Luận văn Mô hình dòng lưu kim chiết khấu trong thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam -Một số đề xuất cải tiến

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------------------------------------------------ Nguyễn Văn Tuấn MÔ HÌNH DÒNG LƯU KIM CHIẾT KHẤU TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM -MỘT SỐ ĐỀ XUẤT CẢI TIẾN- LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2007 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------------------------------------------------ Nguyễn Văn Tuấn MÔ HÌNH DÒNG LƯU KIM CHIẾT KHẤU TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM -MỘT SỐ ĐỀ XUẤT CẢI TIẾN- Chuyên ngành : Kinh tế phát triển Mã số : 60.31.05 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học : TS. Hay Sinh TP. Hồ Chí Minh – Năm 2007 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Những kết quả và các số liệu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước nhà trường về sự cam đoan này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2007 Tác giả Nguyễn Văn Tuấn 4 Trong quá trình nghiên cứu đề tài và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và đầy trách nhiệm của TS. Hay Sinh, giảng viên trường Đại học kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi cũng đã nhận được sự động viên, giúp đỡ hết lòng của các đồng nghiệp, bạn bè và những người thân yêu. Kính gởi đến TS. Hay Sinh và mọi người lời tri ân sâu sắc. 5 MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan ii Lời cảm ơn iii Mục lục iv Danh mục các chữ viết tắt vii Danh mục các bảng, biểu ix Danh mục các hình, các hộp, các đồ thị x LỜI MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 15 1.1. THẨM ĐỊNH GIÁ VÀ THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 16 1.1.1. Khái niệm về thẩm định giá 16 1.1.2. Doanh nghiệp, giá trị doanh nghiệp, và thẩm định giá doanh nghiệp 17 1.1.3. Mục tiêu thẩm định giá doanh nghiệp 18 1.1.4. Cơ sở thẩm định giá doanh nghiệp 20 1.1.5. Nguyên tắc thẩm định giá doanh nghiệp 20 1.1.6. Quy trình thẩm định giá doanh nghiệp 22 1.2. KHÁI LƯỢC VỀ CÁC PHƯƠNG PHÁP THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP PHỔ BIẾN 24 1.2.1. Các phương pháp thẩm định giá dựa vào bảng cân đối kế toán 26 1.2.1.1. Giá trị sổ sách 27 1.2.1.2. Giá trị sổ sách điều chỉnh 27 1.2.1.3. Giá trị thanh lý 28 1.2.1.4. Giá trị thay thế 28 1.2.2. Các phương pháp thẩm định giá dựa vào bảng báo cáo thu nhập 29 1.2.2.1. Sử dụng tỷ số giá-thu nhập (PER) 29 1.2.2.2. Sử dụng tỷ số giá-doanh thu (PS) 31 1.2.2.3. Các tỷ số khác 32 1.2.3. Các phương pháp thẩm định giá dựa vào lợi thế thương mại 33 6 1.2.3.1. Mô hình cổ điển 34 1.2.3.2. Mô hình UEC giản lược 34 1.2.3.3. Mô hình UEC 35 1.2.3.4. Mô hình gián tiếp 35 1.2.3.5. Mô hình trực tiếp (hay Anglo-Saxon) 36 1.2.4. Các phương pháp thẩm định giá dựa vào dòng lưu kim chiết khấu 36 1.2.4.1. Vị trí của các mô hình dòng lưu kim chiết khấu trong công tác thẩm định giá doanh nghiệp 36 1.2.4.2. Mô hình DCF tổng quát 38 1.2.4.3. Các biến thể của mô hình DCF 39 1.2.4.4. Khái quát về các mô hình điều chỉnh tỷ suất chiết khấu 40 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 48 CHƯƠNG 2. MÔ HÌNH DÒNG LƯU KIM CHIẾT KHẤU VÀ CÁC BIẾN THỂ CỦA NÓ 50 2.1. CÁC MÔ HÌNH ĐIỀU CHỈNH TỶ SUẤT CHIẾT KHẤU 51 2.1.1. Mô hình DDM 51 2.1.2. Mô hình FCFE 52 2.1.3. Mô hình FCFF 54 2.1.4. Công thức tổng quát cho các phiên bản tăng trưởng của các mô