Luận án Tư tưởng triết học Trần Nhân Tông

a laø caùch maïng tö saûn, Caùch meänh khoâng ñeán nôi, tieáng laø coäng hoøa vaø daân chuû, kyø thöïc trong thì noù töôùc luïc coâng noâng, ngoaøi thì noù aùp böùc thuoäc ñòa” [42, t.2, tr.274]. 189 Theo Hoà Chí Minh, giai caáp tö saûn döïng leân khaåu hieäu töï do, bình ñaúng, baùc aùi, ñoàng baøo laø ñeå löøa daân, xuùi nhaân daân ñaùnh ñoå phong kieán. Khi ñaáu tranh ñaùnh ñoå phong kieán roài thì noù laïi thay phong kieán maø aùp böùc nhaân daân. Giai caáp tö saûn ñaõ lôïi duïng söùc maïnh cuûa nhaân daân, xuùi nhaân daân baèng nhöõng lôøi hoa myõ ñeå loâi keùo nhaân daân vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng cheá ñoä phong kieán. Khi giaønh ñöôïc chính quyeàn, thieát laäp boä maùy nhaø nöôùc tö saûn thì giai caáp tö saûn quay laïi ñaøn aùp, boùc loät nhaân daân, khoâng thöïc hieän nhöõng ñieàu maø hoï ñaõ khaúng ñònh trong tuyeân ngoân. Quyeàn löïc nhaø nöôùc khoâng thuoäc veà nhaân daân, do ñoù quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa nhaân daân khoâng ñöôïc thöïc hieän. Ñoái vôùi Hoà Chí Minh, ñaõ hy sinh laøm caùch maïng, thì neân laøm cho ñeán nôi, nghóa laø laøm sao caùch maïng roài thì quyeàn giao cho daân chuùng soá nhieàu, theá daân chuùng môùi ñöôïc haïnh phuùc. Treân moïi dieãn ñaøn vaø trong hoaït ñoäng thöïc tieãn, Ngöôøi ñeàu khaúng ñònh söï khaùt voïng cuûa mình: “Töï do cho ñoàng baøo toâi, ñoäc laäp cho toå quoác toâi, ñaáy laø taát caû nhöõng gì toâi muoán, ñaáy laø taát caû nhöõng gì toâi hieåu” [42, t.1, tr.274]. Theo Hoà Chí Minh caùch maïng Vieät Nam khoâng theå ñi theo khuynh höôùng daân chuû tö saûn, nhaø nöôùc Vieät Nam sau khi giaønh ñöôïc chính quyeàn khoâng mang baûn chaát tö saûn, maø theo caùch maïng voâ saûn. Vì caùch maïng voâ saûn thaät söï ñeà cao vai troø cuûa nhaân daân. Tieáp thu coù choïn loïc tö töôûng nhaân loaïi, trong nhieàu baøi vieát, Hoà Chí Minh ñaõ nhaán maïnh ñeán vai troø, vò trí cuûa nhaø nöôùc, phaùp luaät vaø ñaïo ñöùc trong vieäc giaùo duïc nhaân daân, toå chöùc quaûn lyù xaõ hoäi. Thöïc chaát cuûa phaùp luaät laø yù chí cuûa giai caáp caàm quyeàn. Phaùp luaät ñuùng ñaén 190 seõ taïo neân söï oån ñònh cuûa nhaø nöôùc, laøm cho boä maùy nhaø nöôùc vaän haønh ñuùng quyõ ñaïo vaø ngöôøi daân deã thöïc haønh quyeàn daân chuû cuûa mình. Ngay töø naêm 1919, trong Yeâu saùch cuûa ngöôøi daân An Nam goàm 8 ñieàu maø Nguyeãn AÙi Quoác gôûi ñeán hoäi nghò Veùcxaây thì ñaõ coù 4 ñieàu lieân quan ñeán vaán ñeà phaùp quyeàn nhö: Ñieàu 1: Toång aân xaù cho taát caû nhöõng ngöôøi baûn xöù bò ôû tuø chính trò phaïm. Ñieàu 2: Caûi caùch neàn phaùp lyù ôû Ñoâng Döông baèng caùch cho ngöôøi baûn xöù cuõng ñöôïc quyeàn höôûng nhöõng quyeàn ñaûm baûo veà maët phaùp luaät nhö ngöôøi AÂu chaâu; xoùa boû hoaøn toaøn caùc Toøa aùn ñaëc bieät duøng laøm coâng cuï khuûng boá vaø ñaøn aùp boä phaän trung thöïc nhaát trong nhaân daân An Nam. Ñieàu 7: Thay theá ñoä ra saéc leänh baèng cheá ñoä ra caùc ñaïo luaät. Ñieàu 8: Ñoaøn ñaïi bieåu thöôøng tröïc cuûa ngöôøi baûn xöù do ngöôøi baûn xöù baàu ra beân caïnh Nghò vieän Phaùp ñeå giuùp Nghò vieän bieát ñöôïc nguyeän voïng cuûa ngöôøi baûn xöù [42,t.1, tr.435-436]. Sau ñoù ñeå deã phoå bieán vaø tuyeân truyeàn trong ngöôøi Vieät Nam, Ngöôøi ñaõ chuyeån baûn Yeâu saùch thaønh Vieät Nam yeâu caàu ca, trong ñoù coù caâu: “Hai xin phaùp luaät söûa sang Ngöôøi Taây, ngöôøi Vieät hai phöông cuøng ñoàng Baûy xin hieán phaùp ban haønh Traêm ñieàu phaûi coù thaàn linh phaùp quyeàn” [42, t.1, tr. 438]. 191 Vôùi nhöõng noäi dung treân, Hoà Chí Minh ñaõ laøm roõ söï thaät veà nhaø nöôùc “baûo hoä”, moät nhaø nöôùc chuyeân söû duïng caùc Toøa aùn ñaëc bieät nhö moät coâng cuï ñeå khuûng boá vaø ñaøn aùp nhaân daân An Nam vaø aùp duïng caùc cheá ñoä ra caùc saéc leänh chöù khoâng phaûi cheá ñoä ra caùc ñaïo luaät. Hoà Chí Minh ñaõ chuù yù ñeán phaùp luaät, ñeán coâng lyù vaø quyeàn con ngöôøi, chöùng toû Ngöôøi ñaõ thaáy taàm quan troïng cuûa moät nhaø nöôùc quaûn lyù xaõ hoäi baèng phaùp luaät, xem phaùp luaät nhö moät coâng cuï, phöông tieän ñeå xaây döïng vaø cuûng coá nhaø nöôùc, nhöng phaûi laø phaùp luaät cuûa neàn daân chuû. Ngöôøi kieân quyeát leân aùn cheá ñoä cai trò khoâng coù phaùp luaät. “Chuùng toâi bò cai trò baèng cheá ñoä saéc leänh do vieân toaøn quyeàn ban boá chöù khoâng phaûi baèng nhöõng ñaïo luaät ñaõ ñöôïc thaûo luaän vaø ñöôïc bieåu quyeát ôû Nghò vieän” [42,t.1, tr.403]. “Caùc oâng laø nhaø toaøn quyeàn muoán laøm gì thì laøm chöù khoâng coù phaùp luaät naøo caû” [42,t.1, tr.120]. Ngay trong baøi vieát ñaàu tieân laáy teân Nguyeãn AÙi Quoác vôùi ñaàu ñeà: “Taâm ñòa thöïc daân”, Hoà Chí Minh ñaõ chæ ra nöôùc Phaùp laø nöôùc coäng hoøa, nhöng haønh ñoäng boùp ngheït quyeàn töï do daân chuû ôû thuoäc ñòa laïi laø phi coäng hoøa. Hoà Chí Minh thöôøng leân aùn caùi goïi laø “coâng lyù” cuûa nhaø nöôùc tö saûn. Trong baøi Coâng lyù trong taäp saùch Ñoâng Döông (1923 – 1924), Ngöôøi daãn lôøi moät nghò só Phaùp veà neàn coâng lyù Phaùp: “Phaùp luaät, coâng lyù vôùi ngöôøi baûn xöù ö? Thoâi ñi! chæ coù ba toong, suùng luïc, suùng tröôøng, ñoù môùi laø nhöõng thöù xöùng ñaùng vôùi luõ saâu moït aáy’ [42, t.1, tr.420]. Ngöôøi coøn vaïch roõ söï thaät veà coâng lyù ôû xöù Ñoâng Döông döôùi söï cai trò cuûa thöïc daân Phaùp: “ÔÛ Ñoâng Döông coù hai thöù coâng lyù. Moät thöù cho ngöôøi Phaùp, moät thöù cho ngöôøi baûn xöù. Ngöôøi Phaùp thì ñöôïc xöû nhö ôû 192 Phaùp. Ngöôøi An Nam thì khoâng coù hoäi ñoàng boài thaåm, cuõng khoâng coù luaät sö ngöôøi An Nam. Thöôøng ngöôøi ta xöû aùn vaø tuyeân aùn theo giaáy tôø, vaéng maët ngöôøi bò caùo. Neáu coù vuï kieän giöõa ngöôøi An Nam vôùi ngöôøi Phaùp thì luùc naøo ngöôøi Phaùp cuõng coù lyù caû, maëc duø teân naøy aên cöôùp hay gieát ngöôøi” [42, t.1, tr.420]. Trong caùc cuoäc caùch maïng ñieån hình dieãn ra töø theá kyû XVII, XVIII, XIX ñeán ñaàu theá kyû XX, Hoà Chí Minh chæ thaáy duy nhaát coù cuoäc Caùch maïng Thaùng Möôøi Nga (1917) laø thaønh coâng ñeán nôi ñeán choán. Cuoäc caùch maïng ñoù chaúng nhöõng xoùa boû hoaøn toaøn cheá ñoä phong kieán vaø giai caáp tö saûn phaûn ñoäng, “bieán ngöôøi noâ leä thaønh ngöôøi töï do”, maø coøn thieát laäp ñöôïc cheá ñoä daân chuû voâ saûn vaø ñöa ñaát nöôùc phaùt trieån theo con ñöôøng ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi vaø chuû nghóa coäng saûn. Chuû tòch Hoà Chí Minh xaùc ñònh phaùp luaät vaø nhaø nöôùc ta laø yù chí caên