Luận văn Các giải pháp kiểm soát hoạt động chuyển giá tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

thöïc hieän theo hình thöùc lieân doanh thöôøng laø giöõa doanh nghieäp Nhaø nöôùc vaø doanh nghieäp FDI. Bôûi vì trong thôøi gian ñaàu hoäi nhaäp, Nhaø nöôùc Vieät Nam coøn e deø tröôùc söùc maïnh cuûa tö baûn, lieân doanh laø hình thöùc ñöôïc löïa choïn nhieàu ñeå Vieät Nam coù theå kieåm soaùt toát hôùn. Hôn nöõa ñaây laø cô hoäi cho phía Việt Nam hoïc hoûi Trang 49 caùch quaûn lyù cuûa nöôùcc ngoaøi vaø ñoàng thôøi hy voïng seõ ñöôïc chia lôïi nhuaän töø vieäc kinh doanh taøi ba cuûa caùc taäp ñoaøn lôùn treân theá giôùi. Trong giai ñoaïn 1991 – 1998 caùc lieân doanh ñaõ chieám ñeán 60,85 % nguồn vốn FDI, hình thức 100% vốn nước ngoài chỉ chiếm 21,52 % còn lại là các hình thức khác. Thöïc teá sau moät thôøi gian chuùng ta laïi thaáy hoaït ñoäng cuûa caùc lieân doanh khoâng nhö chính Nhaø nöôùc döï tính. Trong haàu heát caùc lieân doanh, phía Việt Nam thöôøng goùp voán baèng quyeàn söû duïng ñaát. Phaàn ñaát goùp vaøo lieân doanh thöôøng ñöôïc laáy töø quyõ ñaát dö thöøa trong caùc DNNN. Trò giaù cuûa noù ñöôïc tính baèng soá tieàn thueâ ñaát phaûi noäp vaøo ngaân saùch nhöng phía doanh nghieäp Vieät Nam coù theå nhaän nôï tröôùc vaø seõ noäp vaøo sau naøy. Coù theå noùi, trong tröôøng hôïp naøy, khoaûn chi phí ñaàu tö ñeå coù quyeàn söû duïng ñaát laø raát thaáp so vôùi tröôøng hôïp ñaàu tö theo hình thöùc 100% voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Bôûi vì hoï ñaõ tieát kieäm ñöôïc khoaûn tieàn ñeàn buø vaø san laép maët baèøng, vaø chöa keå lôïi theá töø vò trí phaàn ñaát cuûa hoï cuõng toát hôn. Trong khi ñoù, neáu ñaàu tö theo hình thöùc 100% voán FDI, ñeå coù quyeàn söû duïng ñaát hoï phaûi traû tieàn ñeàn buø giaûi phoùng maët baèng roài tieán haønh sang laáp nhöng vaãn phaûi noäp tieàn thueâ ñaát theo khung giaù nhö nhau (möùc phí hieän nay ñöôïc quy ñònh taïi Quyeát ñònh 189/2000/QÑ-BTC ngaøy 24/11/200). Roõ raøng ñaây laø moät moùn quaø maø DNNN ñaõ taëng cho coâng ty lieân doanh. Ngöôïc laïi vôùi thieän chí cuûa Việt Nam, beân nöôùc ngoaøi laïi tìm moïi caùch ñeå naâng giaù trò maùy moùc thieát bò, coâng ngheâ,... ñeå laøm taêng phaàn voán goùp. Bôûi vì phía Vieät Nam khoâng coù naêng löïc kieåm soaùt vaán ñeà naøy vaø quan troïng hôn laø Luaät phaùp Việt Nam chöa chuaån bò ñaày ñuû ngaên chaën hay coù bieän phaùp cheá taøi caàn thieát. Chuùng ta coù theå goïi ñaây laø moät haønh vi chôi khoâng ñeïp nhöng noù laïi hoaøn toaøn ñuùng vôùi thuaät ngöõ kinh doanh “thöông tröôøng laø chieán tröôøng”. Nhaän thaáy ñöôïc vaán ñeà, naêm 1996 Vieät Nam tieán haønh soaïn laïi Luaät Ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø boå sung quy ñònh veà baét buoäc phaûi ñònh giaù phaàn voán goùp baèng maùy moùc thieát bò cuûa beân nöôùc ngoaøi trong lieân doanh. Tuy nhieân cuõng coù nhieàu yù kieán cho raèng quy ñònh naøy coøn mang tính ñònh höôùng chung chung, cho neân ñeán nay say hôn 8 naêm thöïc hieän, nhöng vaàn chöa coù tröôøng hôïp naøo bò cheá taøi vì lyù do naâng giaù khi goùp voán lieân doanh. Trang 50 Coøn nhöõng lieân doanh ñaõ lôõ thöïc hieän roài thì sao? Raát nhiều liên doanh vì thua lỗ naëng neà, phía Việt Nam khoâng chòu ñöïng noåi neân ñaønh chaáp nhaän baùn phaàn voán goùp luoân cho phía nöôc ngoaøi. Moät laøn soùng môùi trong khu vöïc coâng ty lieân doanh, haøng loaït coâng ty ñaõ chuyeån sang hình thöùc 100% vốn nước ngoài. Ñi tieân phong trong vaán ñeà naøy laø coâng ty lieân doanh nöôùc giaûi khaùt Coca-cola Chöông Döông, roài Unilever Việt Nam, Colgate-Palmolive, … Tính ñeán cuoái naêm 2002 ñaõ coù 127 coâng ty lieân doanh chuyeán hình thöùc ñaàu tö thaønh 100% voán nöôùc ngoaøi vaø laøn soùng naøy vaãn coøn ñang tieáp tuïc. Ñoù laø caùc tröôøng hôïp lieân doanh, coøn ôû hình thöùc 100% voán ñoaàu tö nöôùc ngoaøi thì nhö theá naøo? Nhaø nöôùc Việt Nam chöa quan taâm ñeán khu vöïc naøy neân khoâng coù nhieàu soá lieäu cuï theå. Nhöng qua nhöõng ñieàu ñaõ phaân tích lôïi theá cuûa chuyeån giaù trong muïc 2.3 thì chaéc chaén seõ ít coù coâng ty FDI naøo khoâng duøng ñeán thuû thuaät chuyeån giaù. + Coâng ty Foster's Việt Nam tránh thuế tiêu thụ đặc biệt Chúng ta hãy xem cách thức mà Foster’s Việt Nam sử dụng để né tránh thuế tiêu thụ đặc biệt và chiếu theo các điều luật hiện hành vào giai đoạn đó thì Foster’s Việt Nam có vi phạm quy định về chuyển giá hay không?. Trong khi giá bia Foster's của các đại lý là 164.000 nghìn đồng/két thì giá bán của Nhà máy bia Foster's cho công ty tiêu thụ chỉ là 137.500 đồng/két. Như vậy, họ đã tránh được khoản thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào phần chênh lệch giữa giá bán cho công ty và giá bán cho đại lý. Việc chủ đầu tư hai nhà máy bia Foster’s ở Việt Nam thành lập Công ty TNHH Foster’s Việt Nam để thực hiện nhiệm vụ tiêu thụ sản phẩm được các chuyên gia tài chính cho là lách luật để thực hiện “chuyển giá” nội bộ nhằm tránh nộp một phần thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào mặt hàng bia chai ở khâu sản xuất. Sản phẩm của những nhà máy bia ở Việt Nam thường được tiêu thụ bởi các đại lý trên toàn quốc, chịu mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 75%, cộng vào giá bán bia cho các đại lý. Neáu giaù baùn khi xuaát xöôûng ñuùng theo thò tröôøng tieâu thuï laø 164.000 ñ / keùt thì hoï phaûi noäp soá thueá tieâu thuï ñaëc bieät laø 70.286 ñ / keùt. Tuy nhiên, việc lập ra một công ty tiêu thụ riêng (nhưng vẫn cùng một chủ đầu tư) như trường hợp bia Foster’s sẽ tạo điều kiện để nhà máy sản xuất bán cho công ty tiêu thụ với giá thấp laø 137.500 ñ/ keùt (thaáp hôn giaù thò Trang 51 "Tấm gương" Forster's Việt Nam đang khiến nhiều doanh nghiệp sản xuất bia tìm kênh tiêu thụ riêng của mình hoặc thông qua đại lý siêu thị để "bán" sản phẩm cho họ với giá rẻ, tránh một phần thuế tiêu thụ đặc biệt. Nếu các doanh nghiệp thành công thì ngành thuế sẽ thất thu một khoản lớn. + Chuyeån giaù nhaèm muïc tieâu chieám lónh thò tröôøng Và chính sách định giá chuyển giao là công cụ để đạt mục đích này. Thủ thuật định giá chuyển giao giai đoạn thứ nhất là định giá cao máy móc thiết bị để làm tăng tỉ trọng góp vốn trong liên doanh. Giai đoạn 2, ấn định giá bán sản phẩm thấp trong khi vẫn định giá cao yếu tố đầu vào do công ty mẹ cung cấp làm liên doanh lỗ, dẫn