Luận văn Các giải pháp kiểm soát hoạt động chuyển giá của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam

TNN, ñoù laø thoâng tö soá 74/TC/TCT ngaøy 20/10/1997 sau ñoù ñöôïc thay theá baèng thoâng tö soá 89/1999/TT-BTC ngaøy 16/07/1999. Tuy nhieân ñieàu ñaùng chuù yù nhaát laø caùc vaên baûn höôùng daãn sau vaãn giöõ nguyeân vaø haàu nhö khoâng thay ñoåi boå sung noäi dung caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù trong vaên baûn ban haønh tröôùc ñaây. Tính ñeán thôøi ñieåm naøy thì thoâng tö 117/2005/TT-BTC ngaøy 19/12/2005 laø cô sôû phaùp lyù veà höôùng daãn caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù vaø laø cô sôû höôùng daãn thöïc hieän vieäc xaùc ñònh giaù thò tröôøng trong giao dòch kinh doanh giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát. Beân caïnh ñoù, ñeå thöïc hieän keá hoaïch caûi caùch thueá theo höôùng bình ñaúng cho caùc thaønh phaàn kinh teá vaø caùc hình thöùc ñaàu tö giöõa caùc doanh nghieäp trong vaø ngoaøi nöôùc, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ ban haønh Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp ngaøy 17/06/2003 ñeå thoáng nhaát nghóa vuï noäp thueá cho taát caû caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng kinh doanh ôû Vieät Nam. Chính saùch naøy ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa thoâng tö 128/2003/TT-BTC ngaøy 22/12/2003. 58 2.5.2 Trình ñoä quaûn lyù cuûa caùc cô quan höõu quan Do caùc cô quan ban ngaønh ôû nöôùc ta khoâng coù khaû naêng kieåm soaùt do thieáu thoâng tin, trình ñoä quaûn lyù, kieåm soaùt, kinh nghieäm, chuyeân moân caàn thieát vaø cuõng coù moät phaàn do thieáu traùch nhieäm ñeå tính toaùn möùc giaù thích hôïp giöõa caùc coâng ty con cuûa caùc MNC trong cuoäc chôi chuyeån giaù noäi boä cuûa hoï. Chính vì theá maø caùc MNC taïi Vieät Nam lôïi duïng caùc yeáu keùm naøy cuûa nöôùc chuû nhaø thöïc hieän vieäc naâng giaù taøi saûn goùp voán khi tham gia lieân doanh, thöïc hieän vieäc naâng giaù ñaàu vaøo cuûa caùc nguyeân vaät lieäu mua töø coâng ty meï ôû chính quoác vaø vieäc naâng cao chi phí quaûng caùo khuyeán maõi vaø caùc chi phí khaùc nhaèm phuïc vuï cho vieäc quaûng caùo thöông hieäu mình coäng vôùi vieäc haï giaù saûn phaåm baùn ra gaây loã nghieâm troïng cho lieân doanh (maëc duø coâng ty meï vaãn coù laõi do baùn nguyeân vaät lieäu ñoäc quyeàn vôùi giaù cao vaø thu ñöôïc chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh khi taêng giaù), nhö vaäy caùc MNC ñaõ laøm cho nöôùc tieáp nhaän khoâng nhaän ñöôïc moät khoaûn thu thueá thu nhaäp naøo, ñaây cuõng laø muïc tieâu chuyeån giaù cuûa caùc MNC nhaèm troán thueá ôû quoác gia naøo coù thueá suaát cao. Caùc thoâng tin do cô quan thueá yeâu caàu ñeå xaùc ñònh vieäc ñònh giaù chuyeån giao cuûa caùc MNC thöôøng coù tính baûo maät thöông maïi hoaëc coù ôû caùc nöôùc khaùc, laøm cho caùc thoâng tin ñoù khoù hoaëc khoâng laáy ñöôïc vaø ñaây laø moät nguyeân nhaân ñeå caùc MNC thöïc hieän haønh vi chuyeån giaù cuûa mình. Caùc cô quan thueá taïi caùc ñòa phöông chöa coù söï phoái hôïp ñoàng boä vôùi nhau, hoaït ñoäng cuïc boä trong phaïm vi cuûa mình trong khi caùc MNC hoaït ñoäng toaøn caàu vaø taïi caùc ñòa phöông khaùc nhau. Coù tröôøng hôïp ñaõ phaùt hieän baát hôïp lyù veà giaù nhöng khoâng coù ñieàu kieän aùp duïng bieän phaùp xaùc ñònh giaù thò tröôøng, cô quan thueá aùp duïng bieän phaùp yeâu caàu doanh nghieäp cam ñoan baèng vaên baûn tính hôïp phaùp cuûa chöùng töø ñaõ cung caáp. Vieäc naøy khoâng mang tính cöôõng cheá maø coøn leä thuoäc chuû yeáu vaøo doanh nghieäp, 59 vì doanh nghieäp saün saøng laøm vaên baûn cam ñoan, do coâng ty con khoâng coù quyeàn trong vieäc xaùc ñònh giaù haøng hoùa, dòch vuï do doanh nghieäp meï cung öùng. Keát luaän chöông 2 Thöïc traïng vaán ñeà chuyeån giaù taïi Vieät Nam chæ môùi ñöôïc nhìn thaáy qua caùc bieåu hieän töông ñoái rôøi raïc, khoâng ñieån hình nhöng chuyeån giaù khoâng coøn laø vaán ñeà môùi meû nöõa vaø ñang gaëp khoâng ít khoù khaên. Thieát nghó söï cheâch leäch veà thueá suaát thueá thu nhaäp doanh nghieäp, thueá xuaát nhaäp khaåu chöa phaûi laø ñoäng cô thöïc söï cuûa haønh vi chuyeån giaù taïi Vieät Nam, ñoäng cô chính cuûa chuyeån giaù taïi Vieät Nam naèm trong chieán löôïc thoân tính caùc lieân doanh, ñaåy phía ñoái taùc ra ngoaøi cuoäc chôi sau khi ñaõ söû duïng phía ñoái taùc Vieät Nam laøm baøn ñaïp thaâm nhaäp thò tröôøng, nhaèm muïc tieâu thoáng nhaát söï quaûn lyù ñieàu haønh theo höôùng chuyeân nghieäp hôn. Moät ñoäng cô nöõa cuûa haønh vi chuyeån giaù taïi Vieät Nam theo caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø ruûi ro veà cheâch leäch tyû giaù khi cho raèng ñoàng tieàn VND ñöôïc ñònh giaù quaù cao vaø sôùm muoän gì cuõng phaûi ñònh giaù thaáp xuoáng. Ruûi ro naøy thuùc ñaåy caùc nhaø ñaàu tö duøng hoaït ñoäng chuyeån giaù nhaèm thu hoài sôùm voán ñaàu tö. Coù theå noùi chính phuû Vieät Nam ñaõ raát chaäm treã trong vieäc ñöa ra caùc quy ñònh choáng chuyeån giaù. Ñieàu naøy coù nguyeân nhaân töø vieäc coøn thieáu kinh nghieäm quaûn lyù neàn kinh teá khi Vieät Nam böôùc töø moâ hình keá hoaïch hoùa taäp trung sang kinh teá thò tröôøng vôùi nhöõng tö duy hoaøn toaøn môùi veà saûn xuaát kinh doanh. Boä taøi chính coù höôùng daãn thöïc hieän caùc quy ñònh veà choáng chuyeån giaù nhö khaùi nieäm doanh nghieäp lieân keát vaø ñöa ra caùc bieän phaùp xaùc ñònh giaù thò tröôøng nhöng laïi khoâng theå ñöa ra ñöôïc höôùng daãn aùp duïng cho caùc nhaân vieân thueá vuï cuõng nhö caùc yeâu caàu cuûa cô quan thueá Vieät Nam veà hoà sô, chöùng töø ñoái vôùi caùc MNC laøm cho caùc quy ñònh choáng chuyeån giaù khoâng theå aùp duïng vaøo thöïc teá. 60 CHÖÔNG 3 CAÙC GIAÛI PHAÙP CHOÁNG CHUYEÅN GIAÙ CUÛA VIEÄT NAM TRONG GIAI ÑOAÏN HOÄI NHAÄP KINH TEÁ QUOÁC TEÁ ™ Vieãn caûnh veà hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa Vieät Nam trong thôøi gian tôùi Hoäi nhaäp kinh teá quoác teá laø moät ñoøi hoûi taát yeáu, böùc thieát cuûa ñaát nöôùc ta. Coù nhö vaäy chuùng ta môùi ñaåy nhanh quaù trình hoäi nhaäp vôùi quy moâ roäng hôn, trình ñoä cao hôn. Trong boái caûnh hieän nay, hoäi nhaäp kinh teá quoác teá khoâng chæ ñôn thuaàn giôùi haïn giaûm thueá quan maø ñaõ ñöôïc môû roäng ra taát caû lónh vöïc lieân quan ñeán chính saùch thöông maïi nhaèm muïc ñích môû cöûa thò tröôøng cho haøng hoùa vaø dòch vuï. Hoäi nhaäp