baûn cuûa giai caáp coâng nhaân vaø cuûa caû daân toäc, baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, ñaáu tranh loaïi tröø aùp böùc baát coâng vaø thieát laäp söï coâng baèng xaõ hoäi. “Phaùp luaät cuûa ta laø phaùp luaät thaät söï daân chuû roäng raõi cho nhaân daân lao ñoäng” [42, t.1, tr.186-187]. Luaän cöông veà vaán ñeà daân toäc vaø thuoäc ñòa cuûa V.I.Leânin cuøng aùnh saùng Caùch maïng Thaùng Möôøi ñaõ laøm cho Ngöôøi böøng tænh vaø hieåu raèng: “Muoán cöùu nöôùc vaø giaûi phoùng daân toäc khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc con ñöôøng caùch maïng voâ saûn” [42, t.9, tr.314]. Chuùng ta coù theå hình dung logích trong tö töôûng cuûa Ngöôøi nhö sau: muoán coù daân sinh, daân chuû, muoán coù ñöôïc töï do bình ñaúng baùc aùi thì phaûi ñaàu tieân laø ñaùnh ñoå ñeá quoác phong kieán. Nhöng ñaùnh ñoå ñeá quoác phong kieán ñeå roài laïi 193 döïng leân cheá ñoä tö saûn thì cuõng chöa coù töï do daân chuû thöïc söï maø muoán coù töï do daân chuû thöïc söï phaûi laøm caùch maïng voâ saûn ñeå tieán tôùi coäng saûn chuû nghóa. Vôùi taàm hieåu bieát saâu saéc veà nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân, vì daân, Hoà Chí Minh ñaëc bieät quan taâm xaây döïng nhaø nöôùc hôïp hieán, hôïp phaùp, ñaët neàn moùng cho moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn Vieät Nam. Xaây döïng moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân vaø vì daân laø heát söùc ñaëc bieät trong tö töôûng cuûa Ngöôøi, noù ñöôïc theå hieän ôû caùc taùc phaåm chuû yeáu nhö: Baûn yeâu saùch cuûa nhaân daân An Nam naêm 1919, Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp naêm 1925, Ñöôøng caùch meänh naêm 1927, Chaùnh cöông vaén taét naêm 1930, Chöông trình Vieät Minh (10 ñieåm) naêm 1941. Ñoù laø nhöõng moác son ñaùnh daáu quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån tö töôûng Hoà Chí Minh veà nhaø nöôùc kieåu môùi – nhaø nöôùc cuûa daân, do daân, vì daân. Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, chính quyeàn veà trong tay nhaân daân, chæ trong moät thôøi gian ngaén ñaõ laàn löôït ra ñôøi hai vaên kieän lôùn gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa Hoà Chí Minh, ñoù laø Tuyeân ngoân ñoäc laäp ngaøy moàng 2 thaùng 9 naêm 1945 vaø Hieán phaùp thaùng 10 naêm 1946. Hai vaên kieän naøy laø söï keát tinh trí tueä cuûa moät phaàn ba theá kyû hoaït ñoäng caùch maïng cuûa Ngöôøi. Tuyeân ngoân ñoäc laäp thaät söï coù yù nghóa laø moät baûn toång keát lòch söû troïng ñaïi, trong ñoù coù söï toång keát veà nhöõng toäi aùc gaàn 100 naêm cuûa chuû nghóa thöïc daân Phaùp ñoái vôùi daân toäc Vieät Nam. Baèng Caùch maïng Thaùng Taùm, nhaân daân ta ñaõ laøm neân kyø tích: khoâi phuïc laïi neàn ñoäc laäp daân toäc sau gaàn 100 naêm ñoâ hoä, laäp neân cheá 194 ñoä daân chuû coäng hoøa, xoùa boû cheá ñoä quaân chuû ñaõ toàn taïo maáy theá kyû. Trong ñieàu kieän moät nöôùc thuoäc ñòa nöûa phong kieán, Hoà Chí Minh ñaõ löïa choïn roài toå chöùc xaây döïng nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân, moät kieåu nhaø nöôùc chöa töøng coù tieàn leä trong lòch söû phaùt trieån laâu daøi cuûa nhaân loaïi. Vieäc ban haønh Hieán phaùp thaùng 10 naêm 1946 vaø cuoäc Toång tuyeån cöû naêm 1946 laø theå hieän tö töôûng vaø yù chí saéc beùn cuûa Hoà Chí Minh veà vieäc thieát laäp moät nhaø nöôùc hôïp hieán vaø hôïp phaùp, taïo tieàn ñeà cho vieäc xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn Vieät Nam. Tö töôûng Hoà Chí Minh veà moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân, vì daân laø neùt ñaëc saéc trong tö duy lyù luaän cuûa Ngöôøi; moät ñònh höôùng chính trò ñuùng ñaén vaø voâ cuøng saùng suoát. Vaán ñeà cô baûn cuûa moïi cuoäc caùch maïng laø vaán ñeà chính quyeàn nhaø nöôùc. Trong ñoù, vaán ñeà coát loõi laøm neân baûn chaát cuûa chính quyeàn ñoù laø ôû choã noù thuoäc veà ai, phuïc vuï quyeàn lôïi cuûa ai. Do ñoù sau khi caùch maïng thaønh coâng, nöôùc nhaø ñoäc laäp, Hoà Chí Minh khaúng ñònh: “Nöôùc ta laø nöôùc daân chuû Bao nhieâu lôïi ích ñeàu vì daân Bao nhieâu quyeàn haïn ñeàu cuûa daân Coâng vieäc ñoåi môùi, xaây döïng laø traùch nhieäm cuûa daân Söï nghieäp khaùng chieán, kieán quoác laø coâng vieäc cuûa daân Chính quyeàn töø xaõ ñeán Chính phuû Trung öông do daân cöû ra Ñoaøn theå töø Trung töông ñeán xaõ do nhaân daân toå chöùc neân Noùi toùm laïi, quyeàn haønh vaø löïc löôïng ñeàu ôû nôi daân” [42, t.5, tr.698] 195 Meänh ñeà “daân laø chuû nöôùc nhaø” ñöôïc Hoà Chí Minh söû duïng nhieàu laàn, raát coù chuû ñònh, theå hieän roõ neùt baûn chaát vaø tính vöôït troäi cuûa nhaø nöôùc kieåu môùi ôû Vieät Nam. Theo Hoà Chí Minh, nhaø nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa laø nhaø nöôùc maø quyeàn löïc thuoäc veà nhaân daân. Tính daân chuû cuûa nhaân daân, quyeàn löïc nhaø nöôùc laø cuûa daân trôû thaønh moät nguyeân taéc ñaët neàn moùng trong toå chöùc, xaây döïng nhaø nöôùc môùi vaø ñöôïc quyeát ñònh roõ raøng trong caùc baûn Hieán phaùp nöôùc ta. Ñieàu 1 Hieán phaùp naêm 1946 xaùc ñònh: “Nöôùc Vieät Nam laø moät nöôùc daân chuû coäng hoøa. Taát caû quyeàn bính trong nöôùc laø cuûa toaøn theå nhaân daân Vieät Nam, khoâng phaân bieät noøi gioáng, trai gaùi, giaøu ngheøo, giai caáp, toân giaùo”. Coøn Ñieàu 4 Hieán phaùp naêm 1959 ghi roõ: “Taát caû quyeàn löïc trong nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa ñeàu thuoäc veà nhaân daân. Nhaân daân thöïc hieän quyeàn löïc cuûa mình thoâng qua Quoác hoäi vaø Hoäi ñoàng nhaân daân caùc caáp do nhaân daân baàu ra vaø chòu traùch nhieäm tröôùc nhaân daân”. Tö töôûng Hoà Chí Minh veà nhaø nöôùc cuûa daân theå hieän quan nieäm truyeàn thoáng coù giaù trò phoå quaùt xaùc ñònh roõ daân laø goác nöôùc. Ñieàu naøy khaúng ñònh tính chaát daân chuû laø neùt ñaëc tröng noåi baät cuûa chính quyeàn nhaø nöôùc kieåu môùi. Noù khaúng ñònh nguoàn goác, söùc maïnh vaø chuû theå quyeàn löïc nhaø nöôùc môùi laø ôû nhaân daân lao ñoäng. Trong nöôùc ta, nhaân daân laø ngöôøi naém giöõ moïi quyeàn löïc, coøn caùc cô quan nhaø nöôùc do nhaân daân baàu ra, nhaân vieân nhaø nöôùc laø ngöôøi uûy quyeàn, thöïc hieän yù chí, nguyeän voïng cuûa nhaân daân, trôû thaønh coâng boäc cuûa nhaân daân. 196 Theå cheá coäng hoøa ñaõ laøm thay ñoåi taän goác reã quan heä quyeàn löïc chính trò vaø thöïc hieän quyeàn löïc chính trò, nhaân daân ñöôïc ñaët ôû vò trí cao nhaát, nhaø nöôùc khoâng coøn laø coâng cuï thoáng trò, noâ dòch daân nhö trong thôøi kyø