đến áp lực tăng vốn để loại bỏ đối tác trong nước và chiếm lĩnh thị phần. Giai đoạn thứ 3, định giá bán sản phẩm cao để đạt được lợi nhuận độc quyền. Giai đoaïn 1 cuûa quaù trình naøy ñaõ ñöôïc phaân tích trong muïc 2.2.2-naâng giaù trò taøi saûn voán goùp. Coøn ôû giai ñoaïn 2, Các MNC đã thực hiện chiến lược bán phá giá và sử dụng các hình thức quảng cáo, khuyến mãi rầm rộ để giành thị trường nhằm thôn tính các doanh nghiệp nội địa theo kiểu ‘‘cá lớn nuốt cá bé‘‘. Họ làm được điều này là do khả năng tài chính hùng mạnh từ công ty mẹ mà các công ty nhỏ tại nước chủ nhà sẽ không đủ lực về tài chính để lao vào các cuộc cạnh tranh hoàn toàn bất lợi cho mình Chẳng hạn như trong cuộc đấu tranh giành thị trường của các công ty nước giải khát tại TP.HCM đã từng tồn tại cuộc đối đầu giữa hai công ty liên doanh khổng lồ về nước giải khát là công ty Coca Cola và công ty Pepsi Cola. Các công ty nước giải khát nội địa như Festi, Hoà Bình, Chương Dương, ... không đủ sức trong cuộc cạnh tranh và đành phải bỏ cuộc. Riêng công ty nước giải khát Tribeco nhờ có sự thay đổi chiến lược kinh doanh nên vẫn còn tồn tại nhưng trong thế yếu (công ty đã giảm khoảng 50% công suất nước ngọt để sản xuất sữa đậu nành để không làm ảnh hưởng đến sản xuất, đến đời sống công nhân, cố gắng kìm giữ thị phần nước ngọt sao cho đừng xuống quá thấp, đồng thời dùng lãi từ các năm trước cộng với lãi từ sữa đậu nành chuyển qua để hạn chế thua lỗ. Mục tiêu hiện nay của công ty Triheco là bảo toàn được đồng vốn trước các đòn cạnh tranh không cân sức của hai người khổng lồ là Coca Cola và Pepsi Cola) Bằng những cách thức như vậy, các MNC lộ rõ tham vọng thao túng toàn bộ thị trường nội địa, loại khỏi ‘‘sân chơi’‘ các công ty cùng ngành bản xứ để chiếm thị phần lớn Trang 52 Theo các thống kê cho thấy một số doanh nghiệp FDI tiến hành các chiến dịch tranh giành thị phần bằng con đường bán phá giá, lượng bán phá giá đạt đến mức kỷ lục là 25- 30% trên doanh thu, góp phần gây lỗ trầm trọng hơn cho doanh nghiệp FDI tại Việt Nam nhưng lại có lợi cho thương hiệu của công ty mẹ ở nước ngoài. Thực vậy, việc kê khai giảm giá đầu ra của các doanh nghiệp FDI, không những thực hiện được những hành vi chuyển giá trong nội bộ của công ty MNC mà còn thao túng thị trường nội địa của nước tiếp nhận đầu tư thông qua việc bán phá giá. Hiện tượng này thể hiện rõ nét nhất thông qua tình hình hoạt động kinh doanh của công ty Coca Cola Chương Dương. Thực tế, phản ánh rõ ràng hơn đối với sản phẩm Coca Cola ở chỗ: một lon Coca Cola ở thị trường Mỹ là 75 cents (tương đương khoảng 10500 đồng) trong khi một lon Coca Cola bán tại thị trường Việt Nam bình quân một lon giá 5.000 đồng - 7.000 đồng (tương đương khoảng 40 - 50 cents) thấp hơn giá bình quân trên thị trường Mỹ là 25 cents (tỷ giá tạm tính 14.000 VND/USD). Đây phải chăng là hiện tượng bán phá giá của Công ty Coca Cola Chương Dương được điều phối từ công ty mẹ thông qua chiến lược bán hàng và chính sách mua nguyên liệu từ công ty con ở Việt Nam. Nghiên cứu cũng chỉ ra Công ty Coca Cola Chương Dương đã xâm chiếm thị phần của các đối thủ bằng con đường bán phá giá (đặc biệt trong hai tháng 3 và tháng 4/1998) Coca Cola đã bán phá giá kỷ lục là 30%) trong khi liên doanh này không hề có sự chuyển biến rõ rệt về công nghệ, về năng suất lao động và hiệu suất trong các khâu khác. Đợt tổ chức khuyến mãi ‘‘Cúp bóng đá thế giới 98‘‘, công ty đã chi một số tiền 1,8 tỷ đồng bất chấp sự không đồng ý của phía đối tác Việt Nam, làm cho Công ty đã lỗ càng lỗ nặng (trong chiến dịch khuyến mãi vào tháng 3 - 4/98 Công ty đã lỗ đến 20 tỷ đồng). Thế nhưng, trên thương trường quốc tế Việt Nam lại phải đối mặt vì bị kiện về bán phá giá? Giai đoạn thứ 3, định giá bán sản phẩm cao để đạt được lợi nhuận độc quyền. Điều này thể hiện rõ nhất ở ngành dược phẩm tại thị trường VN hiện nay. Một số Liên doanh sau khi trở thành Công ty 100 % vốn nước ngoài, khắc phục được tình trạng đối đầu trong quản lý đã có sự tăng trưởng cao mà có thể Coca – Cola cũng là một ñieån hình. Ngoaøi ra, cuõng coù nhieàu baùo caùo cho raèng nhieàu doanh nghieäp FDI ñaõ coá yù thöïc hieän ñònh giaù cao trong caùc giao dòch nhaäp khaåu nguyeân vaät lieäu vaøoVieät Nam. Ñieån hình nhaát laø khi các quan chức Bộ Tài chính cho rằng, có nhiều dấu hiện cho thấy thời gian qua một số doanh nghiệp có vốn ĐTNN sản xuất, lắp ráp ô tô tại Việt Nam đã tìm Trang 53 Trang 54 CHÖÔNG III GIAÛI PHAÙP KIEÅM SOAÙT HOAÏT ÑOÄNG CHUYEÅN GIAÙ TAÏI VIEÄT NAM TRONG GIAI ÑOAÏN HOÄI NHAÄP Keát thuùc phaàn II ñaõ trình baøy veà thöïc traïng chuyeån giaù trong caùc coâng ty FDI ñaàu tö vaøo nöôùc ta, chuùng ta ñaõ phaàn naøo laøm saùng toû moät soá ñaëc ñieåm cuûa nhöõng ñieàu kieän kinh doanh ôû Việt Nam, haïn cheá trong quaûn lyù ñaàu tö nöôc ngoaøi, … Nhöõng phaân tích naøy cuõng raát höõu ích cho toâi trong vieäc tìm ra caùc bieän phaùp ñeå goùp phaàn vaøo muïc tieâu choâùng chuyeån giaù ôû nöôùc ta. Ñeå tìm ra caùc giaûi phaùp, toâi nhaän thaáy raèng chuùng ta caàn coù moät ñaùnh giaù khaùch quan veà hai khía caïnh: Hoaït ñoäng chuyeån giaù laø do xuaát phaùt töø baûn chaát muoán troán thueá cuûa caùc doanh nghieäp FDI hay do ñieàu kieän kinh doanh ôû Việt Nam. Nhö trình baøy trong luaän vaên ôû phaàn treân, caû hai vaán ñeà naøy ñeàu taùc ñoäng ñeán muïc tieâu chuyeån giaù cuûa caùc danh nghieäp DFI coù ñaàu tö vaøo Việt Nam. Vieäc choáng chuyeån giaù seõ ñaït hieäu quaû cao hôn neáu ñoàng thôøi chuùng ta thöïc hieän hai höôùng giaûi phaùp: moät laø thoâng qua vieäc hoaøn chænh caùc luaät thueá, Nhaø nöôùc kieåm soaùt ñöôïc giaù chuyeån giao noäi boä trong MNC; hai laø caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh, moâi tröôøng luaät phaùp, caùch quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc ñeå phaàn naøo laøm trieät tieâu caùc ñoäng cô chuyeån giaù xuaát phaùt töø nhöõng baát lôïi khi ñaàu tö ôû Việt Nam. Höôùng giaûi phaùp thöù hai seõ truøng vôùi caùc giaûi phaùp thu huùt ñaàu ñaàu tö nöôùc ngoaøi – laø moät muïc tieâu quan troïng maø Nhaø nöôùc ta raát quan taâm ñeå ñaåy maïnh toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. 