Luận văn Hiện thực trong tác phẩm tiêu biểu của Mark Twain

μ n¬i c¸c gi¸o h÷u quÇn lμ ¸o l−ît, ¨n mÆc chØnh tÒ ®Õn dù lÔ, cÇu kinh, nghe gi¶ng ®¹o song thùc tÕ bªn trong l¹i hoμn toμn t−¬ng ph¶n. Kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®−îc nh÷ng lý lÏ ®Òu ®Òu vμ ch¸n ng¾t cña môc s−, nhiÒu c¸i ®Çu ®· gËt gμ buån ngñ, “hä cã biÕt ®©u r»ng nh÷ng lý lÏ ®ã ®· ph¶i mua b»ng löa nhiÖt t×nh v« h¹n vμ nã ®· thu hÑp khèi thÝnh gi¶ cña vÞ ®· ®−îc Chóa chän tr−íc nμy l¹i thμnh mét nhãm nhá ®Õn nçi khã xøng ®¸ng ®−îc cøu vít” [22, tr.61]. H¬n thÕ n÷a, kh«ng gian uy nghiªm cña nhμ thê cïng víi giäng ®äc trang träng trong buæi lÔ cÇu kinh hoμn toμn t−¬ng ph¶n víi tiÕng chã sña ¨ng ¼ng, víi c¶nh gi¸o h÷u cã mÆt trong nhμ thê “®á mÆt vμ nghÑn thë v× nhÞn c−êi”. Sù t−¬ng ph¶n ®−îc ®Èy lªn cao trμo khi lêi gi¶ng cña môc s− còng nh− “nh÷ng t×nh c¶m thiªng liªng nhÊt” ®−îc ®¸p tr¶ b»ng “nh÷ng nô c−êi 97 kÝn ®¸o giÊu sau ghÕ, cø y nh− vÞ môc s− téi nghiÖp kia ®· trãt nãi ra mét c©u g× kh«i hμi hiÕm cã” [22, tr.64]. TiÕng c−êi cña Mark Twain thËt th©m thóy khi ®Ó buæi cÇu kinh cho con ng−êi biÕn thμnh buæi cÇu kinh cho mét chó ruåi v× nhê cã sù cÇu kinh ®ã mμ con ruåi cã thÓ “ung dung b×nh tÜnh xoa ch©n, «m ®Çu” trong mét kh«ng gian “tuyÖt ®èi an toμn” [22, tr.61] bÊt chÊp sù “khã chÞu, ngøa ng¸y ch©n tay” cña Tom. Trong Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, tinh thÇn phª ph¸n vμ ch©m biÕm nhμ thê b»ng thñ ph¸p t−¬ng ph¶n l¹i ®−îc tiÕp tôc t¸i hiÖn: “nÕu c¸c b¹n ®Ó ý sÏ thÊy, cã nhiÒu ng−êi chØ khi nμo kh«ng thÓ ®i nhμ thê ®−îc th× míi kh«ng ®i th«i chø lîn th× kh¸c” [21, tr.185] v× nhμ thê cã sμn gç m¸t mÎ, cao r¸o lμ n¬i l¬n rÊt thÝch. B»ng nh÷ng c©u nãi, nh÷ng t×nh tiÕt t−ëng nh− nh©n tiÖn, t×nh cê Mark Twain ®· h¹ bÖ tÊt c¶ nh÷ng g× lμ t«n nghiªm, trang träng trong d¸ng vÎ t−¬ng ph¶n, trμo léng cña nã kh«ng chót kiªng nÓ hay sî sÖt. Trong t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer còng nh− t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, sù t−¬ng ph¶n vÒ quan niÖm t«n gi¸o gi÷a ng−êi lín vμ trÎ em ®−îc thÓ hiÖn ®Çy hμi h−íc. Sau khi Tom hoμn thμnh nhiÖm vô quÐt hμng rμo, ®Ó th−ëng c«ng, d× Polly chän mét qu¶ t¸o ngon nhÊt ®−a cho nã, “kh«ng quªn kÌm theo mét bμi gi¶ng vÒ sù chiªu ®·i tù th©n nã sÏ ®Õn khi cã sù cè g¾ng cña ®¹o ®øc”. Trong khi bμ d× ®ang say s−a kÕt luËn b»ng mét lêi hoa mü rÊt ®¾t rót ra tõ Kinh th¸nh th× Tom ®· kÞp thêi nhãn trém mét c¸i b¸nh r¸n. ë ®©y ta thÊy cã sù t−¬ng ph¶n vμ ®èi lËp gi÷a lêi nãi vμ viÖc lμm, gi÷a lý thuyÕt vμ thùc tÕ. Trong m¾t Tom, nh÷ng lêi “hoa mü”, nh÷ng lý thuyÕt gi¸o ®iÒu ch¼ng cã ý nghÜa g× r¸o, hμnh ®éng “nhãn trém mét c¸i b¸nh” khiÕn cho lêi gi¶ng vÒ ®¹o ®øc cña d× trë nªn lè bÞch vμ buån c−êi. §¹o ®øc trong Kinh th¸nh lμ thø quy t¾c rÌn giòa, tiÕt chÕ c¶m xóc cña con ng−êi. Nã ®èi lËp víi b¶n tÝnh yªu tù do, ghÐt gß bã cña trÎ em nªn ch¼ng ®øa nμo muèn tù gi¸c, tù nguyÖn v©ng lêi. H¬n thÕ n÷a, nh÷ng lîi léc vμ ®Æc ©n tinh thÇn mμ thÕ giíi cña Chóa høa hÑn ban ph¸t cho con ng−êi hoμn toμn m¬ hå, trõu t−îng, thËm chÝ lμ lõa bÞp, gi¶ dèi ®èi víi ®Çu ãc ng©y th¬, thùc tÕ cña trÎ. Qua lêi t©m sù cña Huck, th¸i ®é bÊt cÇn cña chóng ®èi víi thÕ giíi Êy lμ hoμn toμn râ rμng: “C« Êy b¶o ®i ®Õn chç ®ã th× ng−êi ta suèt ngμy chØ cã viÖc nhën nh¬ ®μn h¸t th«i. T«i còng ch¼ng thiÕt c¸i ®ã n÷a... T«i hái c« Êy r»ng xem chõng th»ng Tom cã 98 thÓ ®i ®Õn chç tèt ®Ñp Êy kh«ng, c« Êy b¶o xÐt kü ra th× kh«ng ®−îc. Nghe nãi vËy t«i thÝch qu¸, vμ t«i cø muèn r»ng hai ®øa cïng sèng víi nhau, ®õng ®øa nμo ®i ®©u c¶” [21, tr.18-19]. ThÕ lμ ®· râ. Trong khi ng−êi lín lu«n muèn “¨n ë thÕ nμo ®Ó ®−îc ®i ®Õn chç tèt ®Ñp” th× trÎ con xem ®ã lμ mét ®iÒu phï phiÕm, v« Ých v× t©m hån ch©n chÊt méc m¹c cña chóng ®ßi hái kh«ng ph¶i ®iÒu g× cao xa ë m·i ®©u, kh«ng ph¶i ®iÒu g× cÇn lao t©m khæ tø míi cã ®−îc; chóng cÇn mét cuéc sèng tù do, tho¶i m¸i. §ã chÝnh lμ c¸i h¹nh phóc tr−íc m¾t, b×nh th−êng vμ thùc tån mμ chóng cã thÓ h−ëng thô, “sê mã” ®−îc. Trªn tinh thÇn ®ã, xoay quanh vÊn ®Ò c¸i lîi thËt - lîi gi¶, quanh “léc vËt chÊt” vμ “léc tinh thÇn” trong c©u truyÖn Huck vμ Jim, Mark Twain ®· ch©m biÕm s©u cay b¶n chÊt bãc lét ®Çy gian tham cña thÕ lùc nhμ thê. Nh÷ng luËn ®iÖu mμ nã ®−a ra ®Ó mª hoÆc lßng tin cña tÝn h÷u gi¸o d©n, ®Æc biÖt lμ nh÷ng n« lÖ da ®en ngu dèt vμ nghÌo khæ thùc chÊt lμ nh÷ng trß mÞ d©n, lõa bÞp kh«ng h¬n kh«ng kÐm: “KÎ nμo bá tiÒn vμo c¸i thïng nμy cho Chóa sÏ ®−îc Chóa ban l¹i gÊp tr¨m lÇn”. ThÕ ®Êy! Nhμ thê nhËn tiÒn thËt ®Ó ban l¹i cho con chiªn cña m×nh kh«ng c¸i g× kh¸c ngoμi mét lêi høa ch¼ng biÕt bao giê thμnh hiÖn thùc. 3.2.2. BiÖn ph¸p nh¹i Nh¹i lμ lèi v¨n ch©m biÕm dïng sù b¾t ch−íc lμm ph−¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó chÕ giÔu hoÆc g©y c−êi. Trong t¸c phÈm cña Mark Twain, ta b¾t gÆp rÊt nhiÒu yÕu tè giÔu nh¹i mμ ë ®ã ®èi t−îng b¾t ch−íc vμ bÞ b¾t ch−íc soi räi vμo nhau ®Ó lμm nªn nh÷ng trμng c−êi trμo léng nhiÒu ©m thanh vμ bÌ ®iÖu. Còng cã lóc sù giÔu nh¹i l¹i n»m ë phÐp ®èi s¸nh ngÇm mμ mét mÆt cña nã ®· bÞ Èn ®i. Gi¶i m· Èn sè ®ã dùa trªn nguyªn t¾c t−¬ng ®ång cña phÐp nh¹i lμ c¬ së ®Ó t¹o nªn tiÕng c−êi s©u s¾c vμ th©m thóy. Trong líp häc ngμy chñ nhËt, Tom lanh ma ®em nh÷ng mãn ®å ch¬i mμ nã thu ®−îc tõ viÖc “cho thuª” quÐt hμng rμo ®Ó ®æi lÊy nh÷ng tÊm phiÕu xanh, ®á, vμng. B»ng m−u mÑo ®ã, c¸i m−u mÑo mμ ®¸m n¹n nh©n cña Tom cay ®¾ng nhËn ra ®ã lμ trß ®¹i bÞp cña “mét con r¾n ®éc giÊu m×nh trong ®¸m cá xanh”, Tom ®· b−íc ch©n lªn bôc nhËn phÇn th−ëng trong sù “vinh quang chãi läi” mμ nã ao −íc tõ l©u. “Tom ®−îc n©ng lªn ngåi ngang hμng víi vÞ quan tßa vμ vÞ kh¸ch ®· ®−îc Chóa chän kia (...). Qu¶ thùc, nçi cho¸ng v¸ng nμy lμm bμng hoμng hÕt th¶y tËp thÓ gi¸o viªn. Sù 99 xóc ®éng cμng m¹nh khi tin nμy n©ng nh©n vËt míi lªn ®Õn tÇm cao cña vÞ quan tßa, vμ kh«ng ph¶i lμ mét, mμ lμ hai con ng−êi kú diÖu ®Ó c¶ tr−êng häc chiªm ng−ìng” [22, tr.53]. Ch¼ng ph¶i ngÉu nhiªn mμ Mark Twain ®· miªu t¶ qu¸ tr×nh “tiÕn th©n” ®Çy biÓn lËn còng nh− con ®−êng “mua danh” ®Çy thñ ®o¹n gian dèi cña Tom tr−íc ®ã råi ®Æt nh©n vËt nμy ngang hμng víi vÞ trÝ cña quan tßa. Trong c¸i nh×n ®èi s¸nh, sù t−¬ng ®ång vÒ ®Þa vÞ vμ tÇm cao cña “hai con ng−êi kú diÖu” nμy cho phÐp ta suy luËn ra con ®−êng tiÕn th©n cña nh©n