Luận văn Ký kết hợp đồng kinh tế

ång cã thÓ do c¸c bªn ký kÕt b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, c¸c bªn cã tho¶ thuËn b»ng lêi nãi, b»ng v¨n b¶n hoÆc b»ng hµnh vi cô thÓ. Ph¸p luËt cã thÓ quy ®Þnh ®èi víi mét lo¹i hîp ®ång nhÊt ®Þnh nµo ®ã ph¶i ®­îc ký kÕt d­íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh. Trong tr­êng hîp luËt ph¸p cã quy ®Þnh, hîp ®ång ph¶i ®­îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n, ph¶i ®­îc chøng nhËn cña c«ng chøng Nhµ n­íc, chøng thùc, ®¨ng ký, xin phÐp th× c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh ®ã, nÕu kh«ng hîp ®ång sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ. VÝ dô, ®èi víi hîp ®ång mua b¸n tµi s¶n th«ng th­êng, Bé luËt d©n sù kh«ng quy ®Þnh h×nh thøc cña hîp ®ång, do ®ã c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång cã thÓ lùa chän h×nh thøc cña hîp ®ång. §èi víi hîp ®ång mua b¸n nhµ ë, §iÒu 443 Bé luËt d©n sù quy ®Þnh “Hîp ®ång mua b¸n nhµ ë ph¶i lËp thµnh v¨n b¶n cã chøng nhËn cña c«ng chøng Nhµ n­íc hoÆc chøng thùc cña uû ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn “. Do ®ã c¸c bªn ký hîp ®ång mua b¸n nhµ ë ph¶i ký kÕt d­íi h×nh thøc v¨n b¶n vµ ph¶i cã chøng nhËn cña C«ng chøng Nhµ n­íc hoÆc cã chøng thùc cña uû ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn th× hîp ®ång míi cã gi¸ trÞ theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, hîp ®ång kinh tÕ ph¶i ®­îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n . Ph¸p lÖnh vÒ hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh: ”Hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký kÕt b»ng tµi liÖu giao dÞch, c«ng v¨n, ®iÖn b¸o, ®¬n chµo hµng,®¬n ®Æt hµng. ë ®©y, chØ quy ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n chø kh«ng quy ®Þnh ph¶i ký kÕt b»ng v¨n b¶n nh­ng mäi ng­êi ®Òu hiÓu r»ng h×nh thøc hîp ®ång kinh tÕ ph¶i b»ng v¨n b¶n. ChØ cã sù tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n hoÆc tµi liÖu giao dÞch “viÕt“ kh¸c nh­ c«ng v¨n, ®iÖn b¸o, ®¬n chµo hµng míi ®­îc coi lµ hîp ®ång kinh tÕ. Së dÜ tõ tr­íc ®Õn nay chóng ta cho r»ng hîp ®ång kinh tÕ ph¶i ®­îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n v× gi¸ trÞ cña hîp ®ång kinh tÕ th­êng rÊt lín, l¹i liªn quan trùc tiÕp tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c chñ thÓ kinh doanh vµ cã thÓ liªn quan ®Õn kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc. Do ®ã ph¶i ghi nhËn râ rµng nh÷ng ®iÒu mµ c¸c bªn ®· tho¶ thuËn ®Ó x¸c ®Þnh râ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn, nh»m n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn trong viÖc thùc hiÖn hîp ®ång vµ ®Ó c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cã thÓ kiÓm tra ®­îc tÝnh hîp ph¸p cña mèi quan hÖ kinh tÕ trong hîp ®ång vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp, xö lý vi ph¹m nÕu cã. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, luËt hîp ®ång ¸p dông cho c¸c chñ thÓ kinh doanh cÇn ph¶i linh ho¹t, mÒm dÎo, Ýt tÝnh h×nh thøc, ®¬n gi¶n thuËn tiÖn bëi v× trong quan hÖ gi÷a c¸c nhµ kinh doanh víi nhau hä ph¶i quyÕt ®Þnh mét c¸ch nhanh chãng, viÖc chøng minh hîp ®ång cÇn dÔ dµng. Cã thÓ chøng minh hîp ®ång b»ng mäi ph­¬ng tiÖn : v¨n b¶n, ng­êi lµm chøng hay suy ®o¸n vµ trong tr­êng hîp cã tranh chÊp, c¬ quan tµi ph¸n (Toµ ¸n kinh tÕ hay Träng tµi kinh tÕ phi ChÝnh phñ) ph¶i xem xÐt mét c¸ch th«ng minh, s¸ng suèt vµ thËn träng. Do vËy viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b»ng v¨n b¶n. Cã thÕ lËp hîp ®ång kinh tÕ th«ng qua viÖc trao ®æi b»ng ®iÖn tho¹i hoÆc th­ tõ. §èi víi c¸c nhµ kinh doanh, uy tÝn, danh dù, lµ rÊt quan träng, lêi høa cña hä kh«ng thÓ “giã bay”. Trong hÖ thèng ph¸p luËt ph­¬ng T©y, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nhanh chãng cho c¸c nhµ kinh doanh, ph¸p luËt quy ®Þnh h×nh thøc cña hîp ®ång th­¬ng m¹i rÊt linh ho¹t. Hîp ®ång cã thÓ ký b»ng v¨n b¶n, cã thÓ kh«ng vµ kh«ng ph¶i tu©n theo thñ tôc b¾t buéc. Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ d­íi h×nh thøc nµo lµ do c¸c nhµ kinh doanh tù quyÕt ®Þnh. C¸c chuyªn gia ph¸p lý chØ khuyªn c¸c nhµ kinh doanh nªn ký hîp ®ång v¨n b¶n, cßn ph¸p luËt th× kh«ng b¾t buéc. §Ó ®¶m b¶o cho Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cña chóng ta linh ho¹t mÒm dÎo, ®¸p øng yªu cÇu cña ho¹t ®éng kinh doanh, theo chóng t«i ph¸p luËt kh«ng nªn quy ®Þnh h×nh thøc v¨n b¶n ®èi víi tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ mµ chØ quy ®Þnh h×nh thøc v¨n b¶n ®èi víi mét sè lo¹i hîp ®ång kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy, ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ c¸c chñ thÓ cã thÓ lùa chän h×nh thøc thÝch hîp, thuËn tiÖn ®èi víi hä, trõ tr­êng hîp ph¸p luËt quy ®Þnh h×nh thøc v¨n b¶n th× c¸c bªn ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®èi víi tõng lo¹i hîp ®ång kinh tÕ ®ã. §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò h×nh thøc cña hîp ®ång c¸c bªn th­êng m¾c sai lÇm khi kh«ng l­u l¹i toµn bé chøng tõ, tµi liÖu tõ viÖc chµo hµng, chÊp nhËn , chµo hµng vµ v¨n b¶n ®Òu lµ nh÷ng chøng cø khi cã tranh chÊp x¶y ra. Do ®ã cÇn ph¶i gi÷ l¹i toµn bé c¸c giÊy tê liªn quan ®Õn th­¬ngvô. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh tÊt c¶ c¸c hîp ®ång kinh tÕ ph¶i ®­îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n kh«ng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ hiÖn nay khi mµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· ®­îc hiÖn ®¹i ho¸, ®a d¹ng ho¸ gãp nhiÒu lÇn so víi thêi ®iÓm ban hµnh ph¸p lÖnh. Do ®ã, cÇn ph¶i kh¾c phôc nh­ng h¹n chÕ cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ vÊn ®Ò nµy. - Mét ®Æc ®iÓm kh¸c ®¸ng l­u ý vÒ thùc tr¹ng ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn ph¶i kÓ ®Õn lµ ViÖt Nam ch­a tham gia c«ng ­íc cña Liªn hîp quèc vÒ hîp ®ång mua b¸n quèc tÕ c¸c hµng ho¸ (C«ng ­íc viªn 1980)-United Nations Convention on Contracts for the Inter International Sale ß Good of Goods (Viena,1980). Cã thÓ nãi ®©y lµ mét c«ng ­íc rÊt quan träng trong xu h­íng quèc tÕ ho¸ c¸c lo¹i quan hÖ kinh tÕ trªn thÕ giíi còng nh­ ®èi víi viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ. -ViÖc ban hµnh Bé luËt d©n sù n¨m 1995 vµ nghiªn cøu so¹n th¶o LuËt th­¬ng m¹i hiÖn nay ®· ®Æt ra vÊn ®Ò cÇn ph¶i xem l¹i vÞ trÝ, néi dung Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ mµ cã kh«ng Ýt bµi viÕt c¸c cuéc tranh luËn trao ®æi vÒ vÊn ®Ò nµy. Quan ®iÓm chung ®Òu cho r»ng sù tån t¹i cña Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1989 lµ kh«ng cßn c¬ së v× nã l¹c hËu so víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ bÊt cËp so víi nhiÒ v¨n b¶n ph¸p luËt míi ban hµnh. Nh­ng gi¶i quyÕt hËu qña nµy nh­ thÕ nµo th× l¹i cã nhiÒu lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau mµ cã thÓ tæng hîp l¹i thµnh ba lo¹i chñ yÕu. - Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt cho r»ng, cÇn ph¶i ban hµnh luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ míi thay cho Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cò. