Luận văn Đánh giá hiệu quả canh tác trên ruộng bậc thang tại Huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái

úa ruộng bậc thang là 12,19 sào/hộ; giá trị sản xuất tạo ra là 341.252,584 đồng/sào, với chi phí sản xuất là 38.919.002 đồng/sào và giá trị gia tăng tạo ra đƣợc là 302.233,582 đồng/sào. Còn nhóm hộ có diện tích canh đất dốc trên 1ha thì bình quân mỗi hộ có diện tích ruộng bậc thang là 34,818 sào; giá trị sản xuất đƣợc tạo ra cao hơn nhóm hộ có diện tích dƣới 1ha 22,62% tức là ở mức 418.445 đồng/sào với mức chi phí đầu tƣ cho canh tác cũng lớn hơn ở mức 43.940 đồng/sào. Khi mỗi hộ gia đình ở nhóm có diện tích đất canh tác dƣới 1ha đầu tƣ thêm 1 đồng chi phí thì giá trị sản xuất sẽ tăng thêm 8,768 lần và giá trị gia tăng đƣợc tăng thêm 7,768 lần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 87 trong khi đó giá trị sản xuất ở nhóm hộ có diện tích canh tác trên 1ha tăng thêm 9,523 lần và giá trị gia tăng là 8,523 lần; hiệu quả hơn hẳn so với nhóm hộ có ít đất ruộng bậc thang. b) Sử dụng các chỉ tiêu phân tích thống kê * Phân tích hồi quy các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ + Xác định bằng phương pháp định tính Căn cứ vào các yếu tố đã thống kê đƣợc trong điều tra nghiên cứu, xác định bằng phƣơng pháp định tính các yếu tố ảnh hƣởng tới mô hình nhƣ sau: Tổng thu trên Ruộng bậc thang của hộ; Năng suất trên Ruộng bậc thang; Chi phí canh tác trên ruộng bậc thang; Xã nghiên cứu; Trình độ học vấn; Số lao động của hộ; Diện tích đất ruộng bậc thang; Điều kiện thủy lợi; điều kiên giao thông; Vốn của hộ; Mức vay của hộ; Lãi suất vay; Hỗ trợ của chính quyền. Ghi chú: Yếu tố cần nghiên cứu tác động chính: Tổng Thu trên ruộng bậc thang của hộ. + Xác định bằng phương pháp định lượng: Dựa vào các chỉ tiêu đã xác định bằng phƣơng pháp định tính, sử dụng công cụ phân tích tƣơng quan để xác định sự ảnh hƣởng của các biến tới nhau. Qua bảng phân tích tƣơng quan ta thấy hệ số tƣơng quan |r| của các biến biểu hiện mối quan hệ giữa các yếu tố trong mô hình với nhau. Dựa vào lý thuyến tƣơng quan, để đảm bảo chất lƣợng của các yếu tố phân tích tác giả chọn ra các biến có hệ số tƣơng quan với chỉ tiêu Thu nhập trên Ruộng bậc thang của hộ từ 0,25 trở lên để phân tích: Các biến: Thu nhập trên Ruộng bậc thang của hộ; Năng suất trên Ruộng bậc thang; Chi phí canh tác trên ruộng bậc thang; Trình độ học vấn; Số lao động của hộ; Diện tích đất ruộng bậc thang; Mức vay của hộ; Lãi suất vay; + Mô tả hàm hồi quy Để phân tích các yếu tố ảnh hƣởng tới thu nhập của ngƣời dân từ phƣơng thức canh tác trên đất dốc theo phƣơng thức ruộng bậc thang, mô hình Cobb- Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 88 Dauglas đƣợc sử dụng để xem xét các yếu tố ảnh hƣởng tới nhu thập của họ từ ruộng bậc thang. * Hàm tuyến tính được xây dựng như sau: Biến phụ thuộc: Y : Tổng thu của hộ trên ruộng bậc thang/năm (đồng) Biến độc lập: X1: Năng suất trên ruộng bậc thang (kg/sào) X2: Chi phí canh tác trên ruộng bậc thang (đồng/năm) X3: Trình độ học vấn của chủ hộ (lớp) X4: Số lao động của hộ (ngƣời) X5: Diện tích đất canh tác của hộ (sào) X6: Mức vay của hộ (đồng/năm) X7: Lãi suất vay (%/tháng) Ta có: Y = AX1 1b X2 2b …Xn nb e  1 D 1 +  2 D 2 +…+ m D m Phƣơng trình trên đuợc phân tích bởi Regession trong Excel. Để thuận tiện trong phân tích đề tài sử dụng phƣơng pháp hồi quy tƣơng quan thông qua hàm hồi quy dạng hàm sản xuất Cobb- Dauglas ( CD). Khi đó hàm hồi quy có dạng: Ln Y= Ln A+ b1Ln X1+ b2Ln X2+...+ bnLnXn +  1 D1+ 2D2+…+mDm Việc phân tích giúp chúng ta thấy đƣợc “Tổng thu của hộ trên ruộng bậc thang” bị ảnh hƣởng nhƣ thế nào bởi các nhân tố chi phí cánh tác trên ruộng bậc thang, trình độ học vấn của hộ, số lao động của hộ, diện tích đất canh tác của hộ, mức vay của hộ và lãi suất vay. + Kết quả phân tích hồi quy Bảng 2.17: Kết quả phân tích hồi quy Chỉ tiêu Hệ số hồi quy Mức ý nghĩa Độ tin cậy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 89 thống kê của hệ số hồi quy α Biến phụ thuộc: LnY Hệ số tự do 8.876614213 32.67783405 2.0339E-52 Các biến giải thích LnX1 0.842465388 21.49801582 1.21402E-37 LnX2 0.077108205 3.000758181 0.003465707 LnX3 -0.011600883 -0.55625462 0.579387254 LnX4 0.076181975 1.939176043 0.055544116 LnX5 0.741801576 23.83792035 3.78849E-41 LnX6 -0.004610932 -1.42851271 0.156530626 LnX7 -0.055866259 -0.71549649 0.476114282 Hệ số tƣơng quan bội của mô hình: │R│0.978434032 Hệ số xác định R2=0.9573 Ý nghĩa thống kê: Fkiểm định: 294.89 mức ý nghĩa xác suất của F là 4.10775E -60 Số mẫu quan sát N=100 ( Nguồn: Bảng kết quả phân tích hồi quy trên phần mêm Excel ) Bài toán có dạng: LnY = 8.876614213 + 0.842465388LnX1 + 0.077108205LnX2 - 0.011600883LnX3 + 0.076181975LnX4 + 0.741801576LnX5 - 0.004610932LnX6 - 0.055866259LnX7 Ta có: R 2 =0.9573, F kiểm định = 294.89, sigF=.10775.10-60 < 0,05. Có nghĩa là trong điều kiện bình thƣờng hàm mục tiêu luôn có ý nghĩa ở mức α=5%, hàm có ý nghĩa thống kê. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 90 Nhận xét: Trong điều kiện trung bình và các yếu tố khác không đổi luôn có 95,73% biến động của Y (Tổng thu của hộ trên ruộng bậc thang/năm) đƣợc giải thích bởi các biến đã đƣa vào mô hình, còn lại 4,27% là do các yêu tố không đƣa vào mô hình tác động. - X1 (Năng suất trên ruộng bậc thang) có P-value = 1.21402E-37<0,05 có nghĩa là hệ số X1 có ý nghĩa ở mức α=5%. Hệ số của X1= 0.842465388 có nghĩa là trong điều kiện trung bình và các yếu tố khác không đổi thì năng suất lúa trên ruộng bậc thang tăng lên 1% sẽ dẫn tới Tổng thu của hộ trên ruộng bậc thang/năm tăng lên 0.8424% . Kết quả này cho thấy mức độ ảnh hƣởng của năng suất tới hiệu quả canh tác. - X2 (Chi phí canh tác trên ruộng bậc thang) có P-value=0.003465707<0,05 có nghĩa là hệ số X2 có ý nghĩa ở mức α=5%. Hệ số tự do của X2 là: 0.077108205 có nghĩa là trong điều kiện bình thƣờng và các yếu tố khác không đổi thì tăng chi phí cho ruộng