Luận văn Khảo sát truyền thuyết về Lưu Nhân Chú ở vùng Đại Từ Thái Nguyên

Nhân Chú nghe các vị thần báo mộng Lê Lợi làm vua nước Nam, sau đó họ còn nghe thấy các vị thần kể rằng: Ở xã An Dưỡng, Đông Triều năm nay đại hạn, dân ở đó lập đàn cầu đảo. Thượng đế cử Thần xuống chứng giám. Dân xã này có giết trâu lại bỏ quên con dao trong đống phân trâu. Mọi người nghi nhau lấy trộm chửi mắng nhau loạn xạ, cho rằng phải có kẻ lấy trộm thì mới mất con dao chứ. Trong số đó có một người nói rằng:"Chỉ có Thần Tam Đảo lấy con dao của chúng mày, chứ có ai lấy trộm đâu". Nghe thấy thế, Thần bỏ về trời tâu với thượng đế, mà không chứng giám nữa. Cho nên dân xã ấy có cầu cũng chẳng ứng nữa. Đến mờ sáng hôm sau, ba người lạy tạ khấn thần rồi gánh dầu đi. Khi đến xã An Dưỡng huyện Đông Triều ghé vào hàng nước uống, hỏi han cặn kẽ các cụ già, quả thật có sự việc như lập đàn cầu đảo mất dao. Lại đến xem đống phân trâu thì thấy con dao trong đó đúng như được nghe. Từ đấy, ba cha con trở về quê quán, dặn dò vợ con rồi đến thẳng Lam Sơn. Vua biết tấm lòng của họ, nói chuyện với ba người rất vui và tiếp đãi rất hậu. Từ đó, ba người ở lại với vua, trong nhà có việc gì tin cẩn đều giao cho hết. Có một hôm ba cha con cày ruộng ở động Chiêu Nghi cùng với gia nhân của vua là Trương Lôi, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 thấy một vị nhà sư mặc bộ quần áo trắng, chống gậy đi từ làng Đức Trai đi ra mà than rằng: "Tiếc thay, kiểu đất này không biết thuộc về ai" Trương Lôi nghe thế rất mừng, liền đến hỏi: "Lão tăng nói gì, tôi có thể được chăng? '' Vị sư già suy nghĩ một lát rồi trả lời: "Ta xem tướng của nhà ngươi làm vua thì chưa đủ, nhưng làm tướng thì có thừa, Thuyền nhỏ không trở được vật nặng" Trương Lôi về bẩm với vua và rước vua ra gặp mặt sư già "Ta đây họ Trịnh, tên là Bạch Sơn Tăng từ Sĩ Lao xuống, nay thấy ông khí tướng khác thường, tất có thể làm được việc lớn" Vua chỉ tay lên trời nặng lời thề, vị sư già khen rằng"Nếu có lòng như thế, lão tăng đây chẳng tiếc gì cả'' và nói tiếp: "Xứ Phật Hoàng, động Chiêu Nghi có hình thế kiểu đất cực kí quý hiếm, nếu đưa mộ táng vào đây không quá ba năm sẽ thành ngôi thiên tử. Trai thì tất phú quý không kể xiết, gái thì tiếc không đủ chồng thôi. Chỉ e rằng con cháu về sau ắt có phân tán, rồi lại trung hưng mãi mãi không rứt". Nói xong vị sư già chỉ cho huyệt đất theo hướng tây bắc đông nam, lấy núi Chí Linh làm án. Sau đó cùng bốn người Trương Lôi và ba cha con Lưu Nhân Chú rước linh xa lên an táng tại xứ Phật Hoàng, động Chiêu Nghi. Nói xong, vị sư già bay thẳng lên trời. Nhà vua trông theo bái vọng. Mới biết sự việc do trời sắp đặt. Khi Lê Lợi giương cờ khởi nghĩa đánh cho giặc Minh thua liểng xiểng. Sau này có một tên Đỗ Phú xã Hào Lương vì có thù oán với vua, hiến kế xui chúng đến đào mả bố Lê Lợi đem tiêu hủy thì sẽ ngăn chặn được cuộc khởi nghĩa của ông. Tướng giặc nghe lời sai quân đến đào hài cốt ở xứ Phật Hoàng, đem treo ở phía sau thuyền. Nghe tin, Lê Lợi vô cùng đau xót, nhà vua quyết tâm cướp lại hài cốt của cha mình. Ông bàn bạc với các tướng sĩ, quyết định cử ba cha con Lưu Nhân Chú cùng các dũng sĩ gan dạ, mưu trí, có tài bơi lội, tổng cộng hai mươi người đi lấy lại hài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 cốt. Họ đội cỏ gai, yên lặng bơi xuôi từ trên thượng lưu cho đến phường Giang Khẩu thì đuổi kịp thuyền giặc. Trời tối, nhân khi bọn giặc ngủ say, lấy trộm hài cốt đưa về bí mật táng tại chỗ cũ. Lấy bộ hài cốt khác táng chồng lên. Sáng hôm sau, quân giặc phát hiện linh xa treo trên thuyền bị mất liền đến chỗ cũ, bọn chúng đào lên lấy bộ hài cốt để bên trên, tán nhỏ vứt xuống sông. Sau đó vua mới cùng mọi người mở hội thề Lũng Nhai. (Tác giả luận văn ghi lại trong Gia phả dòng họ Lưu ở Văn Yên) 7. Sự tích núi Văn núi Võ Núi Văn núi Võ thuộc về xã Văn Yên là một cảnh trí thơ mộng hào hùng trong quần thể phong cảnh vùng hồ núi Cốc. Người vùng hồ tự coi cảnh trí ấy là một di tích của đại công thần Lưu Nhân Chú thời Lê. Đó là hai ngọn núi mọc lên giữa bốn bề xanh lúa. Ngọn núi Văn thanh cao như chiếc mũ cánh chuồn. Ngọn núi Võ oai nghiêm tựa hình chiếc mũ giáp trụ. Hai chiếc mũ khổng lồ chụm lại như một chiếc cổng đá khổng lồ đang mở ra lừng lững oai nghiêm. Cách đấy không xa là ngọn núi Quần Ngựa uy nghi, lộ ra một đường hằn sâu xoáy trôn ốc chân núi lên tới đỉnh. Cây cối bán vào các khối đá như thể tô điểm cho màu xanh của núi. Chuyện kể rằng, có một chàng trai đầu trần chân đất, chẳng có tên lẫn họ. Người vùng này từ nhỏ đã sống bằng nghề nông. Song chàng không chỉ thạo sự cày sâu cuốc bẫm mà còn là một người võ nghệ rất cao cường. Đến một năm nọ đất nước đang êm ả thanh bình nơi nơi trên luống cày và bên bên bếp lửa vang vang bài ca về non sông xứ sở và công tích ông cha, thì bỗng có giặc ngoại xâm. Chàng trai cảm kích vô cùng lời ru của mẹ thời thơ ấu rằng: Ai đưa ta đến chốn này Bên kia là núi, bên này là sông Chàng thẫn thờ đứng bên bờ sông Công, nhìn lên ngọn núi Cốc mà lòng sôi dạ xót. Chàng mơ ước được lên đường đánh giặc. Vừa khi ấy, nhà vua cho người đi rao khắp xứ để tìm người giỏi về cứu nước. Tiếng rao rền vang sông núi quê hương xứ sở của chàng. Chàng hớn hở chào mẹ lên đường về kinh đô để thi tài, chẳng kịp nghe lời mẹ dặn. Vừa khi đặt chân tới kinh thành sầm uất nhộn nhịp như xứ lạ, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 chàng trai đã vội vàng hỏi thăm vào tận nơi có trường Giảng Võ để xin được dự cuộc đua tài, không ngờ chỉ vì chàng ít được học chữ nghĩa nên lần ấy chàng đã phạm điều cấm kị cực kì nghiêm trọng. Chuyện kể rằng, lệnh vua ban vừa truyền thử môn đầu tiên là đọ tài bắn cung, chàng đã giương dây cung quý của mình lên với một mũi tên bén nhọn trước tất cả mọi người trong cuộc. Cũng vì chữ lễ chưa được thông nên chàng nóng vội, không chờ lệnh tiếp phát ra, đã ngắm vào chính cái dải lụa treo lá cờ hiệu của triều đình mà bắn. Mũi tên vụt bay đi. Nhanh như chớp, dải lụa làm dây cờ đứt làm hai đoạn, lá cờ hiệu rơi xuống. Ba quân