Luận văn Các giải pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu hóa của Việt Nam vào thị trường EU

điểm sau khi kí Hiệp định Khung về hợp tác (1995-2001). Kết quả đạt được đã chứng tỏ EU là đối tác hỗ trợ rất lớn cho những nỗ lực của Việt Nam trong việc cải thiện tình trạng thâm hụt cán cân thương mại trong thời gian dài. Năm 2001, xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường EU chiếm tỷ trọng 19,98% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Mặt khác, tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu Việt Nam - EU trong tổng kim ngạch nhập khẩu của EU đang tăng. Cụ thể, năm 1997 là 0,26%; năm 1998 là 0,29%; năm 1999 tăng lên đến 0,34%; năm 2000 tăng lên 0,38%; năm 2001 tăng lên 0,39% . Qua bảng trên ta thấy giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng nhưng tốc độ tăng không ổn định và lên xuống thất thường, (năm 1998 tăng 28,81% so với năm 1997; năm 1999 tăng 20,19% so với năm 1998; năm 2000 tăng 23,80% so với năm 1999; năm 2001 chỉ tăng lên 19,63% so với năm 2000). Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do giá của một số mặt hàng trên thế giới giảm nhiều (điển hình là cà phê) và thị trường tất cả các mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Việt Nam đều đang gặp trở ngại trên thị trường EU do quy chế quản lý nhập khẩu của EU gây ra. Mặc dù nhu cầu nhập khẩu hàng năm của EU đối với các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của ta là rất lớn và kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này tăng nhanh, thế nhưng tỷ trọng của nó trong tổng kim ngạch nhập khẩu của EU là không đáng kể, chừng 0,34%. Vấn đề có thể lý giải một phần ở chỗ chất lượng hàng xuất khẩu của Việt Nam chưa được ổn định và đôi khi không đáp ứng được yêu cầu của bạn hàng EU, như hàng vẫn còn lẫn tạp chất, điều kiện chế biến thuỷ sản chưa đáp ứng qui định của EU, các vết bẩn trên sản phẩm hàng dệt. Ngoài ra, còn nhiều trường hợp hàng xuất khẩu của Việt Nam không đảm bảo đúng các quy định trong hợp đồng về quy cách kĩ thuật, số lượng và thời gian giao hàng. Do vậy, làm giảm đáng kể mức lưu chuyển hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam sang EU. Kể từ năm 1995, EU gồm 15 nước và cả 15 thành viên EU đều có quan hệ buôn bán với Việt Nam tuy mức độ có khác nhau. Việt Nam có 15 thị trường xuất khẩu trong khối EU và tỷ trọng của từng thị trường trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU cũng rất khác nhau. Bảng 5: kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU ( Phân theo nước) Đơn vị: triệu USD Số TT Tên nước 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1 Đức 218,0 228,0 411,4 552,5 654,3 730,3 721,8 2 Anh 74,6 125,1 265,2 335,8 421,2 479,4 511,6 3 Pháp 169,1 145,0 238,1 297,3 354,9 380,1 467,5 4 Hà Lan 79,7 147,4 266,8 304,1 342,9 391,0 364,5 5 Bỉ 34,6 61,3 124,9 212,3 306,7 311,9 341,2 6 Italia 57,1 49,8 118,2 144,5 159,4 218,0 237,9 7 Tây Ban Nha 46,7 62,8 70,3 85,6 108,0 137,3 158,5 8 Thụy Điển 4,7 31,8 47,1 58,5 45,2 55,1 53,2 9 Đan Mạch 12,8 23,7 33,2 43,3 43,7 58,4 49,7 10 Phần Lan 4,9 10,1 13,4 19,2 21,9 26,7 27,1 11 áo 9,3 5,6 11,4 8,4 34,9 23,7 28,9 12 Hy Lạp 1,6 2,1 5,7 7,1 6,8 11,2 14,3 13 Bồ Đào Nha 3,8 4,1 4,2 4,4 5,2 9,6 11,4 14 Ai len 2,8 3,1 3,3 3,9 6,9 8,2 9,2 15 Lucxămbua 0,3 0,6 1,5 2,1 3,3 4,2 5,8 Tổng 720 900,5 1614,7 2079 2515,3 2845,1 3002,6 Nguồn: Niên giám thống kê năm 2001- NXB Thống kê Qua số liệu ở bảng trên ta nhận thấy kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam sang các nước trong khối EU đều tăng hàng năm. Thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong khối EU là Đức, chiếm 24,04% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với EU năm 2001, Anh (17,04%), Pháp (15,57%), Hà Lan (12,13%), Bỉ (11,36%), Italia (7,9%), Tây Ban Nha (5,3%), Thụy Điển (1,8%), Đan Mạch (1,6%), áo (0,96%), Phần Lan (0,9%), Hy Lạp (0,47%), Bồ Đào Nha (0,4%), Ai Len (0,3%) và Lúcxămbua (0,2%). 2.2.2. Cơ cấu hàng xuất khẩu Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam sang EU là giày dép, hàng dệt may, cà phê, sản phẩm bằng da thuộc, đồ gỗ gia dụng, đồ chơi trẻ em và các dụng cụ thể thao, đồ gốm sứ, máy móc thiết bị điện và thuỷ hải sản. Chín mặt hàng này thường chiếm khoảng 75% kim ngạch xuất khẩu Việt Nam - EU. Kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng này không ngừng tăng lên ( xem phụ lục3). Hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU trong thời gian gần đây có một vài thay đổi: xuất hiện mặt hàng chế biến sâu ( hàng điện tử, điện máy ). Tỷ lệ hàng chế biến sâu ngày càng tăng, đặc biệt các mặt hàng điện tử mới xuất hiện vài năm gần đây nhưng đến năm 1999 đã đạt kim ngạch khích lệ ( khoảng 60 triệu USD ). Tỷ trọng hàng xuất khẩu qua chế biến tăng lên chiếm khoảng 70% kim ngạch xuất khẩu Việt Nam - EU và tỷ trọng hàng nguyên liệu thô giảm xuống 30%, tuy nhiên cho tới nay Việt Nam vẫn chưa có nhiều mặt hàng xuất khẩu chế biến sâu và tinh. Đặc biệt từ năm 1996, nhóm hàng công nghệ phẩm tăng nhanh, nhất là giầy dép và quần áo; nhóm hàng thuỷ sản có tốc độ tăng trưởng giảm sút do lượng tôm đông lạnh giảm vì ở nhiều khu vực trong nước tôm bị bệnh dịch và qui định nhập khẩu hàng thuỷ sản của EU ngày càng chặt chẽ. Cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU: hàng chế tạo chiếm 65,5 %; thực phẩm 19,7%; nguyên liệu thô7,8%; nhiên liệu khoáng sản 2,9%. Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam sang thị trường này phải kể đến giày dép và các nguyên phụ liệu chiếm 38,6% kim ngạch xuất khẩu Việt Nam – EU; hàng dệt may chiếm 21,3%; cà phê, chè và gia vị chiếm 10,7%; các sản phẩm bằng da thuộc, bộ đồ yên cương chiếm 6,3%; các sản phẩm gỗ chiếm 3,7%; đồ chơi, dụng cụ giải trí và thể dục thể thao, phụ tùng và các bộ phận phụ trợ chiếm 2,1%; đồ gốm sứ chiếm 2,0%; máy móc thiết bị điện chiếm 1,1% và một số mặt hàng khác có giá trị nhỏ. Hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU chủ yếu là sản phẩm của các ngành công nghiệp nhẹ sử dụng nhiều lao động, hoặc là hàng có mức độ gia công chế biến thấp, nguyên nhiên liệu và nông sản. 2.2.3. Tình hình xuất khẩu một số mặt hàng chủ yếu Hàng giày dép - Mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất Giày dép Việt Nam cũng là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn. Thị trường chính cho xuất khẩu giày dép vẫn là EU, chiếm 74% tổng kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng này trong cả nước. Việt Nam hiện đang là nước đứng thứ hai trong