hình điều chỉnh tỷ suất chiết khấu 55 2.2. CÁC MÔ HÌNH TƯƠNG ĐƯƠNG CHẮC CHẮN 56 2.3. CÁC MÔ HÌNH THU NHẬP VƯỢT TRỘI 58 2.3.1. Mô hình EVA 58 2.3.2. Mô hình EP 59 2.3.3. Mô hình CFROI 60 2.4. MÔ HÌNH GIÁ TRỊ HIỆN TẠI HIỆU CHỈNH (APV) 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 62 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VẬN DỤNG MÔ HÌNH DCF TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM 64 3.1. BỐI CẢNH THỰC HIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở NƯỚC TA 65 3.2. KHUÔN KHỔ PHÁP LÝ CHO CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP 67 7 3.3. THỰC TRẠNG VẬN DỤNG CÁC MÔ HÌNH DCF TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM THỜI GIAN QUA 69 3.3.1. Tổng quan về việc vận dụng các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp ở nước ta 69 3.3.2. Thực trạng vận dụng các mô hình DCF trong thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam thời gian qua 71 3.3.2.1. Về nội dung của phương pháp DCF 74 3.3.2.2. Về kỹ thuật dự báo dòng lưu kim kỳ vọng 75 3.3.2.3. Về kỹ thuật ước lượng tỷ suất chiết khấu 79 3.3.2.4. Về vấn đề ước lượng tốc độ tăng trưởng kỳ vọng 79 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 80 CHƯƠNG 4. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT CẢI TIẾN VIỆC VẬN DỤNG MÔ HÌNH DCF TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM 82 4.1. VẤN ĐỀ DỰ BÁO DÒNG LƯU KIM KỲ VỌNG 83 4.1.1. Một số gợi ý chính sách 83 4.1.2. Các đề xuất cải tiến cụ thể 85 4.1.2.1. Thu thập và chuẩn bị dữ liệu 87 4.1.2.2. Vận dụng mô hình dự báo thích hợp 88 4.1.2.3. Đo lường sai số dự báo và chọn lựa mô hình thích hợp 93 4.1.2.4. Hiệu chỉnh kết quả dự báo 94 4.2. VẤN ĐỀ ƯỚC LƯỢNG TỶ SUẤT CHIẾT KHẤU 95 4.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH KHÁC 102 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 103 LỜI KẾT LUẬN 105 Danh mục công trình của tác giả xi Danh mục tài liệu tham khảo xii CÁC PHỤ LỤC [các trang từ PL1-1 đến PL3-38] Phụ lục 1. Mô hình tăng trưởng ổn định Gordon trong định giá cổ phiếu PL1-1 Phụ lục 2. Trích minh hoạ số 1 và số 2 của phụ lục số 2, ban hành theo Thông tư số 126/2004/TT-BTC ngày 04.12.2004 của Bộ Tài chính PL2-3 Phụ lục 3. Tổng quan về dự báo theo mô hình dãy số thời gian và ví dụ minh họa cho gợi ý chính sách PL3-9 8 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT ChRữ tắtR Tiếng Anh Tiếng Việt 1 APV Adjusted present value model Mô hình giá trị hiện tại hiệu chỉnh 2 CAPM The capital asset pricing model Mô hình định giá tài sản vốn 3 CF Cash flow Lưu kim 4 CFROI Cash flow return on investment model Mô hình dòng lưu kim thu nhập trên vốn đầu tư 5 DCF Discounted cash flow valuation approach Phương pháp thẩm định giá dựa vào dòng lưu kim chiết khấu 6 DDM Dividend discount model Mô hình chiết khấu cổ tức 7 DNNN Doanh nghiệp Nhà nước 8 EBIT Earnings before interest and tax Thu nhập trước thuế và lãi 9 EBITDA Earnings before interest, tax, depreciation, and amortization Thu nhập trước thuế, lãi vay, và khấu hao 10 EP Economic profit model Mô hình lợi nhuận kinh tế 11 EPS Earnings per share Thu nhập trên mỗi đơn vị cổ phần thông thường 12 ERG Earnings growth rate Tỷ suất tăng trưởng thu nhập 13 ERM Excess return models Mô hình thu nhập vượt trội 14 EVA Economic value added model Mô hình giá trị gia tăng kinh tế 15 FCFE Free cash flow to equity discount model Mô hình chiết khấu dòng lưu kim tự do của vốn