3.1 XAÂY DÖÏNG VAØ HOAØN CHÆNH HEÄ THOÁNG PHAÙP LUAÄT ÑEÅ COÙ THEÅ KIEÅM SOAÙT HOAÏT ÑOÄNG CHUYEÅN GIAÙ + Caàn coù caùc quy ñònh coù giaù trò phaùp lyù veà vaán ñeà choáng chuyeån giaù Hiện nay, hoạt động đầu tư của khu vực FDI vào Việt Nam đã bắt đầu khôi phục nhộn nhịp trở lại sau thời gian suy giảm. Caùc döï aùn ñaàu tö tieáp tuïc chaûy vaøo, caùc giao dòch mua baùn, goùp voán giöõa caùc beân lieân keát vaãn dieãn ra lieân tuïc vaø ngaøy caøng taêng. Trong khi ñoù, Việt Nam laïi không có bất kỳ quy định nào có giá trị pháp lý về việc thực hiện chống chuyển giá trong các giao dịch nội bộ của các công ty có vốn đầu tư nước Trang 55 Vieäc chuaån hoùa caùc phöông phaùp xaùc ñònh giaù chuyeån nhöôïng döôùi daïng xaây döïng Luaät Choáng chuyeån giaù laø coâng vieäc taát yeáu phaûi thöïc hieän. Khi haønh lang phaùp lyù phuïc vuï cho vieäc ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc hoaøn chænh ôû möùc cao nhaát thì tính khaû thi hay hieäu quaû cuûa coâng taùc choáng chuyeån giaù môùi coù cô sôû ñaït ñöôïc nhö mong muoán. Vôùi toác ñoä laøm luaät nhö nöôùc ta hieän nay, thì neáu baân giôø coù baét tay vaøo xaây döïng Luaät Choáng chuyeån giaù thì 5 ñeán 7 naêm nöõa luaät naøy môùi ban haønh ôû Việt Nam. Do ñoù, theo toâi yeâu caàu caáp thieát tröôùc maét laø Boä Taøi chính caàn coù caùc höôùng daãn ngay veà vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp xaùc ñònh giaù giao dòch giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát. Ñeå nhanh choáng hình thaønh ñöôïc caùc phöông phaùp naøy, Boä Taøi chính cuõng neân nghieân cöùu vaø hoïc taäp theo caùc nguyeân taéc vaø phöông phaùp xaùc ñònh giaù giao dòch maø OECD ñaõ xaây döïng. Vieäc laøm naøy cuõng ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc aùp duïng, trong ñoù coù Malaysia vaø gaàn ñaây nhaát laø Trung Quoác. Vấn đề thứ hai là các biện pháp xác định giá giao dịch được đặt trong điều kiện thực tế quản lý, hay nói một cách chính xác là các yêu cầu để thực hiện một cách có hiệu quả các biện pháp xác định giá giao dịch là phải có một hệ thống quản lý nhà nước phát triển, trong đó bộ máy quản lý thuế phải có đầy đủ các cơ sở vật lực và nhân lực để đáp ứng được các yêu cầu chủ yếu sau: - Về nhân lực: Caàn nhieàu caùn bộ quản lý các doanh nghieäp FDI có trình độ kế toán, kiểm toán và được chuyên môn hoá quản lý theo từng sắc thuế. - Về vật lực : Công tác quản lý thuế phải được tin học hoá cao, cơ quan thuế phải xây dựng cơ sở dữ liệu về đối tượng nộp thuế riêng. Các cơ quan quản lý khác của nhà nước, và đặc biệt là các cơ quan thống kê phải có các cơ sở dữ liệu đầy đủ về hoạt động của các lĩnh vực kinh tế như tài chính, ngân hàng, thị trường tiêu dùng và nguyên vật liệu... do mình quản lý trực tiếp. Các cơ sở dữ liệu được dùng làm cơ sở để đối chiếu hay tính toán các yếu tố so sánh phải được công nhận như một tiêu chuẩn pháp lý Trang 56 - Tổ chức thực hiện phải có cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, cơ quan quản lý - một cơ chế phối hợp chặt chẽ, có phân công chức năng, trách nhiệm cụ thể trong việc trao đổi thông tin và hỗ trợ lẫn nhau trong công tác quản lý. + Ñieàu chænh Luaät thueá tieâu thuï ñaëc bieät Chính phủ nên có phương án trình Quốc hội xem xét sửa lại Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt theo hướng, giá tính thuế và thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt của bia, rượu nên tính theo độ cồn và đơn vị đo lường là lít chứ không nên theo giá bán như hiện nay. Làm được như vậy sẽ không còn lo ngại thủ thuật “chuyển giá” để tránh thuế. Ngoaøi ra, vieäc hoaøn thieän theâm heä thoáng phaùp lyù cuõng coù vai troø hoã trôï tích cöïc cho vieäc thöïc hieän choáng chuyeån giaù nhö caàn coù Luaät Caïnh tranh, Luaät choáng baùn phaù giaù, Luaät choáng ñoäc quyeàn… 3.2 XAÙC ÑÒNH NHÖÕNG LOAÏI GIAO DÒCH CAÀN XEM XEÙT ÑOÁI VÔÙI HOAÏT ÑOÄNG CHUYEÅN GIAÙ Khi xem xét về giá giao dịch giữa các bên liên kết, đặc biệt là trong nội bộ tập đoàn, việc phân loại các giao dịch là rất quan trọng đối với việc nhận diện các phương thức và yếu tố thường sử dụng vào mục đích gian lận về giá giao dịch. Thông thường các loại giao dịch trong nội bộ tập đoàn thường được phân thành 4 loại chính: Mua bán hàng hóa, chuyển giao kỹ thuật và nhãn mác, cung cấp dịch vụ và các hoạt động tài chính (cho vay). Loaïi giao dòch maø theo toâi caàn chuù yù xem xeùt kyõ laø hoaït ñoäng goùp voán ñaàu tö nhöng khoâng phaûi baèng tieàn maø baèng caùc loaïi taøi saûn höõu hình hay voâ hình khaùc nhö: maùy moùc thieát bò, chuyeån giao coâng ngheä, baûn quyeàn baèng phaùt minh – saùng cheá, nhaõn hieäu haøng hoùa…Nhö ñaõ phaân tích ôû phaàn treân, caùc loaïi giao dòch naøy thöôøng chöùa nhieàu khaû naêng coù hoaït ñoäng chuyeån giaù aån mình beân trong. Khi xem xeùt khoâng neân chæ chuù yù ñeán caùc giao dòch noäi boä trong caùc taäp ñoaøn ña quoác gia coù quy moâ hoaït ñoäng ôû nhieàu nöôùc maø caàn chuù yù ñeán toaøn boä caùc doanh nghieäp FDI. Bôûi vì thuû thuaät chuyeån giaù coù theå thöïc hieän baát cöù khi naøo neáu coù phaùt sinh giao dòch giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát. Nhaát laø caùc coâng ty coù quy moâ nhoû vaø trung bình thöôøng thöïc hieän chuyeån giaù ôû vaøo giai ñoaïn ñaàu tö ban ñaàu. Trang 57 Mua bán hàng hoá là loại giao dịch thường thực hiện giữa các thành viên trong một tập đoàn. Hình thức gian lận về thuế qua giá chuyển nhượng thông thường được thể hiện qua điều chỉnh giá bán cho phù hợp với lợi ích chung của tập đoàn, hoặc vì mục đích chung, hoặc vì gian lận thuế. Tuy nhiên khi xem xét giá bán giữa các thành viên trong một tập đoàn, cần chú ý giá giao dịch nội bộ không thể so sánh trực tiếp được với giá giao dịch ngoài thị trường khách quan, vì giá giao dịch nội bộ không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác như việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ kèm theo. Mặt khác, khi một thành viên trong tập đoàn bị thua lỗ thì không nên qui kết ngay đây là việc tạo lỗ để gian lận về thuế mà rất có thể sự thua lỗ này do sự quản lý yếu kém hoặc sự giảm giá bán ra thị trường dưới giá mua vào trong nội bộ là nằm trong chiến lược kinh doanh của cả tập đoàn như việc tiếp cận hoặc cạnh tranh trong một thị trường mới. Tuy nhiên, nếu việc thua lỗ kéo dài qua nhiều năm thì việc xét đến trường hợp tạo thua lỗ để gian lận về thuế là xác đáng. Chuyển giao công nghệ, nhãn mác (tài sản vô hình): Chuyển giao công nghệ cũng là một giao dịch thông thường giữa các thành viên trong tập đoàn. Thông thường có hai hình thức chuyển giao công nghệ trong nội bộ tập đoàn. Trường hợp thứ nhất là một thành viên trong tập đoàn tiến hành nghiên cứu và phát triển công nghệ nào đó một cách độc lập rồi bán cho các thành viên khác. Trong trường hợp này, cơ sở tiến hành nghiên cứu độc lập có thể chịu hoàn toàn về rủi ro của quá trình nghiên cứu, nên sẽ hoàn toàn quyết định giá chuyển nhượng công nghệ và tự hạch toán độc lập. Tuy nhiên, giá bán phải tuân thủ nguyên tắc của giá thị trường khách quan tương đương như giá chuyển nhượng giữa các bên độc lập. Để có thể so sánh, một mặt cần xem xét kỹ các chi tiết của hợp đồng và hoàn cảnh chuyển giao. Mặt khác, cần lưu ý rằng bản chất của việc sở hữu tài sản vô hình là độc quyền, nên giá giao dịch sẽ là giá độc quyền, do đó rất khó có thể tìm thấy một giao dịch tương đương để so sánh. Các công ty thường lợi dụng đặc điểm này để đưa ra các giao dịch khác nhau với các điều kiện khác nhau để gian lận về thuế. Trường hợp thứ hai là các thành viên trong tập đoàn cùng chia sẻ rủi ro của quá trình nghiên cứu thông qua một hợp đồng đóng góp chi phí. Trong trường hợp này, tỷ lệ thụ hưởng thành quả nghiên cứu và tỷ lệ đóng góp chi phí nghiên cứu trực tiếp và chi phí tổ chức, quản lý qua quá trình nghiên cứu được trừ khỏi cơ sở tính thuế tương ứng chi với tỷ lệ đóng góp về chi phí và nghĩa vụ gánh vác của các thành viên trong quá trình nghiên cứu. Qua kinh nghiệm thực tế cho thấy việc phân bổ chi phí này là yếu tố để các tập đoàn lợi dụng vào mục đích gian lận thuế. Trang 58 Cung cấp dịch vụ: Trong nội bộ một tập đoàn có rất nhiều loại dịch vụ được các thành viên cung cấp cho nhau do sự chuyên môn hoá và lợi thế cạnh tranh của từng thành viên. Các dịch vụ này có thể chia ra làm hai loại chính. Dịch vụ quản lý do công ty mẹ cung cấp cho các công ty con và các dịch vụ hỗ trợ được các thành viên trong tập đoàn cung cấp cho nhau. Về nguyên tắc, cho dù đấy là dịch vụ gì thì giữa bên cung cấp và bên nhận dịch vụ đều phải thanh toán với nhau về khối lượng dịch vụ được cung cấp theo giá của thị trường khách quan. Tuy nhiên, việc thanh toán dịch vụ này cũng là một khả năng để các tập đoàn xuyên quốc gia gian lận thuế thông qua giá giao dịch. Vì vậy khi xem xét việc cung cấp dịch vụ trong nội bộ tập đoàn cần lưu ý : - Các loại phí dịch vụ được khấu trừ vào lợi tức chịu thuế khi việc mua các giao dịch phải thực sự mang lại lợi ích cho bên mua - Các chi phí sẽ không được khấu trừ vào lợi tức chịu thuế nếu xét thấy các dịch vụ cung cấp không mang lại lợi ích trực tiếp, hoặc không mấy liên quan đến lợi ích trực tiếp kinh doanh của bên nhận. - Giá thành dịch vụ phải là giá tương đương như khi được cung cấp bởi một bên độc lập, và phản ánh được tất cả các chi phí trực tiếp và gián tiếp tạo nên giá thành đó. Các hoạt động hỗ trợ về tài chính: Việc điều chuyển các luồng tài chính trong nội bộ các tập đoàn đa quốc gia cũng là một phương thức tạo ra các yếu tố để gian lận thuế. Đặc điểm của phương thức này là tạo ra khoản vay giữa các thành viên trong tập đoàn, từ đó làm phát sinh các khoản thanh toán dưới dạng lãi tiền vay để chuyển lợi tức của tập đoàn từ các nước có thuế suất cao hoặc các điều kiện pháp lý ngặt nghèo sang các nước có điều kiện dễ dãi về thuế. Khi xem xét các vấn đề về các khoản vay giữa các thành viên trong một tập đoàn cần lưu ý: - Việc đi vay có xuất phát từ nhu cầu thực sự hay không? - Các khoản vay có được thực hiện thực sự hay không? - Các điều kiện của hợp đồng vay và lãi suất có thực sự tương đương với các giao dịch giữa các bên độc lập hay không? 3.3 KYÕ THUAÄT XAÙC ÑÒNH GIAÙ TRÒ TAØI SAÛN CHUYEÅN GIAO Giá giao dịch là giá thực tế được thoả thuận để chuyển giao quyền sở hữu, sử dụng tài sản hay cung cấp dịch vụ giữa các bên tham gia vào quan hệ công nghiệp, thương mại hay tài chính. Việc xác định giá giao dịch sẽ không đặt ra nếu như các bên tham gia vào giao dịch là các bên độc lập, nghĩa là giữa bên mua và bên bán không có bất kỳ mối quan Trang 59 hệ ràng buộc nào làm ảnh hưởng tới giá giao dịch và vì vậy giá giao dịch hoàn toàn được xác định bởi quy luật cung cầu của thị trường khách quan. Tuy tröôùc ñaây, Việt Nam cuõng töøng coù quy ñònh veà vieäc aùp duïng 3 phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao, nhöng ñaây chæ laø caùc höôùng daãn mang tính chaát ñònh höôùng chung chung vaø khoù aùp duïng trong moâi tröôøng kinh doanh ña daïng thöïc teá. Ñaëc bieät laø chuùng ta chöa coù quy ñònh naøo trong phoøng choáùng chuyeån giaù trong giai ñoaïn ñaàu tö ban ñaàu ôû caùc doanh nghieäp FDI. Nhaän thaáy tính caáp thieát trong vieäc choáng thaát thu ngaân saùch neân toâi ñeà nghò Nhaø nöôùc boå sung caùc quy ñònh ñeå haïn cheá caùc gian laän trong ñaàu tö naøy. Ñoù laø vieäc caàn quy ñònh vôùi hình thöùc goùp voán baèng maùy moùc hay daây chuyeàn coâng ngheä coù giaù trò treân 5 trieäu USD hay chieám 80% voán phaùp ñònh thì nhaát thieát phaûi coù chöùng nhaän ñònh giaù cuûa ñôn vò trung gian. Trong tröôøng hôïp cô quan thueá coù nghi ngôø veà giaù trò taøi saûn naøy thì coù quyeàn giaùm ñònh laïi ñeå laøm cô sôû cho caùc bieän phaùp cheá taøi caàn thieát khaùc. Khi muoán ñònh laïi giaù caùc haøng hoùa töø giao dòch noäi boä, chuùng ta coù theå aùp duïng caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao maø OECD ñaõ xaây döïng vaø ban haønh nhö sau: - Phöông phaùp so saùnh giaù thò tröôøng töï do Noäi dung chính cuûa phöông phaùp naøy laø so saùnh giaù ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong caùc giao dòch noäi boä vôùi giaù thò tröôøng töï do. Ñeå thöïc hieän so saùnh, chuùng ta caàn coù nguoàn cô sôû döõ lieäu veà giaù thò tröôøng quoác teá töông ñoái ñaày ñuû. Tröôùc maét, chuùng ta caàn coù giaù caû cuûa caùc nguyeân vaät lieäu thöôøng xuyeân nhaäp khaåu vaøo Việt Nam nhö haït nhöïa, phoâi theùp,… vaø töøng böôùc boå sung, môû roäng ra caùc maët haøng khaùc. Ñieåm ñaùng chuù yù laø hoaït ñoäng kieåm tra ñònh giaù laïi ñöôïc thöïc hieän sau khi giao dich ñaõ xaåy ra, do ñoù nguoàn cô sôû döõ lieäu cuõng xaây döïng vaø löu tröõ theo giaù töøng thôøi ñieåm ñeå traùnh sai soùt do bieán ñoäng cuûa thò tröôøng khi aùp duïng. - Phöông söû duïng giaù baùn ra ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng thay cho phöông phap giaù thò tröôøng tö do vaø ñaëc bieät thích hôïp cho ngaønh thöông maïi. Noäi dung cuûa phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc trình baøy trong chöông I. - Phöông phaùp söû duïng giaù thaønh toaøn boä ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo Trang 60 Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi cô sôû saûn xuaát theo hôïp ñoàng gia coâng hoaëc caùc cô sôû dòch vuï. Trong ñoù, caùc khoaûn chi phí coäng theâm coù theå bao goàm chi phí giao haøng, chi phí quaûn lyù trong kyø. - Phöông phaùp tyû suaát lôïi nhuaän trong ñònh giaù chuyeån giao Thöôùc ño cuûa tyû suaát lôïi nhuaän trong moät doanh nghieäp khi xaùc ñònh giaù trò cuûa doanh nghieäp ñoù chính laø lôïi töùc coå phaàn. Nội dung cốt lõi của phương pháp này đó là dùng tỷ suất lợi nhuận trên các tích sản của công ty đang xem xét để từ đó tính ra được phần lợi nhuận chịu thuế trong từng nghiệp vụ chuyển giao cụ thể. Tỷ suất lợi nhuận trên tích sản như đã biết được xác định theo công thức sau : Tỷ suất lợi nhuận = Lợi tức trước thuế và lãi vay ( EBIT ) trên tích sản Giá trị còn lại của toàn bộ tài sản thuần Khi aùp duïng phöông phaùp naøy caàn löu yù: - Phaûi xem xeùt söï khaùc bieät khi caùc tyû suaát lôïi nhuaän ñöôïc tính toaùn ñoái vôùi nhöõng coâng ty ñoäc laäp khaùc. Ñieàu naøy thöïc söï caàn thieát vì thoâng thöôøng, caùc tích saûn taøi chính như tiền mặt, các khoản phải thu, đầu tư ngắn hạn,… cuûa caùc coâng ty con trong taäp ñoaøn cuõng raát khaùc bieät so vôùi nhöõng coâng ty khaùc ñoäc laäp. Do ñoù caàn phaûi coù söï ñieàu chænh hôïp lyù khi aùp duïng phöông phaùp naøy. - Caàn phaûi xem xeùt veà tình traïng kyõ thuaät cuûa maùy moùc thieát bò khi so saùnh tyû suaát lôïi töùc giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát vôùi caùc doanh nghieäp ñoác laäp. Ví duï, neáu moät MNC cung caáp cho coâng ty con ôû Việt Nam moät heât thoáng thieát bò môùi vaø hieän ñaïi thì ñöông nhieân tyû suaát lôïi töùc cuûa noù seõ khaùc vôùi nhöõng coâng ty ñoäc laäp khaùc maø thieát bò ñaõ cuõ, coù theå ñaõ khaáu hao heát hoaëc gaàn heát. Tuy nhieân, giá trị tài sản thuần còn lại cũng có thể làm cho phương pháp này đưa ra kết quả không chính xác khi mà giữa các công ty khác nhau thì quy mô đầu tư vào tài sản cố định cũng khác nhau , chính sách khấu hao cũng khác nhau làm cho giá trị khấu hao khác nhau... dẫn đến giá trị còn lại của toàn bộ tài sản thuần cũng khác nhau. 3.4 CHÍNH SAÙCH KINH TEÁ VÓ MO NHAÈM OÅN ÑÒNH VAØ PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Moät trong nhöõng ñoäng cô chính laøm cho caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi aùp duïng thuû thuaät chuyeån giaù khi ñaàu tö vaøo Việt Nam laø ñeå haïn cheá nhöõng toån thaát phaùt sinh trong Trang 61 + OÅn ñònh chính saùch phaùt trieån kinh teá - Hoàn thiện môi trường pháp lý: Hiện nay đa số các nhà đầu tư nước ngoài đều mong muốn Chính phủ Việt Nam sẽ đưa ra những chính sách, quy định ổn định, lâu dài và được áp dụng một cách bình đẳng để có thể yên tâm lập kế hoạch kinh doanh, quyết định đầu tư trong tương lai. Thêm vào đó, không nên áp dụng chính sách mới trong thời gian ngắn mà không có sự chuẩn bị trước, nhất là khi nó tác động không thuận lợi cho đối tác nước ngoài. Các Bộ, ngành, địa phương cần khẩn trương và nghiêm túc rà soát, sửa đổi, bổ sung và thậm chí loại bỏ các văn bản quy phạm pháp luật và các chính sách kinh tế Việt Nam đang gây khó khăn cho các nhà đầu tư vì không phù hợp với các quy định của thông lệ quốc tế - Tăng cường chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư kết hợp với công tác giám định công nghệ, máy móc thiết bị nhập vào Việt Nam. - Khắc phục tình trạng bộ máy quản lý cồng kềnh song hoạt động lại thiếu nhịp nhàng để nâng cao năng lực hành chính.: Song song với việc xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ngành, địa phương trong việc quản lý các doanh nghiệp FDI nhằm nâng cao trách nhiệm, thẩm quyền của từng cơ quan, các cơ quan chức năng này cũng cần có thái độ tôn trọng doanh nghiệp, đặc biệt không can thiệp quá sâu vào hoạt động của các doanh nghiệp nhằm bảo đảm tính tự chủ trong kinh doanh của các doanh nghiệp này - Việc lựa chọn đối tác (cả đối tác nước ngoài và đối tác Việt Nam): Việc kiểm tra năng lực của đối tác ngoài việc nghiên cứu tài liệu, hồ sơ pháp lý do bên đối tác cung cấp cần thông qua tiếp xúc giữa các bên, thông qua các công ty dịch vụ tư vấn đầu tư, các đại sứ quán, các cơ quan xúc tiến đầu tư thương mại hoặc các hiệp hội thương mại. + Bình ñaüng hoùa giöõa caùc loaïi hình ñaàu tö Hieän nay, ôû nöôùc ta vaãn coøn söï ñoái xöû khaùc nhau giöõa ba loaïi hình doanh nghieäp cô baûn laø DNNN, doanh nghieäp trong nöôùc vaø doanh nghieäp FDI. Tuy raèng keå töø naêm 2004, chuùng ta aùp duïng thoáng nhaát moät Luaät Thueá thu nhaäp chung cho caùc doanh Trang 62 + Caùc bieän phaùp giuùp oån ñònh ñoàng tieàn Việt Nam Ñöôïc phaân tích trong chöông II veà aûnh höôûng cuûa söï maát giaù tieàn ñoàng Việt Nam vaø laïm phaùt ñeán ñoäng cô thuùc ñaåy caùc MNC thöïc hieän thuû thuaät chuyeån giaù khi ñaàu tö vaøo Việt Nam. Do ñoù giaûi phaùp oån ñònh tieàn teä cuõng seõ goùp phaàn haïn cheá ñoäng löïc chuyeån giaù ñoàng thôøi seõ coù taùc duïng thu huùt theâm nhieàu nguoàn ñaàu tö tröïc tieáp vaø ñaàu tö giaùn tieáp töø nöôùc ngoaøi. Söï maát giaù lieân tuïc cuûa ñoàng tieàn Việt Nam so vôùi caùc caùc ñoàng tieàn maïnh khaùc laø ñieàu lo ngaïi cuûa caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Neáu tröôùc ñaây Nhaø nöôùc ta cho pheùp caùc doanh nghieäp FDI aùp duïng ñôn vò tieàn teä laø ngoaïi teä ñeå haïch toaùn keá toaùn laø ñieàu kieän ñeå hoï baûo toaøn voán ñaàu tö. Nhöng vieäc söû duïng phoå bieán ngoaïi teä trong giao dòch cuõng nhö trong tính toaùn noäi ñòa laø ñieàu kieän phaùt sinh quaù trình ñoâ-la hoùa neàn kinh teá. Tuy rằng mức độ đô-la hoá ở Việt Nam thấp hơn nhiều Campuchia và một số nước ở châu Mỹ, như: En Xanvado, Ecuador, Panama, những quốc gia được coi là đô-la hoá hoàn toàn, hay từ bỏ đồng nội tệ thay thế bằng ngoại tệ. Mâu thuẫn này có thể giải quyết bằng cách Việt Nam từng bước tăng cường giá trị đồng nội tệ. Nhưng khi thực hiện giải pháp này lại làm phát sinh một mâu thuẫn khác, đó là Việt Nam đang cố gắng theo đuổi chính sách tiền tệ liên tục phá giá nhẹ đồng bản tệ để khuyến khích xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu. Do đó, để làm mạnh đồng bản tệ, Việt Nam cần thực hiện một số giải pháp sau: Mt là, to