Luận văn Đánh giá ảnh hưởng của việc sử dụng các nguồn lực tự nhiên trong hộ gia đình tới thu nhập và an toàn lương thực của hộ nông dân huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

rõ rệt, đó là kết quả của sự bất lợi về yếu tố xa thị trường, giao thông không thuận lợi. Qua biểu đồ 2.7 ta thấy rõ sự khác biệt về nguồn thu của các nhóm hộ ở các vùng nghiên cứu. Biểu đồ 3.7. Biểu đồ các nguồn thu của nhóm hộ 0 2000 4000 6000 8000 Thu từ TT Thu từ CN Thu từ LN Thu khác Nguồn thu nhập M ức th u nh ập Vùng T. tâm Vùng giữa Vùng thượng Thu nhập bình quân/hộ của các nhóm khác nhau dẫn tới thu nhập bình quân đầu người, chúng ta xem xét vấn đề này qua bảng sau: Biểu đồ: 2.7 Cơ cấu nguồn thu của hộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 62 Bảng 2.13. Thu nhập tính bình quân/người/tháng của các nhóm hộ ĐVT: 1.000đ Vùng trung tâm Vùng giữa Vùng thƣợng 232,81 (131,38) 276,78 (211,07) 157,08 (98,87) Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Ghi chú: - Giá trị trong (…) là độ lệch chuẩn của mẫu với α= 0,1 - Kiểm định Kruskal- Wallis cho thấy có sự khác biệt mang ý nghĩa thống kê về thu nhập bình quân/người/tháng giữa các nhóm hộ ở mức độ tin cậy 99% Qua số liệu trên ta thấy thu nhập/người/tháng có sự chênh lệch đáng kể. Trong khi ở vùng giữa đạt 276,78 nghìn đồng/người/tháng thì ở vùng thượng chỉ đạt 157,08 nghìn đồng. Về mặt con số điều này hoàn toàn dễ hiểu vì vùng giữa có thu nhập/ hộ/năm cao nhất và quy mô nhân khẩu của nhóm hộ này cũng là nhỏ nhất, trong khi đó thì vùng thượng thu nhập của hộ đã thấp hơn thì quy mô nhân khẩu của hộ lại lớn nhất. Đây là chỉ tiêu quan trọng đánh giá mức độ an toàn lương thực của hộ gia đình, vì khi nguồn tự cung lương thực, thực phẩm của hộ không đủ thì hộ nào có thu nhập đầu người cao hơn sẽ có khả năng hơn để mua ở ngoài. 2.3.1.2. Thu nhập từ một số cây trồng chính Định Hoá là một huyện thuần nông, thu nhập chủ yếu vẫn là từ hoạt động trồng trọt. Để đánh giá rõ hơn tình hình sử dụng nguồn lực, chúng ta tập trung nghiên cứu nguồn thu từ một số cây trồng chính dựa trên khai thác nguồn lực tự nhiên chính là đất nông nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 63 Bảng 2.14. Thu nhập từ sản xuất một số cây trồng chính của các nhóm hộ ĐVT : 1000 đồng Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng Giá trị % Giá trị % Giá trị % Thu từ TT 5.119,64 100,00 7.588,08 100,00 4.767,05 100,00 Thu từ lúa 3.397,04 66,35 2.679,94 35,32 4.388,25 92,05 Thu từ ngô 35,79 0,70 12,96 0,17 88,67 1,86 Thu từ chè 1.686,81 32,95 4.890,16 64,45 276,13 5,79 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Trên đây là thu nhập từ ba loại cây trồng chính của các nhóm hộ. Đây là ba loại cây trồng mà hộ nông dân miền núi Thái Nguyên sản xuất nhiều nhất trong hoạt động sản xuất trồng trọt. Phân tích trước cho chúng ta thấy tại thời điểm tác giả nghiên cứu thì thu nhập chính của các nhóm hộ nông dân ở Định Hoá là từ sản xuất trồng trọt, do đó việc sử dụng nguồn đất của mình để trồng loại cây gì cho phù hợp với thế mạnh của vùng sẽ quyết định thu nhập của các hộ. Bảng 2.14 cho ta thấy rõ sự khác nhau nguồn thu từ trồng trọt giữa các vùng : - Cây lúa : theo kiểm định Kruskal- Wallis thì thu nhập từ lúa giữa các vùng có sự khác biệt mang ý nghĩa thống kê ở mức độ tin cậy 94%. Vùng thượng là vùng có thu nhập từ lúa bình quân/hộ cao nhất và thấp nhất là vùng giữa. Điều này là hoàn toàn phù hợp với thực tế, xem bảng 3.3 và 3.4 ta thấy vùng thượng là vùng có diện tích đất nông nghiệp bình quân/hộ cao nhất và cũng là vùng có diện tích đất bằng và diện tích được tưới 2 vụ cao nhất, đặc điểm này rất phù hợp với sản xuất cây lúa. Ngược lại thì vùng giữa là vùng có diện tích được tưới 2 vụ rất thấp nên cây lúa ở đây không đem lại nguồn thu lớn. - Cây ngô : tuy là cây trồng có giá trị kinh tế nhưng ở Định Hoá thì không được trồng nhiều nếu như không muốn nói là nguồn thu từ cây trồng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 64 này là không đáng kể, điều này ngược lại với Võ Nhai cũng là một huyện miền núi của Thái Nguyên. Diện tích tưới một vụ và không chủ động tưới tiêu ở Định Hoá cũng nhiều do vậy các hộ ở đây cũng nên đánh giá những diện tích phù hợp để trồng ngô nhằm tăng thu nhập cho gia đình. - Cây chè : loại cây công nghiệp có giá trị và đem lại nguồn thu lớn cho các hộ nông dân Thái Nguyên nói chung và Định Hoá nói riêng. Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là không có sự đồng đều giữa các vùng khác nhau, điều này thể hiện rất rõ qua bảng 3.11. Qua kiểm định Kruskal- Wallis cho thấy thu nhập từ cây chè giữa các vùng có sự khác nhau ở độ tin cậy 99,99%. Vùng giữa có thu nhập từ cây chè cao nhất với mức bình quân/hộ là 4.890,16 nghìn đồng và chiếm tới 64,45% nguồn thu từ trồng trọt của nhóm hộ này. Điều này cũng dễ hiểu vì vùng này có diện tích đất rất phù hợp với cây chè và chè đã trở thành nguồn thu chính của các hộ ở vùng này. Trong khi đó thu nhập từ cây chè ở vùng thượng là rất thấp và không đáng kể, đây là vấn đề cần quan tâm vì vùng thượng có diện tích đất dốc cũng tương đối lớn. Qua phân tích ở trên ta thấy mỗi nhóm hộ đều có loại cây trồng làm nguồn thu chính. Ta xem bảng dưới đây : Bảng 2.15. Cây trồng cho thu nhập chính của các vùng nghiên cứu Vùng Số thứ tự Trung tâm Giữa Thƣợng Cây trồng số 1 Lúa Chè Lúa Cây trồng số 2 Chè Lúa - Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Như vậy ta thấy vùng trung tâm và vùng giữa đều có 2 loại cây trồng cho thu nhập chính, trong khi đó vùng thượng chỉ có cây lúa. Chính điều này làm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 65 cho thu nhập của vùng thượng rất thấp, vì chúng ta biết với diện tích đất nông nghiệp khiêm tốn như Định Hoá thì nguồn thu từ cây lúa có cao thì cũng chỉ đáp ứng được khoản lương thực trong gia đình là cùng. Do đó để tăng thu nhập từ trồng trọt, phát triển kinh tế hộ gia đình thì vùng thượng phải tìm cây trồng mới phù hợp với diện tích đất dốc, đất không chủ động được nước tưới tiêu. Như các phần trên