ngự lâm ngơ ngác, cả triều đình rất đỗi kinh hoàng. Các thí sinh giật mình lùi về sau mà run sợ tháo mồ hôi đầm đìa như tắm. Khi mọi người vỡ lẽ về câu chuyện chưa từng có ở trường Giảng Võ này, nhà vua vô cùng tức giận. Triều đình khép chàng vào tội khi quân. Quan triều thét đao phủ đem chàng ra ngoài cửa Bắc chém đầu. Lúc bấy giờ có một vị tướng cũng tài giỏi hơn người đang ở trong ban giám khảo cuộc thi vội vàng bước lên quỳ trước mặt vua. Ông này khéo léo xin được vua tha cho chàng trai vùng sơn cước này tội chết. Người ta cho rằng có lẽ vị tướng này có con mắt rất tinh đời. Ông đã sớm nhận ra chàng trai là bậc anh hùng hào hiệp hiếm có, nếu để mặc cho chàng trai bị đưa đi chém đầu thì đất nước này mất một nhân tài không thể bù đắp được. Ông viện cớ là chàng trai miền núi này chỉ do chưa được học hành thông hiểu lễ nghĩa mà nên tội. May thay, nhà vua chiều lòng vị tướng quân tài cao đức rộng ấy mà tha chết cho một tay cung thiện xạ. Ngay lập tức, nhà vua đuổi chàng về quê cũ. Chàng trai vô cùng đau lòng, nuối tiếc nhưng bụng nghĩ rằng trong tình cảnh không may này thì còn biết ăn nói thế nào cho nhà vua hiểu nỗi lòng mình. Chàng trai đành gạt nước mắt để lại dây cung quý và thanh gươm được mài sắc như nước trên ngọn núi đá quê hương để lủi thủi ra về. Một thời gian sau, giặc ngoại xâm đã ỷ thế tràn qua quê hương suối Đôi của chàng. Chàng trai uất ức đứng lên sườn núi nhìn xuống nghiến răng trợn mắt đến bật máu đỏ ròng. Giặc ào qua rồi, chàng băng xuống cánh đồng, không thèm nghĩ đến sự nguy hiểm bất cứ lúc nào có thể xảy đến. Chàng đi lấy củi chỉ là cái cớ mà nghĩ cho ra một kế đuổi giặc. Thế rồi một cơ may chẳng bao lâu đã đến. Khi ấy, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 chàng vừa đặt vác củi to lù lù như con trâu mộng xuống lối đi và ngồi nghĩ ngợi thì có một đạo quân từ đâu rượt tới. Vó ngựa từ xa đã tung bụi mù mịt nhưng chàng không hay biết. Đến lúc cả đoàn ngựa dừng lại trước bó củi chặn ngang đường chàng còn chưa ngẩng mặt lên để ý xem họ là ai. Đạo quân này lấy làm lạ. Vị tướng đi đầu bước lại gần chàng, ông xòe tay nâng vành nón lá cọ của chàng lên xem mặt. Chàng nhận ra ngay rằng chính vị tướng này là ân nhân của mình. Vị tướng cũng nhận ra người ngồi đó chính là chàng trai bắn cung tài hoa ngày nào được ông xin tha tội chết. Chàng trai ứa nước mắt, chẳng nói lên lời khiến ông động lòng. Ông vội vàng đỡ chàng trai dạy và nói: - Ta nhận ra anh là người tài giỏi, lại thành tâm khao khát được dẹp giặc cứu nước. Lần này, ta sẽ tâu lên nhà vua để cho thỏa lòng mong ước. Vị tướng dẫn quân đi rồi chỉ vài hôm sau, chàng trai đã được một người lính chạy trạm tìm đến tận nơi cấp báo rằng: - Bây giờ thế giặc rất mạnh, thế nước đang lâm nguy. Lệnh vua truyền cho anh chỉ trong mười ngày là phải có mặt ở triều đình để yết kiến. Chàng nghe nói vui mừng khôn xiết. Thế là ngay từ hôm ấy, chàng ra sức luyện tập. Chàng có ý định tu chí rèn sức qua hết các ban võ nghệ một lần nữa trước khi lên đường. Chàng nhớ lời mẹ khi ấy nói rằng "Ở nhà nhất mẹ nhì con...", nên biết đâu phần lớn trong mười tám ban võ nghệ kia thảy đã được mọi người tài cao biết đến. Nhưng thời gian quá gấp, chàng quyết định chỉ rèn cho mình một thế võ hiểm chưa từng có. Để nắm chắc phần thắng trong tay trước lũ giặc hung bạo trong những ngày tới, chàng lập tức ra bờ suối Đôi xúc cát đổ đầy vào hai ống quần đã được dùng dây thắt chặt vào bắp chân. Cứ thế chàng nhún nhẩy lên sườn núi. Việc ấy mới được một ngày chàng cảm thấy người nhẹ bỗng, chàng lại tiếp tục đổ cát sỏi vào hai ống tay áo, rồi sau thấy vẫn còn nhẹ, chàng dồn cát đầy mình để trở về núi Võ bây giờ để luyện tập. Chàng mải miết chuyên cần đến mức không thể tượng tượng được. Chỉ sau ba ngày, chàng trai đeo thêm trên mình những binh khí rất nặng mà đã có thể nhún mình một cái là đã bay vọt lên tận đỉnh núi. Dân bản thấy sự khác thường, từ người già đến trai tráng kéo nhau về đây để xin cùng tập. Nhiều Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11 người còn đứng đông chật ở các ngọn núi xung quanh để ngắm chàng. Riêng ngọn núi mà chàng đang đứng tập kia thì cứ ngày ngày lún xuống dưới sức mạnh của các cú nhảy. Vài hôm sau đầu ngọn núi ấy đã mòn theo bước chân của chàng mà dựng đứng, phẳng lì. Đúng hẹn chàng trở về vái chào mẹ và dân làng rồi lên đường tìm gặp nhà vua. Sau đó, nghe nói chàng lập nhiều công trạng. Để ghi nhớ câu chuyện ấy, người đời sau còn gọi ngọn núi này là núi Võ. Nơi đây Lưu Nhân Chú một võ tướng đồng thời là một nhà chính trị tài ba đã lấy núi Võ là nơi rèn chí luyện tài và biến núi Võ thành nơi luyện tập quân sĩ phục vụ nhà Lê. Năm tháng đi qua, ngọn núi võ đứng một mình, lẻ loi như thế không biết bao nhiêu lâu. Đến một thời gian, tự nhiên từ mùa xuân qua hết mùa hạ mà trời không mưa. Cây cối cằn khô, ruộng đồng nứt nẻ chân chim. Những hòn sỏi màu hồng ngọc dưới lòng xuối Đôi chảy về sông Công ngày nào nhánh nước cũng đã đổi màu trắng bạc như muốn vỡ ra. Hàng trăm nghìn con ba ba chen chúc nhau trong các hườm đá cũng không đủ tránh nắng. Chúng nằm phơi chết trên cát cũng chẳng ai buồn nhặt. Khi ấy các già bản bàn họp. Họ nhìn đám trẻ con khát nước bỏ cả trò buông diều đánh khăng. Mọi người bối rối ngước nhìn ngọn núi Võ. Thế rồi một đêm trăng sao, khi những người già vẫn đứng trong hơi nóng hầm hập phả ra từ mặt núi đá mà cầu nguyện thì vị già làng cao tuổi nhất bỗng nghe thấy có tiếng bình văn sảng sảng ở phía có gò đất nổi lên cách ngọn núi Võ không xa. Ông lên tiếng hỏi nhưng mọi người ngơ ngác không hiểu. Đêm ấy ông không trở về bản mà quyết ở lại ngôi lều canh nương đã trơ trọi bên bờ suối Đôi. Ông không thể chợp mắt vì cái nóng phả ra từ lòng suối cạn. Nhưng còn vì cái tiếng bình văn vẫn cứ ám ảnh ông theo ngọn gió nóng vẫn thổi về Tam Đảo nhè nhẹ. Quãng đầu canh ba, tự nhiên ông ngồi dậy nhìn sang gò đất bên núi Võ thì thấy một người cao lớn thấp thoáng ẩn hiện. Vị này hình như đội mũ cánh chuồn, đứng nhìn cánh đồng Văn Yên, Kí Phú ngày nay xơ xác trong sương, rồi lững thững đi về bên kia ngọn suối. Bóng mũ cánh chuồn lặn dần dưới trăng trên cánh đồng Tràng Dương. Ông dụi mắt cảm thấy như trời đất dựng đá, cá lội vực sâu. Ông chít lại chiếc khăn đầu rìu, buông quần lá tọa bước ra ngoài trời thì bốn bề vắng ngắt, không một tiếng dế kêu. Phía xa xa trên một cái gò, cỏ tranh bỗng cháy rừng rực. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 12 Chuyện kì lạ ấy cứ thế diễn ra với ông trong mấy đêm liền. Sang đêm thứ chín, ông mệt qua thiếp đi. Ông nằm mộng thấy một người khổng lồ nhưng hình dạng giống y như là chàng trai đã từng luyện chí rèn tài trên đỉnh núi Võ mà ông đã từng nghe người xưa truyền lại. Ông vội quỳ xuống vái lạy. Vị này bước tới gần, rũ áo xòa tay rộng giơ lên bảo rằng: - Ta là một đại tướng nước Việt vốn có quê hương ở vùng này. Truyền đời ta chưa thấy nghe nói ở nơi đây có lần hạn hán như bây giờ. Kể từ khi đất nước thanh bình đã khoảng trăm năm nhưng riêng ngọn núi Võ kia chẳng có người coi sóc. Đó không phải là nơi lam cảnh tầm thường, cớ sao nỡ để mưa lũ quyét đổ vỡ ngổn ngang. Nay ta bảo thật... Bỗng nghe tiếng gà làm ông tỉnh giấc, trời đất đã rạng ngày. Ông già định thần tỉnh dạy. Ông biết rằng tiếng than của dân làng đã động đến cửa trời. Ông trở về bản họp hội các già làng. Ai nấy đều sửng sốt. Mọi người đổ ra gò đất ngay buổi sáng hôm ấy. Ở một bên gò còn đọng lại vài hạt sương rớt lại trên mảnh lá cọ khô cong. Trên đó lờ mờ nổi lên những dòng chữ nhưng chẳng còn ai đọc được vì đó là chữ cổ từ thủa nào không rõ. Người già bàn tính xắp đặt công việc. Thế rồi theo lời các già, đám trai tráng khỏe mạnh ra sức đào đắp lập nên một chiếc bàn vuông bốn cạnh trên mặt gò đất, tự như một tấm bánh chưng khổng lồ. Họ lại dựng bốn phương những cây cột đắp bằng đất, lễ vật được đặt lên trên chiếc bàn ấy. Người già bước lên đàn cầu mưa. Những người lớn tuổi thì kéo các trai làng đi sửa sang lại ngọn núi Võ. Tiếp đó họ đắp những con đường đi về các ngả sang đồi Quần Ngựa, lên núi Tương Tư. Đường kéo dài tới bờ suối Đinh. Đường vào đình Gấm bây giờ... Công việc ấy là để mọi người tiện bề đi lại trông nom nhưng tương truyền nơi ấy còn lưu giữ mồ mả của nhân tài đời xưa, kiếp trước. Chiều hôm ấy, khi con trâu còn đứng ăn đất cóng, con gà còn kiếm nước ở mắt lóng cây bương thì bỗng nhiên trời kéo mây ùn lên thành từng đống. Mây kéo lên thành từng mảng. Đến chập tối, gió ầm ầm từ phía ngọn núi Cốc thổi về. Thế rồi người dân trong vùng được chứng kiến một đêm mưa gió tràn trề. Trong ánh chớp kéo dài, người ta thấy những vệt mưa vòng sang bờ suối Đôi, mưa từ chân trời Tam Đảo mưa sang ngọn núi Cốc rồi mưa theo ngọn gió cuốn trở lại. Mưa ngập sâu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 13 ruộng cạn. Mưa tràn gò thấp bờ cao. Người già, người trẻ trong bản vui sướng bảo nhau, thật đúng là trời làm một cuộc đẻ nước. Rạng sáng hôm sau, trời tạnh mây quang. Trong lúc hửng đông, dân làng nhìn thấy trên cánh đồng Văn Yên ngày nay mọc lên một ngọn núi lớn như hình mũ cánh chuồn, ngay bên cạnh ngọn núi Võ. Người người mừng rơn mở hội đón nước về đồng. Họ náo nức bảo nhau: Hình như trong tiếng mưa, ai cũng nghe thấy tiếng sang sảng bình văn sách. Có người còn quả quyết đọc một đoạn thơ thuộc làu: Văn văn Võ võ lụy hai hàng Văn cũng sang mà Võ cũng sang Văn dìu cánh phượng trăm yên họ Vỗ thét oai hùng dẹp bốn phương. Thế rồi nghe nói từ đấy người đời đặt cho ngọn núi này cái tên như bây giờ: Núi Văn. Thành ra ở vùng hồ, có hai ngon núi mang hai cái tên núi Văn núi Võ và sự tích của chúng được truyền từ đời nay qua đời khác và lưu danh cho đến tận bây giờ... (Vũ Phong - Vũ Anh Tuấn sưu tầm và biên soạn) 8. Sự tích núi Quần Ngựa và cánh đồng Tràng Dương Khi ấy giặc Minh sang xâm lược nước ta, thế giặc rất mạnh. Nhân dân lâm vào cảnh ngoại xâm tàn khốc. Cha con Lưu Nhân Chú giả làm người đi buôn dầu đến thẳng Lam Sơn tụ nghĩa. Lúc bấy giờ, khe truông hiểm trở, đường xá gập ghềnh, ba người đến trọ ở thôn Nguyễn Xá, thăm hỏi người trong thôn không ai giấu giếm điều gì. Hôm sau, ba người đến yết kiến Lê Lợi, thì thấy ông có thiên tư tuấn tú khác thường, thần sắc đẹp, mồm rộng mũi cao, vai có nốt ruồi, tiếng to như chuông, đi như rồng, bước như hổ. Lưu Nhân Chú thưa rằng: "Nghe lời đồn đại được biết quan nhân là người nhân nghĩa, lượng cả bao dung, xin đến làm tôi tớ, mong được nhờ cậy". Vua hỏi quê quán, họ tên. Ba cha con thực tình thưa :"Cha ông chúng tôi làm quan phiên trấn, quê quán vốn hai xã Văn Lãng, Thuận Thượng, vì quân Ngô tàn ngược nên dấu tông tích, làm nghề buôn dầu, tìm đến nơi đây mong được dung nạp". Vua nghe chuyện rất vui, tiếp đãi rất hậu. Từ đấy, ba người luôn ở cạnh vua, được vua tin dùng, giao phó cho hết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 14 Một hôm, vua gọi cha con Lưu Nhân Chú và mọi người thân tín đến, bàn chuyện đánh giặc. Vua nói:"Thế giặc rất mạnh, lực lượng của ta còn mỏng, quân lương còn thiếu, như vậy chưa thể đánh giặc được". Ba cha con quảy gánh về quê, chiêu tập lực lượng. Việc chiêu tập quân sĩ diễn ra rất nhanh, nhân dân hăng hái hưởng ứng. Binh sĩ đã rồi dào còn việc luyện quân, chuẩn bị lương thực nuôi quân khiến Lưu Nhân Chú ngày đêm lo lắng, trăn trở. Chàng đã thức mấy đêm rồi. Một đêm nọ, tiếng gà rừng eo óc gáy sáng trong khe núi mà Lưu Nhân Chú chưa hề chợp mắt. Bỗng ở đâu có một làn gió mát rượi, thoang thoảng mùi hoa rừng đưa đến, mệt quá, Lưu Nhân Chú thiu thiu ngủ. Trong giấc ngủ chập chờn, chàng thấy một cụ già tóc trắng như cước, mặc quần áo xanh hiện lên bảo: "Ta là thần núi Tam Đảo, thấy con có tấm lòng trượng nghĩa, cứu nước cứu dân đang lầm than đói khổ, ta mừng lắm! Con có khó khăn gì ta giúp cho." Lưu Nhân Chú bèn khẩn khoản nỗi lòng. Cụ già nói:"Ở đây, có một ngọn núi trông tựa như chiếc mũ giáp trụ của quan võ, trong đó có một cái hang rất rộng và sâu, mùa hè thì mát, mùa đông thì ấm. Cuối hang có một ngách nhỏ có thể đi sâu trong lòng núi xiên sang ngọn núi bên kia. Nơi đây, là chỗ trú ẩn tai mắt của