kinh teá quoác teá trong ñieàu kieän toaøn caàu hoùa, taïo ñieàu kieän cho nöôùc ta chuû ñoäng môû cöûa kinh teá, tham gia phaân coâng hôïp taùc quoác teá, môû roäng khoâng gian vaø moâi tröôøng ñaàu tö, chieám lónh vò trí phuø hôïp trong quan heä kinh teá quoác teá. Hoäi nhaäp giuùp thaâm nhaäp thò tröôøng theá giôùi, tìm kieám vaø taïo laäp thò tröôøng oån ñònh thuaän lôïi ñeå xaây döïng cô caáu kinh teá hôïp lyù, phaùt trieån kinh teá trong nöôùc. Roõ raøng hoäi nhaäp kinh teá quoác teá laø nhu caàu noäi sinh cuûa baûn thaân neàn kinh teá nöôùc ta, chöù khoâng phaûi do chuùng ta bò o eùp, bò baét buoäc. Thôøi cô ñang ñeán, yeâu caàu cuûa chính baûn thaân ñoøi hoûi khoâng coøn söï löïa choïn öu vieät naøo hôn. Vaán ñeà ñaët ra laø chuùng ta löïa choïn nhö theá naøo ñeå vaãn hoäi nhaäp phaùt trieån maø vaãn baûo toaøn troïn veïn ñoäc laäp töï chuû, vaãn hoäi nhaäp maø khoâng ñaùnh maát truyeàn thoáng, hoäi nhaäp maø an ninh traät töï xaõ hoäi ñöôïc baûo ñaûm, hoäi nhaäp maø xaõ hoäi laønh maïnh vaø phaùt trieån. ™ Caùc giaûi phaùp choáng chuyeån giaù cuûa Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp kinh teá quoác teá 61 Cho duø hoaït ñoäng chuyeån giaù ôû Vieät Nam laø do xuaát phaùt töø baûn chaát muoán troán thueá hay do ñieàu kieän kinh doanh ôû Vieät Nam thì caû hai vaán ñeà naøy ñeàu taùc ñoäng ñeán muïc tieâu chuyeån giaù cuûa caùc doanh nghieäp FDI khi ñaàu tö voán vaøo Vieät Nam. Vieäc choáng chuyeån giaù seõ ñaït hieäu quaû cao hôn neáu ñoàng thôøi chuùng ta thöïc hieän hai höôùng giaûi phaùp : moät laø thoâng qua vieäc hoaøn chænh caùc luaät thueá, nhaø nöôùc kieåm soaùt ñöôïc giaù chuyeån giao noäi boä trong MNC, hai laø caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh, moâi tröôøng luaät phaùp, caùch quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc ñeå phaàn naøo laøm trieät tieâu caùc ñoäng cô chuyeån giaù xuaát phaùt töø nhöõng baát lôïi khi ñaàu tö ôû Vieät Nam. Höôùng giaûi phaùp thöù hai seõ truøng vôùi caùc giaûi phaùp thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi – laø moät muïc tieâu quan troïng maø nhaø nöôùc ta raát quan taâm ñeå ñaåy maïnh toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. Caàn phaûi thöøa nhaän raèng vaán ñeà chuyeån giaù khoâng phaûi laø moät lónh vöïc mang tính chính xaùc nhö trong lónh vöïc khoa hoïc. Haàu heát nhöõng phöông phaùp xaùc ñònh chuyeån giaù vaø ngay caû baûn thaân khaùi nieäm chuyeån giaù cuõng laø nhöõng khaùi nieäm mang tính chaát toång quaùt. Do ñoù, khi aùp duïng nhöõng khaùi nieäm naøy vaøo thöïc teá caàn phaûi coù moät söï linh ñoäng môùi coù theå mang laïi keát quaû phuø hôïp vôùi muïc ñích öùng duïng cuûa chuùng trong khuoân khoå quy ñònh cuûa phaùp luaät. Vì theá muïc ñích öùng duïng laø nhaèm xaùc ñònh giaù hôïp lyù trong phaïm vi hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp laø ñoái töôïng chòu thueá, chöù khoâng nhaèm ñeå cô quan thueá aán ñònh doanh nghieäp phaûi chi thu bao nhieâu hay nhö theá naøo cho phuø hôïp. Sôû dó nhö vaäy laø vì thöôøng chæ coù chính nhöõng doanh nghieäp môùi bieát ñöôïc ñaày ñuû thöïc teá veà hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình. Chính vì theá vaán ñeà chuyeån giaù khoâng theå giaûi quyeát baèng caùch aùp duïng nhöõng bieän phaùp coù tính chaát ñoàng loaït vaø raøng buoäc chaët cheõ ñoái vôùi doanh nghieäp maø moãi bieän phaùp aùp duïng caàn phaûi ñieàu chænh sao cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá cho moãi tröôøng hôïp cuûa moãi ñoái töôïng. 62 3.1 Nhoùm giaûi phaùp ôû taàm vó moâ 3.1.1 Hoaøn thieän caùc quy ñònh luaät phaùp veà thueá Caùc luaät thueá laø coâng cuï chuû yeáu ñeå kieåm tra vaø giaùm saùt taøi chính caùc doanh nghieäp FDI vaø do ñoù noù cuõng phaûn aùnh ñöôïc noäi dung choáng chuyeån giaù. Caùc cô quan thueá caàn phaûi söû duïng thueá nhö moät coâng cuï höõu hieäu ñeå choáng laïi hoaït ñoäng chuyeån giaù, thoâng qua vieäc so saùnh ñoái chieáu veà giaù, chi phí vaø lôïi nhuaän cuûa caùc doanh nghieäp FDI ñeå ngaên chaën hieän töôïng “loã aûo” nhaèm muïc ñích troán traùnh thueá. Beân caïnh ñoù, caàn tieán haønh song song vieäc kieåm soaùt vaø giaùm saùt caùc khoaûn veà chi phí laõi tieàn vay, tieàn quaûng caùo, tieàn löông cho ngöôøi nöôùc ngoaøi, bôûi vì ñaây laø nhöõng khoaûn chi phí raát deã bò lôïi duïng cho vieäc thöïc hieän hoaït ñoäng chuyeån giaù. Vì vaäy, tieán haønh raø soaùt laïi caùc quy ñònh veà thueá thu nhaäp caù nhaân, thueá thu nhaäp doanh nghieäp vaø caùc loaïi thueá khaùc nhö thueá nhaø thaàu nöôùc ngoaøi sao cho hôïp lyù ñeå vöøa thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi laïi vöøa ñaûm baûo nguoàn thu ngaân saùch. Gaàn ñaây chính phuû ñaõ loaïi boû thueá chuyeån lôïi nhuaän ra nöôùc ngoaøi laøm giaûm bôùt ñoäng cô cuûa hoaït ñoäng chuyeån giaù nhöng theo chuùng toâi loaïi hình thueá nhaø thaàu khaùc nhö thueá chuyeån tieàn laõi vay, chuyeån giao coâng ngheä, thöông hieäu, … goïi chung laø thueá nhaø thaàu vôùi möùc thueá suaát töø 1% - 10% nhö hieän nay coù theå laø hôi thaáp. Sôùm ban haønh caùc quy cheá, quy ñònh döôùi daïng vaên baûn coù tính phaùp lyù cao thaät cuï theå, xaùc thöïc vaø chaët cheõ veà vieäc söû duïng voán ODA vaø caùc döï aùn döôùi hình thöùc BOT, … ñeå ngaên chaën tình traïng chuyeån giaù gaây haäu quaû nghieâm troïng ñeán caùc coâng trình troïng ñieåm nhö xaây döïng cô sôû haï taàng, caàu ñöôøng, y teá, vaên hoùa, giaùo duïc vaø daàu khí, … Do moãi ngaønh naøy coù nhöõng ñaëc tính kyõ thuaät ñaëc thuø neân chuùng ta raát deã bò qua maët trong vaán ñeà chuyeån giaù. Caàn hoaøn chænh caùc quy trình ñeå coù theå kieåm soaùt thaät chaët cheõ caùc döï aùn ODA. 63 Vieät Nam ñaõ kyù hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn giöõa Vieät Nam vaø caùc quoác gia khaùc nhaèm taïo ñieàu kieän cho vieäc phaùt trieån thöông maïi vôùi caùc nöôùc vaø laøm giaûm gaùnh naëng veà thueá cho caùc nhaø ñaàu tö, qua ñoù cuõng giaûm bôùt ñoäng cô chuyeån giaù cuûa caùc MNC. Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn nhaém vaøo caùc loaïi thu nhaäp : coå töùc, tieàn traû laõi vay, thu nhaäp baûn quyeàn. Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn coøn laøm taêng cöôøng söï hôïp taùc laãn nhau giöõa caùc cô quan thueá cuûa caùc quoác gia, moät ñieàu heát söùc caàn thieát nhöng cuõng cöïc kyø khoù ñaït ñöôïc trong söï phoái hôïp choáng chuyeån giaù treân toaøn caàu. Chæ sau khi kyù hieäp ñònh thì caùc cô quan thueá môùi coù quyeàn cung caáp cho nhau caùc thoâng tin lieân quan ñeán caùc vaán ñeà veà thueá nhö giaù caû, lôïi nhuaän, chính saùch cuûa caùc MNC taïi caùc quoác gia khaùc nhau. Theo xu höôùng chung cuûa caùc nöôùc phaùt trieån, Vieät Nam kyù hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn treân nguoàn goác thu nhaäp ñeå taïo neân söï chaéc chaén caàn thieát veà maët taøi chính vaø ñeå thuaän lôïi trong thu huùt voán FDI. 3.1.2 Xaây döïng vaø hoaøn chænh heä thoáng phaùp luaät Hoaøn thieän heä thoáng luaät phaùp, nhaát laø xaây döïng Luaät choáng chuyeån giaù laø moät trong nhöõng noäi dung troïng taâm haøng ñaàu ñeå haïn cheá haønh vi chuyeån giaù cuûa caùc MNC. Muoán theá chuùng ta phaûi xaây döïng moät quy trình coù tính heä thoáng, mang tính nhaát quaùn vaø coù ñònh höôùng roõ raøng, bình ñaúng, phuø hôïp vôùi muïc tieâu ñaët ra töøng thôøi kyø. Caùc chính saùch phaûi ñöôïc ban haønh ñuùng luùc, kòp thôøi, ñaùp öùng nhanh choùng caùc yeâu caàu cuûa thöïc tieãn. Nhöõng phaùt sinh vöôùng maéc phaûi ñöôïc giaûi quyeát nhanh choùng thoâng qua heä thoáng vaên baûn nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, caùc vaên baûn döôùi luaät khi ñöôïc ban haønh phaûi ñöôïc phoå bieán nhanh choùng, khoâng neân ñeå tình traïng Nghò ñònh ñaõ coù nhöng thoâng tö höôùng daãn cuûa Boä, Ngaønh chöa ñöôïc ban haønh trieån khai. Vì nhö vaäy laøm cho vieäc haønh xöû cuûa caùc doanh nghieäp luùng tuùng khi caùc vaán ñeà phaùt sinh. 64 Hoaøn thieän caùc chính saùch taøi chính thoâng qua vieäc xaây döïng moät heä thoáng hoaøn chænh caùc vaên baûn phaùp quy, caùc phöông phaùp kieåm tra vaø giaùm saùt taøi chính, quaûn lyù ngoaïi hoái ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp FDI. Ñoàng thôøi caàn sôùm xaây döïng vaø ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm toaùn phuø hôïp vôùi quy ñònh phaùp luaät trong nöôùc vaø quoác teá nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp noùi chung, trong ñoù coù caùc doanh nghieäp FDI. Ban haønh caùc quy cheá ñeå quaûn lyù chaët cheõ vieäc nhaäp khaåu caùc thieát bò, xaây döïng cô cheá giaùm saùt kyõ thuaät vaø coâng ngheä, thaåm ñònh giaù caùc maùy moùc thieát bò nhaäp khaåu ñaëc bieät laø nhöõng maùy moùc thieát bò maø ñoái taùc nöôùc ngoaøi goùp voán trong lieân doanh. Ngoaøi ra, vieäc hoaøn thieän theâm Luaät caïnh tranh, Luaät choáng baùn phaù giaù, Luaät choáng ñoäc quyeàn, … ñeå hoã trôï tích cöïc cho vieäc thöïc hieän choáng chuyeån giaù. Nhaø nöôùc ta caàn nghieân cöùu moät caùch nghieâm tuùc thöïc teá cuûa hoaït ñoäng chuyeån giaù taïi caùc nöôùc phaùt trieån ñeå ruùt ra ñöôïc kinh nghieäm phuø hôïp cho Vieät Nam, traùnh tö töôûng vöøa laøm vöøa söûa, sai ñeán ñaâu söûa ñeán ñoù nhö vaãn thöôøng thaáy trong caùc chuû tröông chính saùch hieän nay cuûa chính phuû. Do thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø moái quan taâm lôùn cuûa chính phuû do ñoù caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù caàn phaûi caân nhaéc, ñaûm baûo cho ñöôïc tính cuï theå, chi tieát vaø khaû naêng thöïc thi, traùnh tình traïng nöûa vôøi taïo neân aûnh höôûng khoâng toát cho moâi tröôøng saûn xuaát kinh doanh vaø gaây öùc cheá cho caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Vieäc hoaøn thieän heä thoáng luaät phaùp veà haïn cheá haønh vi chuyeån giaù coøn bao goàm noäi dung sau : ™ Tröôùc heát caàn phaûi laøm roõ theá naøo laø doanh nghieäp lieân keát vaø ñöôïc coi laø coù lieân keát ñeå laøm cô sôû cho vieäc tieán haønh tìm hieåu veà hoaït ñoäng chuyeån giaù. Thoâng tö 117/2005/TT-BTC ñònh nghóa caùc beân ñöôïc coi laø “coù quan heä lieân keát” khi : 65 1. Moät beân tham gia tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp vaøo vieäc ñieàu haønh, kieåm soaùt, goùp voán hoaëc ñaàu tö döôùi moïi hình thöùc vaøo beân kia. 2. Caùc beân tröïc tieáp hay giaùn tieáp cuøng chòu söï ñieàu haønh, kieåm soaùt, goùp voán hoaëc ñaàu tö döôùi moïi hình thöùc cuûa moät beân khaùc. 3. Caùc beân cuøng tham gia tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp vaøo vieäc ñieàu haønh, kieåm soaùt, goùp voán hoaëc ñaàu tö döôùi moïi hình thöùc vaøo moät beân khaùc. Cuï theå theo kinh nghieäm vaø thoâng leä cuûa caùc nöôùc, caùc beân ñöôïc xem nhö coù moái quan heä lieân keát khi noù coù töø moät trong caùc yeáu toá sau ñaây trôû leân : 1. Moät trong caùc beân kieåm soaùt toái thieåu 30% voán coå phaàn moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp. 2. Moät trong hai beân cho beân kia vay töø 50% trôû leân so vôùi voán chuû sôû höõu (beân vay ñöôïc) 3. Hoaït ñoäng saûn xuaát vaø ñieàu haønh chæ coù theå tieán haønh sau khi ñöôïc beân kia cung caáp quyeàn söû duïng coâng ngheä sôû höõu. 4. Hôn moät nöûa laõnh ñaïo doanh nghieäp ñöôïc chæ ñònh bôûi moät doanh nghieäp khaùc. 5. Moät beân seõ saûn xuaát hoaëc cung öùng nguyeân lieäu vaø caùc ñieàu kieän veà möùc giaù vaø caùc nghieäp vuï chuyeån nhöôïng ñaàu vaøo cuûa beân kia. 6. Moät beân seõ kieåm soaùt vieäc baùn saûn phaåm bao goàm veà möùc giaù vaø nghieäp vuï chuyeån nhöôïng ñaàu ra cuûa beân kia. 7. Caùc beân cuøng chòu söï kieåm soaùt cuûa moät beân khaùc veà maët voán, hoaït ñoäng saûn xuaát vaø tieâu thuï trong cuøng moät taäp ñoaøn. Caùc khaùi nieäm naøy phaûi ñöôïc boå sung vaøo Luaät ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp. ™ Sau khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc doanh nghieäp lieân keát, ngoaøi caùc baùo caùo taøi chính keá toaùn theo luaät ñònh, caùc caùn boä thueá phaûi tìm hieåu 66 theâm caùc giao dòch giöõa caùc doanh nghieäp lieân keát vôùi nhau trong nhöõng hoaït ñoäng : 1. Caùc quan heä trong vieäc mua baùn söû duïng goùp voán chuyeån nhöôïng taøi saûn coá ñònh höõu hình hay caùc taøi saûn khaùc coù giaù trò lôùn nhö thueâ vaên phoøng, maùy moùc thieát bò, chi phí baûn quyeàn, thöông hieäu, baèng phaùt sinh saùng cheá, caùc dòch vuï keøm theo nhö tö vaán. 2. Caùc quan heä trong lónh vöïc ñaàu tö, taøi trôï nhö cho vay, baûo laõnh cho vay ngaén vaø daøi haïn, mua baùn chöùng khoaùn. 