các nước xuất khẩu giày dép vào EU ( sau Trung Quốc ). Hàng giày dép của Việt Nam vào EU sau khi kí Hiệp định Hợp tác ( 1995 ), được nhập khẩu tự do vào EU. Chính vì vậy, kim ngạch xuất khẩu tăng nhanh. Theo số liệu thống kê của Bộ thương mại, năm 1995 Việt Nam xuất sang EU đạt 481,3 triệu USD; năm 1996 đạt 664,6 triệu USD; năm 1997 đạt 1.032,3 triệu USD; năm 1998 đạt 1.043,1 triệu USD, năm 1999 đạt 1.135 triệu USD; năm 2000 Việt Nam đã xuất sang EU 200 triệu đôi giày dép các loại, đạt 1.207 triệu đến năm 2001 lên tới 1.360,5 triệu USD; vượt xa mặt hàng dệt may đã từng giữ vị trí thống soái trong thời kì 1992-1995. Các sản phẩm giày dép của Việt Nam xuất sang EU chủ yếu là giày thể thao, chiếm trên 40% kim ngạch xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang thị trường này, giày vải gần 20%, giày nữ xấp xỉ 15%, dép khoảng 17% và giày da hơn 1,5%. Thị trường xuất khẩu giày dép lớn nhất của Việt Nam trong Liên Minh là Đức (25,3%), tiếp đến là Anh (21,0%), Pháp (14,3%), Bỉ (12,3%), Itali (8,1%), Hà Lan (7,9%), Tây Ban Nha (4,6%), Thuỵ Điển (2,2%), Đan Mạch (1,3%), Hy Lạp (0,8%), áo (0,8%), Phần Lan (0,8%), Ai Len (0,6%), Bồ Đào Nha (0,2%), và Lúc Xăm Bua (0,1%). Tuy kim ngạch xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang EU tăng nhanh, nhưng chúng ta chủ yếu xuất khẩu theo hình thức gia công ( chiếm trên 70% kim ngạch ) nên hiệu quả thực tế rất nhỏ (25%-30% tổng doanh thu xuất khẩu ). Hàng dệt may - Hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn thứ hai EU là thị trường xuất khẩu hàng dệt may theo hạn ngạch lớn nhất của Việt Nam. Xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang EU đặc biệt phát triển mạnh kể từ khi có Hiệp định buôn bán hàng dệt may (1993). Từ năm 1993 đến năm 1997, xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang EU đã tăng lên đến 80%, từ 250 triệu USD lên đến 450 triệu USD; năm 1998 đạt 546 triệu USD, năm 1999 đạt 605 triệu USD; năm 2000 đạt 650 triệu USD và năm 2001 đạt 645 triệu USD chiếm 32,7 %tổng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam. Trong cơ cấu xuất khẩu hàng may mặc của Việt Nam sang EU thì áo jacket chiếm tỷ trọng khoảng 51,7%, năm 2001 Việt Nam đã xuất khẩu sang EU 18 triệu chiếc, đạt trị giá khoảng 360 triệu USD tăng gấp 3 lần mức xuất khẩu năm 1993; áo sơ mi (11%), quần âu (5%), áo len và áo dệt kim (3,9%), quần dệt kim (22,7%)… Tỷ trọng các thị trường xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam trong Liên Minh là Đức (46,9%), Pháp (10,8%), Hà Lan (10,3%), Anh (9,4%), Bỉ (6,1%), Tây Ban Nha (5,1%), Itali (4,4%), Đan Mạch (2,0%), Thụy Điển (1,9%), áo (1,5%), Phần Lan (0,6%), Ai Len (0,4%), Lúc Xăm Bua (0,3%), Hy Lạp (0,2%), Bồ Đào Nha (0,1%). Cũng giống như mặt hàng dày dép, hàng dệt may của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường EU chủ yếu theo hình thức gia công ( chiếm tỷ trọng gần 80%) nên hiệu quả thực tế rất nhỏ. Để đẩy mạnh xuất khẩu sang EU trong thời gian tới, ngoài nỗ lực của Chính phủ tạo điều kiện cho ngành dệt may phát triển, các doanh nghiệp dệt may Việt Nam cần phải cải tiến chất lượng và đa dạng hoá sản phẩm để đáp ứng yêu cầu của thị trường và có thể cạnh tranh được với các sản phẩm của Trung Quốc và các nước ASEAN khác trên thị trường này khi EU huỷ bỏ chế độ hạn ngạch. Hàng nông sản Hàng nông sản là nhóm hàng có nhiều lợi thế và nhu cầu về mặt hàng này trên thị trường EU có chiều hướng mở rộng. Hàng nông sản xuất khẩu chủ yếu sang EU là cà phê, cao su, gạo, chè, gia vị và một số rau quả. Theo qui định của EU, những sản phẩm này thuộc nhóm hàng bán nhạy cảm nên được hưởng mức thuế = 35% mức thuế thông thường MFN. Mặt khác, các mặt hàng cao su, cà phê, chè của ta phần nào được tập trung thành các khu sản xuất và chế biến lớn, mang tính công nghiệp. Do đó, việc xuất khẩu hàng nông sản sang thị trường EU khá ổn định và có tốc độ tăng trưởng cao, đạt 393 triệu EURO (tương đương 400 triệu USD) vào năm 2002. Đặc biệt, cà phê là mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam vào thị trường này, chiếm khoảng 44,9% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng nông sản vào EU. Rau quả Việt Nam mới thâm nhập vào thị trường EU vài năm gần đây, nhưng kim ngạch xuất khẩu tăng tương đối nhanh. Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường này chiếm khoảng 18% trong tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của Tổng công ty rau quả Việt Nam. Các thị trường xuất khẩu nông sản chính của ta trong khối EU là Hà Lan, Thụy Điển, Pháp, Anh và Bỉ. Hàng thuỷ hải sản Hàng thuỷ sản là một trong những mặt hàng đem lại nhiều hiệu quả kinh tế trong thời gian vừa qua. EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của thuỷ sản Việt Nam. Mỗi năm Việt Nam xuất sang thị trường này hàng ngàn tấn thuỷ sản, chủ yếu là tôm đông lạnh, cá đông lạnh, cá hộp, mực, thịt tôm hỗn hợp và các sản phẩm thuỷ sản khác. Nhờ sự nỗ lực của ngành trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm mà sức cạnh tranh của sản phẩm được nâng lên và thâm nhập vào thị trường EU với số lượng ngày càng tăng. Kim ngạch xuất khẩu thuỷ hải sản sang EU năm 1999 đạt 89,1 triệu USD và năm 2001 đạt 90,7 triệu USD, chiếm 5% tổng kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam. Ngày 18/11/1999, EU đã chính thức công nhận Trung tâm kiểm tra chất lượng và vệ sinh thuỷ sản Việt Nam là cơ quan có đủ điều kiện để EU uỷ quyền kiếm soát hàng thuỷ sản vào thị trường này. Đồng thời, EU cũng đã đưa hàng thuỷ sản Việt Nam vào danh sách ưu tiên loại 1 với 40/200 doanh nghiệp có đủ điều kiện xuất khẩu thuỷ sản thẳng vào EU mà không cần các thoả thuận song phương với từng nước thành viên trong EU. Việc công nhận này không những đảm bảo xuất khẩu ổn định hàng thuỷ sản Việt Nam vào EU mà còn nâng cao uy tín về chất lượng hàng thuỷ sản Việt Nam trên các thị trường khác, làm tăng khả năng thâm nhập của nhóm hàng này. Các thị trường xuất khẩu thuỷ sản chính của Việt Nam trong khối EU phải kể đến Bỉ (29,9%), Itali (17,2%), Hà Lan (15,9%), Đức (215,4%), Anh (9,9%), Pháp (5,1%), Tây Ban Nha (4.1%), Thụy Điển (0,8%), Đan Mạch (0,8%), Hy Lạp (0,6%), Bồ Đào Nha (0,2%), áo(0,1%). Hàng thủ công mỹ nghệ Đối với các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, thị trường EU có dung lượng tiêu thụ rất lớn. Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam xuất sang EU là sản phẩm qỗ mỹ nghệ, đồ gốm sứ và các sản phẩm mây tre đan. Thời gian gần đây, kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng này sang EU tăng lên khá nhanh, đạt 21,28%/năm, nhưng chỉ chiếm tỷ trọng 2,8% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường EU, mặc dù khả năng sản xuất của ta là rất lớn. Theo số liệu của Vụ xuất nhập khẩu, Bộ thương mại, năm 2000 nước ta xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ sang: CHLB Đức: 19,399 triệu USD; Bỉ: 7,898 triệu USD; Hà Lan:15,511 triệu USD; Anh: 17,634 triệu USD… Hàng thủ công mỹ nghệ là sản phẩm trang trí nên ngoài những đòi hỏi về tính tiện dụng, thị trường EU còn yêu cầu rất cao về tính độc đáo trong kiểu dáng và mẫu mã. Trong khi đó, do phần lớn được làm tại nông thôn nên sản phẩm hết sức đơn điệu. Ngoài tính đơn điệu, sản phẩm còn bị nhược điểm quan trọng nữa là chất lượng kém và không đồng đều. Nguyên liệu thực vật do chưa được sử lý tốt, thường biến dạng khi có thay đổi về thời tiết và không chịu được khí hậu lạnh, thậm chí phát sinh mốc, mọt ngay trên đường vận chuyển. Sản xuất phân tán cũng đã góp phần làm cho khâu hoàn thiện sản phẩm không đồng đều, lô tốt lô xấu lẫn lộn. Nếu có những giải pháp thích hợp để phát triển sản xuất , đa dạng hoá sản phẩm, nâng cao chất lượng và cải tiến mẫu mã thì EU thực sự là thị trường tiềm năng cho loại hàng xuất khẩu này. Hiện nay, người tiêu dùng EU rất thích sử dụng các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam. Thị trường xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ lớn nhất của Việt Nam trong khối EU là Đức (26,4%), tiếp đến là Pháp (14,7%), Hà Lan (11,6%), Anh (11,0%), Bỉ (10,7%), Itali (7,4%), Tây Ban Nha (6,3%), Thụy Điển (5,0%), Đan Mạch (4,1%), Phần Lan (0,8%), áo (0,8%), Hy Lạp (0,5%) và Bồ Đào Nha (0,4%). 2.2.4. Đánh giá tổng quát thực trạng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam sang EU Nhìn vào thực trạng hoạt động xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào thị trường EU những năm gần đây, ta nhận thấy có một số thành công và trở ngại sau đây: Ưu điểm: Kim ngạch xuất khẩu Việt Nam - EU tăng với tốc độ bình quân khá cao 37,2%/năm. Việt Nam đã phát huy được lợi thế so sánh của mình trong việc tập trung xuất khẩu một số mặt hàng có thế mạnh vào thị trường các nước EU. Việt Nam đã và đang đặt trọng tâm tiêu thụ hàng công nghiệp và nông sản nhiệt đới chế biến, hàng may mặc, hàng thủ công mỹ nghệ,v.v…vào thị trường rộng lớn này. Đồng thời, Việt Nam đã từng bước đầu tư nhằm tăng nhanh chất lượng sản phẩm để tạo ra những sản phẩm hàng hoá có khả năng cạnh tranh trên thị trường EU. Việc khai thông thị trường EU đã đòi hỏi chúng ta phải phát triển cơ sở vật chất và năng lực của một số ngành trong nông nghiệp, trong các lĩnh vực như: chế biến điều, rau quả, cao su, cà phê, thực phẩm, v.v… Đồng thời, sự phát triển về xuất khẩu đối với một số mặt hàng nông nghiệp như cà phê, điều, chè; hàng công nghệ phẩm như may mặc, giày dép đã tạo cho sự chuyển đổi nhanh chóng về chất lượng sản phẩm, mẫu mã và sự đổi mới không ngừng về sản phẩm làm ra. Vai trò của ngành dệt may, giày dép, thuỷ hải sản đã góp phần không nhỏ trong việc giải quyết công ăn, việc làm cho người lao động. Và cũng nhờ đẩy mạnh xuất khẩu hàng công nghiệp mà tiến trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngày càng nhanh, đặc biệt là sự thay đổi lớn trong cơ cấu công nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ. Hạn chế Bên cạnh những kết quả đã đạt được trong quan hệ thương mại 2 bên thì cũng còn có những hạn chế sau: Đối với Việt Nam Cơ cấu hàng xuất khẩu vào thị trường EU còn nghèo về chủng loại, mới tập chung cao vào một số mặt hàng như: dệt may, giày dép, cà phê, thuỷ sản… nhưng cũng còn nghèo về chủng loại. Chẳng hạn về hàng may mặc, các doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ tập trung vào một số sản phẩm đơn giản, dễ làm như áo jacket 2 hoặc 3 lớp, áo váy, áo sơ mi…, hầu hết kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam vào EU vẫn còn thông qua các nhà trung gian. Hàng giày da của Việt Nam cũng còn những hạn chế nhất định về khả năng thực hiện, chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển ngày nay. Phần lớn sản phẩm vẫn là gia công với mẫu hàng có sẵn kèm theo đơn đặt hàng của nước ngoài và phụ thuộc nhiều vào phụ kiện nhập khẩu. Đối với hàng thuỷ sản thì rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là chất lượng sản phẩm chưa đáp ứng được tiêu chuẩn chất lượng, an toàn và vệ sinh thực phẩm của EU. Phần lớn hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU đều phải thông qua trung gian, do đó đã hạn chế, gây nhiều phiền toái trong khâu vận vhuyển. Đồng thời hệ thống máy móc, thiết bị sản xuất và chế biến hàng xuất khẩu của Việt Nam còn lạc hậu, quy mô sản xuất nhỏ, trình độ công nghệ - kỹ thuật - quản lý thấp, khả năng ứng dụng thành tựu công nghệ tiên tiến còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của EU. Luật pháp, chính sách quản lý kinh tế - thương mại của Việt Nam chưa hoàn chỉnh, không đồng đều, gây nhiều khó khăn cho chúng ta khi thực hiện các cam kết với các tổ chức kinh tế quốc tế. Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam còn yếu cả về sản xuất và quản lý. Các doanh nghiệp Việt Nam còn thiếu kinh nghiệm thương trường, thậm chí còn bỡ ngỡ với thị trường Châu Âu, không biết nắm bắt cơ hội, chưa hiểu hết luật lệ của thị trường EU, chưa nhanh nhẹn trong tiếp cận thị trường để hiểu biết truyền thống và tập quán kinh doanh ở thị trường Châu Âu. Do đó chúng ta chưa có khả năng cung ứng những lô hàng lớn, những đơn đạt hàng đáng kể. Khả năng tiếp thị và trình độ marketing của các doanh nghiệp Việt Nam cũng còn nhiều hạn chế. Chẳng hạn khi thực hiện dự án hợp tác với các doanh nghiệp bạn thì phía Việt Nam không muốn tham gia tích cực vào việc bán hàng và làm nhiệm vụ marketing. Như vậy sẽ mất dần tính chủ động trên thị trường và không nắm được nhu cầu thị hiếu của khách hàng, từ đó sẽ giảm vị trí, vai trò của mình trong việc gia các quyết định hợp tác phát triển sản xuất, làm giảm hiệu quả trong hoạt động sản xuất, kinh doanh quốc tế. Đối với EU Bên cạnh những ưu đãi mà EU giành cho Việt Nam thì hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam cũng gặp phải những quy định về quản lý xuất khẩu ngặt ngèo của EU. Chẳng hạn, EU áp dụng khá nhiều biện pháp để hạn chế nhập khẩu như thuế chống phá giá, thuế trợ cấp, hàng rào kĩ thuật, tiêu chuẩn về sinh thực phẩm… Ngoài ra EU cũng áp dụng một số tiêu chuẩn không phù hợp với điều kiện, thực lực hiện có của Việt Nam nên cũng gây ra những