Luận văn Kiểm soát vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài

oán VN-Index “nóng liên tục” từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2007, đạt mức kỷ lục 1.170,67 điểm, thì sau đó đã giảm mạnh và còn 905,53 điểm vào cuối tháng 4 năm 2007. Giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2007, VN-Index dao động trong khoảng 900 – 1.000 điểm và đầu tháng 8 năm 2007 giảm xuống còn 883,9 điểm. Sau một thời gian dài xuống điểm, TTCK đã có những thay đổi đột biến, chỉ số VN-Index tại sàn Thành phố Hồ Chí Minh ngày 26/09/2007 tăng 6,03 điểm (0,6%) đạt 1.015,91 điểm. Tổng khối lượng giao dịch toàn thị trường phiên này đạt 16.588.250 chứng khoán với tổng giá trị 1.453,704 tỷ đồng, chỉ số HASTC-Index tăng 1,71 điểm (0,59%) so với phiên trước đạt 291,99 điểm. Tổng khối lượng giao dịch cổ phiếu toàn thị trường đạt 3.375.800 chứng khoán với tổng giá trị 292,671 tỷ đồng. 35 Như vậy, có thể nói năm 2007 là năm tăng trưởng ngoạn mục của TTCK Việt Nam. Chỉ số VN-Index trong phiên giao dịch cuối cùng của năm 2007 đạt 927,02 điểm, tăng 25% so với cuối năm 2006. Nhưng những tháng cuối năm 2007 thị trường liên tục sụt giảm khiến nhiều nhà đầu tư lo sợ. Có thể nói lý do thị trường sụt giảm nhiều là do thời gian gần đây lượng cung quá lớn, các công ty đua nhau lên sàn, trong khi đó nhà đầu tư cũng bắt đầu tính toán hơn với đồng tiền bỏ ra. Mặt khác sự tác động của chị thị 03 cũng có tác động rất lớn đến nguồn vốn đầu tư cho thị trường khi mà ở nước ta chiếm đa phần là các nhà đầu tư nhỏ lẻ. Chỉ thị 03 của Thống đốc ngân hàng Nhà Nước về việc yêu cầu các ngân hàng khống chế dư nợ vốn cho vay đầu tư chứng khoán ở mức dưới 3% tổng dư nợ tín dụng đã có tác động rất lớn đến thị trường chứng khoán, một lượng lớn tiền đầu tư vào chứng khoán đã bị cắt giảm. Theo số liệu thống kê của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán, tính đến đầu tháng 9- 2008, trung tâm đã cấp mã số giao dịch chứng khoán cho trên 12.000 NĐTNN. Trong đó có hơn 800 mã của NĐT tổ chức và hơn 11.000 mã của NĐT cá nhân. Riêng trong tháng 8 vừa qua đã có thêm 35 tổ chức và hơn 220 NĐT cá nhân mở tài khoản. Điều này cho thấy dù thị trường chứng khoán sụt giảm nhưng NĐT đặc biệt là NĐT tổ chức nước ngoài vẫn tiếp tục đến VN tìm cơ hội đầu tư. 36 Biểu 2.4: Biểu đồ VN-Index từ giữa năm 2007 đến nữa năm đầu 2008 VN-Index Volume VN-Index Nguồn: http:// www.vietstock.com.vn/Vietstock/SimpleChart.aspx Tính đến 30/04/2008, TTCK VN có 25 CTQLQ trong nước hoạt động, có các loại hình QĐT khác nhau. Các CTQLQ trong nước đã hoạt động trong giai đoạn đầu, như: CTQLQ Prudential VN, Vietfund, Thành Việt, Manulife, Công ty quản lý Quỹ VCB, Vietnam Partners Investment Management (BVIM), Bảo Việt. Do sự biến động lớn của TTCK VN trong quý I/2008 đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh chỉ số VN-Index. Ngày 14/5/2008, VN-Index sụt giảm đến mức thấp nhất của thời kỳ tăng trưởng mạnh của năm 2007 chỉ còn 475,5 điểm đã có ảnh hưởng lớn đến giá trị thị trường của các chứng chỉ quỹ niêm yết. Chứng chỉ PRUBF1, MAFPF1 đã có giá trị thị trường thấp hơn mệnh giá là 6.400đ/ccq và 6.000đ/ccq vào ngày 14/5/2008. Ngoài các CTQLQ trong nước thì các CTQLQ nước ngoài cũng tăng mạnh so với giai đoạn năm 1992 kể từ khi “làn sóng thứ nhất” vào VN. Tính đến cuối 2007, VN có trên 10 CTQLQ nước ngoài đã hoạt động với hơn 30 quỹ. Lĩnh vực đầu tư của các quỹ rất đa dạng, từ QĐT chứng khoán đến QĐT cổ phần tư nhân, từ QĐT bất động sản đến QĐT mạo hiểm. Các quỹ là nguồn cung vốn cho thị trường tài chính, TTCK VN. 37 Trong ngắn hạn, các luồng tiền nhàn rỗi của quỹ có thể được gửi ngân hàng, tạo ra cung vốn cho thị trường tiền tệ. Trong dài hạn, các khoản đầu tư của quỹ vào các doanh nghiệp và dự án tạo ra nguồn cung vốn cho thị trường vốn. Nguồn vốn hoạt động của các quỹ không ngừng tăng lên, dẫn đến vai trò của các quỹ ngày càng lớn trên TTTC, các quỹ ngày càng năng động hơn. Các CTQLQ nước ngoài đã được cấp phép hoạt động hiện nay, gồm: Bảng 2.8: Các công ty quản lý quỹ nước ngoài được cấp phép hoạt động tại Việt Nam Công ty quản lý quỹ Lĩnh vực đầu tư Số quỹ Dragon Capital Chứng khoán, doanh nghiệp 4 VinaCapital Đa dạng 4 Indochina Capital Bất động sản 3 Mekong Capital Doanh nghiệp 3 PXP Chứng khoán 3 IDG Ventures Đầu tư mạo hiểm 1 Anpha Capital Đa dạng 2 Korea Investment Trust Management Doanh nghiệp 2 Prudential Vietnam Securities Investment Fund Management Corp Chứng khoán, doanh nghiệp 2 Finan asset management Chứng khoán 1 Blackhorse Asset Management Pte Doanh nghiệp 1 Deutsche Bank Chứng khoán, doanh nghiệp 1 Kamm Investment-USA 1 Jardine Fleming - HongKong - A division of JPMorgan Chase & Co Chứng khoán, doanh nghiệp 1 Golden Bridge Financial Group - Korea Chứng khoán 1 38 Vietnam Holding Asset management Chứng khoán 1 Tổng 31 Nguồn: Tài liệu tập hợp của tác giả Trong giai đoạn TTCK VN như hiện nay, có vẻ như một trong những vấn đề được “yêu thích” của các NĐT trong nước là “sự hoảng loạn của bầy đàn” trong hoạt động đầu tư chứng khoán và nhìn nhận NĐT nhỏ lẻ như một đám đông thiếu kinh nghiệm, đang hỗn loạn cực độ, thậm chí có thể là nguyên nhân dẫn đến sự tuột dốc quá mức của thị trường. Sự sụt giảm liên tục chỉ số VN-Index và kết quả ngày 14/5/2008 đạt 475,5 điểm, giảm dưới ngưỡng 500 điểm, các NĐT cần phải biết nhìn về dài hạn. Như vậy, tình hình TTCK hiện nay cho chúng ta nhận thấy cần phải hình thành và phát triển các QĐT cho TTCK VN với các đặc điểm riêng biệt của thị trường VN. Biểu 2.5: Biểu đồ VN-Index 6 tháng đầu năm 2008 VN-Index Volume VN-Index Nguồn: http:// www.vietstock.com.vn/Vietstock/SimpleChart.aspx 39 Từ vị thế là một thị trường hấp dẫn với mức tăng trưởng cao, tỷ suất sinh lời lớn vào cuối năm 2006 và đầu năm 2007, TTCK Việt Nam đã giảm mạnh trong sáu tháng đầu năm 2008 với mức sụt giảm lên tới 60% - 70% giá trị so với mốc đỉnh của thị trường được thiết lập vào tháng 03 năm 2007. Trong bối cảnh ảm đạm của nền kinh tế vĩ mô, niềm tin của các nhà đầu tư về triển vọng phát triển của nền kinh tế suy giảm một cách nghiêm trọng. Tâm lý tích trữ vàng và USD trở nên phổ biến. Các nhà đầu tư trở nên nghi ngờ đối với tính an toàn của hệ thống ngân hàng và tính hiệu quả của các kênh đầu tư chứng khoán, bất động sản,…Lạm phát đang ngày một gia tăng trong khi tất cả các thành phần kinh tế từ ngân hàng, doanh nghiệp cho tới các nhà đầu tư cá nhân đều rơi vào tình trạng thiếu tiền mặt. Trước tình hình đó, các nhận định khá bi quan của nhiều tổ chức uy tín trên thế giới và các chuyên gia kinh tế lớn đã liên tiếp được đưa ra vào cuối tháng 5 đầu tháng 6 năm 2008. Đúng vào thời điểm này, Fitch Ratings hạ định mức tín nhiệm của Việt Nam từ “ổn định” xuống “tiêu cực” và Morgan Stanley đã giáng thêm một đòn mạnh khi nhận định tình trạng khủng hoảng tiền tệ có thể xảy ra ở Việt Nam. Những nhận định này đều xuất phát từ các tổ chức có uy tín nên đã khiến giới đầu tư thêm lo lắng. Tâm lý của giới đầu tư vì thế trở nên xấu hơn bao giờ hết. Làn sóng bán tháo cổ phiếu vẫn tiếp tục diễn ra, làm cho TTCK Việt Nam trở thành một trong những thị trường có mức độ sụt giảm nhiều nhất trên thế giới. VN-Index giảm từ 921,07 điểm (ngày 02/01/2008) xuống còn 399,4 điểm (ngày 30/06/2008), mất 521,67 điểm tương đương giảm 56,64%. VN-Index xuống sâu nhất ở mức 366,02 điểm trong phiên giao dịch ngày 20 tháng 06 năm 2008. Trong thời điểm này , Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan chức năng trong việc thực hiện các giải pháp nhằm bình ổn thị trường. Hàng loạt các giải pháp được Chính phủ đưa ra để ngăn đà sụt giảm của VN-Index và Hastc Index. Đáng chú ý trong những giải pháp đó là việc Chính phủ chỉ đạo SCIC mua vào cổ phiếu, kêu gọi các công ty niêm 40 yết mua vào cổ phiếu, kêu gọi NHTM ngừng giải chấp…và thực hiện việc điều chỉnh biên độ dao động giá áp dụng trên TTCK. Mặc dù thị trường suy giảm và có những thời điểm gần như đóng băng nhưng khối ngoại vẫn mua vào đều đặn, 102.726.427CP là lượng mua ròng của khối nhà ĐTNN trên sàn HOSE trong nửa năm đầu 2008. Lượng mua vào gấp 2,3 lần lượng bán ra và tập trung vào các mã Bluechip như: SSI, DPM, FPT, PVD,..Vai trò của NĐTNN trên thị trường Việt Nam được khẳng định rõ rệt qua việc đỡ giá một số mã cổ phiếu chủ chốt, nhằm giữ cho thị trường không bị suy giảm quá nhanh. Trong giai đoạn tháng 3-4 năm 2008, lượng giao dịch của khối ngoại chiếm hơn 20% của thị trường và là lượng cầu quan trọng để đối phó với nguồn cung khá lớn từ cổ phiếu repo của các ngân hàng và công ty chứng khoán. Bảng 2.9: Giao dịch của NĐTNN trong 6 tháng đầu năm 2008 Toàn thị trường Khớp lệnh Thoả thuận Mua Bán Mua Bán Mua Bán Khối lượng giao dịch (CP) 183.025.036 80.298.609 159.965.550 68.840.980 23.059.486 11.457.629 Nguồn: Tổng kết TTCK 6 tháng đầu năm 2008 2.3. Những tác động của vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đến thị trường chứng khoán Việt Nam 2.3.1. Những tác động tích cực Cùng với vốn FDI, dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài (FPI) đang đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế thế giới nói chung và nền kinh tế Việt Nam nói riêng. 41 Sự tham gia của các NĐT nước ngoài vào TTCK có ý nghĩa quan trọng ở cả cấp vĩ mô và vi mô. Thứ nhất, trực tiếp làm tăng tổng vốn đầu tư gián tiếp và gián tiếp làm tăng tổng vốn đầu tư trực tiếp của xã hội. Dòng vốn FPI khi đổ vào Việt Nam sẽ trực tiếp làm tăng lượng FPI trên thị trường vốn trong nước như một phép cộng đương nhiên vào tổng số dòng vốn này. Hơn nữa, khi FPI gia tăng sẽ làm phát sinh hệ quả tích cực gia tăng dây chuyền đến dòng vốn đầu tư gián tiếp trong nước. Nói cách khác, các nhà đầu tư trong nước sẽ “nhìn gương" các nhà đầu tư gián tiếp nước ngoài và tăng động lực bỏ vốn đầu tư gián tiếp của mình, kết quả tổng đầu tư gián tiếp sẽ tăng lên. Hơn nữa, FPI gia tăng sẽ là một bảo đảm và tạo động lực mới hấp dẫn hơn cho các nhà đầu tư khác mạnh dạn thông qua các quyết định đầu tư trực tiếp mới của mình, kết quả là gián tiếp góp phần làm tăng đầu tư trực tiếp xã hội từ phía các nhà đầu tư cả nước ngoài, cũng như trong nước. Thứ hai, đối với TTCK, FPI góp phần tích cực vào phát triển thị trường tài chính nói riêng, hoàn thiện các thể chế và cơ chế thị trường nói chung. Việc gia tăng và phát triển bộ phận thị trường FPI sẽ làm cho thị trường tài chính (đặc biệt là thị trường chứng khoán) Việt Nam trở nên đồng bộ, cân đối và sôi động hơn, khắc phục được sự thiếu hụt, trống vắng và trầm lắng, thậm chí đơn điệu, kém hấp dẫn kéo dài của thị trường này trong thời gian qua. Hơn nữa, điều kiện và kết quả đi kèm với sự gia tăng dòng FPI này là sự phát triển nở rộ các định chế và dịch vụ tài chính – chứng khoán, trước hết là các loại quỹ đầu tư, công ty tài chính, và các thể chế tài chính trung gian khác, cũng như các dịch vụ tư vấn, bổ trợ tư pháp và hỗ trợ kinh doanh, xác định hệ số tín nhiệm, bảo hiểm, kế toán, kiểm toán và thông tin thị trường. Đồng thời, kéo theo sự gia tăng yêu cầu và hiệu quả áp dụng các nguyên tắc cạnh tranh thị trường, trước hết trên thị trường chứng khoán… Tất cả những điều này trực tiếp và gián tiếp góp phần phát triển mạnh mẽ hơn các bộ phận và tổng thể thị trường tài chính nói riêng, các thể chế và cơ chế thị trường nói chung trong nền kinh tế chuyển đổi Việt Nam. 42 Thứ ba, góp phần tăng cường cơ hội và đa dạng hóa phương thức đầu tư, cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và thu nhập của đông đảo người dân. Việc phát triển thị trường vốn đầu tư gián tiếp cả về bề rộng và bề sâu sẽ mang lại những cơ hội mới và sự đa dạng hóa trong lựa chọn các phương thức đầu tư cho các nhà đầu tư tiềm năng nước ngoài và trong nước. Đông đảo các nhà đầu tư nước ngoài và cả trong nước, từ người dân, các doanh nhân đến các tổ chức và pháp nhân đầu tư chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp sẽ có thêm điều kiện lựa chọn hình thức sử dụng vốn của mình dưới các hình thức trực tiếp tự mình hay thông qua các định chế tài chính trung gian để mua - bán các cổ phiếu, trái phiếu và chứng khoán có giá khác của Việt Nam trên thị trường tài chính Việt Nam và nước ngoài. Việc đầu tư này sẽ cho phép họ thu nhận được lợi nhuận từ sự chênh lệch giá cả khi mua - bán chứng khoán, cũng như từ lãi suất và cổ tức các chứng khoán mà họ sở hữu theo thoả thuận hoặc thực tế kết quả kinh doanh của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp phát hành chứng khoán đó. Điều này cũng đồng nghĩa với việc cải thiện thu nhập, mức sống của đông đảo các nhà đầu tư là người dân, tùy theo lượng vốn và kỹ năng đầu tư chứng khoán mà họ có. Hơn