vËt cßn l¹i lμ quan tßa; nÕu Tom “mua danh b¸n t−íc” ®Ó ngoi lªn ®Þa vÞ mμ nã ®ang cã th× vÞ quan tßa kia còng thÕ th«i. ë ®©y, sù giÔu nh¹i ®−îc thÓ hiÖn rÊt tinh vi, th©m thóy. T¸c gi¶ lÊy c¸i h− danh cña Tom ®Ó nh×n l¹i c¸i h− danh cña quan tßa vμ khi Tom ®−îc n©ng lªn tÇm cao th× ®ã còng chÝnh lμ lóc quan tßa bÞ h¹ bÖ. BiÖn ph¸p nh¹i tiÕp tôc ®−îc sö dông vμ ph¸t huy khi Mark Twain ®Ó cho mét cËu häc sinh bÐ tÝ tÑo lªn thùc hiÖn phÇn thi hïng biÖn cña nã. B»ng mét vÎ bÏn lÏn, rôt rÌ vμ b»ng mét giäng ®äc nh− häc thuéc lßng, nã ph¸t biÓu: “ch¾c quý vÞ khã mμ tin ®−îc mét ®øa bÐ nhá tuæi nh− ch¸u mμ d¸m nãi tr−íc mét ®¸m ®«ng c«ng chóng trªn s©n khÊu nh− thÕ nμy” [44, tr.377]. §¸ng buån c−êi h¬n, giäng ®äc thuéc lßng Êy l¹i ®i kÌm víi nh÷ng ®iÖu bé co giËt vÊt v¶ vμ chÝnh x¸c nh− mét c¸i m¸y. Râ rμng ®©y lμ hμnh ®éng nh¹i l¹i phong c¸ch vμ ®éng t¸c cña ng−êi lín nh−ng sù b¾t ch−íc Êy hoμn toμn kh«ng phï hîp víi mét ®øa trÎ. Nã trë nªn cøng nh¾c, m¸y mãc vμ gi¶ t¹o ®Õn buån c−êi. TiÕp theo lμ mμn tr×nh diÔn cña Tom. Nã b−íc lªn s©n khÊu víi mét vÎ tù tin ®Çy kiªu ng¹o, hïng dòng lao vμo bμi diÔn v¨n tr¸c tuyÖt cã nhan ®Ò “H·y cho t«i tù do hay lμ c¸i chÕt” víi ®iÖu bé khoa ch©n móa tay ®iªn cuång vμ m·nh liÖt. ThÕ nh−ng ®−îc nöa chõng th× Tom ngõng bÆt. Ch©n rung cæ nghÑn, sù sî h·i vμ run rÈy bña v©y lÊy nã. ThÕ lμ ®éng th¸i hïng hæ tr−íc ®ã cμng t−¬ng ph¶n víi vÎ mÆt ®øng ®ùc ra v× kh«ng nhí bμi, Tom nhËn ®−îc sù c¶m th«ng cña c¶ héi tr−êng nh−ng sù im lÆng khuyÕn khÝch, chê ®îi cña hä cßn “tÖ h¬n c¶ sù c¶m th«ng”. Còng gièng nh− th»ng bÐ lªn biÓu diÔn ®Çu tiªn, nh÷ng g× Tom thÓ hiÖn ®Òu m¸y mãc, c−êng ®iÖu. Nã nh¹i l¹i hμnh ®éng cña ng−êi lín nh−ng chØ chó träng vμo c¸ch thøc, cö chØ h¬n lμ néi dung. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· biÕn nh÷ng ®øa trÎ nh− Tom trë thμnh “con vÑt” hay “chó khØ” trong lóc thi cö kh«ng h¬n kh«ng kÐm. Sù giÔu 100 nh¹i do ®ã trë thμnh tiÕng c−êi ch©m biÕm lèi gi¸o dôc träng h×nh thøc cña nhμ tr−êng, c¸i sÏ lμm thui chét sù s¸ng t¹o còng nh− tÝnh thμnh thùc, ng©y th¬ cña trÎ nhá. ThËt buån c−êi khi ë ®é tuæi ch−a tr−ëng thμnh cña chóng, nhμ tr−êng víi lèi häc gi¸o ®iÒu, kinh viÖn ®· nhåi nhÐt nh÷ng kiÕn thøc “®¹i b¸c”, “®ao to bóa lín” nh− “ThËp tù chinh” (Crusade), Dream land (§Êt høa) hay “The advantages of culture” (Nh÷ng lîi thÕ vÒ v¨n hãa)... vμo nh÷ng ®Çu ãc non nít, ch¶ tr¸ch sao chóng kh«ng thÓ hiÓu vμ lμm chñ nh÷ng bμi diÔn thuyÕt cña m×nh. Mark Twain ngao ng¸n phª ph¸n tÝnh kh«ng thμnh thùc cña nh÷ng bμi hïng biÖn ®Çy vÎ hμo nho¸ng bÒ ngoμi nμy, ngao ng¸n thõa nhËn sù thÊt b¹i trong kh¶ n¨ng tÈy chay kiÓu häc Êy tõ nÒn gi¸o dôc n−íc nhμ kh«ng chØ ë hiÖn t¹i mμ cßn cã thÓ kÐo dμi ®Õn t−¬ng lai. TrÎ em nh¹i ng−êi lín, ®èi víi tiÕng c−êi cña Mark Twain thÕ vÉn ch−a ®ñ sù kiÖn toμn. ¤ng cßn hμi h−íc ®Ó cho thÇy gi¸o nh¹i l¹i häc sinh. Sau mμn thi hïng biÖn, thÇy gi¸o quay lªn b¶ng vÏ b¶n ®å n−íc Mü ®Ó tiÕp tôc kiÓm tra kiÕn thøc ®Þa lý cña häc sinh. ThÕ nh−ng tr−íc ®«ng ®¶o phô huynh vμ c¸c vÞ quan kh¸ch ®Õn dù, thÇy còng lóng tóng kh«ng kh¸c g× trß. Bμn tay run rÈy ®−a nh÷ng nÐt vÏ mÐo mã ®· khiÕn cho kh¸n gi¶ ë d−íi lao xao, nhÞn c−êi. ThÇy lÈy bÈy b«i xãa vμ cè g¾ng vÏ l¹i cho thËt ®Ñp. §iÒu ®ã cμng lμm cho bøc h×nh tåi tÖ thªm. TiÕng c−êi bªn d−íi cμng ån μo h¬n... Ngßi bót cña Mark Twain ®· biÕn thÇy gi¸o thμnh mét kÎ còng lóng ta lóng tóng khi ®øng tr−íc b¶ng gièng nh− häc trß. Sù giÔu nh¹i Êy cho thÊy thÇy ch¼ng nh÷ng kÐm vÒ ®¹o ®øc mμ cßn yÕu vÒ chuyªn m«n. Häc trß kh«ng thuéc bμi hay ph¹m ph¶i mét lçi nhá thÇy s½n sμng cho roi vät. VËy mμ, mØa mai thay, khi thÇy “sa c¬” trªn bôc gi¶ng ai sÏ lμ ng−êi quë ph¹t thÇy. TiÕng c−êi ch©m biÕm cña Mark Twain d−êng nh− lμ thø vò khÝ lîi h¹i duy nhÊt cã kh¶ n¨ng h¹ bÖ vμ tè c¸o nh÷ng ng−êi thÇy nh− thÕ. ThÕ giíi trÎ th¬ cña Tom, Huck lu«n dÞ øng víi nhμ tr−êng hμ kh¾c vμ kiÓu gi¸o dôc v« lèi. Chóng t×m sù gi¶i trÝ vμ niÒm vui trong c¸c trß ch¬i cña m×nh. ë gãc ®é nμy, ta b¾t gÆp sù b¾t ch−íc s¸ch vë vμ c¸c c©u truyÖn phiªu l−u hiÖp sÜ, t−íng c−íp cña trÎ th¬. Tom lu«n miÖng b¾t ®¸m b¹n ph¶i lμm ®óng theo nh÷ng g× s¸ch nãi: “... Chóng m×nh nhÊt ®Þnh ph¶i lμm nh− thÕ. Tao ®· b¶o r»ng trong s¸ch nãi nh− thÕ mμ l¹i! Chóng mμy ®Þnh lμm kh¸c víi nh÷ng ®iÒu nãi trong s¸ch μ?” [21, tr.28]. 101 Tuy hay b¾t ch−íc y nguyªn s¸ch vë, song kh«ng ph¶i lóc nμo chóng còng hiÓu hÕt ng«n ng÷ diÔn ®¹t ë trong ®ã. TiÕng c−êi n¶y sinh khi mét mÆt chóng gi¶i thÝch nh÷ng tõ ng÷ khã hiÓu theo quan ®iÓm vμ kinh nghiÖm riªng cña m×nh, mÆt kh¸c l¹i thÊy nã hÕt søc v« lý víi thùc tÕ cuéc sèng: “sao kh«ng cã ng−êi nμo cÇm c¸i gËy mμ chuéc ngay cho hä mét c¸i khi míi b¾t hä vÒ” [21, tr.29]. ThÕ nh−ng niÒm tin tuyÖt ®èi vμo s¸ch vë buéc chóng ph¶i chÊp nhËn c¶ ®iÒu mμ chóng cho lμ v« lý vμ ®i ®Õn sù thèng nhÊt “chóng m×nh chØ cã viÖc lμm nh− thÕ vμ chuéc hä theo ®óng quy c¸ch nh− vËy th«i” [21, tr.29]. Mark Twain c−êi vμo sù b¾t ch−íc m¸y mãc vμ c¸ch hiÓu rËp khu«n cña bän trÎ song kh¸c víi nh÷ng tiÕng c−êi tr−íc, nô c−êi ë ®©y hãm hØnh, nhÑ nhμng vμ nh©n ¸i. Nh÷ng c¸i tªn “Tom Sawyer - kÎ phôc thï ¸o ®en vïng T©y Ban Nha, Huck Finn - Bμn tay ®á, Joe Harper - næi khñng khiÕp cña biÓn c¶”, nh÷ng mËt hiÖu rïng rîn “M¸u!” ®Òu ®−îc b¾t ch−íc vμ c¾t ghÐp tõ truyÖn hiÖp sÜ. Tuy say mª víi trß ch¬i phiªu l−u trªn ®¶o, c¸c g· “t−íng c−íp” nμy vÉn chØ lμ nh÷ng ®øa trÎ mau “nhí nhμ”, ¨n n¨n cÇu kinh tr−íc khi ngñ vμ “n−íc m¾t l−ng trßng” v× nhí mÑ. Nh¹i truyÖn hiÖp sÜ Don Quixote víi nh÷ng mμn tÊn c«ng vμo ®oμn ng−êi ch¨n cõu vμ xe chë rau ra chî, Tom vμ lò b¹n cßn nh¹i c¶ thÇn tho¹i ¶ rËp víi chuyÖn chiÕc nhÉn cã phÐp mμu vμ c©y ®Ìn chøa c¸c vÞ hung thÇn. Qua lêi kÓ cña Huck “T«i ®i kiÕm mét c¸i ®Ìn b»ng thiÕt ®· cò vμ mét c¸i nhÉn b»ng s¾t, ®em ra ngoμi rõng, lÊy tay cä x¸t, cä x¸t m·i ®Õn to¸t c¶ må h«i, trong bông ®· tÝnh s½n sÏ x©y mét tßa l©u ®μi vμ b¸n ®i” [21, tr.38], ta thÊy sù b¾t ch−íc ®· mang tÝnh tuyÖt ®èi vμ v× tuyÖt ®èi nªn cã sù sôp ®æ lßng tin cña ng−êi ch¬i bëi sù t−¬ng ph¶n gi÷a c¸i h− ¶o cña s¸ch vë vμ c¸i thùc tÕ cña cuéc ®êi. ë ®©y viÖc nh¹i s¸ch vë hay nh¹i trß ch¬i phiªu l−u cña t¸c gi¶ kh«ng nh»m chÕ giÔu lò trÎ còng nh− néi dung s¸ch vë mμ chóng b¾t ch−íc. C¸i ®¸ng lªn ¸n ë ®©y chÝnh lμ cuéc sèng gß bã, quy t¾c cña