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ thay ®æi vÒ h×nh thøc mµ ph¶i ®æi c¶ vÒ néi dung. - Lo¹i ý kiÕn thø hai cho r»ng cÇn ph¶i ban hµnh mét v¨n b¶n ph¸p luËt thay cho Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ nh­ng kh«ng ph¶i lµ luËt hîp ®ång kinh tÕ mµ lµ LuËt hîp ®ång kinh doanh v× quan hÖ kinh tÕ lµ kh¸i niÖm rÊt réng kh«ng thÓ ®iÒu chØnh b»ng mét lo¹i hîp ®ång ®­îc. ViÖc thay ®æi tªn gäi dùa trªn c¬ së lµ c¸c hîp ®ång kinh doanh lµ hîp ®ång phôc vô cho môc ®Ých kiÕm lîi nhuËn cña nhµ kinh doanh. - Lo¹i ý kiÕn thø ba cho r»ng cÇn ph¶i thay thÕ Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ b»ng mét sè lo¹i hîp ®ång chuyªn biÖt ®­îc quy ®Þnh trong LuËt th­¬ng m¹i (nÕu ®­îc Quèc héi th«ng qua) vµ cã thÓ lµ trong mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c n÷a. C¸c hîp ®ång nµy lµ c¸c lo¹i hîp ®ång chuyªn biÖt. NÕu theo ph­¬ng ¸n nµy th× c¸c quy ®Þnh hîp ®ång trong Bé luËt d©n sù ®­îc coi lµ quy ®Þnh gèc. C¸c hîp ®ång chuyªn biÕt ®­îc ¸p dông ­u tiªn, nÕu cã c¸c quy ®Þnh vÒ lÜnh vùc nµo ®ã th× sÏ ¸p dông theo Bé luËt D©n sù . Trong ba lo¹i ý kiÕn trªn, chóng t«i cho r»ng lo¹i ý kiÕn thø nhÊt cã kh¶ n¨ng thÝch hîp víi truyÒn thèng lËp ph¸p còng nh­ c¸c ®Þnh chÕ hiÖn t¹i (Toµ kinh tÕ - Toµ d©n sù). NÕu chóng ta nghiªn cøu ®Ó ban hµnh mét luËt hîp ®ång kinh doanh th× ®iÒu ®ã cã thuËn lîi lµ kh¸i niÖm kinh doanh ®· ®­îc ®Þnh nghi· trong ph¸p luËt ViÖt Nam. 2.1.3. Sù v« hiÖu cña hîp ®ång kinh tÕ . Mét hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu khi hîp ®ång kinh tÕ ®ã ký kÕt tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh÷ng néi dung vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn ®­îc x¸c lËp tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× kh«ng cã hiÖu lùc thùc hiÖn. Cã hai lo¹i hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu lµ : -Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu toµn bé. -Hîp ®ång quèc tÕ v« hiÖu tõng phÇn. ViÖc kÕt luËn hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu toµn bé hay tõng phÇn thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n kinh tÕ . ChÕ ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu lµ chÕ ®Þnh míi ®­îc ®­a vµo ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m trËt tù kû c­¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh÷ng hîp ®ång kinh tÕ nµo cã mét trong c¸c néi dung sau ®©y th× bÞ cßn lµ v« hiÖu toµn bé ngay tõ khi hîp ®ång kinh tÕ ®­îc h×nh thµnh. §iÒu 8-Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh : 1. Nh÷ng hîp ®ång kinh tÕ sau ®©y bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé . a-Néi dung cña hîp ®ång vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt . VÝ dô : c¸c bªn tho¶ thuËn s¶n xuÊt, tiªu thô hµng gi¶, mua b¸n, vËn chuyÓn hµng cÊm. b- Mét trong c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång. NÕu ph¸p luËt quy ®Þnh ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã ®ßi hái c¶ hai bªn cã ®¨ng ký kinh doanh mµ mét trong c¸c bªn kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh th× hîp ®ång kinh tÕ ®ã bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé. c. Ng­êi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng ®óng thÈm quyÒn hoÆc cã hµnh vi lõa ®¶o. Ng­êi ký kÕt kh«ng ®óng thÈm quyÒn tøc lµ ng­êi ®ã kh«ng ph¶i lµ ®¹i diÖn hîp ph¸p, kh«ng ph¶i lµ ng­êi ®­îc uû quyÒn hoÆc ®­îc uû quyÒn nh­ng v­ît qu¸ ph¹m vÞ uû quyÒn mµ néi dung ký hîp ®ång n»m toµn bé trong ph¹m vi v­ît qu¸ uû quyÒn ®ã. Khi ng­êi ký kÕt hîp ®ång cã hµnh vi lõa ®¶o nh­ gi¶ danh, gi¶ m¹o giÊy tê,ch÷ ký, con dÊu, th× hîp ®ång ®ã ®­îc coi lµ v« hiÖu toµn bé. - Hîp ®ång kinh tÕ bÞ v« hiÖu tõng phÇn khi néi dung cña phÇn ®ã vi ph¹m ®iÒu cÊm cña luËt, nh­ng kh«ng ¶nh h­ëng tíi phÇn cßn l¹i cña hîp ®ång, tøc lµ chØ v« hiÖu nh÷ng phÇn tho¶ thuËn tr¸i ph¸p luËt, cßn nh÷ng phÇn kh¸c vÉn cã hiÖu lùc thùc hiÖn. Trong tr­êng hîp hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu tõng phÇn th× c¸c bªn ph¶i söa ®æi ®iÒu kho¶n tr¸i ph¸p luËt, kh«i phôc c¸c quyÒn vµ lîi Ých ban ®Çu, ®ång thêi cã thÓ bÞ xö lý theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®èi víi phÇn v« hiÖu ®ã. Nguyªn t¾c xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu tõng phÇn ®­îc ¸p dông gièng nh­ nguyªn t¾c xö lý v« hiÖu toµn bé. C¸ch ®©y 7 n¨m c¸c nhµ so¹n th¶o Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ®· cã nh÷ng cè g¾ng lín trong viÖc x©y dùng chÕ ®Þnh vÒ sù v« hiÖu cña hîp ®ång kinh tÕ. Qua mét thêi gian ®­a vµo ¸p dông chÕ ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc gi÷ g×n kû c­¬ng, n©ng cao ý thøc ph¸p luËt, b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn tham gia ký kÕt hîp ®ång. Theo thèng kª cña Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc, th× kÕt qu¶ xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu trong nh÷ng n¨m ®Çu thi hµnh ph¸p luËt ho¹t ®éng kinh tÕ nh­ sau : - N¨m 1990 trong tæng sè 4732 vô do Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc thô lý gi¶i quyÕt, cã 394 vô ph¶i xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. Sè vô gi¶i quyÕt hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu chiÕm 8,32% tæng sè vô do träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt. - N¨m 1991 con sè nµy lµ 3420 vô do Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc gi¶i quyÕt, cã 526 vô ph¶i xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu, chiÕm 5,38% tæng sè vô do Träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt. - N¨m 1992 con sè nµy lµ 1648 vô do Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc gi¶i quyÕt, cã 324 vô ph¶i xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu, chiÕm 19,72% tæng sè vô do Träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt. Nh­ vËy sè vô gi¶i quyÕt hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu chiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ trong tæng sè vô träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc gi¶i quyÕt. Nh÷ng n¨m sau nµy kÓ tõ ngµy Träng tµi chÊm døt ho¹t ®éng toµ ¸n nh©n d©n kh«ng ®­îc giao nhiÖm vô ph¸t hiÖn hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu th× viÖc xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu gi¶m ®i. NÕu ph¸p luËt quy ®Þnh chØ cÇn mét bªn cã ®¨ng ký kinh doanh (vÝ dô, bªn b¸n, bªn lµm dÞch vô, bªn nhËn thÇu, bªn chñ ph­¬ng tiÖn vËn t¶i ...) mµ bªn ®ã kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh th× hîp ®ång còng bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé. §èi víi hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé, dï c¸c bªn ch­a thùc hiÖn,®ang thùc hiÖn hoÆc ®· thùc hiÖn xong ®Òu ph¶i xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.Cô thÓ nh­ sau : §iÒu 39 -Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh. + NÕu néi dung c«ng viÖc trong hîp ®ång ch­a thùc hiÖn c¸c bªn kh«ng phÐp thùc hiÖn. + NÕu néi dung c«ng viÖc trong hîp ®ång lµ thùc hiÖn mét phÇn th× c¸c bªn ph¶i chÊm døt viÖc thùc hiÖn vµ bÞ xö lý tµi s¶n, kÓ c¶ trong tr­êng hîp hîp ®ång ®· ®­îc thùc hiÖn xong, tøc lµ c¸c bªn cã nghÜa vô hoµn tr¶ cho nhau tÊt c¶ tµi s¶n ®· nhËn ®­îc tõ viÖc thùc hiÖn hîp ®ång.Trong tr­êng hîp kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®­îc b»ng hiÖn vËt th× ph¶i tr¶ hµng b»ng tiÒn nÕu tµi s¶n ®ã kh«ng bÞ thu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thu nhËp bÊt hîp ph¸p ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc,thiÖt h¹i ph¸t sinh c¸c bªn ph¶i chÞu. Tõ thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cña träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc vµ toµ ¸n kinh tÕ, còng nh­ tõ sù nghiªn cøu lýluËn chóng t«i thÊy chÕ ®Þnh cña hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ, thiÕu sãt mµ vµo n¨m 1989 c¸c nhµ so¹n th¶o Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ kh«ng thÓ l­êng tr­íc ®­îc sù phøc t¹p cña vÊn ®Ò nµy. ë ®©y chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè h¹n chÕ,thiÕu sãt cña chÕ ®Þnh nµy. - Thø nhÊt : Khi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ mÆc dï c¸c bªn ®­îc quyÒn tù do tho¶ thuËn néi dung cña hîp ®ång tuy nhiªn quyÒn tù do nµy ph¶i trong khu«n khæ ph¸p luËt. T¹i kho¶n 1 - ®iÓm a - §iÒu 8 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989 qui ®Þnh mét hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé khi: Néi dung cña hîp ®ång vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt lµ qu¸ réng, chØ nªn nãi ®Õn nh÷ng ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña hîp ®ång vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt. - Thø hai : Còng t¹i kho¶n 1 - ®iÓm b - §iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh “mét trong c¸c bªn ký hîp ®ång kinh tÕ kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång “ lµ kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, chØ nªn coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ cña hîp ®ång kinh tÕ. Trong tr­êng hîp v« hiÖu nµy cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn t­ c¸ch ph¸p lý vµ n¨ng lùc hµnh vi cña chñ thÓ quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. NÕu ph¸p luËt quy ®Þnh ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã ®ßi hái c¶ hai bªn ph¶i cã ®¨ng ký kinh doanh , mµ mét trong c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh th× hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé. NÕu ph¸p luËt quy ®Þnh chØ cÇn mét bªn cã ®¨ng ký kinh doanh mµ bªn ®ã kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh th× hîp ®ång kinh tÕ bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé. §©y còng lµ mét trong nh÷ng lçi th­êng gÆp cña c¸c chñ thÓ khi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng kiÓm tra giÊy phÐp kinh doanh cña ®èi t¸c. Thùc tiÔn cho thÊy viÖc kiÓm tra giÊy phÐp ®¨ng ký kinh doanh cña ®èi t¸c lµ ®iÒu kiÖn khã thùc hiÖn, tuy nhiªn ®©y còng lµ ®iÒu cÇn thiÕt ph¶i lµm ®Ó tr¸nh nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc x¶y ra, cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua vÝ dô sau: VÝ dô 1 : T¹i c¸c hîp ®ång kinh tÕ ngµy 16/3/1990vµ hîp ®ång kinh tÕ ngµy 30/3/1990, doanh nghiÖp ¸nh s¸ng thµnh phè Hå ChÝ Minh b¸n nhùa PVC thø phÈm lµ mÆt hµng kh«ng ®¨ng ký kinh doanh cña C«ng ty TNHH nhùa §¹t Hoµ. V× vËy 2 hîp ®ång kinh tÕ nµy còng bÞ v« hiÖu toµn bé theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm b, kho¶n 1 ,§iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ . - Còng theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 ®iÓm c, §iÒu 8-Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ng­êi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng ®óng thÈm quyÒn còng g©y hËu qu¶ hîp ®ång v« hiÖu. V× vËy khi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ph¶i x¸c ®Þnh râ t­ c¸ch cña ng­êi ký hîp ®ång, ph¶i héi tô ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn trªn (®¹i diÖn ký hîp ®ång ) VÝ dô : VÒ tr­êng hîp hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu do ng­êi ký hîp ®ång kh«ng ®óng thÈm quyÒn. VÝ dô 1 : Ngµy 4/4/1996, C«ng ty th­¬ng nghiÖp xuÊt nhËp khÈu tæng hîp §ång Th¸p ký hîp ®ång b¸n g¹o cho C«ng ty chÕ biÕn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu n«ng s¶n thùc phÈm NghÖ An. §¹i diÖn bªn mua ký kÕt hîp ®ång cã giÊy uû quyÒn cña Gi¸m ®èc C«ng ty. V× vËy, hîp ®ång kinh tÕ bÞ v« hiÖu toµn bé theo ®iÓm c, kho¶n 1, §iÒu 8, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ VÝ dô 2: Ngµy 1/3/1996, C«ng ty TNHH A ký kÕt hîp ®ång uû th¸c víi C«ng ty thµnh phè Hå ChÝ Minh nhËp khÈu l« hµng ®iÖn tö. §¹i diÖn cña bªn uû th¸c lµ phã Gi¸m ®èc. Hîp ®ång nµy bÞ coi lµ hiÖu theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm c, kho¶n 1 §iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ. - Thø ba : C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ ch­a quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång kinh tÕ.Trong lóc ®ã c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång lµ c¬ së kh«ng thÓ thiÕu ®Ó quy ®Þnh vµ xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. Cô thÓ nh­ sau : + NÕu néi dung c«ng viÖc trong hîp ®ång ch­a thùc hiÖn th× c¸c bªn kh«ng ®­îc phÐp thùc hiÖn. + NÕu néi dung c«ng viÖc trong hîp ®ång ®· ®­îc thùc hiÖn mét phÇn v× c¸c bªn ph¶i chÊm døt viÖc thùc hiÖn vµ bÞ xö lý tµi s¶n, kÓ c¶ tr­êng hîp hîp ®ång ®· thùc hiÖn xong. C¸c bªn cã nghÜa vô hoµn tr¶ cho nhau tÊt c¶ c¸c tµi s¶n ®· nhËn tõ viÖc thùc hiÖn hîp ®ång. Trong tr­êng hîp kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®­îc b»ng hiÖn vËt th× ph¶i tr¶ b»ng tiÒn, nÕu tµi s¶n ®ã bÞ tÞch thu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc vÒ mÆt thùc tÕ kh«ng hoµn tr¶ ®­îc. VÝ dô: Gç ®· ®ãng thµnh ®å dïng, xi m¨ng ®· trë thµnh bª t«ng. - Thø 4 : Kh¸i niÖm “ thu nhËp bÊt hîp ph¸p” lµ g× ch­a ®­îc lµm râ. - Thø 5 : Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ qui ®Þnh thiÖt h¹i ph¸t sinh c¸c bªn ph¶i chÞu lµ kh«ng hîp lý vµ c«ng b»ng, nªn quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i cña bªn cã lçi. Trªn thùc tÕ cã nhiÒu tr­êng hîp do kh«ng hiÓu biÕt ph¸p luËt dÉn ®Õn viÖc ký kÕt hîp ®ång vi ph¹m ®iÒu cÊm bÞ thiÖt h¹i hµng triÖu ®« la.Ph¸p luËt bÞ vi ph¹m cã thÓ lµ ph¸p luËt cña c¸c n­íc cã c¸c bªn tham gia ký kÕt hîp ®ång, ph¸p luËt cña n­íc ®­îc chän ®Ó ®iÒu chØnh hîp ®ång hoÆc ph¸p luËt cña n­íc thø ba cã liªn quan. VÝ dô : Cã mét C«ng ty cña n­íc x· héi chñ nghÜa ký kÕt hîp ®ång b¸n thiÕt bÞ cho mét C«ng ty n­íc ngoµi, gi¸ trÞ hîp ®ång lµ 20 triÖu USD (®iÒu kiÖn FOB - Free on board tøc lµ giao trªn boong tµu). Thêi h¹n giao hµng lµ mét n¨m, sau ngµy ký hîp ®ång . V× lµ hîp ®ång cã gi¸ trÞ rÊt lín, nªn bªn mua ®· ®­a ra ®iÒu kiÖn chÆt chÏ, nh­: kiÓm tra hµng ho¸ t¹i n­íc ngoµi b¸n, kiÓm tra hµng ho¸ t¹i n­íc ng­êi mua, ®iÒu kiÖn l¾p ®Æt, ®iÒu kiÖn b¶o hµnh b¶o d­ìng vµ ®iÒu kiÖn vÒ chuyªn gia ... cïng víi quy ®Þnh chÕ tµi ph¹t rÊt nÆng ®èi víi bÊt kú ®iÒu kiÖn nµo kh«ng ®¹t yªu cÇu lµm ¶nh h­ëng ®Õn tiÕn ®é l¾p r¸p ®Òu bÞ ph¹t rÊt nÆng. Bªn b¸n, tr­íc tr¸ch nhiÖm rÊt cao cho gi¸ trÞ hîp ®ång lín còng tÝnh to¸n hÕt mäi chi phÝ vµ dù tÝnh ®Õn c¶ gi¸ c¸c nguyªn vËt liÖu chÕ t¹o ( nh­: s¾t thÐp, nh«m, ®ång, cr«m...) sÏ biÕn ®éng nh­ thÕ nµo khi s¶n xuÊt . Ngoµi ra hä cßn tÝnh ®Õn tû gi¸ hèi ®o¸i vµ biÕn ®éng cña ®ång USD khi thanh to¸n, bªn b¸n c¨n cø vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ cña m×nh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi lóc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ®Ó quy ra vµng tiªu chuÈn vµ tõ sè l­îng vµng tiªu chuÈn ®ã ra ®ång USD tÝnh trªn hµm l­îng vµng cña ®ång tiÒn USD vµ yªu cÇu khi thanh to¸n sÏ c¨n cø vµo gi¸ vµng tiªu chuÈn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ®Ó ®iÒu chØnh hµm l­îng vµng USD. Sau 10 ngµy ®µm ph¸n nghiªm tóc, 2 bªn ®· ký xong hîp ®ång vµ thÊy yªn t©m,tho¶ m·n víi c¸c ®iÒu kiÖn ®· ®­îc quy ®Þnh trong hîp ®ång. Cô thÓ nh­ sau : +TrÞ gi¸ (FOB) hîp ®ång lµ 20.000.000USD (®« la Mü) khi thanh to¸n sÏ c¨n cø vµo gi¸ vµng tiªu chuÈn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vµ hµm l­îng vµng cña ®ång USD ®Ó ®iÒu chØnh gi¸ thanh to¸n cña hîp ®ång. +Ph­¬ng thøc thanh to¸n : ng­êi mua sÏ më nh­ tÝn dông (L/C) kh«ng thÓ huû ngang. LÇn thø nhÊt L/C më b»ng 3/4 tæng gi¸ trÞ hîp ®ång, 30 ngµy tr­íc ngµy hµng s½n sµng