bậc thang lên 1% sẽ làm cho thu nhập trên RBT của hộ tăng lên 0.0771%. Biến này giải thích đƣợc hiệu quả của việc tăng chi phí cho RBT. Hiện nay đối với ngƣời dân Huyện Mù Cang Chải thì việc chi phí cho RBT còn chƣa đƣợc chú trọng, hiệu quả sử dụng chi phí còn kém nên mức độ ảnh hƣởng của chi phí đến thu nhập của hộ còn chƣa nhiều. - X3 (Trình độ học vấn của chủ hộ) có P-value=0.579387254>0,05 không có nghĩa là hệ số X3 có ý nghĩa ở mức α=5%. Hệ số của X3=-0.011600883 không có ý nghĩa thống kê. -X4 (Số lao động của hộ) có P-value=0.055544116>0.05 có nghĩa là hệ số X4 không có ý nghĩa ở mức α=5%. - X5 (Diện tích đất canh tác của hộ) có P-value=3.78849E-41<0,05 có nghĩa là hệ số X5 có ý nghĩa ở mức α=5%. Hệ số tự do của X5 là: 0.741801576 có nghĩa là trong điều kiện bình thƣờng và các yếu tố khác không đổi thì cứ tăng diện tích canh tác RBT lên 1% thì sẽ làm cho tổng thu của hộ trên RBT/năm tăng lên 0.7418%. Yếu tố này cho thấy hiệu quả của việc mở rộng diện tích canh tác RBT trên đất dốc. Việc đầu tƣ vào mở rộng diện tích sẽ làm tăng đáng kể tổng thu của hộ trên RBT. X6 (Mức vay của hộ) có P-value = 0.476114282>0,05 có nghĩa là hệ số X6 không có ý nghĩa ở mức α=5%. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 91 - X7 (Lãi suất vay) có P-value = 0.476114282>0,05 có nghĩa là hệ số X7 không có ý nghĩa ở mức α=5%. Kết quả mô hình cho thấy, chỉ có các biến: năng suất, chi phí, diện tích canh tác và lãi suất vay là đủ độ tin cậy về mặt thống kê để kết luận có tác động tới biến phụ thuộc. Các biến: trình độ học vấn, lao động của hộ và mức vay của hộ không đủ độ tin cậy về mặt thống kê để kết luận có ảnh hƣởng tới biến phụ thuộc. * Kết luận về hiệu quả canh tác trên RBT tại huyện Mù Cang Chải Trong suốt một thời gian dài canh tác trên RBT của ngƣời dân Huyện Mù Cang Chải, họ đã hình thành các phƣơng thức canh tác mang đậm tính truyền thống. Với năng suất và chất lƣợng của RBT thay đổi rất ít. Những năm gần đây dƣới sự định hƣớng hỗ trợ của chính quyền địa phƣơng nên sản lƣợng lúa trên RBT đã đƣợc cải thiện tuy nhiên còn ở mức khiêm tốn. Nhƣ số liệu phân tích ở trên cho ta thấy phƣơng thức canh tác của ngƣời dân còn quá lạc hậu, sự ảnh hƣởng của các yếu tố nhƣ năng suất, chi phí, học vấn, lao động, mức vay, lãi suất vay tới hiệu quả canh tác trên RBT còn chƣa nhiều. Nhƣ vậy với mức tổng thu trung bình của hộ trên RBT là 7,8 triệu đồng/năm cho thấy mức sống của ngƣời dân nơi đây là quá thấp, hiệu quả canh tác kém. Sản lƣợng quy thóc/ngƣời/năm của hộ là: 378,63 kg/ngƣời/năm trong khi sản lƣợng này của cả nƣớc là 465 kg/ngƣời/năm. Nhƣ vậy sản lƣợng quy thóc bình quân của các hộ ở đây cũng thấp hơn của cả nuớc. Dự kiến mức tiêu thụ gạo làm lƣơng thực cho ngƣời đến năm 2010 của cả nƣớc khoảng 130 kg gạo/ngƣời/năm (tƣơng đƣơng 220 kg thóc), đến năm 2015 khoảng 120 kg gạo/ngƣời/năm (tƣơng đƣơng 200 kg thóc). Khi mức thu nhập tăng lên, nhu cầu về các loại lƣơng thực thực phẩm khác ngoài lúa gạo tăng cao, do đó lƣợng thóc trên ngƣời trên năm giảm. Với mức thu nhập nhƣ vậy thì cuộc sống ngƣời dân nơi đây chƣa đƣợc đảm bảo. Cần có những giải pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả canh tác trên RBT, nâng cao năng suất, mở rộng diện tích .v.v… từ đó nâng cao thu nhập cho ngƣời dân, cải thiện đời sống vật chất lẫn tinh thần. 2.2.4.2. Hiệu quả về xã hội Để đánh giá hiệu quả xã hội của việc canh tác trên đất dốc chúng ta cùng xem xét một số chỉ tiêu định tính, những chỉ tiêu này đã đƣợc tôi tổng hợp lại từ kết quả điều tra hộ năm 2008 và đƣợc thể hiện ở bảng 2.18 dƣới đây. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 92 Qua bảng 2.19 chúng ta nhận xét rằng số trẻ em đƣợc đi học của nhóm hộ trung bình là 71,845% cao hơn nhóm hộ nghèo với mức 69,,004%. Nhóm hộ nghèo có điều kiện giao thông khó khăn chiếm tới 80,303% tổng số hộ trong khi đó tỷ lệ này ở nhóm hộ trung bình là 64,706%. Nhƣ vậy nhìn chung điều kiện giao thông của các nhóm hộ là còn rất khó khăn, qua quan sát chúng tôi thấy đƣờng giao thông liên xã, liên xóm hầu hết là đƣờng đất rất lầy lội và khó đi nhất là vào mùa mƣa lũ. Bảng 2.18. Một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội của nhóm hộ STT Chỉ tiêu Nhóm hộ nghèo Nhóm hộ trung bình 1 Tỷ lệ trẻ em đi học 69.0 71.8 2 Tỷ lệ trẻ em tham gia lao động 31.4 48.5 3 Tỷ lệ số hộ có điều kiện giao thông khó khăn 80.3 64.7 4 Tỷ lệ hộ đƣợc sử dụng nguồn điện lƣới quốc gia 77.3 82.3 5 Tỷ lệ nhóm hộ đƣợc sử dụng nguồn điện đảm bảo 71.2 70.6 6 Tỷ lệ hộ sử dụng nguồn nƣớc lấy từ khe núi 93.9 94.1 7 Tỷ lệ hộ sử dụng nguồn nƣớc đảm bảo chất lƣợng 78.8 100 8 Tỷ lệ hộ tự chủ đƣợc nguồn nƣớc 95.5 100 9 Tỷ lệ hộ phá rừng trƣớc khi có RBT 87.9 40.9 10 Tỷ lệ hộ phá rừng nếu không có RBT 12.1 4.5 11 Tỷ lệ số hộ đƣợc hỗ trợ của chính quyền phát triển RBT 77.3 12.1 12 Tỷ lệ số hộ đƣợc sử dụng dịch vụ khuyến nông 90.9 79.4 13 Tỷ lệ hộ đƣợc chăm sóc y tế 81.8 97.1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 93 14 Tỷ lệ số trẻ em đi học từ khi làm RBT 90.9 97.1 15 Tỷ lệ hộ có chất lƣợng đời sống ổn định hơn 78.8 97.1 16 Tỷ lệ hộ thiếu lao động 18.2 8.8 Theo số liệu điều tra hộ 2008 Trên 77% các hộ đã đƣợc sử dụng điện lƣới quốc gia, còn lại là các hộ sử dụng điện từ máy phát điện nhỏ hoặc không có điện. Nguồn điện nơi đây đa phần có từ những năm 2000 trở lại đây. Trên 70% số hộ khi đƣợc phỏng vấn đã đánh giá nguồn điện là tƣơng đối đảm bảo, không mấy khi bị cắt điện. Có điện lƣới các hộ sẽ có điều kiện tiếp xúc với những phƣơng tiện truyền thông hiện đại, những đồ dùng sinh hoạt hiện đại. Chính điều đó sẽ làm nâng cao chất lƣợng và giá trị đời sống vật chất cũng nhƣ tinh thần của bà con. Nguồn nƣớc sinh hoạt của bà con chủ yếu đƣợc lấy từ các khe núi thông qua việc sử dụng hệ thống ống dẫn để đƣa nƣớc về tới gia đình. Với thói quen dùng nguồn nƣớc nhƣ vậy nên bà con hầu hết đều đánh giá là chất lƣợng nguồn nƣớc đảm bảo, nguồn nƣớc của