x· héi, lμ nguyªn nh©n khiÕn trÎ con ph¶i t×m ®Õn niÒm vui ë nh÷ng c©u truyÖn cña qu¸ khø. Cho nªn, xÐt cho cïng, tiÕng c−êi cña Mark Twain ë nh÷ng t×nh huèng nμy lμ lÊy ¶o ®Ó nh¹i thùc, lÊy c¸i kh«ng cã vμ kh«ng thÓ x¶y ra trong cuéc sèng hiÖn t¹i (mμ chØ cã thÓ x¶y ra trong truyÒn thuyÕt) ®Ó nh¹i chÝnh cuéc sèng hμ kh¾c vμ l¹nh lÏo ®ã. 102 D−íi ngßi bót cña Mark Twain, biÖn ph¸p nh¹i võa cã t¸c dông t¹o ra tiÕng c−êi trμo léng, võa cã kh¶ n¨ng phanh phui vμ ch©m biÕm nh÷ng mÆt tiªu cùc vμ xÊu xa cña cuéc sèng. T×nh tiÕt nh¹i vua chóa trong t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn lμ mét tr−êng hîp ®iÓn h×nh cho kh¶ n¨ng Êy. Hai g· ma cμ b«ng chuyªn ®i b¸n thuèc gi¶ d¹o, chuyªn ®i r«ng ®Ó qu¶ng c¸o bÞp, mét giμ mét trÎ, mét lanh ma, th¸u c¸y, mét trÝ tr¸, gian tham hîp nhau l¹i ®Ó gi¶ lμm quËn c«ng xø Bridgewater vμ vua “Lui thø m−êi b¶y, con cña Lui thø m−êi s¸u vμ Mary Angtoanet” [21, tr.204]. D−íi danh nghÜa ®ã, chóng bãc lét vμ hiÕp ®¸p nh÷ng ng−êi v« ph−¬ng chèng ®ì nh− Huck vμ Jim mét c¸ch “hîp thøc” vμ tr¾ng trîn. ChÝnh l·o vua gi¶ nãi r»ng l·o sÏ “c¶m thÊy dÔ chÞu vμ vui vÎ h¬n nÕu nh− ng−êi ta ®èi ®·i víi l·o cho ®óng chøc vÞ nh− quú mét bªn gèi xuèng khi nãi chuyÖn víi l·o vμ bao giê còng ph¶i x−ng h«: “Th−a hoμng th−îng” råi ®øng hÇu bªn c¹nh khi l·o ¨n uèng, ngñ nghØ” [21, tr.205]. §ã chØ lμ sù giÔu nh¹i vÒ mÆt h×nh thøc. VÒ néi dung vμ b¶n chÊt, King vμ Duke lμ nh÷ng tªn v« l¹i xÊu xa chuyªn ®i lõa g¹t sù nhÑ d¹ c¶ tin cña ng−êi d©n sèng trong vïng thÞ trÊn däc hai bªn bê s«ng Mississippi b»ng nh÷ng trß thuyÕt gi¸o, diÔn kÞch, qu¶ng c¸o... ®Ó ¨n tiÒn. Huck vμ Jim khi nhËn ch©n ®−îc b¶n chÊt xÊu xa ®ª tiÖn cña chóng ®· nhËn xÐt: “kh«ng cã g× l¹, v× c¸i gièng nã nh− thÕ... Th× ra tÊt c¶ nh÷ng bän vua nμy ®Òu lμ bän c−íp ngμy c¶” [21, tr.248]. ë ®©y, tr−êng liªn t−ëng cña t¸c gi¶ ®−îc më réng vμ do ®ã tiÕng c−êi ch©m biÕm cμng ®−îc khuyÕch t¸n. Nãi c¸ch kh¸c, sù giÔu nh¹i hai tªn v« l¹i King vμ Duke d−íi h×nh thøc vua vμ quËn c«ng ®−îc nhËn thøc vμ liªn t−ëng theo chiÒu ng−îc l¹i vua - quan (thËt) nóp d−íi bãng d¸ng nh÷ng kÎ c−íp ngμy: “C¸i l·o vua ®i víi chóng ta ®©y lμ mét trong nh÷ng tªn vua cã thÓ gäi lμ s¹ch nhÊt trong lÞch sö ®Êy. Chø nh− c¸i tay Henry kia th× h¾n ta nghÜ r»ng cã thÓ g©y ra chuyÖn l«i th«i g× víi xø nμy ®−îc ®Êy(...). §Êy, vua Henry lμ c¸i lo¹i gißi bä nh− thÕ ®Êy vμ nÕu nh− h¾n ta ®i víi chóng m×nh trªn chuyÕn bÌ nμy th× cã lÏ h¾n ta cßn ®¸nh lõa c¸i thÞ trÊn kia b»ng mÊy l·o vua ®ang cïng ®i víi chóng ta Êy chø”. §Õn ®©y ta thÊy biÖn ph¸p nh¹i cña Mark Twain thËt ®éc ®¸o vμ “lîi h¹i”. ChØ cÇn mét phÐp ®èi s¸nh kÐp ta nhËn ra mèi t−¬ng quan ®«i chiÒu cña c¸c ®èi t−îng. TiÕng c−êi v× thÕ ®a thanh vμ nhiÒu chiÒu kÝch. T¸c gi¶ kÕt luËn: bän vua chóa dï thËt hay gi¶ ®Òu lμ nh÷ng “bän ®ª tiÖn 103 nh−ng l¾m quyÒn hμnh”. VÊn ®Ò cña qu¸ khø vμ hiÖn t¹i soi vμo nhau trong sù t−¬ng chiÕu hÕt søc râ rμng vμ ®a diÖn. 3.3. NghÖ thuËt dÉn truyÖn ®Æc s¾c Bªn c¹nh viÖc sö dông mét sè thñ ph¸p nghÖ thuËt hμi h−íc nh»m ®¶ kÝch vμ g©y c−êi, Mark Twain cßn cã mét lèi kÓ chuyÖn th«ng minh, dÝ dám. T¸c phÈm cña «ng v× thÕ lu«n l«i cuèn vμ hÊp dÉn b¹n ®äc. Trong t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer m−în sù hiÖn diÖn cã tÝnh l−ìng ph©n cña ng−êi kÓ chuyÖn - võa lμ ng−êi quan s¸t, t−êng thuËt diÔn biÕn toμn bé c©u truyÖn ë th× hiÖn t¹i, võa lμ ng−êi gîi nhí nh÷ng kû niÖm thêi th¬ Êu cña m×nh ®· x¶y ra trong qu¸ khø, t¸c gi¶ h−íng tÇm quan s¸t cña ng−êi ®äc theo c¸i nh×n xuyªn thÊu vμ kh¸ch quan cña ng−êi dÉn truyÖn tr−ëng thμnh ®ang chiªm nghiÖm qu¸ khø vμ tuæi th¬ cña m×nh. Vμ nh− thÕ, kho¶ng c¸ch thêi gian, kho¶ng c¸ch tù sù hay ®é lïi cña tÇm quan s¸t ®· mang ®Õn cho ng−êi dÉn truyÖn còng nh− ®éc gi¶ kh¶ n¨ng n¾m b¾t néi t©m, t©m lý nh©n vËt mét c¸ch thÊu ®¸o, t−êng tËn. C¸i nh×n cña ng−êi dÉn truyÖn nh− ë trªn cao bao qu¸t xuèng phÝa d−íi, råi l¹i nh− tõ trong th©m t©m nh©n vËt ph¸t lé ra ngoμi. §o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh Tom thÊt thÓu x¸ch x« ®i quÐt hμng rμo cho ta thÊy râ ®iÒu ®ã: Tom, tay cÇm mét c¸i chæi quÐt c¸n dμi, tay kia x¸ch mét c¸i x« tr¾ng, hiÖn lªn bªn lÒ ®−êng. Nã buån rÇu nh×n c¸i hμng rμo. Nã lo l¾ng nh×n c¸i hμng rμo b»ng gç v¸n víi chiÒu cao gÇn ba th−íc vμ chiÒu dμi gÇn ba m−¬i th−íc. Nã liªn tiÕp thë dμi vμ cho r»ng ®êi thËt lμ rçng tuÕch vμ giê ®©y cuéc sèng ®· trë thμnh g¸nh nÆng. Võa nghÜ nã võa nhóng chæi vμo x« vμ quÐt däc theo tÊm v¸n to nhÊt. §éng t¸c Êy ®−îc lÆp l¹i mét lÇn n÷a, råi nh×n c¸i vÖt bÐ xÝu mμ nã võa t¹o nªn Êy so s¸nh víi c¶ mét ®−êng bê rμo réng lín ch−a quÐt, nã ch¸n ng¸n qu¸ chõng, ngåi phÖt xuèng mét hμng rμo gç v©y quanh mét gèc c©y [22, tr.20-21]. Th«ng qua c¸ch miªu t¶ cña ng−êi dÉn truyÖn, mÆc dï hμng lo¹t c¸c tÝnh tõ chØ tr¹ng th¸i kh«ng vui cña nh©n vËt ®−îc sö dông nh−: “buån rÇu”, “lo l¾ng”, “ch¸n 104 ng¸n”, ng−êi ®äc l¹i cã c¶m gi¸c buån c−êi nhiÒu h¬n lμ buån rÇu víi t×nh huèng mμ Tom ®ang høng chÞu. §iÒu nμy ®−îc lý gi¶i ë chç chóng ta ®ang quan s¸t Tom qua c¸i nh×n thÊu ®¸o, dÝ dám cña ng−êi dÉn truyÖn chø kh«ng ph¶i qua lêi thæ lé cña chÝnh nh©n vËt vÒ c¶nh huèng cña m×nh. NÕu thay ®o¹n t−êng thuËt trªn b»ng lêi tù kÓ cña Tom qua ®¹i tõ “t«i”, ta thÊy kh¶ n¨ng t¹o tiÕng c−êi sÏ kh«ng cßn nhiÒu nh− tr−íc n÷a. Cø nh− thÕ, tõ ®iÓm nh×n ®ã, ®iÓm nh×n mang tÝnh l−ìng diÖn cña ng−êi kÓ tõ bªn ngoμi nh×n vμo nh©n vËt (nhê kho¶ng c¸ch thêi gian) vμ tõ bªn trong néi t©m nh©n vËt nh×n ra (tÊt nhiªn nh− ®· nãi, muèn tõ bªn trong néi t©m nh©n vËt nh×n ra th× cã ®«i lóc ng−êi kÓ cÇn hãa th©n vμo nh©n vËt, ®Æt con ng−êi hiÖn t¹i, tr−ëng thμnh cña m×nh vμo trong t©m tr¹ng cña con ng−êi qu¸ khø, bÐ th¬) mμ ®i hÕt t¸c phÈm, ta thÊy c¸c ®o¹n miªu t¶ néi t©m nh©n vËt hiÖn lªn võa kh¸ch quan võa ch©n thËt. C¶nh Tom tù d»n vÆt vμ lμm m×nh ®au khæ v× bÞ d× m¾ng oan ®· thÓ hiÖn ch©n thËt c¶m xóc buån tñi cña nã, song c¶m xóc Êy l¹i kh¬i gîi ë ng−êi ®äc mét c¶m gi¸c võa th−¬ng h¹i võa buån c−êi: Trong ®Çu nã ®ang t−ëng t−îng ra nã ®ang èm vμ s¾p chÕt. ... Cßn nã, nã vÉn n»m ®Êy, tr¾ng nhît vμ bÊt ®éng. Tõ nay sÏ chÊm døt nh÷ng ®au th−¬ng mμ mét ®øa bÐ khèn khæ ®au ®ín ª chÒ lμ nã ®· nÕm ®ñ. Nã nh− say ®i trong nh÷ng xóc c¶m Êy, vμ nh÷ng xóc c¶m Êy ®−îc t« ®iÓm b»ng nh÷ng ¶o méng kia lμm cho nã c¶m