phong kieán tö saûn. Chính phuû do nhaân daân baàu ra, nhaân daân laäp leân nhaø nöôùc döôùi hình thöùc phoå thoâng ñaàu phieáu, daân chuû tröïc tieáp. Quyeàn chính trò cuûa nhaân daân ñöôïc ñaûm baûo, giaù trò phaùp lyù cho quyeàn löïc nhaø nöôùc ñeàu ñöôïc ñaûm baûo. Moïi hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc cuõng nhö moïi hoaït ñoäng cuûa coâng chöùc ñeàu phaûi vì lôïi ích cuûa nhaân daân. Ngoaøi lôïi ích cuûa nhaân daân, nhaø nöôùc ta khoâng coù lôïi ích naøo khaùc. Vì vaäy, “Vieäc gì coù lôïi cho daân, ta phaûi heát söùc laøm. Vieäc gì coù haïi ñeán daân, ta phaûi heát söùc traùnh” [42, t.4, tr. 56-57]. Trong nhaø nöôùc daân chuû, nhaân daân laø ngöôøi coù ñòa vò cao nhaát. Keá thöøa coù choïn loïc vaø pheâ phaùn quan ñieåm cuûa Nho giaùo “daân vi quyù, xaõ taéc thöù chi, quaân vi khinh”, Hoà Chí Minh ñaõ töøng khaúng ñònh trong baàu trôøi khoâng coù gì quyù baèng nhaân daân. Chæ coù nhaân daân, do ñòa vò cao nhaát cuûa mình, môùi coù quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa quoác gia, daân toäc vaø ñaát nöôùc; chæ coù nhaân daân môùi trôû thaønh cô sôû, neàn taûng vöõng chaéc cuûa nhaø nöôùc maø thoâi. Nhaø nöôùc phaûi döïa vaøo daân, söù maïng cuûa nhaø nöôùc baét nguoàn töø söùc maïnh cuûa nhaân daân, cuûa quaàn chuùng lao ñoäng; ñoù laø nguyeân taéc quan troïng baäc nhaát trong tö töôûng Hoà Chí Minh veà nhaø nöôùc cuûa daân. Trong tö töôûng Hoà Chí Minh, nhaø nöôùc phaùp quyeàn khoâng chæ laø nhaø nöôùc cuûa daân maø coøn laø nhaø nöôùc do daân. Ñaõ laø nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân thì moïi quyeát ñònh cuûa nhaø nöôùc coù lieân quan 197 ñeán söï sinh toàn vaø lôïi ích cuûa nhaân daân lao ñoäng phaûi ñöôïc ñoâng ñaûo quaàn chuùng nhaân daân tham gia baøn baïc, thaûo luaän vaø quyeát ñònh. Nhaø nöôùc phaûi bieát “ñem taøi daân, söùc daân cuûa daân laøm lôïi cho daân… Chính phuû chæ giuùp ñôõ keá hoaïch coå ñoäng”, chöù khoâng phaûi bao caáp, laøm thay daân ñeå laøm cho daân yû laïi, chôø ñôïi. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù, ñöông nhieân phaûi coù cô cheá, moät keá hoaïch theå cheá, luaät hoùa – quaù trình nhaø nöôùc theå hieän laø cô quan quyeàn löïc cuûa nhaân daân vaø nhaân daân tham gia xaây döïng nhaø nöôùc cuûa mình. Nhaân daân khoâng chæ laø löïc löôïng xaây döïng maø coøn löïc löôïng gìn giöõ, hoaøn thieän nhaø nöôùc, laø löïc löôïng quyeát ñònh söùc maïnh, yeáu cuûa nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc phaûi döïa vaøo daân, söùc maïnh cuûa nhaø nöôùc baét nguoàn töø söùc maïnh cuûa nhaân daân, cuûa quaàn chuùng lao ñoäng. Nhaø nöôùc cuûa daân, do daân laø nhaø nöôùc tin daân, thaáy ñöôïc raèng moïi löïc löôïng laø ôû daân; “chính quyeàn töø xaõ ñeán Chính phuû Trung öông do daân cöû ra, ñoaøn theå töø Trung öông ñeán xaõ do daân toå chöùc neân” [42, t.5, tr.698]. Nhaø nöôùc do daân laø nhaø nöôùc toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo nguyeân taéc moïi quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân, “nhaân daân laø chuû nhaø nöôùc” noù khoâng chæ quy ñònh nguoàn goác quyeàn löïc, nguoàn goác söùc maïnh cuûa nhaø nöôùc, xaùc ñònh roõ vò trí cuûa nhaân daân maø coøn giaûi quyeát toát moái quan heä cô baûn coù yù nghóa quyeát ñònh laø moái quan heä giöõa ngöôøi daân vôùi nhaø nöôùc, quan heä giöõa coâng daân vôùi coâng daân. Nhaø nöôùc do daân töùc laø moïi coâng vieäc xaây döïng ñaát nöôùc laø traùch nhieäm cuûa daân. Do ñoù phaûi phaùt huy vai troø, tính saùng taïo cuûa maët traän, caùc ñoaøn theå trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Nhaø nöôùc muoán quaûn lyù vaø ñieàu haønh xaõ hoäi coù hieäu löïc hieäu quaû, 198 nhaát ñònh phaûi döïa vaøo löïc löôïng nhaân daân, döïa vaøo saùng kieán vaø trí tueä cuûa daân. Nhaø nöôùc do daân trong tö töôûng Hoà Chí Minh laø daân töï laøm, töï lo thoâng qua caùc moái quan heä xaõ hoäi, qua caùc ñoaøn theå, chöù khoâng phaûi nhaø nöôùc bao caáp lo thay cho daân. Theo Hoà Chí Minh, chæ coù moät nhaø nöôùc thöïc söï cuûa daân, do daân toå chöùc, xaây döïng vaø kieåm soaùt treân thöïc teá môùi coù theå laø nhaø nöôùc vì daân ñöôïc. Ñoù phaûi laø nhaø nöôùc phuïc vuï lôïi ích vaø nguyeän voïng chính ñaùng cuûa nhaân daân, khoâng coù ñaëc quyeàn ñaëc lôïi, thöïc söï trong saïch, caàn, kieäm, lieâm, chính. Thaät vaäy, nhaø nöôùc ta laø nhaø nöôùc daân chuû, daân chuû treân thöïc teá vaø trong haønh ñoäng. Baûn chaát daân chuû cuûa nhaø nöôùc theå hieän tröôùc heát ôû choã quaûn lyù xaõ hoäi, lo cho daân, chöù khoâng phaûi ñeø ñaàu, cöôõi coå daân. Hoà Chí Minh laáy vieäc ñaùp öùng vaø thoûa maõn caùc nhu caàu, lôïi ích cuûa nhaân daân lao ñoäng laøm tieâu chí soá moät ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû, naêng löïc quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. Do ñoù moïi ñöôøng loái, chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñeàu nhaèm muïc ñích naâng cao ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cho nhaân daân. Nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân vaø vì daân laø nhaø nöôùc phuïc vuï nhaân daân, laáy lôïi ích cuûa nhaân daân laøm muïc ñích. Quan ñieåm naøy cuûa Hoà Chí Minh ñöôïc xaây döïng treân moät trieát lyù phaùt trieån mang ñaày baûn chaát nhaân vaên; coi con ngöôøi vöøa laø muïc tieâu, vöøa laø ñoäng löïc cuûa moïi cuoäc caùch maïng, cuûa söï phaùt trieån xaõ hoäi. Vì theá, Hoà Chí Minh xem vieäc phuïc vuï nhaân daân laø moät vinh döï cao quyù vaø “Moïi coâng vieäc ñeàu vì lôïi ích cuûa nhaân daân maø laøm” [42, t.6, tr.66]… “Trong 199 xaõ hoäi khoâng coù gì toát ñeïp, veû vang baèng phuïc vuï lôïi ích cuûa nhaân daân” [42, t.8, tr.276]. Trong moät nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân, nhaân daân laø ngöôøi chuû, ñòa vò cao nhaát trong xaõ hoäi thuoäc veà nhaân daân thì moái quan heä giöõa nhaân vieân Nhaø nöôùc vaø nhaân daân ñöôïc xaây döïng treân cô sôû tin caäy, toân troïng vaø yeâu quyù nhau. Chính vì theá Hoà Chí Minh thöôøng xuyeân giaùo duïc, reøn luyeän ñoäi nguõ caùn boä nhaø nöôùc tinh thaàn phuïc vuï nhaân daân voâ ñieàu kieän. Ñoäi nguõ caùn boä nhaø nöôùc khoâng phaûi laø “quan caùch maïng” ñeø ñaàu cöôõi coå daân, maø phaûi vöøa laø ngöôøi laõnh ñaïo nhaân daân, vöøa laø ngöôøi ñaày tôù thaät trung thaønh cuûa nhaân daân. “Chuùng ta coù yeâu daân, kính daân thì daân môùi yeâu ta, kính ta”. Hoà Chí Minh nhaéc nhôû: “phaûi gaàn daân, hieåu bieát daân, hoïc hoûi daân”. Ngöôøi kòch