3. Caùc quan heä trong lónh vöïc thöông maïi thuaàn tuùy veà nguyeân vaät lieäu, saûn phaåm, … Söï chuyeån dòch haøng hoùa, dòch vuï khoâng theo quan heä thöông maïi nhö cho, taëng thì xöû lyù ra sao? Cô quan thueá caàn quy ñònh roõ veà vieäc naøy. ™ Ñöa ra caùc hình phaït, möùc ñoä cheá taøi cuï theå cho töøng loaïi haønh vi chuyeån giaù. ™ Khuyeán khích caùc doanh nghieäp FDI tham gia vaøo cô cheá thoûa thuaän ñònh giaù tröôùc (Advance Pricing Agreement – APA). Cô cheá thoûa thuaän ñònh giaù tröôùc seõ taïo ra moät moâi tröôøng laøm vieäc mang tính hôïp taùc giöõa cô quan thueá vaø caùc doanh nghieäp vì caùc lôïi ích sau ñaây : 1. Ñaûm baûo quyeàn lôïi tröôùc maét cho doanh nghieäp. Doanh nghieäp coù quyeàn chuû ñoäng löïa choïn phöông phaùp xaùc ñònh giaù thò tröôøng phuø hôïp, laâu daøi vaø oån ñònh ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa chính hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp maø khoâng bò aùp ñaët töø phía cô quan thueá. 2. Doanh nghieäp seõ töï thöïc hieän vieäc keâ khai caùc giaù trò giao dòch vôùi caùc doanh nghieäp coù lieân keát khaùc vaø coù ñieàu kieän ñeå chuaån bò saün saøng hoà sô chöùng töø ñeå cô quan thueá xaùc minh khi caàn thieát do ñoù seõ laøm giaûm ñaùng keå chi phí löu giöõ, tìm kieám thoâng tin. 67 3. Doanh nghieäp coù theå leân keá hoaïch veà nghóa vuï ñoái vôùi cô quan thueá vaø keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh chính xaùc hôn vì xaùc ñònh ñöôïc chi phí boû ra. Veà phía cô quan thueá coù theå toái thieåu hoùa coâng vieäc kieåm tra hoà sô chöùng töø cho caùc nghieäp vuï chuyeån giao, haïn cheá kieän tuïng ñoâi co giöõa cô quan thueá vaø doanh nghieäp. 4. Trong tröôøng hôïp caùc doanh nghieäp ñöôïc aùp duïng Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn thì vieäc aùp duïng cô cheá thoûa thuaän ñònh giaù tröôùc - APA seõ giuùp cho doanh nghieäp toái thieåu hoùa ñöôïc soá thueá phaûi noäp vaø traùnh ruûi ro bò ñaùnh thueá truøng. 3.1.3 OÅn ñònh ñoàng tieàn Vieät Nam Ñöôïc phaân tích phaàn treân veà aûnh höôûng cuûa söï maát giaù tieàn ñoàng Vieät Nam so vôùi caùc ñoàng tieàn maïnh khaùc laø ñieàu lo ngaïi cuûa caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø laø ñoäng cô thuùc ñaåy caùc MNC thöïc hieän thuû thuaät chuyeån giaù khi ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Do ñoù, giaûi phaùp oån ñònh tieàn teä cuõng seõ goùp phaàn haïn cheá ñoäng löïc chuyeån giaù ñoàng thôøi seõ coù taùc duïng thu huùt theâm nhieàu nguoàn ñaàu tö tröïc tieáp vaø ñaàu tö giaùn tieáp töø nöôùc ngoaøi. 3.1.4 Naâng cao trình ñoä chuyeân moân vaø nghieäp vuï cho caùn boä quaûn lyù trong lónh vöïc ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi Coù theå noùi raèng hoaït ñoäng chuyeån giaù coù ñaït ñöôïc keát quaû hay khoâng ngoaøi caùc giaûi phaùp ñaõ ñeà caäp thì yeáu toá chuû choát vaãn laø con ngöôøi maø cuï theå laø caùn boä thueá, haûi quan vaø caùc caùn boä Vieät Nam laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp FDI. Caùc caùn boä Vieät Nam laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp FDI, caàn phaûi thaáy raèng : muoán haïch toaùn sai leäch ñeå bieán laõi thaønh loã, caùc coâng ty naøy phaûi söû duïng chöùng töø khoâng ñuùng vôùi nghieäp vuï phaùt sinh nhö coù söï sai leäch veà giaù, vì vaäy caùc caùn boä naøy caàn phaûi naâng cao nghieäp vuï chuyeân moân, caùc khoùa huaán luyeän nghieäp vuï trong vaø ngoaøi nöôùc nhaèm thích öùng kòp thôøi vôùi nhöõng yeâu caàu ngaøy caøng phöùc taïp cuûa coâng vieäc. Ngoaøi khaû naêng chuyeân moân coøn phaûi thoâng thaïo 68 ngoaïi ngöõ söû duïng toát caùc phöông tieän laøm vieäc nhö maùy tính vaø caùc phaàn meàm chuyeân duïng khaùc ñeå coù theå hôïp taùc vôùi nhaân vieân thueá vuï cuûa nöôùc baïn. Khi laøm luaät lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, caàn phaûi coù nhöõng quy ñònh roõ raøng veà cheá ñoä khen thöôûng, ñaõi ngoä cho caùc caùn boä neáu hoï phaùt hieän nhöõng daáu hieäu tieâu cöïc. Ñoàng thôøi phaûi kieân quyeát xöû lyù thaät nghieâm neáu coù haønh vi tieáp tay ñeå chuyeån giaù. Nhaø nöôùc ta neân hình thaønh moät boä phaän chuyeân traùch theo doõi thu nhaäp cuûa caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi naèm trong Boä taøi chính, coù theå thaønh laäp môùi Cuïc thu nhaäp nhö cuûa Thaùi Lan hoaëc giao nhieäm vuï cuï theå chuyeân traùch theo doõi vaán ñeà naøy cho moät boä phaän hieän haønh naøo ñoù trong Boä. 3.1.5 Nhoùm giaûi phaùp lieân quan ñeán caùc cô quan, ban, ngaønh khaùc Taêng cöôøng söï hôïp taùc chaët cheõ giöõa cô quan thueá, haûi quan vaø caùc cô quan chöùc naêng khaùc nhö cô quan taøi chính vaät giaù, coâng ty kieåm toaùn, cô quan thoáng keâ, cô quan kieåm ñònh chaát löôïng ñeå phaân coâng chöùc naêng, traùch nhieäm cuï theå trong vieäc trao ñoåi thoâng tin vaø hoã trôï laãn nhau trong coâng taùc quaûn lyù ñaëc bieät laø giaùm saùt chi phí trong hôïp ñoàng kyù keát vôùi caùc ñoái taùc nöôùc ngoaøi. Thöïc teá, giöõa caùc cô quan noùi treân haàu nhö khoâng coù söï lieân keát vaø do ñoù hieäu quaû quaûn lyù cuûa chính phuû ñoái vôùi toaøn boä neàn kinh teá raát thaáp. Moãi cô quan thu thaäp vaø xöû lyù soá lieäu theo moät kieåu rieâng, phuïc vuï cho muïc ñích rieâng, vöøa choàng cheùo, daãm chaân leân nhau vöøa toán keùm maø soá lieäu laïi khoâng chính xaùc khoâng theå söû duïng vaøo muïc ñích quaûn lyù chung cuûa quoác gia. 3.2 Nhoùm giaûi phaùp mang tính chaát kyõ thuaät Khi xem xeùt veà giaù giao dòch giöõa caùc beân lieân keát ñaëc bieät laø trong noäi boä taäp ñoaøn, vieäc phaân loaïi caùc giao dòch laø raát quan troïng ñoái vôùi vieäc nhaän dieän caùc phöông thöùc vaø yeáu toá thöôøng söû duïng vaøo muïc ñích gian laän veà giaù giao dòch. Thoâng thöôøng caùc loaïi giao dòch trong noäi boä taäp ñoaøn thöôøng ñöôïc phaân thaønh 69 boán loaïi chính : mua baùn haøng hoùa, chuyeån giao kyõ thuaät vaø nhaõn maùc, cung caáp dòch vuï vaø caùc hoaït ñoäng taøi chính (cho vay). Chuùng ta seõ xaây döïng giaù giao dòch döïa treân cô sôû naøo ? Theo quan ñieåm cuûa OECD (laáy giaù baùn theo caên baûn giaù thò tröôøng – ALP laøm cô sôû cho vieäc tính toaùn giaù chuyeån giao trong noäi boä MNC) hay quan ñieåm cuûa Myõ (laáy lôïi nhuaän laøm caên baûn ñeå ñaùnh giaù caùc hoaït ñoäng chuyeån giao) ? Thaät ra, hai quan ñieåm treân thöïc chaát chæ laø hai phöông phaùp ñeå ñi ñeán moät muïc ñích laø haïn cheá nhöõng tieâu cöïc phaùt sinh trong quaù trình chuyeån giaù, do ñoù thieát nghó, caùc phöông phaùp choáng chuyeån giaù cuûa Vieät Nam coù theå cuøng luùc dung hoøa hai quan ñieåm treân vôùi muïc ñích