thÊy nghÑt thë v× cø ph¶i chÞu ®ùng m·i. M¾t nã ®Çy n−íc, mê ®i. Vμ khi nã chíp m¾t th× hai dßng n−íc l¹i trμo ra vμ ch¶y thμnh dßng nhá giät tõ mòi xuèng måm vμ c»m [22, tr.36]. C¶m gi¸c Êy kh«ng cã g× lμ m©u thuÉn hay phi lý. Ng−êi ta buån c−êi vμ th−¬ng h¹i v× mét mÆt Tom cè t×nh bi kÞch hãa t×nh c¶nh vμ c¶m xóc cña m×nh, mÆt kh¸c ®èi víi Tom, t©m hån ®a c¶m ®ã lμ nçi buån hoμn toμn nghiªm tóc vμ “thiªng liªng”. §éc gi¶, th«ng qua ®iÓm nh×n l−ìng diÖn cña ng−êi dÉn truyÖn cã thÓ c¶m th«ng vμ “nh×n thÊu” t©m can cña nh©n vËt nh−ng tuyÖt nhiªn kh«ng bÞ nçi buån “tù bi kÞch hãa” cña nã, nçi buån “®−îc t« ®iÓm b»ng ¶o méng” kÐo vμo. 105 Khi ®iÓm nh×n cña ng−êi kÓ chuyÖn di chuyÓn vμo ®iÓm nh×n cña c¸c nh©n vËt nhá, giäng ®iÖu cña ng−êi kÓ hßa vμo giäng ®iÖu cña trÎ th¬, sù hμi h−íc ®−îc sinh s«i n¶y në. Xem c¸ch lò trÎ bμn luËn vÒ vÞ kh¸ch lín trong líp häc ngμy chñ nhËt cña chóng th× biÕt: Xem chõng vÞ kh¸ch nμy ph¶i lμ mét nh©n vËt cì bù, cã lÏ ph¶i ngang hμng víi ngμi ch¸nh ¸n cña tØnh. H¼n råi, «ng ta thËt lμ oai vÖ. Bän trÎ cø tù hái kh«ng hiÓu «ng ta ®−îc lμm b»ng thø nguyªn liÖu g×, vμ chóng nöa muèn nghe «ng ta gÇm lªn, nh−ng nöa còng l¹i sî «ng ta gÇm thËt [22, tr.50]. Trong con m¾t ng©y ng«, tß mß cña trÎ th¬, «ng quan tßa oai vÖ kia bçng hãa “ngé nghÜnh” vμ l¹ lÉm tuång nh− «ng ta lμ mét thø “®å vËt” hay mét “con thó” kh«ng tªn nμo ®ã hoμn toμn xa l¹ víi thÕ giíi cña con ng−êi. Mark Twain ®· dïng rÊt ®¾t hai tõ “material” (chÊt liÖu) vμ “roar” (gÇm), cèt lμ ®Ó “mØa mai”, kÖch cìm hãa nh©n vËt tai to mÆt lín kia th«ng qua c¸i nh×n ng©y ng«, ngé nghÜnh cña trÎ th¬. B»ng ®iÓm nh×n ng©y th¬, trong s¸ng cña trÎ em, ng−êi dÉn truyÖn cßn cã thÓ t¹o ra tiÕng c−êi ch©m biÕm tõ sù ®èi lËp gi÷a thÕ giíi quan hay niÒm tin lÇm l¹c, Êu trÜ cña trÎ víi hiÖn thùc cuéc sèng tμn b¹o, ®éc ¸c cña ng−êi lín. Khi chøng kiÕn tªn ng−êi lai Injun Joe khai man tr−íc tßa ®Ó ®æ téi lçi cña h¾n lªn ®Çu Muff Potter th× c¶ hai ®øa, Tom vμ Huck, nh©n chøng cña cuéc giÕt ng−êi man rî diÔn ra trong nghÞa ®Þa ®ªm nao “mong mái sÏ cã mét l−ìi tÇm sÐt gi¸ng xuèng ®Çu tªn nãi dèi gi÷a lóc trêi quang m©y t¹nh. Vμ chóng thËt ng¹c nhiªn tù hái t¹i sao sÊm sÐt l¹i tr× ho·n l©u ®Õn thÕ?” [22, tr.122]. Råi hai ®øa tù kh¼ng ®Þnh r»ng “Joe ®· b¸n m×nh cho quû sø”. TiÕng c−êi xuÊt ph¸t tõ niÒm tin ng©y th¬, lÇm l¹c nghe ra hãa chua cay, l¹c láng tr−íc cuéc ®êi ®Çy x¸o trén ®¶o ®iªn. ViÖn dÉn sù m©u thuÉn trong t©m lý trÎ th¬ ®Ó lμm nªn tiÕng c−êi ch©m biÕm lμ mét nghÖ thuËt hμi h−íc ®éc ®¸o cña Mark Twain. ¤ng miªu t¶ Tom vμ Huck lμ hai ®øa trÎ rÊt mª trß tr¾c nghiÖm nh÷ng lêi bïa chó, mª tÝn. Chóng dÉn nhau vμo nghÜa ®Þa lóc nöa ®ªm ®Ó thùc hiÖn ®iÒu Êy song khi cã bãng ba ng−êi xuÊt hiÖn th× ®øa nμo ®øa nÊy hån xiªu ph¸ch t¸n: Ngay lËp tøc Huck Finn rïng m×nh, nã th× thÇm: 106 - Quû, ch¾c råi, ba con! Trêi ¬i, m×nh chÕt mÊt th«i, Tom ¬i! CËu cã thÓ cÇu kinh ®−îc kh«ng? - CËu ®õng sî, tí sÏ cè g¾ng. Hä ch¼ng lμm g× m×nh ®©u. B©y giê tí sÏ n»m xuèng gi¶ vê ngñ, tí... [22, tr.103] ThÕ nh−ng sau khi chøng kiÕn mμn giÕt ng−êi, ®μo mé man rî cña bän xÊu, chóng nhËn ra r»ng: ng−êi cßn ®¸ng sî h¬n ma. TiÕng c−êi ch©m biÕm cña Mark Twain s©u s¾c lμ ë chç ®ã. Cã lÏ nh÷ng ®o¹n miªu t¶ néi t©m hay t©m lý “yªu ®−¬ng” cña c¸i tuæi dë ng−êi lín, dë trÎ con nh− Tom vμ Becky lμ nh÷ng ®o¹n mang ®Õn thanh ©m trong trÎo vμ tiÕng c−êi lý thó, hÊp dÉn nhÊt cho t¸c phÈm. Ng−êi ®äc kh«ng khái ng¹c nhiªn tr−íc sù am hiÓu s©u s¾c cña t¸c gi¶ ®èi víi t©m lý løa tuæi míi lín b−íc vμo ng−ìng cöa “yªu ®−¬ng”. Tuång nh− ®ã còng chÝnh lμ nh÷ng t×nh c¶m, nh÷ng kû niÖm thêi Êu th¬ t−¬i ®Ñp, trong s¸ng cña «ng. Ng−êi dÉn truyÖn do ®ã cã kh¶ n¨ng thÊu hiÓu vμ lét t¶ ®−îc mäi cung bËc, tr¹ng th¸i t×nh c¶m phøc t¹p khi “yªu” cña chóng. Khi Tom vμ Becky giËn nhau, Becky ®ét ngét bá häc: Tom ph¶i ®Êu tranh víi lßng tù träng cña b¶n th©n, cè d»n lßng m×nh l¹i ®Ó “bá r¬i c« nμng” ®−îc vμi h«m. Nh−ng råi cuèi cïng nã thÊt b¹i. T©m t− rÊt khæ së, ®ªm ®ªm Tom tù b¾t gÆp m×nh ®¶o ®i ®¶o l¹i quanh nhμ con bÐ. Con bÐ èm. ThÕ nhì con bÐ chÕt th× sao? Míi chØ nghÜ ®Õn ®Êy ®· thÊy quÉn trÝ råi. Ngay c¶ lμm t−íng c−íp, Tom còng kh«ng cßn c¶m thÊy kho¸i n÷a, nãi g× ®Õn ®¸nh nhau. Ch¼ng cßn g× n÷a ngoμi mét nçi buån thÇm kÝn [22, tr.126]. VËy mμ sau khi lμm “t−íng c−íp” trªn ®¶o hoang trë vÒ, tÝnh tù m·n ®· ng¨n kh«ng cho Tom lμm lμnh víi Becky. §iÒu ®ã khiÕn cho c« bÐ võa ®au buån, võa thiÕt tha hμn g¾n t×nh c¶m nh− ban ®Çu: ... Con bÐ thë dμi th−ên th−ît, liÕc trém Tom mét c¸ch khao kh¸t. Råi con bÐ chît nhËn thÊy giê ®©y Tom nãi chuyÖn ®Æc biÖt nhiÒu víi Amy Lorence, nhiÒu h¬n víi tÊt c¶ mäi ng−êi. Tim con bÐ nhãi lªn, ngay tøc kh¾c nã thÊy ng−êi n¸o ®éng kh«ng yªn. Nã ®Þnh bá ®i nh−ng ®«i ch©n 107 ph¶n l¹i kh«ng chÞu hμnh ®éng theo mÖnh lÖnh, mang con bÐ trë l¹i gÇn Tom [22, tr.188-189]. NghÖ thuËt dÉn truyÖn hÊp dÉn vμ linh ho¹t cña Mark Twain ®· th©m nhËp vμo thÕ giíi t©m lý, t×nh c¶m cña løa tuæi trÎ con ch−a qua, ng−êi lín ch−a ®Õn ®ã mét c¸ch tinh tÕ vμ nh¹y bÐn. T×nh c¶m trong s¸ng ng©y th¬, bét ph¸t vμ ®«i lóc trÎ con v× giËn hên, tù m·n con nÝt sãng ®«i cïng t×nh c¶m cao th−îng, vÞ tha. TiÕng c−êi hãm hØnh n¶y sinh tõ c¸ch yªu nöa ng−êi lín, nöa con nÝt ®ã cña Tom vμ Becky. §o¹n t¶ c¶nh Tom ghen nh− ng−êi lín thËt buån c−êi vμ dÝ dám: Nã cã dông ý ®i loanh quanh t×m Becky ®Ó xÐ n¸t chç lßng cßn l¹i cña Becky víi trß trªu tøc cña nã. Nh−ng cét thñy ng©n tôt ®ét ngét trªn èng m¹ch cña nã khi nã nh×n thÊy con bÐ. ThËt lμ Êm cóng! Trªn mét chiÕc ghÕ b¨ng con sau tr−êng häc con bÐ ®ang ngåi xem mét cuèn truyÖn tranh cïng víi Alfred Jemple. C¶ hai ®Òu mª m¶i, chôm s¸t ®Çu vμo nhau trªn trang s¸ch, h×nh nh− c¶ hai ®Òu say s−a ®Õn møc kh«ng cßn biÕt g× vÒ thÕ giíi xung quanh n÷a. Tom thÊy dßng m¸u giÇn giËt nãng ran kh¾p huyÕt m¹ch. Nã ghen [22, tr.191]. T¸c phÈm cña Mark Twain l«i cuèn vμ hÊp dÉn ng−êi ®äc mét phÇn lμ nhê cã c¸ch kÓ chuyÖn lu«n t¹o ra nh÷ng chi tiÕt vμ c¶nh huèng bÊt ngê. Ngay khi Tom ®ang miªn man t−ëng t−îng vμ lª b−íc ®Õn “v−ên yªu” cña “ng−êi t×nh bÝ mËt”, ngay khi Tom ®ang “n»m ngöa ra ®¸m ®Êt d−íi cöa, hai tay vßng tr−íc ngùc vμ n©ng niu trong ®ã b«ng hoa nhμu n¸t khèn khæ cña m×nh”, khao kh¸t “mét giät lÖ, dï nhá th«i, rá lªn h×nh hμi bÊt ®éng, khèn khæ cña nã víi