bà con là khá tự chủ. Tuy nhiên qua khảo sát thực tế của chúng tôi thì nếu so sánh với chất lƣợng chuẩn của nguồn nƣớc thì nguồn nƣớc nơi đây không thực sự đảm bảo, nhất là vào mùa mƣa nguồn nƣớc sẽ bị nhiễm bẩn, chất lƣợng không đảm bảo và có thể xảy ra tình trạng khan hiếm nguồn nƣớc khi mùa khô tới. Vì vậy việc nghiên cứu phƣơng án để ngƣời dân đảm bào đƣợc nguồn nƣớc sinh hoạt cả về chất lƣợng và số lƣợng là một bài toán còn rất lâu mới đƣợc giải trọn vẹn. Khi đƣợc phỏng vấn đa phần các hộ đều trả lời rằng trƣớc khi canh tác ruộng bậc thang đại bộ phận ngƣời dân đều phá rừng làm nƣơng rẫy với cuộc sống du canh du cƣ là chủ yếu. Từ khi canh tác trên ruộng bậc thang đời sống bà con dần đƣợc đảm bảo nên họ đã định canh, định cƣ ổn định cuộc sống. Chỉ còn rất ít ngƣời trả lời rằng họ sẽ tiếp tục phá rừng khi không có ruộng bậc thang. Nhƣ vậy nhận thức của bà con đã rất thay đổi, đã thấy đƣợc tác hại của việc phá rừng và thấy đƣợc trách nhiệm của mình đối với thiên nhiên nơi họ đang sinh sống và phát triển. Có thể thấy rằng nếu theo nhận xét, đánh giá của bà con thì việc hỗ trợ của chính quyền để phát triển ruộng bậc thang nói riêng và việc canh tác trên đất dốc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 94 nói chung là còn khá khiêm tốn. Nhất là với nhận định của những hộ thuộc nhóm thu nhập trung bình khi chỉ có 12% số hộ trả lời là có hỗ trợ từ chính quyền, câu hỏi này dành cho các nhà quản lý địa phƣơng xem xét và trả lời? Dịch vụ khuyến nông theo nhận xét của bà con nơi đây chƣa phát huy tác dụng, điều này cũng phụ thuộc vào tập quán canh tác của bà con, nhận thức của bà con khi họ đã “cố hữu” theo phƣơng thức canh tác của họ thì rất khó có thể thay đổi đƣợc. Trên 80% bà con đƣợc phỏng vấn đều nhận định chăm sóc y tế đạt hiệu quả cao, sức khoẻ của bà con đƣợc quan tâm, đảm bảo. Số trẻ em đƣợc đến trƣờng ngày càng tăng cùng với việc tăng hiệu quả của việc canh tác trên đất dốc. Chất lƣợng đời sống tốt dần lên trong những năm qua với tỷ lệ nhận định của bà con là 78,778% đối với nhóm hộ nghèo và 97% đối với nhóm hộ trung bình. Qua đó có thể thấy việc định canh, định cƣ, canh tác trên ruộng bậc thang, sản xuất trên đất dốc là có hiệu quả và đem lại nhiều lợi ích cho bà con, giá trị cuộc sống thay đổi và có chất lƣợng hơn. Nhận định chung của các hộ là lƣợng lao động của họ tƣơng đối đảm bảo, chỉ có 18,82% số hộ thuộc nhóm hộ nghèo cho rằng họ còn thiếu lao động tham gia canh tác và 8,824% số hộ đối với nhóm hộ trung bình. Bởi với bà con nơi đây lao động thủ công là nhân tố chính cho sản xuất, đa phần bà con “lấy công làm lãi” nên lực lƣợng lao động luôn cần nhiều nhất là vào lúc nông vụ. Tóm lại việc đánh giá định tính hiệu quả về mặt xã hội của việc canh tác trên đất dốc cho ta nhận định chung là đời sống bà con đã dần đƣợc đảm bảo, cải thiện. Bà con đã có điều kiện tiếp xúc và sử dụng những nguồn lực mang lại giá trị cả về mặt vật chất cũng nhƣ tinh thần nhƣ điện lƣới, y tế, số trẻ đến trƣờng…. Dẫu vậy cuộc sống nơi đây của bà con là vẫn còn rất khó khăn với giao thông yếu kém, dân trí thấp, chƣa nhận đƣợc nhiều sự hỗ trợ từ các cấp ban ngành. Bởi thế trong thời gian tới cần ngày càng quan tâm, hỗ trợ, nâng cao chất lƣợng cũng nhƣ số lƣợng đời sống bà con nơi đây, để khoảng cách giàu nghèo dần đƣợc thu hẹp, đời sống bà con dần ấm no, hạnh phúc. 2.2.4.3. Hiệu quả về môi trường Hiệu qủa canh tác trên RBT đƣợc thể hiện rất rõ nét ở các chỉ tiêu nhƣ độ che phủ rừng và khoanh nuôi bảo vệ để rừng tự tái sinh. Trong những năm qua, nhờ sự quan tâm đầu tƣ của chính quyền địa phƣơng cùng với các dự án nhà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 95 nƣớc đã đƣợc triển khai trồng rừng và hỗ trợ canh tác nên đã có nhiều kết quả khả quan trong việc bảo vệ rừng và nâng cao độ che phủ. Ngƣời dân đã bỏ hẳn tập tục phá rừng làm dãy chuyển sang canh tác ổn định trên RBT. Theo tính toán của địa phƣơng thì độ che phủ do RBT của huyện Mù Cang Chải là 37,2%. Chính nhờ hiệu quả rõ rệt của thâm canh lúa nƣớc mà nông dân huyện Mù Cang Chải đã tận dụng tối đa diện tích có thể để mở rộng diện tích canh tác. Bằng kinh nghiệm lâu đời và áp dụng kỹ thuật mới năng suất cây trồng trên RBT cũng đã tăng nhanh và ổn định, không kém năng suất ở ruộng thung lũng. Nhiều hộ đạt năng suất 4 – 5 tấn/ha/vụ. Ngoài ra việc tăng vụ để tăng diện tích gieo trồng cũng là một yếu tố đóng góp quan trọng làm tăng sản lƣợng lúa của địa phƣơng. Nhờ sản lƣợng lúa nƣớc tăng nhanh mà hơn chục năm qua ở huyện Mù Cang chải đã giảm đáng kể áp lực khai thác trên đất dốc để trồng cây lƣơng thực. Khi nông dân đã sản xuất đủ lƣơng thực, họ bắt đầu quan tâm đến sản xuất hàng hóa thông qua nâng cao chất lƣợng lúa gạo và trồng các loại cây có giá trị thƣơng phẩm cao nhƣ lạc, đậu tƣơng và rau quả, đặc biệt là trên đất một vụ lúa. Đất một vụ dần đƣợc chuyển sang làm đất 2 vụ. Nhu cầu mở rộng đất canh tác không còn nữa. Hiện tƣợng du canh sẽ giảm, có nghĩa là rừng đƣợc bảo vệ và diện tích rừng sẽ tăng nhanh hơn. Việc canh tác trên RBT không những làm tăng cƣờng độ che phủ mà còn giữ đƣợc nƣớc trên đất dốc. Việc trồng xen, trồng gối sẽ tạo đƣợc một tán che tối đa. Đây cũng là một phƣơng thức canh tác vững chắc trong kết cấu nông – lâm nghiệp. Tác động đƣợc thể hiện trong sơ đồ sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 96 Sơ đồ 2.7: Tác động hiệu quả môi trường Việc canh tác trên RBT không những làm tăng cƣờng độ che phủ mà còn giữ đƣợc nƣớc trên đất dốc. Việc trồng xen, trồng gối sẽ tạo đƣợc một tán che tối đa. Đây cũng là một phƣơng thức canh tác vững chắc trong kết cấu nông – lâm nghiệp. HIỆU QUẢ MÔI TRƢỜNG Giảm tác động xung lực của hạt mƣa Tăng sức ứng chịu của đất Quản lý đất Quản lý cây trồng Giảm dòng chảy lòng cải thiện cấu trúc đất và tính bền vững cấu trúc đất Tăng mức độ gồ ghề Tăng sức chống đỡ đối với dòng chảy Giảm tốc độ dòng chảy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 