giặc" Rồi ông cụ chỉ tay về ngọn núi đó cách mấy bước chân, nói tiếp: "Con nhìn thấy trái núi kia chưa? Núi này không cao lắm, dáng núi thoai thoải rất tốt cho việc luyên tập kị binh. Còn cách đây mấy dặm về phía đông, có một vùng đất khá bằng phẳng, đất đai màu mỡ, nhưng rất rậm rạp, con có thể khai khẩn, trồng lúa gạo, tích trữ lương thực nuôi quân...". Nói rồi, cụ già phất áo biến vào làn sương mờ ảo của núi rừng. Nhân Chú giật mình bừng tỉnh, nhớ lời cụ già dặn. Chàng cùng nhân dân khai khẩn vùng đất phía đông, đào mương, xẻ núi, cấy lúa trồng, ngô khoai. Một thời gian sau, vùng đất hoang đã trở thành cánh đồng màu mỡ, bốn mùa xanh tươi trù phú. Lương thực không những đủ nuôi quân mà còn tích trữ được rất nhiều. Từ đó, cánh đồng ấy được nhân dân gọi là cánh đồngTàng Lương. Hàng ngày, Lưu Nhân Chú cho đội kị binh luyên tập trên núi mà ông cụ đã dặn. Một thời gian sau, những con ngựa chiến trở nên thuần thục, đặc biệt như có Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 15 một nguồn sức mạnh vô hình khiến chúng rất khỏe. Cũng từ đó, ngọn núi ấy được gọi là núi Quần Ngựa. Hiện nay, núi Quần Ngựa nằm cách núi Võ hai trăm mét về phía đông. Đó là ngọn núi đất, đúng hơn là một quả đồi có hình mâm xôi, trên đó còn một đường xoáy hình trôn ốc, rộng chừng ba mét chạy từ chân núi cho đến đỉnh núi. Đó là những dấu tích tướng quân Lưu Nhân Chú luyện kị binh thủa nào. Còn cánh đồng Tàng Lương ngày nay thuộc đất Vạn Thọ, người dân ở đây gọi chệch đi là Tràng Dương. (Ghi theo lời kể của bà Lê Thị Hảo, xóm Đình xã Văn Yên) 9. Sự tích đền Lục Giáp Truyện kể rằng Lưu Nhân Chú đi đánh giặc qua vùng Đắc Sơn của huyện Phổ Yên ngày nay. Đến làng Sơn Cốt, tự nhiên con ngựa ông đang cưỡi không đi nữa, nó quỳ xuống đất, hí vang. Thấy sự lạ, ông xuống ngựa, nhìn xung quanh thì thấy địa thế trên bến dưới thuyền, dòng sông Công hiền hòa uốn khúc. Nhìn ra đồng ruộng phì nhiêu, làng mạc trù phú nên thơ. Nên chăng, đây là điềm lạ, ông bèn cho lập miếu ở đây. Có lần, ông đến vùng này mộ quân, khi tuyển được hai trăm binh liền tổ chức đấu vật tại sân ngôi miếu này, nhân dân gọi đó là Miếu Vật. Sau này chiến thắng quân Minh ông trở về miếu thắp hương và cho người vào Thanh Hóa vận chuyển gỗ ra để dựng một cái đền ở đây, có những cái cột người ôm không xuể. Khi dựng xong đền, giao cho nhân dân sáu vùng của làng Sơn Cốt thờ cúng. Đền mang tên Lục Giáp từ đó. (Ghi theo lời kể của ông Đào Văn Thưởng, xóm Đài, xã Đắc Sơn, Phổ Yên) 10. Sự tích núi Xem, giếng Dội, hồ Tắm Ngựa Lúc bấy giờ giặc Minh sang xâm lược nước ta. Chúng ra bao nhiêu tội ác ghê rợn. Nhân dân vô cùng căm thù chúng nhưng chưa biết làm thế nào để đánh được giặc. Một đêm nọ, nhân dân vùng Thuận Thượng thấy có hiện tượng lạ, bầu trời sáng rực lên, có 12 ngôi sao có ánh sáng khác thường chiếu xuống phương Nam. Các cụ già bảo rằng, đó là điềm lành, nước Nam sắp xuất hiện người tài đánh giặc cứu nước. Ngày hôm sau, dân làng đang cày ruộng, bỗng tự nhiên một khu đất sụt xuống, có một dòng nước trong vắt, phun lên ào ào, trông xa giống như một cái cầu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 16 vồng nước trắng xóa. Mạch nước đó phun hết ngày này sang ngày khác. Nhân dân thấy lạ chạy đến xem. Người xem rất đông, đứng chật kín cả một một quả núi. Sau này, bà con nơi đây thường ngày ra đây ngồi xem tướng quân Lưu Nhân Chú luyện tập binh mã, cơ ngũ, tập bày tận trên cánh đồng, thi cưỡi ngựa để cắm cờ, giành cờ từ đỉnh núi Cắm Cờ. Từ đó, quả núi ấy được gọi là núi Xem. Ngày nay, ngọn núi này nằm cạnh Ủy ban xã Văn Yên, từ ngọn núi Xem, có thể phóng tầm mắt suốt cánh đồng lớn nhất của xã Văn Yên vào tới tận chân Tam Đảo. Mạch nước trắng xóa ấy cứ phun mãi không ngừng. Nước chảy thành dòng dồn tụ lại thành một cái hồ lớn, rộng hơn 13 mẫu. Nước trong xanh, ven bờ cỏ cây rợp bóng mát. Hàng ngày nhân dân ở trong vùng thường ra hồ để tắm sau một ngày làm việc vất vả. Đầm là nơi Lưu Nhân Chú cùng nghĩa sĩ tắm giặt sau những ngày luyện tập gian khổ. Đầm cũng là nơi tắm cho những con ngựa chiến trong những chiều hè oi bức. Do vậy, nhân dân Văn Yên gọi nôm na là hồ Tắm Ngựa. Đến tận bây giờ nhân dân quanh vùng còn lưu truyền nhau câu ca: "Hồ Tắm Ngựa mênh mông mười ba mẫu rộng Tắm ngựa hồng, tắm cả voi reo" Trước hiện tượng mạch nước lạ ấy, bọn địa lí người Tàu đoán rằng nước Nam sắp xuất hiện tướng tài. Bọn chúng tìm cách chặn long mạch. Chúng lấy quả bưởi bổ làm đôi, đem một nửa thả xuống dòng nước chảy trên đất của chúng, xem mạch nước đó có chảy về phương Nam như dự đoán của chúng không. Một thời gian, thì thấy ở giếng Dội phụt lên nửa quả bưởi. Bọn địa lí người Tàu ghép nủa quả bưởi còn lại với nửa quả bưởi phụt lên từ giếng Dội thì thấý trùng khít. Không bao lâu nữa dòng họ Lưu có người làm vua sẽ lãnh đạo nhân dân chống lại chúng. Chúng lấy chảo gang chịt dòng nước lại đổ than vào từ đó dòng nước ở giếng Dội không phun lên nữa. Làm như vậy để bọn chúng triệt nhân tài đất Nam. Sau này, con cháu dòng họ Lưu truyền nhau rằng, vì bị triệt long mạch trong dòng họ có người chết yểu. Sợ người Trung Quốc tìm để tiêu diệt, con cháu dòng họ Lưu đổi từ chữ "Nhân" thành chữ "Sĩ". (Ghi theo lời kể của ông Lưu Sĩ Vinh, xóm Dưới, xã Văn Yên) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 17 11. Sự tích núi Cắm Cờ Phía tây nam xã Văn Yên có một ngọn núi mà nhân dân ở đây gọi là núi Cắm Cờ. Đây là ngọn núi rất lớn và hiểm trở. Truyện kể rằng, tên của ngọn núi gắn liền với sự nghiệp của tướng quân Lưu Nhân Chú. Từ khi tìm được minh chủ, Lưu Nhân Chú được dự hội thề Lũng Nhai. Trong lòng ông luôn ghi nhớ lời thề nguyền, coi nhau một tổ như cây liền cành. Ngày ấy, lực lượng nghĩa quân còn mỏng, nhân tài hiếm hoi như lá mùa thu. Được lệnh của Lê Lợi, ba cha con Lưu Nhân Chú trở về tứ trấn ngầm mộ dân lính, chiêu binh mãi mã, tích trữ lương thảo, ẩn quân đợi ngày dấy nghĩa. Ban ngày, họ giả làm khách buôn bí mật chiêu mộ nhân dân, ban đêm lại cùng nhau nghỉ trên cây, lấy mỡ viết vào lá cây rằng : ''Lê Lợi làm