nữa, thông qua quá trình tham gia đầu tư gián tiếp này, các nhà đầu tư trong nước và người dân sẽ được dịp “cọ xát", rèn luyện và bồi dưỡng kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng, bản lĩnh đầu tư, nâng cao trình độ bản thân nói riêng, chất lượng nguồn nhân lực nói chung, phù hợp yêu cầu và điều kiện kinh doanh thị trường hiện đại. Thứ tư, góp phần nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý nhà nước theo các nguyên tắc và yêu cầu kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế. Sự gia tăng dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài và phát triển thị trường tài chính sẽ đặt ra những yêu cầu mới và cũng tạo các công cụ, khả năng mới cho quản lý nhà nước nói chung và quản lý, quản trị doanh nghiệp nói riêng. Hơn nữa, FPI làm tăng tính thanh khoản và thúc đẩy sự tham gia của các NĐT trong nước. Còn các chủ thể phát hành chứng khoán sẽ thu được vốn (nếu chứng khoán phát hành lần đầu) hoặc gia tăng giá trị tài sản của công ty (nhờ giá cổ phiếu tăng). 43 2.3.2. Những tác động tiêu cực Bên cạnh những tác động tích cực sự hiện diện của các NĐT nước ngoài cũng khiến cho các nhà quản lý lo ngại không ít, bởi những tác động xấu mà nó có thể gây ra cho tổ chức phát hành, cho TTCK và cho cả nền kinh tế. Thứ nhất, sự di chuyển quá mức dòng vốn FPI vào một quốc gia sẽ đưa nền kinh tế rơi vào tình trạng phát triển quá nóng và khủng hoảng xảy ra khi nền kinh tế gặp phải những cú sốc từ bên trong cũng như bên ngoài. Điều này đặc biệt nguy hiểm hơn khi có sự đầu cơ nâng giá của các NĐT nước ngoài. Thứ hai, sự di chuyển quá mức của dòng vốn FPI vào một quốc gia cũng khiến cho hệ thống tài chính trong nước dễ bị tổn thương. Lý thuyết và thực tế cho thấy, thông qua sự di chuyến của dòng vốn FPI, những thay đổi mang tính chu kỳ ở nền kinh tế của các nước phát triển sẽ nhanh chóng tác động tới hệ thống tài chính nội địa và khủng hoảng sẽ xảy ra một khi hệ thống này không thích ứng với những thay đổi đó. Thứ ba, lượng vốn FPI đổ vào một quốc gia nhanh có thể khiến cho đồng tiền nội địa tăng giá nếu sự điều chỉnh cung tiền của NHTW không kịp thời và hợp lý. Nội tệ tăng giá làm giảm sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu, trong khi đó lại nâng khả năng cạnh tranh của hàng ngoại nhập. Kết quả là tài khoản vãng lai, hạng mục quan trọng nhất trong cán cân thanh toán quốc tế của quốc gia rơi vào tình trạng thâm hụt. 2.3.3. Những nguy cơ của thị trường chứng khoán Việt Nam Mối quan tâm về thị trường chứng khoán Việt Nam có lẽ chưa bao giờ nóng như gần đây, đặc biệt sau khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO. Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ bắt đầu năm 1997 từ châu Á đã lan sang Nga, Trung và Nam Mỹ, thị trường tiền tệ biến động lây lan sang thị trường chứng khoán, rồi từ quốc gia này đến quốc gia khác. Sự đỗ vỡ của thị trường bất động sản, sự thua lỗ của các công ty dẫn đến hiện tượng giảm giá cổ phiếu và trở thành trào lưu rút vốn ồ ạt ra khỏi TTCK của một nước rồi cả một khu vực. Đây là một nguy cơ đối với TTCK Việt Nam khi kết nối với nền kinh tế thế giới. Tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế 44 quốc tế, khả năng lây lan rủi ro và những ảnh hưởng của sự biến động tài chính do sự liên kết của các thị trường trên toàn cầu rất dễ xảy ra. TTCK đóng vai trò là kênh huy động vốn và là hàn thử biểu của toàn bộ nền kinh tế, là nơi rất có khả năng lây lan rủi ro và chịu biến động. Chính vì lẽ đó, khi hội nhập cần phải hết sức thận trọng để tránh những biến động tài chính cho TTCK và cả cho nền kinh tế. Một nguy cơ khác, theo các chuyên gia kinh tế là sự quá phụ thuộc vào luồng vốn quốc tế, dẫn đến tình trạng lệ thuộc kinh tế và thậm chí là chính trị. Thực tế cho thấy, đây là điều đáng lo ngại vì nhiều nước không đủ khả năng kiểm soát quá trình hội nhập khiến nền kinh tế rơi vào tình trạng mất chủ quyền do áp dụng hoàn toàn những quy định của nước mạnh. Ở mức độ thấp hơn là nguy cơ biến dạng thị trường khi các cường quốc mạnh áp đặt những nguyên tắc của họ vào các nước nhỏ, làm cho những nước nhỏ phải thay đổi những nguyên tắc, chuẩn mực ban đầu của họ. Hậu quả là, thị trường một nước yếu hơn rất dễ trở thành "sân sau" của một nước mạnh hơn do những quy luật nghiệt ngã của cạnh tranh trong quá trình hội nhập. Theo các chuyên gia kinh tế khi tham gia vào quá trình hội nhập, TTCK của Việt Nam cũng có nguy cơ đối đầu với sự biến dạng này nếu không có được những biện pháp phòng ngừa hợp lý. 2.4. Những hạn chế của TTCK Việt Nam nói chung và của FPI trong đầu tư chứng khoán nói riêng 2.4.1. Những hạn chế của TTCK Việt Nam UBCKNN đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi hơn cho các NĐTNN khi đầu tư vào TTCK Việt Nam, tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn không ít những khó khăn và hạn chế trong việc thu hút và quản lý vốn trên TTCK Việt Nam. Một là, tuy qui mô thị trường đã lên cao, song quan hệ cung và cầu chứng khoán nhiều lúc mất cân đối gây nên những biến động cho thị trường, do vậy thị trường chứng khoán hoạt động chưa thực sự ổn định vững chắc. 45 Hai là, hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động thị trường cần được tiếp tục hoàn chỉnh, đặc biệt đối với những hoạt động mới phát sinh như giao dịch repo, cầm cố chứng khoán, giao dịch cổ phiếu chưa niêm yết tại các công ty chứng khoán. Ba là, tính công khai minh bạch của TTCK thông qua công bố thông tin của công ty niêm yết đã từng bước được nâng lên, tuy nhiên nội dung, chất lượng và thời gian công bố thông tin chưa đáp ứng được yêu cầu cho công tác quản lý và thông tin cung cấp cho thị trường. Bốn là, hoạt động của thị trường chứng khoán tự do còn khá rộng, thiếu tính công khai, minh bạch, không được tổ chức quản lý và giám sát nên khả năng xảy ra rủi ro rất cao, gây mất ổn định cho thị trường chính thức và cả hệ thống tài chính. Năm là, hệ thống cơ sở hạ tầng, đặc biệt về hệ thống công nghệ thông tin của sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm GDCK, công ty chứng khoán cho thấy có bất cập trước sự phát triển quá nhanh của thị trường đòi hỏi cần phải có sự đầu tư, nâng cấp hệ thống. 2.4.2. Những hạn chế của FPI trong đầu tư chứng khoán Vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đã góp phần quan trọng trong việc phát triển TTCK Việt Nam bởi những đặc tính vốn có của nó. Tuy nhiên cũng chính những đặc tính này đã tạo nên những hậu quả xấu đối với nền kinh tế Việt Nam. Nhận diện được các đặc tính này có ý nghĩa quan trọng trong quá trình kiểm soát và điều tiết FPI. Có thể kể đến một số đặc tính cơ bản của FPI như sau: - Tính thanh khoản cao: Do mục đích của FPI là tỷ suất lợi tức cao với một mức độ rủi ro nhất định (hoặc tỷ suất lợi tức nhất định với mức rủi ro thấp nhất) chứ không quan tâm đến quá trình sản xuất kinh doanh giống như trong phương thức FDI, cho nên NĐT nước ngoài sẵn sàng bán lại những chứng khoán mà họ đang nắm giữ để đầu tư sang thị trường khác hoặc chứng khoán khác với tỷ suất lợi tức dự tính cao hơn, an toàn hơn. Tính thanh khoản cao của FPI khiến cho hình thức đầu tư này trở thành 46 khoản mục đầu tư ngắn hạn mặc dù cố phiếu được coi là chứng khoán dài hạn và nhiều loại trái phiếu giao dịch trên TTCK có thời gian đáo hạn dài hơn 1 năm. - Tính bất ổn định: Tính thanh khoản cao là nguyên nhân làm cho dòng vốn FPI mang tính bất ổn định. Sự bất ổn định, trong một giới hạn nào đó có thể có lợi do nó làm cho thị trường tài chính nội địa hoạt động năng động và hiệu quả hơn, vốn đầu tư không ngừng được phân bổ lại, dịch chuyển từ nơi có tỷ suất lợi nhuận thấp sang nơi có tỷ suất lợi nhuận cao. Tuy nhiên, nếu điều đó xảy ra với tốc độ quá nhanh, những ảnh hưởng xấu đến hệ thống tài chính và tình trạng bất ổn định của nền kinh tế xảy ra là không thể tránh khỏi. Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn đối với các nước có thị trường tài chính mới hình thành và nền kinh tế còn trong giai đoạn chuyển đổi như Việt Nam. - Tính dễ đảo ngược: Tính dễ đảo ngược của dòng vốn FPI thực sự gây tác động xấu đến nền kinh tế, nó là hệ quả của hai đặc tính thanh khoản cao và bất ổn định. Do dễ đảo ngược cho nên có thể chỉ trong khoảng thời gian ngắn một lượng vốn FPI lớn tháo lui “bẻ ghi” đầu tư sang thị trường khác để lại hậu quả khôn lường cho nền kinh tế. Kinh nghiệm khủng khoảng kinh tế tài chính của các nước Châu Á vào cuối thập kỷ 90 của thế đã cho thấy tác hại của sự đảo ngược dòng vốn FPI khi nền kinh tế của các quốc gia này xuất hiện những khoảng trống, hậu quả là nền kinh tế “bong bóng” nhanh chóng bị sụp đổ mà trong ngắn hạn khó có thể khắc phục được. Các văn bản pháp luật chứng khoán của Việt Nam đã cho thấy, tỷ lệ chứng khoán nắm giữ của các NĐT nước ngoài liên tục được điều chỉnh theo thường ngày càng nới lỏng hơn. Trước năm 2003, các NĐT nước ngoài chỉ được phép nắm giữ 20% cổ phiếu đang lưu hành của một tổ chức niêm yết, trong đó một thể chế được nắm giữ tối đa 7% và một cá nhân được nắm giữ tối đa 3%. Đến năm 2003, theo Quyết định số 146/2003/QĐ - TTg, tỷ lệ nắm giữ của các NĐT nước ngoài tăng lên ở mức 30%, ngang bằng với mức cổ phần mà NĐT nước ngoài có thể nắm giữ theo các quy định về cổ phần hoá DNNN. Từ sau ngày 29/9/2005, với sự ra đời của Quyết định 47 238/2005/QĐ - TTg thay thế cho Quyết định số 146/2003/QĐ – tăng trưởng, thì tổ chức, cá nhân nước ngoài mua, bán chứng khoán trên TTCK Việt Nam được nắm giữ tối đa 49% tổng số cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch của một tổ chức trên Trung tâm giao dịch chứng khoán, và không giới hạn tỷ lệ nắm giữ đối với trái phiếu lưu hành. Các tổ chức kinh doanh chứng khoán nước ngoài được mua cổ phần, góp vốn liên doanh thành lập công ty chứng khoán hoặc công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán tối đa là 49% vốn điều lệ. Cùng với sự phát triến chung của thị trường, số lượng các NĐT nước ngoài mua, bán chứng khoán ở Việt Nam ngày càng nhiều. Tính đến tháng 7/2007, 23 quỹ đầu tư nước ngoài với tổng vốn khoảng 2,2 tỷ USD đi vào hoạt động. Lượng vốn này không phải là nhiều nếu so với nhu cầu 140 tỷ USD để đầu tư phát triển kinh tế 5 năm giai đoạn 2006 - 2010. Nhưng đây là minh chứng cho thấy TTCK đang trở thành kênh dẫn vốn ĐTNN quan trọng của Việt Nam. Sự tham gia của các NĐT nước ngoài thời gian gần đây được xem như là nhân tố quan trọng góp phần tăng tính sôi động cho thị trường. Hầu hết các NĐT nước ngoài đều mong muốn thu được lợi tức từ sự tăng giá của chứng khoán, đồng thời cũng coi trọng khoản thu thập từ cổ tức. Điều này có nghĩa họ nhìn nhận việc đầu tư vào TTCK là vấn đề thực sự nghiêm túc và có tính chuyên nghiệp cao. Tuy nhiên, đây mới chỉ là bước đầu, để tăng cường thu hút vốn FPI, đồng thời nâng cao hiệu quá sử dụng nguồn lực này, thiết nghĩ việc xây dựng cơ chế kiểm soát, điều tiết dòng vốn FPI vào và ra khỏi Việt Nam là vấn đề cấp bách và cần thiết trong bối cảnh sự tham gia của các NĐT nước ngoài trên TTCK gia tăng, ảnh hưởng ngày càng lớn và trực tiếp đến nền kinh tế Việt Nam. Nếu không có cơ chế kiểm soát, điều tiết hợp lý, TTCK và nền kinh tế có thể bị tổn thương bởi những tác động tiêu cực do các hiệu ứng nảy sinh từ chính các đặc tính của dòng vốn FPI. 2.5. Vấn đề kiểm soát vốn trên TTCK Việt Nam TTCK Việt Nam còn non trẻ, vấn đề thu hút vốn cho TTCK trong giai đoạn hiện nay là cần thiết. Tuy nhiên, vấn đề kiểm soát vốn cũng cần được các nhà hoạch định 48 chính sách xem xét. Vì TTCK thường có tính thanh khoản cao nên nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực này thường dễ trở thành nguồn vốn ngắn hạn. Các nhà đầu tư có thể đổ vốn vào TTCK một cách ồ ạt làm cho thị trường phát triển nóng, nhưng khi gặp phải cú sốc nào đó thì họ có thể đồng loạt bán chứng khoán làm giá cả chứng khoán giảm xuống mức giá trị thị trường của nó, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị trường vốn. TTCK 6 tháng đầu năm 2007 được đánh giá là phát triển cả về số lượng chứng khoán, số lượng nhà đầu tư và các tổ chức dịch vụ chứng khoán. Nếu cuối năm 2006, tổng giá trị vốn hóa thị trường khoảng 14 tỷ USD, bằng 22,7% GDP thì đến nay, mức vốn hóa của cổ phiếu đã đạt 304 nghìn tỷ đồng (20 tỷ USD), bằng 31% GDP; trong đó vốn hóa của trái phiếu đạt hơn 80.000 tỷ đồng, bằng 8% GDP. Tính đến nay, đã có 55 công ty chứng khoán, 18 công ty quản lý quỹ, 61 tổ chức lưu ký với tổng vốn điều lệ lên tới 5.354 tỷ đồng, gấp 7,4 lần năm 2005. Trong xu thế trên, số lượng nhà đầu tư tham gia vào TTCK ngày càng đông đảo với số tài khoản chứng khoán mới mở tăng mạnh. Hiện có khoảng 200.000 tài khoản chứng khoán, trong