nghiên cứu ta thấy vùng thượng là vùng có ưu thế hơn về nguồn lực tự nhiên cũng như nhân lực nhưng thu nhập lại thấp hơn các vùng khác. Vậy vấn đề đặt ra ở đây là nguyên nhân nào đã dẫn tới sự khác biệt đó, để trả lời câu hỏi này chúng ta đi xem xét các yếu tố sau. 2.3.2. Hiệu quả sản xuất của các hộ điều tra Như các phần trước phân tích chúng ta thấy rằng các yếu tố như nguồn vốn, lao động giữa các nhóm hộ không có sự khác biệt mang ý nghĩa thống kê, do vậy chúng ta tập trung vào các yếu tố sản xuất và sử dụng nguồn lực đất. Để làm rõ hơn sự khác biệt kết quả sản xuất giữa các nhóm hộ ta đi nghiên cứu một số chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 66 Bảng 2.16: Giá trị sản xuất và chi phí sản xuất của các nhóm hộ ĐVT: 1.000 đồng Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng GO IC 14.051,55 3.008,87 16.624,70 2.718,63 9.054,32 1.256,21 GOtt ICtt 7.148,58 2.028,94 9.141,23 1.553,15 5.421,50 654,45 GOcn ICcn 2.978,10 971,93 2.803,23 1.165,47 2.713,65 564,09 GOlúa IClúa 3.882,50 485,56 3.300,00 620,06 4.894,88 506,62 GOchè ICchè 3.183,13 1.496,31 5.805,25 915,09 300,00 23,88 Nguồn: Số liệu điều tra 2005 2.3.2.1. Hiệu quả sử dụng đất Bảng 2.17. Hiệu quả sản xuất trồng trọt tính trên 1 ha đất nông nghiệp ĐVT: 1.000 đồng Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng GO trồng trọt/ ha 23.484,43 23.958,91 18.400,25 VA trồng trọt/ ha 17.927,25 20.395,04 15.901,79 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Theo bảng trên ta thấy giá trị sản xuất/ha từ trồng trọt của vùng thượng thấp hơn hai vùng còn lại là rất nhiều, còn sự chênh lệch giữa vùng trung tâm và vùng giữa là không đáng kể. Qua kiểm định Kruskal- Wallis cho thấy có sự khác biệt đáng chú ý thống kê về chỉ tiêu này giữa các vùng với độ tin cậy 96%. Như vậy ta thấy các hộ ở vùng thượng chưa tận dụng hết nguồn đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 67 nông nghiệp mà mình đang có quyền sử dụng dẫn tới thu nhập từ trồng trọt/ha cũng thấp hơn so với hai vùng còn lại và chỉ đạt 15.901,79 nghìn/ha trong khi đó thu nhập từ trồng trọt/ha của vùng giữa đạt tới 20.395,04 nghìn/ha. Chính việc không tận dụng tốt nguồn đất nông nghiệp trong sản xuất và bố trí các loại cây trồng đã góp phần vào giảm nguồn thu của nhóm hộ ở vùng thượng. 2.3.2.2. Hiệu quả sử dụng vốn Bảng 2.18. Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư các lĩnh vực của nhóm hộ ĐVT: Lần Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng GO/IC 4,68 6,16 7,28 VA/IC 3,68 5,16 6,28 GOtt/ICtt 3,52 5,88 8,28 GOcn/ICcn 3,03 2,41 4,58 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Qua bảng số liệu trên ta thấy tuy thu nhập của vùng thượng thấp nhưng hiệu quả của vốn đầu tư lại cao hơn. Hay nói cách khác chi phí để tạo ra một đơn vị thu nhập của nhóm hộ ở vùng thượng thấp hơn hai vùng còn lại. Lý giải cho điều này là sự thuận lợi hơn về độ phì nhiêu của đất, diện tích đồng cỏ, thức ăn tận dụng…Như vậy ta thấy để tăng thu nhập thì hộ nông dân ở khu vực này phải phát huy hết nguồn lực sẵn có vì chính họ là người có nguồn lực ưu thế hơn các hộ ở vùng khác. 2.3.2.3. Hiệu quả sử dụng lao động Bảng 2.19. Hiệu quả sử dụng lao động của các nhóm hộ ĐVT: 1.000 đồng Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng GO/Lao động 3903,21 4721,81 2574,69 VA/Lao động 3069,63 3949,65 2217,47 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 68 Việc thu nhập/hộ có sự khác nhau rõ rệt trong khi quy mô lao động của hộ là không khác nhau nhiều dẫn tới giá trị sản xuất và thu nhập trên lao động cũng khác nhau. Vùng thượng là vùng có thu nhập/ lao động quy là thấp nhất chỉ đạt 2.217,47 nghìn đồng, trong khi vùng giữa đạt 3.949,65 nghìn đồng. Sự chênh lệch quá lớn này cho thấy hiệu quả sử dụng sức lao động ở Định Hoá nói chung là không cao, nhất là vùng xa trung tâm, điều đó dẫn tới nếu không đủ vốn hoặc đất canh tác, hoặc không sử dụng các nguồn lực này một cách hiệu quả thì việc sức lao động dồi dào hay quy mô gia đình lớn lại là gánh nặng làm giảm thu nhập tính trên đầu người của hộ. 2.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả và hiệu quả sản xuất của các hộ điều tra 2.3.3.1. Yếu tố thuỷ lợi trong sản xuất trồng trọt ở các vùng nghiên cứu Thuỷ lợi ở vùng cao, miền núi đó chính là nguồn lực nước từ các khe suối, sông nhỏ và các đập nhỏ được ngăn để giữ nước mưa và nước suối. Vùng nào thuận hơn về nguồn nước này có thể sẽ đem lại kết quả trồng trọt tốt hơn, nhất là cây lúa. Chúng ta đánh giá yếu tố này qua bảng sau : Bảng 2.20. Đánh giá yếu tố thuỷ lợi trong sản xuất lúa của các nhóm hộ Chỉ tiêu ĐVT Trung tâm Giữa Thƣợng Diện tích được tưới 2 vụ ha 0,06 0,11 0,15 Thu nhập từ trồng lúa 1.000đ 3397,04 2679,94 4388,25 GOlúa/IClúa lần 8,00 5,32 9,66 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Qua bảng trên ta thấy vùng có ưu thế về thuỷ lợi nhất là vùng thượng và cũng là vùng có thu nhập từ lúa là cao nhất và hiệu quả giá trị sản xuất cây lúa/chi phí cũng là cao nhất. Qua đó cho chúng ta thấy nước là nguồn lực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 69 quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và vùng nào tận dụng được nguồn lợi này thì cũng góp phần tăng thu nhập cho hộ gia đình hơn. 2.3.3.2. Yếu tố thị trường đối với sản xuất và thu nhập của hộ Ở đây chúng ta muốn nói đến là sự tiếp cận thị trường của hộ gia đình, nếu vùng nào gần thị trường hơn sẽ có ưu thế hơn về lưu thông hàng hoá, mua bán vật tư, nông sản phẩm…Chúng ta đi nghiên cứu giá trị sản phẩm được các hộ bán ra thị trường qua bảng sau. Bảng 2.21. Giá trị sản phẩm bán ra thị trường của các nhóm hộ ĐVT : 1.000 đồng Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng Sản phẩm trồng trọt 3.444,95 5.938,25 944,31 Sản phẩm chăn nuôi 2.978,10 2.752,23 2.621,60 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Qua kiểm định Kruskal- Wallis cho thấy giá trị sản phẩm trồng trọt bán ra giữa các vùng có sự khác nhau mang ý nghĩa thống kê ở mức độ tin cậy 99%. Vùng trung tâm có giá trị sản phẩm trồng trọt