lêi than tiÕc ng¾n ngñi” cña ng−êi mμ nã yªu thÇm th× bçng “cã mét giäng nãi chãi tai lμm « uÕ c¶ khung c¶nh yªn tÜnh vμ thiªng liªng” cïng víi mét trËn n−íc lò déi μo xuèng lμm −ít sñng c¶ thi hμi chμng trai d¸m chÕt v× yªu lμ nã. YÕu tè bÊt ngê cña hoμn c¶nh ®−a Tom trë vÒ víi thùc t¹i vμ tiÕng c−êi vang lªn nh− mét lêi trμo tiÕu ®èi víi chμng trai −a m¬ méng viÔn v«ng lμ Tom. Dï si t×nh vμ “c¶m tö” v× t×nh, Tom vÉn kh«ng ®¸nh mÊt b¶n chÊt hån nhiªn, v« t− vμ nghÞch ngîm cña trÎ con khi “ngåi bËt dËy ®Ó tù cøu 108 m×nh khái ng¹t n−íc vμ qu¨ng ®¸ vμo cöa kÝnh nhμ ng−êi yªu”. T×nh tiÕt bÊt ngê, ph¶n øng bÊt ngê ®· t¹o ra tiÕng c−êi thËt vui nhén vμ dÝ dám. §èi víi mét chó bÐ hiÕu ®éng, th«ng minh nh− Tom, kh¶ n¨ng t¹o ra t×nh huèng bÊt ngê hoμn toμn lμ ®iÒu dÔ hiÓu. Mark Twain ®· xoay quanh ho¹t ®éng vμ ph¶n øng t©m lý, tÝnh c¸ch cña Tom ®èi víi cuéc sèng xung quanh ®Ó t¹o ra mét hiÖu qu¶ dÉn truyÖn lý thó vμ hÊp dÉn. Tr«ng d¸ng ®i thÊt thÓu buån ch¸n vμ ph¶i tay x« tay chËu quÐt hμng rμo cho d×, ta cø t−ëng Tom sÏ bá cuéc ®Ó ®i ch¬i. Nh−ng kh«ng, nã ranh m·nh ®Æt “c«ng viÖc khæ sai” ®ã d−íi mét ¸nh s¸ng míi - mét nghÖ thuËt cao c¶ tr−íc bao cÆp m¾t thÌm thuång cña chóng b¹n ng©y th¬ ®Ó nhö måi, b¾t bãng. KÕt qu¶ lμ: Råi trong khi “chiÕc tμu Missouri” ®ang ®æ må h«i hïng hôc quÐt s¬n d−íi n¾ng, th× trong mét bãng m¸t, “nhμ nghÖ sÜ” ngåi trªn mét c¸i thïng, võa nhãp nhÐp nhai t¸o, võa ®u ®−a hai ch©n võa tÝnh kÕ lõa nh÷ng th»ng b¹n khê kh¹o kh¸c. Nh÷ng ®øa nh− thÕ kÓ ch¼ng thiÕu g×. Chóng qua l¹i chç Tom lu«n lu«n, ban ®Çu lμ ®Õn ®Ó chÕ giÔu, nh−ng rèt cuéc lμ l¹i nμi nØ ®Ó ®−îc s¬n [22, tr.27]. TiÕng c−êi ë ®©y ®· t¹o ra kh¶ n¨ng chÕ nh¹o nh÷ng kÎ th«ng minh dïng trÝ ãc ®Ó bãc lét ng−êi kh¸c trong khi sù ng©y th¬ c¶ tin lu«n lμ n« lÖ cña thãi bÞp lõa. ë mét t×nh tiÕt kh¸c, tÝnh chÊt bÊt ngê ®−îc t¹o ra khi Tom, mét chó bÐ lu«n l−êi nh¸c, chÓnh m¶ng häc thuéc lßng kinh th¬ l¹i cÊt tiÕng xin nhËn cuèn Kinh th¸nh phÇn th−ëng b»ng chÝn phiÕu vμng, chÝn phiÕu ®á vμ m−êi phiÕu xanh. “ThËt lμ mét tiÕng sÐt næ gi÷a trêi quang”. ¤ng thÇy hiÖu tr−ëng Walters dï “ch−a hÒ tr«ng ®îi ë chó bÐ nμy sù cÇn cï ch¨m chØ trong suèt qu·ng thêi gian d»ng dÆc m−êi n¨m qua” vÉn kh«ng thÓ lê ®i c¸i sù thËt ®Çy mê ¸m tr−íc m¾t còng nh− kh«ng thÓ bá qua c¬ héi ph¸t phÇn th−ëng cho häc trß - “dÞp ®Ó «ng tá râ víi quan kh¸ch tÇm quan träng cña «ng vμ nhμ tr−êng” [22, tr.52]. Sù bÊt ngê cña t×nh tiÕt cïng ng«n ng÷, th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm cña ng−êi dÉn truyÖn ®· t¹o ra kh¶ n¨ng chÕ nh¹o s©u cay ®èi víi kiÓu gi¸o dôc träng h×nh thøc, c©u tõ ch÷ nghÜa nh− thÕ. TiÕng c−êi n¶y lªn khi hμnh ®éng cña Tom ®· xem lèi d¹y dç phi lý vμ ph¶n khoa häc Êy kh«ng kh¸c g× trß ch¬i vμ cuéc ®æi ch¸c hÊp dÉn cña nã. Êy vËy mμ, ngay c¶ nh÷ng vÞ tai to mÆt lín cã tri 109 thøc cã ®Þa vÞ x· héi nh− «ng quan tßa kia l¹i hÕt lßng ca ngîi, t¸n tông lèi gi¸o dôc Êy. ¤ng ta tù tin ph« diÔn vμ nãi víi Tom: Ta tin r»ng råi ®©y ch¸u còng sÏ trë thμnh mét bËc vÜ nh©n vμ lμm mét c«ng d©n tèt, Tomas ¹. Khi Êy ch¸u cã thÓ hoμn toμn tù hμo mμ nãi: §Ó cã t«i ngμy h«m nay, tÊt c¶ lμ nhê c«ng ¬n cña tr−êng häc ngμy chñ nhËt quý b¸u thêi th¬ Êu cña t«i. TÊt c¶ lμ nhê vμo ngμi hiÖu tr−ëng ®«n hËu ®· khÝch lÖ t«i, ch¨m sãc theo dâi t«i, ®· th−ëng cho t«i mét cuèn Kinh th¸nh xinh x¾n, rùc rì, lμm nÒn t¶ng cho sù phÊn ®Êu nh©n c¸ch vμ tri thøc cña con ng−êi [22, tr.55]. Mark Twain ®· sö dông rÊt ®¾t c©u nãi mØa nμy (verbal irony) ®Ó gi¸n tiÕp lªn ¸n tr−êng häc ngμy chñ nhËt th¬ Êu cña «ng còng nh− kiÓu gi¸o dôc v« lèi cña c¶ n−íc Mü ®−¬ng thêi. C¸i hμi h−íc cña lêi ph¸t biÓu ë ®©y to¸t ra tõ sù ph« tr−¬ng tõ ng÷, tõ lèi nãi trau chuèt h×nh thøc ®Ó lÊy lßng nhμ tr−êng cña quan tßa, to¸t ra tõ th¸i ®é mØa mai ch©m biÕm cña t¸c gi¶ còng nh− tõ c¸i nh×n thÊu triÖt b¶n chÊt nÒn gi¸o dôc Êy tõ phÝa ®éc gi¶. Do ®ã, nh÷ng côm tõ nh− “quý b¸u”, “c«ng ¬n”, “®«n hËu”, “nh©n c¸ch”, “trÝ thøc” khi g¾n vμo cöa miÖng cña quan tßa cμng trë nªn kÖch cìm, ph¶n c¶m. Chóng ®−îc chuyÓn vÞ sang mét tÇng nghÜa hoμn toμn tr¸i ng−îc. Nh− ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt mØa mai trong c©u nãi ®ã, Mark Twain ®· bÊt ngê cho h¹ mμn kÞch trao phÇn th−ëng b»ng sù thÊt b¹i ®Çy nhôc nh· cña Tom. Trong Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, ng«n ng÷ trÇn thuËt cña ng−êi dÉn truyÖn, ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt ®«i khi ®−îc nhÊn nh¸, ®an cμi bëi mét giäng ®iÖu song hμnh cña “ng−êi kh¸c” ®Ó t¹o nªn tiÕng c−êi hãm hØnh cho t×nh tiÕt cña t¸c phÈm. Trong ®o¹n ®èi tho¹i (thùc ra lμ ®o¹n c¨n ke, gÇm ghÌ, tranh chÊp n¶y löa) gi÷a Tom víi mét th»ng bÐ míi chuyÓn ®Õn ®ang mÆc mét bé c¸nh b¶nh chäe lμm ngøa m¾t Tom, giäng nãi song hμnh cña ng−êi dÉn truyÖn chen vμo gi÷a hai ®o¹n ®èi ®¸p: Th»ng Tom nãi: - Th»ng chã kia, mμy chØ lμ ®å hÌn. Anh tao sÏ cho mμy mét trËn nhõ tö víi ngãn tay ót, nÕu tao m¸ch anh Êy. §−îc råi, mμy cø thö xem. 110 - Sî ®inh g× th»ng anh mμy! Anh tao cßn lín h¬n c¶ anh mμy kia. Tao sÏ b¶o anh tao tãm cæ anh mμy nÐm bæng qua hμng rμo kia k×a. (C¶ hai «ng anh dÒu lμ bÞa ®Æt) [22, tr.17]. HiÖu qu¶ cña giäng nãi Êy lËp tøc ®−îc ph¸t huy, ng−êi ®äc nh− ®−îc ng−êi dÉn truyÖn gi¶i thÝch trùc tiÕp vμ bËt c−êi v× kiÓu nãi chuyÖn ®Æc chÊt con nÝt cña bän trÎ: gÇm ghÌ, khoe mÏ ®Ó hï ®èi ph−¬ng khi g©y lén víi nhau. ë mét ®o¹n kh¸c, ta thÊy giäng ®iÖu chñ quan cña t¸c gi¶ nh− nhËp vμo lêi nãi cña ng−êi dÉn truyÖn ®Ó bμy tá sù ch¸n ng¸n ®èi víi mét nÒn gi¸o dôc h×nh thøc, v« Ých mμ ë ®ã chñ nghÜa gi¸o ®iÒu kinh viÖn cña nhμ thê vμ t«n gi¸o ®· x©m thùc ®Õn tõng tÕ bμo cña nã: “Kh«ng cã tr−êng häc nμo trªn kh¾p ®Êt n−íc ta mμ ë ®ã c¸c c« bÐ häc trß kh«ng c¶m thÊy bÞ b¾t buéc ph¶i kÕt thóc bμi v¨n cña m×nh b»ng mét lêi thuyÕt gi¸o ®¹o ®øc, vμ b¹n sÏ nhËn ra r»ng lêi thuyÕt gi¸o cña c« nμng nμo phï phiÕm vμ Ýt ngoan ®¹o nhÊt sÏ lμ lêi thuyÕt gi¸o dμi nhÊt vμ nghiªm kh¾c nhÊt. Nh−ng nãi nh− thÕ ®ñ råi. Sù ®êi nãi thËt mÊt lßng mμ” [44, tr.378]. Trong lêi b×nh luËn cña t¸c gi¶ ®· bao hμm mét th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm trùc tiÕp. TiÕng c−êi do ®ã trùc diÖn vμ hÕt søc th¼ng th¾n chÜa vμo c¸i xÊu xa môc n¸t cña nÒn gi¸o dôc. Cã ®«i khi giäng ®iÖu cña chÝnh t¸c gi¶, ë ng«i thø nhÊt “t«i” chen ngang