đó 4.400 tài khoản của nhà đầu tư nước ngoài, tăng 7 lần so với năm 2005 và 1,5 lần so với năm 2006. Tuy nhiên, theo đánh giá của chuyên viên Kim Thành, Cục Chính sách tiền tệ (Ngân hàng Nhà nước), hoạt động thị trường 6 tháng qua cho thấy những diễn biến bất thường với 2 giai đoạn: giai đoạn 1 (từ đầu năm đến giữa tháng 3) phát triển mạnh mẽ và giai đoạn 2 (từ nửa cuối tháng 3 đến hết quý II) thị trường giảm nhiệt với biến động trồi, sụt mạnh. Trong khi đó, ảnh hưởng từ thị trường chính thức, thị trường OTC cũng phát triển “nóng” và sôi động suốt quý I năm 2007. Hầu hết cổ phiếu đều tăng giá, thậm chí những cổ phiếu vừa mới được phát hành trong nội bộ, chưa được phép chuyển nhượng hay những tờ biên lai thu tiền do đơn vị phát hành cổ phiếu cho nhân viên trong đơn vị cũng được mua bán. Nhóm cổ phiếu của các ngân hàng cổ phần thương mại liên tiếp tăng giá mạnh và được ráo riết săn lùng trên thị trường, đó là cổ phiếu dầu khí, điện, vận tải... Tuy nhiên, đến ngày 13/2/2007, thị trường này cũng bắt đầu “hạ nhiệt” khi thị trường chính thức sụt giảm mạnh. Đặc biệt, 49 quý II/2007, thị trường OTC bỗng “ảm đạm”, hầu hết cổ phiếu đều rớt giá, cầu giảm và tính thanh khoản giảm mạnh. TTCK Việt Nam đang dần hội nhập với hệ thống thị trường tài chính thế giới là nhận xét của khá nhiều chuyên gia tài chính. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, những tương tác qua lại giữa TTCK Việt Nam và thế giới còn rất mờ nhạt. Cụ thể, ngày 27/2/2007 và 14/3/2007, khi TTCK thế giới chao đảo bởi hai sự sụt giảm kỷ lục với tất cả các loại cổ phiếu lớn nhỏ đồng loạt mất giá trên thị trường Mỹ và một số TTCK châu Âu... thì TTCK Việt Nam vẫn “bình an vô sự”. Ở góc độ nào đó, đây chính là liều thuốc kích thích sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài tới TTCK non trẻ của chúng ta, với nhận định Việt Nam sẽ là điểm đầu tư sinh lợi lớn. Và việc TTCK Việt Nam bùng nổ đã tạo điều kiện cho nhiều ngân hàng liên doanh tăng vốn cổ phần, từ đó tăng hệ số đủ vốn. Một số các ngân hàng trong nước thì liên kết với các ngân hàng quốc tế như những đối tác chiến lược. Do sự phát triển còn tương đối độc lập của TTCK trong nước đối với TTCK thế giới nên theo các chuyên gia tài chính, diễn biến của TTCK thế giới trong những tháng cuối năm 2007 sẽ tác động không nhiều tới TTCK Việt Nam. Dù vậy, cần lưu ý rằng, trong thời điểm hiện tại, sự phát triển của TTCK Việt Nam phụ thuộc chủ yếu vào tình hình và các chính sách kinh tế trong nước. Do đó, để thúc đẩy sự phát triển của TTCK trong nước, các nhà quản lý cần có biện pháp kiểm soát sự phát triển quá nóng của thị trường, tăng cường nguồn cung, giám sát chặt chẽ tính minh bạch và việc tuân thủ các quy định, tránh để xảy ra tiêu cực trong các công ty chứng khoán. 50 Kết luận chương 2 Chương 2 đi sâu vào phân tích thực trạng của vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam Dòng vốn gián tiếp FPI vào Việt Nam đã có dấu hiệu tăng đột biến: năm 2007, vốn FPI đạt mức 6.5 tỷ USD, tăng 5 lần so với năm 2006; năm 2008, FPI dự báo đạt mức 7,3 tỷ USD. Trong khi đó từ nay đến năm 2010, để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 7,5% - 8%, nhu cầu vốn đầu tư của nền kinh tế lên tới 90 – 100 tỷ USD; trong đó 35% là vốn nước ngoài, bao gồm vốn FDI, ODA và FPI…Do đó, để giải quyết hài hòa mâu thuẩn giữa tạo điều kiện thuận lợi để thu hút vốn nước ngoài nói chung, FPI nói riêng và đảm bảo an ninh tài chính, vấn đề kiểm soát vốn cần có sự cân nhắc thận trọng. Trước mắt, chưa đến lúc đặt ra những hạn chế đối với dòng vốn vào, mà tập trung nâng cao hiệu quả các chính sách kinh tế vĩ mô, đặc biệt là chính sách tiền tệ, tỷ giá, chính sách tài chính nhằm giám sát một cách chặt chẽ và kịp thời . Vì vậy chương 3 sẽ đi sâu vào đề xuất những giải pháp cho việc xây dựng các chính sách kiểm soát dòng vốn này trên TTCK Việt Nam. 51 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP KIỂM SOÁT DÒNG VỐN ĐẦU TƯ GIÁN TIẾP NƯỚC NGOÀI THÔNG QUA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 3.1. Điều kiện cần thiết kiểm soát vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài. Trên thế giới, nguồn vốn đầu tư nước ngoài càng giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Nguồn vốn này bao gồm đầu tư trực tiếp (FDI) và đầu tư gián tiếp (FPI). Trong khi nguồn vốn FDI có vai trò trực tiếp thúc đẩy sản xuất, thì FPI lại có tác động kích thích thị trường tài chính phát triển theo hướng nâng cao hiệu quả hoạt động, mở rộng quy mô và tăng tính minh bạch, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước dễ dàng tiếp cận với nguồn vốn mới, nâng cao vai trò quan lý của nhà nước và chất lượng quản trị của doanh nghiệp, có tác động mạnh mẽ thúc đẩy các mối quan hệ kinh tế phát triển. Đối với Việt Nam, việc tự do hóa các giao dịch tài khoản vốn vẫn tiếp diễn, nhu cầu vốn nước ngoài đang cao và dự báo tăng trưởng hợp lý. Tuy nhiên, đôi khi một chính sách đầu tư phát triển có thể chịu áp lực do có sự gia tăng tính bất ổn của dòng vốn ngắn hạn, mà dòng vốn này có khả năng làm nhiễu loạn thị trường tài chính trong nước và tính bất ổn của nền kinh tế vĩ mô như đã xảy ra ở các nước Đông Á. Đối phó với vấn đề mất ổn định này, việc duy trì tính hợp lý của một nền kinh tế có lẽ là cách hữu hiệu nhất bù đắp những tác động tiêu cực của dòng vốn đầu cơ ngắn hạn. Khi những điều kiện cho tự do hóa vốn còn chưa đủ độ chín mùi, vừa tăng trưởng nhanh vừa duy trì kiểm soát vốn chính là cách thức mà các quốc gia đang phát triển và Trung Quốc thực hiện thành công, đó cũng có thể là trường hợp của Việt Nam. Ngoại trừ những giao dịch vốn mang tính đầu cơ hay rửa tiền được thực hiện bằng các biện pháp hành chính, còn lại các giao dịch vốn sẽ được kiểm soát thông qua thị trường. Không ngăn cấm nhưng tìm cách hạn chế những biến động của dòng vốn và 52 làm cho chúng phải tốn kém nhiều chi phí hơn mới thực hiện được, như đánh thuế ngầm hoặc công khai lên dòng vốn vào hoặc ra một cách có lợi nhất. Khi được kết hợp với những chính sách khác, việc kiểm soát vốn sẽ làm thay đổi một cách hợp lý cấu trúc của dòng vốn chảy vào theo hướng khuyến khích các dòng vốn dài hạn. Khi đó các quỹ đầu tư sẽ không đầu tư vào các thương vụ ngắn hạn hoặc theo kiểu rửa tiền gây ra nhiều rủi ro cho nền kinh tế. Khi dòng vốn vào