vua nước Nam Việt". Kiến theo vết chữ, ăn thủng lá cây thành chữ. Những lá cây đó tỏa đi khắp nơi. Quân Ngô trông thấy cho là điềm trời. Sau khi chiêu mộ được đội quân đông đảo, Lưu Nhân Chú cho quân sĩ luyện tập. Hàng ngày, từ sớm cho đến tối, cả những đêm trăng đoàn quân của ông khổ công luyện tập trên một ngọn núi. Ông lấy ngọn núi này giả làm thành của giặc, mỗi lần binh sĩ chiếm được thành lại cắm cờ đỏ rực trên ngọn núi ấy. Từ đó, nhân dân gọi ngọn núi đó là núi Cắm Cờ. (Ghi theo lời kể của ông Trần Xuân Tuyết, xóm Kạn, xã Kí Phú) 12. Sự tích đát Đá Mài Đến trung tâm xã Vân Yên, đi về phía tây khoảng năm cây số ta gặp một dòng thác trắng xóa từ trên triền núi chảy xuống. Dòng thác này tạo thành một cái đát nước có tầng ba bậc. Hai bên rìa đát, có rất nhiều hòn đá to mà hòn nào sờ trên bề mặt đều thấy giáp, hình thù nhẵn góc cạnh. Mặt đá võng xuống như hình lòng thuyền. Các cụ già ở đây kể lại rằng, sau khi tham dự hội thề Lũng Nhai, Lưu Nhân Chú bí mật trở về quê hương chiêu mộ binh sĩ, luyện tập kiếm cung. Ngày thì nghĩa sĩ cùng nhau luyện tập võ nghệ trên núi Cắm Cờ, núi Quần Ngựa. Đêm nào cũng vậy, bất kể thời tiết nghĩa binh của Lưu Nhân Chú ngồi kín hai bên bờ đát để mài binh khí. Đá ở đây mài gươm, mài dáo rất sắc. Âm thanh của tiếng mài gươm hòa với tiếng thác nước ngân lên một khúc ca hào sảng. Do vây, cái tên đát Đá Mài có Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 18 từ đó. Đến bây giờ, bất cứ ai đặt chân đến đây, vẫn nghe văng vẳng trong âm thanh của thác nước tiếng mài gươm cửa nghĩa quân Lưu Nhân Chú cách đây gần sáu trăm năm. (Ghi theo lời kể của ông Trần Xuân Tuyết, xóm Kạn, xã Kí Phú) 13. Sự tích bến Ngâm Thuyền Đó là một cái bến nước của dòng suối Đôi nằm ở của ngõ xã Vạn Thọ - Đại Từ. Dòng suối Đôi bắt nguồn từ dãy núi Tam Đảo, chảy qua địa phận hai xã Văn Yên và Ký Phú qua xã Vạn Thọ nhập vào dòng sông Công bây giờ. Vốn gọi là suối nhưng lòng của nó khá rộng và sâu, nước nhiều, trong xanh và chảy xiết. Người dân nơi đây có cảm thấy nó như một dòng sông nhỏ vậy. Cái bến nước rộng và sâu, nước lững, người dân trong vùng gọi là bến Ngâm Thuyền. Các cụ truyền rằng, trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Minh, ngày ngày ông Lưu Nhân Chú cho luyện tập thủy binh trên dòng suối Đôi. Cuối mỗi buổi tập ông lệnh cho quân sĩ đem thuyền dìm xuống đoạn suối này, để tránh tai mắt của giặc Minh. Từ đó, cái bến ấy có tên là bến Ngâm Thuyền. (Ghi theo lời kể của ông Hoàng Lập, xã Vạn Thọ, Đại Từ) 14. Cứu đói cho nghĩa quân ở Linh Sơn Những ngày đầu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, nghĩa quân chiến thắng liên tục và thu được nhiều quân trang, khí giới. Quân giặc tức giận đem quân chống trả quyết liệt. Khi ấy, nhà vua còn ít quân, lương thực lại cạn kiệt phải ẩn nấp ở núi Linh Sơn. Giặc vây hãm Linh Sơn suốt ba tháng trời. Nghĩa quân cạn kiệt nguồn lương thực, đói quá phải tìm rau rừng để ăn qua ngày. Có những lúc nghĩa quân phải giết cả voi, cả ngựa để cầm hơi. Trước tình thế ấy, Lưu Nhân Chú đã liều mình vượt vòng vây của giặc, trở về quê nhà vận chuyển lương thực cứu đói cho nghĩa quân. Trở về quê, Lưu Nhân Chú cùng mọi người bàn tính kế vận chuyển lương thực nuôi quân. Quân lương thì không thiếu nhưng sao cho kịp vì đường xá xa xôi, núi rừng hiểm trở, rồi tai mắt của giặc Minh. Rồi cuối cùng mọi người đã tìm ra một cách, tuyển hai trăm tráng đinh, một người sẽ mang một nồi gạo, một ống thịt muối như vậy nghĩa quân Lam Sơn sẽ đủ sức phá vây Linh Sơn. Thế rồi, mọi người tỏa ra Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 19 các vùng Đắc Sơn, Quân Chu, Vạn Thọ, Hùng Sơn tập hợp tráng đinh. Túi đựng gạo thì được cắt từ vạt áo dài của các bà, các mẹ, các thiếu nữ Thuận Thượng khâu thành những túi ruột tượng. Mỗi ruột tượng đựng được một nồi gạo, nghĩa binh vắt qua vai, như vậy sẽ đi lại một các dễ dàng. Lấy thịt lợn đem muối khô, đựng vào ống bương, ống nứa đeo bên hông. Cả đoàn người trèo đèo, lội suối, rẽ rừng mà đi, thẳng tiến vào Linh Sơn cứu đói. (Ghi theo lời kể của bà Lưu Thị Hà xã Văn Yên) 15. Sự tích núi Miễu Ở phía bắc đất Văn Yên giáp với xã Mĩ Yên, gần sát chân Tam Đảo có một ngọn núi xanh tươi, trông giống như dáng người nằm ngủ nằm vắt chân chữ ngũ. Đây là ngọn núi rất gần gũi và thiêng liêng đối với dòng tộc họ Lưu. Truyện kể rằng: Chiến thắng quân Minh, đất nước thanh bình, cha con Lưu Nhân Chú được ban thưởng. Lưu Nhân Trung được phong chức tư mã Đại tướng quân, ban cho ngân phù và kim ngư đại. Ông có một con chó rất tinh khôn, nó đã theo ông suốt cả một thời chiến trận, nó vào sinh ra từ với Lưu Trung. Ông đi đâu nó cũng theo. Một hôm ông đi săn, đến một ngọn núi sát chân dãy Tam Đảo, cảnh vật xung quanh sơn thủy hữu tình, chim hót, nước chảy róc rách, bỗng có làn hương thơm thoang thoảng xuất hiện. Cả ngày đi săn đã thấm mệt, ông nằm xuống và ngủ thiếp đi, khẩu súng săn vẫn đeo bên cạnh. Bỗng nhiên có một đàn mối đông vô vàn đùn lên đắp kín từ đầu đến chân. Trời đã về chiều mà không thấy Lưu Trung trở về. Cả nhà nóng ruột. Mãi đến tối thì thấy con chó chạy về, nó vừa chạy vừa sủa vang không dứt. Nó chạy đến cổng nhưng không về nhà mà lại quay đầu hướng lên phía ngọn núi ấy mà cắn. Thấy sự lạ, người nhà đi theo con chó. Lúc này, nó không sủa nữa mà cắm đầu lao một mạch đến ngọn núi ấy. Đến nơi, thì đàn mối kia đã đùn lên thành một gò đất rất lớn, chỉ còn thấy mỗi khuôn mặt Lưu Trung mà thôi. Khuôn mặt ấy đang được mối từ từ lấp kín. Dòng họ Lưu cho đó là nơi huyệt đất tốt mà trời ban cho. Bèn đặt miếu thờ ông tổ của dòng họ Lưu - Lưu Công Thụy Huyền Nghi. Ngọn núi có tên là núi Miễu từ đó. Ngày lễ tết con cháu dòng họ thường về Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 20 để chăm chút khói hương. Các cụ trong dòng họ Lưu kể rằng, Lưu Nhân Chú chém được đầu Liễu Thăng ở núi Mã Yên đã đem đầu y treo lên cây đa ở núi Miễu, tóc y dài đến một trượng. (Ghi theo lời kể của ông Lưu Sĩ Nghệ, xóm Dưới xã Văn Yên) 16. Sự tích núi Chúa ở Phục Linh Ở xã Phục