iu kin  ng tin Vit Nam chuyn i c. Mt ch trng ln ca ng và Nhà nc ta là “nâng dn và tin ti thc hin y  tính chuyn i ca ng tin Vit Nam”. Mun thc hin c vic này, trc ht c Trang 63 Phn u cho ng Vit Nam chuyn i c tng phn t ra nhiu òi hi cho nn kinh t, trong ó vic kim ch lm phát là mt yêu cu bc thit. Thi gian qua, chúng ta ã rt thành công trong vic kim soát lm phát và duy trì lm phát  mc thp. Thành tu này cn c tip tc phát huy và duy trì trong tng lai. Ngoài ra, mc d tr ngoi hi cng cn phi c cng c và tng cng  NHNN có  tim lc can thip vào th trng ngoi hi, ngn chn các cú sc bt li tác ng n nn kinh t. Sau 17 nm i mi, chúng ta ã có nn kinh t tng trng cao, môi trng chính tr - kinh t - xã hi n nh, d tr ngoi hi ca Nhà nc tng liên tc qua các nm. ó là nhng tin  quan trng  tin Vit Nam có th chuyn i c. Hai là, thúc y tng trng ngoi thng ñeå taêng nguoàn thu ngoaïi teä.  ngoi thng phát trin òi hi phi xác lp mt h gii pháp thng nht, ng b và hiu qu. Trc mt, theo chúng tôi, cn tp trung vào my vic sau : - Tăng cường công nghiệp chế biến nông sản thực phẩm và xuất khẩu rau quả - Nâng cao hàm lượng công nghệ và đa dạng hóa cơ cấu xuất khẩu. - Nâng cao hàm lượng dịch vụ trong hàng hóa xuất khẩu. 3.5 CAÙC GIAÛI PHAÙP HOà TRÔÏ KHAÙC Việt Nam đang nỗ lực thu hút các nguồn đầu tư từ các nước trên thế giới, đặc biệt là luồng vốn đầu tư trực tiếp, điều này dẫn đến việc các tập đoàn đa quốc gia đến đầu tư kinh doanh ở Việt Nam thông qua các hình thức thành lập chi nhánh, công ty con. Sự hiện diện của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam thông qua các cơ sở thường trú hay các công ty Trang 64 con này đồng nghĩa với việc thị phần thị trường “nội bộ” của các tập đoàn này đã tiến hành thực hiện các hoạt động tại Việt Nam sẽ là đối tượng thuộc phạm vi quản lý của cơ quan thuế. Như vậy, thách thức đặt ra là cơ quan thuế Việt Nam có đủ khả năng giám sát và điều chỉnh giá của các giao dịch thực hiện trong thị trường “nội bộ” hay nói cách khác là giá của các giao dịch liên kết giữa các thành viên của một tập đoàn quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam với các thành viên hoạt động ở nước ngoài hay không? Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích về thuế của Việt Nam sao cho số thu thuế của Việt Nam không bị ảnh hưởng bởi sự gian lận thông qua giá giao dịch nội bộ trong các tập đoàn kinh tế đang làm ăn tại Việt Nam. + Hoaøn thieän caùc quy ñònh luaät phaùp veà thueá Vieäc hoaøn thieän heä thoáng thueá phaûi treân neàn taûng: nöôùc chuû nhaø kieåm soaùt ñöôïc chính saùch ñònh giaù chuyeån giao cuûa caùc MNC ñöa FDI vaøo nuôùc mình vöøa laøm cho caùc MNC traùnh ñöôïc nguy cô phaûi chòu toån thaát hai laàn (whipsawed) ôû giöõa caùc cô quan thueá cuûa hai phaùp quyeàn rieâng bieät (jurisditions) do coù söï choàng cheùo vaø maâu thuaãn cuûa caùc quy taéc ñaùnh thueá. Muïc tieâu ñieàu chænh laïi luaät thueá thu nhaäp ñeå phuø hôïp vôùi muïc tieâu hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi cuûa Việt Nam hieän nay, cuï theå bao goàm caùc noäi dung sau: - Hôïp nhaát hai loaïi thueá thu nhaäp doanh nghieäp vaø thu nhaäp caù nhaân thaønh moät loaïi thueá môùi laø thueá thu nhaäp doanh nghieäp. - Ñoái töôïng chòu thueá bao goàm caû phaùp nhaân vaø theå nhaân hoaït ñoäng kinh doanh vaø sinh soáng ôû Việt Nam. - Thueá thu nhaäp cuûa caù nhaân caàn tröø caùc khoaûn chöôùc giaûm do gia caûnh. - Thueá suaát thueá thu nhaäp aùp duïng thoáng nhaát ôû moät möùc baèng nhau cho taát caùc caùc doanh nghieäp du thuoäc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân hay ñaàu tö nöùôc ngoaøi. Taïo moâi tröôøng coâng baèng veà thueá cuõng laø ñieàu kieän ñeå caùc doanh nghieäp caïnh tranh laønh maïnh vaø kieåm soaùt laãn nhau. Tuy hieän nay, Việt Nam ñaõ coù moät luaät thueá aùp duïng chung cho ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö trong nöôùc nhöng moät soá chính khoaù khaùc khoâng aùp duïng coâng baèng giöõa hai khu vöïc ñaàu tö naøy. Theo quyeát ñònh 189/2000/QÑ-BTC ngaøy 24 /11/2000 thì Trang 65 tính ra chi phí tieàn thueâ ñaát cuûa doanh nghieäp FDI cao hôn khoaûn 7-9 laàn so vôùi doanh nghieäp trong nöôùc. Ngoaøi ra coøn loaïi giaù phí khaùc nhö tieàn ñieän, ñieän thoaïi, nhaân coâng cuûa cuõng coù söï cheânh leäch theo höôùng baát lôïi cho doanh nghieäp FDI. + Caûi caùch haønh chính Để góp phần đưa chính sách thuế vào cuộc sống và đạt được những kết quả như mong muốn thì việc tạo ra môi trường quản lý thuế tốt với một cơ chế hành thu hiện đại là điều hết sức cần thiết. Đẩy mạnh công tác tin học hoá ngành thuế, trong đó tập trung vào việc trang bị máy tính, soạn thảo các phần mềm quản lý hiệu quả, nâng cao năng lực xử lý thông tin máy tính cho cán bộ thuế và đặc biệt coi trọng vấn đề nối mạng để có thông tin từ các cơ quan liên quan như ngân hàng, kho bạc… Đây là yếu tố quan trọng để giúp cơ quan thuế đối chiếu, kiểm tra, kiểm soát các đoái töôïng noäp thueá. Tạo môi trường trong quản lý thuế: Quản lý thuế trong điều kiện phải đối mặt với những hạn chế phát sinh từ khu vực kinh tế không chính thức, cơ cấu tiền lương nghèo nàn cho công chức, viên chức Nhà nước, hệ thống pháp luật còn lỏng lẻo và kém hiệu quả… là một khó khăn không nhỏ cho cơ quan thuế. Những yếu tố văn hoá và chính trị, những điều kiện kinh tế và luật pháp tạo nên môi trường cho việc quản lý thuế. Aùp duïng moâ hình tröïc tuyeán trong quaûn lyù ngaønh thueá. Thực chất của mô hình này trước tiên dựa trên nguyên tắc phân công công việc theo chuyên môn hóa và lợi thế so sánh (Mô hình làm việc theo cấp vĩ mô và theo cấp vi mô), một nguyên tắc đang được khuyến khích áp dụng trong cải cách thủ tục hành chính để có thể rút ngắn được thời gian thực hiện, nâng cao chất lượng công việc, đồng thời dễ dàng kiểm tra trách nhiệm cá nhân. Thực hiện tốt mô hình quản lý trực tuyến có thể tạo tiền đề để tiến tới cải cách thủ tục hành chính và sắp xếp tinh gọn bộ máy mạnh hơn nữa theo hướng hình thành hai khối: khối quản trị nội bộ: đảm nhận những loại công việc nội bộ như công tác bộ máy, hành chính, tài vụ, thi đua… và khối quản lý thực hiện các thủ tục hành chính thuế: quản lý doanh nghiệp tư vấn, ấn chỉ, thanh kiểm tra… Trang 66 Mục đích cuối cùng là ngày càng hiện đại hoá các dịch vụ hành chính về thuế, thực hiện tốt yêu cầu thu ngân sách đồng thời để ngành thuế thực sự là người đồng hành với doanh