rào cản nhất định đối với một số mặt hàng của Việt Nam. Ví như hàng thuỷ sản của Việt Nam cũng gặp những khó khăn từ đặc điểm của thị trường này, như lượng hàng cung cấp phải ổn định quanh năm, trong thanh toán quốc tế phải mở LC trả chậm 6 tháng hoặc 1 năm; chi phí vận chuyển và phí bảo hiểm cao, sự khác biệt về luật lệ và thói quen mua bán…. Tuy nhiên những hạn chế trên chỉ là thứ yếu, còn về cơ bản thời gian qua quan hệ thương mại giữa Việt Nam và EU đã mang lại những kết quả đáng khích lệ, thông qua đó Việt Nam mới có cơ hội để tham khảo, học hỏi kinh nghiệm, tiếp xúc với những thị trường có trình độ cao trên thế giới, góp phần tạo nguồn nhân lực trong nước bắt nhịp với sự phát triển của khu vực và thế giới. Thị trường EU đang và sẽ là thị trường trọng yếu của Việt Nam. Vì vậy mở rộng khả năng thâm nhập vào thị trường này là cần thiết, có như vậy mới tạo điều kiện đẩy mạnh hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam sang EU. 2.3. Những nhân tố tác động tới khả năng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào thị trường EU 2.3.1. Xu thế tự do hoá thương mại, khu vực hoá và toàn cầu hoá kinh tế Xung lực chính của quá trình khu vực hoá và toàn cầu hoá kinh tế là tự do hoá thương mại. Mục tiêu cuối cùng của tự do hoá thương mại là giảm dần và tiến tới xoá bỏ tất cả các rào cản về thuế quan cũng như phi quan thuế để tạo điều kiện cho hàng hoá được lưu thông tự do giữa các nước, tiến dần tới một thế giới thống nhất. Tiến trình này tạo ra cơ hội lớn cho tất cả các nước, nhất là các nước đang phát triển đẩy mạnh công nghiệp hoá trên cơ sở ứng dụng thành quả của cách mạng khoa học công nghệ và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá, tăng doanh thu ngoại tệ làm tiền đề phát triển kinh tế. Nền kinh tế thế giới đang bước nhanh từ nền kinh tế công nghiệp sang nền kinh tế tri thức. Tri thức đang trở thành yếu tố có sức sống và quan trọng khác trong các yếu tố sản xuất, và thúc đẩy đổi mới những yếu tố khác. Cũng có nghĩa là trong điều kiện hiện nay, tài nguyên lao động và tư bản hữu hình ở thời đại kinh tế công nghiệp đang bị nguồn tài nguyên tri thức thay thế vai trò chủ đạo. Hàng hoá của nền kinh tế tri thức là sản phẩm của các ngành sản xuất có hàm lượng tri thức và công nghệ cao. Sự xuất hiện và phát triển của nền kinh tế tri thức sẽ làm thay đổi nhanh cơ cấu hàng xuất khẩu của các nước. Sự phát triển của Diễn đàn Hợp tác á - Âu ( ASEM ) Diễn đàn hợp tác á - Âu ( ASEM ) là cơ chế đối thoại và hợp tác cấp cao giữa Châu Âu và Châu á, với sự tham dự của những người đứng đầu các Nhà nước và Chính phủ của 10 nước Châu á và 15 nước Châu Âu. Diễn đàn Hợp tác á - Âu lần thứ nhất ( ASEM I ) được tổ chức tại Bangkok vào ngày 1-2/3/1996. Diễn đàn Hợp tác á - Âu lần thứ hai ( ASEM II ) được tổ chức tại London vào ngày 3-4/4/1998. Diễn đàn Hợp tác á - Âu lần thứ ba ( ASEM III ) được tổ chức tại Seoul vào ngày 20-21/10/2000. 25 nước thành viên chính thức của ASEAM là Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Philippines, Bruney, Malaysia, Indonesia, Singapore, Việt Nam và 15 nước thành viên EU. Từ sau các ASEM I, II, III, quan hệ giữa Châu Âu và Châu á đã trở nên gắn kết hơn và ngày càng phát triển, các nước EU đã đưa ra cam kết về thương mại và đầu tư nhằm hỗ trợ các nước Đông Nam á, trong đó có Việt Nam. Về thương mại, các nước EU cam kết nâng mức hạn ngạch cho hàng xuất khẩu của các nước ASEAN vào EU và giảm các loại hàng chịu giới hạn quota. Về đầu tư, các nước EU cam kết sẽ có chính sách cụ thể khuyến khích các doanh nghiệp EU đẩy mạnh đầu tư trực tiếp và tăng cường viện trợ ODA cho các nước ASEAN… Do vậy có thể nói rằng sự phát triển của ASEM góp phần không nhỏ làm tăng khả năng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào thị trường EU. Chương trình mở rộng hàng hoá của EU EU đang thực hiện chương trình mở rộng hàng hoá, nội dung của chương trình là đẩy mạnh tự do hoá thương mại thông qua việc giảm dần thuế quan đánh vào hàng hoá xuất nhập khẩu, xoá bỏ chế độ hạn ngạnh vào cuối năm 2004 và tiến tới bãi bỏ GSP. EU xoá bỏ hạn ngạnh đối với các nước là thành viên của WTO. Với chương trình mở rộng hàng hoá của EU, hàng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường này sẽ dần dần không được hưởng ưu đãi về thuế quan nữa. Có thể từ năm 2005 hàng xuất khẩu của ta vào EU vẫn được hưởng GSP, nhưng mức ưu đãi sẽ thấp hơn nhiều so với hiện nay, cũng có thể sẽ không được hưởng GSP nữa. Do vậy, nếu các doanh nghiệp Việt Nam không có chính sách cụ thể để cải tiến, đa dạng hoá, nâng cao chất lượng hàng xuất khẩu và có chiến lược thâm nhập thị trường EU một cách thấu đáo ngay từ bây giờ thì đến những năm tới EU đẩy mạnh tiến trình thực hiện “Chương trình mở rộng hàng hoá của mình”, hàng xuất khẩu Việt Nam khó có thể đứng vững và có cơ hội xâm nhập sâu hơn vào thị trường này vì lúc đó cạnh tranh sẽ diễn ra rất khốc liệt. Hiệp định Thương mại Việt – Mỹ Việt Nam đã kí Hiệp định thương mại song phương với Mỹ vào ngày 14/7/2000. Hiệp định thương mại Việt - Mỹ gồm 4 vấn đề chủ yếu : thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ, sở hữu trí tuệ và quan hệ đầu tư. Hiệp định này mở ra một chương mới trong quan hệ thương mại song phương và từ nay hàng xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Mỹ sẽ được hưởng chế độ ưu đãi tối hệ quốc, thuế suất đánh vào hàng hoá của Việt Nam nhập khẩu vào thị trường Mỹ giảm đáng kể, từ mức 40% nay xuống còn 3%, do vậy xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ sẽ tăng nhiều lần so với hiện nay, mà năng lực sản xuất hàng xuất khẩu của Việt Nam vẫn như hiện nay thì một lượng hàng đáng kể của Việt Nam sẽ bị hút vào thị trường Mỹ và đương nhiên lượng hàng xuất khẩu sang thị trường ASEAN, EU sẽ sụt giảm vì thuế nhập khẩu của Mỹ dành cho Việt Nam thấp hơn nhiều lần so với ASEAN, EU. Việc tập trung lực đẩy mạnh xuất khẩu sang EU bị phân tán, lực bị chia sẻ nên có thể ảnh hưởng ít nhiều đến xuất khẩu sang EU. Chương 3 Các giảI pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào thị trường EU 3.1. định hướng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào thị trường EU 3.1.1. Định hướng phát triển mặt hàng xuất khẩu vào thị trường EU Giày dép và sản phẩm da: 80% kim ngạch xuất khẩu sản phẩm da giày của Việt Nam sang thị trường EU là làm gia công cho nước ngoài nên hiệu quả kinh tế rất thấp. Để tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu giày dép có tính đến giá trị gia tăng hàng năm và mở rộng thị