Linh, trên đường danh giới giữa huyện Đại Từ và huyện Phú Lương có một dãy núi bốn mùa xanh tốt, trông từ xa giống như một con hổ phục. Núi ấy, tương truyền rằng: Ngày xưa, có một vị tướng quân tên là Lưu Nhân Chú. Ông mang quân đi phò vua giúp nước. Được lệnh của vua Lê, ông trở về quê chiêu binh mãi mã, luyện quân sĩ, tích trữ lương thảo, chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa. Khi huấn luyện quân, vị tướng thường mặc chiếc áo khâu theo kiểu của người địa phương. Quân sĩ đều nhận ra chủ soái của mình nhờ tấm áo chàm xanh mộc mạc ấy. Có một con hổ xám trong vùng cũng trở nên thân thuộc với tấm áo chàm xanh. Truyện kể rằng, Lương trang cùng Thuận Thượng lúc nào cũng đầy ắp thóc gạo, đàn lợn nhung nhúc trong chuồng. Mấy hôm liền, trại của vị tướng quân ấy đều bị mất trộm lợn. Vài hôm lại mất một con mà không để lại dấu tích gì. Ở sườn đông dãy núi Tam Đảo có con cọp thành tinh, nó có bộ móng màu xám. Nó thoắt ẩn, thoắt hiện. Khi di chuyển, cặp móng ấy phát ra tiếng kêu kì lạ, lanh lảnh như tiếng huýt sáo và lóe ra thứ ánh sáng trông như những vệt sao. Lưu Nhân Chú cùng đám thợ săn bàn kế bắt cọp móng xám. Đêm hôm ấy, như thường lệ, cọp móng xám lại mò xuống lương trang để bắt lợn. Lưu Nhân Chú lặng lẽ nấp sau gốc cây để quan sát. Bỗng ông thấy lành lạnh, một tiếng húyt sáo ghê rợn xuất hiện, nhìn kĩ trong làn ánh trăng mờ ảo, thì thấy một túm lông trắng muốt di chuyển dần dần đến phía chuồng lợn. Nhanh như cắt, ông cởi phăng chiếc áo chàm, chụp ngay lên túm lông ấy. Bị bất ngờ, túm lông trắng ấy hiện nguyên hình thành một con cọp cái thành tinh, to như con trâu mộng, trên trán có một mảng lông trắng muốt. Nó là chúa của bầy cọp ở sườn đông Tam Đảo. Một tay vị tướng túm chặt gáy hổ, tay kia đấm như trời giáng vào mạng sườn hổ. Con hổ vùng vẫy thoát ra khỏi tay ông. Tiếng hổ gầm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 21 trấn động cả một vùng. Lát sau, kiệt sức con hổ nằm đờ ra bất động. Khi bỏ tấm áo chàm trùm mặt hổ ra, Nhân Chú thấy đôi mắt hổ long lanh ướt nhìn ông van vỉ. Bụng nó bầu sữa căng chảy ra từng giọt trắng đặc, đó là một con hổ cái. Động lòng thương, ông dùng lá rừng xoa bóp cho hổ. Hổ lết mình đưa ông về hang. Mấy chú hổ con đang lả đi vì đói... Mấy tháng trước đây, hổ đực đã bị cánh thợ săn bắn chết. Hiểu rõ chuyện, vị tướng tốt bụng Nhân Chú liền bảo mọi người mang cho hổ xám một con dê rừng nướng. Những ngày sau đó, ngày nào ông cũng cho người cung cấp thức ăn cho hổ... Về sau cọp móng xám giúp nghĩa quân đánh giặc. Cứ mỗi buổi sáng mọi người lại thấy hôm thì con hoãng, hôm thì con nai, con lợn rừng để ở của trại. Người dân đi rừng, gặp thú giữ cọp móng xám luôn xuất hiện cứu họ. Sau đó ít lâu, có công trong việc trừ giặc Minh cứu nước, Nhân Chú được thưởng công lớn về sống ở kinh đô. Nhân dân địa phương cảm phục tài đức của ông mà lập đền thờ. Tấm áo chàm xanh ông thường mặc được lưu lại trong điện và trở thành kỉ vật thiệng liêng của dân làng. Hồi đó cứ vào đêm trăng sáng người dân trong vùng thường thấy một con hổ xám tiến vào điện thờ, phục xuống ngắm vuốt tấm áo chàm xanh, rồi lại lặng lẽ tiến trở về rừng. Mấy năm sau, vua Lê Thái Tổ qua đời vua Thái Tông còn nhỏ, Thượng tướng quân Lưu Nhân Chú bị bọn quan lại trong triều ghen ghét đố kị nên tìm cách hạ độc. Chúng mời ông dự yến tiệc, ngầm cho lông chim trẩm ngâm rượu vào bát canh. Nhân Chú ăn vào đau bụng rồi chết. Cái tin sét đánh ấy bay về vùng Thuận Thượng, dân chúng vô cùng thương tiếc ông. Những nghĩa sĩ xưa nay về lam lũ ruộng đồng làm lễ điếu ông. Chiếc áo chàm xưa được đặt trước lư hương mịt mù khói tỏa. Đêm thứ ba, hổ xám xuất hiện. Nó vật vã khóc lóc thảm thiết đòi mọi người lấy tấm áo chàm xuống cho nó. Nó vuốt ve tấm áo chàm một cách trìu mến và đau thương. Bỗng phắt một cái, hổ cắp chiếc áo vọt qua vòng người, chạy băng qua suối, qua đèo giữa những tiếng hò reo đuổi bắt. Vì tấm áo chàm là vật quý nhất còn lại của Lưu Nhân Chú nên mọi người quyết dành lại bằng được. Thoạt tiên, hổ chạy về phía núi Tam Đảo để đánh lừa phường săn và chạy ngược về hướng khác. Một cuộc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 22 rượt đuổi từ Lưu phủ qua cánh đồng Tàng Lương đến tận vùng Hùng Sơn. Con hổ cắp tấm áo chạy như bay còn đoàn người hối hả rượt đuổi đằng sau. Đến Phục Linh hổ dừng lại lấy hơi. Nhưng khi nó tiếp tục chạy thì tấm áo bỗng trở nên nặng trĩu làm hổ không sao mang nổi. Hổ đành đi giật lùi và kéo lê tấm áo theo. Đúng đến đương ranh giới với phủ Phú Lương hổ cố hết sức mà tấm áo không nhích thêm được bước nào. Hổ phục xuống, nó không gào khóc thảm thiết mà đau đáu nhìn tấm áo, mặc cho hai dòng nước mắt ròng ròng. Hổ khóc mãi khóc mãi cho đến lúc tắt thở. Nó vẫn nằm nguyên trong tư thế sụp lạy tấm áo chàm.Trước khi trút hơi thở cuối cùng nó gầm lên nghe đau đớn đến đứt ruột. Nghe tiếng hổ gầm, đoàn người kịp chạy đến thì bỗng một cơn lốc ào đến quấn tấm áo chàm phủ lên người hổ xám. Sau chỗ ấy, mọc lên hình một quả núi giống hình một con hổ phục. Màu xanh bốn mùa chính là màu xanh tấm áo chàm của Thượng tướng Lưu Nhân Chú. Và nhân nhân trong vùng gọi ngọn núi này là núi Chúa. Ngày nay, núi Chúa ở xã Phục Linh vẫn còn đó, uy nghiêm sừng sững như khắc ghi sự bất tử của Thượng tướng quân Lưu Nhân Chú (Ghi theo lời kể của ông Vũ Phong, ) 17. Truyện Lưu Nhân Chú báo mộng. Người già trong dòng họ Lưu thường kể rằng, ông Lưu Nhân Chú thiêng lắm, trong dòng họ có chuyện gì, ông thường hiện về báo mộng cho con cháu. Một đêm ông Lưu Sĩ Vinh hậu duệ đời mười tám đời của dòng họ Lưu nằm mộng thấy tiếng ngựa hí, tiếng voi ầm ầm đi về mà không thấy người chỉ nghe tiếng nói bảo rằng: "Chỗ ta ở ồn ào quá, các người chuyển ta đến chỗ thanh tĩnh hơn". Hôm sau, con cháu dòng họ Lưu họp bàn, cuối cùng nhất trí chuyển nơi thờ của cụ Lưu Nhân Chú đến núi Võ. Từ đấy, không mơ thấy cụ hiện về bảo chuyển chỗ ở nữa. Khi đã lập miếu thờ cụ Lưu Nhân Chú ở núi Võ, có một người dân trong vùng, vì tò mò nên đã lấy một vật thờ ở miếu đem