cuoái cuøng laø ñaït hieäu quaû cao nhaát. Caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc ñeà xuaát döôùi ñaây laø caùc phöông phaùp cô baûn maø OECD ñeà xuaát söû duïng vaø thöïc teá ñaõ ñöôïc nhieàu quoác gia treân theá giôùi ñang aùp duïng. Vieäc chuùng ta tìm ra moät soá phöông phaùp khaùc hay tìm caùch caûi bieân treân thöïc teá laø khoâng caàn thieát vì chæ ngay vieäc caùc phöông phaùp do OECD ñeà xuaát ñöôïc söû duïng roäng raõi töø laâu nay ñaõ töï baûn thaân chöùng minh tính hôïp lyù vaø hieäu quaû cuûa chuùng. Xuaát phaùt töø quan ñieåm ñoù, toâi ñeà nghò tröôùc maét chæ neân tìm xem nhöõng phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao naøo do OECD ñeà xuaát laø phuø hôïp vôùi thöïc teá Vieät Nam ñeå aùp duïng vaø boå sung caùc giaûi phaùp hoã trôï cho coâng taùc choáng chuyeån giaù cuûa chính phuû Vieät Nam. Hieän nay, quy ñònh veà ñònh giaù chuyeån giao trong caùc doanh nghieäp FDI taïi Vieät nam ñaõ ñöôïc ban haønh coù ñeà caäp ñeán ba phöông phaùp laø : 1/ Phöông phaùp so saùnh giaù thò tröôøng töï do 2/ Phöông phaùp söû duïng giaù baùn ra ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo 3/ Phöông phaùp giaù phí coäng theâm. 3.2.1 Phöông phaùp so saùnh giaù thò tröôøng töï do Noäi dung cuûa phöông phaùp naøy laø so saùnh giaù ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong caùc giao dòch noäi boä vôùi giaù thò tröôøng töï do. Ñeå thöïc hieän so saùnh, chuùng ta caàn coù 70 nguoàn cô sôû döõ lieäu veà giaù thò tröôøng quoác teá töông ñoái ñaày ñuû. Tröôùc maét, chuùng ta caàn coù giaù caû cuûa caùc nguyeân lieäu thöôøng xuyeân nhaäp khaåu vaøo Vieät Nam vaø töøng böôùc boå sung, môû roäng ra caùc maët haøng khaùc. Ñieåm ñaùng chuù yù laø hoaït ñoäng kieåm tra ñònh giaù laïi ñöôïc thöïc hieän sau khi giao dòch ñaõ xaûy ra, do ñoù nguoàn cô sôû döõ lieäu cuõng xaây döïng vaø löu tröõ theo giaù töøng thôøi ñieåm ñeå traùnh sai soùt do bieán ñoäng cuûa thò tröôøng khi aùp duïng. Khi söû duïng phöông phaùp naøy, chuùng ta coù theå phaùt hieän ñöôïc nhöõng chi phí phaùt sinh baát hôïp lyù thoâng qua vieäc so saùnh vôùi caùc doanh nghieäp töông töï trong nhöõng nghieäp vuï chuyeån giao coù theå so saùnh ñöôïc. Cuï theå, khi xem xeùt giaù voán haøng baùn vaø chi phí veà nguyeân vaät lieäu moät coâng ty lieân doanh taïi TPHCM, chuùng ta thaáy giaù voán haøng hoùa baùn ra chieám moät tyû leä hôn 61% treân doanh thu vaø chi phí veà nguyeân vaät lieäu chieám tyû leä khoaûng 51% treân doanh thu. Neáu so saùnh vôùi moät coâng ty khaùc cuøng ngaønh ngheà vaø quy moâ hoaït ñoäng thì tyû leä giaù voán haøng hoùa treân doanh thu laø 53% vaø tyû leä veà chi phí nguyeân vaät lieäu laø 45% treân doanh thu, nhö vaäy roõ raøng caùc khoaûn chi phí cuûa coâng ty lieân doanh ñaõ coù vaán ñeà caàn phaûi xem xeùt laïi. Töông töï, chi phí veà quaûng caùo cuûa coâng ty A laø 8% treân giaù baùn thì taïi coâng ty B khaùc, chi phí naøy laø 5%. Ñieàu naøy cho thaáy, coâng ty lieân doanh ñaõ söû duïng chieán thuaät giaønh thò tröôøng tieâu thuï neân saün saøng naâng khoaûn chi phí quaûng caùo tieáp thò leân vaø laøm loã theâm cho lieân doanh. Neáu cô quan thueá söû duïng phöông phaùp so saùnh vôùi coâng ty B thì coù theå ngaên chaën nhöõng khoaûn chi naøy. 3.2.2 Phöông phaùp söû duïng giaù baùn ra ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng thay cho phöông phaùp giaù thò tröôøng töï do vaø ñaëc bieät thích hôïp cho ngaønh thöông maïi. Noäi dung cuûa phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc trình baøy kyõ ôû chöông 1. 71 Ñieåm chính cuûa phöông phaùp naøy laø phaûi xaùc ñònh tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu ñeå tính khoaûn khaáu tröø hôïp lyù. Do hoaït ñoäng kinh doanh bao goàm raát nhieàu loaïi hình phong phuù vaø ña daïng, ngay caû ñoái vôùi moät loaïi saûn phaåm cuøng loaïi coù theå coù nhöõng quy caùch vaø phaåm chaát khaùc nhau, do ñoù, khi xaùc ñònh tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu, chuùng ta caàn löu yù : - Xaây döïng moät tyû suaát lôïi nhuaän bình quaân cho töøng maët haøng hoaëc töøng ngaønh kinh doanh. - Ñieàu chænh tyû suaát lôïi nhuaän bình quaân cho phuø hôïp vôùi töøng tröôøng hôïp cuï theå. Ví duï : Moät coâng ty Nhaät chuyeân saûn xuaát duïng cuï y teá. Coâng ty naøy tieán haønh baùn saûn phaåm cuûa mình cho moät soá ñaïi lyù taïi Vieät Nam. Ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo ñoái vôùi nhöõng saûn phaåm maø caùc ñaïi lyù Vieät Nam ñaõ nhaän cuûa coâng ty meï, cô quan thueá Vieät Nam seõ xaùc ñònh : Giaù baùn caùc duïng cuï y teá cho nhöõng cöûa haøng ñoäc laäp vôùi coâng ty (ñaët taïi Vieät Nam). Tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu bình quaân cuûa caùc cöûa haøng ñoäc laäp ñoù : tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu bình quaân cuûa ngaønh kinh doanh duïng cuï y teá laø 16%. Tuy nhieân, do nhöõng duïng cuï y teá maø coâng ty treân cung caáp laø loaïi ñaëc bieät, taùc duïng ñieàu trò ñaëc thuø neân tyû suaát lôïi nhuaän döï kieán seõ taêng theâm 3% so vôùi caùc duïng cuï y teá thoâng thöôøng. Do ñoù coù theå xaùc ñònh tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu cuûa caùc cöûa haøng ñoäc laäp laø 19% ñeå laøm cô sôû xaùc ñònh giaù mua vaøo. 3.2.3 Phöông phaùp giaù phí coäng theâm Nhö chuùng ta ñaõ thaáy ôû chöông 1, phöông phaùp giaù phí coäng theâm raát phuø hôïp vôùi nhöõng loaïi hình doanh nghieäp saûn xuaát, gia coâng hoaëc caùc cô sôû laøm dòch vuï khi ñoù giaù chuyeån giao ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch coäng theâm moät khoaûn naâng giaù thích öùng vaøo chi phí saûn xuaát cuûa saûn phaåm, dòch vuï. Khoaûn chi phí coäng 72 theâm veà nguyeân taéc seõ bao goàm caùc chi phí baùn haøng, chi phí quaûn lyù töông öùng vaø phaàn lôïi nhuaän theo tyû leä lôïi nhuaän bình quaân cho ngaønh kinh doanh. Do trong phöông phaùp naøy caùc chi phí giao dòch vaø quaûn lyù ñöôïc taùch rieâng ñeå tính toaùn do ñoù caàn löu yù kyõ ñeán vieäc phaân boå caùc chi phí naøy sao cho chính xaùc phuø hôïp vôùi doanh soá chuyeån giao. Ví duï : Moät coâng ty chuyeân saûn xuaát maët haøng trang trí noäi thaát ñieàu haønh toaøn boä hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø trieån khai saûn xuaát taïi Haøn Quoác. Sau khi saûn xuaát vaø qua khaâu cheá bieán thaønh goã ocan, seõ ñöôïc chuyeån giao ñeán moät chi nhaùnh