lieät pheâ phaùn nhöõng ngöôøi” “Mieäng thì noùi daân chuû, nhöng vieäc laøm thì theo loái “quan chuû”. “Mieäng thì noùi “phuïng söï quaàn chuùng” nhöng hoï laïi laøm traùi vôùi lôïi ích cuûa quaàn chuùng. Theo Hoà Chí Minh “nguyeân nhaân beänh aáy laø: xa nhaân daân, khinh daân… sôï nhaân daân… khoâng tin caäy nhaân daân… khoâng hieåu bieát nhaân daân… khoâng thöông yeâu nhaân daân” [42, t.6, tr.292]. Keá thöøa tö töôûng cuûa Ngöôøi, trong caùc nghò quyeát vaø vaên kieän cuûa Ñaûng, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam luoân luoân chuù troïng ñeán söï nghieäp xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân vaø vì daân, thöïc hieän coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vì muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, daân chuû, coâng baèng, vaên minh. Chính vì theá, Vaên kieän Ñaïi ñoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù IX ñaõ chæ roõ: nhaø nöôùc ta laø coâng cuï chuû 200 yeáu ñeå thöïc hieän quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân, laø nhaø nöôùc phaùp quyeàn cuûa daân, do daân, vì daân. Tieáp thu tinh thaàn aáy, Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù XI cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ tieáp tuïc khaúng ñònh: “Daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa laø baûn chaát cuûa cheá ñoä ta, vöøa laø muïc tieâu, vöøa laø ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån ñaát nöôùc. Tieáp tuïc xaây döïng vaø hoaøn thieän neàn daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa, baûo ñaûm taát caû quyeàn löïc Nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân; moïi ñöôøng loái, chuû tröông cuûa Ñaûng, chính saùch, phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc ñeàu vì lôïi ích cuûa nhaân daân” [25, tr. 47]. Tuy nhieân, Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù XI cuûa Ñaûng cuõng chuù yù raèng: “Phaùt huy daân chuû phaûi ñi lieàn vôùi taêng cöôøng phaùp cheá, ñeà cao traùch nhieäm coâng daân, giöõ vöõng kyû luaät, kyû cöông xaõ hoäi; pheâ phaùn vaø nghieâm trò nhöõng haønh vi vi phaïm quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân, nhöõng haønh vi lôïi duïng daân chuû laøm toån haïi ñeán lôïi ích quoác gia, daân toäc, gaây maát an ninh, traät töï, an toaøn xaõ hoäi.” [25, tr. 48] Keát luaän chöông 3 Trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam, Traàn Nhaân Toâng laø moät trong nhöõng nhaø tö töôûng lôùn vaø coù vò trí ñaëc bieät. Tính chaát vó ñaïi vaø ñaëc bieät cuûa Traàn Nhaân Toâng khoâng chæ ôû choã oâng ñöôïc meänh danh laø Phaät hoaøng hay laø ngöôøi saùng laäp ra thieàn phaùi lôùn nhaát Vieät Nam – Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû, maø coøn laø ôû trong chính noäi dung tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng. Maëc duø tö töôûng trieát hoïc, ñaëc bieät laø trieát lyù thieàn cuûa Traàn 201 Nhaân Toâng chöa thöïc söï trôû thaønh moät heä thoáng chaët cheõ nhöng baûn thaân noù ñaõ mang nhöõng ñaëc ñieåm vaø giaù trò rieâng, ñaëc saéc vaø vónh cöûu. Vôùi tö caùch laø moät nhaø chính trò, Traàn Nhaân Toâng laø moät vò vua anh minh, nhaân töø, hoøa nhaõ luoân ñeà cao tinh thaàn ñoäc laäp, töï chuû, chuû tröông moät neàn chính trò thaân daân vaø thöïc hieän chính saùch “khoan thö söùc daân”, ñoaøn keát toaøn daân xaây döïng moät nöôùc Ñaïi Vieät vöõng maïnh, coù neàn vaên hoùa vaên minh ñoäc laäp, laø linh hoàn toå chöùc vaø chæ huy söùc maïnh toaøn daân toäc ñaùnh thaéng hai cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa giaëc Nguyeân – Moâng, giöõ yeân bôø coõi. Vôùi tö caùch laø moät nhaø vaên hoùa, Traàn Nhaân Toâng ñaõ coù coâng lôùn vôùi neàn vaên hoïc Quoác aâm, phaùt trieån thô vaên chöõ Noâm, caûi tieán cheá ñoä thi cöû, chæ ñaïo bieân soaïn caùc boä saùch quan troïng vaø caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, ngheä thuaät khaùc thôøi baáy giôø, goùp phaàn thuùc ñaåy vaên hoùa Ñaïi Vieät thôøi kyø Lyù – Traàn phaùt trieån leân ñænh cao. Vôùi tö caùch laø moät nhaø tö töôûng, Traàn Nhaân Toâng laø ngöôøi ñaõ saùng taïo neân heä thoáng tö töôûng trieát hoïc coù noäi dung phong phuù vaø ñaëc saéc caû veà theá giôùi quan, nhaân sinh quan laãn quan ñieåm luaân lyù ñaïo ñöùc, trong ñoù noåi baät laø trieát lyù thieàn vôùi caùi taâm tónh laëng, loøng trong saïch laø vaán ñeà coát loõi vaø quan troïng nhaát. Tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng theå hieän nhöõng ñaëc ñieåm rieâng bieät cuûa thieàn Vieät Nam vaø mang nhöõng giaù trò lòch söû saâu saéc, ñoù laø tính keá thöøa, dung hôïp saùng taïo vaø tinh thaàn thieàn haønh ñoäng, nhaäp theá tích cöïc vôùi tính nhaân vaên saâu ñaäm. Tinh thaàn thieàn haønh ñoäng, nhaäp theá tích cöïc vaø tính nhaân vaên saâu saéc cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng tröôùc heát theå hieän 202 mong muoán cuûa oâng ñöa trieát lyù Phaät giaùo xaâm nhaäp saâu roäng vaø trôû thaønh neàn taûng ñaïo ñöùc cuûa nhaân daân Ñaïi Vieät; ñem trieát lyù Phaät giaùo gaén vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi theå hieän baèng hoaït ñoäng vaø thaùi ñoä soáng tích cöïc, khoâng keâu goïi xa laùnh cuoäc ñôøi, khoâng tu haønh eùp xaùc khoå haïnh maø luoân ñeà cao ñöùc nhaân nghóa, tính thieän vaø caùi taâm töø bi hyû xaû, cöùu daân, giuùp nöôùc. Ñoù chính laø ñieåm ñaëc saéc rieâng coù trong trieát lyù thieàn cuûa Traàn Nhaân Toâng noùi rieâng vaø thieàn Vieät Nam noùi chung. Tính nhaân vaên trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng coøn theå hieän ôû choã, tö töôûng aáy luoân quan taâm ñeán con ngöôøi, ñeà cao vai troø, giaù trò ñôøi soáng con ngöôøi, luoân lo cho ñôøi soáng cuûa daân, giaùo hoùa ñaïo ñöùc cho daân vaø theå hieän baèng haønh ñoäng cao caû laø ñaùnh giaëc cöùu nöôùc, cöùu daân, xaây döïng moät cheá ñoä chính trò thaân daân, khoan thö söùc daân vaø moät neàn quaân söï huøng maïnh, neàn giaùo duïc tieán boä. Tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng khoâng chæ laø cô sôû lyù luaän ñeå hình thaønh neân moät tröôøng phaùi thieàn mang maøu saéc Vieät Nam, maø coøn laø choã döïa tinh thaàn cuûa moät quoác gia ñoäc laäp thoáng nhaát cuõng nhö cuûa xaõ hoäi Ñaïi Vieät thoáng nhaát. 