tính trung bình/hộ bán ra thị trường là lớn nhất với 5.938,25 nghìn đồng, vùng giữa 3.444,95 nghìn, vùng thượng là thấp nhất chỉ đạt 944,31 nghìn đồng. Như vậy sự khác biệt ở đây chính là vùng thượng so với hai vùng còn lại, sản phẩm bán ra thị trường nhiều hay ít có hai khía cạnh, một là hộ nông dân không có sản phẩm để bán hoặc là có sản phẩm nhưng không có thị trường để bán. Vùng thượng ở đây rơi vào trường hợp thứ nhất, bởi vì giá trị sản xuất trồng trọt vùng này 92,05% là từ cây lúa, mà thóc ở Định Hoá thì chủ yếu để phục vụ nhu cầu lương thực gia đình, không có để trở thành hàng hoá. Sở dĩ hai vùng còn lại có giá trị sản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 70 phẩm trồng trọt bán ra khá hơn vì hai vùng này có cây chè là một trong hai cây trồng chính cho thu nhập chủ yếu. Chè là một cây trồng có tính hàng hoá cao và khi đã phát triển thành vùng tập trung thì sẽ cho nguồn thu thường xuyên có giá trị. Sản phẩm chăn nuôi bán ra thị trường giữa các vùng không có sự khác nhau lớn và giá trị cũng không lớn, điều này dễ hiểu vì chăn nuôi ở Định Hoá vẫn mang tính nhỏ lẻ, chăn thả tận dụng nguồn thức ăn là chủ yếu, một phần nhỏ làm nguồn thực phẩm tự cấp, phần còn lại bán ra thị trường. Vấn đề thị trường ở đây chúng ta cần quan tâm đó là tính hai chiều của nó, đó là có sản phẩm hàng hoá sẽ hình thành thị trường và có thị trường, dễ tiệp cận thị trường sẽ kích thích sản xuất nếu vùng đó có nguồn lực phù hợp với việc phát triển loại hàng đó. Vì vậy khoảng cách gần thị trường hoặc giao thông thuận tiện hơn cũng sẽ thúc đẩy việc sản xuất và tăng thu nhập cho hộ gia đình. 2.3.3.3. Yếu tố kinh nghiệm sản xuất Kinh nghiệm ở đây chúng ta muốn nói tới đó là phong tục tập quán hay nói cách khác là yếu tố dân tộc, trình độ học vấn, tiếp cận với các chương trình khuyến nông. Mỗi dân tộc thường có cách canh tác khác nhau, quan điểm về phát triển kinh tế cho gia đình. Trình độ học vấn đánh giá khả năng nắm bắt, vận dụng với kỹ thuật mới. Tiếp xúc khuyến nông là cơ hội để hộ nông dân tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới. Bảng 2.22. Các yếu tố tác động tới kinh nghiệm sản xuất Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng Tuổi bình quân của chủ hộ (năm) 48,85 42,25 39,95 Số hộ là dân tộc kinh (%) 40,00 57,50 5,00 Số hộ là dân tộc thiểu số (%) 60,00 42,50 95,00 Trình độ trung bình chủ hộ (lớp) 6,28 7,13 7,33 Số hộ tiếp cận khuyến nông (%) 77,50 82,50 72,50 Nguồn : Số liệu điều tra năm 2005 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 71 Qua bảng trên ta thấy các yếu tố ít nhiều đều có sự khác nhau : Về tuổi của chủ hộ thì trung bình cao nhất là vùng trung tâm và thấp nhất là vùng thượng, nhưng sự chênh lệch không lớn này không có ý nghĩa lớn tới kinh nghiệm sản xuất nhưng ít nhiều tác động tới việc tích luỹ vốn của hộ nông dân, vì nông hộ thường tích luỹ vốn sản xuất qua thời gian từ khi tách hộ ; về yếu tố dân tộc thì vùng thượng có tỉ lệ hộ là dân tộc thiểu số nhiều nhất là 95% và ít nhất là vùng giữa với 42,5%, yếu tố này thường ảnh hưởng tới sản xuất ở góc độ thói quen phong tục, tập quán của mỗi dân tộc như tính mùa vụ, huy động ngày công lao động, chậm thay đổi phương thức sản xuất hơn so với người kinh. Một sự trùng hợp không phải ngẫu nhiên khi các yếu tố nguồn lực không có sự khác biệt lớn, thậm chí một số nguồn lực mà vùng có tỉ lệ hộ dân tộc thiểu số cao hơn có ưu thế hơn lại là vùng có thu nhập trung bình/đầu người thấp hơn. Đây là một yếu tố đáng quan tâm nhất là đối với công tác khuyến nông ; Trình độ trung bình của chủ hộ giữa các nhóm hộ điều tra tương đối đồng đều và trong các hộ điều tra không có chủ hộ nào ở diện mù chữ. Các hộ ở vùng thượng được tiếp cận với các chương trình khuyến nông ít hơn so với hai vùng còn lại, mặc dù không có sự khác biệt mang ý nghĩa thống kê về yếu tố này do công tác khuyến nông của huyện được triển khai khá đồng đều ở các xã trong huyện, nhưng để công tác khuyến nông thực sự hiệu quả thì cần tránh tình trạng làm theo phong trào và phải đa dạng hoá cách tiếp cận cho thực tế và hiệu quả. Qua phân tích các yếu tố nguồn lực tự nhiên và nguồn lực xã hội của hộ, ta thấy có sự tác động của các yếu tố tới thu nhập của hộ gia đình nhưng sự đánh giá mới dừng lại ở mức chỉ ra xu hướng tác động, để đánh giá chính xá hơn mức độ tác động của các yếu tố đó ta sử dụng hàm sản xuất Cobb- Douglas để đánh giá. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 72 2.3.4. Phân tích hồi quy các nhân tố ảnh hưởng tới thu nhập của hộ a. Mô tả hàm hôi quy Hàm CD được xây dựng như sau: * Biến phụ thuộc Y: thu nhập bình quân/khẩu/tháng * Các biến độc lập X1: Nhân khẩu của hộ X2: Tổng vốn của hộ X3: Thu nhập từ trồng trọt X4: Diện tích đất tưới 2 vụ X5: Diện tích đất dốc X6: thu nhập từ lâm nghiệp D1: Biến giả về dân tộc ( 1: kinh; 0: dân tộc khác) D2: biến giả về sử dụng dịch vụ khuyến nông( 1: có; 0: không) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 73 b. Kết quả phân tích hồi quy Bảng 2.23: Kết quả phân tích hồi quy Chỉ tiêu Hệ số hồi quy Mức ý nghĩa thống kê của hệ số hồi quy ( 1- Qt) Độ tin cậy (Qt) (%) Biến phụ thuộc: Ln (thu nhập) Hệ số chặn 1.19 0.01 98.99 Các biến giải thích X1 Ln Nhân khẩu của hộ -0.55 1.83E-05 99.99 X2 Ln Vốn 0.14 0.0004 99.96 X3 Ln Thu nhập từ trồng trọt 0.36 1.33E-07 99.99 X4 Ln Diện tích đất tưới 2 vụ 0.03 0.097 90.34 X5 Ln Diện tích đất dốc -0.002 0.634 36.55 X6 Ln Thu nhập từ Lâm nghiệp 0.009 0.04 95.73 D1 Dân tộc chủ hộ 0.19 0.04 95.86 D2 Khuyến Nông 0.32 0.003 99.67 Hệ số xác định R2 = 0,5877 Mức ý nghĩa thống kê F = 2.93E-18 F = 19.78 Số mẫu quan sát N= 120 Nguồn: Số liệu điều tra 2005 * Nhận xét bài toán Mức ý nghĩa thống kê của F = 9,38E-19 (F = 25,098) có nghĩa với độ tin cậy đạt 99,99% bác bỏ giả thiết H0 cho rằng các biến độc lập Xi không ảnh hưởng tới thu nhập bình quân/khẩu/tháng: H0: (b1 = b2 = ..