97 CHƢƠNG III NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CANH TÁC TRÊN RUỘNG BẬC THANG TẠI HUYỆN MÙ CANG CHẢI - TỈNH YÊN BÁI 3.1. Các quan điểm và định hƣớng trong nâng cao hiệu quả canh tác trên ruộng bậc thang tại huyện Mù Cang Chải – tỉnh Yên Bái 3.1.1. Các quan điểm nâng cao hiệu quả canh tác trên ruộng bậc thang của huyện Mù Cang Chải – tỉnh Yên Bái Huyện phấn đấu tăng trƣởng giá trị ngành nông lâm thuỷ sản đạt tốc độ 7 – 8 %/năm (2006-2010). Đến năm 2010, trong cơ cấu kinh tế chung, nông lâm nghiệp chiếm 27 – 28 % (Nông nghiệp là 68%; Lâm nghiệp là 27%; Thuỷ sản là 5%), đến năm 2020 nông lâm nghiệp chiếm 16 - 18 %, trong đó cơ cấu tƣơng ứng là: 60% - 30% - 10%. Phấn đấu đảm bảo lƣơng thực bình quân đầu ngƣời khoảng 280 - 300kg/ngƣời/năm; nâng độ che phủ rừng lên 56% vào năm 2010 và 60% vào năm 2015. Phát triển nông nghiệp theo hƣớng tập trung với cơ cấu hợp lý; phát triển đảm bảo vững chắc an ninh lƣơng thực, thực phẩm, hình thành các vùng sản xuất tập trung các loại cây trồng, vật nuôi chuyên canh, đặc sản có giá trị kinh tế cao nhƣ cây dƣợc liệu quế, thảo quả.... đáp ứng nguyên liệu cho công nghiệp chế biến. Trồng và chế biến cây quế lấy tinh dầu, bột (huyện Văn Yên). Cơ cấu kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hƣớng tăng tỷ trọng ngành công nghiệp chế biến nông lâm sản. Huyện đã đẩy mạnh phát triển chăn nuôi. Đây là khâu đột phá trong phát triển nông nghiệp để tăng nhanh tỷ trọng ngành chăn nuôi của huyện. Bảng 3.1: Bố trí sử dụng đất nông nghiệp năm 2010 Loại đất 2005 (ha) 2010 (ha) Tổng DT đất sản xuất nông nghiệp 79.284 97.300 1. Đất trồng cây hàng năm 49.220 62.800 - Đất lúa 28.249 28.300 - Đất đồng cỏ chăn nuôi 1.880 8.500 - Đất cây hàng năm khác 19.092 28.000 2. Đất trồng cây lâu năm 30.064 34.500 Trong đó đất trồng cây ăn quả 5.380 8.500 (Nguồn: Quy hoạch sử dụng đất tỉnh Yên Bái đến năm 2010) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 98 Sản xuất lƣơng thực vẫn giữ vị trí quan trọng nhằm bảo đảm mục tiêu an toàn lƣơng thực. Từ nay đến năm 2010 diện tích lúa là 41 nghìn ha và ổn định đến năm 2020; thâm canh nâng cao năng suất để đạt 280 nghìn tấn; xây dựng vùng lúa thâm canh; phát triển diện tích lúa đặc sản, chủ yếu dùng giống lúa có xác nhận. Kinh nghiệm làm ruộng bậc thang ở miền núi đã có từ lâu, nhƣng chỉ áp dụng đƣợc ở nơi có tầng đất dày và độ dốc thấp cộng với đầu tƣ công lao động lớn. Đối với những sƣờn núi có độ dốc cao, tầng đất mỏng thì tạo tiểu bậc thang kết hợp che phủ đất và chọc lỗ gieo thẳng mà không làm đất là một kỹ thuật rất có hiệu quả, nâng cao năng suất cây trồng, bảo vệ và tăng độ phì cho đất. Tiểu bậc thang đƣợc kiến tạo bề mặt từ 30-40cm và nên trồng các loại cây thích hợp để bảo vệ bờ bậc thang, có thể kết hợp trồng cỏ để làm thức ăn gia súc, trồng cây họ đậu qua đông để bảo vệ và cải tạo đất. 3.1.2. Định hướng phát triển ngành trồng trọt của huyện Mù Cang Chải - Tiếp tục thực hiện chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, cơ cấu sản xuất theo hƣớng hàng hoá, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới vào sản xuất. Tập trung cho sản xuất cây lƣơng thực nhằm đảm bảo an ninh lƣơng thực trên địa bàn, phấn đấu gieo trồng hết diện tích vụ xuân: 700ha lúa nƣớc, 900ha Ngô, 315ha Đậu tƣơng và trên 400ha cây rau màu khác. Tiếp tục thực hiện tốt dự án hỗ trợ sản xuất thuộc chƣơng trình 135 giai đoạn II, vốn vay ƣu đãi, dự án Chia sẻ, vốn sự nghiệp nông nghiệp... Quản lý khai thác tốt các cơ sở hạ tầng nông nghiệp, nông thôn hiện có để sản xuất, đặc biệt là sản xuất vụ xuân. - Phấn đấu tốc độ tăng trƣởng Nông- Lâm nghiệp hàng năm đạt 7,5%; cơ cấu ngành Nông- Lâm nghiệp là 55%. Tổng sản lƣợng lƣơng thực có hạt 18.200 tấn/năm trong đó lƣơng thực bình quân đầu ngƣời là 360kg/ngƣời/năm. - Đẩy mạnh xã hội hoá công tác trồng và bảo vệ rừng, nhất là trồng rừng sản xuất, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia nhận khoán trồng rừng, bảo vệ và khoanh nuôi rừng phòng hộ, phấn đấu nâng độ che phủ rừng lên 50%. - Nâng cao chất lƣợng hoạt động của đội ngũ cán bộ làm công tác khuyến nông, khuyến lâm, thú y. Nhất là đội ngũ cán bộ này ở cơ sở. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 99 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả canh tác trên ruộng bậc thang tại huyện Mù Cang Chải - tỉnh Yên Bái 3.2.1. Các giải pháp nhằm tăng năng suất sản phẩm - Huyện Mù Cang Chải nói chung và các vùng đất dốc của Huyện nói riêng, nhìn chung kinh tế phát triển chậm và ngƣời dân còn nghèo, luôn thiếu ăn. Ngƣời dân nơi đây muốn thoát khỏi nghèo cần phải phát triển nông lâm nghiệp. Điều này đòi hỏi trƣớc hết họ phải quản lý sử dụng tốt đất đai, nâng cao độ phì nhiêu cho đất, tăng chi phí sản xuất, cải thiện môi trƣờng. - Thực hiện các biện pháp khoa học công nghệ để bảo vệ đất tốt nhất. Mục tiêu bảo vệ đất là giữ đất, giữ nƣớc và đi đến thiết lập đƣợc hệ thống đất - cây có thể duy trì một cách cân bằng động lâu dài mà con ngƣời càng hạn chế đƣợc sự can thiệp càng tốt. - Đa dạng hoá hệ canh tác trên đất dốc, phát triển lúa nƣớc ruộng bậc thang. Giải quyết tốt mối quan hệ đất đồi - ruộng ở vùng đất dốc, bởi giữa chúng có mối quan hệ tƣơng tác chặt chẽ, nhân quả. - Lựa chọn cây trồng, sử dụng đất có hiệu quả, phát huy các hệ thống canh tác truyền thống, kiến thức bản địa. Xây dựng các mô hình canh tác bền vững trên đất dốc kiểu SALT1, SALT2 và các mô hình nông lâm kết hợp, phát triển các mô hình kinh tế hộ theo kiểu VCR, VACR, VAC phù hợp với điều kiện từng vùng. 3.2.2. Hoàn thiện các chính sánh khuyến khích phát triển, mở rộng quy mô sản xuất lúa trên ruộng bậc thang Đối với ngƣời nông dân canh tác trên ruộng bậc thang tại huyện Mù Cang Chải thì việc hộ trợ là rất cần thiết trong khi các hình thức canh tác truyền thống vẫn còn đó, năng suất thấp, ngƣời dân ngại đầu tƣ, chỉ cần lo cho đủ ăn hoặc không đủ ăn thì tìm các cách khác để duy trì cuộc sống. Theo phƣơng pháp truyền thống thì ngƣời nông dân ở đây canh tác với những phƣơng pháp và nguyên liệu sẵn có của mình. Họ không đầu tƣ nhiều về giống cũng nhƣng các loại phân bón … chính vì vậy mà việc hỗ trợ các phƣơng thức canh tác, hỗ trợ giống và phân bón của địa phƣơng là hết sức cần thiết với họ. Làm đƣợc điều này không phải là đơn giản bởi trình độ dân trí của bà con là chƣa cao trong khi lực lƣợng cán bộ khuyến nông lại mỏng, bà con còn chƣa tin vào cách làm mà cán bộ khuyến nông đƣa ra. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 100 Bên cạnh việc hỗ trợ về giống và phân bón cũng cần có sự định hƣớng rõ ràng trong canh tác tập trung. Canh tác manh mún sẽ dể gặp rủi ro hơn vì vậy canh tác trên diện rộng và quy mô hợp lý sẽ có hiệu quả kinh tế cao hơn. Tăng cƣờng và nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý điều hành của các cấp chính quyền địa phƣơng. Có sự quan tâm sát sao hơn nữa trong công tác phát triển kinh tế trên RBT trên các vùng đất dốc nói chung và trên địa bàn huyện vùng cao Mù Cang Chải nói riêng. Tạo môi trƣờng thuận lợi cho ngƣời dân có điều kiện kinh doanh, phát triển. Xây dựng tốt thị trƣờng tiêu thụ hàng hoá cho bà con. Hoàn thiện và đổi mới công tác quy hoạch, khắc phục sự ỷ lại, trông chờ vào bao cấp nhƣ trƣớc đây. Chuyển dịch cơ cấu nông thôn theo hƣớng Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá, phát triển nông nghiệp theo hƣớng hàng hoá. Xây dựng và hoàn thiện cơ sở hạ tầng nhất là hệ thống điện, đƣờng giao thông, y tế công cộng, trƣờng học, thông tin liên lạc. Cần nâng cao trình độ và phát huy vai trò của khuyến nông viên, đặc biệt là khuyến nông cơ sở (khuyến nông thôn bản). Nâng cao trình độ văn hoá của ngƣời dân, nhận thức của bà con trong việc canh tác bền vững trên RBT. 3.2.3. Đào tạo nguồn lực Đối với ngƣời dân ở đây, việc học tập cũng nhƣ đƣợc đào tạo về các phƣơng thức sản xuất tiên tiến là việc làm chƣa từng có. Hơn nữa họ cũng không có ý muốn chuyển đổi phƣơng thức sản xuất truyền thống lâu đời của mình. Tuy nhiên, việc đào tạo nguồn lực phát triển nông nghiệp ở huyện Mù Cang Chải là điều hết sức cần thiết, đặc biệt là đối với cán bộ khuyến nông của huyện. Qua đó họ sẽ truyền đạt những kiến thức cần thiết để nâng cao năng suất sản phẩm. Bên cạnh đào tạo cán bộ có chuyên môn cao cần đào tạo những kiến thức phổ thông cho ngƣời dân nơi đây. Theo số liệu hộ điều tra chỉ có 7% số chủ hộ học hết cấp 2 số còn lại đều không đi học hoặc học đủ để biết chữ. Bên cạnh đó việc ổn định nhân khẩu cũng là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả sản xuất. Qua phân tích và đánh giá thực trạng canh tác trên đất dốc ở Mù Cang Chải ta thấy nếu quy mô nhân khẩu hộ gia đình càng lớn mặc dù sẽ có thêm lao động cho gia đình nhƣng sẽ có xu hƣớng làm giảm thu nhập bình quân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 101 trên đầu ngƣời và làm tăng sức ép về việc làm, tăng số nhân khẩu ăn theo. Do đó phải thực hiện tốt công tác kế hoạch hoá gia đình. Hiện nay tại Mù Cang Chải vẫn còn những tập tục, tƣ duy lạc hậu nhƣ sinh nhiều con, thích sinh con trai… dẫn đến tình trạng sinh con thứ 3, thứ 4… vẫn diễn ra. Đây chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến đói nghèo cho các hộ gia đình nơi đây làm cho hộ khó có điều kiện mà đầu tƣ cho nâng cao trình độ. Để thực hiện tốt giải pháp này, chính quyền cần làm tốt công tác tuyên truyền sâu rộng tới từng hộ gia đình. Phối kết hợp giữa việc vận động thực hiện kế hoạch hoá gia đình với vận động và phát triển kinh tế hộ, vì chỉ khi nào gắn đƣợc với những lợi ích thiết thực trong phát triển kinh tế với vận động thì khi đó cuộc vận động mới thành công. 3.2.4. Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn hợp lí là giải pháp hữu hiệu để phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn. Đối với khu vƣc miền núi vùng cao nhƣ Mù Cang Chải, cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vẫn mang tính chất thuần nông. Đã có xu hƣớng chuyển dịch theo hƣớng tích cực, tuy nhiên sự thay đổi này còn chậm và chủ yếu diễn ra ở những vùng có điều kiện tƣơng đối thuận lợi. Từ kết quả nghiên cứu tôi đƣa đến những đề xuất sau đây: - Cần chú trọng phát triển chăn nuôi, nhất là chăn nuôi đại gia súc nhƣ trâu, bò, dê. Bởi vì đây là khu vực có ít diện tích đất sản xuất nông nghiệp trong khi diện tích đất đồi núi, đất rừng còn nhiều là điều kiện thuận lợi về diện tích chăn thả. Với nhu cầu thị trƣờng hiện nay thì phát triển chăn nuôi là một hƣớng đi quan trọng góp phần phát triển kinh tế cho hộ gia đình. - Cần xây dựng các chính sách cho phát triển nghề rừng. Rừng là tài nguyên quan trọng đối với quốc gia nói chung và Mù Cang Chải nói riêng. Khu vực Mù Cang Chải hiện nay vẫn còn vốn rừng khá tốt. Tuy nhiên ngƣời dân hiện rất khó có thể làm giàu chân chính từ rừng bởi hiện nay chính sách chăm sóc, bảo vệ và khuyến khích trồng rừng chƣa hợp lí. Do đó chính quyền cần có các chính sách cụ thể khuyến khích ngƣời dân trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng. Đặc biệt cần quy hoạch phát triển rừng kinh tế, gắn nguyên liệu với công nghiệp chế biến… giúp ngƣời dân có thể làm giàu từ rừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 102 3.2.5. Tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn Cơ sở hạ tầng nông thôn nhƣ giao thông, thuỷ lợi, điện, thông tin liên lạc… có vai trò rất to lớn trong sự nghiệp phát triển kinh tế nông thôn và đảm bảo an toàn lƣơng thực tại Huyện. Trong những năm qua huyện đã rất quan tâm đến cơ sở hạ tầng nông thôn nhƣng nhìn chung cơ sở hạ tầng nông thôn còn yếu kém, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu sản xuất và đời sống. Do đó trong những năm tới cần thực hiện một số giải pháp nhằm phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn: - Về hệ thống giao thông: Từng bƣớc mở rộng và kiên cố các trục đƣờng liên xã liên thôn, tạo điều kiện cho