203 KEÁT LUAÄN CHUNG Trong tieán trình lòch söû Vieät Nam, thôøi ñaïi nhaø Traàn laø moät trong nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån röïc rôõ nhaát cuûa lòch söû daân toäc ta. Ñoù laø thôøi ñaïi maø vua toâi nhaø Traàn vaø toaøn daân ñaõ ñoàng loøng xaây döïng neân moät quoác gia Ñaïi Vieät ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát, vôùi moät theå cheá chính trò cuûa nhaø nöôùc phong kieán trung öông taäp quyeàn khaù quy moâ chaët cheõ, coù neàn kinh teá noâng nghieäp, thuû coâng nghieäp vaø thöông nghieäp khaù phaùt ñaït thôøi baáy giôø; “Vua thaùnh toâi hieàn”, “muoân hoï haùt vui thôøi thònh trò” [90, tr. 518]. Ñoù laø thôøi ñaïi caû daân toäc ta “töôùng só moät loøng phuï töû”, höøng höïc haøo khí “Saùt Thaùt” laøm neân ba laàn chieán thaéng giaëc Nguyeân – Moâng vang doäi; vaø, töông öùng vôùi noù, ñoù laø thôøi ñaïi ñaõ hun ñuùc neân moät neàn vaên hoùa röïc rôõ vôùi nhöõng con ngöôøi coù nhaân caùch, tö töôûng vaø yù chí lôùn nhö Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung Thöôïng só, Leâ Vaên Höu, Chu Vaên An, Traàn Quoác Tuaán, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Quang Khaûi, Traàn Nhaân Toâng, Huyeàn Quang, Phaùp Loa… laøm raïng danh lòch söû daân toäc. Trong ñoù, Traàn Nhaân Toâng noåi leân nhö moät trong nhöõng nhaân vaät kieät xuaát nhaát. Veà coát caùch vaø tinh thaàn, Traàn Nhaân Toâng laø moät vò vua hieàn minh, moät vò vua anh huøng, coù loøng yeâu nöôùc thieát tha, coù tinh thaàn daân toäc cao caû. Leân noái ngoâi vua trong tình theá ñaát nöôùc ñang ñöùng tröôùc hieåm hoïa bôûi cuoäc xaâm laêng cuûa ñeá quoác Nguyeân – Moâng, oâng ñaõ cuøng vôùi vua cha laõnh ñaïo trieàu ñình vaø daân chuùng, khaån tröông chuaån bò veà moïi maët, ñeå cuoái cuøng giaønh thaéng lôïi röïc rôõ trong hai laàn 204 ñoï söùc vôùi 50 vaïn quaân giaëc (naêm 1285 vaø naêm 1288). “OÂng coøn giaønh nhöõng thaéng lôïi quan troïng trong caùc cuoäc haønh binh veà phía Taây vaø phía Nam, cuûng coá vöõng vaøng bieân giôùi cuûa Toå quoác” [95, tr. 451]. Khoâng nhöõng theá, Traàn Nhaân Toâng coøn laø moät oâng vua noåi tieáng khoan hoøa vaø nhaân aùi, luoân chaêm lo cho daân cho nöôùc (öu quoác) “coá keát loøng daân, söï nghieäp truøng höng saùng ngôøi thuôû tröôùc” [85, tr. 44]. Traàn Nhaân Toâng coøn laø moät nhaø thô, nhaø vaên hoùa lôùn ôû theá kyû XIII. “Thô oâng coù söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa caûm quan trieát hoïc vaø caûm quan theá söï, coù tinh thaàn laïc quan, yeâu ñôøi, taám loøng vò tha cuûa moät nhaân caùch côõ lôùn vaø söï rung ñoäng tinh teá, loøng yeâu töï do thích thaûng cuûa moät nhaø ngheä só. ÔÛ ñaáy cuõng theå hieän söï hoøa hôïp khoù chia taùch giöõa moät ngoøi buùt vöøa cung ñình vöøa bình dò, coù caû nhöõng kieán thöùc saùch vôû uyeân baùc laãn vôùi söï töøng traûi lòch laõm” [95, tr. 451]. Khoâng nhöõng theá, oâng coøn laø ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc xaây döïng neàn Quoác aâm, vôùi baøi phuù Cö traàn laïc ñaïo noåi tieáng moïi thôøi ñaïi. Veà maët tö töôûng, Traàn Nhaân Toâng laø moät thieàn sö loãi laïc, ngöôøi saùng laäp ra moät doøng thieàn mang baûn saéc vaø tính chaát rieâng cuûa Vieät Nam; ñoù laø tính chaát thieàn haønh ñoäng nhaäp theá tích cöïc vaø thaám ñöôïm tính nhaân vaên saâu saéc. OÂng ñaõ bieát dung hôïp caùc nguoàn tö töôûng cuûa quaù khöù daân toäc vôùi caùc quan ñieåm trieát lyù ñaïo ñöùc nhaân sinh thaâm traàm, saâu saéc cuûa Nho, Phaät, Laõo, baèng söï keá thöøa, tieáp noái caùc doøng thieàn cuûa Vieät Nam tröôùc ñaây cuûa thôøi nhaø Lyù nhö Tyø Ni Ña Löu Chi, Voâ Ngoân Thoâng, Thaûo Ñöôøng vaø trieát lyù thieàn cuûa Traàn Thaùi Toâng, 205 Tueä Trung Thöôïng só, nhaèm ñöa trieát lyù ñaïo ñöùc cuûa nhaø Phaät thaønh moät trong nhöõng neàn taûng ñaïo ñöùc cho xaõ hoäi Ñaïi Vieät ñöông thôøi vaø xaây döïng moät toå chöùc Phaät giaùo Vieät Nam thoáng nhaát, laøm choã döïa tinh thaàn cuûa daân toäc thôøi kyø nhaø Traàn. Trong vaán ñeà baûn theå luaän, tieáp tuïc truyeàn thoáng cuûa thieàn vaø treân cô sôû keá thöøa noäi dung khaùi nieäm veà “taâm” ñöôïc hình thaønh töø caùc theá heä tröôùc nhö thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, Voâ Ngoân Thoâng, Thaûo Ñöôøng cuõng nhö quan ñieåm veà taâm hö khoâng cuûa Traàn Thaùi Toâng vaø taâm theå cuûa Tueä Trung Thöôïng só, Traàn Nhaân Toâng ñaõ coi taâm voâ nieäm hay taâm tónh laëng laø baûn theå cuûa theá giôùi. Chöõ “baûn”, theo Traàn Nhaân Toâng nghóa laø caùi goác, laø baûn nguyeân cuûa vuõ truï, vaïn vaät. Caùi taâm tónh laëng, voâ nieäm laø goác cuûa theá giôùi, theo Traàn Nhaân Toâng laø caùi ban ñaàu, voán coù trong con ngöôøi, laø caùi baûn nhieân, thanh tònh, trong saùng, vieân ñoàng taát caû, khoâng hình, khoâng töôùng, thöôøng truï baát bieán, vöôït leân moïi ñoái ñaõi, nhò nguyeân, khoâng sinh khoâng dieät, khoâng thieän khoâng aùc, khoâng thò khoâng phi… Nhöng trong cuoäc soáng do voïng nieäm, tham duïc chi phoái, neân con ngöôøi ñaõ noù laøm lu môø ñi, queân maát caùi goác laø cuûa baùu trong moãi con ngöôøi aáy (khuaây baûn). Vì theá môùi chaïy Ñoâng, chaïy Taây tìm buït, chöù thöïc ra buït ôû trong nhaø, chaúng phaûi tìm ñaâu xa caû. Bôûi vaäy, theo oâng ñeå trôû veà vôùi caùi goác nhö trôû veà queâ höông xöù sôû (gia höông), ngöôøi ta phaûi tu taäp, thieàn ñònh. Trong tö töôûng trieát hoïc cuûa mình, Traàn Nhaân Toâng cuõng ñaõ ñöa ra nhieàu caùi teân khaùc nhau, ñeå chæ baûn theå nhö tính saùng, tính göông, giaùc tính, theå tính, loøng trong saïch, Buït, thöïc töôùng, Phaùp thaân, chaân 206 nhö… Tuy nhieân, trong quan ñieåm veà “taâm”, Traàn Nhaân Toâng ñaõ chuù troïng ñeán khía caïnh hình töôùng, traïng thaùi cuûa taâm, vaø noù ñaõ ñöôïc oâng dieãn ñaït moät caùch bình dò, gaàn guõi hôn vôùi cuoäc soáng ñôøi thöôøng. OÂng cuõng cho raèng Phaät tính, Phaùp thaân, taâm, tính coù quan heä vôùi nhau “nhö hình vôùi boùng, khi aån khi hieän”, “khoâng dính khoâng rôøi” [95, tr. 660], “Phaùp töùc laø tính, Phaät töùc laø taâm… Taâm laø Phaät maø taâm cuõng laø Phaùp” [80, tôø 38a – 38b]. Traàn Nhaân Toâng cuõng cho raèng, theá giôùi hieän töôïng laø bieán aûo voâ thöôøng. Vaïn phaùp laø do duyeân khôûi y tha neân toàn taïi ñan beän vaøo nhau, raéc roái nhö saén bìm buïi coû, chuùng sinh sinh, hoùa hoùa bieán ñoåi voâ thöôøng. Theá giôùi hieän töôïng aáy chæ laø giaû töôùng, noù coù ñaáy nhöng khoâng thaät, gioáng nhö giaác chieâm bao, vöøa hö vöøa thöïc; söï xuaát hieän cuûa noù laø do phaân bieät keùn choïn, hay voïng nieäm cuûa con ngöôøi maø ra, neáu dieät ñöôïc voïng nieäm, trôû veà vôùi caùi taâm tónh laëng thì nhöõng thieân sai, vaïn bieät aáy cuõng bieán maát. Ñeå trôû veà vôùi queâ höông xöù sôû, ñeå ñaït