêi; - Ph¶i chän m« h×nh s¶n phÈm cã tÝnh ®¹i diÖn, sö dông t¹i nhiÒu n¬i; 195 - Gi¸ thùc tÕ trªn thÞ tr−êng ¸p dông cho toµn bé s¶n phÈm vµ c¸c bé phËn cÊu thµnh, ®©y lµ gi¸ c¬ b¶n cña s¶n phÈm, bao gåm c¶ lîi nhuËn cña nhµ s¶n xuÊt vµ trõ ®i chiÕt khÊu cho kh¸ch hµng. 5. Ph−¬ng ph¸p chi phÝ s¶n xuÊt NhiÒu khi kh«ng cã gi¸ riªng biÖt cho tõng bé phËn ®éc lËp cña s¶n phÈm nh− trong tr−êng hîp gi¸ lùa chän, khi ®ã c¸c nhµ thèng kª gi¸ ph¶i hái ®¬n vÞ xuÊt vÒ chi phÝ ®Ó t¹o ra c¸c bé phËn ®éc lËp. Víi môc ®Ých lo¹i trõ kh¸c biÖt chÊt l−îng gi÷a hai s¶n phÈm khi tÝnh chØ sè gi¸, bªn c¹nh th«ng tin vÒ gi¸ cña tõng bé phËn c¸c nhµ thèng kª cßn thu thËp th«ng tin vÒ sù kh¸c biÖt trong chi phÝ s¶n xuÊt cña hai s¶n phÈm. Theo ph−¬ng ph¸p nµy, th«ng tin vÒ chi phÝ dïng thay cho th«ng tin vÒ gi¸ v× vËy ph−¬ng ph¸p ®E kh«ng tÝnh ®Õn së thÝch cña ng−êi tiªu dïng. 6. ChØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ Khi lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng vÒ gi¸ trong mét chØ tiªu, c¸c nhµ thèng kª th−êng dïng chØ sè gi¸ lµm c«ng cô vµ ph−¬ng ph¸p ¸p dông ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸. Tuy vËy trong mét sè tr−êng hîp khi kh«ng cã chØ sè gi¸, chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ ®−îc sö dông lµm c«ng cô thay thÕ, ch¼ng h¹n nh− ®èi víi mét sè ngµnh dÞch vô. ChØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ cã nh÷ng ®Æc tr−ng g×, chóng cã thÓ dïng thay thÕ cho nhau ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng vÒ gi¸ trong thèng kª tµi kho¶n quèc gia ®−îc hay kh«ng? TÝnh chØ sè gi¸ cña mét nhãm s¶n phÈm dùa trªn gi¸ cña mét mÉu s¶n phÈm ®¹i diÖn cho toµn nhãm, cè ®Þnh trong hai thêi kú. ChÊt l−îng cña chØ sè gi¸ phô thuéc vµo tÝnh ®¹i diÖn cao hay thÊp cña mÉu s¶n phÈm lÊy gi¸, nÕu mÉu s¶n phÈm kh«ng bao gåm c¸c s¶n phÈm phæ biÕn trªn thÞ tr−êng vµ gi¸ cña c¸c s¶n phÈm kh«ng thuéc vµo mÉu kh¸c biÖt kh¸ lín so víi gi¸ cña c¸c s¶n phÈm trong mÉu, khi ®ã chØ sè gi¸ sÏ kh«ng chÝnh x¸c vµ sai lÖch. §Ó chØ sè gi¸ ph¶n ¸nh s¸t thùc biÕn ®éng vÒ gi¸ cña c¸c s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng, mÉu s¶n phÈm ®−îc chän ®Ó lÊy gi¸ ph¶i cËp nhËt ®Ó lo¹i bá nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cßn xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng vµ ®−a nh÷ng s¶n phÈm míi vµo mÉu. 196 ChØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ cña mét nhãm s¶n phÈm ®−îc tÝnh dùa trªn quan s¸t toµn bé sè l−îng vµ tæng gi¸ trÞ cña nhãm. Gi¸ trÞ ®¬n vÞ cña mét nhãm s¶n phÈm ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ gi÷a tæng gi¸ trÞ cña nhãm so víi toµn bé sè l−îng s¶n phÈm trong nhãm, chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ gi¸ trÞ ®¬n vÞ cña hai thêi kú vµ cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ xu h−íng biÕn ®éng vÒ gi¸ cña c¶ nhãm s¶n phÈm. ChØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ cã −u ®iÓm quan s¸t ®−îc toµn bé c¸c s¶n phÈm trong nhãm nh−ng gÆp ph¶i vÊn ®Ò vÒ tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cña c¸c s¶n phÈm, ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù biÕn ®éng kh¸ lín trong chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ. Nh−îc ®iÓm thø hai cña chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ lµ ë chç thay ®æi c¬ cÊu cña c¸c s¶n phÈm trong nhãm ¶nh h−ëng tíi chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ vµ dÉn tíi thay ®æi yÕu tè gi¸, mÆc dï trong thùc tÕ nh÷ng thay ®æi nµy lµ thay ®æi khèi l−îng. Nh−îc ®iÓm thø ba cña chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ thÓ hiÖn ë chç chØ sè nµy kh«ng cho phÐp ®iÒu chØnh yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm. Nãi c¸ch kh¸c, chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ kh¸c víi chØ sè gi¸ c¶ cña hµng hãa ë chç thay ®æi chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ bao gåm c¶ thay ®æi chÊt l−îng cña hµng hãa trong khi ®ã thay ®æi chØ sè gi¸ c¶ hoµn toµn chØ do thay ®æi thuÇn vÒ gi¸ cña hµng hãa. §Ó