phần, chúng ta cần phải thực hiện một số biện pháp sau: (1) Từng bước chuyển dần sang phương thức bán trực tiếp để thu hiệu quả cao hơn và ổn định hơn; (2) Chú trọng đầu tư phát triển sản xuất các loại nguyên vật liệu phụ cho ngành da giày để vừa nâng cao hiệu quả xuất khẩu sang EU, vừa đảm bảo chủ động trong sản xuất, chào hàng và thiết kế mẫu mã; (3) Cần có ưu đãi cho đầu tư mở rộng và tạo cơ chế thông thoáng trong việc cho vay đầu tư, nhất là đầu tư trong chuyển đổi cơ cấu sản phẩm trong ngành da giày. Muốn tăng nhanh kim ngạch và nâng cao hiệu quả xuất khẩu sản phẩm da giày sang thị trường EU, sản phẩm của Việt Nam phải có chất lượng tốt, giá cạnh tranh, kiểu dáng phong phú và phù hợp với sở thích thay đổi của thị trường này Hàng dệt may: Cũng như giày dép, phần lớn khối lượng hàng dệt may của Việt Nam xuất sang thị trường EU là làm gia công cho nước ngoài. Tỷ lệ xuất theo phương thức mua nguyên liệu - bán thành phẩm mới đạt khoảng 15% - 18% kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường này. Nhằm duy trì chỗ đứng hiện có và mở ra triển vọng phát triển trên thị trường EU, Nhà nước Việt Nam cần phải thực hiện một số biện pháp sau: (1) Đổi mới phương thức quản lý hạn ngạch, điều chỉnh lại cơ chế phân bổ hạn ngạch để thúc đẩy các doanh nghiệp sử dụng nhiều hơn nữa nguyên liệệu trong nước; (2) Hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc khảo sát, tìm hiểu và thâm nhập thị trường EU; (3) Hợp lý hoá công tác cấp C/O. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần nghiên cứu biện pháp chuyển dần sang phương pháp bán trực tiếp để thu được hiệu quả cao hơn và ổn định hơn, và phải có những nỗ lực cần thiết để nâng cao và ổn định chất lượng sản phẩm, đa dạng hoá mẫu mã, lưu ý hơn đến các quy định về an toàn sức khoẻ và môi trường của EU. Thuỷ hải sản: Thời gian qua ta chủ yếu xuất nguyên liệu và sản phẩm sơ chế nên hiệu quả xuất khẩu còn thấp. Do đó cần phải có các biện pháp khắc phục thực trạng này để đẩy mạnh xuất khẩu thuỷ hải sản vào thị trường EU: (1) Xây dựng chương trình phát triển nguồn nguyên liệu ổn định, tăng nhanh tỷ trọng nguyên liệu nuôi; (2) Chú trọng đầu tư để tăng cường năng lực chế biến và cải thiện điều kiện sản xuất, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm; (3) Cổ phần hoá các doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu để thu hút vốn, nâng cao hiệu quả đầu tư và hiệu quả sản xuất kinh doanh, phát huy tính năng động trong việc đa dạng hoá sản phẩm và tìm hiểu thị trường tiêu thụ; (4) Chúng ta cần chú trọng phát triển mặt hàng cá xuất khẩu sang EU, từ trước đến nay ta thường xuyên đánh bắt cá bằng mìn làm cho cá bị nát, chất lượng kém và huỷ hoại môi trường nên bạn hàng EU không mua. Vì vậy chúng ta phải đánh cá xa bờ và dùng lưới thì mới bắt được cá to và đồng đều, có chất lượng tốt đáp ứng được đòi hỏi của đối tác EU. Cà phê, chè và hạt tiêu: Hiện nay xuất khẩu mặt hàng này vào thị trường EU có xu hướng chững lại do chất lượng và nguồn hàng cung cấp không ổn định. Đối với cà phê, chúng ta nên thực hiện một số biện pháp sau: (1) Phát triển cây cà phê phải được tiến hành theo quy hoạch chặt chẽ; (2) Đầu tư đổi mới công nghệ chế biến để nâng cao tỷ trọng cà phê cấp độ cao; (3) Đổi mới tiêu chuẩn chất lượng và hoàn thiện công tác quản lý, kiểm tra chất lượng để nâng cao uy tín cà phê Việt Nam trên thị trường EU; (4) Nâng cao vai trò của Hiệp hội Cà phê Việt Nam. Đối với cây chè, chúng ta cần thực hiện các biện pháp sau: (1) Chú trọng tới kĩ thuật chăm sóc, canh tác, thu hái chè; (2) Kiểm soát dư lượng độc tố thuốc sâu trong chè mà EU đã quy định; (3) Đầu tư đổi mớicông nghệ chế biến để nâng cao chất lượng sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn của EU. Hàng thủ công mỹ nghệ: EU là một thị trường lớn về hàng thủ công mỹ nghệ và có nhu cầu ổn định. Thế nhưng hàng thủ công mỹ nghệ của ta phải cạnh tranh gay gắt với hàng của Trung Quốc cả về gía cả, chất lượng và kiểu dáng. Để phát triển sản xuất, nâng cao khả năng cạnh tranh và đẩy mạnh xuất khẩu sang EU, thì chúng ta cần phải thực hiện một số biện pháp sau: (1) Xây dựng quy hoạch phát triển các doanh nghiệp, hợp tác xã, làng nghề và vùng nguyên liệu phục vụ sản xuất; (2) Các doanh nghiệp nên nghiên cứu việc thuê chuyên gia nước ngoài, đặc biệt là việt kiều thiết kế mẫu mã vì như vậy sẽ bán chạy hơn; (3) Chú trọng đầu tư về vốn, nhất là vốn để cải tiến công nghệ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ sản xuất những mặt hàng thủ công mỹ nghệ đang được ưa chuộng tại EU. Thực phẩm chế biến: thị trường EU có nhu cầu lớn về thực phẩm chế biến như thịt gia súc và gia cầm, nông sản và thuỷ sản chế biến. Nhằm đẩy mạnh xuất khẩu hàng chế biến sang EU, chúng ta cần phải chú trọng công tác nghiên cứu nắm bắt thị hiếu tiêu dùng của thị trường EU và đầu tư vốn, công nghệ vào sản xuất để tạo ra những sản phẩm đáp ứng thị hiếu tiêu dùng và thoả mãn 5 tiêu chuẩn của sản phẩm (theo quy định của EU). Hàng điện tử - tin học: Là mặt hàng đang rất có triển vọng xuất khẩu sang EU. Hiện nay, chúng ta chủ yếu nhập linh kiện về lắp ráp và xuất khẩu nên hiệu quả xuất khẩu thấp. Do đó để đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu mặt hàng này, ta phải tăng tỷ lệ nội địa hoá của sản phẩm. Theo dự báo của các chuyên gia kinh tế, nhu cầu hàng điện tử - tin học trên thị trường thế giới sẽ hồi phục và phát triển mạnh trong giai đoạn 2005 - 2010, đặc biệt là thị trường EU đang có nhu cầu rất lớn về mặt hàng này. Đây là một thuận lợi cho ngành điện tử - tin học Việt Nam và cho xuất khẩu hàng điện tử - tin học của ta sang thị trường EU trong giai đoạn tới. 3.1.2. Định hướng phát triển thị trường xuất khẩu trong khối EU Thị trường chung Châu Âu gồm 15 quốc gia nằm ở khu vực Tây và Bắc Âu, tuy có nhiều điểm tương đồng về kinh tế và văn hoá, nhưng mỗi quốc gia vẫn có những nét đặc thù riêng về thị hiếu tiêu dùng. Chính vì vậy, muốn đẩy mạnh xuất khẩu vào EU thì chúng ta cần phải có định hướng phát triển thị trường xuất khẩu trong khối EU. Định hướng phải chỉ rõ được từng thị trường cụ thể trong Liên Minh, các doanh nghiệp nên tăng cường những mặt hàng gì. Như vậy, chúng ta mới có thể củng cố thị phần hiện có và mở rộng thêm thị trường. Thị trường Đức Đức là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong Liên Minh, chiếm tỷ trọng 22,7%-30,6% tổng kim ngạch xuất khẩu của ta sang thị trường EU hàng năm. Đức là thị trường xuất khẩu truyền thống của các mặt hàng sau đây: giày dép, hàng