tôùi caùi taâm tónh laëng, caùi baûn theå chaân nhö voán coù, thanh tònh, trong saùng, baûn nhieân, vieân maõn trong moãi ngöôøi, theo Traàn Nhaân Toâng ngöôøi ta khoâng phaûi baét ñaàu töø nhaän thöùc, lyù luaän, ñaët teân tìm yù, baùm víu vaøo caâu chöõ cuûa giaùo lyù, “laäp toâng laäp chæ”, “lyù thuyeát oàn aøo, lieán laùu tranh caõi”; “khaéc thuyeàn tìm göôm”, “oâm caây ñôïi thoû”, “queân traêng ngaém ngoùn” [95, tr. 490], keùn choïn phaân bieät höõu voâ, phaûi traùi, coù tính chaát bieân kieán ñoái ñaõi… maø phaûi chöùng ngoä trong chính cuoäc soáng cuûa mình baèng quaù trình tu taäp giôùi haïnh vaø thieàn ñònh, töø tu haïnh ñaàu ñaø, ñeán vong nhò kieán, phaù chaáp vaø ñaït tôùi taâm tónh laëng. Ñoù laø quaù trình coâng phu nhö ñaõi caùt tìm 207 vaøng, caàn phaûi gaéng söùc duøi maøi ñeå ngöøng nguoàn tham aùi, laëng tieáng thò phi, gìn tính saùng, neùn nieàm voïng, döùt nhaân ngaõ, tröø tham saân, xeùt taâm thaân, reøn tính thöùc, caàm giôùi, coâng danh chaúng troïng, phuù quyù chaúng maøng, soáng thanh tao, ñaïm baïc, giaùc tính saùng trong, thaân taâm vui veû, ruõ heát duyeân traàn, chaúng coøn bæ thöû, nhaát taâm baát loaïn vöôït qua bieân kieán ñeå ñaït tôùi voâ ngoân, voâ nieäm. Ñoù chính laø con ñöôøng trôû veà vôùi baûn theå, bieán taâm mình thaønh voâ taâm, hay taâm hö cuûa Traàn Thaùi Toâng vaø taâm voâ truï trong Kinh Kim cöông. Söï trôû veà naøy khoâng theå thöïc hieän baèng ngoân ngöõ, vaên töï hay luaän lyù, giaûng giaûi, bôûi leõ: “Nhaän vaên giaûi nghóa, laïc laøi neân Thieàn khaùch bô vô” [95, tr. 507]. ÔÛ ñaây, Traàn Nhaân Toâng ñaõ hoïc hoûi, tieáp thu kinh nghieäm, lyù luaän veà thieàn cuûa caùc thieàn sö ñi tröôùc ñeå vaïch ra cho mình moät con ñöôøng vaø caùch thöùc thieàn ñoäc ñaùo, toång hôïp tinh tuùy cuûa tö töôûng tu taäp, thieàn ñònh cuûa caùc theá heä tröôùc nhöng laïi mang moät saéc thaùi môùi, soáng ñoäng, thöïc tieãn, taùo baïo hôn. Ñoù khoâng phaûi laø caùch tu thieàn xuaát theá, laùnh ñôøi, eùp xaùc khoå haïnh, cuõng khoâng phaûi baèng söï “traàm tö maëc töôûng”; maø laø tính chaát thieàn haønh ñoäng, nhaäp theá tích cöïc, theå hieän; moät maët, baèng chính nhöõng haønh ñoäng soáng bình dò vaø tích cöïc thöôøng nhaät ñeå giöõ giôùi luaät nhö aên chaùo, töôùi caây, uoáng traø, ñeán aên chay, nieäm Phaät, soáng hoøa vaøo thieân nhieân, töï taïi…; vaø, cao hôn, ñoù coøn laø nhöõng haønh ñoäng mang yù nghóa ñaïo ñöùc, luaân lyù xaõ hoäi lôùn lao nhö chæ daïy Möôøi ñieàu thieän (Thaäp thieän) giaùo hoùa ñaïo lyù, nhaân nghóa cho daân chuùng ñeå khuyeán thieän tröø taø cho daân; thöông yeâu daân vaø lo cho nöôùc (öu quoác), ñaùnh giaëc tröø gian, cöùu daân, cöùu nöôùc. 208 Toùm laïi, cuoäc ñôøi vaø tö töôûng cuûa Traàn Nhaân Toâng coù theå ñöôïc nghieân cöùu vaø tieáp caän treân nhieàu bình dieän khaùc nhau nhö nhaø vua, nhaø thô, nhaø tö töôûng. Vaø, ôû bình dieän naøo chuùng ta cuõng phaùt hieän ra nhöõng ñieàu thuù vò vaø môùi laï mang giaù trò, yù nghóa saâu saéc vaø vónh cöûu veà oâng. Laø moät vò vua, moät vò töôùng oâng coù moät baûn lónh vöõng vaøng vaø yù chí quyeát ñoaùn. Laø moät nhaø chính trò, oâng coù caùi nhìn saéc beùn vaø thaùi ñoä bình tónh, töï taïi khoan hoøa, thaáu hieåu taâm can moïi ngöôøi, thu phuïc nhaân taâm con ngöôøi; laø moät thieàn sö, oâng coù moät trí hueä thaâm traàm saâu saéc maø dung dò, vaø cao hôn caû laø taám loøng yeâu nöôùc thöông daân thieát tha cuûa oâng. Ñaëc bieät cuoäc ñôøi oâng ñaõ chòu aûnh höôûng khaù saâu ñaäm bôûi trieát lyù ñaïo ñöùc cuûa Phaät giaùo – moät trieát lyù sau hai theá kyû chieám ñòa vò quoác giaùo döôùi thôøi Lyù, vaø ñeán thôøi kyø nhaø Traàn, noù ñaõ ñuû chín muoài ñeå hoøa nhaäp vaøo truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc Vieät. Tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng ñaõ trôû thaønh cô sôû lyù luaän cho vieäc xaây döïng moät cheá ñoä chính trò thaân daân, moät quoác gia thoáng nhaát, ñoäc laäp, töï chuû vaø laø choã döïa tinh thaàn cho quaân daân Ñaïi Vieät trong coâng cuoäc chaán höng ñaát nöôùc, choáng giaëc Nguyeân – Moâng thôøi baáy giôø. 209 PHUÏ LUÏC TOAØN CAÛNH CHUØA ÑOÀNG YEÂN TÖÛ (AÛnh do Buøi Huy Du chuïp) MOÄT GOÙC TRUÙC LAÂM YEÂN TÖÛ (Nguoàn: 210 MOÄT CUOÄC HAØNH HÖÔNG VEÀ COÕI PHAÄT (Nguoàn: Yen-Tu-Mot-cuoc-hanh-huong-ve-coi-Phat.btml) COÕI THIEÂNG YEÂN TÖÛ NGAØY KHAI HOÄI (AÛnh do Buøi Huy Du chuïp) 211 KHU THAÙP TOÅ (Nguoàn: tu-phan-2-duong-tung-va-khu-vuon-thap-to-12734.html) CHUØA VAÂN TIEÂU (Nguoàn: 212 CHUØA TRUÙC LAÂM TAÏI YEÂN TÖÛ (AÛnh do Buøi Huy Du chuïp) CHUØA ÑOÀNG TAÏI YEÂN TÖÛ (Nguoàn: 213 MAÃU TÖÔÏNG TRAÀN NHAÂN TOÂNG TREÂN YEÂN TÖÛ (Nguoàn: E1%BB%A3ng- tr%E1%BA% A7n-nhan-tong-tren-yen-t%E1%BB%AD-thi% E1%BA%BFu-ki%E1%BA%BFn- th%E1%BB%A9c-v%E1% BB%81-ph%E1%BA%ADt-h%E1%BB%8Dc/) MAÃU TÖÔÏNG TRAÀN NHAÂN TOÂNG (Nguoàn: 21263456.html) 214 TÖÔÏNG VAØ THAÙP MOÄ ÑÖÙC VUA TRAÀN NHAÂN TOÂNG (Nguoàn: trong-lich-su/20113/140530.datviet) VUA TRAÀN NHAÂN TOÂNG (Nguoàn: 215 TÖÔÏNG ÑAÙ AN KYØ SINH (Nguoàn: TÖÔÏNG TRAÀN NHAÂN TOÂNG (Nguoàn: tu-phan-2-duong-tung-va-khu-vuon-thap-to-12734.html) 216 TÖÔÏNG TAM TOØA THAÙNH MAÃU TREÂN YEÂN TÖÛ (Nguoàn: tu-phan-3-chua-hoa-yen-chua-mot-mai-chua-van-tieu-12735.html) TÖÔÏNG TAM TOÅ TREÂN YEÂN TÖÛ (Nguoàn: tu-phan-3-chua-hoa-yen-chua-mot-mai-chua-van-tieu-12735.html) 217 (Nguoàn: tu-phan-2-duong-tung-va-khu-vuon-thap-to-12734.html) KHU THAÙP TOÅ (Nguoàn: tu-phan-2-duong-tung-va-khu-vuon-thap-to-12734.html) 218 THAÙP HUEÄ QUANG (Nguoàn: Viet-Nam/2011/02/41AF7DBF/) LAÊNG MOÄ VUA TRAÀN NHAÂN TOÂNG TAÏI YEÂN TÖÛ (AÛnh do Buøi Huy Du chuïp) 219 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Ñaøo Duy Anh (1992), Vieät Nam vaên hoùa söû cöông, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 2. Ban Phaät giaùo Vieät Nam – Ban Phaät hoïc chuyeân moân (1995), Thieàn hoïc ñôøi Traàn, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam. 3. Thích Minh Châu – Minh Chi (1991), Từ điển Phật học, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 4. Doaõn Chính – Nguyeãn Ngoïc Phöôïng, Tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Thaùi Toâng, Taïp chí Trieát hoïc, soá 1 (212), 2009, tr. 41 – 47. 