giao. LÇn thø hai lµ toµn bé gi¸ trÞ hîp ®ång cßn l¹i sau khi ®· ®­îc ®iÒu chØnh c¨n cø vµo gi¸ vµng tiªu chuÈn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vµ hµm l­îng vµng cña ®ång tiÒn thanh to¸n, ngay sau khi hµng ®· ®­îc giao qua lan can tµu c¨n cø trªn vËn ®¬n v¹ch. - §iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång nµy sÏ ®­îc ®­a ra tæ chøc träng tµi kinh tÕ cña mét n­íc thø ba do bªn bÞ khiÕu n¹i lùa chän. Mét n¨m sau,thêi h¹n giao hµng ®· ®Õn, lóc nµy ®ång USD mÊt gi¸ 15% . V× ng­êi b¸n ®· dù phßng tr­íc sù biÕn ®éng cña ®ång tiÒn thanh to¸n nªn viÖc giao hµng vÉn b×nh th­êng vµ th­ tÝn dông(L/C) ®· ®­îc më nh­ ®iÒu kiÖn quy ®Þnh trong hîp ®ång.Sau khi hµng ®­îc giao lªn tµu ng­êi b¸n ®· cã vËn ®¬n s¹ch, tÝnh to¸n l¹i gi¸ trÞ hîp ®ång t¹i thêi ®iÓm thanh to¸n nh­ quy ®Þnh trong hîp ®ång vµ yªu cÇu ng­êi mua më L/C thanh to¸n nèt. T­ëng nh­ vËy lµ xong, bªn b¸n yªn t©m chê nhËn nèt sè tiÒn cßn l¹i, nh­ng khi nhËn ®­îc th«ng b¸o cña Ng©n hµng, bªn b¸n chØ nhËn ®­îc sè tiÒn b»ng 1/4 gi¸ trÞ hîp ®ång cßn l¹i mµ kh«ng cã kho¶n ®iÒu chØnh t¨ng 15% bï vµo ®ång USD mÊt gi¸. Lóc nµy ng­êi b¸n vÉn cho r»ng cã thÓ ng­êi mua ch­a tÝnh to¸n xong phÇn chªnh lÖch chø kh«ng thÓ cã sù tr¸o trë, v× ®iÒu kiÖn hîp ®ång quy ®Þnh chÆt chÏ vµ ®Çy ®ñ... hai bªn ®iÖn ®i ®iÖn l¹i, tranh chÊp kÐo dµi kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc ®×nh ninh r»ng m×nh sÏ th¾ng kiÖn, ng­êi b¸n ®­a vô tranh chÊp ra träng tµi kinh tÕ. Tuy nhiªn ph¸n quyÕt Träng tµi l¹i tr¸i ng­îc víi pháng ®o¸n cña bªn b¸n. Träng tµi ph¸n c¨n cø hîp ®ång hai bªn ®· ký kÕt vµ c¨n cø vµo viÖc thùc hiÖn hîp ®ång, hai bªn mua vµ b¸n ®· chøng tá ®­îc tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña m×nh kh¸ ®Çy ®ñ. Trªn c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång ®· chøng tá hîp ®ång ®­îc so¹n th¶o mét c¸ch rÊt chÆt chÏ.TiÕc thay trong hîp ®ång cã mét ®iÒu kho¶n ®· vi ph¹m vµo ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt, ®ã lµ ®iÒu kho¶n thanh to¸n. theo HiÕn ph¸p cña n­íc Mü th× kh«ng cã mét c¬ quan quyÒn lùc nµo ®­îc ®iÒu chØnh hµm l­îng vµng cña ®ång USD ngoµi Quèc héi Mü. Nh©n danh ph¸p luËt ®¹i diÖn cho c¶ 2 bªn, Toµ tuyªn bè : “ §iÒu kho¶n thanh to¸n cña hîp ®ång do hai bªn ký kÕt lµ v« hiÖu, bªn mua ®· thùc hiÖn xong nghÜa vô thanh to¸n cña m×nh. C¸c chi phÝ vÒ ®i l¹i cña 2 bªn ®Ó hÇu kiÖn vµ chi phÝ ®Ó tæ chøc phiªn toµ do bªn b¸n chÞu. VÝ dô trªn cho thÊy, nh÷ng thËn träng tr­íc khi ký hîp ®ång bao giê còng lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt nh»m tr¸ch nh÷ng thiÖt h¹i ®¸ng x¶y ra. Víi vÝ dô trªn ®Ó kh¾c phôc, chØ cßn quy ®Þnh mét chÕ ®Þnh trong hîp ®ång ph¶i ®¶m b¶o mua ®­îc sè l­îng vµng nguyªn chÊt 999,9% (hoÆc USD) t¹i thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång . Trong hîp ®ång cÇn quy ®æi tæng gi¸ trÞ hîp ®ång theo ®ång tiÒn thanh to¸n sang vµng hoÆc ®« la Mü. - Thø s¸u : T¹i kho¶n 1, ®iÓm c, §iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh côm tõ “ hµnh vi lõa ®¶o” dïng kh«ng chÝnh x¸c khi nãi ®Õn sù v« hiÖu cña hîp ®ång, nªn thay b»ng thuËt ng÷ “hµnh vi lõa dèi”. “Lõa dèi“ lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm cho hîp ®ång trë nªn v« hiÖu v× nã ph¶i ®i yÕu tè tù nguyÖn, yÕu tè tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn. Tuy nhiªn viÖc x¸c ®Þnh thÕ nÕu lµ “ hµnh vi lõa dèi” kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n nhÊt lµ trong lÜnh vùc hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång d©n sù. VËy “ Lõa dèi” lµ g× ? T¹i sao nã lµm cho hîp ®ång v« hiÖu. Trong gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù §¹i häc LuËt Hµ Néi, “lõa dèi” ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau : “Lõa dèi lµ hµnh vi cè ý ®­a ra th«ng tin sai kh«ng ®óng sù thËt nh»m ®Ó ng­êi kh¸c tin ®ã lµ sù thùc”. Trong gi¸o tr×nh LuËt d©n sù §¹i häc LuËt - Hµ Néi ë trang 219 cã ®Þnh nghÜa vÒ lõa dèi nh­ sau : Lõa dèi lµ viÖc mét bªn cè ý lµm cho bªn kia t­ëng t­îng, h×nh dung sai vÒ c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång mµ giao kÕt hîp ®ång mét c¸ch cã lîi cho m×nh. Trong Bé luËt d©n sù th× “lõa dèi” ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: “Lõa dèi lµ hµnh vi cè ý cña mét bªn nh»m lµm cho bªn kia t­ëng t­îng, h×nh dung sai vÒ c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång mµ giao kÕt hîp ®ång mét c¸ch cã lîi cho m×nh” . §Ó cã thÓ xem xÐt mét hµnh vi lõa dèi trong hîp ®ång hay kh«ng th× ë nhiÒu n­íc ng­êi ta c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau ®©y : - Cã sù giíi thiÖu - Sù sai lÖch trong sù giíi thiÖu ®ã - Néi dung cña sù giíi thiÖu - Ng­êi giíi thiÖu biÕt vÒ sù sai lÖch hoÆc bá qua sù thËt. - Ng­êi nghe tin vµo sù giíi thiÖu - Ng­êi nghe cã truyÒn tin vµo sù giíi thiÖu nh­ vËy - Cã thiÖt h¹i x¶y ra do v× trªn vµo sù giíi thiÖu ®ã. - Thø b¶y : Kh¸i niÖm “thu nhËp bÊt hîp ph¸p“ lµ g× ch­a ®­îc lµm râ. - Thø t¸m : Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ch­a ph©n biÖt hîp ®ång v« hiÖu tuyÖt ®èi vµ hîp ®ång v« hiÖu t­¬ng ®èi (cã thÓ v« hiÖu) trong lóc ®ã sù ph©n biÕt nµy lµ cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã xö lý ®èi víi mµ lo¹i hîp ®ång v« hiÖu kh¸ch quan vµ c«ng b»ng h¬n. Nh÷ng tr­êng hîp nªu trªn, cÇn ph¶i n¾m v÷ng ph¸p luËt mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn ®Ó c©n nh¾c tr­íc khi ký kÕt hîp ®ång còng lµ mét yÕu hÕt søc quan träng,®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn ®Ó kh«i phôc nh÷ng vÊn ®Ò trªn. 2.2. KiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989 ®· ®Ò cËp ®Õn kh¸c niÖm hîp ®ång kinh tÕ, ph¹m vi vµ ®èi t­îng ®iÒu chØnh cña Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ. Song c¸c vÊn ®Ò nµy l¹i g©y ra nhiÒu tranh c·i vµ kh«ng thèng nhÊt, lµm n¶y sinh ra nhiÒu v­íng m¾c trong vÊn ®Ò x¸c ®Þnh LuËt ¸p dông vµ thùc tiÔn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp.Do ®ã, nh»m hoµn thiÖn Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cÇn ph¶i söa ®æi vµ bæ sung c¸c quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy. 2.2.1. VÒ kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ. §iÒu 1 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh : “Hîp ®ång kinh tÕ lµ sù tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n,tµi liÖu giao dÞch gi÷a c¸c bªn ký kÕt vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc s¶n xuÊt, trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô, nghiªn cøu øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c¸c tho¶ thuËn kh¸c cã môc ®Ých kinh doanh víi sù quy ®Þnh râ rµng quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña m×nh “ . Kh¸i niÖm nµy mang tÝnh liÖt kª, kh«ng bao hµm hÕt c¸c lÜnh vùc cÇn ®iÒu chØnh, kh«ng ph¶n ¸nh râ c¸c ®Æc tr­ng chñ yÕu cña hîp ®ång kinh tÕ. ThËt vËy, xung quanh vÊn ®Ò ph¹m vi ®iÒu chØnh cña hîp ®ång kinh tÕ hiÖn nay cßn cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau nh­ - Cã quan ®iÓm cho r»ng mét hîp ®ång chØ cÇn tho¶ m·n §iÒu1 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ th× ph¶i tho¶ m·n ®ång thêi 3 ®iÒu kiÖn quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 1, §iÒu 2, §iÒu 11 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ . NÕu thiÕu mét trong ba ®iÒu kiÖn th× hîp ®ång ®ã kh«ng ph¶i lµ hîp ®ång kinh tÕ vµ kh«ng chÞu sù ®iÒu chØnh cña Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ . C¸c ®iÒu kiÖn ®ã lµ . + C¸c chñ thÓ tham gia quan hÖ hîp ®ång ph¶i cã môc ®Ých kinh doanh. + C¸c bªn chñ thÓ tham gia quan hÖ hîp ®ång ph¶i lµ ph¸p nh©n, c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh. + H×nh thøc cña hîp ®ång ph¶i b»ng v¨n b¶n hoÆc tµi liÖu giao dÞch, c«ng v¨n giÊy tê, ®iÖn b¸o, ®¬n chµo hµng, ®¬n ®Æt hµng ... Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ¸p dông Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ còng nh­ thùc tiÔn kinh doanh ®· t¹o ra nhiÒu ngo¹i lÖ nh­ nh÷ng tr­êng hîp sau: - Tr­êng hîp thø nhÊt : Khi hîp ®ång ®­îc ký kÕt gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n trong ho¹t ®éng kinh doanh th× hîp ®ång ®ã cã ph¶i lµ hîp ®ång kinh tÕ hay kh«ng? VÝ dô : Mét doanh nghiÖp t­ nh©n ký kÕt hîp ®ång víi mét doanh nghiÖp t­ nh©n, hay c¸ nh©n kinh doanh b»ng v¨n b¶n mµ néi dung phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh nh»m t×m kiÕm lîi nhuËn cña c¸c bªn ký kÕt. NÕu c¨n cø theo §iÒu 2 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ th× ®©y kh«ng ph¶i lµ hîp ®ång kinh tÕ, bëi doanh nghiÖp t­ nh©n vµ c¸ nh©n kinh doanh ®Òu lµ nh÷ng chñ thÓ kinh doanh kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. H¬n n÷a §iÒu 1 - LuËt th­¬ng m¹i cßn quy ®Þnh th­¬ng - mét lo¹i chñ thÓ kinh doanh còng kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. Nh­ vËy, viÖc quy ®Þnh b¾t buéc mét bªn ph¶i cã t­ c¸ch ph¸p nh©n trong quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ lµ kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn, bëi cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, rÊt nhiÒu chñ thÓ kinh doanh míi ra ®êi. MÆt kh¸c, bªn c¹nh nh÷ng chñ thÓ kinh doanh truyÒn thèng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n nh­ doanh nghiÖp Nhµ n­íc, hîp t¸c x·... cßn cã nh÷ng chñ thÓ kinh doanh kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n nh­ doanh nghiÖp t­ nh©n, ng­êi kinh doanh d­íi vèn ph¸p ®Þnh, hé kinh tÕ gia ®×nh... TÊt c¶ c¸c chñ thÓ kinh doanh nµy ph¶i hoµn toµn b×nh ®¼ng víi nhau trong c¸c quan hÖ ph¸p luËt. Nªn trong ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ, cÇn söa ®æi kh«ng nªn quy ®Þnh cøng nh¾c mét bªn chñ thÓ trong quan hÖ hîp ®ång ph¶i lµ ph¸p nh©n, mµ chØ nªn quy ®Þnh : “Hîp ®ång kinh tÕ lµ hîp ®ång ®­îc ký kÕt gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh “. - Tr­êng hîp thø hai : Hîp ®ång kinh tÕ ph¶i cã môc ®Ých kinh doanh vµ h­íng ®Õn lîi nhuËn. Trong ®ã lîi nhuËn lµ môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c bªn tham gia hîp ®ång kinh tÕ, nh­ng môc tiªu nµy cã ®Æt ra cho tÊt c¶ bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång hay kh«ng ? hay chØ cÇn mét chñ thÓ cã môc ®Ých lîi nhuËn lµ ®ñ ? trong thùc tiÔn rÊt nhiÒu quan hÖ hîp ®ång mµ chØ cã mét bªn chñ thÓ tham gia v× môc tiªu lîi nhuËn. VÝ dô : Tr­êng §¹i häc LuËt ký kÕt víi mét C«ng ty x©y dùng vÒ viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho tr­êng. Tr­êng LuËt - ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp, tham gia quan hÖ hîp ®ång kh«ng ph¶i v× môc tiªu lîi nhuËn, mµ v× môc tiªu gi¸o dôc. C«ng ty x©y dùng - ®¬n vÞ kinh doanh dÞch vô, ho¹t ®éng v× môc tiªu kinh doanh. Do vËy, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh râ rµng h¬n vÒ môc ®Ých kinh doanh vµ môc tiªu lîi nhuËn cña c¸c bªn chñ thÓ tham gia quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. - Tr­êng hîp thø ba : Mét hîp ®ång ®­îc ký kÕt gi÷a c¸c tæ chøc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n trong ho¹t ®éng kinh doanh, mµ kh«ng ®­îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n lµ hîp ®ång kinh tÕ hay hîp ®ång d©n sù ? NÕu lµ hîp ®ång d©n sù, ®­¬ng nhiªn sÏ ph¶i chÞu ®iÒu chØnh cña Ph¸p luËt d©n sù, h¬n n÷a nÕu hîp ®ång nµy ph¸t sinh tranh chÊp th× ®­¬ng nhiªn do Toµ ¸n d©n sù gi¶i quyÕt. Nh­ vËy, viÖc dïng Ph¸p luËt d©n sù, ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ mang tÝnh chÊt kinh doanh hiÖn cã phï hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao hay kh«ng?. H¬n n÷a, trong c¬ chÕ thÞ tr­êng hÕt søc n¨ng ®éng, quyÕt ®Þnh cøng nh¾c vÒ h×nh thøc hîp ®ång sÏ kh«ng phï hîp, nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi mµ c«ng nghÖ th«ng tin häc ®· vµ ®ang lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó c¸c bªn giao kÕt hîp ®ång th­¬ng m¹i. ViÖc ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ ph¶i ®­îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n , th× mét sè hîp ®ång kinh tÕ ®­îc quy ®Þnh lµ ph¶i ký b»ng v¨n b¶n. Hîp ®ång kinh tÕ cã thÓ ký b»ng v¨n b¶n hîp ®ång: hîp ®ång mÉu, th­ ®iÖn tö, fax truyÒn tin hoÆc b»ng tµi liÖu giao dÞch, mµ c¸c bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång tù chän h×nh thøc cña hîp ®ång kinh tÕ, trõ mét sè hîp ®ång kinh tÕ mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i ký kÕt b»ng v¨n b¶n. Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ nªn ®Ó c¸c bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång lùa chän h×nh thøc cña hîp ®ång kinh tÕ, trõ mét sè hîp ®ång kinh tÕ mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i ký kÕt b»ng v¨n b¶n nh÷ng hîp ®ång nµy th­êng cã gi¸ trÞ lín mang tÝnh chÊt quan träng, cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸c bªn, cã ý nghÜa ®èi víi Nhµ n­íc, nh­ hîp ®ång nhËn thÇu trong x©y dùng c¬ b¶n. Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë trªn, ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn ®­a ra kh¸i niÖm vÒ hîp ®ång kinh tÕ nh­ sau : “Hîp ®ång kinh tÕ lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh vÒ viÖc x¸c lËp, thay ®æi hoÆc chÊm døt quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong c¸c quan hÖ kinh tÕ, mµ trong ®ã mét hoÆc c¸c bªn nh»m môc ®Ých kinh doanh “. 2.2.2. KiÕn nghÞ söa ®æi,bæ sung c¸c quy ®Þnh thñ tôc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ. Thñ tôc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ®­îc quy ®Þnh t¹i Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy25/09/1989, song c¸c quy ®Þnh ®ã cßn s¬ sµi vµ ®Æc biÖt hiÖn t¹i nã kh«ng cßn phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù. ThËt vËy, §iÒu 11 -Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ®· quan t©m ®Õn yÕu tè tho¶ thuËn cña hîp ®ång song ch­a thËt ®Çy ®ñ. NÕu c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù vÒ vÊn ®Ò nµy t¹i c¸c §iÒu 396, §iÒu 397vµ ®iÒu 399 th× thñ tôc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ n¶y sinh hai vÊn ®Ò cÇn xem xÐt, ®ã lµ : a. VÊn ®Ò thø nhÊt : Thêi h¹n tr¶ lêi ®Ò nghÞ cã ®iÒu kiÖn b¾t buéc ph¶i ghi trong ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång hay kh«ng ? NÕu bªn ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång kh«ng ghi thêi h¹n tr¶ lêi th× bªn ®Ò nghÞ cã rµng buéc bëi ®Ò nghÞ cña m×nh hay kh«ng ?Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh bæ sung vÒ vÊn ®Ò nµy : “ Thêi h¹n tr¶lµ giao kÕt hîp ®ång cÇn ®­îc thÓ hiÖn trong ®ã ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång, ®Ó tr¸nh cho viÖc bªn ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång ph¶i chê ®îi bªn ®­îc ®Ò nghÞ mµ cã thÎ bá lì thêi c¬ kinh doanh, trong ®ã thêi h¹n thanh lý ph¶i do ng­êi ®Ò nghÞ ký hîp ®ång ¸n ®Þnh”. b. VÊn ®Ò thø hai: §ã lµ khi mét bªn ®Ò nghÞ bªn kia giao kÕt hîp hîp ®ång cã nªu râ néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång vµ thêi h¹n tr¶ lêi th× kh«ng ®­îc mêi bªn thø ba giao kÕt hîp ®ång trong thêi h¹n chØ tr¶ lêi vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vµ lµ ®Ò nghÞ cña m×nh (§iÒu 396 - Bé luËt d©n sù) Víi quy ®Þnh nµy c¸c nhµ lµm luËt nh»m h¹n chÕ viÖc “mua tranh b¸n c­íp” h¹n chÕ vi ph¹m nghÜa vô cña bªn ®­a ra ®Ò nghÞ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ch­a quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy. Song ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh bæ sung vÒ vÊn ®Ò nµy, ®ång thêi còng cÇn lµm râ thªm r»ng: Bªn ®Ò nghÞ chØ kh«ng ®­îc mêi bªn thø ba giao kÕt hîp ®ång víi néi dung ®· ®­îc ®­a ra trong hîp ®ång ®èi víi bªn ®­îc ®Ò nghÞ, cßn víi néi dung kh¸c kh«ng thÓ h¹n chÕ. Tõ ph©n tÝch trªn, th× ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ phï hîp víi quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù. Cô thÓ cÇn quy ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò sau : + Khi mét bªn ®Ò nghÞ bªn kia giao kÕt hîp ®ång kinh tÕ ,mµ trong v¨n b¶n ®Ò nghÞ cã ghi râ néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång vµ thêi h¹n tr¶ lêi, th× bªn ®Ò nghÞ kh«ng ®­îc mêi bªn thø ba giao kÕt (víi néi dung hîp ®ång ®· ®­a ra) trong thêi h¹n chØ tr¶ lêi vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lêi ®Ò nghÞ cña m×nh. + Khi bªn ®Ò nghÞ chÊp nhËn chØ cã hiÖu lùc thùc hiÖn trong thêi gian ®ã, nÕu bªn ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång nhËn ®­îc tr¶ lêi khi ®· hÕt h¹n tr¶ lêi th× lêi chÊp nhËn nµy ®­îc coi lµ lêi ®Ò nghÞ míi cña bªn chËm tr¶ lêi. + Khi c¸c bªn trùc tiÕp ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång kinh tÕ víi nhau th× bªn ®­îc ®Ò nghÞ ph¶i tr¶ lêi ngay cã chÊp nhËn hay kh«ng chÊp nhËn tr­êng hîp cã tho¶ thuËn vÒ thêi h¹n tr¶ lêi. Trong tr­êng hîp viÖc tr¶ lêi ®­îc chuyÓn qua b­u ®iÖn th× thêi ®iÓm tr¶ lêi lµ göi ®i theo dÊu b­u ®iÖn. ë trªn lµ viÖc ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång, cßn viÖc thay ®æi hoÆc rót l¹i ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång kinh tÕ nh­ thÕ nµo th× Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ch­a quy ®Þnh. Do vËy ®Ó hoµn thiÖn h¬n Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn qui ®Þnh thªm vÒ vÊn ®Ò nµy sao cho phï hîp cÊp c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù. Mét vÊn ®Ò n÷a cÇn ®Æt ra, ®ã lµ viÖc Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ chØ quy ®Þnh râ thêi gian cã hiÖu lùc cña hîp ®ång khÝ nã ®­îc ký kÕt trùc tiÕp.(§iÒu 11 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ). Cßn viÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña hîp ®ång khi nã ®­îc ký kÕt b»ng ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp th× l¹i kh«ng ®¬n gi¶n, mµ trong thùc tÕ nã rÊt phøc t¹p. ThËt vËy,®Ó biÕt khi nµo hîp ®ång ®­îc h×nh thµnh lµ vÊn ®Ò khã trong nh÷ng tr­êng hîp c¸c bªn chØ th­¬ng l­îng víi nhau b»ng th­ tÝn hay tµi liÖu giao dÞch . ViÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm h×nh thµnh hîp ®ång lµ v« cïng quan träng. §iÒu 11 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ qôy ®Þnh: Hîp ®ång kinh tÕ cã hiÖu lùc tõ khi bªn ®­îc ®ª nghÞ chÊp nhËn ®Ò nghÞ giao kÕt hay tõ khi bªn ®Ò nghÞ nhËn l¹i b¶n hîp ®ång ®· ®­îc chÊp nhËn, dÉn ®Õn gi÷a hai thêi ®iÓm nµy cã kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh ¶nh h­ëng ®Õn viÖc x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn. Theo kho¶n 3- §iÒu 404 - Bé luËt d©n sù quy ®Þnh : “Hîp ®ång cã hiÖu lùc kÓ tõ thêi ®iÓm giao kÕt, trõ tr­êng hîp hîp ®ång cã tho¶ thuËn kh¸c hoÆc ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c“. T¹i kho¶n 1 - §iÒu 403 - Bé luËt D©n sù quy ®Þnh : “Hîp ®ång ®­îc giao kÕt vµo thêi ®iÓm bªn ®Ò nghÞ nhËn ®­îc tr¶ lêi chÊp nhËn giao kÕt hoÆc c¸c bªn ®· tho¶ thuËn xong néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång”. Nh­ vËy víi c¸ch thøc ký kÕt hîp ®ång th«ng qua ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña hîp ®ång lµ thêi ®iÓm khi bªn ®Ò nghÞ giao kÕt nhËn ®­îc b¶n hîp ®ång ®· ®­îc chÊp nhËn. 2.2.3. KiÕn nghÞ söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh vÒ ®¹i diÖn vµ uû quyÓn trong quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989 ®· quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò ng­êi ®¹i diÖn vµ uû quyÒn. Tuy nhiªn, c¸c quy ®Þnh nµy ch­a chÆt chÏ,t¹o ra nhiÒu khe hë vµ trong nhiÒu tr­êng hîp lµm cho c¸c bªn tham gia ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ dÔ trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm cña m×nh. Do vËy, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt cña §iÒu 9- Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ vµ §iÒu 5 - NghÞ ®Þnh 17/H§BT, ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh rµng buéc tr¸ch nhiÖm cña ng­êi ®¹i diÖn trong viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ bao gåm: tr¸ch nhiÖm tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh vµ c¶ tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®Ó cã thÓ ng¨n chÆn nh­ng tiªu cùc cã thÓ x¶y ra. MÆt kh¸c,còng cÇn quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ng­êi uû quyÒn còng nh­ cña ng­êi ®­îc uû quyÒn khÝ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ trong tr­êng hîp hµnh vi cña hä cã thÓ g©y thiÖt h¹i cho Nhµ n­íc. VÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó cho phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh thªm vÒ thñ tôc uû quyÒn ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ nh­ ng­êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt cña ph¸p nh©n, c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh khi uû quyÒn cho ng­êi kh¸c thay m×nh ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ph¶i lµm hîp ®ång uû quyÒn theo quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 585, §iÒu 586 - Bé luËt d©n sù th× hîp ®ång uû quyÒn lµ sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn, theo ®ã bªn ®­îc uûquyÒn cã nghÜa vô thùc hiÖn c«ng viÖc nh©n danh bªn uû quyÒn, bªn uû quyÒn chØ ph¶i tr¶ thï lao nÕu cã tho¶ thuËn hoÆc ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c. Hîp ®ång uû quyÒn ph¶i ®­îc lËp thµnh v¨n b¶n, nÕu cã tho¶ thuËn hoÆc ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c hîp ®ång uû quyÒn ph¶i cã chøng nhËn cña c«ng chøng Nhµ n­íc hoÆc chøng thùc cña Uû ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn. Theo ®ã, trong hîp ®ång uû quyÒn nµy sÏ ghi nhËn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia ký kÕt hîp ®ång uû quyÒn, còng nh­ tr­êng hîp hîp ®ång uû quyÒn chÊm døt. 2.2.4. Bæ sung c¸c quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång kinh tÕ . §iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cã quy ®Þnh vÊn ®Ò hiÖu lùc hîp ®ång kinh tÕ, nh­ng ch­a ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch râ rµng, chØ míi ®­îc gi¸n tiÕp thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc c¸c quy ®Þnh vÒ hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. Nh»m lµm cho c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®­îc râ rµng dÔ vËn dông vµ thùc hiÖn trong cuéc sèng . Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh hiÖu lùc cña hîp ®ång kinh tÕ nªn ®­îc ¸p dông, theo c¸c quy ®Þnh. + Hîp ®ång kinh tÕ giao kÕt hîp ph¸p cã hiÖu lùc b¾t buéc ®èi víi c¸c bªn. Hîp ®ång kinh tÕ cã hiÖu lùc kÓ tõ thêi ®iÓm giao kÕt trõ tr­êng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c hoÆc ph¸p luËt quy ®Þnh kh¸c. + Hîp ®ång kinh tÕ chØ cã thÓ bÞ söa ®æi hoÆc huû bá nÕu cã tho¶ thuËn hoÆc ph¸p luËt cã quy ®Þnh. VËy thÕ nµo lµ mét hîp ®ång kinh tÕ ®­îc giao kÕt hîp ph¸p? theo ®ã, cÇn thiÕt ph¶i nªu râ c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång. Bëi v× mét hîp ®ång ®­îc coi lµ giao kÕt hîp ph¸p khi nã tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång. MÆt kh¸c, c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång kinh tÕ ®­îc suy ra tõ c¸c quy ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu lµ kh«ng chÝnh x¸c. V× n¬i lµm vµ ngo¹i diÖn cña hai vÊn ®Ò nµy (hiÖu lùc cña hîp ®ång vµ hîp ®ång v« hiÖu) trªn thùc tÕ kh«ng trïng hoµn toµn. ThËt vËy, ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång nh­ sau: - Hîp ®ång cã néi dung phï hîp víi ph¸p luËt, ®¹o ®øc vµ trËt tù c«ng céng. - Ng­êi ký kÕt hîp ®ång cã ®ñ n¨ng lùc chñ thÓ tham gia hîp ®ång kinh tÕ. - ý chÝ cña c¸c bªn tham gia ký kÕt hîp ®ång hoµn toµn tù nguyÖn. - H×nh thøc cña hîp ®ång phï hîp víi nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Mét hîp ®ång tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn trªn th× sÏ cã hiÖu lùc ph¸p lý. ViÖc quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hîp ®ång kinh tÕ cã hiÖu lùc sÏ lµm cho c¸c bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ký kÕt Ýt m¾c sai ph¹m h¬n, ®ång thêi còng gióp cho c¶ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp dÔ dµng h¬n trong qu¸ tr×nh ph¸n xö. 2.2.5. KiÕn nghÞ bæ sung c¸c c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh hîp ®ång v« hiÖu. Mét hîp ®ång ®­îc ký kÕt nÕu kh«ng tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh th× nã sÏ bÞ v« hiÖu trong hai tr­êng hîp sau : + Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu toµn bé . + Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu tõng phÇn. a.C¸c c¨n cø ®Ó hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu toµn bé theo ph¸p luËt . C¸c c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh mét hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu toµn bé quy ®Þnh kho¶n 1 - §iÒu 8 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ . + Thø nhÊt : §iÓm c - Kho¶n 1 - §iÒu 8 quy ®Þnh : Ng­êi ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng ®óng thÈm quyÒn “ Hîp ®ång kinh tÕ sÏ v« hiÖu toµn bé. §©y lµ quy ®Þnh kh¸ hîp lý, song trªn thùc tÕ cã tr­êng hîp v¨n b¶n uû quyÒn cña Gi¸m ®èc cho phã Gi¸m ®èc ®ã ®­îc phª chuÈn sau khi ®· ký hîp ®ång th× v¨n b¶n ®ã cã hîp lÖ kh«ng ? lóc nµo ®­îc coi lµ hîp lÖ “. Do ®ã, ph¸p luËt kinh tÕ cÇn ph¶i ph©n biÖt sù x¸c lËp uû quyÒn tr­íc vµ sau khi ph¸t sinh tranh chÊp .Theo ®ã, sù phª chuÈn uû quyÒn thùc hiÖn tr­íc khi ph¸t sinh tranh chÊp ®èi víi hîp ®ång th× sù uû quyÒn ®ã lµ hîp lÖ, khi ®ã v¨n b¶n phª chuÈn ®­îc coi lµ v¨n b¶n bæ sung kÌm theo v¨n b¶n hîp ®ång kinh tÕ ®· ký. NÕu sù phª chuÈn thùc hiÖn sau khi ph¸t sinh tranh chÊp, ®· khëi kiÖn th× sù phª chuÈn kh«ng ®­îc thõa nhËn, bëi v× nh­ thÕ chØ lµ c¸ch thøc hîp ph¸p ho¸ ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm. + Thø hai : Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh hµnh vi “lõa ®¶o” cña c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ ch­a x¸c ®¸ng. ThËt vËy, muèn x¸c ®Þnh hµnh vi “lõa dèi” cña c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ph¶i cã kÕt luËn cña c¬ quan cã thÈm quyÒn (Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t...), nªn ch­a cã kÕt luËn cña c¬ quan nµy mµ ®· kÕt luËn. Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu do ng­êi ký cã hµnh vi “lõa ®¶o“ vµ ®­a ra xö lý lµ ch­a ®¶m b¶o c¬ së ph¸p lý. §Ó hoµn thiÖn ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ cÇn quy ®Þnh hµnh vi “lõa dèi” thay cho hµnh vi “lõa ®¶o” th× hîp lý h¬n. Bëi v× c¸c hîp ®ång kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn d­íi t¸c ®éng cña sù lõa dèi thay cho hµnh vi “ lõa ®¶o “ th× hîp lý h¬n. Bëi v× c¸c hiÖp kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn d­íi t¸c ®éng cña “sù lõa dèi” ®· ®ñ ®Ó hîp ®ång ®ã v« hiÖu, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i n©ng lªn thµnh hµnh vi “lõa ®¶o”. Bªn c¹nh hµnh vi “lõa dèi“ cã thÓ bæ sung thªm c¸c hµnh vi “lõa ®¶o” . §ång thêi bæ sung thªm c¸c hµnh vi c­ìng Ðp, ®e däa cña ng­êi ký hîp ®ång kinh tÕ còng lµm cho hîp ®ång ®ã v« hiÖu. Hîp ®ång v« hiÖu d­íi t¸c ®éng cña sù “®e do¹”. “§e do¹” lµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn nh»m lµm cho mét bªn trong hîp ®ång kh«ng cã c¬ héi, kh«ng kh¶ n¨ng thÓ hiÖn ý chÝ cña m×nh mét c¸ch tù nguyÖn sÏ lµm cho hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. Trong gi¸o tr×nh LuËt d©n sù cña tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi ë trang 219 cã ®Þnh nghÜa ®e do¹ nh­ sau : §e do¹ lµ sù t¸c ®éng cña mét bªn ®èi víi bªn kia cho bªn kia hä sî ph¶i giao kÕt hîp ®ång cã lîi cho bªn “®e do¹”. Trong Bé luËt d©n sù ®­îc ®Þnh nghÜa ë §iÒu 142 nh­ lµ hµnh vi cè ý cña 1 bªn nh»m lµm cho bªn kia sî h·i mµ thùc hiÖn giao dÞch d©n sù nh»m tr¸nh c¸c tæn thÊt vÒ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, danh dù, uy tÝn, nh©n phÈm cña b¶n th©n m×nh hoÆc giíi h¹n. §e do¹ lµ yÕu tè lµm cho sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn kh«ng phï hîp víi ý chÝ vµ nguyÖn väng thùc cña ng­êi tham gia giao dÞch d©n sù hay kh«ng. Hµnh vi c­ìng Ðp - theo luËt Anh - Mü – “C­ìng Ðp” tøc lµ dïng vò lùc hoÆc ®e do¹ dïng vò lùc cña mét bªn lµm cho bªn kia ph¶i ký hîp ®ång. Hµnh vi “c­ìng Ðp” rÊt ®a d¹ng vÝ dô: Tèng tï, khëi kiÖn, lµm lé bÝ mËt riªng t­, hay ®×nh c«ng ch¼ng h¹n lµm cho bªn kia sî h·i ph¶i ký hîp ®ång. Môc ®Ých cuèi cïng cña bªn c­ìng Ðp lµ ®Ó cã mét hîp ®ång th­êng lµ cã lîi cho m×nh, cã h¹i cho bªn kia buéc ph¶i ký . HËu qu¶ sÏ lµm hîp ®ång v« hiÖu hay hîp ®ång cã thÓ bÞ v« hiÖu. b- CÇn bæ sung thªm mét sè c¨n cø lµm cho hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu khi mµ vi ph¹m vÒ mÆt h×nh thøc hoÆc thiÕu mét trong nh÷ng ®iÒu kho¶n chñ yÕu®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 - Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ . Quy ®Þnh nµy chØ phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vÒ hîp ®ång kinh tÕ cã hiÖu lùc khi tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn ®· nªu ë (môc 2.2,4, ch­¬ng nµy ). Song nÕu c¨n cø vµo c¸c §iÒu 138 vµ §iÒu 141 - Bé luËt d©n sù th× cßn tån t¹i mét sè tr­êng hîp hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu nh­ lµ : + Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu do “gi¶ t¹o” trong ®ã hîp ®ång ®­îc x¸c lËp nh»m che ®Ëy mét hîp ®ång kh¸c mµ c¸c bªn thùc sù mong muèn thùc hiÖn thay hîp ®ång kinh tÕ ( §iÒu 138 - Bé luËt d©n sù ) + Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu do “nhÇm lÉn” lµ hîp ®ång ®­îc ký kÕt nh­ng cã sù nhÇm lÇn cña c¸c bªn tham gia vÒ ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña hîp ®ång nh­ ®èi t­îng, sè l­îng, chÊt l­îng, gi¸ c¶... dÉn ®Õn hîp ®ång v« hiÖu. “ThÕ nµo lµ nhÉm lÉn” : + Gi¸o tr×nh LuËt d©n sù cña §¹i häc luËt Hµ Néi ®Þnh nghÜa nhÇm lÉn lµ sù h×nh dung sai vÒ ®èi t­îng hay vÒ mét ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång.Ch¼ng h¹n hai bªn ký kÕt hîp ®ång mua b¸n g¹ch chÞu löa song khi ký hîp ®ång l¹i nhÇm sang g¹ch x©y dùng th«ng th­êng do mçi bªn cã sù hiÓu kh¸c nhau vÒ c¸c th«ng sè kü thuËt cña g¹ch chÞu löa. + NhÇm lÉn lµ viÖc c¸c bªn nghÜ r»ng m×nh ®ang tho¶ thuËn vÒ mét ®iÒu kiÖn cô thÓ song mçi bªn l¹i cã nhËn thøc kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn ®ã. Ch¼ng h¹n A vµ B ký hîp ®ång mua b¸n g¹ch nãi trªn lµ vÝ dô. ë mét sè n­íc “nhÇm