may mặc (trừ len), cà phê, chè, các sản phẩm bằng da, đồ gốm, sứ, cao su và các sản phẩm từ cao su, các sản phẩm mây tre đan, các sản phẩm sữa, trứng chim và mật ong, rau quả chế biến, thuỷ hải sản, ngũ cốc chế biến, đồ gia dụng. Đặc biệt, hai năm trở lại đây Đức có nhu cầu rất lớn về giày dép và dụng cụ thể thao từ Việt Nam. Quả tươi và quả chế biến cũng có triển vọng trên thị trường này. Thị trường Pháp Người tiêu dùng Pháp rất ưa chuộng các mặt hàng: đồ gia dụng, bột ngũ cốc và bột sữa, lụa, sợi dệt, kính và đồ dùng thuỷ tinh, hàng dệt may, các sản phẩm bằng da thuộc, ngọc trai thiên nhiên, đá quý và đá bán quý, nhựa và các sản phẩm nhựa, hàng mây tre đan, thảm, rau quả và hạt, giày dép, cà phê, chè và các loại, gia vị, trang thiết bị nội thất, máy móc thiết bị điện tử và các bộ phận của chúng, dụng cụ giải trí và thể thao, nhiên liệu khoáng dầu, các sản phẩm sữa, trứng chim và mật ong của Việt Nam. Gần đây, thị trường Pháp có nhu cầu rất lớn về gốm sứ, dụng cụ thể thao, nhiên liệu khoáng, cà phê, sản phẩm da thuộc, giày dép và đồ gỗ gia dụng Việt Nam. Thị trường Anh Hiện tại, các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Anh là: giày dép, hàng dệt may, đồ gốm sứ, nguyên liệu khoáng dầu và các sản phẩm của chúng, xe có động cơ không thuộc loại xe điện hoặc xe lu, nhựa và các sản phẩm nhựa, các sản phẩm gỗ, quả và hạt ăn được, vỏ quả họ chanh hoặc họ dưa, sợi dệt, các sản phẩm bằng da thuộc, thuỷ hải sản, ngọc trai thiên nhiên… Bên cạnh đó, Anh cũng là một thị trường đầy triển vọng cho việc tiêu thụ đồ gốm sứ, đồ chơi, đồ gia dụng, hàng điện máy, than đá, chè, đồ uống, thực phẩm, rau quả và đồ hộp. Thị trường Hà Lan Các mặt hàng của ta được ưu chuộng tại thị trường này là: hàng điện máy, thực phẩm chế biến, rau, quả và hạt đã qua chế biến, sợi dệt, nhựa và các sản phẩm nhựa, các sản phẩm gỗ nội thất, các sản phẩm bằng da thuộc, đồ chơi, dụng cụ cho giải trí và thể dục thể thao, nguyên liệu khoáng dầu và các sản phẩm của chúng, kính và đồ dùng thuỷ tinh, giày dét, cà phê, chè và các loại gia vị, các sản phẩm mây tre đan. Đặc biệt mấy năm gần đây, thị trường Hà Lan có nhu cầu rất lớn về các sản phẩm sữa, trứng chim và mật ong, thực phẩm chế biến, đồ gỗ gia dụng,các sản phẩm gốm, hàng điện máy của Việt Nam. Thị trường Bỉ Nói tới Bỉ là chúng ta biết ngay đây là thị trường thuỷ hải sản lớn nhất của Việt Nam trong khối EU. Ngoài mặt hàng này, người tiêu dùng Bỉ còn thích một số mặt hàng khác của Việt Nam như: ngọc trai thiên nhiên, đá quý và đá bán quý, nhiên liệu khoáng dầu, nhựa và các sản phẩm nhựa, thực phẩm chế biến, các sản phẩm bằng da thuộc, xe có động cơ mà không thuộc loại xe đIện và xe lu, các sản phẩm mây tre đan,thảm, kính và đồ thuỷ tinh, giày dép, đồ chơi, dụng cụ dành cho giải trí và thể dục thể thao, động vật sống, hàng may mặc (trừ hàng dệt kim), đồ gốm, sứ, gỗ và các sản phẩm bằng gỗ, cao su và các sản phẩm từ cao su. Thị trường Itali Các mặt hàng xuất khẩu chính của ta sang Italia là giày dép, hàng mây tre, đồ gỗ, hàng gốm sứ, hàng dệt may, thuỷ sản, cà phê, chè, cao su. Ngoài ra còn có một số mặt hàng tiềm năng như: đồ chơi, dụng cụ thể thao, rau củ quả, gỗ và các sản phẩm gỗ, hàng điện máy, đá quý… Hơn nữa, thịt các loại và nhiều mặt hàng hải sản khác của Việt Nam nếu đáp ứng được tiêu chuẩn vệ sinh của EU thì có thể xuất khẩu được nhiều sang EU. Thị trường Tây Ban Nha Những mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của ta sang Tây Ban Nha những năm qua phảI kể đến: giày dép, hàng may mặc (trừ dệt kim), hàng đIện máy, cà phê, thuỷ sản, hoá chất, cao su thiên nhiên và các sản phẩm của nó, đồ da, hàng mây tre đan, đồ gốm sứ, các sản phẩm sắt thép… Ngoài những mặt hàng xuất khẩu truyền thống, chúng ta còn rất nhiều mặt hàng có khả năng thâm nhập vào Tây Ban Nha như: động vật sống, ngũ cốc, da động vật sống, sách, báo, tranh ảnh và thảm. Thị trường Thụy Điển Những mặt hàng của Việt Nam đã xâm nhập được vào thị trường Thụy Điển là: giày dép, hàng may mặc (trừ dệt kim), đồ gỗ, đồ da, cà phê, cao su thiên nhiên, nhựa và các sản phẩm nhựa, hàng mây tre đan, đồ gốm sứ, giấy, hàng điện máy, xe có động cơ, không thuộc loại xe điện hoặc xe lu, sản phẩm sắt và thép, ngũ cốc và rau quả chế biến. Nhiều mặt hàng của ta có khả năng xuất khẩu, nhưng chưa thâm nhập hoặc chỉ mới thâm nhập rất ít vào thị trường này như: động vật sống, các sản phẩm sữa, trứng chim và mật ong, các sản phẩm dược, chè, tôm đong lạnh, hàng thêu ren,v.v…Trong đó một số nước Châu á và Đông Nam á đã xuất khẩu được và xuất khẩu một khối lượng lớn mặt hàng này vào Thụy Điển. Thị trường Đan Mạch Đan Mạch đang có nhu cầu nhập khẩu ngày càng tăng một số mặt hàng của Việt Nam, như: cà phê, chè, gia vị, hàng dệt may, giầy dép, đồ gốm, sứ, hàng điện máy, đồ gỗ, hàng thuỷ hải sản, cao su và các sản phẩm từ cao su, đồ da và túi du lịch, giấy, các sản phẩm sắt thép, đồ chơi, dụng cụ dành cho giải trí và thể thao. Thị trường áo Một số mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam phát triển rất tốt trên thị trường áo là: cà phê, chè và gia vị, nhựa và các sản phẩm nhựa, cao su và các sản phẩm từ cao su, hàng may mặc (trừ hàng dệt kim), giày dép, đồ gốm, sứ, hàng điện máy. Ngoài ra một số mặt hàng của Việt Nam đã xâm nhập được vào thị trường áo là: thuỷ hải sản, hoá chất, gỗ và các sản phẩm gỗ, hàng mây tre đan, trang thiết bị nội thất, đồ chơi, giấy… mặc dù kim ngạch tăng trưởng không ổn định. Thị trường Phần Lan Một số mặt hàng của Việt Nam bắt đầu có triển vọng phát triển trên thị trường Phần Lan là: giày dép, hàng dệt may, đồ gốm sứ, xe có động cơ, không thuộc xe đIện hoặc xe lu, đồ gỗ gia dụng,cà phê, chè và gia vị, nhựa và các sản phẩm nhựa, các sản phẩm bằng da thuộc, cao su và các sản phẩm từ cao su,hàng mây tre đan, giấy, hàng đIện máy, ngọc trai thiên nhiên… Thị trường Bồ Đào Nha Người tiêu dùng Bồ Đào Nha bắt đầu biết đến một số mặt hàng của ta và có nhu cầu ngày càng tăng, như: cà phê, chè, giầy dép, hàng điện máy, cao su và các sản phẩm từ cao su, hàng may mặc (trừ dệt kim), thuỷ hải sản, hàng mây tre đan, nhựa và các sản phẩm từ nhựa,đồ chơi, dụng cụ dùng cho giải trí và thể thao, đồ gốm sứ, đồ gia dụng, các sản phẩm sắt và thép. Thị trường Hy lạp Các mặt hàng của ta có triển vọng xuất khẩu sang Hy Lạp: giày dép, cà phê, gia vị, hàng may mặc (trừ dệt kim), đồ gỗ gia dụng, hàng thuỷ hải sản, cao su và các sản phẩm từ cao su, giấy, xe có động cơ, không thuộc loại xe điện hoặc xe lu, quả và hạt ăn được, nhựa và các sản phẩm nhựa, hàng mây tre đan. Thị trường Ai Len Ai len là thị trường mới khai thác của Việt Nam trong khối EU. Kim ngạch xuất khẩu Việt Nam – Ai Len tăng lên hàng năm và tương đối ổn định. Một số mặt hàng của ta đang được thị trường Ai Len chấp nhận, như: giày dép, hàng dệt may, nhựa và các sản phẩm nhựa, trang thiết bị nội thất, đồ gốm sứ, đồ da, đồ gỗ gia dụng, đồ chơi, dụng cụ dùng cho giải trí và thể dục thể thao, các sản phẩm sắt và thép, hàng điện máy. Thị trường Lúcxămbua Các doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ xuất khẩu được chưa đầy 10 mặt hàng vào Lucxămbua. Trong đó, có 5 mặt hàng mà thị trường này đang có nhu cầu nhập khẩu tăng, như: hàng may mặc, hàng dệt kim, hàng đIện máy, giầy dép và đồ gỗ gia dụng. Do đó có thể nói rằng còn rất nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp của ta mở rộng thị trường xuất khẩu tại Lucxămbua. 