5. Doaõn Chính (2008), Tö töôûng giaûi thoaùt trong trieát hoïc AÁn Ñoä, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 6. Doãn Chính (2009), Từ điển triết học Trung Quốc, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 7. Doaõn Chính (1999), Lòch söû trieát hoïc AÁn Ñoä coå ñaïi, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 8. Phan Huy Chú (1961), Lịch triều hiến chương loại chí (Bản dịch), tập 1, Nxb. Sử hoïc, Hà Nội. 9. Phan Huy Chú (1961), Lịch triều hiến chương loại chí (Bản dịch), tập 2, Nxb. Sử học, Hà Nội. 10. Nguyễn Trọng Chuẩn (Chủ biên, 2006), Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 11. Tröông Vaên Chung (1998), Tö töôûng trieát hoïc cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 220 12. Tröông Vaên Chung, Doaõn Chính (Chuû bieân, 2008), Tö töôûng Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 13. Tröông Vaên Chung (2005), "Tö töôûng cuûa Nagarjuna veà nhöõng vaán ñeà baûn theå luaän trong trieát hoïc Phaät giaùo", Taïp chí Khoa hoïc xaõ hoäi, 1 (77). 14. Đoaøn Trung Còn (1951), Phật học từ điển, Phật học tòng thơ, Sài Gòn. 15. Daisetzteitaro Suzuki (1988), Thieàn luaän, troïn boä 3 taäp, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 16. Ngoâ Di (1973), Thieàn vaø Laõo Trang, Nxb. Haïnh Phuùc, Saøi Goøn. 17. Nguyeãn Ñöùc Dieän (1994), "Tö töôûng veà baûn theå trong thieàn hoïc cuûa Tueä Trung Thöôïng só", Taïp chí Trieát hoïc, (4). 18. Leâ Anh Duõng (1994), Con ñöôøng Tam giaùo Vieät Nam, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 19. Nguyeãn Ñaêng Duy (1999), Phaät giaùo vôùi vaên hoaù Vieät Nam, Nxb. Haø Noäi. 20. Quang Ñaïm (1999), Nho giaùo xöa vaø nay, Nxb. Vaên hoaù – Thoâng tin. 21. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (1996), Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VIII, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 22. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 23. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toaøn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 221 24. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (2006), Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù X, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 25. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (2011), Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù XI, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 26. Trần Văn Giáp (1968), Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thế kỷ XII, Ban tu thư Đại học Vạn Hạnh, Sài Gòn. 27. Trần Văn Giàu (1996), Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến Cách mạng Tháng Tám, tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 28. Trần Văn Giàu (1993), Giaù trò truyeàn thoáng cuûa daân toäc Vieät Nam, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 29. Thích Thanh Kiểm (1965), Lịch sử Phật giáo Trung Hoa, Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, Saøi Goøn. 30. Kinh Phaùp cuù, Vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam, 1993, (Thích Thieän Sieâu dòch vaø chuù giaûi). 31. Nguyeãn Huøng Haäu (1997), Löôïc khaûo tö töôûng Thieàn Truùc Laâm Vieät Nam, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 32. Nguyeãn Huøng Haäu (2002), Ñaïi cöông trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam, taäp 1, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 33. Nguyeãn Huøng Haäu (Chuû bieân, 2002), Ñaïi cöông lòch söû tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam, taäp 1, Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia, Haø Noäi. 34. Nguyễn Hùng Hậu (1996), Góp phần tìm hiểu tư tưởng triết học Phật giáo Trần Thái Tông, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 35. Nguyeãn Duy Hinh (1989), Tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 222 36. Nguyeãn Lang (2000), Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän (3 taäp), Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi. 37. Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh (1983), Lịch sử Việt Nam, tập 1, Nxb. khoa học xã hội, Hà Nội. 38. Taï Ngoïc Lieãn (1976), "Vaøi nhaän xeùt veà Thieàn toâng vaø phaùi Truùc laâm Yeân Töû ñôøi Traàn", Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû. 39. Thích Duy Löïc (1995), Danh töø Thieàn hoïc chuù giaûi, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh. 40. Nguyeãn Coâng Lyù (1997), Baûn saéc daân toäc trong vaên hoïc Thieàn toâng thôøi Lyù Traàn, Nxb. Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 41. C.Maùc vaø Ph.AÊng ghen (2000), Toaøn taäp, taäp 1, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 42. Hoà Chí Minh (2000), Toaøn taäp, 12 taäp, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 43. Haø Thuùc Minh (2000), Lòch söû trieát hoïc Trung Quoác, 2 taäp, Nxb. Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 44. Moät soá vaán ñeà lyù luaän veà lòch söû tö töôûng Vieät Nam, Vieän Trieát hoïc, 1984. 45. Hueä Naêng (1992), Phaùp baûo ñaøn kinh, Thích Thanh Töø dòch vaø chuù giaûi, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh. 46. Nguyeãn Theá Nghóa – Doaõn Chính (Chuû bieân, 2002), Lòch söû trieát hoïc, taäp 1: Trieát hoïc coå ñaïi, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 47. Chaân Nguyeân – Nguyeãn Töôøng Baùch (1999), Töø ñieån Phaät hoïc, Nxb. Thuaän Hoaù, Hueá. 223 48. O.O Rozenberg (1990), Phaät giaùo nhöõng vaán ñeà trieát hoïc, Trung taâm tö lieäu Phaät hoïc xuaát baûn, Haø Noäi. 49. Phaân vieän nghieân cöùu Phaät hoïc (1990), Thieàn uyeån taäp anh, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi. 50. Phaät giaùo – AÁn Ñoä giaùo – Ñaïo giaùo – Thieàn: Töø ñieån minh trieát phöông Ñoâng, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, 1997. 51. Nguyeãn Danh Phieät (1990), "Cheá ñoä phong kieán trong lòch söû Vieät Nam töø theá kyû X ñeán theá kyû XV vaø nhöõng di saûn cuûa noù", Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû, 3 (250). 52. Nguyeãn Danh Phieät, "Giaùo duïc khoa cöû thôøi Lyù – Traàn", Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû. 53. Ngoâ Vaên Phuù (1995), Traàn Thuû Ñoä vaø söï nghieäp nhaø Traàn, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi. 54. Nguyeãn Hoaøng Phöông (1996), Tích hôïp ña vaên hoaù Ñoâng Taây cho moät chieán löôïc giaùo duïc töông lai, Nxb. Giaùo duïc, Haø Noäi. 55. Tröông Höõu Quyùnh, Ñinh Xuaân Laâm, Leâ Maäu Haõn (2005), Ñaïi cöông lòch söû Vieät Nam (3 taäp), Nxb. Giaùo duïc, Haø Noäi. 56. Phaïm Hoàng Sôn (1987), "Ñaïi thaéng choáng Moâng – Nguyeân thôøi Traàn theá kyû XIII", Taïp chí Lòch söû quaân ñoäi, (19). 