về nhà. Mấy hôm sau, y ốm liệt dường, liệt chiếu, không ăn uống được. Hỏi ra, người nhà biết anh ta đã lấy đồ thờ trong miếu cụ Nhân Chú. Gia đình ra miếu thâp hương cầu khấn mới khỏi. Nhân dân trong vùng truyền rằng, cụ Lưu Nhân Chú thiêng lắm, có điều gì cầu khẩn ra đó Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 23 thắp hương xin cụ, cụ sẽ phù trợ cho. Nhân dân trong vùng còn kể rằng Lưu Nhân Chú còn hiển linh giúp Đề Thám đánh Pháp. (Ghi theo lời kể của ông Lưu Sĩ Vinh, xóm Dưới, xã Văn Yên) * Tên các truyền thuyết do tác giả luận văn tạm đặt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 24 PHỤ LỤC II CÁC MẪU PHIẾU ĐIỀU TRA Mẫu số 1: PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ TÌNH HÌNH PHỔ BIẾN TRUYỀN THUYẾT LƯU NHÂN CHÚ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI TỪ - THÁI NGUYÊN Đối tượng : Học sinh tiểu học. * Để kết quả điều tra được chính xác, các em hãy trả lời trung thực những câu hỏi mà chúng tôi đưa ra. * Hướng dẫn trả lời: Đối với những câu hỏi trắc nghiệm, các em đánh dấu (X) vào ô trống trước đáp án mà mình đã chọn. Đối với những câu hỏi khác, các em viết câu trả lời vào phần dòng kẻ để sẵn. Họ và tên............................................................................................................. Tuổi:.................................................................................................................... Trường:.....................................................................Lớp:................................... Địa chỉ gia đình:.................................................................................................. *********************************** PHẦN CÂU HỎI 1. Em có nghe nói hoặc được biết về người có tên Lưu Nhân Chú không? Có. Không. Nếu đã biết về Lưu Nhân Chú, em hãy trả lời câu hỏi sau đây: 2. Em biết được mấy truyện kể về ông Lưu Nhân Chú? ............................................................................................................................. 3. Em biết được những truyện này là do: Em đọc sách. Em hãy nêu tên cuốn sách đó: ...................................................................... Nghe người khác kể lại. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 25 4. Trong những đặc điểm sau đây, đặc điểm nào về nhân vật Lưu Nhân Chú được nhắc đến trong những truyện kể mà em biết? Có sức khỏe phi thường. Có tướng mạo, hình dáng khác thường. Do"người trời" đầu thai. Có tài phép lạ. Những đặc điểm khác: ................................................................................... ............................................................................................................................. 5. Em đã kể những truyện mà em biết cho người khác nghe chưa? Đã kể. Chưa kể. 6. Em có muốn biết thêm những truyền thuyết khác về Lưu Nhân Chú không? Có. Không. Bình thường. 7. Em có biết nơi nào thờ cúng người có tên Lưu Nhân Chú không? Có, nơi đó là nơi: ........................................................................................... Không. 8. Thái độ của em đối với nhân vật Lưu Nhân Chú? Yêu mến, kính trọng. Bình thường. Không thích. Ý kiến khác: .................................................................................................. 9. Đề nghị em hãy kể những câu chuyện về Lưu Nhân Chú mà em biết? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác của các em Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 26 Mẫu số 2: PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ TÌNH HÌNH PHỔ BIẾN TRUYỀN THUYẾT LƯU NHÂN CHÚ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI TỪ - THÁI NGUYÊN Đối tượng: Học sinh THCS và THPT. * Để kết quả điều tra được chính xác, khoa học đề nghị anh (chị) trả lời trung thực những câu hỏi mà chúng tôi đưa ra dưới đây. * Hướng dẫn trả lời: Đối với những câu hỏi trắc nghiệm, anh (chị) đánh dấu (X) vào ô trống trước đáp án mà mình lựa chọn. Đối với những câu hỏi khác, anh (chị) viết câu trả lời vào phần dòng kẻ để sẵn. Họ và tên: ........................................................................................................... Tuổi:.................................................................................................................... Trường:.....................................................................Lớp:................................... Địa chỉ gia đình:.................................................................................................. ............................................................................................................................. *********************************** PHẦN CÂU HỎI 1. Anh (chị) có biết nhân vật Lưu Nhân Chú không? Có. Không. 2. Anh (chị) biết đến nhân vật Lưu Nhân Chú qua nguồn thông tin nào ? Nghe người khác nhắc đến, kể lại. Được học trên lớp, đọc sách giáo khoa, sách tham khảo. Các phương tiện thông tin đại chúng (đài phát thanh, vô tuyến truyền hình, báo, tạp chí, mạng internet...) Ý kiến khác: ........................................................................................................ 3. Anh (chị) đồng ý với nhận xét nào sau đây về Lưu Nhân Chú Người anh hùng chống giặc ngoại xâm. Con người nhân hậu, trung nghĩa. Vị phúc thần của nhân dân Đại Từ. Ý kiến khác: ....................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 27 4 Theo anh (chị) được biết, Lưu Nhân Chú có điểm nào đặc biệt? Có sức khỏe phi thường. Do"người trời"đầu thai. Có tướng mạo, hình dáng khác thường. Có tài phép lạ. Những đặc điểm khác: .................................................................................... 5. Anh (chị) biết được bao nhiêu truyền thuyết về Lưu Nhân Chú? (tên truyền thuyết) ............................................................................................................................. 6. Anh (chị) biết được những truyền thuyết ấy là do: Đọc sách. Biết qua phương tiện giao thông đại chúng. Nghe người khác kể lại. Ý kiến khác: ....................................................................................................... 