chỉ là dài hạn và chỉ chảy vào những lĩnh vực cần khuyến khích, việc nâng dần tỷ lệ sở hữu cho các nhà đầu tư nước ngoài, thậm chí cả trong lĩnh vực nhạy cảm nhất là ngân hàng, không còn là vấn đề quá lớn để không thể giải quyết được. Kiểm soát vốn như thế nào để tránh sự đảo chiều của dòng vốn FPI, tránh trường hợp các nhà đầu tư đồng loạt rút vốn có thể gây khủng hoảng thị trường tài chính là vấn đề cấp bách mà Chính phủ cần xem xét. 3.2. Giải pháp kiểm soát vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài trên TTCK Việt Nam Những phân tích và dự báo về dòng vốn vào Việt Nam trong những năm qua và trong thời gian tới đã cho thấy khả năng gia tăng các dòng vốn vào là rất cao. Trước tình hình đó sẽ có những bất ổn khi tài khoản vốn được mở cửa tiến dần đến tự do hoá. Vì vậy, việc nhận định ra những bất ổn đó là điều cần thiết. Cần có những giải pháp quản lý và kiểm soát dòng vốn tránh sự đảo ngược dòng vốn vào Việt Nam trong quá trình hội nhập. Đây là những giải pháp mà chính phủ sử dụng để điều tiết dòng vốn ra sao cho các dòng vốn này phải đi ra từ từ, nằm trong tầm kiểm soát của Chính phủ, tạo điều kiện để chính phủ có thời gian chuẩn bị và đưa ra các biện pháp ứng phó với sự sụt giảm nghiêm trọng nguồn ngoại tệ trong nước, sự tăng lên của đồng nội tệ. 3.2.1. Giải pháp kiểm soát trực tiếp Với vị thế là một nước có một hệ thống tài chính non yếu, Việt Nam cần phải áp dụng các biện pháp kiểm soát trực tiếp khá chặt nhưng không quá lộ liễu, vừa đảm bảo 53 vai trò bảo vệ cho hệ thống tài chính trong nước, vừa không xâm phạm đến bước đi hội nhập, tự do hoá tài chính của quốc gia. - Chính phủ có thể quy định duy trì trong 12 tháng đối với việc hồi hương của dòng vốn đầu tư nước ngoài thông qua danh mục đầu tư cũng như đặt ra các hạn chế áp dụng cho các khoản đầu tư của công dân trong nước ra nước ngoài. Việc làm này sẽ hữu ích trong việc kiềm chế lại dòng vốn ngầm chảy ra bên ngoài - Ngăn cấm các giao dịch giữa tài khoản trong nước với nước ngoài hoặc các tài khoản nước ngoài với nhau, đồng thời loại bỏ việc cấp tín dụng dễ dàng đối với người nước ngoài để tránh sự đảo ngược dòng vốn về nước. - Mở tài khoản giao dịch tại ngân hàng: Nhà đầu tư nước ngoài muốn đầu tư chứng khoán phải mở một tài khoản vốn đầu tư gián tiếp bằng tiền đồng Việt Nam tại một tổ chức tín dụng được phép hoạt động kinh doanh ngoại hối để thực hiện hoạt động đầu tư gián tiếp tại Việt Nam. Mọi giao dịch chuyển tiền để thực hiện việc góp vốn, mua bán cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chuyển nhượng vốn góp trong các hoạt động đầu tư, các thanh toán khác liên quan đến hoạt động đầu tư chứng khoán của nhà đầu tư chứng khoán nước ngoài; nhận và sử dụng cổ tức, lợi tức được chia, mua ngoại tệ tại các tổ chức tín dụng được phép hoạt động kinh doanh ngoại hối tại Việt Nam để chuyển ra nước ngoài và các giao dịch khác có liên quan đều phải thực hiện thông qua tài khoản này. Mỗi nhà đầu tư nước ngoài cũng chỉ được phép mở một tài khoản lưu ký chứng khoán và mọi bút toán thanh toán đều phải thực hiện qua tài khoản này. Với các quy định trên, có thể kỳ vọng vốn gián tiếp vào ra Việt Nam sẽ được giám sát một cách chặt chẽ và kịp thời. Bên cạnh đó, cần xây dựng các chính sách đối phó với nguy cơ dòng vốn đảo chiều. - Giám sát việc cho vay, cầm cố chứng khoán tại các ngân hàng thương mại: Cần giám sát chặt chẽ không để phát sinh tình trạng cho vay, cầm cố chứng khoán quá lớn tại các Ngân hàng thương mại, vì đa số nguồn vốn vay không đi vào đầu tư sản xuất kinh doanh mà quay ngược trở lại TTCK. Do đó, cần chỉ đạo chặt chẽ các ngân hàng 54 thương mại trong việc thực hiện chế độ kiểm toán, quản trị công ty, báo cáo tình hình tài chính; đồng thời giám sát chặt chẽ các ngân hàng thương mại trong việc mua bán cổ phiếu, đầu tư, góp vốn cũng như chuyển nhượng cổ phiếu nhằm đảm bảo an toàn cho hệ thống ngân hàng. - Đăng ký đầu tư qua trung gian: chấm dứt việc uỷ quyền của các tổ chức đầu tư nước ngoài thông qua cá nhân mà thay vào đó là thực hiện hoạt động uỷ quyền qua các tổ chức. Vì việc uỷ quyền qua cá nhân dễ dẫn đến thất thu thuế và không kiểm soát được các hoạt động. Và cá nhân thì không thể đại diện cho tổ chức để báo cáo hoạt động một cách thường xuyên và đáng tin cậy. - Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) hiện đang giai đoạn hoàn thiện để lấy ý kiến công chúng và trình Bộ Tài chính thông qua 2 quyết định liên quan đến quản lý giao dịch chứng khoán và sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) vào TTCK Việt Nam. Theo đó, NĐT sẽ được mở nhiều tài khoản và được phép cùng mua - bán một loại chứng khoán (cổ phiếu, chứng chỉ quỹ) trong phiên. Ngoài ra, khái niệm về nhà ĐTNN cũng được thay đổi, đi kèm với việc tăng tỷ lệ sở hữu được phép của khối này tại các công ty đại chúng chưa niêm yết từ 30% lên 49%, ngoại trừ các DN thuộc nhóm ngành có quy định đặc biệt Tuy nhiên, việc mở nhiều tài khoản của NĐT phải với điều kiện mỗi NĐT chỉ có một tài khoản tại một CTCK, tức là nếu muốn có 2 tài khoản, NĐT phải mở tại 2 CTCK khác nhau. Ngoài ra, việc mua - bán trong phiên cũng phải được thực hiện trên cơ sở: NĐT chỉ được phép mua - bán cùng loại chứng khoán tại cùng một tài khoản, chứ không phải mua trên tài khoản này và bán trên tài khoản khác. Việc mua - bán vẫn phải đảm bảo nguyên tắc ký quỹ 100% theo quy định hiện hành và đủ thời gian thanh toán. Việc này là cần thiết, vì có thể xảy ra hiện tượng đầu phiên họ mua một mã chứng khoán khi mọi việc vẫn diễn ra bình thường. Tuy nhiên, vào cuối phiên giao dịch, thông tin xấu về DN đột ngột xuất hiện hoặc thị trường đảo chiều, NĐT sẽ bán chính loại chứng khoán mà họ đã mua từ trước. Và một điều nữa là với công nghệ giám sát 55 hiện nay, UBCK sẽ rất khó khăn để có thể ngay lập tức giám sát và phát hiện những hành vi thao túng giá. Nếu để NĐT mua qua tài khoản này, bán qua tài khoản kia, phải chờ thời gian thanh toán T+3 để kiểm tra xem liệu có tính bất thường hay hành vi làm giá hay không thì rất khó khăn cho cơ quan quản lý và quá chậm trễ. Nếu NĐT cùng mua - bán khối lượng lớn cổ phiếu với giá giao dịch có yếu tố bất thường, như cùng lúc đặt lệnh mua - bán với giá bằng nhau hoặc giá mua cao hơn giá bán tại cùng một tài khoản thì việc kiểm soát sẽ dễ dàng hơn nhiều. - Việc