57. Thích Phuïng Sôn (1995), Nhöõng neùt vaên hoaù cuûa ñaïo Phaät, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam. 58. Leâ Ñình Syõ – Nguyeãn Danh Phieät (1994), Keá saùch giöõ nöôùc thôøi Lyù Traàn, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 224 59. Taisen Deshimaru (1992), Chaân thieàn, Nxb Vaên ngheä Tp. Hoà Chí Minh. 60. Hoaøng Minh Thaûo (1978), "Maáy baøi hoïc lòch söû veà cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân cuûa nhaø Traàn", Taïp chí Lòch söû quaân ñoäi (21). 61. Leâ Maïnh Thaùt (1999), Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, taäp 1, Nxb. Thuaän Hoaù, Hueá. 62. Lê Mạnh Thát (2002), Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam, 3 taäp, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 63. Leâ Maïnh Thaùt (2004), Nghieân cöùu veà Thieàn uyeån taäp anh, Nxb. Tp. Hoà Chí Minh. 64. Leâ Só Thaéng (1995), "Vaán ñeà giaûi phoùng vaø giaûi thoaùt con ngöôøi trong tö töôûng hai vua Traàn", Taïp chí Trieát hoïc, (1). 65. Hà Văn Tấn – Phạm Thị Tâm (1975), Cuộc kháng chiến chống xâm lược Nguyên Mông thế kỷ XIII, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 66. Thích Maät Theå (1942), Vieät Nam Phaät giaùo söû löôïc, Toång hoäi taêng ni Baéc Vieät, Haø Noäi. 67. Thieàn hoïc ñôøi Traàn, Vieän nghieân cöùu Phaät giaùo Vieät Nam, Tp. Hoà Chí Minh, (1992). 68. Thieàn sö Trung Hoa (2002), troïn boä 3 taäp, HT. Thích Thanh Töø soaïn dòch, Nxb. Toân giaùo, Haø Noäi. 69. Thích Taâm Thieän (1995), Tìm hieåu nhaân sinh quan Phaät giaùo, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh. 70. Nguyễn Đăng Thục (1996), Thiền học Trần Thái Tông, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. 225 71. Nguyeãn Taøi Thö (Chuû bieân, 1988), Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi. 72. Nguyeãn Taøi Thö (Chuû bieân, 1993), Lòch söû tö töôûng Vieät Nam, taäp 1, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 73. Ngoâ Taát Toá (1960), Thô vaên ñôøi Traàn, Nxb. Khai Trí, Saøi Goøn. 74. Trần Thái Tông (1974), Khóa hư lục, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 75. Traàn Thaùi Toâng (1992), Khoaù hö luïc, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh. 76. Thích Thanh Töø (Chuû bieân, 1995), Thieàn hoïc ñôøi Traàn, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam. 77. Thích Thanh Từ (1992), Thiền tông Việt Nam, Thành hội Phật giáo Tp. Hồ Chí Minh. 78. Thích Thanh Từ (1997), Tam tổ thực lục giảng giải, Thiền viện Thường Chiếu, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh. 79. Trang Tử (1961), Nam Hoa kinh, (Bản dịch của Nhượng Tống), Tân Việt, Sài Gòn. 80. Trần triều dật tồn Phật điển lục (1943), Tổng hội Phật giáo Bắc kỳ, Hà Nội. 81. Kim Cöông Töû (Chuû bieân) (1992), Töø ñieån Phaät hoïc Haùn Vieät, 2 taäp, Phaân vieän nghieân cöùu Phaät hoïc. 82. Laõo Töû (1991), Ñaïo ñöùc kinh, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi. 83. Tröông Laäp Vaên (chuû bieân), (1999), "Taâm" – Trieát hoïc Phöông Ñoâng, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 226 84. Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam (1998), Ñaïi vieät söû kyù toaøn thö, taäp 1, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 85. Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam (1998), Ñaïi vieät söû kyù toaøn thö, taäp 2, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi , Haø Noäi. 86. Viện khoa học xã hội Việt Nam (1998), Đại Việt sự ký toaøn thư, tập 3, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 87. Viện khoa học xã hội Việt Nam (1998), Đại Việt sử ký toaøn thư, tập 4, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 88. Trung tâm nghiên cứu Hán nôm (1993), Tuệ Trung Thượng sĩ với Thiền tông Việt Nam, Nxb. Đà Nẵng. 89. Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam (1995), Tam toå thöïc luïc (Thích Phöôùc Sôn dòch vaø chuù giaûi). 90. Vieän Söû hoïc (1980), Tìm hieåu xaõ hoäi Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 91. Vieän Trieát hoïc (2004), Lòch söû tö töôûng Vieät Nam vaên tuyeån, taäp 1, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 92. Vieän Trieát hoïc (2004), Lòch söû tö töôûng Vieät Nam vaên tuyeån, taäp 2, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 93. Viện Triết học (1984), Một số vấn đề lý luận về lịch sử tư tưởng Việt Nam, Hà Nội. 94. Vieän Vaên hoïc (1977), Thô vaên Lyù - Traàn, taäp 1, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 95. Vieän Văn hoïc (1989), Thơ văn Lý - Trần, tập 2, quyeån thöôïng, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 227 96. Viện Vaên học (1978), Thơ văn Lý - Trần, tập 3, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 97. Vieän Vaên hoïc (1998), Hoaøng ñeá Leâ Thaùnh Toâng nhaø chính trò taøi naêng, nhaø vaên hoùa loãi laïc, nhaø thô lôùn, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 98. Vieän Vaên hoïc (1981), Vaên hoïc Vieät Nam treân nhöõng chaëng ñöôøng choáng phong kieán Trung Quoác xaâm löôïc, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 99. Vuõ Vaên Vinh (1999), Moät soá noäi dung cô baûn cuûa tö töôûng Nho giaùo Vieät Nam döôùi thôøi Traàn, Luaän aùn Tieán só Trieát hoïc. 100. Việt sử lược (1959), Nxb. Sử học, Hà Nội. 101. Thaùi Vuõ (1999), Traàn Höng Ñaïo Ñaïi Vöông – Trôøi Nam khí maïnh, Nxb. Quaân ñoäi nhaân daân, Haø Noäi. 102. Traàn Quoác Vöôïng – Haø Vaên Taán (1960), Lòch söû cheá ñoä phong kieán Vieät Nam, taäp 1, Nxb. Giaùo duïc, Haø Noäi. 103. Will Durant (1971), Lòch söû vaên minh AÁn Ñoä, Nxb. Laù Boái, Saøi Goøn. 104. Will Durant (1970), Lòch söû vaên minh Trung Hoa, Nxb. Laù Boái, Saøi Goøn. 228 DANH MUÏC COÂNG TRÌNH ÑAÕ COÂNG BOÁ 1. Buøi Huy Du: Tìm hieåu tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng, Taïp chí Khoa hoïc xaõ hoäi, soá 6 (130), 2009. 2. Buøi Huy Du: Phaùt trieån noâng nghieäp, noâng thoân gaén vôùi vieäc giöõ gìn, phaùt huy baûn saéc vaên hoùa daân toäc vaø baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi ôû Nam Boä, Taïp chí Phaùt trieån nhaân löïc, soá 04 (14), 2009. 3. Buøi Huy Du: Tueä Trung Thöôïng só – nhaø thieàn hoïc thoâng tueä, Taïp chí Trieát hoïc, soá 8 (219), 2009. 4. Buøi Huy Du: Tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng, Luaän vaên Thaïc só Trieát hoïc, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2009. 5. Buøi Huy Du: Tìm hieåu cô sôû xaõ hoäi vaø tieàn ñeà lyù luaän hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng, Taïp chí Khoa hoïc xaõ hoäi, soá 1 (149), 2011. 6. Buøi Huy Du: Traàn Nhaân Toâng – ñeä nhaát toå thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, Taïp chí Trieát hoïc, soá 7 (242), 2011.