vμo vμ thay thÕ cho lêi trÇn thuËt cña ng−êi dÉn truyÖn (®ang ë ng«i thø ba). §©y lμ lêi b×nh luËn cña Mark Twain vÒ dμn ®ång ca: Khi tÊt c¶ ®· yªn vÞ th× kh«ng ai b¶o ai, mét sù im lÆng bao trïm toμn bé nhμ thê vμ sù im lÆng Êy chØ bÞ ph¸ vì khi mμ tõ phÝa hμnh lang ph¸t ra nh÷ng tiÕng x× xμo vμ khóc khÝch cña ®éi ®ång ca ... Còng cã mét lÇn t«i ®−îc chøng kiÕn mét dμn ®ång ca cã gi¸o dôc h¬n, nh÷ng ®· l©u l¾m råi, c¸ch ®©y ®· qu¸ nhiÒu n¨m nªn t«i kh«ng nhí mét ®iÒu g× vÒ ®éi Êy c¶, mμ ë ®©u th× t«i còng chÞu, ch¾c lμ ë n−íc ngoμi [22, tr.58]. Sù xuÊt hiÖn lμm nh− t×nh cê cña t¸c gi¶ ®· ®¶o m¹ch theo dâi cña ®éc gi¶ vμ t¹o ra mét sù thó vÞ bÊt ngê. TiÕng c−êi n¶y sinh tõ sù nghÞch lý vÒ ®¹o ®øc, ®−îc nhÊn nh¸ bëi c¸ch pha trß tÕu t¸o, hãm hØnh, tØnh b¬ nh− kh«ng cña t¸c gi¶ qua lêi 111 kÕt luËn ®Çy b©ng qu¬ “ch¾c lμ ë n−íc ngoμi”. NÕu t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer ®−îc trÇn thuËt b»ng giäng kÓ cña ng−êi dÉn truyÖn th× t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn l¹i ®−îc thÓ hiÖn qua ®iÓm nh×n vμ giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt cña nh©n vËt “t«i”, mét cËu bÐ miÒn T©y b¶n xø ®ang kÓ vÒ c©u chuyÖn phiªu l−u cña m×nh b»ng ng«n ng÷ cña chÝnh m×nh. Nãi c¸ch kh¸c, Huckle Berry Finn ®ãng mét vai trß kÐp, võa lμ ng−êi dÉn truyÖn víi t− c¸ch lμ mét c¸ nh©n ®¬n thuÇn, võa lμ nh©n vËt chÝnh cã c¸ tÝnh vμ t©m lý ph¸t triÓn s©u s¾c tham gia vμo cèt truyÖn. Nô c−êi trong t¸c phÈm ®Ëm chÊt hμi h−íc cña miÒn biªn giíi viÔn T©y: dÝ dám vμ còng rÊt chua cay. §iÒu ®ã ®−îc Mark Twain thÓ hiªn rÊt khÐo lÐo th«ng qua ®iÓm nh×n cña ng−êi dÉn truyÖn Huck Finn. Huck vμ Jim, mét ng−êi lμ cËu bÐ da tr¾ng co t©m hån méc m¹c, mét ng−êi lμ anh da ®en hay lý sù nh−ng giμu t×nh c¶m cïng nhau lªnh ®ªnh trªn chiÕc bÌ ®Ó xu«i vÒ nh÷ng ch©n trêi tù do. ThÕ lμ bao nhiªu c¸i bi, c¸i hμi x¶y ra xo¾n lÊy cuéc hμnh tr×nh cña hä. B¶n th©n Huck vμ Jim còng lμ nh÷ng nh©n vËt chøa ®ùng chÊt hμi khi hä lu«n bμy tá quan ®iÓm, nhËn thøc cña m×nh b»ng c¸i nh×n méc m¹c vμ tù nhiªn cña ng−êi b¶n xø. §o¹n ®èi tho¹i cña Huck vμ Jim vÒ vÊn ®Ò “Solomon cã kh«n ngoan hay kh«ng?” lμ mét vÝ dô tiªu biÓu. C¸ch lý sù cña ng−êi da ®en thËt buån c−êi: “Mét nöa ®øa bÐ cßn lμm ®−îc g×. T«i th× cø cho lμ cã ®Õn mét triÖu «ng vua nh− thÕ còng vÉn ch¼ng ®¸ng mét xu (...). NÕu cËu lÊy mét ng−êi mμ h¾n cã ®ñ n¨m triÖu ®øa trÎ trong nhμ th× lóc ®ã l¹i kh¸c. H¾n sÏ chÆt ®«i ®øa trÎ nh− chÆt mét con mÌo. Bëi v× h¾n cã nhiÒu mμ. Mét hay hai ®øa trÎ, c¸i ®ã cã nghÜa lý g× ®èi víi Solomon ®©u” [21, tr.135-136]. C¸ch hiÓu cña Jim xuÊt ph¸t tõ c¸i nh×n trùc diÖn, gi¶n ®¬n ®èi víi sù vËt hiÖn t−îng song nã më ra mét vÊn ®Ò thó vÞ: chÝnh nhËn thøc lu«n vËn ®éng vμ thay ®æi cña con ng−êi ®· mang ®Õn cho lÞch sö nh÷ng gi¸ trÞ vμ ý nghÜa míi mÎ. ThËt buån c−êi khi nghe Jim vμ Huck b¶o nhau r»ng «ng tr¨ng ®Î ra c¸c «ng sao còng nh− Õch ®Î ra c¸c con cña nã, r»ng “sao sa lμ ng«i sao h− háng, bay l×a khái tæ”. C¸ch hiÓu cña hä ®¹i diÖn cho quan niÖm d©n gian (gÇn gòi, ®¬n gi¶n hãa vμ cô thÓ hãa sù vËt) vμ trong bèi c¶nh cuéc sèng x· héi ®ang bÞ m¸y mãc hãa, l¹nh lÏo hãa th× quan niÖm Êy cã g× ®ã thËt tr÷ t×nh mÒm m¹i. D−êng nh− Mark Twain 112 ®ang h−íng ng−êi ®äc quay vÒ víi nh÷ng gi¸ trÞ cò ®Çy th¬ méng vμ l·ng m¹n tr−íc cuéc ®êi chËt hÑp kh« cøng nμy. §iÒu ®ã gãp phÇn lý gi¶i v× sao Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn lμ t¸c phÈm “thÓ hiÖn sù lËt ®æ cña thÕ giíi ®ång quª víi thÕ giíi v¨n minh”. Nh×n toμn bé diÔn biÕn c©u truyÖn ta thÊy con ®−êng cña t¸c phÈm vËn ®éng tõ cuéc phiªu l−u m−u cÇu tù do cña Huck vμ Jim chuyÓn qua sù ch©m biÕm x· héi ®èi víi c¸c thÞ trÊn ven s«ng råi cuèi cïng th©m nhËp vμo cuéc ®Êu tranh t©m lý cña nh©n vËt Huck tr−íc vÊn ®Ò tù do cña ng−êi b¹n da ®en. Huck Finn võa lμ ng−êi chøng kiÕn, t−êng thuËt l¹i nh÷ng sù kiÖn x¶y ra trong cuéc sèng, võa lμ nh©n vËt tham gia vμo cuéc sèng Êy (khi theo ch©n hai tªn l−u manh King vμ Duke lªn bê). Mark Twain thÓ hiÖn chñ ®Ò ch©m biÕm x· héi th«ng qua ®«i m¾t cña Huck vμ nãi nh− Henry Nash Smith trong A sound heart and a deformed conscience: “ph−¬ng ph¸p ch©m biÕm cña Mark Twain yªu cÇu r»ng Huck ph¶i lμ mét chiÕc mÆt n¹ hμi h−íc cho ng−êi viÕt” [46, tr.88]. ë ®ã t¸c gi¶ béc lé th¸i ®é mØa mai ®èi víi cuéc sèng tr× trÖ, tÎ nh¹t cña thÞ trÊn ven s«ng, n¬i lμ m«i tr−êng thuËn lîi cho bän ng−êi ®Óu c¸ng sèng sãt. ë buæi häp tr¹i Parkville, Huck ®· chøng kiÕn c¶nh nh÷ng kÎ ng©y th¬ sïng ®¹o mï qu¸ng bÞ King lîi dông: “ThÕ lμ l·o vua ch×a mò ra, ®i mét vßng kh¾p ®¸m ng−êi, võa lau n−íc m¾t võa c¶m ¬n mäi ng−êi ®· cã lßng tèt (...). Chèc chèc l¹i cã nh÷ng c« g¸i xinh ®Ñp, n−íc m¾t ch¶y rßng rßng xuèng ®«i m¸ ®øng lªn b¶o l·o cho m×nh h«n mét c¸i. L·o ta bao giê còng −ng ngay, cã ng−êi bÞ l·o «m chÆt lÊy h«n ®Õn n¨m, s¸u lÇn [21, tr.217]. Sù ch©m biÕm cña Mark Twain ®¸nh vμo sù c¶ tin cña quÇn chóng, ®¸nh vμo thãi lõa bÞp cña King, nh−ng thùc chÊt lμ gi¸n tiÕp lªn ¸n nh÷ng kÎ chuyªn ®i thuyÕt gi¸o ¨n tiÒn. C©u chuyÖn dÝ dám cña Samuel Clemens ngμy x−a chît sèng l¹i “s¸ng h«m ®ã, c¸c vÞ linh môc thuyÕt gi¶ng rÊt hay... Cuèi cïng linh môc yªu cÇu con chiªn më hÇu bao quyªn tiÒn. §Çu tiªn t«i ®Þnh gãp n¨m m−¬i xu... cμng vÒ sau lêi gi¶ng cña linh môc nghe cμng thÊm thÝa vμ chua xãt. T«i tù ý t¨ng sè tiÒn lªn hai, ba, bèn ®Õn n¨m ®«la... T«i cã ý ®Þnh viÕt thªm mét ng©n phiÕu n÷a. å, nh−ng t¹i sao vÞ linh môc l¹i nãi l©u qu¸ vËy. T«i bá ý ®Þnh viÕt ng©n phiÕu. VÞ linh môc vÉn tiÕp tôc thuyÕt gi¶ng. Tõ n¨m ®«la, t«i bít xuèng cßn ba, hai, mét... Rèt cuéc t«i lÊy l¹i mÊy chôc xu cßn sãt l¹i trªn m©m vμ chuån ªm” [28, tr.414]. ë Arkansaw, Huck nh×n 113 thÊy nh÷ng trß hÒ ®¸ng khinh cña King vμ Huck khi chóng giÔu nh¹i kÞch Romeo vμ Juliet, Hamlet cña Shakespear ®Ó lõa bÞp d©n chóng nhÑ d¹ c¶ tin. TÊt c¶ c¸c mμn bi hμi kÞch ë chèn nμy diÔu qua tr−íc m¾t Huck Finn. CËu gi÷ th¸i ®é ®iÒm ®¹m, kh¸ch quan cña ng−êi quan s¸t vμ kÓ chuyÖn, song sù c«ng b»ng cña Mark Twain ®èi víi nh©n vËt Huck trong viÖc thÓ hiÖn chiÒu s©u néi t©m cña nh©n vËt ®· mang ®Õn cho Huck mét kh¶ n¨ng toμn diÖn: võa dÉn chuyÖn theo ®óng nhÞp kh¸ch quan cña nã, võa cã thÓ béc lé th¸i ®é chñ quan cña mét con ng−êi (víi t− c¸ch lμ mét nh©n vËt) tr−íc sù biÕn cña cuéc ®êi. Khi b¶n chÊt xÊu xa