minh häa cho nh−îc ®iÓm nµy cña chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ, t¸c gi¶ ®−a ra vÝ dô sau: Gi¶ sö trong nhãm s¶n phÈm giÇy dÐp cã hai phÈm giÇy vµ dÐp víi sè liÖu vÒ gi¸ c¶ vµ sè l−îng trong n¨m t vµ n¨m t+1 nh− sau: DÐp Sè l−îng Gi¸ Gi¸ trÞ N¨m t 15 10 150 N¨m t +1 10 10 100 GiÇy Sè l−îng Gi¸ Gi¸ trÞ 10 20 200 15 20 300 Tæng sè Sè l−îng Gi¸ trÞ ®¬n vÞ Gi¸ trÞ 25 14 350 25 16 400 197 Tõ sè liÖu ®−a ra trong b¶ng, tÝnh ®−îc mét sè kÕt qu¶ sau: - ChØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ cña n¨m t+1 so víi n¨m t lµ 114,3; - ChØ sè khèi l−îng dùa theo chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ lµ 100 (tæng sè l−îng cña giÇy vµ dÐp kh«ng ®æi); - ChØ sè gi¸ tÝnh theo Paasche cña n¨m t+1 so víi n¨m t lµ 100; IPp = ∑PtQt / ∑PoQt = (20 x15 + 10 x 10) / ( 20 x 15 + 10 x 10) - ChØ sè khèi l−îng theo Laspeyres cña n¨m t+1 so víi n¨m t lµ 114,3; ILq = ∑PoQt / ∑PoQo = (20 x15 + 10 x 10) / ( 20 x 10 + 10 x15). Trong ®ã: IPp - ChØ sè gi¸ theo Paasche; ILq - ChØ sè khèi l−îng theo Laspeyres. Râ rµng gi¸ c¶ vµ sè l−îng cña hai s¶n phÈm kh«ng ®æi, chØ cã sù thay ®æi c¬ cÊu sè l−îng cña hai s¶n phÈm, ®iÒu nµy ®−îc ph¶n ¸nh chÝnh x¸c trong chØ sè gi¸ tÝnh theo Paasche (100) vµ chØ sè khèi l−îng tÝnh theo Laspeyres (114,3). Ng−îc l¹i chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ ph¶n ¸nh xu h−íng biÕn ®éng gi¸ cña c¶ nhãm s¶n phÈm lµ 114,3 vµ chØ sè khèi l−îng dùa theo chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ lµ 100. NÕu dïng chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ lµm c«ng cô ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng gi¸ cã xu h−íng thæi phång thay ®æi vÒ gi¸ (trong vÝ dô nµy gi¸ c¶ kh«ng ®æi) vµ ®¸nh gi¸ thÊp so víi thùc tÕ ®èi víi thay ®æi vÒ l−îng. §©y chÝnh lµ lý do c¸c nhµ thèng kª kh«ng dïng chØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ lµm c«ng cô ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng gi¸. ChØ sè gi¸ trÞ ®¬n vÞ sÏ ph¶n ¸nh chÝnh x¸c biÕn ®éng vÒ gi¸ nÕu nhãm s¶n phÈm lµ ®ång nhÊt, c¬ cÊu c¸c s¶n phÈm trong nhãm kh«ng ®æi. 7. ChØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¶m ph¸t ChØ sè gi¶m ph¸t còng lµ mét c«ng cô dïng ®Ó tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸, sau ®©y t¸c gi¶ ®Ò cËp tãm t¾t lo¹i chØ sè nµy. ChØ sè gi¶m ph¸t lµ kh¸i niÖm biÓu thÞ biÕn ®éng møc gi¸ chung cña chØ tiªu ph¶n ¸nh, ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ gi¸ trÞ gi÷a gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh cña chØ tiªu. 198 Ch¼ng h¹n, chØ sè gi¶m ph¸t GDP ph¶n ¸nh biÕn ®éng vÒ gi¸ cña tÊt c¶ hµng hãa vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ, tÝnh b»ng c«ng thøc sau: ChØ sè gi¶m ph¸t GDP cña n¨m t = GDP theo gi¸ hiÖn hµnh cña n¨m t ---------------------------------------------- GDP theo gi¸ so s¸nh cña n¨m t x 100 ChØ sè gi¶m ph¸t GDP th−êng dïng ®Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng cña thay ®æi møc gi¸ chung trong c¸c chØ tiªu kinh tÕ phï hîp. Víi kh¸i niÖm chung vÒ chØ sè gi¶m ph¸t, bªn c¹nh chØ sè gi¶m ph¸t GDP, thèng kª tµi kho¶n quèc gia cßn tÝnh mét sè lo¹i chØ sè gi¶m ph¸t sau: ChØ sè gi¶m ph¸t chi tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh cña n¨m t = Chi tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh theo gi¸ hiÖn hµnh cña n¨m t -------------------------------------------- Chi tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh theo gi¸ so s¸nh cña n¨m t x 100 ChØ sè gi¶m ph¸t chi tiªu dïng cuèi cïng cña Nhµ n−íc cña n¨m t = Chi tiªu dïng cuèi cïng cña Nhµ n−íc theo gi¸ hiÖn hµnh cña n¨m t ------------------------------------------- Chi tiªu dïng cuèi cïng cña Nhµ n−íc theo gi¸ so s¸nh cña n¨m t x 100 ChØ sè gi¶m ph¸t gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh s¶n phÈm cña n¨m t = Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ hiÖn hµnh cña n¨m t ------------------------------------------- Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh cña n¨m t x 100 199