nghiệp. + Choáng tham nhuõng Trong moät baøi phaùt bieåu Thuû töôùng Phan Vaên Khaûi ñaõõ noùi: “Bây giờ, các chính sách đã có nhiều tiến bộ nhưng bên dưới vẫn còn nhiều tiêu cực. Ví dụ như chính sách thuế đúng nhưng người hành thu không đúng, hành hạ người ta thì chính sách đó cũng mất tác dụng... Hiện nay, lãnh đạo nhiều tỉnh, thành phố cũng đã biết chăm lo cho doanh nghieäp, nhưng cán bộ, công chức không làm đúng các quy định của tỉnh, thành phố, của Chính phủ, nhũng nhiễu, tiêu cực còn rất nặng nề. Đại diện của Phòng Thương mại Mỹ nói tham nhũng ở nước ta tràn lan, làm vô hiệu hóa bộ máy Nhà nước, có pháp quyền nhưng hóa ra là lại vô pháp quyền. Chúng ta nghe thì có thể cảm thấy khó chịu nhưng đó là thực tế và chúng ta phải thấy đó là điều rất đau lòng. Không biết các đồng chí nghĩ sao nhưng tôi thấy đó là sự thật... Ta cứ nói là lo cho dân nhưng đâu cũng có tiêu cực thì người ta đâu có tin mình. Trong nhiều năm làm thủ tướng, tôi canh cánh một điều trong lòng, và chắc là cả đến lúc nghỉ hưu, là bộ máy chúng ta hư hỏng, làm sao đẩy lùi được... Từ nay đến đầu năm 2005, tôi sẽ cho thành lập các tổ công tác để kiểm tra, rà soát hết lại các thủ tục, những gì gây khó khăn vướng mắc cho các doanh nghiệp để xem thế nào... Mọi việc nếu đều được công khai, minh bạch hóa thì làm sao nền kinh tế không lành mạnh? Chỗ nào sai mà không sửa thì đó là nguy cơ cho đất nước.” Roõ raøng vaán ñeà tham nhuõng trong heä thoáng coâng quyeàn ôû Việt Nam ñaõ ôû möùc thaät traàm troïng. Noù laøm suy giaûm nieàm tin cuûa nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo chính saùch thu huùt hoï vaø söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa neàn kinh teá Việt Nam. Moät khi nieàm tin trong ñaàu tö suy giaûm thì ñoàng nghóa vôùi vieäc ñaùnh giaù ruûi ro taêng leân. Keát quaû naøy laøm ngaên caûn moät soá nhaø ñaàu tö ñeán Việt Nam, moät soá khaùc laïi tìm caùch haïn cheá ruûi ro naøy maø ñieån hình nhaát laø thuû thuaät chuyeån giaù. Giaûi quyeát vaán ñeà tham nhuõng laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå thu huùt nguoàn voán FDI vaø nhöõng nhaø doanh nghieäp chaân chính. Trang 67 PHAÀN KEÁT LUAÄN Thực hiện thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, thời gian qua các công ty đa quốc gia đã góp phần đáng kể trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế tại các nước được đầu tư, góp phần thu ngắn khoảng cách giữa các nước đang phát triển và các nước phát triển. Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực thì mục tiêu của các tập đoàn kinh tế này vẫn là tối đa hóa lợi nhuận thông qua việc hình thành mối quan hệ giữa các công ty mẹ và công ty con, giữa các công ty con với nhau và định giá chuyển giao là chính sách được hầu hết các công ty đa quốc gia sử dụng. Những giao dịch này mang tính chuyển giao và diễn ra trên nhiều khía cạnh từ tài sản hữu hình (máy móc, thiết bị) đến vô hình (nhãn hiệu, độc quyền quảng cáo). Giá trị các giao dịch này là giá chuyển giao và xu hướng định giá chuyển giao phải sao cho có lợi nhất. Định giá chuyển giao cũng là một vấn đề tế nhị và phức tạp vì các chuyển giao trên thị trường nội bộ ngày càng đa dạng, do vậy cơ sở để xác định giá cả trong nghiệp vụ chuyển giao có phản ánh đúng giá trị của nghiệp vụ chuyển giao hay không là một việc làm khó khăn. Ngoài ra, các thông tin để so sánh, cơ sở kiểm soát đánh giá không phải lúc nào cũng có sẵn ở mức chấp nhận được để đưa ra những phán quyết hợp lý. Nhaát laø trong ñieàu kieän Việt Nam chöa xaây döïng moät cô sôû phaùp lyù caàn thieát, moät löïc löôïng caùn boä ñuû naêng löïc ñònh giaù, moät nguoàn döõ lieäu ñuû thoâng tin ñeå so saùnh giaù caû thì coâng taùc choáng chuyeån giaù laø ñieàu khoâng theå thöïc hieän troïn veïn. Ñaõ ñeán luùc chuùng ta haõy baét ñaàu, duø coù khoù khaên, nhöng seõ laø nhöõng vieäc laøm ñem laïi lôïi ích raát lôùn. Keát quaû ñoù khoâng phaûi laø chæ coù taêng nguoàn thu ngaân saùch maø laø taïo ra söï coâng baèng trong moâi tröôøng kinh doanh ôû Việt Nam - laø cô sôû ñeå hy voïng neàn kinh teá Việt Nam caát caùnh. Trang 68 PHUÏ LUÏC BiÖn ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ thÞ tr−êng trong quan hÖ giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt TRÝch tõ th«ng t− 13/2001/TT-BTC §Ó ®¶m b¶o x¸c ®Þnh ®óng nghÜa vô nép thuÕ cña c¸c doanh nghiÖp, trong qu¸ tr×nh kiÓm tra ®Þnh kú hoÆc kiÓm tra b¸o c¸o quyÕt to¸n thuÕ cña doanh nghiÖp, nÕu ph¸t hiÖn cã c¸c vÊn ®Ò bÊt hîp lý vÒ gi¸ hoÆc tû suÊt thu nhËp trong c¸c giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt, c¬ quan thuÕ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p d−íi ®©y ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ cña doanh nghiÖp: 1. Ph−¬ng ph¸p so s¸nh gi¸ thÞ tr−êng: C¬ quan thuÕ cã thÓ sö dông gi¸ s¶n phÈm, hμng ho¸, dÞch vô trªn thÞ tr−êng ®Ó Ên ®Þnh cho s¶n phÈm, hμng ho¸, dÞch vô trao ®æi, bu«n b¸n néi bé gi÷a c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt. §iÒu kiÖn ®Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh gi¸ thÞ tr−êng: (i) Kh«ng cã sù kh¸c nhau gi÷a 2 nghiÖp vô kinh doanh ®−îc so s¸nh ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ giao dÞch nh− chÊt l−îng hμng ho¸, nh·n hiÖu hμng ho¸, ®iÒu kiÖn giao hμng, quan hÖ thanh to¸n. (ii) Tr−êng hîp cã sù kh¸c nhau trong viÖc so s¸nh 2 nghiÖp vô kinh doanh th× cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p tÝnh to¸n ®Ó lo¹i trõ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ giao dÞch. VÝ dô : Mét C«ng ty dÇu nhên cña n−íc ngoμi b¸n cho doanh nghiÖp liªn doanh A t¹i ViÖt nam (Doanh nghiÖp A lμ doanh nghiÖp liªn doanh gi÷a C«ng ty dÇu nhên n−íc ngoμi ®ã vμ mét C«ng ty t¹i ViÖt Nam) 1.200 lÝt dÇu nhên víi gi¸ 1500 USD, tr¶ tiÒn sau 6 th¸ng. Còng thêi gian ®ã, C«ng ty dÇu nhên n−íc ngoμi ®ã b¸n cho doanh nghiÖp B lμ doanh nghiÖp ®éc lËp t¹i ViÖt Nam 1000 lÝt dÇu nhên víi gi¸ lμ 1000 USD víi ®iÒu kiÖn thanh to¸n ngay. Gi¶ sö l·i suÊt tÝn dông th−¬ng m¹i trªn thÞ tr−êng kú h¹n 6 th¸ng lμ 5%. Khi x¸c ®Þnh thu nhËp cña XÝ nghiÖp liªn doanh A, c¬ quan thuÕ ViÖt Nam cã thÓ x¸c ®Þnh Trang 69 l¹i gi¸ dÇu nhên trong hîp ®ång trªn c¨n cø vμo gi¸ so s¸nh theo hîp ®ång cña C«ng ty B nh− sau: §¬n gi¸ mét lÝt dÇu nhên theo h×nh thøc thanh to¸n sau 6 th¸ng: 1.000 USD + 1.000 USD x 5% ---------------------------------------- = 1.05 USD lÝt 1.000 lÝt dÇu