taïi Vieät Nam. Taïi ñaây, goã ocan seõ ñöôïc gia coâng thaønh caùc saûn phaåm trang trí noäi thaát nhö baøn, gheá, giöôøng, tuû, … vaø ñöôïc chuyeån ngöôïc veà Haøn Quoác ñeå baùn treân thò tröôøng Haøn Quoác. Trong tröôøng hôïp naøy, coâng ty ôû Vieät Nam laø moät coâng ty chuyeân saûn xuaát theo hôïp ñoàng, thöïc hieän caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coù tính chaát giôùi haïn, khoâng laøm coâng vieäc ñieàu ñoä saûn xuaát, khoâng mua nguyeân vaät lieäu vaø cuõng khoâng chòu ruûi ro veà vaät lieäu cung öùng vaø thò tröôøng tieâu thuï. Saûn phaåm trang trí noäi thaát seõ mang nhaõn hieäu cuûa coâng ty Haøn Quoác, hoaøn toaøn khoâng coù teân cuûa coâng ty Vieät Nam. Do coâng ty Haøn Quoác chæ thöïc hieän hôïp ñoàng saûn xuaát vôùi coâng ty Vieät Nam neân khoâng theå söû duïng phöông phaùp CUP ñeå xaùc ñònh giaù chuyeån giao trong noäi boä coâng ty naøy. Tuy nhieân, do coâng ty con ôû Vieät Nam khoâng chæ thöïc hieän nhieäm vuï gia coâng cho coâng ty meï ôû Haøn Quoác maø coøn coù theå gia coâng saûn xuaát cho caùc coâng ty khoâng lieân keát khaùc, nhöõng maët haøng trang trí noäi thaát töông töï, do ñoù, khoaûn naâng giaù maø coâng ty Vieät Nam khi laøm dòch vuï cho caùc coâng ty khoâng lieân keát khaùc seõ laø nhöõng thoâng tin coù theå so saùnh ñöôïc duøng ñeå aùp duïng phöông phaùp giaù phí coäng theâm khi ñònh giaù cho caùc nghieäp vuï chuyeån giao cuûa coâng ty Haøn Quoác coù lieân keát. Treân ñaây laø moät soá caùc phöông phaùp cuï theå ñeå thöïc hieän choáng chuyeån giaù ôû Vieät Nam. Qua phaân tích treân, chuùng ta nhaän thaáy ba phöông phaùp ñaõ neâu coù theå seõ khoâng aùp duïng ñöôïc trong moät soá tình huoáng cuï theå. 73 3.2.4 Moät soá phöông phaùp boå sung döïa treân nguyeân taéc giaù thò tröôøng 3.2.4.1 Phöông phaùp tyû suaát lôïi nhuaän – RRM Phöông phaùp naøy söû duïng tyû suaát lôïi nhuaän treân taøi saûn ñeå laøm chæ tieâu ño löôøng. Khi söû duïng phöông phaùp naøy caàn löu yù : - Phaûi xem xeùt söï khaùc bieät khi caùc tyû suaát lôïi nhuaän ñöôïc tính toaùn ñoái vôùi nhöõng coâng ty ñoäc laäp khaùc. Ñieàu naøy thöïc söï caàn thieát vì thoâng thöôøng caùc taøi saûn nhö tieàn maët, nguoàn taøi chính ngaén haïn, … cuûa caùc coâng ty con trong moät taäp ñoaøn khaùc vôùi coâng ty khaùc ñoäc laäp, do ñoù khi xem xeùt tyû suaát lôïi nhuaän cuûa caùc coâng ty naøy caàn coù söï ñieàu chænh thích hôïp. - Phaûi xem xeùt tình traïng kyõ thuaät cuûa maùy moùc, thieát bò khi so saùnh tyû suaát lôïi nhuaän giöõa moät beân coù quan heä lieân keát vôùi caùc doanh nghieäp ñoäc laäp. Ví duï nhö neáu moät MNC cung caáp cho coâng ty con ôû Vieät Nam moät heä thoáng thieát bò môùi vaø hieän ñaïi thì ñöông nhieân tyû suaát lôïi nhuaän cuûa noù seõ khaùc vôùi nhöõng coâng ty ñoäc laäp khaùc maø thieát bò ñaõ cuõ, coù theå ñaõ khaáu hao heát. 3.2.4.2 Phöông phaùp chieát taùch lôïi nhuaän – PSM Phöông phaùp naøy theo OECD, ñeå tính toaùn giaù thò tröôøng caàn phaûi xem xeùt söï phaân chia lôïi nhuaän giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát vaø beân khoâng coù quan heä lieân keát. Phaûi xaùc ñònh doanh thu vaø chi phí cuûa nhöõng coâng ty coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng chuyeån giao, cô quan thueá coù theå yeâu caàu coâng ty con cung caáp nhöõng taøi lieäu lieân quan cuûa coâng ty meï ñeå chöùng minh tính hôïp lyù cuûa giaù nghieäp vuï chuyeån giao, thaäm chí hai cô quan thueá cuûa hai nöôùc caàn lieân heä ñeå trao ñoåi thoâng tin trong vaán ñeà naøy. Do ñoù, noäi dung vaø phöông phaùp aùp duïng phöông phaùp chieát taùch lôïi nhuaän ñöôïc theå hieän : - Phaûi xaùc ñònh lôïi nhuaän ñeå phaân chia cho caùc coâng ty coù lieân keát töø caùc nghieäp vuï chòu söï kieåm soaùt maø coâng ty coù lieân keát ñaõ cam keát vôùi nhau. 74 - Sau ñoù chia taùch khoaûn lôïi nhuaän cho caùc doanh nghieäp coù lieân keát döïa treân caên baûn giaù trò veà maët kinh teá töông ñöông vôùi söï phaân chia lôïi nhuaän maø doanh nghieäp tham gia vaø phaûn aùnh trong thoûa thuaän thöïc hieän theo nguyeân taéc khaùch quan. - Toång lôïi nhuaän coù theå laø toång lôïi nhuaän töø caùc nghieäp vuï hay moät khoaûn lôïi nhuaän ñeå laïi laø khoaûn lôïi nhuaän chöa theå saün saøng phaân boå cho moät beân naøo ñoù nhö laø khoaûn lôïi nhuaän gia taêng do baùn ñöôïc giaù cao, saûn phaåm ñoäc nhaát hay caùc saûn phaåm do taøi saûn voâ hình taïo ra. - Söï ñoùng goùp cuûa moãi doanh nghieäp ñöôïc ñaët caên baûn treân moät söï phaân tích chöùc naêng hoaït ñoäng vaø ñöôïc ñaùnh giaù khaû naêng coù theå môû roäng cuûa baát kyø döõ lieäu beân ngoaøi ñaùng tin caäy coù saün. - Phaân tích chöùc naêng ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû tính toaùn ñeán vieäc söû duïng caùc taøi saûn vaø caùc ruûi ro giaû ñònh do moãi coâng ty tieán haønh thöïc hieän. 3.2.4.3 Phöông phaùp lôïi nhuaän roøng cuûa nghieäp vuï chuyeån giao – TNMM Veà thöïc chaát, phöông phaùp naøy töông töï vôùi phöông phaùp CPM cuûa Myõ. Phöông phaùp naøy xem xeùt giôùi haïn lôïi nhuaän roøng trong moái quan heä vôùi caùc chæ tieâu nhö giaù phí, doanh soá baùn haøng maø ñôn vò chòu thueá thöïc hieän töø hoaït ñoäng chuyeån giao kieåm soaùt ñöôïc. Khi laáy lôïi nhuaän laøm caên baûn ñaùnh giaù, chính phuû haøm yù ñaït ñöôïc söï ñoùng goùp coâng baèng veà thueá. Khi aùp duïng phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù söï nhaän daïng caùc möùc lôïi nhuaän roøng coù theå so saùnh ñöôïc ñoái vôùi caùc nghieäp vuï chuyeån giao rieâng bieät giöõa caùc beân khoâng lieân keát. Treân ñaây laø moät soá phöông phaùp choáng chuyeån giaù ñeà xuaát nhaèm hoaøn thieän hôn caùc chính saùch cuûa chính phuû Vieät Nam trong coâng taùc quaûn lyù caùc doanh nghieäp FDI. 3.3 Nhoùm giaûi phaùp hoã trôï 3.3.1 Caûi caùch vaø thay ñoåi lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng 75 Caàn ñaåy maïnh vieäc thanh toaùn qua ngaân haøng ñeå coù theå kieåm soaùt caùc giao dòch ñang phaùt sinh trong toaøn boä neàn kinh teá. Caùc chöùng töø ngaân haøng seõ giuùp cho cô quan chöùc naêng kieåm tra, giaùm saùt ñöôïc caùc giao dòch cuõng nhö caùc chuû theå tham gia vaøo caùc giao dòch ñoù. Taêng cöôøng kieåm soaùt hoaït ñoäng doanh nghieäp thoâng qua tín duïng, chuùng ta caàn toå chöùc chaët cheõ vieäc thaåm ñònh cho vay vaø sau khi cho vay veà hieäu quaû cuûa döï aùn, veà caùch thöùc söû duïng voán vay, veà