3.2. các giảI pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam vào EU 3.2.1. Giải pháp về phía Doanh nghiệp Lựa chọn phương thức thích hợp để chủ động thâm nhập vào các kênh phân phối trên thị trường EU Có nhiều phương thức để các doanh nghiệp Việt Nam có thể thâm nhập vào thị trường EU, như : xuất khẩu qua trung gian, xuất khẩu trực tiếp, liên doanh, đầu tư trực tiếp. Xuất khẩu qua trung gian là con đường mà phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam đã áp dụng để thâm nhập vào thị trường EU. Trong thời gian tới, các doanh nghiệp Việt Nam nên đẩy mạnh xuất khẩu trực tiếp sang EU, nhưng đồng thời cần có sự nghiên cứu để lựa chọn phương thức thâm nhập bằng hình thức liên doanh và đầu tư trực tiếp. Dù lựa chọn phương thức thâm nhập thị trường nào thì chúng ta cũng phải nghiên cứu kỹ các yếu tố sau: dung lượng thị trường, thị hiếu tiêu dùng, kênh phân phối, đối thủ cạnh tranh, giá cả, v.v… và cần phải nắm vững 4 nguyên tắc khi thâm nhập thị trường này. (xem phụ lục 4). Tăng cường đầu tư và hoàn thiện quản lý để tạo nguồn hàng thích hợp với thị trường EU Nguồn hàng thích hợp với thị trường EU là nguồn hàng đa dạng, phong phú về chủng loại, khối lượng lớn, cung ổn định, thoả mãn thị hiếu tiêu dùng và đáp ứng tốt 5 tiêu chuẩn của sản phẩm (chất lượng, vệ sinh thực phẩm, an toàn cho người sử dụng, bảo vệ môi trường và lao động). Để tạo được nguồn hàng thích hợp với thị trường EU, các doanh nghiệp Việt Nam phải tăng cường đầu tư và hoàn thiện quản lý vì đây là hai yếu tố quan trọng của quá trình sản xuất, có tính chất quyết định đối với việc cho ra đời một sản phẩm như thế nào. Khi một doanh nghiệp đã chú trọng đầu tư vốn và công nghệ tiên tiến vào quá trình sản xuất, lại áp dụng hệ thống quản lý thích hợp thích hợp sẽ tạo ra sản phẩm xuất khẩu có chất lượng cao, đáp ứng tốt yêu cầu của người tiêu dùng và vượt được các rào cản kĩ thuật của bất kì thị trường nào cho dù khó tính nhất. Tại thời điểm này, khi các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu của Việt Nam đang hướng vào thị trường EU thì không còn cách nào khác là phải tăng cường áp dụng các hệ thống quản lý: ISO 9000 (Hệ thống quản lý chất lượng), ISO 14000 (Hệ thống quản lý môi trường) và HACCP ( Hệ thống phân tích và kiểm soát các khâu trọng yếu trong quá trình chế biến thực phẩm) để mở cánh cửa vào thị trường EU. Đẩy mạnh áp dụng thương mại điện tử trong kinh doanh Các doanh nghiệp Việt Nam nên đẩy mạnh việc áp dụng thương mại điện tử vì thương mại điện tử đem lại cho doanh nghiệp những lợi ích to lớn. Website của doanh nghiệp được ví như là trung tâm thông tin, văn phòng đại diện và cửa hàng bán lẻ của doanh nghiệp đó ở mợi nơi, mọi lúc trên mọi phương tiện. Tham gia thương mại điện tử trước hết là tham gia trên mạng Iternet, do vậy để có thể hoạt động tốt trong thương mại điện tử, doanh nghiệp cần phải xác định bước đi thích hợp trong sử dụng Internet, đó là các bước: Chuẩn bị làm việc trong môi trường tiếng Anh là chủ yếu. Nhanh chóng làm quen và sử dụng các dịch vụ Iternet trong hoạt động của mình nhằm khai thác thông tin và đưa thông tin của mình lên mạng, ra thị trường. Mặt khác có thể tìm được hầu hết các thông tin cần thiết phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. Nâng cao năng lực hoạt động của doanh nghiệp để tạo ra các sản phẩm đáp ứng được yêu cầu của thị trường EU. Đầu tư cho tầm nhìn lâu dài: Để làm tốt điều đó (sản phẩm tốt, giá thành hạ trong khi công nghệ lạc hậu hơn đối tác). Các doanh nghiệp Việt Nam không nên coi tối đa hoá lợi nhuận là mục tiêu số một mà trước mắt là việc mở rộng thị trường tìm kiếm đối tác, đầu tư cho công nghệ sản xuất. Chiến lược sản phẩm: Chọn những sản phẩm mà doanh nghiệp có thế mạnh, không ngừng cải tiến chất lượng, đa dạng hoá sản phẩm theo nhu cầu ngày càng phát triển và nâng cao của thế giới ( chế biến, chế biến tinh theo nhiều giá trị sử dụng, hình thức bao bì,v.v…) và phát triển sản phẩm mới, hiện đại hoá khâu thiết kế sản phẩm, lựa chọn hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến trên thế giới phù hợp với doanh nghiệp để nâng cao chất lượng. Chiến lược hạ thấp chi phí: bao gồm chi phí đầu vào và các chi phí trung gian để hạ giá thành, nâng cao lợi nhuận và có đủ khả năng bán với giá cạnh tranh so với các đối tác trên thị trường. Chiến lược riêng biệt hoá sản phẩm: luôn luôn tìm mọi cách để sản phẩm của mình khác so với các đối tác cạnh tranh như Trung Quốc, Thái Lan, Brazil, Mêxico… về giá trị, giá trị sử dụng, bao bì… Chiến lược Marketing: Làm tốt công tác nghiên cứu thị trường EU về luật pháp, văn hoá kinh doanh, tâm lý người tiêu dùng … tạo được đội ngũ tiếp thị nhanh, nhạy, ưu tiên tiếp thị và quảng cáo qua mạng thông tin hiện đại như: Internet, thương mại điện tử, hình thành các kênh phân phối của mình. Chiến lược đổi mới công nghệ: xây dựng kế hoạch để từng bước đổi mới dây chuyền để tăng năng suất, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao chất lượng hàng hoá, trước tiên lựa chọn các khâu quan trọng trong dây chuyền sản xuất có ảnh hưởng đến chất lượng và giá thành sản phẩm. Chiến lược con người: nâng cao trình độ, năng lực kinh doanh, điều hành, quản lý doanh nghiệp, trình độ tay nghề của người lao động, trình độ kĩ thuật, đặc biệt là đội ngũ cán bộ ngoại thương, chú trọng đến những cải tiến, sáng kiến của người lao động ở các khâu khác nhau trong hoạt động của doanh nghiệp. Chiến lược xây dựng và quảng cáo thương hiệu sản phẩm: người tiêu dùng Châu Âu hầu như ít biết về các thương hiệu Việt Nam, do đó các doanh nghiệp phải có một quá trình tiếp thị, quảng cáo lâu dài và tốn kém. Thương hiệu, uy tín giúp doanh nghiệp củng cố vị trí của mình trên thị trường. Chiến lược văn hoá doanh nghiệp: doanh nghiệp muốn đứng vững trên thị trường trước hết phải có một doanh nghiệp thực sự vững mạnh, trong đó việc xây dựng văn hoá doanh nghiệp là điều hết sức quan trọng, bao gồm: chế độ lương bổng, chế độ làm việc ổn định, quan hệ tốt giữa các thành viên, tinh thần đồng đội, quy định rõ ràng về thưởng, phạt, tạo môi trường cạnh tranh trong doanh nghiệp. Chiến lược vốn: Vốn là nhu cầu cấp thiết nhất đối với doanh nghiệp Nhà nước, để thâm nhập thị trường quốc tế thì trước hết doanh nghiệp phải có tiềm lực về kinh tế. Doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược huy động vốn cho mình, tức là doanh nghiệp phải xây dựng cho mình một phương án kinh doanh khả thi từ đó mới có thể huy động được vốn ngân hàng. Bên cạnh đó có thể huy động qua thị trường chứng khoán bằng phát hành cổ phiếu, trái phiếu. 