chủ sở hữu 9 TT ChRữ tắtR Tiếng Anh Tiếng Việt 16 FCFF Free cash flow to firm discount model Mô hình chiết khấu dòng lưu kim tự do của doanh nghiệp 17 IPO Initial Public Offering Phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng 18 NI Net income Thu nhập ròng 19 PAYOUT Dividend payout ratio Tỷ lệ chi trả cổ tức 20 PER Price-Earnings Ratio Tỷ số giá-thu nhập 21 PS Price to sales Tỷ số giá-doanh thu 22 RRM Risk and return models Mô hình lợi nhuận và rủi ro 23 TV Terminal value Giá trị kết thúc 24 UEC Union of European accounting experts Hiệp hội các chuyên gia kế toán Châu Âu 25 WACC Weighted average cost of capital Chi phí sử dụng vốn bình quân gia quyền 10 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 1.1 Phân loại các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp chủ yếu 24 Bảng 1.2 Các phương pháp thẩm định giá dựa vào dòng lưu kim chiết khấu 40 Bảng 3.1 Một ví dụ minh họa không chuẩn mực 77 Bảng 4.1 Dãy số tiền sử về lợi nhuận ròng của doanh nghiệp A 87 Bảng 4.2 Kết quả hồi quy 4 mô hình xu thế (từ SPSS) 92 Bảng 4.3 Đo lường sai số dự báo của các mô hình 93 Bảng 4.4 Kết quả dự báo về lợi nhuận ròng của doanh nghiệp 94 Bảng 4.5 Dữ liệu về lợi nhuận và VN-index theo quý 98 Bảng 4.6 Kiểm định Durbin-Watson (từ SPSS) 101 11 DANH MỤC CÁC HÌNH, CÁC HỘP, CÁC ĐỒ THỊ Trang Hình 1.1 Các phương pháp thẩm định giá được sử dụng phổ biến nhất 37 Hình 2.1 Các phiên bản tăng trưởng của mô hình điều chỉnh tỷ suất chiết khấu: Tăng trưởng ổn định, tăng trưởng hai giai đoạn, và tăng trưởng ba giai đoạn 55 Hộp 3.1 Đổi mới DNNN, một yêu cầu tất yếu. 65 Hộp 3.2 Định giá doanh nghiệp chưa chuyên nghiệp 70 Hình 4.1 Biểu đồ phân tán biểu diễn lợi nhuận sau thuế theo thời gian 91 Hình 4.2 Các phương trình xu thế mô tả biến động của dãy số tiền sử 92 Hình 4.3 Các đường xu thế mô tả biến động của dãy số tiền sử (từ SPSS) 93 Hình 4.4 Phương trình hồi quy giữa %ΔLợi nhuận và %ΔVN-index 99 Hình 4.5 Tóm tắt kết quả hồi quy giữa %ΔLợi nhuận và %ΔVN-index 99 Hình 4.6 Biểu đồ phần dư theo biến độc lập %ΔVN-index 100 Hình 4.7 Biểu đồ phần dư theo thời gian 101 12 LỜI MỞ ĐẦU BỐI CẢNH VÀ LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI Trong vài năm trở lại đây chúng ta đã được chứng kiến những đổi thay kỳ diệu của thị trường chứng khoán Việt Nam. SRựR phát triển mạnh mẽ này đã chứng tỏ thị trường chứng khoán ngày càng trở thành một kênh đầu tư quan trọng của các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, đồng thời là một kênh huy động vốn hiệu quả của chính phủ cũng như các doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo đánh giá của giới chuyên môn, thị trường chứng khoán Việt Nam đang gánh chịu những tác động rất lớn của hiệu ứng tâm lý bầy đàn đến từ các nhà đầu tư cá nhân không chuyên nghiệp. Bị dẫn dắt bởi vô số các tin đồn, giao dịch của các nhà đầu tư này có thể làm cho giá trị thị trường của cổ phiếu không phản ánh đúng đắn giá trị nội tại của doanh nghiệp. Hố cách giữa giá trị nội tại và giá trị thị trường của doanh nghiệp niêm yết càng lớn, thì khi thị trường điều chỉnh, rủi ro cho các nhà đầu tư càng cao. Do đó, để đảm bảo cho thị trường chứng khoán hoạt động hiệu quả, ổn định và bền vững, một trong những đòi hỏi cấp thiết được đặt ra là giá trị nội tại của doanh nghiệp niêm yết cần phải được thẩm định một cách đáng tin cậy, và thông tin này phải đến được các nhà đầu tư nào có nhu cầu, để giúp họ có cơ sở