thắt chặt hay nới lỏng những quy định về ngoại hối cũng góp phần quản lý dòng vốn vào hay ra một cách hiệu quả. Để kiểm soát vốn, phòng trường hợp các nhà đầu tư đồng loạt rút vốn, Chính phủ có thể quy định về hạn mức chuyển ngoại tệ ra nước ngoài tối đa của một nhà đầu tư trong một ngày, nhằm làm cho dòng vốn ra một cách từ từ để Chính phủ kịp thời đưa ra những biện pháp đối phó. - Ngoài ra, Chính Phủ cũng cần quan tâm đến mục đích đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài và biết được nguồn gốc của những dòng vốn này từ đó xem xét khả năng đáp ứng về cơ chế chính sách… để đưa ra được những biện pháp kiểm soát hữu hiệu hơn. Tuy nhiên, Chính phủ cần phải hạn chế đến mức thấp nhất biện pháp kiểm soát mang tính hành chính. Ngoại trừ một số ngành nghề và lĩnh vực nhạy cảm, việc dừng lại chủ trương mở room (kiểm soát trực tiếp) đồng loạt cho các lĩnh vực như trong thời gian qua là điều mà Chính phủ cần phải xem xét lại bởi nó ảnh hưởng rất lớn đến chủ trương thu hút vốn hiện nay. 3.2.2. Giải pháp kiểm soát gián tiếp - Đánh thuế cao đối với đầu tư ngắn hạn, miễn thuế đối với các dòng vốn mang tính dài hạn: Một chính sách thuế đánh trên các dòng vốn ra ngắn hạn có thể được áp dụng để thay thế cho chính sách ngăn cấm trực tiếp lên sự đảo ngược dòng vốn, trong khi vẫn bảo đảm thực hiện những chính sách ưu ái đãi ngộ cho dòng đầu tư dài hạn vào Việt Nam đúng với xu thế hội nhập. Hướng đi của biện pháp này chính là ngăn cản 56 được dòng vốn đầu tư ngắn hạn từ đó chuyển hướng cho nhà đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh các dòng đầu tư trong dài hạn. Thị trường chứng khoán các nước đều khuyến khích đánh thuế cao đối với các nhà đầu tư ngắn hạn, thấp đối với nhà đầu tư dài hạn và Việt Nam cũng theo thông lệ này nhằm khuyến khích đầu tư dài hạn. Dự kiến UBCKNN cũng sẽ kiến nghị nhiều chính sách hỗ trợ về thuế tốt và lâu dài nhằm khuyến khích các công ty quản lý quỹ thu hút các nguồn vốn đầu tư trung và dài hạn từ nước ngoài cũng như khuyến khích hoạt động ổn định và lâu dài của các quỹ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam Hạn chế luồng vốn ra thông qua biện pháp thuế là đơn giản và linh hoạt nhất bởi mức thuế có thể thay đổi theo thời gian đầu tư; có thể áp dụng tuỳ tính chất của nhà đầu tư; và có thể cắt giảm điều chỉnh tuỳ tình huống Các chính sách ưu đãi thuế đối với các quỹ đầu tư chứng khoán nói chung và với các quỹ đầu tư nước ngoài nói riêng là một phần không thể thiếu được trong điều hành kinh tế vĩ mô của Chính phủ các nước. Theo đánh giá của nhiều nhà nghiên cứu, sở dĩ Nhật có loại hình các quỹ đầu tư phát triển mạnh mẽ nhất ở Châu Á là do đã áp dụng thành công nhiều chính sách ưu đãi thuế. Những kiến nghị hiện nay xoay quanh việc Chính phủ cần gia tăng hơn nữa thời hạn miễn thuế thu nhập lên từ 5 năm, thay vì chỉ có 2 năm như hiện nay - Ngoài ra chính phủ có thể áp dụng các khoản thuế trực tiếp đánh lên các dòng chảy xuyên biên giới: bao gồm các khoản thuế và các nghĩa vụ tài chính đánh trên các giao dịch tài chính xuyên quốc gia, các khoản thu nhập chuyển ra nước ngoài của công dân nước ngoài sở hữu tài sản chính ở trong nước. Các khoản thuế này làm cho chi phí của việc vốn hoá tài sản quốc tế trở nên cao hơn, vì thế, tỷ suất sinh lợi từ hoạt động đầu tư này trở nên thấp hơn, từ đó làm giảm nhiệt tính đầu cơ. Các loại thuế suất khác nhau được áp dụng cho các loại giao dịch khác nhau hoặc khác thời gian đáo hạn, tuỳ vào mục đích kiểm soát của Chính phủ các nước. 57 - Yêu cầu các định chế tài chính muốn đi vay hoặc phát hành cổ phiếu thì cần phải được xếp hạng tín nhiệm, như trường hợp của Ngân hàng Đầu tư và phát triển VN mới đây. Việc xếp hạng tín nhiệm có vai trò rất quan trọng cho việc cung cấp thông tin cho các đối tượng, như: . Thứ nhất, đối với các tổ chức tín dụng: nhằm hỗ trợ các tổ chức tín dụng trong việc ra quyết định cấp tín dụng, giám sát và đánh giá khách hàng, kiểm soát rủi ro hiệu quả hơn... . Thứ hai, đối với các nhà đầu tư và thị trường chứng khoán là nhằm giúp họ có cơ sở để tham khảo, đối chiếu kỹ càng trước khi ra quyết định đầu tư cuối cùng, giảm bớt rủi ro khi đầu tư; giúp cho các công ty chứng khoán lựa chọn một danh mục đầu tư tốt nhất; tạo điều kiện huy động vốn trên thị trường chứng khoán thực hiện được dễ dàng, thuận lợi hơn. . Thứ ba, công ty này sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam xây dựng hình ảnh và độ tín nhiệm của mình trong sản xuất, kinh doanh cũng như trong quá trình hội nhập quốc tế. . Thứ tư là sẽ giúp cho các cơ quan quản lý Nhà nước đánh giá được đối tượng quản lý của mình, có cơ sở để đưa ra những giải pháp thích hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế nói chung. - Cần minh bạch thông tin giao dịch: Theo quy định tại điều 101, Luật Chứng khoán và thông tư số 38/2007/TT-BTC ngày 18-4-2007 của Bộ Tài chính hướng dẫn về việc công bố thông tin trên thị trường chứng khoán, công ty đại chúng phải thực hiện nghĩa vụ: . Công bố báo cáo tài chính năm trên ba (03) số báo liên tiếp của một (01) tờ báo trung ương và một tờ báo địa phương nơi công ty đóng trụ sở chính hoặc thông qua phương tiện công bố thông tin của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. 58 . Công bố thông tin bất thường trên các ấn phẩm, trang thông tin điện tử của công ty và trên trang thông tin điện tử của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và phải nêu rõ sự kiện xảy ra, nguyên nhân, kế hoạch và giải pháp khắc phục (nếu có). . Công bố thông tin theo quy định trong thời hạn hai mươi bốn (24) giờ kể từ khi nhận được yêu cầu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thông qua các ấn phẩm, trang thông tin điện tử của công ty, qua phương tiện thông tin đại chúng hoặc phương tiện công bố thông tin của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Khi doanh nghiệp minh bạch thông tin, nhà đầu tư mới có cơ hội hiểu rõ doanh nghiệp là ai, tầm lãnh đạo và chiến lược phát triển của doanh nghiệp như thế nào. Vì với gần 200 doanh nghiệp niêm yết trên sàn thì không chỉ các nhà đầu tư nước ngoài mà ngay cả với các nhà đầu tư trong nước cũng không thể có điều kiện đến tận doanh nghiệp tìm hiểu. Bởi vậy, họ chỉ có thể tiếp cận doanh nghiệp trên các cáo bạch và các bản công bố thông tin định kỳ. Nếu