khaû naêng traû nôï vaø nguoàn ñeå traû nôï. Thöïc hieän toát ñieàu naøy khoâng nhöõng chuùng ta laøm laønh maïnh moâi tröôøng tín duïng, kinh doanh maø coøn coù thoâng tin chuaån xaùc veà caùc tyû leä chi phí, tyû leä laõi hay caùc chæ tieâu taøi chính kinh teá khaùc trong nhieàu ngaønh ñeå laøm chuaån so saùnh khi xaùc ñònh giaù chuyeån giao tieâu chuaån, hoaëc xaùc nhaän möùc thu nhaäp chòu thueá ñeå nhaän bieát coù hieän töôïng chuyeån giaù hay khoâng. Neáu heä thoáng ngaân haøng hoaït ñoäng toát, noù seõ laø nôi cung caáp thoâng tin, soá lieäu veà möùc chi phí hieäu quaû, veà giaù mua baùn, veà tyû leä lôïi nhuaän töøng doanh nghieäp, töøng ngaønh raát chính xaùc. Töø ñoù, coù theå taäp hôïp ñeå tính chæ soá bình quaân ngaønh, xuaát baûn thaønh taøi lieäu phuïc vuï cho cô quan choáng chuyeån giaù khi xaùc ñònh giaù tieâu chuaån chuyeån giao nhö caùc phöông phaùp giaù töï do coù theå so saùnh ñöôïc, lôïi nhuaän roøng cuûa nghieäp vuï chuyeån giao, … ñeå xaùc ñònh lôïi nhuaän chòu thueá. 3.3.2 Ban haønh quy ñònh caùc daáu hieäu cho thaáy coù theå toàn taïi hieän töôïng chuyeån giaù trong moät doanh nghieäp Moät soá daáu hieäu cho thaáy coù theå toàn taïi hieän töôïng ñònh giaù chuyeån giao trong moät doanh nghieäp FDI caàn phaûi ñieàu chænh laïi theo giaù thò tröôøng laø : - Caùc doanh nghieäp bò loã trong hai naêm lieân tieáp trôû leân sau giai ñoaïn môùi thaønh laäp. - Coù caùc nghieäp vuï chuyeån nhöôïng töø caùc doanh nghieäp lieân keát ôû nhöõng quoác gia coù thueá suaát thaáp. 76 - Caùc doanh nghieäp coù tình hình laõi vaø loã luaân phieân hoaëc tình hình laõi loã phaùt sinh khoâng bình thöôøng. - Caùc doanh nghieäp maø tyû suaát lôïi nhuaän cuûa chuùng nhoû hôn nhieàu so vôùi caùc doanh nghieäp khaùc trong cuøng ngaønh. Khi moät trong nhöõng daáu hieäu treân xuaát hieän taïi moät doanh nghieäp keøm theo nhöõng tröôøng hôïp nhö : - Thieát bò saûn xuaát ñöôïc mua töø coâng ty meï ôû nöôùc ngoaøi. - Nguyeân lieäu hoaëc caùc boä phaän cuûa saûn phaåm ñöôïc cung caáp bôûi caùc coâng ty meï hoaëc caùc coâng ty lieân keát trong cuøng moät taäp ñoaøn. - Saûn phaåm cuûa doanh nghieäp ñöôïc baùn cho coâng ty meï hoaëc nhöõng doanh nghieäp lieân keát khaùc. 3.3.3 Caàn coù caùc quy ñònh thoáng nhaát veà thuû tuïc vaø ñieàu chænh caùc möùc giaù keâ khai cho phuø hôïp vôùi giaù thò tröôøng Khi coù nghi ngôø veà hieän töôïng chuyeån giaù ôû moät doanh nghieäp FDI, cô quan thueá coù theå thöïc hieän caùc böôùc kieåm tra nhö sau : 1. Thoâng baùo cho caùc doanh nghieäp ñeå ñöôïc cung caáp caùc chöùng töø veà nhöõng thoâng tin coù lieân quan ñeán ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa doanh nghieäp. 2. Caùc doanh nghieäp phaûi coù traùch nhieäm cung caáp nhöõng thoâng tin ñaõ ñöôïc cô quan thueá yeâu caàu trong thôøi gian haïn ñònh. Nhöõng taøi lieäu vaø thoâng tin cung caáp coù theå bao goàm : - Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh ñeå cung caáp tình hình laõi loã cuûa doanh nghieäp, tyû suaát lôïi nhuaän treân voán ñaàu tö vaø tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu. - Tình hình thöïc hieän doanh thu baùn haøng vaø caùc hoùa ñôn xuaát giao haøng, ñaëc bieät laø caùc hoùa ñôn xuaát giao haøng cho caùc lieân keát. - Caùc hoùa ñôn chöùng minh cho caùc khoaûn chi phí ñaõ thöïc chi. 77 - Baùo caùo veà taøi saûn, nguoàn taøi trôï vaø caùc khoaûn chi cho vieäc söû duïng voán, ñaëc bieät laø caùc khoaûn chi cho nguoàn taøi trôï tín duïng. - Hôïp ñoàng chuyeån giao coâng ngheä vaø bí quyeát coâng ngheä, caùc thoâng tin chöùng minh tính hôïp lyù veà tieàn baûn quyeàn, chi phí nhaõn hieäu thöông maïi, … - Thôøi ñieåm laäp tôø khai thueá. - Chöùng minh ñöôïc phöông phaùp ñònh giaù vaø khaû naêng xaùc ñònh haøng hoùa, dòch vuï laø hôïp lyù. 3. Cô quan thueá caên cöù vaøo caùc taøi lieäu vaø thoâng tin do caùc doanh nghieäp cung caáp vaø caùc quy ñònh chính saùch cuûa cô quan quaûn lyù ñaàu tö nöôùc ngoaøi xaùc minh laïi tính chính xaùc cuûa caùc möùc giaù keâ khai. Tröôøng hôïp caùc möùc giaù keâ khai cuûa doanh nghieäp caùch bieät quaù lôùn so vôùi giaù thò tröôøng, caùc cô quan quaûn lyù thueá seõ tieán haønh ñieàu chænh vaø seõ thoâng baùo baèng vaên baûn xaùc ñònh baûn chaát vaø soá tieàn ñöôïc ñieàu chænh cho doanh nghieäp 4. Neáu doanh nghieäp khoâng thoáng nhaát vôùi nhöõng keát luaän cuûa cô quan thueá, doanh nghieäp coù theå yeâu caàu ñöôïc giaûi thích vaø neáu caàn coù theå khieáu naïi vôùi cô quan coù thaåm quyeàn. 3.3.4 Caùc bieän phaùp phaït Ñeå taêng cöôøng hieäu quaû coâng taùc kieåm tra vaø giaùm saùt taøi chính ñoái vôùi caùc doanh nghieäp FDI, cô quan taøi chính vaø thueá caàn ban haønh nhöõng cheá ñoä phaït cuï theå trong nhöõng tröôøng hôïp phaùt hieän coù hieän töôïng chuyeån giaù. Theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc OECD vaø ñaëc bieät laø Myõ, caùc hình phaït coù theå ñoùng moät vaøi troø chính ñaùng trong vieäc caûi thieän cheá ñoä chaáp haønh chính saùch thueá trong lónh vöïc ñònh giaù chuyeån giao. Vieäc thi haønh heä thoáng caùc hình phaït naøy nhaèm ñaûm baûo söï coâng baèng vaø khoâng taïo ra söï phieàn nhieãu cho ngöôøi noäp thueá. Ñoái vôùi Vieät Nam, vieäc thöïc hieän caùc quy taéc phaït coù theå aùp duïng phaân bieät theo hai tröôøng hôïp sau : 78 - Khi nhöõng nghieäp vuï chuyeån giao cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc cô quan thueá xem xeùt treân cô sôû aùp duïng caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao truyeàn thoáng, neáu phaùt hieän coù söï sai bieät giöõa giaù doanh nghieäp keâ khai vôùi giaù thò tröôøng thì aùp duïng moät tyû leä phaït treân khoaûn cheâch leäch (cao hôn hoaëc thaáp hôn giaù thò tröôøng). Tyû leä naøy ôû Myõ coù hai möùc laø 20% vaø 40% tuøy theo möùc ñoä sai bieät nhoû hay lôùn. - Khi nhöõng nghieäp vuï chuyeån giao cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc cô quan thueá xem xeùt treân cô sôû aùp duïng caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao döïa treân caên baûn lôïi nhuaän, neáu phaùt sinh möùc ñoä sai bieät giöõa lôïi nhuaän baùo caùo vôùi lôïi nhuaän so saùnh ôû caùc doanh nghieäp töông töï thì aùp duïng moät tyû leä phaït treân khoaûn lôïi nhuaän cheâch leäch ñoù. Tuy nhieân, doanh nghieäp coù theå traùnh ñöôïc nhöõng hình phaït noùi treân neáu nhö xuaát trình ñaày ñuû caùc taøi lieäu chöùng minh cho caùc khoaûn cheâch leäch hôïp lyù. Keát luaän chöông 3 Thöïc hieän toát caùc giaûi phaùp treân ñaây seõ laøm taêng tính hieäu quaû trong hoaït ñoäng kinh doanh, haïn cheá vaø khaéc phuïc tình traïng chuyeån giaù cuûa caùc doanh nghieäp FDI, taêng thu cho taøi chính quoác gia. Chính phuû caàn phaûi ban haønh caùc höôùng daãn chi tieát, cuï theå cho töøng ngaønh, töøng lónh vöïc nhaèm thöïc hieän moät caùch ñoàng boä hoaït ñoäng chuyeån giaù. Tuy nhieân, ñaây laø vaán ñeà raát phöùc taïp. Vì vaäy, ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc giaûi phaùp treân, ñoøi hoûi phaûi coù söï keát hôïp ñoàng boä cuûa nhieàu cô quan vaø phaûi coù söï chæ ñaïo chaët cheõ vaø kòp thôøi cuûa chính phuû, trong ñoù nhieäm vuï chuû yeáu thuoäc veà cô quan chòu traùch nhieäm thu ngaân saùch nhaø nöôùc laø Boä taøi chính. 