sản xuất và sinh hoạt của các hộ đồng bào. Trong thời gian tới cần đẩy nhanh bê tông hoá đƣờng liên xã, nâng cấp mở rộng đƣờng liên thôn. - Hệ thống điện: Sản xuất và đời sống của các đồng bào dân tộc càng phát triển thì nhu cầu về điện càng cao do đó huyện cần một mặt đảm bảo đáp ứng đủ nhu cầu về điện cho sản xuất và đời sống, mặt khác cần tranh thủ các nguồn vốn để nâng cấp hệ thống lƣới điện. - Thông tin liên lạc: Tập trung đƣa điện thoại đến 100% các xã trong huyện, tăng cƣờng số đầu cáp, có chính sách hỗ trợ nông dân lắp đặt điện thoại. Bên cạnh đó cần đầu tƣ cho hệ thống truyền thanh của huyện, xã và các thôn xóm. 3.2.6. Quy hoạch và hoàn thiện vùng chuyên canh trên ruộng bậc thang Ruộng đất là tƣ liệu sản xuất đặc biệt, chủ yếu và không thể thay thế, nó có vai trò quan trọng, quyết định quá trình sản xuất của nông hộ, đặc biệt có ý nghĩa trong khi Mù Cang Chải vẫn còn nhiều khó khăn về lƣơng thực thực phẩm. Huyện cần có các giải pháp sau: - Tiếp tục công tác giao quyền sử dụng đất lâu dài cho ngƣời dân để họ yên tâm sản xuất. - Đối với diện tích đất chƣa sử dụng, huyện cần có chính sách hỗ trợ khai phá, đảm bảo ngƣời có công khi phá đƣợc khai thác mảnh đất đó trong một thời gian nhất định hoặc đƣợc cấp sổ đỏ. - Huyện cần có cơ chế, chế tài thích hợp tạo điều kiện cho việc chuyển nhƣợng quyền sử dụng đất nhằm thúc đẩy quá trình tích tụ đất đai làm tiền đề cho sản xuất hàng hoá tại địa phƣơng. - Huyện cũng cần hỗ trợ hơn nữa cho việc khai hoang và phát triển ruộng bậc thang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 103 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ Thực tế cho thấy huyện Mù Cang Chải còn nghèo và gặp rất nhiều khó khăn trong phát triển kinh tế. Đất đai nơi đây chủ yếu là đất có độ dốc tƣơng đối lớn, thực sự khó khăn khi lựa chọn phƣơng thức canh tác và hƣớng phát triển kinh tế cho bà con nơi đây. Đề tài này nhằm phân tích và đƣa ra phƣơng thức canh tác hợp lý trên ruộng bậc thang tại huyện Mù Cang Chải, phân tích thực trạng canh tác nơi đây để rút ra những kết luận, những kiến nghị nhằm khắc phục những hạn chế và có thể nhân rộng mô hình ruộng bậc thang tƣơng tự. Qua nghiên cứu, khảo sát tôi thấy rằng bà con nơi đây canh tác trên đất dốc chủ yếu là 3 loại cây trồng chính là: Lúa nƣớc ruộng bậc thang, ngô nƣơng và lúa nƣơng. Với điều kiện về khí hậu, nguồn nƣớc, tập quán canh tác của bà con dân tộc Mông nơi đây thì chủ yếu tập trung vào cây lúa nƣớc ruộng bậc thang. Sau khi điều tra và tổng hợp số liệu chúng tôi cũng thấy rằng: - Thu nhập từ trồng trọt vẫn là nguồn thu chính của bà con nơi đây, tỷ lệ ngành chăn nuôi và dịch vụ vẫn còn chƣa đáng kể. - Lúa nƣớc ruộng bậc thang là cây trồng chủ lực và đem lại hiệu quả kinh tế nhất cho nông hộ. Đây cũng là cây trồng với truyền thống canh tác lâu đời, chi phí đầu tƣ cho sản xuất là lớn nhất. Nhƣng vì vẫn chỉ là cây trồng một vụ nên giá trị kinh tế đem lại cho bà con vẫn còn hạn chế. - Lao động ở đây vẫn là lao động phổ thông, với kinh nghiệm canh tác “cha truyền, con nối” nên nhu cầu về lao động vẫn cao mặc dù đi song song với nó là sức ép về dân số, sức ép về điều kiện sinh hoạt. - Nguồn vốn sản xuất của bà con còn rất hạn chế, phần vì nguồn cung vốn vay còn thấp, phần vì lãi suất còn cao, phần vì thời gian vay ngắn nhƣng cũng một phần là do ngƣời dân sử dụng nguồn vốn chƣa hiệu quả và không đúng mục đích, không tập trung cho đầu tƣ sản xuất. Tuy vậy, qua việc phân tích các nhân tố ảnh hƣởng tới hiệu quả sử dụng ruộng bậc thang của hộ nông dân Mù Cang Chải, tôi rút ra một số kết luận: - Hiệu quả canh tác trên RBT chƣa cao là do các nguyên nhân: Lao động của hộ là thủ công, tập quán canh tác cố hữu nên rất khó đƣa tiến bộ khoa học kỹ thuật mới vào áp dụng. Trình độ văn hoá của chủ hộ còn rất thấp, phần lớn là những ngƣời đã nhiều tuổi nên nhận thức và cách tiếp cận với phƣơng thức canh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 104 tác nào có hiệu quả là rất khó. Chi phí đầu tƣ cho sản xuất còn hạn chế, nguồn vốn của hộ còn rất thấp không đáp ứng đủ nhu cầu vốn đầu tƣ cho kỹ thuật và điều kiện canh tác của cây trồng nơi đây. Điều kiện giao thông là rất khó khăn, đƣờng liên thôn, liên bản chủ yếu là đƣờng đất nên rất khó có thể đi lại thuận tiện vào mùa mƣa (mùa canh tác chính của nông hộ). Đất đai vẫn bị thoái hoá nghiêm trọng mặc dù đã có nhiều biện pháp và chính sách ngăn chặn. Kinh tế trên đất dốc phát triển không đồng đều, cơ cấu kinh tế nơi đây vẫn là sản xuất nông lâm nghiệp. Tập quán canh tác lạc hậu, thiếu thông tin khoa học kỹ thuật, sản xuất của bà con vẫn mang tính tự túc tự cấp là chính… - Hiệu quả sử dụng đất dốc có sự khác nhau rõ rệt giữa lúa nƣớc ruộng bậc thang và các loại cây trồng khác trên đất nƣơng dốc: Lúa nƣớc ruộng bậc thang vẫn là cây trồng chủ lực đem lại hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hôi, môi trƣờng cao nhất. Chi phí đầu tƣ, công lao động, nguồn vốn… của ruộng bậc thang cao hơn và hiệu quả hơn so với những cây trồng khác. Mặc dù vậy những cây trồng khác nhƣ Ngô, Lúa nƣơng có rất nhiều tiềm năng để phát triển và mang lại hiệu quả kinh tế cho ngƣời dân nơi đây. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 105 TÀI LIỆU THAM KHẢO SỐ HIỆU TÊN TÀI LIỆU VÀ TÁC GIẢ 1 Lê Thái Bạt (1996). Đánh giá và đề xuất sử dụng đất trên quan điểm sinh thái và phát triển lâu bền vùng Tây Bắc. Hội thảo " Đánh giá và quy hoạch sử dụng đất". Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp 2 David Begg (1992), Kinh tế học, NXB GD, Hà Nội. 3 Bộ Khoa học và Công nghệ, Báo Khoa học và phát triển số 15 năm 2004. 