cña King vμ Duke ngμy cμng t¨ng tiÕn, th¸i ®é ch©m biÕm phÉn né cña Huck ngμy cμng lé râ. C−êng ®é vμ mËt ®é xuÊt hiÖn cña ®¹i tõ “t«i” cïng c¸c ®o¹n v¨n miªu t¶ néi t©m nh©n vËt tõ ch−¬ng XXV trë ®i rÊt cao, kh¸c h¼n giäng ®iÖu trung lËp ë c¸c ch−¬ng tr−íc ®ã. VÝ dô nh− khi thÊy King vμ Duke gi¶ khãc lãc th¶m thiÕt ®Ó nhËn mét ng−êi chÕt giμu cã lμ «ng anh cña m×nh, Huck phÉn né “chuyÖn nh− thÕ th«i còng ®ñ ®Ó lμm cho ng−êi ta ph¶i xÊu hæ vÒ gièng ng−êi råi” [21, tr.262]. Trong ch−¬ng “Trμn trÒ nh÷ng n−íc m¾t gi¶ t¹o”, Huck lÆp l¹i th¸i ®é ®ã: “t«i ch−a bao giê tr«ng thÊy c¶nh bØ æi nh− vËy” [21, tr.264]. Qua ®«i m¾t quan s¸t cña Huck, c¶nh ®êi tØnh lÎ hiÖn lªn lè bÞch vμ kÖch cìm. Mark Twain thõa nhËn: trong viÖc mØa mai ch©m biÕm cuéc sèng x· héi ven s«ng, sù ch©m biÕm mang tÝnh chÊt vui nhén lμ chñ yÕu (the satire is often transcendently funny), kÓ c¶ phÇn kÕt cña t¸c phÈm còng h−íng theo quan ®iÓm ®ã. ThÕ nh−ng, sù cay ®¾ng Èn sau tiÕng c−êi s©u s¾c qu¸, nã “®èi lËp l¹i víi tiÒn ®Ò hμi kÞch vèn cã” vμ mang tiÕng c−êi chÊm biÕm vì thμnh ®«i. Song t¸c phÈm cña Mark Twain kh«ng ph¶i lμ t¸c phÈm cña bi kÞch vμ ®au khæ. Nãi c¸ch kh¸c “«ng kh«ng khai th¸c m¹ch bi kÞch cña sù viÖc. Ngßi bót cña «ng khi s¾p ch¹m ®Õn ranh giíi bi kÞch th× «ng dõng l¹i, chuyÓn h−íng ®Ó tiÕng c−êi kháa lÊp nh−ng ë bªn d−íi dßng vËn ®éng cña tÊn bi kÞch kia vÉn tiÕp diÔn” [28, tr.421]. Tãm l¹i, tiÕng c−êi cña Mark Twain lu«n h−íng ®Õn sù ch©m biÕm nh÷ng thãi h− tËt xÊu cña x· héi. Trong ®ã, lèi gi¸o dôc träng kiÕn thøc s¸o mßn, träng gi¸o lý hÐo óa bãp nghÑt kh¸t väng tù nhiªn cña con ng−êi bÞ «ng lªn ¸n kÞch liÖt. Mark Twain còng kh«ng bu«ng tha thÕ lùc nhμ thê lîi dông t«n gi¸o ®Ó mÞ d©n còng nh− nh÷ng con chiªn ngoan ®¹o träng tÝn ®iÒu ngu muéi tù biÕn m×nh thμnh n¹n nh©n 114 cña c¸i xÊu xa. Sù hμi h−íc, trμo léng cña t¸c gi¶ cßn chÜa mòi nhän vμo x· héi träng danh vÞ ®ång tiÒn ®ang bÞ sa m¹c hãa bëi thãi thùc dông h·nh tiÕn. Phong c¸ch hμi h−íc cña Mark Twain võa dÝ dám võa s©u s¾c. §ã lμ do «ng biÕt n¾m b¾t nh÷ng vÊn ®Ò næi cém cña cuéc sèng, nh÷ng ®iÒu ch−íng tai gai m¾t trong x· héi vμ thÓ hiÖn nã ë tr¹ng th¸i o¸i ¨m, kÖch cìm vμ kÞch tÝnh nhÊt. §Ó lμm ®−îc ®iÒu ®ã, Mark Twain ®· kÕt hîp nhiÒu thñ ph¸p hμi h−íc. C«ng kÝch c¸i xÊu ®Ó b¶o vÖ c¸i tèt, tiÕng c−êi cña «ng ®Çy chÊt nh©n v¨n vμ tinh thÇn nh©n ®¹o. Nã thùc sù lμ sù hμi h−íc cã kh¶ n¨ng “ch÷a lμnh b»ng ®¹o ®øc c¸i mμ nã g©y tæn th−¬ng b»ng trÝ tuÖ” (Alexander Pope). 115 kÕt LuËn ViÖc ph¶n ¸nh ch©n thùc, sinh ®éng nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña thêi ®¹i ®· ®−a Mark Twain vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n hiÖn thùc cña v¨n häc Mü thÕ kû XIX. Nhμ so¹n kÞch næi tiÕng ng−êi Anh Bernard Saw ®· ph¸t biÓu trong cuéc tiÕp ®ãn Mark Twain ®Õn London nh− thÕ nμy: "T«i tin ch¾c r»ng t¸c phÈm cña anh còng sÏ cÇn thiÕt cho c¸c nhμ viÕt sö còng nh− nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ chÝnh trÞ cña Vonte ®èi víi c¸c nhμ viÕt sö Ph¸p. T«i cã thÓ nãi nh− vËy v× t«i lμ t¸c gi¶ cña vë kÞch mμ mét linh môc tõng tuyªn bè: "Sù ®ïa kú côc nhÊt trªn thÕ giíi lμ do ë chç nãi lªn sù thËt. §ã lμ khÝa c¹nh kh«n ngoan nhÊt anh d¹y cho t«i" [14, tr.341].Mark Twain lμ mét trong nh÷ng nhμ v¨n hiÖn thùc tiªn phong xuÊt s¾c cña n−íc Mü thÕ kû XIX. ¤ng ®· miªu t¶ ch©n thùc vμ sinh ®éng cuéc sèng x· héi, t©m lý tÝnh c¸ch cña con ng−êi vïng biªn giíi qua ba t¸c phÈm tiªu biÓu vμ næi tiÕng cña thÕ giíi cña m×nh: Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn vμ Cuéc sèng trªn s«ng Mississippi. HiÖn thùc cña Mark Twain xÐt ë ph¹m vi vμ ph−¬ng diÖn s¸ng t¸c ®ã mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng râ nÐt. ChÝnh v× ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc vμ tμi hoa chÊt miÒn Êy tõ cuéc sèng cña con ng−êi viÔn T©y, s¸ng t¸c cña Mark Twain v−ît qua tÇm vãc cña nh÷ng t¸c phÈm mang tÝnh chÊt vïng miÒn ®Ó lét t¶ nh÷ng xu h−íng, nh÷ng gi¸ trÞ ®ang ®¹i diÖn tiªu biÓu cho t©m hån, b¶n s¾c v¨n hãa vμ tÝnh c¸ch Mü. §Ó lμm ®−îc ®iÒu ®ã, c¸c t¸c phÈm næi tiÕng cña Mark Twain th−êng lÊy bèi c¶nh x· héi miÒn viÔn T©y tr−íc néi chiÕn. ë ®ã, «ng tha hå khai th¸c nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®Æc tr−ng cho d©n téc Mü nh− tinh thÇn yªu tù do, yªu thiªn nhiªn, mª phiªu l−u, xª dÞch vμ dÞ øng víi mäi rμng buéc, quy t¾c x· héi - nh÷ng tinh thÇn d©n chñ n¶y sinh tõ qu¸ tr×nh më mang bê câi. Quay l¹i thêi gian tr−íc néi chiÕn, x©y dùng nh÷ng nh©n vËt nhá tuæi mang nh÷ng gi¸ trÞ vμ tÝnh c¸ch ®Æc tr−ng cho truyÒn thèng Mü, Mark Twain d−êng nh− ®ang thùc hiÖn mét “ph¶n ®Ò”, mét sù xem xÐt l¹i ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn hμnh, nh÷ng gi¸ trÞ ®ang bÞ x©m thùc vμ bμo mßn bëi chñ nghÜa t− b¶n m¸y mãc vμ thùc dông. ¤ng phñ nhËn t«n gi¸o, nhμ thê, tr−êng häc cïng x· héi träng danh dù vμ ®ång tiÒn, x· héi dèt n¸t vμ b¹o lùc - nh÷ng thÕ lùc sa ®äa, tiªu cùc ®ang bña v©y sè phËn con ng−êi trong mét bèi c¶nh lÞch sö mμ ë ®ã c¸i xÊu xa môc ruçng cña x· héi kim 116 tiÒn cïng c¸i tμn d− cæ hñ cña x· héi l¹c hËu nh− hai gäng k×m nghiÖt ng· bãp nghÑt ®¹o ®øc, nh©n c¸ch cña con ng−êi vïng quª. Nh©n vËt chÝnh trong c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lu«n ®¹i diÖn cho con ng−êi yªu tù do, ghÐt gß bã. Hä kh«ng ®«ng ®¶o, thËm chÝ lÎ loi trªn hμnh tr×nh kh¼ng ®Þnh sè phËn vμ b¶n ng· cña m×nh nh−ng hoμn toμn tiªu biÓu vμ ®iÓn h×nh cho t©m hån, tÝnh c¸ch Mü. C¸c nh©n vËt Êy ®−îc c¸ tÝnh hãa cao ®é ®Ó trë thμnh nh÷ng nh©n vËt ch©n thËt, sinh ®éng vμ hÊp dÉn, cã kh¶ n¨ng lμm sèng l¹i mét kiÓu nh©n c¸ch hay mét líp ng−êi tiªu biÓu cho x· héi miÒn viÔn T©y lóc bÊy giê. Ch¼ng nh÷ng vÏ lªn ®−îc bøc tranh x· héi víi ®Çy ®ñ nh÷ng phong c¶nh, phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t b»ng ngßi bót tμi hoa, Mark Twain cßn cã biÖt tμi kh¾c häa néi t©m, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt mét c¸ch ®Æc s¾c. §iÒu nμy ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt qua h×nh ¶nh c¸c nh©n vËt nhá tuæi ®¸ng yªu nh− Tom Sawyer, Huck Finn. Nh÷ng nh©n vËt ®ã - nãi nh− nhμ nghiªn cøu Tsecn−sepxki, hä kh«ng nhiÒu nh−ng lμ tinh hoa, tinh tóy cña t¸c phÈm, tùa nh− chÊt tenin trong trμ, nh− vÞ th¬m nång cña mét lo¹i vang quý lμm cho cuéc sèng t−¬i ®Ñp ngät ngμo vμ cã ý