lÉn” ®­îc ®Þnh nghÜa lµ niÒm tin kh«ng phï hîp víi thùc tÕ, suy ra c¸i nghÜ trong ®Çu kh«ng phï hîp víi c¸i thùc tÕ. NhÇm lÉn x¶y ra do nhiÒu nguyªn nh©n. Theo Ph¸p luËt ViÖt Nam, ®¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c nguyªn nh©n sau: - Do sù kh¸c nhau vÒ ng«n ng÷ : NghÜa lµ, trong giao dÞch, viÖc hiÓu ®óng, chÝnh x¸c ý chÝ cña nhau lµ hÕt søc cÇn thiÕt, lµ ®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc x¸c lËp, thùc hiÖn tèt c¸c hîp ®ång. V× vËy, viÖc sö dông tiÕng phæ th«ng ®µm ph¸n, so¹n th¶o hîp ®ång lµ hÕt søc quan träng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c bªn cïng hiÒu, dÔ hiÓu tr¸ch ®­îc t×nh tr¹ng hiÓu lÇm, dÉn tíi viÖc thùc hiÖn hîp ®ång sai, g©y thiÖt h¹i cho c¶ 2 bªn. ViÖc dïng tiÕng phæ th«ng trong quan hÖ víi ng­êi ngoµi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc dÞch thuËt ra tiÕng n­íc ngoµi, gióp cho ng­êi n­íc ngoµi hiÓu ®óng ®¾n ý chÝ cña chóng ta ®Ó viÖc thùc hiÖn hîp ®ång cã hiÖu qu¶ cao, thiÕt thùc gãp phÇn cñng cè mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c bªn nãi riªng vµ quan hÖ ngo¹i giao n­íc ngoµi nãi chung. - Do diÔn ®¹t sai : NghÜa lµ khi ký kÕt (so¹n th¶o) hîp ®ång ph¶i chän nh÷ng tõ ng÷, viÕt nh÷ng c©u v¨n sao cho chØ ®­îc hiÓu mét nghÜa, tr¸nh dïng nh÷ng tõ hoÆc viÕt nh÷ng c©u cã thÓ hiÓu hai, ba nghÜa . VÝ dô: Bªn B ph¶i thanh to¸n cho bªn A b»ng ngo¹i tÖ. ý ®å cña bªn A lµ muèn ®­îc thanh to¸n b»ng ®« la Mü (USD) nh­ mäi tr­êng hîp lµm ¨n thiÖn chÝ kh¸c, nh­ng bªn B l¹i thanh to¸n ®ång Róp cña Nga b»ng ngo¹i tÖ nªn kh¶ n¨ng giao dÞch rÊt yÕu vµ gi¸ trÞ kh«ng æn ®Þnh, kÐm hiÖu lùc rÊt nhiÒu so víi ®ång ®« la Mü (USD). - Do sù kh¸c nhau vÒ tiªu chÝ, nhÊt lµ tiªu chÝ kü thuËt ®Ó x¸c ®Þnh phÈm chÊt hµng ho¸, dÞch vô. Do sù bÊt cÇn cña nh÷ng ng­êi tham gia ký kÕt hîp ®ång. Trªn c¬ së nµy, cÇn bæ sung thªm mét sè tr­êng hîp hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn h¬n Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ . KÕt luËn Hîp ®ång kinh tÕ lµ mét chÕ ®Þnh ®Æc thï cña ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa. §ã lµ mét lo¹i hîp ®ång xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ cã kÕ ho¹ch dùa trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt . Trong c¬ chÕ tËp trung thèng nhÊt, hîp ®ång kinh tÕ cã nh÷ng vai trß vµ chøc n¨ng cùc kú “vÜ ®¹i”, hîp ®ång kinh tÕ ®­îc coi lµ c«ng cô c¬ b¶n ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, gãp phÇn x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc, ®¶m b¶o chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, lµ c¬ së c«ng t¸c tÝn dông vµ thanh to¸n. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi ®Êt n­íc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, Bé luËt d©n sù vµ gÇn ®©y nhÊt lµ LuËt Th­¬ng m¹i ngµy10/5/1997 ®· ra ®êi cã nhiÒu luËt gia cho r»ng, Ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ ®· “hÕt ®Êt” tån t¹i. Nh­ng theo t«i, kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ vÉn cÇn thiÕt ®­îc duy tr×: + VÒ mÆt häc thuËt, hiÖn nay ch­a cã kh¸i niÖm nµo, kÓ c¶ kh¸i niÖm hîp ®ång th­¬ng maÞ cã thÓ thay thÕ ®­îc kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ v× nã cã néi hµm riªng cña nã. Th­¬ng m¹i lµ mua b¸n hµng ho¸ nªn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh nh­: VËn t¶i, Ng©n hµng, du lÞch, x©y dùng, hµng kh«ng, hµng h¶i b¶o hiÓm, mua b¸n cæ phiÕu th× kh«ng ®­îc coi lµ cã tÝnh chÊt th­¬ng m¹i. C¸c dÞch vô liªn quan ®Õn mua b¸n hµng ho¸ theo luËt Th­¬ng M¹i gåm: §¹i diÖn th­¬ng m¹i, m« giíi th­¬ng m¹i, uû th¸c mua b¸n hµng ho¸, gia c«ng th­¬ng m¹i, ®Êu gi¸ hµng ho¸, dÞch vô giao nhËn kho vËn, dÞch vô gi¸m ®Þnh hµng ho¸, qu¶ng c¸c th­¬ng m¹i, héi trî, triÓn l·m th­¬ng m¹i. Nh­ vËy kh¸i niÖm th­¬ng m¹i cã néi hµm rÊt hÑp. Th­¬ng m¹i lµ mét lÜnh vùc cña ho¹t ®éng kinh tÕ, hîp ®ång th­¬ng m¹i lµ mét d¹ng cña hîp ®ång kinh tÕ . + ViÖc duy tr× kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ bªn c¹nh kh¸i niÖm hîp ®ång d©n sù nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh chóng mét c¸ch tèt h¬n. Nh­ vËy, viÖc duy tr× ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt Ph¸p lªnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1989 lµ mét b­íc ph¸t triÓn míi cña ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ ë n­íc ta, thÓ chÕ ho¸ ®­îc t­ t­ëng ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. Ph¸p lÖnh nµy ®· quy ®Þnh râ rµng vÒ h×nh thøc, néi dung, c¸ch thøc ký kÕt vµ thùc hiÖn còng nh­ c¸c nguyªn t¾c cña hîp ®ång kinh tÕ . Sau h¬n 10 n¨m ra ®êi vµ ph¸t triÓn, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1989 ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ míi, ®ãng vai trß lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó Nhµ n­íc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, ®ång thêi lµ ph­¬ng tiÖn h÷u hiÖu gióp c¸c nhµ kinh doanh cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp cña m×nh. Tuy nhiªn, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1989 ®­îc ban hµnh vµo thêi kú ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, khi mµ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ch­a ®Þnh hµnh, tri thøc cña chóng ta vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn thiÕu, bëi vËy nhiÒu quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh ®Õn nay ®· béc lé nh÷ng ®iÓm yÕu kÐm, nhiÒu quy ®Þnh kh«ng cßn phï hîp, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thùc tiÔn cuéc sèng. Yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch nghiªm tóc nh»m hoµn thiÖn Ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ. LuËn v¨n ®· thùc hiÖn nghiªn cøu tæng qu¸t vÒ kh¸i niÖm ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ, c¸c nguyªn t¾c ký kÕt, c¸ch thøc ký kÕt, còng nh­ c¸c néi dung cÇn tho¶ thuËn trong hîp ®ång khi ký kÕt ... mét sè vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ. Trªn c¬ së ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, LuËn v¨n cã ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m gãp phÇn cho viÖc söa ®æi vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ. Hy väng r»ng, cïng víi c¸c quy ®Þnh c¬ b¶n cã tÝnh nguyªn t¾c cña Bé luËt d©n sù, c¸c quy ®Þnh cña LuËt Th­¬ng m¹i, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ míi sÏ t¹o thµnh hÖ thèng ph¸p luËt vÒ hîp ®ång, lµ chç dùa tin cËy cña c¸c chñ thÓ kinh doanh khi thùc hiÖn c¸c giao dÞch kinh tÕ Tµi liÖu tham kh¶o Hîp ®ång kinh tÕ vµ c¸c h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ. ThS. NguyÔn ThÞ KhÕ - NXB §ång Nai. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña LuËt kinh tÕ, LuËt s­ NguyÔn Th¸i LuËt gia Nguyªn Trung, An Minh - NXB Thèng kª. Hîp ®ång kinh tÕ, thuéc tæ LuËt häc Uû ban khoa häc x· héi - NXB khoa häc. Bµn vÒ hîp ®ång kinh tÕ. D­¬ng §¨ng Huª. Nh÷ng lçi th­êng gÆp trong ký kÕt hîp ®ång d©n sù, kinh tÕ ngo¹i th­¬ng. LuËt gia NguyÔn ThÝch Th¶o, Lª NguyÔn Thµnh Nam - NXB Thèng kª Gi¸o tr×nh LuËt Kinh tÕ - §¹i häc LuËt Hµ Néi. Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n, n¨m 1966. Gi¸o tr×nh LuËt H×nh sù - §¹i häc LuËt Hµ Néi. NXB C«ng an nh©n d©n, n¨m 1966. Th«ng tin chuyªn ®Ò - ViÖn nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý - Bé t­ ph¸p - th¸ng 10 n¨m1999. T¹p chÝ LuËt häc §¹i häc LuËt Hµ Néi, c¸c sè n¨m 1999. T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt - ViÖn nghiªn cøu Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt, c¸c sè 1998, 1999.