3.2.2. Giải pháp về phía Nhà nước Xây dựng hoàn thiện hệ thống chính sách kinh tế, thương mại để đẩy mạnh xuất khẩu Trong những năm hệ thống pháp luật, đặc biệt là pháp luật về thương mại đã có nhiều chuyển biến tích cực, song do sự phát triển của kinh tế và mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, Việt Nam cần phải có những thay đổi và bổ sung mới vào pháp luật thương mại để phù hợp hơn nữa với tập quán và thông lệ quốc tế, như: mở rộng phạm vi điều chỉnh cho phù hợp với các quy định của WTO; cần quy định chặt chẽ và cụ thể hơn về mọi hoạt động thương mại và liên quan đến thương mại cho phù hợp với xu hướng mở cửa thị trường và xu hướng hội nhập để khuyến khích sản xuất và xuất khẩu. Hiệp định Hợp tác Việt Nam - EU đã kí chỉ quy định chung chung về thương mại hàng hoá. Sau khi Hiệp định Thương mại Việt - Mỹ, cả hai bên thấy cần phải có một Hiệp định chi tiết hơn không những về lĩnh vực thương mại hàng hoá mà còn về sở hữu trí tuệ, thương mại dịch vụ và đầu tư. Có nghĩa là hai bên cần phải kí Hiệp định Thương mại Việt Nam - EU, tương tự như Hiệp định Thương mại Việt - Mỹ, và nên xét tới khả năng kí Hiệp định thương mại tổng quát với EU bao gồm cả việc gia nhập WTO. Cơ cấu lại nền kinh tế, quy hoạch sản xuất hướng về xuất khẩu, khai thác triệt để các lợi thế của mình, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm thua thiệt Cơ cấu lại nền kinh tế, quy hoạch sản xuất hướng về xuất khẩu bao gồm quy hoạch lại nền công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ thao hướng hiện đại, có nghĩa là ở hầu hết các nước có nền kinh tế đạt trình độ cao, dịch vụ phải chiếm một tỷ trọng lớn (trên 60%), công nghiệp (20 - 30%), nông nghiệp (dưới 10%) trong tổng giá trị quốc nội GDP. Trong cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam, chủ yếu là nông sản, hải sản và một số sản phẩm tiêu dùng: cà phê, gạo, hạt tiêu, hạt điều, da giày, dệt may. Các sản phẩm này với lợi thế lao động rẻ là chủ yếu thì nay lại đang mất dần do tăng lương. Trong thời gian tới Nhà nước phải có hướng thay đổi mặt hàng, từ những mặt hàng truyền thống sang những mặt hàng có hàm lượng trí tuệ cao, các mặt hàng có tiềm năng và mang tính đặc thù cao tồn tại ở cả lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, thuỷ hải sản. Cơ cấu lại doanh nghiệp quốc doanh Đối với doanh nghiệp thua lỗ, Nhà nước cần kiên quyết giải thể, phá sản, bán hoặc cho thuê, bởi vì bản thân các doanh nghiệp này không đủ sức tồn tại và cạnh tranh trong bối cảnh thâm nhập vào thị trường thế giới. Đối với một số doanh nghiệp nhà nước hoạt động có lãi cần được khuyến khích và nâng cao hơn nữa năng lực cạnh tranh bằng cách phá thế độc quyền của các công ty 90, 91 vì quyền dịch giá thông qua kết hợp sự kiểm soát giá của Nhà nước với nhiều biến quan hệ cung cầu về các sản phẩm chiến lược như xi măng, xăng dầu, sắt thép, vật tư nguyên liệu, điện trên thị trường trong nước và quốc tế, để giá cả của các mặt hàng này phải phù hợp với mặt bằng giá trong khu vực và quốc tế. Hỗ trợ tín dụng cho các doanh nghiệp xuất khẩu Hỗ trợ xuất khẩu để các doanh nghiệp được vay vốn với lãi suất thấp, giải quyết được khó khăn về vốn lưu động và vốn đầu tư đổi mới trang thiết bị. Bảo lãnh tín dụng xuất khẩu, tạo điều kiện cho doanh nghiệp thâm nhập được thị trường EU - một thị trường có yêu cầu rất khắt khe về hàng hoá và kênh phân phối phức tạp trên thế giới. Đảm bảo sự bình đẳng thực sự trong quan hệ tín dụng ngân hàng trên cơ sở pháp luật giữa các thành phần kinh tế (hiện nay các doanh nghiệp vừa và nhỏ thuộc khu vực tư nhân không được lấy giá trị quyền sử dụng đất đai để thế chấp khi vay vốn). Mở rộng khả năng tiếp cận nguồn tín dụng từ các ngân hàng cũng như các định chế tài chính. Đơn giản hoá thủ tục vay vốn và yêu cầu thế chấp tài sản của ngân hàng và các tổ chức tín dụng. Thông qua ngân hàng linh hoạt hạ mức lãi suất triết khấu để đẩy mạnh xuất khẩu sang EU. Nếu lãi suất triết khấu hạ thì giá hàng hoá xuất khẩu cũng hạ, do đó khả năng cạnh tranh của hàng hoá xuất khẩu Việt Nam tăng lên và chúng ta mở rộng được xuất khẩu. Tóm lại, thực hiện “chính sách tín dụng” sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam có vốn đầu tư cho sản xuất để nâng cao chất lượng, đa dạng hoá sản phẩm và cải tiến mẫu mã hàng nhằm đạt được mục đích là tăng nhanh khối lượng hàng xuất khẩu sang thị trường EU. Một số giải pháp khác Nghiên cứu khả năng hợp tác với Lào, Campuchia, Mianma,và Bănglađét để sản xuất, xuất khẩu hàng dệt may, giày dép, thuỷ sản là các nhóm hàng mà các nước này được miễn thuế, không bị hạn ngạch. Nghiên cứu khai thác các ưu đãi đặc biệt của hệ thống GSP mới về tiêu chuẩn lao động, môi trường. Lao động và môi trường là hai vấn đề nhạy cảm của các nước đang phát triển. Nhưng có lẽ không thật nhạy cảm với Việt Nam vì Việt Nam đã có luật Lao động, có các quy định cơ bản về bảo vệ môi trường. Vì thế các Bộ, ngành hữu quan nghiên cứu trình Chính phủ đưa ra chương trình cam kết thực hiện các tiêu chuẩn về lao động và môi trường để yêu cầu EU giảm thuế một số loại hàng. Nhìn chung, tất cả những doanh nghiệp muốn thâm nhập thị trường EU thành công cần phải thực hiện đầy đủ các biện pháp nêu trên. Tuy nhiên, với từng nhóm ngành, hay cụ thể sẽ có các biện pháp cụ thể đòi hỏi từng ngành, các doanh nghiệp thuộc các ngành đó phải tiến hành nghiên cứu cụ thể đặc điểm về thị trường EU, đặc điểm của từng thành viên trong khối đối với sản phẩm của mình, từ đó mới có thể đưa ra những giải pháp chính xác, kịp thời và đủ mạnh.