=bi = 0), chấp nhận giả thiết H1 cho rằng có ít nhất 1 biến Xi ảnh hưởng đến thu nhập bình quân của hộ. R 2 = 0,5712 có nghĩa sự biến động của các biến độc lập trong mô hình đã tạo ra 57,12% sự biến động thu nhập của hộ. R2 = 0,5712 là chỉ tiêu chấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 74 nhận được trong nghiên cứu sản xuất nông nghiệp, đặc biệt phù hợp với những địa phương miền núi đa dạng về điều kiện tự nhiên – kinh tế - xã hội. Qua kết quả bài toán cũng cho thấy dấu (+, -) của các biến trong mô hình đều phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. *. Phân tích kết quả hồi quy - Với độ tin cậy đạt 99,99%, khi số lượng thành viên của hộ tăng lên 1%, thu nhập bình quân sẽ giảm đi 0,55%. Với các điều kiện khác không đổi thì nhân khẩu của hộ tăng lên 1 người sẽ làm cho thu nhập bình quân giảm 34,04 nghìn đồng/tháng/khẩu. Số lượng thành viên chính là mẫu số trong công thức tính thu nhập bình quân đầu người, những hộ gia đình đông con, ít lao động, nhiều khẩu ăn theo thì khả năng nghèo sẽ cao hơn. Kết quả này cho thấy cần phải làm tốt hơn nữa công tác kế hoạch hoá gia đình trên địa bàn huyện Định Hoá tỉnh Thái Nguyên. - Với độ tin cậy đạt 90%, khi diện tích đất tưới 2 vụ tăng lên 1% thì thu nhập bình quân đầu người của hộ tăng lên 0,03%. Tương ứng khi diện tích đất nông nghiệp tăng lên 1 ha, thu nhập bình quân của hộ sẽ tăng lên 0,0017 nghìn đồng/tháng/khẩu. Thu nhập của hộ gia đình huyện Định Hoá hầu hết từ sản xuất nông nghiệp. nhưng do đặc thù địa bàn đồi núi nhiều, khả năng mở rộng diện tích đất phục vụ sản xuất là không thể, do đó chỉ có thể nâng cao năng suất cây trồng và năng suất sử dụng ruộng đất mới có thể giúp nâng cao thu nhập cho người dân. - Với độ tin cậy đạt 99,95%, khi vốn của hộ tăng lên 1% thì thu nhập bình quân của hộ sẽ tăng lên 0,14%. Tương ứng khi vốn của hộ tăng thêm 1000 đồng thì thu nhập bình quân/khẩu/tháng của hộ sẽ tăng thêm 0,203 nghìn đồng. - Với độ tin cậy đạt 99,99%, khi thu nhập từ trồng trọt của hộ tăng lên 1% thì thu nhập bình quân của hộ sẽ tăng lên 0,37%. Tương ứng khi thu nhập Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 75 từ trồng trọt của tăng thêm 1000 đồng thì thu nhập bình quân/khẩu/tháng của hộ sẽ tăng thêm 0,103 nghìn đồng. - Với độ tin cậy đạt 95% khi diện tích đất lâm nghiệp tăng 1% thì thu nhập/người/tháng của hộ tăng 0,017 nghìn đồng. - Với độ tin cậy đạt 95%, những hộ là người dân tộc kinh sẽ có cơ hội tạo ra thu nhập bình quân/khẩu/ tháng cao hơn so với hộ là người dân tộc thiểu số là 1,215 nghìn đồng. - Với độ tin cậy đạt 99%, những hộ được tham gia khuyến nông sẽ có cơ hội tạo ra thu nhập bình quân/khẩu/ tháng cao hơn so với hộ không được tham gia khuyến nông là 1,373 nghìn. Kết luận: Từ kết quả phân tích đất nông nghiệp, vốn và thu nhập từ trồng trọt đều có ảnh hưởng tới thu nhập của hộ. Từ đó đưa ra kết luận, nguồn lự nhiên và việc sử dụng nguồn lực nhiên có ảnh hưởng tới khả năng nâng cao thu nhập và đảm bảo an toàn lương thực tại chỗ cho hộ. Kết quả phân tích chỉ ra khuyến nông cũng ảnh hưởng tới khả năng nâng cao thu nhập, hay kỹ thuật khai thác nguồn lực tự nhiên tốt sẽ làm tăng thu nhập cho hộ gia đình. Tóm lại, sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên hợp lý, hiệu quả là một trong những biện pháp quan trọng để đảm bảo an toàn lương thực cho hộ gia đình nông dân huyện Định Hoá tỉnh Thái Nguyên. 2.4. Đánh giá mức độ an toàn lƣơng thực của các hộ vùng nghiên cứu Ở đây, tác giả đánh giá mức độ ATLT của hộ dựa trên một chỉ tiêu chính là năng lượng cần thiết cho một người trưởng thành trong một ngày tồn tại và làm việc bình thường theo tổ chức Nông lương thế giới ( FAO, 1998) đưa ra. Cách tính dựa theo giả thiết rằng tất cả năng lượng được quy đổi ra gạo và tất cả thu nhập của hộ trước tiên dùng để mua lương thực. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 76 Bảng 2.24. Thu nhập cần thiết để đảm bảo ATLT của vùng nghiên cứu, Định Hóa 2005 Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng 1. Nhân khẩu quy (người) 4,08 4,03 4,09 2. Lượng gạo hộ cần cả năm (kg) 1.436,01 1.418,42 1.439,53 3. Lượng gạo quy tiền (1.000 đ) 6.031,24 5.957,36 6.046,03 4.Thu nhập thực tế của hộ(1.000 đ) 10.050,69 13.906,09 7.798,12 5. Thặng dư thu nhập ATLT(1.000 đ) 4.019,45 7.948,73 1.752,09 Ghi chú: - Năng lượng cần thiết một người/ngày là 2.700kcal (FAO, 1998) - Năng lượng trao đổi của 1kg gạo là 2.800kcal (FAO, 1998) - Một năm= 365 ngày - Giá gạo trung bình tại thời điểm nghiên cứu ở Định Hóa là 4.200đ/kg - (2) = (1) * (2.700/2.800) * 365 - (3) = (2) * 4,2 - (5) = (4) - (3) Như vậy qua bảng trên ta thấy nếu thu nhập của hộ dùng tất cả để mua lương thực thì hộ nông dân ở các vùng đều có thể đảm bảo ATLT, nhưng độ an toàn của vùng giữa là cao nhất còn vùng thượng là thấp nhất do thặng dư thu nhập là rất nhỏ. Để cuộc sống của hộ duy trì bình thường thi ngoài phần thu nhập dành cho lương thực thì hộ còn phải chi cho tiêu dùng thiết yếu như cho con em đi học, khám chữa bệnh, may mặc, đầu tư cho sản xuất vụ sau... Để đánh giá rõ hơn mức độ ATLT của các nhóm hộ, ta nghiên cứu bảng sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 77 Bảng 2.25. Cơ cấu chi tiêu của hộ vùng nghiên cứu ĐVT % Vùng Chỉ tiêu Trung tâm Giữa Thƣợng 1. Thu nhập của hộ 100,00 100,00 100,00 2. Chi đảm bảo ATLT 60,01 42,84 77,53 3. Chi tiêu dùng thiết yếu 12,68 8,64 13,26 4. Chi đầu tư sản xuất năm sau 29,86 19,55 16,11 5. So sánh thu – chi -2,55 28,97 -6,90 Ghi chú: - (3) bao gồm chi cho con em đi học, chữa bệnh, may mặc, năng lượng... Số liệu điều tra 2005. - (4) là phần chi cho hoạt động sản xuất năm sau, giả sử bằng năm nghiên cứu. - (5)= (1)- [(2)+(3)+(4)] Qua bảng trên ta thấy nếu tính toán chi tiêu các khoản cần thiết cho hộ thì chỉ các hộ ở vùng giữa có thu nhập đảm bảo các khoản chi trên và còn dư một phần tích luỹ, còn hai vùng còn lại đều không đảm bảo, do vậy các hộ hai vùng này khó có tích luỹ vốn cho tương lai và mức độ ATLT là không cao. Nếu các hộ ở vùng thượng và trung tâm tập trung thu nhập để đảm bảo ATLT thì họ sẽ có ít tích luỹ để đầu tư cho sản xuất năm sau, hoặc phải đi vay vốn nhiều dẫn tới phụ thuộc nguồn vốn bên ngoài. Do đó với thặng dư thu nhập ATLT thấp như các hộ ở vùng thượng nếu xảy ra các trường hợp bất lợi như mất mùa, thiên tai... thì khó bảo đảm được ATLT do nguồn thu của hộ đơn điệu, phụ thuộc nhiều vào trồng lúa. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 78 Chƣơng 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TỰ NHIÊN NHẰM TĂNG THU NHẬP VÀ ĐẢM BẢO AN TOÀN LƢƠNG THỰC VÙNG NGHIÊN CỨU 3.1. Quan điểm phát triển kinh tế- xã hội khu vực miền núi, vùng cao Phát triển kinh tế- xã hội miền núi, vùng cao nói chung và huyện Định Hóa nói riêng dựa trên việc khai thác các nguồn lực tự nhiên và xã hội nhưng phải đảm bảo yếu tố phát triển bền vững, đó là: - Việc phát triển xã hội hiện nay không làm cạn kiệt tài nguyên, để lại hậu quả xã hội cho thế hệ tương lai. - Phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững với tốc độ cao, liên tục trong thời gian dài. Sự phát triển đó dựa trên việc sử dụng có hiệu quả nguồn lực tự nhiên mà vẫn bảo vệ được môi trường sinh thái. Xây dựng các chương trình, đề án, dự án phải cụ thể với những giải pháp đồng bộ để phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững. - Lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nông nghiệp, nông thôn nhanh và bền vững. Khoa học và công nghệ là động lực phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững. Kết hợp công nghệ truyền thống với công nghệ hiện đại trong sử dụng đất, giống, thu hoạch và bảo quản. - Lấy hiệu quả kinh tế- xã hội nông thôn để xác định phương án phát triển, lựa chọn đầu tư và công nghệ, đầu tư chiều sâu để khai thác hợp lý và bền vững. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 79 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tự nhiên nhằm nâng cao thu nhập và đảm bảo an toàn lƣơng thực của nhóm hộ 3.2.1. Một số giải pháp chung 3.2.1.1. Giải pháp về nhân khẩu học Qua phân tích và đánh giá thực trạng ta thấy ở Định Hóa nếu quy mô nhân khẩu hộ gia đình càng lớn thì hiện tại sẽ có xu hướng làm giảm thu nhập trên đầu người. Điều này phù hợp với thực tế hiện nay khi diện tích đất của hộ sản xuất thì có hạn, trong khi thu nhập chính của các hộ gia đình là từ trồng trọt, việc tăng dân số và quy mô hộ nông dân lớn sẽ làm tăng sức ép về việc làm, tăng số nhân khẩu ăn theo làm giảm thu nhập bình quân đầu người. Dẫn tới việc khai thác đất đai, rừng một cách triệt để, nhìn cái lợi trước mắt mà làm ảnh hưởng sinh thái lâu dài. Do đó khi chưa có giải pháp và chính sách để sử dụng nguồn nhân lực nông nhàn ở khu vực miền núi thì cần thiết phải thực hiện tốt công tác kế hoạch hoá gia đình nhằm làm giảm quy mô của các hộ gia đình. Từ kết quả phân tích cho thấy khi quy mô hộ gia đình giảm xuống sẽ góp phần nâng cao mức thu nhập cho các thành viên trong hộ gia đình. Hiện nay trong khu vực nông thôn, nhất là nông thôn miền núi cao, nơi vẫn còn có những tập tục, tư duy lạc hậu như sinh nhiều, sinh con trai… dẫn đến tình trạng sinh con thứ 3, thứ 4 vẫn diễn ra. Trong điều kiện đất chật, người đông cùng với đó là thiếu các công việc phi nông nghiệp trên địa bàn, dẫn đến đông con nhưng ít lao động và đây chính là nguyên nhân dẫn đến đói nghèo cho các hộ gia đình. Để thực hiện tốt giải pháp này, chính quyền, nhất là Hội Liên hiệp phụ nữ các cấp cần làm tốt công tác tuyên truyền sâu, rộng tới từng hộ gia đình. Phối kết hợp giữa việc vận động thực hiện kế hoạch hoá gia đình với vận động và hỗ trợ phát triển kinh tế hộ, vì chỉ khi nào gắn được những lợi ích Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 80 thiết thực trong phát triển kinh tế với vận động thì khi đó cuộc vận động mới thành công. 3.2.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp – nông thôn Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp – nông thôn hợp lý là giải pháp hữu hiệu để phát triển kinh tế nông nghiệp – nông thôn. Đối với khu vực miền núi, vùng cao như Định Hóa, cơ cấu kinh tế nông nghiệp – nông thôn vẫn mang tính chất thuần nông. Đã có xu hướng chuyển dịch theo hướng tích cực, tuy nhiên sự thay đổi này còn chậm và chủ yếu diễn ra ở những vùng có điều kiện tương đối thuận lợi. Từ kết quả nghiên cứu đưa đến đề xuất: - Cần chú trọng phát triển chăn nuôi, nhất là chăn nuôi đại gia súc như: trâu, bò, dê. Bởi vì đây là khu vực có ít diện tích đất sản xuất nông nghiệp, tuy nhiên diện tích đất đồi núi, đất rừng còn nhiều là điều kiện thuận lợi về diện tích chăn thả. Với yêu cầu đầu tư và nhu cầu thị trường hiện nay về sản phẩm chăn nuôi đại gia súc thì phát triển chăn nuôi là một hướng đi quan trọng góp phần xoá đói giảm nghèo cho hộ gia đình, đặc biệt đối với khu vực vùng cao nơi gặp khó khăn rất nhiều trong mở rộng diện tích sản xuất nông nghiệp. - Cần xây dựng các chính sách hỗ trợ cho phát triển nghề rừng. Rừng là tài nguyên quan trọng đối với quốc gia nói chung và Thái Nguyên nói riêng. Khu vực miền núi cao của tỉnh Thái Nguyên hiện nay vẫn còn vốn rừng khá tốt. Tuy nhiên, thực tế nghiên cứu cho thấy người dân hiện rất khó có thể làm giàu chân chính từ rừng. Bởi hiện nay chính sách trong chăm sóc và bảo vệ rừng không hợp lý, mức tiền công trong chăm sóc và bảo vệ rừng quá thấp (từ 30.000đ – 50.000đ/ha/năm), tỉnh đã có dự án trồng rừng, tuy nhiên lượng người dân được tham gia chưa cao. Do đó, chúng tôi nhận thấy chính quyền cần có chính sách cụ thể khuyến khích người dân trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng. Đặc biệt cần quy hoạch phát triển rừng kinh tế, gắn nguyên liệu với công nghiệp chế biến… giúp cho người dân có thể sống và làm giàu được từ rừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 81 3.2.1.3. Giải pháp về vốn Các nguồn lực tự nhiên thì bị giới hạn về số lượng và chất lượng, do đó để sử dụng các nguồn lực có hiệu quả thì cần tăng cường, phát huy các nguồn lực khác. Vốn là một vấn đề quan trọng đối với các hộ nông dân, đặc biệt đối với hộ gia đình dân tộc thiểu số miền núi cao tỉnh Thái Nguyên. Khi cho vay vốn, các tổ chức tín dụng cần chú ý cho vay để mua sắm trang thiết bị, chuồng trại... phục vụ cho sản xuất, nhất là