cho việc ra các quyết định đầu tư hợp lý. Trên góc độ của doanh nghiệp huy động vốn, việc ước lượng một cách đúng đắn giá trị nội tại của doanh nghiệp mình sẽ là cơ sở quan trọng cho việc xác định giá khởi điểm của cổ phiếu trong đấu giá một cách phù hợp. Điều này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của bản thân doanh nghiệp và các nhà đầu tư, mà còn đảm bảo cho sự thành công của việc phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO). Bên cạnh đó, việc thẩm định giá doanh nghiệp cũng là một trong những công tác quan trọng của quy trình cổ phần hoá các doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước ở 13 Việt Nam thời gian qua. Bên cạnh những thành công rất đáng ghi nhận, quá trình cổ phần hoá cũng gặp phải những hạn chế và vướng mắc nhất định, đặc biệt là trong việc xác định giá trị phần vốn Nhà nước trong doanh nghiệp khi cổ phần hóa. Theo quy định hiện hànhTPF1FPT, việc thẩm định giá DNNN trong cổ phần hoá được thực hiện theo 2 phương pháp chủ yếu là: (i) phương pháp giá trị tài sản thuần, và (ii) phương pháp dòng lưu kim chiết khấu. Tổ chức tư vấn thẩm định giá cũng có thể lựa chọn “các phương pháp khác” để thẩm định giá với điều kiện là các phương pháp khác này phải đảm bảo tính khoa học, phản ảnh thực chất giá trị doanh nghiệp, và được quốc tế áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, trên thực tế, việc vận dụng các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp này ở nước ta trong thời gian qua đã bộc lộ khá nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả và tiến độ cổ phần hóa DNNN. Thậm chí, không loại trừ khả năng do tính toán không đủ, hoặc thiếu chính xác giá trị phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp, dẫn đến tình huống thất thoát công sản trong quá trình cổ phần hóa. Báo cáo của Uỷ ban thường vụ Quốc hội khoá XI (UBTVQH11, 2006) về kết quả giám sát việc thực hiện cổ phần hoá DNNN năm 2006 mô tả một thực trạng là hầu hết các doanh nghiệp đều áp dụng phương pháp tài sản để định giá doanh nghiệp, nhưng chủ yếu vẫn là tính giá trị doanh nghiệp theo sổ kế toán. Việc tính giá trị tiềm năng, như: thương hiệu, danh tiếng, lợi thế thương mại, giá trị thị phần, khả năng phát triển trong tương lai chỉ được tính áng chừng, chưa có cách tính toán phù hợp, và cũng rất ít doanh nghiệp áp dụng. Trong khi đó, phương pháp dòng lưu kim chiết khấu có nhiều ưu thế hơn lại không được lựa chọn như là một phương pháp chủ đạo Hơn nữa, quá trình toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế làm cho vấn đề sáp nhập và hợp nhất doanh nghiệp trở thành một xu thế không thể đảo ngược được. Làn sóng không thể đảo ngược được ấy cũng đã lan đến Việt Nam, và trở thành mối TP 1 PT Nghị định 109/2007/NĐ-CP ngày 26.06.2007 của Chính phủ về chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần ; và Thông tư 146/2007/TT-BTC ngày 06/12/2007 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định này. 14 bận tâm thường trực của các nhà quản lý doanh nghiệp cũng như các nhà hoạch định chính sách TPF2FPT. Việc thương lượng để hợp nhất và sáp nhập có thể mất rất nhiều thời gian nhằm giải quyết vô số các vấn đề phức tạp thuộc nhiều khiá cạnh khác nhau. Nhưng có lẽ một trong những câu hỏi quan trọng nhất cần đạt được sự đồng thuận của các bên liên quan đó là: chúng ta sẵn lòng trả bao nhiêu cho vụ này? Và đâu là mức giá thích hợp để thương lượng? Để trả lời các câu hỏi