Gi¸ Ên ®Þnh cho hîp ®ång gi÷a C«ng ty liªn doanh A vμ C«ng ty dÇu nhên n−íc ngoμi lμ: 1.200 lÝt dÇu x 1.05 USD/lÝt = 1.260 USD. 2. Ph−¬ng ph¸p sö dông gi¸ b¸n ra ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ mua vμo: Tr−êng hîp ®¬n vÞ th−¬ng nghiÖp cã nguån hμng ho¸ mua vμo do mét xÝ nghiÖp liªn kÕt ë n−íc ngoμi cung cÊp vμ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ mua thùc tÕ trªn thÞ tr−êng tù do, c¬ quan thuÕ cã thÓ sö dông gi¸ b¸n ra cña ®¬n vÞ th−¬ng nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ mua vμo theo c«ng thøc sau : Gi¸ mua = vμo Gi¸ b¸n ra cho xÝ nghiÖp ®éc lËp (trõ thuÕ nhËp khÈu, nÕu cã) Gi¸ b¸n cho xÝ nghiÖp ®éc lËp (trõ thuÕ nhËp khÈu, nÕu cã) Tû lÖ l·i gép b×nh qu©n ngμnh th−¬ng nghiÖp Tû lÖ l·i gép b×nh qu©n ngμnh th−¬ng nghiÖp cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vμo sè liÖu tû lÖ l·i gép cña c¸c mÆt hμng kh¸c cña ®¬n vÞ ®ã thu mua tõ xÝ nghiÖp ®éc lËp vμ b¸n cho c¸c xÝ nghiÖp ®éc lËp hay tû lÖ l·i gép cña c¸c ®¬n vÞ th−¬ng nghiÖp ®éc lËp kh¸c. Tû lÖ l·i gép ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau : Tû lÖ l·i gép = Doanh thu thuÇn - Gi¸ vèn hμng b¸n --------------------------------------- --- x 1 00% Doanh thu thuÇn (Sè liÖu c¨n cø vμo b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp) Trang 70 Ph−¬ng ph¸p sö dông gi¸ b¸n ra ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ mua sÏ kh«ng ¸p dông trong tr−êng hîp: - Hμng ho¸ s¶n phÈm tr−íc khi b¸n ra ®· gia c«ng, chÕ biÕn, l¾p r¸p, thay h×nh ®æi d¹ng, t¨ng thªm gi¸ trÞ sö dông; - Hμng ho¸ s¶n phÈm tr−íc khi b¸n ra ®−îc g¾n víi nh·n hiÖu th−¬ng m¹i, tªn th−¬ng m¹i cã gi¸ trÞ cao trªn thÞ tr−êng. - Thêi gian gi÷a thêi ®iÓm mua hμng vμ thêi ®iÓm b¸n hμng kÐo dμi trªn mét n¨m vμ trong thêi gian ®ã thÞ tr−êng cã sù biÕn ®éng lín vÒ gi¸ c¶. VÝ dô : Mét doanh nghiÖp A t¹i ViÖt Nam lμ doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoμi ®Çu t− tõ C«ng ty B s¶n xuÊt r−îu cña n−íc ngoμi. Doanh nghiÖp A ®éc quyÒn tiªu thô s¶n phÈm cña C«ng ty B t¹i thÞ tr−êng ViÖt Nam. Trong n¨m 1999 doanh nghiÖp A nhËp khÈu tõ C«ng ty B 10.000 lÝt r−îu, ®· nép thuÕ nhËp khÈu, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt theo Ên ®Þnh cña H¶i quan lμ 75.000 USD vμ trong n¨m tiªu thô toμn bé sè r−îu víi doanh sè quy ®æi lμ 185.000 USD. Cuèi n¨m 1999 c¬ quan thuÕ x¸c ®Þnh gi¸ mua vμo s¶n phÈm r−îu cña XÝ nghiÖp A nh− sau: Doanh thu thuÇn = Doanh thu b¸n hμng - ThuÕ nhËp khÈu. = 185.000 USD - 75.000 USD = 110.000 USD Gi¸ b¸n ra (trõ thuÕ nhËp khÈu) 110.000 USD ----------- ------ 10.000 lÝt 11 USD/lÝt Gi¶ sö tû lÖ l·i gép b×nh qu©n ngμnh kinh doanh r−îu lμ 10% Gi¸ mua vμo = 11 USD lÝt - 11 USD lÝt x 10% = 9,9 USD lÝt. 3. Ph−¬ng ph¸p sö dông gi¸ thμnh toμn bé ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ. Tr−êng hîp mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, chÕ biÕn b¸n thμnh phÈm vμ giao toμn bé cho xÝ nghiÖp liªn kÕt, kh«ng cã s¶n phÈm b¸n ra trªn thÞ tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ so s¸nh, c¬ quan thuÕ cã thÓ c¨n cø vμo sæ s¸ch kÕ to¸n h¹ch to¸n chi phÝ cña ®¬n vÞ ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp cña ®¬n vÞ ®ã theo c«ng thøc sau : Trang 71 Thu nhËp Ên ®Þnh Tæng gi¸ thμnh toμn bé s¶n phÈm Tû lÖ thu nhËp rßng b×nh qu©n ngμnh s¶n xuÊt Tæng gi¸ thμnh toμn bé s¶n phÈm giao trong kú Gi¸ vèn hμng giao trong kú Chi phÝ giao hμng trong kú` Chi phÝ qu¶n lý chung trong kú Tû lÖ thu nhËp rßng b×nh qu©n ngμnh s¶n xuÊt cã thÓ x¸c ®Þnh c¨n cø vμo sè liÖu tû lÖ thu nhËp rßng cña c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ®éc lËp kh¸c. Tû lÖ thu nhËp rßng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc : Tû lÖ thu nhËp rßng Thu nhËp thuÇn tr−íc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp --------------------------------------------------------------------- ------ Gi¸ vèn hμng b¸n + Chi phÝ b¸n hμng + Chi phÝ qu¶n lý chung (Sè liÖu c¨n cø vμo b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp). VÝ dô : Mét doanh nghiÖp may mÆc A t¹i ViÖt nam lμ liªn doanh gi÷a mét C«ng ty B cña n−íc ngoμi vμ mét C«ng ty ViÖt nam. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp may mÆc A lμ s¶n xuÊt gia c«ng hμng may mÆc vμ giao toμn bé cho C«ng ty B t¹i n−íc ngoμi. Gi¶ sö trong n¨m 1999, doanh nghiÖp A giao cho C«ng ty B 10.000 bé quÇn ¸o víi gi¸ Ên ®Þnh lμ 10 USD/ bé. Sæ s¸ch kÕ to¸n cña xÝ nghiÖp A trong n¨m 1999 cã sè liÖu sau : Gi¸ vèn hμng b¸n 80.000 USD Chi phÝ giao hμng 6.000 USD Chi phÝ qu¶n lý chung 12.000 USD Tæng gi¸ thμnh toμn bé 98.000 USD Doanh nghiÖp A vμ C«ng ty B t¹i n−íc ngoμi lμ hai Doanh nghiÖp liªn kÕt, c¬ quan thuÕ cã thÓ Ên ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ nh− sau: Trang 72 Gi¶ sö c¬ quan thuÕ x¸c ®Þnh ®−îc tû lÖ thu nhËp rßng b×nh qu©n ngμnh s¶n xuÊt may mÆc lμ 10%. Thu nhËp Ên ®Þnh = 98.000 USD x 10%. Tr−êng hîp ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt hîp lý vÒ gi¸ nh−ng ch−a cã ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p trªn, c¬ quan thuÕ cÇn th«ng b¸o ®Ó doanh nghiÖp xuÊt tr×nh c¸c chøng tõ cã liªn quan vμ yªu cÇu doanh nghiÖp cam ®oan b»ng v¨n b¶n tÝnh hîp ph¸p cña c¸c chøng tõ ®· cung cÊp. DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Tieáng Vieät 1. Vieän Nghieân cöùu Taøi chính - 2000, Ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù taïi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh 2. Nguyeãn Ngoïc Thanh - 1999, “Hieän töôïng chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia; taùc ñoäng tieâu cöïc vaø giaûi phaùp khaéc phuïc “, taïp chí taøi chính soá 421, trang 18-21 3. Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi - 1987, 1996, 2000 4. Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp – 1998, 2003 5. Thoâng tö 13/2001/TT-BTC ngaøy 08/3/2001, “Höôùng daãn thöïc hieän caùc quy ñònh veà thueá ñoái vôùi hình thöùc ñaàu tö theo luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vit Nam” 6. Taøi lieäu trong hoäi thaûo veà ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù ngaøy 12/10/1999 Tieáng Anh 7. OECD – 1997, Transfer Pricing Guidelines for MNE and Tax Adminis trations 8. OECD – 1995, The OECD's Guidelines on dealing with commercial transactions between different parts of a multinational group 9. Manfred Davidmann – 1996, Transfer Pricing and Taxation