với các hộ dân tộc thiểu số. Để thực hiện được chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp- nông thôn thì vốn cũng là yếu tố rất quan trọng, có vốn thì hộ nông dân mới tạo ra được bước ngoặt sang sản xuất chuyên canh và hàng hóa. Thu nhập của người dân còn thấp, tích luỹ không nhiều. Mặc dù trong thời gian vừa qua, các tổ chức tín dụng trên địa bàn đã thực hiện tốt công tác cho vay đối với hộ gia đình các dân tộc và các hộ nghèo như Ngân hàng chính sách xã hội, ngân hàng Nông nghiệp – phát triển nông thôn và các tổ chức tín dụng bán chính thống. Tuy nhiên, các hoạt động tín dụng vẫn còn một số bất cập như: - Mức vốn vay bình quân cho mỗi hộ không cao (khoảng từ 3 đến 5 triệu đồng/hộ), chính điều này lại hạn chế khả năng đầu tư phát triển sản xuất của hộ. - Thời gian cho vay vốn cũng còn nhiều bất cập, trung bình các hộ được vay trong thời gian 3 năm. Nhưng thực tế 3 năm không phải là thời gian có thể đủ để hoàn vốn và có tích luỹ nếu hộ muốn đầu tư cho phát triển kinh tế rừng hay phát triển trang trại. Muốn phát triển kinh tế đòi hỏi hộ phải có đầu tư chiến lược, đầu tư cho các hoạt động mang tính dài hạn… đòi hỏi thời gian vay vốn phải phù hợp Từ thực trạng này, chúng tôi đề xuất như sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 82 - Cần nâng cao hơn nữa quy mô tín dụng cho hộ nông dân cũng như thời gian vay vốn, nhất là các hộ nghèo. Tuỳ theo mục đích, yêu cầu của từng dự án phát triển của hộ mà quyết định mức vốn và thời gian cho hợp lý. - Cán bộ tín dụng cần làm tốt công tác thẩm định, hướng dẫn và giám sát việc sử dụng vốn của các hộ gia đình. Coi đây là yêu cầu cấp thiết trong việc cho vay vốn đối với các hộ. 3.2.1.4. Giải pháp về tăng cường cơ sở hạ tầng, tiếp cận thị trường Hoàn thiện hệ thống giao thông nhất là vùng xa trung tâm, xây dựng đường cho xe nông dụng vào tới thôn bản, có đường điện sản xuất về tới xã. Quy hoạch chợ hoặc điểm dịch vu, mua bán về tới các xã. Đây là vấn đề cần quan tâm và thực hiện trước tiên của chính quyền nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp- nông thôn miền núi. Muốn tăng thu nhập cho hộ gia đình thì sản phẩm sản xuất ra phải chủ yếu để bán, muốn chuyển dịch cơ cấu kinh tế thì cũng phải có thị trường để mua vật tư, nguyên liệu và nơi để bán sản phẩm sản xuất ra. Về lâu dài, thì phát triển thị trường và an toàn lương thực bằng tiền chính là hướng giải quyết chủ đạo cho vấn đề an toàn lương thực, nghĩa là khi cần lương thực có tiền và có chỗ để mua. Đây cũng là một yếu tố đảm bảo phát triển bền vững của vùng. 3.2.2. Giải pháp cho từng vùng cụ thể 3.2.2.1. Giải pháp cho vùng trung tâm Đây là vùng có đặc điểm nguồn lực tự nhiên ít, lại không thuận lợi về thuỷ lợi, nhưng bù lại là vùng thuận lợi về giao thông, dễ tiếp cận thị trường hơn các vùng khác, chúng tôi đề xuất một số giải pháp sau: * Phát triển nghề phụ, dịch vụ: Đây là vùng thuận lợi hơn về giao thông, về thị trường so với hai vùng còn lại, về thương mại có thể là đầu mối của cả huyện các hộ nên phát triển thêm các ngành nghề phụ như kinh doanh hàng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 83 tiêu dùng, vật tư. Làm đầu mối thu mua nông sản, sơ chế nông, lâm sản... Các hoạt động này giải quyết việc làm thường xuyên đáng kể và tăng thu nhập bằng tiền cho các hộ gia đình. * Phát triển chăn nuôi: Do diện tích đất sản xuất nông nghiệp ở vùng này rất hạn chế và không thuận về thủy lợi do vậy việc gia tăng thu nhập từ khu vực trồng trọt là khó khăn. Trong khi thu nhập từ chăn nuôi của hộ gia đình ở đây thực sự chưa xứng với lợi thế của vùng, các hộ gia đình nên phát triển chăn nuôi với quy mô vừa, như vậy phù hợp với điều kiện về diện tích, vốn và khả năng cung cấp nguồn thức ăn. Thực tế cho thấy thì phổ biến thu nhập ngày công từ tiểu ngành chăn nuôi là cao hơn so với tiểu ngành trông trọt. 3.2.2.2. Giái pháp cho vùng giữa Đặc điểm của vùng này là nguồn lực tự nhiên ít, không thuận về thuỷ lợi nhưng có nguồn đất đồi dốc màu mỡ, phù hợp với trồng cây lâu năm, nằm trong vùng có tiềm năng về du lịch. * Phát triển cây chè: Đây là vùng mà cây chè cho thu nhập chính của các hộ, và thực sự chè là cây trồng mang tính hàng hóa rất cao, cho thu nhập bằng tiền tương đối ổn định. Do vậy vùng này nên giữ vững và phát huy cây chè về diện tích và chất lượng nâng lên thành vùng chè hàng hóa. Song cần chú ý chè là loại cây trồng lâu năm và trồng chè lâu dài có ảnh hưởng rõ rệt tới chất lượng đất[21], vì vậy để đảm bảo về phát triển lâu dài cây chè, các hộ cần tập trung canh tác đúng kỹ thuật ngay từ những năm đầu tiên nhằm bù đắp cho đất phần dinh dưỡng do cây hút và do sói mòn rửa trôi. * Phát triển chăn nuôi: Bên cạnh cây chè, các hộ vùng này cũng nên tập trung phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm nhằm nâng cao tỷ trọng thu nhập từ chăn nuôi trong gia đình. Chăn nuôi với quy mô vừa phù hợp với địa hình và khi hậu vùng này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 84 * Phát triển du lịch, dịch vụ: Đây là một lợi thế của vùng, qua phân tích cho thấy thu nhập ngoài sản xuất nông nghiệp vùng này cũng cao hơn các vùng khác. Do vùng này thuộc khu vực có các điểm di tích lịch sử, có tiềm năng về du lịch và dịch vụ, các hộ có điều kiện nên khai thác du lịch tham quan và du lịch sinh thái. Đây là nguồn thu đáng kể mà ít ảnh hưởng tới môi trường và tài nguyên thiên nhiên. 