đó, các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp đóng một vai trò then chốt. Trong khi vấn đề thẩm định giá doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng và cấp thiết, thì các tài liệu Việt ngữ giới thiệu một cách có hệ thống và toàn diện về nó hiện vẫn còn rất hiếm hoi. Hố cách giữa nhu cầu thị trường về những lao động am hiểu lãnh vực thẩm định giá doanh nghiệp và năng lực cung ứng của các cơ sở đào tạo vẫn chưa được lấp đầy. Ngoại trừ các trường đại học trọng điểm thuộc khối kinh tế có chuyên ngành thẩm định giá, nhiều trường đại học địa phương (trong đó có trường Đại học Đà Lạt) thậm chí không có cán bộ giảng dạy được đào tạo bài bản về chuyên ngành này. Chúng tôi cho rằng chính sự thiếu vắng đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm là một trong những nguyên nhân làm cho “độ tin cậy về chất lượng định giá doanh nghiệp của nhiều tổ chức cung ứng dịch vụ còn hạn chế” (UBTVQH11, 2006: 7). Bối cảnh nêu trên đã đặt ra yêu cầu cấp bách phải nghiên cứu, hệ thống hoá các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp, đặc biệt là những phương pháp tiên tiến trên thế giới, nhằm làm cơ sở cho quá trình hoạch định chính sách, cũng như TP 2 PT Báo Người lao động Online, trong bản tin kinh tế số ra ngày 11.07.2007, phóng viên Trang Châu dẫn nguồn tin về cuộc Hội thảo “mua bán và sáp nhập doanh nghiệp” diễn ra ngày 10.07.2007 tại TP. HCM cho biết: “...Trên thế giới, trong 10 năm trở lại đây, hoạt động M&A [hợp nhất và sáp nhập (Mergers & Acquisi tions - M&A)] diễn ra rầm rộ và tạo thành cơn sốt ở nhiều nước phát triển và đang phát triển. Số lượng FDI được thực hiện theo hình thức M&A chiếm tỉ trọng lớn từ 57% - 80% tổng FDI thế giới. Tại VN, theo số liệu của Hãng Kiểm toán PricewaterhouseCoopers (PwC), năm 2005, có 18 vụ sáp nhập với tổng giá trị 61 triệu USD. Năm 2006, số vụ sáp nhập tăng gần gấp đôi, có 32 vụ với tổng giá trị 245 triệu USD. Trong năm nay và vài năm tới, hoạt động M&A sẽ phát triển nhanh chóng tại VN, đặc biệt là trong các ngành ngân hàng, dịch vụ tài chính, hàng tiêu dùng, dệt may, bán lẻ...” 15 thúc đẩy việc vận dụng một cách rộng rãi các phương pháp này vào những lãnh vực có liên quan ở Việt Nam. Đồng thời, một yêu cầu khác cũng không kém phần quan trọng là phải xem xét khả năng cải tiến một số khiá cạnh kỹ thuật khi vận dụng phương pháp dòng lưu kim chiết khấu (DCF), nhằm góp phần nâng cao độ tin cậy của kết quả thẩm định giá và tính phù hợp của mô hình này trong điều kiện thực tiễn nước ta. TỔNG QUAN VỀ NHỮNG NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN Mặc dù vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết trong tài chính doanh nghiệp hiện đại và tài chính phát triển, nhưng hiếm có vấn đề nào lại phức tạp về quan điểm, đa dạng trong cách thức tiếp cận, và gây ra nhiều tranh cãi như vấn đề thẩm định giá doanh nghiệp. Dựa trên những nền tảng giả định khác nhau, các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp khác nhau sẽ cho ra những kết quả khác nhau. Thậm chí, cùng một phương pháp thẩm định giá, nhưng do cách thức ước lượng các tham số đầu vào khác nhau, nên kết quả đầu ra có thể cũng khác nhau. Do vậy, thẩm định giá doanh nghiệp không chỉ là một trong những chủ đề thường xuyên được những nhà nghiên cứu tài chính công ty thảo luận, mà nó còn thu hút sự quan tâm sâu sắc của những nhà hoạch định chính sách tài chính phát triển. Nó thường xuyên