4 Tôn Thất Chiểu (1996), Đất Việt Nam, NXB Nông nghiệp, Hà Nội 5 Đảng cộng sản Việt Nam (2004), Văn kiện hôi nghị lần thứ 9 Ban chấp hành TW khóa IX, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 6 Phạm Vân ĐÌnh (1997), Giáo trình Kinh tế nông nghiệp, NXB NN, Hà Nội 7 Lê Quốc Doanh, Nguyễn Văn Bộ, Hà Đinh Tuấn (2003). Nông nghiệp vùng cao: thực trạng và giải pháp. NXB Nông nghiệp 8 Lê Quốc Doanh, Hà Đinh Tuấn, Andre Chabanne (2005). Canh tác đất dốc bền vững. NXB Nông nghiệp 9 Frank Ellis (1993), Kinh tế hộ gia đình nông dân và phát triển nông nghiệp, NXB NN, Hà Nội. 10 Bùi Huy Hiển (2003), Đất miền núi: tình hình sử dụng, tình trạng xói mòn, suy thoái và các biện pháp bảo vệ và cải thiện độ phì, Nông nghiệp vùng cao: thực trạng và giải pháp, NXB Nông nghiệp 11 Bùi Huy Hiền và Lê Văn Tiềm (1996) " Các phƣơng thức canh tác ,nông lâm kết hợp ở xã Chiềng Pằn, tỉnh Sơn La", Hội thảo về Lâm nghiệp và Nông lâm kết hợp trên đất dốc ở miền Bắc Việt Nam, Phù Ninh, Vĩnh Phuc,6/1996,FAO, Hà Nội 12 Chu Đình Hoàng (1962), Chống xói mòn bằng biện pháp canh tác, Tạp chí Khoa học và Kỹ thuật số 18, Hà Nội 13 Ngô Xuân Hoàng (2003), Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông lâm nghiệp ở Huyện Bạch Thông- Bắc Cạn, luận án TS kinh tế, trƣờng ĐH NN I, Hà Nội. 14 Nguyễn Khang (1997), Tiềm năng đất dốc Việt Nam, Hội thảo về quản lý dinh dƣỡng và nƣớc cho cây trồng trên đất dốc, Hà Nội, tháng 1-1997 15 Phạm Ngọc Kiểm (2002), Giáo trình phân tích kinh tế xã hội và lập trình NXB LĐ- XH, Hà Nội 16 Lê Văn Khoa, Trần Thị Lành (1997). Môi trường và phát triển bền vững miền núi. NXB Giáo dục 17 Nguyễn Tiến Mạnh (1995), Hiệu quả kinh tế ứng dụng kỹ thuật tiến bộ vào sản xuất cây lƣơng thực và thực phẩm, NXB Hà Nội, Hà Nội 18 Các Mác (1960), Tƣ bản, quyển 1 trang 2, NXB Sự thật, Hà Nội 19 Các Mác (1962), Tƣ bản, quyển 3 trang 3, NXB Sự thật, Hà Nội 20 Ernst Mutert và Thosmat Fairhurst (1997). Quản lý dinh dưỡng trên đất dốc Đông Nam Á, những hạn chế, thách thức và cơ hôi. Hội thảo về quản lý dinh dƣỡng va nƣớc cho cây trồng trên đất dốc miền Bắc Việt Nam, Hà Nội 1997 21 Phan Công Nghĩa (2000), Giáo trình thống kê kinh tế, NXB Thống kê 22 Thái Phiên, Nguyễn Tử Siêm (1992), Nguy cơ thoái hoá và những ưu tiên nghiên cứu đất đồi núi ở nước ta,Tạp chí Khoa học đất, Hà Nội 23 Thái Phiên, Nguyễn Tử Siêm (1998), Canh tác bền vững trên đất dốc ở Việt Nam, NXB Nông nghiệp 24 Hoàng Văn Phụ (2000), "Xói mòn trên một số hệ thống canh tác đất dốc miền núi phía Bắc- Việt Nam", Kết quả nghiên cứu khoa học& chuyển giao công nghệ, NXB NN, Hà Nội 25 Nguyễn Tử Siêm, Thái Phiên (1999), Đất đồi núi Việt Nam: Thoá hoá và phục hồi, NXB Nông nghiệp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 106 26 Vũ thị Phƣơng Thụy (2000), Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng đất canh tác ở ngoại thành Hà Nội, Luận án TS Khoa học kinh tế, ĐH NN I, Hà Nội 27 Bùi Quang Toản (1991). Một số vấn đề về đất nưỡng rẫy ở Tây Bắc và phương hướng sử dụng. Viện KHKT Nông nghiệp Việt Nam 28 Đào Thế Tuấn, Kinh tế hộ nông dân, NXB Chinh trị quốc gia, Hà Nội 29 Tủ sách kiến thức gia đình (2004). Hỏi- đáp làm vườn trên đất dốc. NXB Văn hoá thông tin 30 Von UexRull (1992), Sử dụng hợp lý phân bón trên đất đồi vùng nhiệt đới ẩm, Trung tâm TTNN ấn hành với sự thoả thuận của tổ chức lƣơng nông LHQ (FAO) số 20, NXB Nông nghiệp, Hà Nội 31 Viện thổ nhƣỡng Nông hoá (1998), Sổ tay pân tích đất, nước, phân bón, cây trồng. NXB Nông nghiệp, Hà Nội 32 Chu Thị Thơm, Phan Thị Lài, Nguyễn Văn Tó (2006)- Hiện tƣợng xói mòn đất và biện pháp phòng chống - NXB Lao động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 107 Kết quả phân tích tƣơng quan bằng phần mềm excel Tong thu lua RBT(kg) NS lua RBT(kg/sao`) CF RBT XA T§HV Ld cua ho dat RBT(sao) DK thuy loi DK giao thong Vèn n¨m 2008 Møc vay1 L·i suÊt1 (%/thang) Hç trî cña chÝnh quyÒn Tong thu lua RBT(kg) 1 NS lua RBT(kg/sao`) 0.305711536 1 CF RBT 0.652388382 0.147889743 1 XA 0.245841277 0.172206239 0.34958 1 T§HV 0.367289433 0.215859561 0.40973 0.47661 1 Ld cua ho 0.457990343 0.027022444 0.38403 0.09169 0.1333 1 dat RBT(sao) 0.662271393 -0.223729964 0.49982 0.15517 0.15683 0.45085 1 DK thuy loi -0.186146537 -0.122843225 -0.1121 0.03438 0.02641 -0.0823 -0.0801 1 DK giao thong -0.04040137 0.061972059 0.04642 0.12309 -0.0011 -0.0635 -0.1694 0.02539 1 Vèn n¨m 2008 0.181470688 0.17178939 0.37244 0.22379 0.23546 0.1116 0.0115 -0.0324 0.03784 1 Møc vay1 0.49599011 0.190438998 0.31285 0.11007 0.17428 0.29577 0.19701 -0.0471 0.08263 0.40821 1 L·i suÊt1 (%/thang) 0.282531377 0.111674102 0.34434 0.14273 0.22856 0.22141 0.1763 -0.085 0.11855 0.20895 0.56561 1 Hç trî cña chÝnh quyÒn -0.167024607 -0.083813866 -0.0598 0.04714 0.13578 -0.009 -0.1604 0.14586 0.05803 0.03213 -0.019 -0.0222 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 108 Kết quả phân tích hồi quy (hàm Cobb- Dauglas) bằng phần mềm excel SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0.978434033 R Square 0.957333157 Adjusted R Square 0.954086766 Standard Error 0.169863251 Observations 100 ANOVA df SS MS F Significance F Regression 7 59.5606297 8.508661386 294.8915823 4.10775E-60 Residual 92 2.65452422 0.028853524 Total 99 62.21515392 Coefficients Standard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Lower 95.0% Upper 95.0% Intercept 8.876614213 0.271640226 32.67783405 2.0339E-52 8.33711329 9.416115135 8.33711329 9.416115 NS lua RBT(kg/sao`) 0.842465388 0.039188053 21.49801582 1.21402E-37 0.764634533 0.920296242 0.764634533 0.920296 CF RBT 0.077108205 0.025696241 3.000758181 0.003465707 0.026073254 0.128143156 0.026073254 0.128143 T§HV -0.011600883 0.020855346 -0.55625462 0.579387254 -0.0530214 0.029819634 -0.0530214 0.02982 Ld cua ho 0.076181975 0.039285744 1.939176043 0.055544116 -0.001842903 0.154206852 -0.001842903 0.154207 dat RBT(sao) 0.741801576 0.031118552 23.83792035 3.78849E-41 0.679997446 0.803605706 0.679997446 0.803606 Møc vay1 -0.004610932 0.003227785 -1.42851271 0.156530626 -0.01102159 0.001799727 -0.01102159 0.0018 L·i suÊt1 (%/thang) -0.055866259 0.07808041 -0.71549649 0.476114282 -0.21094069 0.099208171 -0.21094069 0.099208 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 109 PHIẾU ĐIỀU TRA HỘ NÔNG DÂN Phiếu số:................... Thôn:……………….Xã:………………...Mã........ Huyện: .............. Họ và tên ngƣời phỏng vấn:........................................... Mã....................... I. Thông tin chung về hộ nông dân 1. Họ và tên chủ hộ:.......................................... Giới tính  (nam: 0 ; nữ: 1) - Ngày tháng năm sinh chủ hộ:……………………….. - Trình độ văn hoá chủ hộ: lớp:…………………… - Dân tộc của chủ hộ  (Kinh: 0; Tày: 1; Mông: 2; Nùng: 3; Dao: 4; Khác: 5) 2. Nhân khẩu của hộ 2.1. Tổng nhân khẩu:……………….. ngƣời Trong đó: số nhân khẩu là nam:……………. Ngƣời Số nhân khẩu là nữ:……………… ngƣời 2.2. Lao động của hộ:……………………… lao động Trong đó: số lao động là nam:………………. Lao động Số lao động là nữ:………………… lao động Số nhân khẩu ngoài độ tuổi lao động có tham gia lao động..... ngƣời Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 110 - Trên 60 tuổi...... ngƣời? - Dƣới 15 tuổi ...... ngƣời? 2.3. Trình độ văn hóa - Số lƣợng ngƣời mù chữ trong hộ: ….. ( không tính đến số trẻ em chƣa đến tuổi đến trƣờng) - Số ngƣời có trình độ cấp 1……. - Số ngƣời có trình độ cấp 2……. - Số ngƣời có trình độ cấp 3……. 2.4. Trình độ chuyên môn: - Số ngƣời có trình độ sơ cấp……. - Số ngƣời có trình độ trung cấp ……. - Số ngƣời có trình độ cao đẳng……. - Số ngƣời có trình độ đại học……. 2.5. Phân loại hộ theo nghề nghiệp - Hộ thuần nông:  - Hộ nông nghiệp kiêm TTCN:  - Hộ NN kiêm Dịch vụ:  - Hộ khác:.................................. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 111 3. Những tài sản chủ yếu của hộ 3.1. Nhà ở Nhà kiên cố:  Nhà bán kiên cố  Nhà tạm  3.2. Tài sản khác Tivi  Xe máy  Tủ lạnh  Tài sản khác  4. Đất đai của hộ Loại đất ĐVT Diện tích Thuỷ lợi Cây trồng Ghi chú Tổng diện tích của hộ * 1. Đất thổ cƣ 2. Đất vƣờn nhà 3. Đất trồng cây hàng năm Mảnh 1 Mảnh 2 Mảnh 3 Mảnh 4 Mảnh 5 Mảnh 6 Mảnh 7 Mảnh 8 4. Đất trồng cây lâu năm -Đất trồng chè -Đất trồng cây ăn quả 5. Đất vƣờn rừng 6. Đất ao, hồ 7. Đất khác *: chủ động: 1 không chủ động: 2 Ghi chú: 1: một vụ; 2: hai vụ; 3: 3 vụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 112 5. Tài sản phục vụ sản xuất của hộ Tài sản ĐVT Số lƣợng Giá trị (1000đ) Máy kéo Cái Máy cày Cái Máy bơm Cái Máy xay xát Cái Máy tuốt lúa Cái Máy khác Cái Cày, bừa Cái Máy tuốt lúa thủ công Cái Trâu bò cày kéo Con Lợn nái Con Chuồng trại chăn nuôi Cái Tài sản khác 6. Thu nhập và vốn của hộ gia đình -Thu nhập hàng năm của hộ:............................................................ đ -Vốn của hộ gia đình vào thời điểm đầu năm:..................................đ -Tiền gửi tiết kiệm của hộ gia đình:...................................................đ II. Kết quả sản xuất của hộ gia đình 1. Kết quả sản xuất ngành trồng trọt Cây trồng Diện tích (m 2 ) NS (tạ/sào) SL (tạ) Lƣợng bán (kg) Giá Bán (1000đ/kg) Thành tiền (1000đ) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 113 2. Kết quả sản xuất từ ngành chăn nuôi Vật nuôi Số đầu gia súc, gia cầm (con) Trọng lƣợng BQ (kg) Tổng trọng lƣợng (kg) Lƣợng bán (kg) Giá (1000đ/k g) Thành tiền -Lợn thịt -Lợn con -Gà -Vịt -Trâu -Bò - Cá (Tính trong một năm; riêng trâu bò đơn vị tính là con) 3. Thu từ hoạt động lâm nghiệp:................................ đ 4. Thu từ các nguồn khác -Thu từ hoạt động dịch vụ:.........................đ -Thu từ làm nghề:.......................................đ -Thu từ làm thuê:........................................đ -Thu từ tiền lƣơng:................................................đ -Thu khác:..................................................đ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 114 III. Chi phí sản xuất của hộ 1. Chi phí cho sản xuất trồng trọt (tính bình quân cho 1 sào) Chi phí ĐVT Lúa Cây... Cây... Cây... Cây... Cây.. . 1. Giống Kg -Số đi mua Kg -Giá 1000đ/kg 2. Phân bón -Phân chuồng Tạ -Đạm Kg -Lân Kg -Kaly Kg -NPK Kg 3. Thuốc trừ sâu 1000đ 4. Thuốc diệt cỏ 1000đ 5. Lao động Công -Thuê ngoài Công - Giá 1000đ/côn g 6. Chi phí bằng tiền -Thuỷ lợi phí 1000đ -Dịch vụ làm đất 1000đ -Vận chuyển 1000đ -Tuốt 1000đ -Bảo vệ đồng ruộng 1000đ -Chi khác 1000đ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 115 2. Chi phí cho chăn nuôi Khoản mục ĐVT Lợn thịt Lợn nái Gia cầm Trâu, bò Cá 1. Giống Kg - Giá 1000đ/kg 2. Thức ăn tinh - Gạo Kg - Ngô Kg - Cám gạo Kg - Khoai, sắn Kg - Cám tổng hợp Kg + Giá 1000đ/kg - Bột cá Kg + Giá 1000đ/kg - - 3. Thức ăn xanh (rau) - Tổng số Kg + Mua ngoài Kg + Giá 1000đ/kg 4. Chi bằng tiền khác 1000đ 5. Công lao động Công (ghi chú: tính cho cả năm hay tính cho một lứa) 3. Chi cho hoạt động lâm nghiệp:....................................đ 4. Chi cho hoạt động khác: -Chi cho hoạt động dịch vụ:.........................đ -Chi cho làm nghề:.......................................đ -Chi khác......................................................đ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 116 IV. Thông tin tham khảo về tình hình canh tác trên đất dốc của hộ gia đình Gia đình có đã có phƣơng thức canh tác trên đất dốc từ bao giờ .......... Gia đình cảm thấy hài lòng với diện tích canh tác nhƣ vậy chƣa?  (có 1 ; chƣa: 0) Nếu chƣa, ông (bà) cảm thấy cần thêm bao nhiêu diện tích nữa :....... Bao nhiêu % diện tích của gia đình đƣợc sử dụng có năng suất cao ................. Gia đình có gặp khó khăn gì trong việc canh tác trên đất dốc không? Xin cụ thể: ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................................................................................................ ................. Theo ông (bà) đánh giá thế nào về điều kiện canh tác trên đất dốc ở địa phƣơng? Thuận lợi .............................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Khó khăn .............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Theo ông bà làm thế nào để nâng cao khả năng canh tác trên đất dốc? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của ông (bà)!