3.2.2.3. Giải pháp cho vùng thượng Đặc điểm của vùng này là đa dạng về nguồn lực hơn, nguồn nước cho tưới tiêu nhất là các khu ruộng bằng thuận lợi, có tiềm năng về rừng nhưng bất lợi về giao thông, xa trung tâm. * Tăng cường khả năng sản xuất lương thực: Vùng thượng có lợi thế hơn về đất nông nghiệp so với các vùng khác, diện tích đất bằng, đất tưới 2 vụ nhiều hơn. Do đó các hộ cần khai thác hiệu quả từ lợi thế này như thay thế bằng giống lúa cho năng suất cao hơn, khả năng chịu hạn tốt. * Phát triển kinh tế rừng: Vùng thượng có lợi thế rất lớn về lâm nghiệp vì vùng này có diện tích đất lâm nghiệp cao hơn hẳn các vùng còn lại trong huyện, hiện nay diện tích rừng trồng cũng là tương đối lớn với bình quân 0,53 ha/hộ. Cùng với chính quyền các hộ nông dân vùng này nên coi đây là một nghề và cho thu nhập về lâu dài trong tương lai và đem lại lợi ích sinh thái, môi trường rất lớn. Trồng, chăm sóc, bảo vệ rừng đem lại cả lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội. * Phát triển chăn nuôi đại gia súc: Là vùng có diện tích đất dốc, đất rừng lớn rất thuận lợi cho chăn thả đại gia súc như trâu, bò, dê. Các hộ nên phát huy ưu thế này, chăn thả đại gia súc dễ chăm sóc, đơn giản hơn về kỹ thuật. * Sử dụng hiệu quả hợp lý nguồn đất dốc: Là vùng phong phú về đất nông nghiệp nhưng các hộ ở đây mới chỉ khai thác tốt diện tích đất bằng, được tưới 2 vụ còn diện tích đất dốc trung bình khoảng 0,17 ha/hộ khai thác Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 85 chưa tốt, chưa đem lại thu nhập. Các hộ vùng này nên áp dụng các phương pháp canh tác đất dốc, đồng thời lựa chọn cây trông cho hợp lý như chè, ngô... Trên đây là một số giải pháp mang tính gợi ý để thực hiện phát triển kinh tế nhằm nâng cao thu nhập, đảm bảo an toàn lương thực cho hộ nông dân huyện Định Hóa. Do khuôn khổ kiến thức giới hạn của luận văn, các giải pháp đưa ra chưa được chi tiết. Nếu được tiếp tục nghiên cứu chúng tôi sẽ đưa ra và phát triển các giải pháp chi tiết hơn nữa. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 86 KẾT LUẬN Trong quá trình thực hiện luận văn nghiên cứu về vấn đề sử dụng nguồn lực tự nhiên tác động tới thu nhập và ATLT của hộ nông dân huyện Định Hóa tôi rút ra một số kết luận sau: 1. Có sự khác biệt về nguồn lực tự nhiên của hộ giữa các vùng nghiên cứu khác nhau, vùng thượng có nhiều nguồn lực tự nhiên hơn cả về số lượng và chất lượng. 2. Việc sử dụng nguồn đất, bố trí cây trồng khác nhau dẫn tới thu nhập của hộ khác nhau, vùng giữa và trung tâm có nhiều loại cây trồng có nguồn thu hơn nên cho thu nhập cao hơn. 3. Hộ nông dân có nhiều nguồn lực tự nhiên hơn, có nhiều nhân lực hơn chưa hẳn đã có thu nhập cao hơn. Vùng thượng có ưu thế hơn về hai yếu tố trên trong khi vốn không có sự khác biệt mấy nhưng thu nhập lại thấp hơn. 4. Thu nhập chính của hộ vẫn chủ yếu là từ trông trọt, thu nhập từ chăn nuôi chiếm tỷ trọng thấp chứng tỏ tiểu ngành chăn nuôi của huyện chưa phát triển, thu nhập từ nghề phụ không đáng kể cho thấy địa phương ít nghề phụ, chưa có giải pháp sử dụng lao động nông nhàn, chưa phát huy được kinh tế rừng với tiềm năng sẵn có. 5. Có sự tác động từ các yếu tố thị trường, kinh nghiệm sản xuất tới thu nhập của hộ. 6. Thu nhập của hộ trong năm đã đảm bảo ATLT và tiêu dùng thiết yếu trong năm đó, nhưng nếu xảy ra điều kiện bất lợi thì các hộ ở vùng thượng sẽ khó đảm bảo được ATLT. 7. Trong các giải pháp tác giả đưa ra, huyện nên tập trung chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp, tăng thu nhập bằng cách tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi nhằm giảm áp lực khai thác đất triệt để. Khuyến khích phát triển kinh tế rừng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 87 đối với các hộ có tiềm năng về rừng nhằm tăng thu nhập, bảo vệ môi trường sinh thái về lâu dài. Đánh giá và sử dụng hợp lý nguồn đất dốc nhất là đối với vùng thượng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng việt 1.Bách khoa toàn thư, 2001 2. Bộ tài chính,2006. Tạp chí kinh tế thế giới 3. Bộ nông nghiệp, 7- 2007. Nông nghiệp- nông thôn 4. Các- Mác, 1962. Tư bản luận- tập 3. NXB Hà Nội 5. Các Mác, 1949, tái bản tập 3, nhà xuất bản sự thật 6. Đại học Nông lâm Thành phố Hồ Chí Minh, Giáo trình cây lương thực 7. Đảng cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đảng VIII. 8. Nguyễn Thế Đặng, Nguyễn Thế Hùng,1999. Giáo trình đất.NXB Nông nghiệp 9. FAO, 1995. Hội thảo sử dụng đất Châu á- Thái Bình Dương tại Roma, bản dịch- nhà xuất bản Nông nghiệp 10. Hội khoa học đất Việt Nam, 2000. NXB Nông nghiệp 11. Cao Liêm, Trần Đức Viên (1993)- sinh thái nông nghiệp và bảo vệ môi trường, nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội 12. Ngô Đình Quế, 1999. Hội thảo khoa học về chuyển giao công nghệ cho phát triển bền vững trên đất dốc ở Việt Nam. Trung tâm nghiên cứu sinh thái về môi trường rừng 13. Chu Hữu Quý (1999), khái quát một số vấn đề về quản lý và sử dụng đất nông nghiệp ở nước ta hiện nay 14. Tạp chí Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2006. số 1 năm 2006 15. UBND huyện Định Hoá, 2004. Niên giám thống kê huyện Định Hoá 16. UBND huyện Định Hoá, 2005. Biểu tổng hợp hộ nghèo Định Hoá 17. Viện điều tra quy hoạch đất đai, 2002. Cơ sở khoa học của quản lý đất đai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Tiếng Anh Do Anh Tai (2004)- Family Resources and their impact on Living Standard and Food Security of Farmers in the Mountainous Farming Systems in Northwest Vietnam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên PHỤ LỤC Phụ lục 1: Kết quả hàm Cobb - Douglas SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0.76664 R Square 0.587737 Adjusted R Square 0.558025 Standard Error 0.460967 Observations 120 ANOVA df SS MS F Significance F Regression 8 33.62577 4.20322 1 19.7807 2 2.92885E-18 Residual 111 23.58647 0.21249 1 Total 119 57.21224 Coefficient s Standard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Intercept 1.19 0.455717 2.61855 2 0.01006 4 0.290284989 2.09635 1 X1 -0.55 0.122355 -4.47956 1.83E-05 -0.790549708 -0.30564 X2 0.14 0.037747 3.65726 4 0.00039 1 0.063252977 0.21285 X3 0.36 0.064084 5.63659 1.33E-07 0.234228437 0.48820 2 X4 0.03 0.019129 1.67564 7 0.09662 2 -0.005851906 0.06995 8 X5 -0.002 0.004723 -0.47672 0.63449 6 -0.011610729 0.00710 8 X6 0.009 0.004267 2.05066 5 0.04265 5 0.000294855 0.01720 6 D1 0.19 0.092892 2.06299 1 0.04144 7 0.007563622 0.37570 7 D2 0.32 0.105418 2.99877 0.00334 6 0.107231442 0.52501 7 1 Phụ lục 2: Phiếu điều tra hộ nông dân PHIẾU KHẢO SÁT HỘ NÔNG DÂN Phiếu số:................... Thôn:……………….Xã:………………...Mã........ Huyện: .............. Họ và tên người phỏng vấn:........................................... Mã........... I. Thông tin chung Về trang trại 1. Họ và tên chủ hộ:.......................................... Giới tính  (nam: 0 ; nữ:1) - Ngày tháng năm sinh chủ hộ:……………………….. - Trình độ văn hoá chủ hộ: lớp:…………………… - Dân tộc của chủ hộ  (Kinh: 0; Tày: 1; Dao: 2; Nùng: 3; Mông: 4; Khác: 5) 2. Nhân khẩu của hộ 2.1. Tổng nhân khẩu:……………….. người Trong đó: số nhân khẩu là nam:……………. Người Số nhân khẩu là nữ:……………… người 2.2. Lao động của hộ:……………………… lao động Trong đó: số lao động là nam:………………. Lao động Số lao động là nữ:………………… lao động 2.3. Học tập của con cái: Họ và tên Năm sinh Đang học lớp Thôi học lớp Lý do thôi học 2.4. Phân loại hộ theo nghề nghiệp - Hộ thuần nông:  - Hộ nông nghiệp kiêm TTCN:  2 - Hộ NN kiêm Dịch vụ:  - Hộ khác:.................................. 3. Những tài sản chủ yếu của hộ 3.1. Nhà ở Nhà kiên cố:  Nhà bán kiên cố  Nhà tạm  3.2. Đồ dùng sinh hoạt lâu bền Loại tài sản ĐVT Số lượng Đơn giá Giá trị - TV - Đài - Đầu video - Xe máy - Quạt điện - .. 4. Đất đai của hộ ĐVT: m2 Loại đất Diện tích Thuỷ lợi Giao thông Tổng diện tích của hộ * * 1. Đất thổ cư 2. Đất vườn nhà 3. Đất trồng cây hàng năm -Đất trồng lúa -Đất trồng ngô -Đất trồng màu 4. Đất trồng cây lâu năm -Đất trồng chè -Đất trồng cây ăn quả 5. Diện tích đất bằng 6. Diện tích đất dốc 7. Diện tích đất thoái hoá 8. Diện tích đất tưới 1 vụ 9. Diện tích đất tưới 2 vụ 3 10. Diện tích không chủ động tưới tiêu 11. Đất vườn rừng - Rừng tự nhiên - Rừng thoái hoá - Rừng trồng 12. Đất ao, hồ 13. Đất khác *: Thuận lợi: 1 khó khăn: 2 5. Tài sản phục vụ sản xuất của hộ Tài sản Số lượng Giá trị Máy kéo Máy cày Máy bơm Máy xay xát Máy tuốt lúa Máy khác Cày, bừa Máy tuốt lúa thủ công Trâu bò cày kéo Lợn nái Chuồng trại chăn nuôi Tài sản khác 6. Thu nhập và vốn của hộ gia đình -Thu nhập hàng năm của hộ:............................................................ đ -Vốn của hộ gia đình vào thời điểm đầu năm:..................................đ -Tiền gửi tiết kiệm của hộ gia đình:...................................................đ - Vốn vay của hộ trong năm: ……………………………………….đ II. Kết quả sản xuất của hộ gia đình 1. Kết quả sản xuất ngành trồng trọt Cây trồng Diện tích (m 2 ) NS (tạ/sào) SL (tạ) Lượng bán (kg) Giá (1000đ/kg ) 4 2. Thu từ ngành chăn nuôi Vật nuôi Số đầu gia súc, gia cầm (con) Trọng lượng BQ (kg) Tổng trọng lượng (kg) Lượng bán (kg) Giá (1000đ/kg ) -Lợn thịt -Lợn con -Gà -Vịt -Trâu -Bò - Cá (Tính trong một năm; riêng trâu bò đơn vị tính là con) 3. Thu từ hoạt động lâm nghiệp:................................ đ 4. Thu từ các nguồn khác -Thu từ hoạt động dịch vụ:.........................đ -Thu từ làm nghề:.......................................đ -Thu từ làm thuê:........................................đ -Tiền lương:................................................đ -Thu khác:..................................................đ 5 III. Chi phí sản xuất của hộ 1. Chi phí cho sản xuất trồng trọt (tính bình quân cho 1 sào) Chi phí ĐVT Lúa Cây... Cây... Cây... Cây... Cây.. . 1. Giống Kg -Số đi mua Kg -Giá 1000đ/kg 2. Phân bón -Phân chuồng Tạ -Đạm Kg -Lân Kg -Kaly Kg -NPK Kg 3. Thuốc trừ sâu 1000đ 4. Thuốc diệt cỏ 1000đ 5. Lao động Công -Thuê ngoài Công - Giá 1000đ/côn g 6. Chi phí bằng tiền -Thuỷ lợi phí 1000đ -Dịch vụ làm đất 1000đ -Vận chuyển 1000đ -Tuốt 1000đ -Bảo vệ đồng ruộng 1000đ -Chi khác 1000đ 6 2. Chi phí cho chăn nuôi Khoản mục ĐVT Lợn thịt Lợn nái Gia cầm Trâu, bò Cá 1. Giống Kg - Giá 1000đ/kg 2. Thức ăn tinh - Gạo Kg - Ngô Kg - Cám gạo Kg - Khoai, sắn Kg - Cám tổng hợp Kg + Giá 1000đ/kg - Bột cá Kg + Giá 1000đ/kg - - 3. Thức ăn xanh (rau) - Tổng số Kg + Mua ngoài Kg + Giá 1000đ/kg 4. Chi bằng tiền khác 1000đ 5. Công lao động Công (ghi chú: tính cho cả năm hay tính cho một lứa) 3. Chi cho hoạt động lâm nghiệp:....................................đ 4. Chi cho hoạt động khác: -Chi cho hoạt động dịch vụ:.........................đ -Chi cho làm nghề:.......................................đ -Chi khác......................................................đ Những thông tin bổ xung 1. Gia đình có được tiếp cận với dịch vụ khuyến nông không?  (có: 1 ; không: 0) a) Nếu có: gia đình được hưởng những hoạt động khuyến nông gi? 7 ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . b) Ông (bà) đánh giá hoạt động khuyên nông đã như thế nào?  (Tốt: 1 ; trung bình: 2 ; yếu: 3) c) Theo ông bà hoạt động khuyến nông cần thay đổi như thế nào để có thể có được chất lượng hoạt động tốt? ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . ............................................................................................................................. . 2. Gia đình có được sử dụng hệ thống thuỷ lợi?  (có: 1 ; không: 0) Nếu có: - hệ thống thuỷ lợi đã phục vụ tốt chưa?  (tốt: 1 ; không: 0) - về mùa khô có đảm bảo nước tưới không?  (có: 1 ; không: 0) 3. Gia đình có thiếu nước sinh hoạt trong năm không?  (có: 1 ; không: 0) - Chất lượng nước sinh hoạt có đảm bảo không?  (có: 1 ; không: 0) 4. Gia đình có được vay vốn phục vụ sản xuất không?  (có: 1 ; không: 0) Nếu có: ông (bà) đã vay bao nhiêu trong năm 2005?.........................đ lãi suất..........%/ tháng; thời gian được vay?............ tháng 5. Gia đình có được tiếp cận dịch vụ y tế của địa phương?  (có: 1; không: 0) a) Khoảng cách từ nhà đến nơi khám bệnh gần nhất là bao nhiêu?........... km. b) Địa phương có y tá thôn bản không?  (có: 1 ; không: 0) 8 c) Năm 2005 gia đình có phải chi tiền để khám chưa bệnh không?  (có: 1 ; không: 0) Nếu có là bao nhiêu tiền.............................đ 6. Gia đình có hay bán các sản phẩm của nhà ở chợ không?  (có: 1; không: 0) -Khoảng cách từ nhà đến chợ gần nhất là bao xa?..................... km 7. Các con của ông (bà) có được đi học đầy đủ không?  (có: 1 ; không: 0) -Tại địa phương có: + Lớp mẫu giáo?  (có: 1 ; không: 0) Khoảng cách từ nhà?.............km + Trường THCS?  (có: 1 ; không: 0) Khoảng cách từ nhà?.............km + Trường THPT?  (có: 1 ; không: 0) Khoảng cách từ nhà?.............km