79 KEÁT LUAÄN Trong thôøi gian qua, nguoàn voán ÑTNN ñaõ goùp phaàn hoã trôï ñaùng keå trong vieäc taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam, goùp phaàn ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø caùc nöôùc phaùt trieån. Söï kieän Vieät Nam trôû thaønh thaønh vieân thöù 150 cuûa Toå chöùc thöông maïi theá giôùi vaø toå chöùc thaønh coâng hoäi nghò APEC ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaëc lôùn cho nöôùc ta, Vieät Nam ñaõ thu huùt caùc nguoàn ñaàu tö töø caùc nöôùc treân theá giôùi, ñaëc bieät laø luoàng voán FDI, theå hieän vieäc caùc taäp ñoaøn ña quoác gia ñeán ñaàu tö kinh doanh ôû Vieät Nam thoâng qua caùc hình thöùc thaønh laäp chi nhaùnh, coâng ty con. Söï hieän dieän cuûa caùc taäp ñoaøn ña quoác gia taïi Vieät Nam thoâng qua caùc cô sôû thöôøng truù hay caùc coâng ty con naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc thò phaàn noäi boä cuûa caùc taäp ñoaøn naøy ñöôïc tieán haønh thöïc hieän caùc hoaït ñoäng taïi Vieät Nam seõ laø ñoái töôïng thuoäc phaïm vi quaûn lyù cuûa cô quan thueá. Nhö vaäy, thaùch thöùc cuûa cô quan thueá Vieät Nam laø coù ñuû khaû naêng giaùm saùt vaø ñieàu chænh giaù cuûa caùc giao dòch thöïc hieän trong thò tröôøng noäi boä hay khoâng ? Ñieàu naøy coù yù nghóa heát söùc quan troïng trong vieäc baûo veä lôïi ích veà thueá cuûa Vieät Nam sao cho soá thu thueá cuûa Vieät Nam khoâng bò aûnh höôûng bôûi söï gian laän thoâng qua giaù giao dòch noäi boä trong caùc taäp ñoaøn kinh teá ñang laøm aên taïi Vieät nam khoâng bò chaûy maùu sang laõnh thoå nöôùc khaùc. Thöïc traïng cho thaáy vaán ñeà baùn phaù giaù giaønh ñoäc quyeàn hoaëc ñaåy phía ñoái taùc Vieät Nam ra khoûi lieân doanh, … maø chöa thaáy taùc haïi voâ cuøng nguy hieåm cuûa chuyeån giaù treân caùc maët khaùc nöõa nhö laøm caïn kieät taøi nguyeân, gieát cheát doanh nghieäp noäi ñòa, laøm thaát thu ngaân saùch. Tuy vaäy, coøn coù khaù nhieàu vieäc phaûi laøm, tröôùc heát laø taïo khung phaùp lyù cho vieäc choáng chuyeån giaù baèng caùch ban haønh Luaät choáng ñoäc quyeàn, Luaät choáng baùn phaù giaù, … 80 Caùc noäi dung nghieân cöùu trong coâng trình naøy chæ laø caùc ghi nhaän böôùc ñaàu vaø coøn nhieàu coâng vieäc phaûi laøm ñeå coù chieán löôïc thích öùng ñoái vôùi vaán ñeà hoaøn thieän cô cheá kieåm tra vaø giaùm saùt taøi chính caùc doanh nghieäp FDI. Coù nhieàu nguyeân nhaân khieán cho vieäc xaùc ñònh giaù thò tröôøng theo nguyeân taéc ALP gaëp raát nhieàu khoù khaên, bao goàm caû nguyeân nhaân quan troïng laø söï thieáu noã löïc hôïp taùc cuûa caùc quoác gia ñöôïc höôûng lôïi trong hoaït ñoäng chuyeån giaù cuûa caùc MNC maø chuùng ta seõ chæ ra ôû ví duï döôùi ñaây. Moät nguyeân nhaân quan troïng khaùc laø saûn phaåm cuûa caùc MNC cung caáp treân thò tröôøng coù tính ñaëc thuø raát cao, nhieàu khi khoâng theå tìm ñöôïc saûn phaåm töông töï ñeå so saùnh, ñieàu naøy ñaëc bieät theå hieän roõ trong nhöõng giao dòch chuyeån giaù lieân quan ñeán taøi saûn coá ñònh voâ hình nhö lôïi theá thöông maïi, baûn quyeàn saùng cheá, chuyeån giao coâng ngheä, … vaø do ñoù nhieàu khi vieäc xaùc ñònh giaù caû theo ALP chæ ñôn thuaàn laø ngheä thuaät öôùc löôïng vaø vì vaäy thieáu tính raøng buoäc veà maët phaùp lyù ñoái vôùi caùc MNC. 81 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO A. Phaàn Tieáng Vieät 1. Cuïc thueá TP.Hoà Chí Minh (2005), Baùo caùo tình hình 10 naêm thöïc hieän chính saùch thueá trong khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. 2. Nguyeãn Thò Lieân Hoa (1999), Ñeà xuaát moät soá phöông phaùp choáng chuyeån giaù trong caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam, Taïp chí taøi chính soá 421, trang 22-24, 11/1999. 3. Nguyeãn Thò Lieân Hoa (2003), Vaán ñeà chuyeån giaù taïi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam, ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc caáp cô sôû, Tröôøng ñaïi hoïc kinh teá TP. Hoà Chí Minh, TP.Hoà Chí Minh. 4. Phan Hieån Minh (2002), Hoaøn thieän phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao trong chính saùch thueá cuûa Vieät Nam, Luaän vaên tieán syõ kinh teá, Hoïc vieän taøi chính. 5. Ngoâ Traàn Kim Ngaân (2005), Moät soá giaûi phaùp kieåm soaùt hoaït ñoäng chuyeån giaù taïi caùc doanh nghieäp ñaàu tö nöôùc ngoaøi, Luaän vaên thaïc syõ kinh teá, Tröôøng ñaïi hoïc kinh teá TP. Hoà Chí Minh, TP.Hoà Chí Minh. 6. Nguyeãn Ngoïc Thanh (2000), Ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù taïi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ôû TP.Hoà Chí Minh, NXB taøi chính. 7. Nguyeãn Ngoïc Thanh (1999), Hieän töôïng chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia: taùc ñoäng tieâu cöïc vaø giaûi phaùp khaéc phuïc, Taïp chí taøi chính soá 421, trang 18- 21, 11/1999. 8. Nguyeãn Ngoïc Thanh vaø Nguyeãn Hoaøng Duõng (2001), Ñònh giaù chuyeån giao vaø thuû thuaät chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia ôû Vieät Nam, NXB taøi chính, Haø Noäi. 9. Nguyeãn Trí Thaønh (2004), Caùc giaûi phaùp kieåm soaùt hoaït ñoäng chuyeån giaù taïi Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp, Luaän vaên thaïc syõ kinh teá, Tröôøng ñaïi hoïc kinh teá TP. Hoà Chí Minh, TP.Hoà Chí Minh. 82 10. Taøi lieäu tham khaûo töø caùc website: www.dpi.hochiminhcity.gov.vn www.mof.gov.vn www.mpi.gov.vn www.gso.gov.vn www.gdt.gov.vn www.hochiminhcity.gov.vn www.transferpricing.com B. Phaàn Tieáng Anh 1. Ernst & Young (2003), Tranfer Pricing Brief – Australia Transfer Pricing Issues. 2. Manfred Davidmann (1996), Tranfer Pricing and Taxation.