những thông tin tối thiểu này không được công bố thì nhà đầu tư chỉ còn biết đầu tư mò. Chính điều này tạo ra nhiều bất ổn cho thị trường. Vì vậy các doanh nghiệp cần thực sự minh bạch về thông tin tài chính và quản trị tốt, thì doanh nghiệp sẽ được các nhà đầu tư đánh giá cao, từ đó họ sẵn sang bỏ vốn vào doanh nghiệp thông qua việc định giá cổ phiếu trên thị trường. Xét về tính lâu dài, giá cổ phiếu ổn định sẽ giúp doanh nghiệp có cơ sở định hình cơ cấu vốn mỗi khi doanh nghiệp muốn huy động tăng vốn triển khai các dự án. Có vốn, có năng lực cộng với kinh nghiệm là những yếu tố cần và đủ ấy sẽ giúp doanh nghiệp dễ nâng tầm. Ngược lại, nếu nhà đầu tư không biết doanh nghiệp là ai, làm gì và làm như thế nào…Nhà đầu tư bán tháo cổ phiếu mỗi khi xuất hiện những tin đồn và thiệt hại về uy tín là thiệt hại không nhỏ đối với doanh nghiệp. Và việc bán tháo cổ phiếu để rút vốn cộng với tâm lý bầy đàn có thể dẫn đến khủng hoảng thị trường chứng khoán Việt Nam. 59 Như vậy, TTCK Việt Nam đang trong giai đoạn hết sức nhạy cảm với thông tin, vì vậy càng minh bạch thông tin bao nhiêu sẽ càng tránh gây thiệt hại cho NĐT bấy nhiêu. Để thông tin được công bố một cách trung thực, các cơ quan hữu trách nên xây dựng hệ thống giám sát thông tin và kiểm toán tài chính độc lập. Một thị trường minh bạch rất cần có những cơ quan điều tra tài chính nhằm phát hiện ra những gian dối trong báo cáo tài chính, giúp cho nhà đầu tư tiếp cận được với những thông tin đáng tin cậy, thấy được tính chuyên nghiệp và có niềm tin khi đầu tư vào thị trường chứng khoán Việt Nam. - Chính sách tỷ giá cũng góp phần quan trọng trong công tác đảm bảo an ninh tiền tệ quốc gia. Việc giữ tỷ giá ổn định trong những năm gần đây giúp cho dự trữ ngoại tệ tăng lên nhanh chóng, có thể đáp ứng được những tình huống khẩn cấp. Tuy nhiên, nếu chính sách tỷ giá cứng nhắc và làm cho đồng tiền Việt Nam được định giá cao thì có thể dẫn đến những khoản nợ nước ngoài khổng lồ sau này, do việc đi vay bằng ngoại tệ rẻ hơn nội tệ. Chính vì thế, một chính sách tỷ giá hợp lý là rất quan trọng trong việc đảm bảo an ninh tiền tệ quốc gia, tránh những cuộc khủng hoảng sâu rộng hơn. - Bảo đảm cơ sở hạ tầng tài chính phát triển một cách vững chắc, cán bộ quản lý cấp cao có trình độ chuyên môn giỏi cũng như huy động được những ý kiến đóng góp của những nhà kinh tế hàng đầu đất nước sẽ giúp cho Chính phủ hoạch định được những chính sách hợp lý để có thể vừa thu hút được nguồn vốn FPI phục vụ cho quá trình tăng trưởng, vừa kiểm soát được dòng vốn này khi những điều kiện cho tự do hoá vốn chưa chín mùi. - Bên cạnh đó, Chính phủ cần tăng cường an ninh của hệ thống tài chính, thực hiện kiểm soát các dòng vốn khi cần thiết. Tăng cường giữa chính sách tiền tệ, chính sách tài khoá và chính sách thu hút vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài; đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan ngân hàng – tài chính - chứng khoán trong việc quản lý các dòng vốn nhằm đảm bảo sự an toàn, vững chắc và lành mạnh của hệ thống tài chính. Vì dòng vốn đầu tư gián tiếp di chuyển giữa các quốc gia, giữa các khu vực và mang tính 60 toàn cầu, nên sự hợp tác và phối hợp trên không chỉ giới hạn trong nước mà cần được mang tính quốc tế liên quốc gia, liên thị trường thì mới có hiệu quả. 61 Kết luận chương 3 Tại Việt Nam, dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đã khơi thông mạnh mẽ khi thực hiện cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước và phát triển thị trường chứng khoán. Tuy nhiên việc quản lý nguồn vốn này còn nhiều bất cập. Chưa có đầu mối quản lý chính thức. Chính vì lý do này mà nội dung của chương đi vào biện pháp kiểm soát vốn đầu tư gián tiếp thông qua thị trường chứng khoán Việt Nam. Cùng với xu hướng dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài chảy vào Việt Nam khi Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại thế giới, ngoài những thành tựu mà dòng vốn FPI mang lại cho TTCK Việt Nam nói riêng và nền kinh tế Việt Nam nói chung, dòng vốn FPI còn không ít hạn chế có thể ảnh hưởng xấu đến thị trường tài chính Việt Nam. Thị trường tài chính Việt Nam còn non trẻ, đang trong giai đoạn chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường thì việc thu hút FPI là vô cùng cần thiết. Kiểm soát dòng vốn này vô tình làm hạn chế khả năng thu hút dòng vốn này, nhưng nói thế không có nghĩa là Việt Nam thả lỏng hoàn toàn dòng vốn vào và ra, mà những biện pháp mà đề tài nêu ra nhằm góp phần ngăn chặn sự đảo ngược của dòng vốn FPI - một trong những nguyên nhân có thể dẫn đến khủng hoảng tài chính. 62 KẾT LUẬN Dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đang đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của Thị trường chứng khoán Việt Nam, tuy nhiên nó là con dao hai lưỡi đối với nền kinh tế, nhất là đối với các nền kinh tế đang phát triển, nơi cơ chế quản lý các dòng vốn còn hạn chế. Ngoài những lợi ích hữu hình mà dòng vốn FPI mang lại thông qua việc đáp ứng được bài toán nan giải về nhu cầu vốn cho tăng trưởng và làm thay đổi cách thức phân bổ vốn cho nền kinh tế vốn dĩ chỉ dựa vào khu vực nhà nước, vốn FPI còn mang lại những lợi ích gián tiếp vô cùng to lớn, bao gồm: thị trường tài chính, các định chế tài chính, trình độ quản lý công ty và khả năng quản lý quốc gia, tất cả đều mạnh lên và điều này sẽ giúp hoàn thiện khả năng điều hành kinh tế vĩ mô. Các lợi ích gián tiếp như thế có thể không nhìn thấy ngay nhưng lại có tác dụng trong dài hạn, làm chất xúc tác cho tăng trưởng bền vững. Nhu cầu vốn đầu tư giai đoạn 2006 – 2010 quá khổng lồ (140 – 150 tỷ đô la Mỹ), nếu không tìm ra những giải pháp đột phá và một hướng đi sáng tạo, nền kinh tế sẽ khó lòng tăng tốc để bước vào sân chơi toàn cầu. Dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài vào Việt Nam từ năm 2007 đã tăng đột biến, so với quy mô của nền kinh tế thì FPI của Việt Nam trong năm 2007 là khá cao. Vì vậy, mặc dù chưa đặt vấn đề hạn chế dòng vốn đầu tư gián tiếp tại thời điểm hiện nay, nhưng cần có biện pháp kiểm soát dòng vốn đầu tư gián tiếp. Kiểm soát vốn suy cho cùng cũng dẫn đến những cái giá nhất định do sẽ làm chậm lại tiến trình thu hút dòng vốn FPI. Nhưng nếu ta có cái nhìn mới về lợi ích của dòng vốn này, sẽ có giải pháp mang tính đột phá thực sự.