7. Anh (chị) đã kể lại những truyền thuyết về Lưu Nhân Chú mà mình biết cho người khác? Đã kể. Chưa kể. 8. Anh (chị) có muốn biết thêm những truyền thuyết khác về Lưu Nhân Chú không? Có. Không. Bình thường. 9. Anh (chị) có biết nơi nào thờ cúng Lưu Nhân Chú không? Có, đó là nơi: ................................................................................................. Không. 10. Thái độ của anh (chị) đối với nhân vật Lưu Nhân Chú? Yêu mến, kính trọng Bình thường. Không thích. Ý kiến khác: ........................................................................................................ 11. Đề nghị anh (chị) hãy kể những câu chuyện về Lưu Nhân Chú mà anh (chị) biết? Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác của các anh (chị) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 28 Mẫu số 3: PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ TÌNH HÌNH PHỔ BIẾN TRUYỀN THUYẾT LƯU NHÂN CHÚ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI TỪ - THÁI NGUYÊN Dành cho đối tượng trong độ tuổi từ 55 - 70 * Để kết quả điều tra được chính xác, khoa học đề nghị ông (bà) trả lời trung thực những câu hỏi dưới đây. * Hướng dẫn trả lời: Đối với những câu hỏi trắc nghiệm, ông (bà) đánh dấu (X) vào ô trống trước đáp án mà mình lựa chọn. Đối với những câu hỏi yêu cầu trả lời trực tiếp, ông (bà) viết câu trả lời vào phần dòng kẻ để sẵn. Họ và tên: ........................................................................................................... Tuổi:.................................................................................................................... Trường:............................................................................................................... Địa chỉ gia đình:.................................................................................................. ............................................................................................................................. *********************************** PHẦN CÂU HỎI 1. Ông (bà) có biết nhân vật Lưu Nhân Chú không? Có. Không. 2. Ông (bà) biết đến nhân vật Lưu Nhân Chú qua nguồn thông tin nào ? Nghe người khác nhắc đến, kể lại. Được học trên lớp, đọc sách giáo khoa, sách tham khảo. Các phương tiện thông tin đại chúng (đài phát thanh, vô tuyến truyền hình, báo, tạp chí...) Ý kiến khác:......................................................................................................... 3. Anh (chị) đồng ý với nhận xét nào sau đây về Lưu Nhân Chú Người anh hùng chống giặc ngoại xâm. Con người nhân hậu, trung nghĩa. Vị phúc thần của nhân dân Đại Từ. Ý kiến khác:......................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 29 4. Theo ông (bà) được biết, Lưu Nhân Chú có điểm nào đặc biệt? Có sức khỏe phi thường. Do"người trời"đầu thai. Có tướng mạo, hình dáng khác thường. Có tài phép lạ. Những đặc điểm khác: .................................................................................. 5. Ông (bà) biết được bao nhiêu truyền thuyết về Lưu Nhân Chú? ............................................................................................................................. 6. Ông (bà) biết được những truyền thuyết ấy là do: Đọc sách. Nghe người khác kể lại. Biết qua phương tiện giao thông đại chúng. Ý kiến khác: ....................................................................................................... 7. Ông (bà) đã kể lại những truyền thuyết về Lưu Nhân Chú mà mình biết cho người khác? Đã kể cho người khác nghe. Chưa kể cho ai. 8. Ông (bà) có muốn biết thêm những truyền thuyết khác về Lưu Nhân Chú không? Có. Không. Bình thường. 9. Ông (bà) có biết nơi nào thờ cúng Lưu Nhân Chú không? Có, đó là nơi: .................................................................................................. Không. 10. Ông (bà) đã đến dâng hương tại nơi thờ cúng Lưu Nhân Chú chưa? Đã từng đến dâng hương. Chưa từng đến. 11. Thái độ của ông (bà) đối với nhân vật Lưu Nhân Chú? Yêu mến, kính trọng. Bình thường. Không thích. Ý kiến khác: ................................................................................................... 12. Mục đích của ông (bà) khi đến lễ tại các nơi thờ Lưu Nhân Chú. Tỏ lòng kính trọng một nhân vật lịch sử Cầu bình an sức khỏe Cầu tài cầu lộc... Ý kiến khác (có thể nói rõ hơn) ............................................................................................................................. 13. Đề nghị ông (bà) hãy kể những câu chuyện về Lưu Nhân Chú mà ông (bà) biết? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác của ông (bà) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 30 PHỤ LỤC III TƯ LIỆU ẢNH Ảnh 1: Chùa Am (xóm Bậu, xã Văn Yên) nơi thờ Lưu Nhân Chú (Ảnh do tác giả chụp tháng 8 năm 2009) Ảnh 2: Lễ rước trong lễ hội núi Văn, núi Võ (Ảnh do tác giả chụp tháng 2 năm 2009) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 31 Ảnh 3: Toàn cảnh lễ hội núi Văn, núi Võ (Ảnh do tác giả chụp tháng 2 năm 2009) Ảnh 4: Gia phả dòng họ Lưu (Ảnh Nguyễn Đình Hưng - Sở Văn hoá Thông tin Thái Nguyên) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 32 Ảnh 5: Núi Võ và núi Quần Ngựa xã Văn Yên (Ảnh Đồng Khắc Thọ - Bảo tàng Thái Nguyên) Ảnh 6: Đền thờ Lưu Nhân Chú đang trong giai đoạn xây dựng (Ảnh tác giả chụp tháng 8 năm 2009) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 33 Ảnh 7: Di tích lịch sử núi Văn, xã Văn Yên, huyện Đại Từ (Ảnh tác giả chụp tháng 8 năm 2009) Ảnh 8: Di tích lịch sử hồ Tắm Ngựa, xã Văn Yên, huyện Đại Từ (Ảnh tác giả chụp tháng 8 năm 2009) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 34 Ảnh 9: Di tích lịch sử núi Cắm Cờ, xã Văn Yên, huyện Đại Từ (Ảnh tác giả chụp tháng 8 năm 2009) Ảnh 10: Di tích lịch sử bến Ngâm Thuyền, xã Văn Yên, huyện Đại Từ (Ảnh tác giả Luận văn đi điền dã tháng 8 năm 2009)