nghÜa h¬n, xãa tan nh÷ng g× gi¶ dèi vμ kÖch cìm mÆc dï nh©n c¸ch cña hä ®ang ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vμ ph¸t triÓn kh«ng ngõng ®Ó ph¸t hiÖn ra chÝnh b¶n ng· cña m×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lμm cho nh©n vËt trë nªn ch©n thùc vμ sèng ®éng. §iÒu ®Æc biÖt lμ Mark Twain ®· thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý, x· héi b»ng mét phong c¸ch nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña «ng - nghÖ thuËt hμi h−íc hay tiÕng c−êi miÒn ViÔn T©y. Mark Twain ®· bãc trÇn c¸i thÕ giíi trμo phóng bÞ thèng trÞ bëi nh÷ng con ng−êi thÊp kÐm vÒ mÆt ®¹o ®øc. ¤ng kh«ng bu«ng tha nh÷ng thÕ lùc xÊu xa, v« sØ cña x· héi vμ tiÕng c−êi cña «ng ®−îc vÝ nh− “thanh g−¬m trÝ tuÖ chèng l¹i thanh g−¬m thùc” (Frank O’Connor) cø ®i suèt bÒ réng x· héi vμ bÒ s©u t©m hån ®Ó c¾t ®øt nh÷ng khèi ung nhät nhøc nhèi, ®Ó h¹ bÖ tÊt c¶ nh÷ng g× gi¶ dèi vμ kÖch cìm. Song tiÕng c−êi cña Mark Twain lμ “thanh g−¬m nh©n ®¹o”, hñy diÖt c¸i xÊu ®Ó cho c¸i ®Ñp t¸i sinh vμ në hoa. Nh− vËy, kÕ thõa truyÒn thèng humour b¶n xø, tinh thÇn phiªu l−u cña d©n téc, kÕt hîp víi kh¶ n¨ng quan s¸t s¾c s¶o, sö dông xóc quan nh¹y c¶m, Mark Twain ®· ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t−îng x· héi ®ang diÔn ra tr−íc m¾t m×nh. 117 ¤ng nhμo nÆn chÊt liÖu cña cuéc sèng ®Ó t¹o ra mét hiÖn thùc bao qu¸t vμ sèng ®éng tùa nh− “®øa trÎ ch¬i víi côc ®Êt sÐt, t¸n máng, vo trßn, kÐo dμi hay xÐ ra tõng m¶nh cho ®Õn khi chóng trë thμnh nh÷ng h×nh ¶nh m·nh liÖt cña cuéc sèng”. 118 Tμi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. Bakhtin (1992), Lý luËn vμ thi ph¸p tiÓu thuyÕt, ng−êi dÞch Ph¹m VÜnh C−, Nxb Tr−êng viÕt v¨n NguyÔn Du, Hμ Néi. 2. Lª Huy B¾c (2002), V¨n häc Mü, Nxb §HSP, Hμ Néi. 3. Lª Huy B¾c (s−u tÇm vμ giíi thiÖu), (2002), Phª b×nh - lý luËn v¨n häc Anh - Mü, Nxb Gi¸o dôc. 4. Lª Huy B¾c (2001), Mark Twain: Hμi h−íc lμ mét ®iÒu vÜ ®¹i, T¹p chÝ ch©u Mü ngμy nay sè 2. 5. Lª Nguyªn CÈn (2006), Xervantex, t¸c gi¶ t¸c phÈm trong nhμ tr−êng, Nxb §¹i häc S− ph¹m. 6. §inh LÖ Ch©u (2000), V¨n hãa Mü, c¸c gi¸ trÞ vμ gi¶ ®Þnh, trÝch tõ Ch©u Mü ngμy nay, sè 1. 7. §μo Ngäc Ch−¬ng (1995), Mark Twain trong truyÒn thèng v¨n häc Mü, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 8. §μo Ngäc Ch−¬ng (1997), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer - §iÓm nh×n cña ng−êi kÓ chuyÖn vμ nh÷ng hiÖu qu¶ nghÖ thuËt.(b¶n photo) 9. §μo Ngäc Ch−¬ng (1997), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn vμ hμnh tr×nh thêi ®¹i. (b¶n photo) 10. §μo Ngäc Ch−¬ng (2000), Moby Dick vμ truyÒn thèng tiÓu thuyÕt Mü, T¹p chÝ V¨n häc sè 3. 11. §μo Ngäc Ch−¬ng (2003), Thi ph¸p tiÓu thuyÕt vμ s¸ng t¸c cña Ernest Hemingway, Nxb §HQG Tp.Hå ChÝ Minh. 12. Lª §×nh Cóc (1986), "Bót ph¸p hiÖn thùc phª ph¸n vμ nghÖ thuËt hμi h−íc trong tiÓu thuyÕt Mark Twain", t¹p chÝ V¨n häc sè 3. 13. Lª §×nh Cóc (2001), MÊy vÊn ®Ò vÒ t¸c gi¶, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 14. Lª §×nh Cóc (2004), T¸c gia v¨n häc Mü, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 15. NguyÔn §øc §μn (1996), Hμnh tr×nh v¨n häc Mü, Nxb V¨n häc. 119 16. §Æng Anh §μo (1995), §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, Nxb Gi¸o dôc. 17. Lª Minh §øc (1994), LÞch sö n−íc Mü, Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hμ Néi. 18. Nathanniel Hawthorne (1989), Ch÷ A mμu ®á, Nxb V¨n häc, Hμ Néi. 19. Milan Kundera (1998), NghÖ thuËt tiÓu thuyÕt, Nxb §μ N½ng. 20. Borix Kuskov (1982), Sè phËn lÞch sö cña chñ nghÜa hiÖn thùc: suy nghÜ vÒ ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c, Nxb T¸c phÈm míi - Héi nhμ v¨n. 21. Mark Twain (2002), Cuéc phiªu l−u cña Huck Finn, ng−êi dÞch Xu©n Oanh, Nxb V¨n häc. 22. Mark Twain (2004), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Huckle Berry Finn, ng−êi dÞch V−¬ng §¨ng, Xu©n Oanh, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hμ Néi. 23. Mark Twain (2005), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, ng−êi dÞch NguyÔn TuÊn Quang, Nxb V¨n hãa th«ng tin. 24. Mark Twain (2006), Hoμng tö nhá vμ chó bÐ nghÌo khæ, ng−êi dÞch Minh Ch©u, Nxb Kim §ång, Hμ Néi. 25. NhiÒu t¸c gi¶ (1997), V¨n häc Mü - Qu¸ khø vμ hiÖn t¹i, Nxb Th«ng tin Khoa häc x· héi. 26. NhiÒu t¸c gi¶ (2001), V¨n häc ph−¬ng T©y, Nxb Gi¸o dôc. 27. NhiÒu t¸c gi¶ (2001), TiÕp cËn ®¹i c−¬ng v¨n hãa Mü, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hμ Néi. 28. NhiÒu t¸c gi¶ (2003), Ch©n dung c¸c nhμ v¨n thÕ giíi, Nxb Gi¸o dôc. 29. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), Tõ ®iÓn v¨n häc, Nxb ThÕ giíi. 30. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), V¨n ch−¬ng Hoa kú vμ c¸c thÓ v¨n- thi ca Hoa kú kh¸c, Lª B¸ K«ng, Phan Kh¶i dÞch, Nxb Diªn Hång, Sμi Gßn . 31. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), Lý luËn v¨n häc, Nxb Gi¸o dôc. 32. NhiÒu t¸c gi¶ (2006), Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb Gi¸o dôc. 33. NhiÒu t¸c gi¶, Thùctr¹ng n−íc Mü, Nxb Khoa häc x· héi. 34. H÷u Ngäc (1995), Hå s¬ v¨n hãa Mü. Nxb ThÕ giíi. 120 35. Hoμng Ngäc HiÕn (2003), NhËp m«n v¨n häc vμ ph©n tÝch thÓ lo¹i, Nxb §μ N½ng. 36. X.M. Pªt¬rèp (1986), Chñ nghÜa hiÖn thùc phª ph¸n, ng−êi dÞch NguyÔn §øc Nam, NxbTrung häc chuyªn nghiÖp. 37. TrÇn ThÞ Ph−¬ng Ph−¬ng (2006), TiÓu thuyÕt hiÖn thùc Nga thÕ kû XIX, Nxb Khoa häc x· héi, Tp.Hå ChÝ Minh. 38. Vò TiÕn Quúnh (biªn so¹n), (1995), Jack London, O.Henry, Mark Twain, E.Hemingway - Phª b×nh, b×nh luËn v¨n häc, Nxb Tp.Hå ChÝ Minh. 39. Giang T©n (1981), "ChÊt hμi trong tiÓu thuyÕt Mark Twain", b¸o V¨n nghÖ Tp.HCM. 40. Ng« ThÞ Ph−¬ng ThiÖn (2006), American Studies Course, University of Social Sciences and Humanities - Hå ChÝ Minh city. 41. Tzvetan Todorop (2004), Mikhail Bakhtin- Nguyªn lý ®èi tho¹i, ng−êi dÞch §μo Ngäc Ch−¬ng, Nxb §HQG Tp.HCM. 42. Kathryn Vanspanckeren (2000), Ph¸c th¶o v¨n häc Mü, ng−êi dÞch Lª §×nh Sinh, Hång Ch−¬ng, Nxb V¨n nghÖ Tp.HCM. TiÕng Anh 43. Mark Twain (1908), How to tell a story and other essays, Hartford, The American Publishing Company. 44. Mark Twain (), The Family Mark Twain, Harper and Brothers Publisher, New York. 45. Randee Folk (2004), Spotlight on the USA, Nxb §μ N½ng. 46. Henry Nash Smith (1963), Mark Twain: A collection of Critical Essays, Prentice Hall, Inc.