được thảo luận vì lẽ dường như chưa có nhà nghiên cứu nào cảm thấy hài lòng về các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp hiện có. Mỗi một phương pháp thẩm định giá đều có những lý lẽ biện minh cho sự tồn tại của nó, và vấn đề là ở chỗ làm thế nào để lựa chọn được một (hoặc một vài) phương pháp thích hợp nhất trong những điều kiện cụ thể. Trong khi chưa có một phát kiến mới mẻ nào về vấn đề thẩm định giá doanh nghiệp, các cuộc tranh luận dường như ngả theo chiều hướng tìm kiếm những cải tiến cho các mô hình hiện hữu. Pablo Fernández (2004) đã khái quát hoá các nhóm phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp hiện được sử dụng phổ biến trên thế giới, và chỉ ra những sai lầm thường gặp khi vận dụng các phương pháp thẩm định giá này vào thực tiễn. 16 Ông cũng tập trung khảo sát sâu về phương pháp DCF và tổng kết rằng hiện nay trên thế giới, có rất nhiều mô hình khác nhau được xây dựng (dựa trên nền tảng của những lý thuyết khác nhau) liên quan đến việc ứng dụng phương pháp DCF trong thẩm định giá doanh nghiệp (Pablo Fernández, 2006)TPF3FPT. Aswath DamodaranTPF4FPT(2006) đã nghiên cứu tổng kết một số vấn đề về lý thuyết và thực nghiệm liên quan đến thẩm định giá doanh nghiệp, đồng thời chỉ ra những khuynh hướng và thách thức đối với các nghiên cứu về lãnh vực này trong thời gian tới, bao gồm: ƒ Một là sự tập trung nghiên cứu đã dịch chuyển từ việc định giá cổ phiếu (thông qua các mô hình như mô hình chiết khấu cổ tức) sang việc định giá doanh nghiệp, mà biểu hiện là sự tăng cường sử dụng các mô hình thẩm định giá trong quá trình mua bán, hợp nhất và tái cấu trúc doanh nghiệp. ƒ Hai là sự dịch chuyển dòng chảy đầu tư từ những thị trường đã phát triển sang các thị trường mới nổi ở khu vực Châu Á và Châu Mỹ La tinh đã buộc các nhà nghiên cứu phải xem xét lại những giả định khi áp dụng các mô hình thẩm định giá. Đặc biệt, mối quan hệ qua lại giữa quản trị doanh nghiệp và giá trị doanh nghiệp, và câu hỏi làm thế nào để xử lý một cách tốt nhất những rủi ro về kinh tế và chính trị mang tính địa phương ở các thị trường mới nổi đã trở thành những chủ đề nghiên cứu quan trọng. ƒ Ba là sự gia nhập của các doanh nghiệp trẻ vào các thị trường đã đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải quan tâm tới những câu hỏi liên quan đến vấn đề ước lượng: Làm thế nào để ước lượng một cách tốt nhất doanh thu và lợi TP 3 PT Pablo Fernández (2006), “Valuing companies by cash flow discounting: Ten methods and nine theories”, SSRN-Social Science Research Network, HTU truy cập ngày 07.07.2007. Pablo Fernández có bằng tiến sĩ chuyên ngành tài chính của Đại học Harvard vào năm 1989, hiện là giáo sư của IESE Business School, University of Navarra, Tây Ban Nha. TP 4 PT Aswath Damodaran là Giáo sư chuyên ngành tài chính của the Stern School of Business, New York University. Ông có bằng thạc sĩ Quản trị kinh doanh và bằng tiến sĩ của The University of California at Los Angeles. Những nghiên cứu của ông tập trung vào vấn đề thẩm định giá, quản lý danh mục đầu tư và tài chính doanh nghiệp ứng dụng. Các bài viết, bài giảng và nghiên cứu của ông có thể được tìm thấy trên trang web: Damodaran Online, theo đường dẫn HTU 17 nhuận của doanh nghiệp trẻ có một ý tưởng thú vị về sản phẩm nhưng lại chưa có các sản phẩm có thể mua bán được? và làm thế nào để dự báo nhu cầu tái đầu tư và tỷ suất chiết khấu cho các doanh nghiệp này? ƒ Bốn là đặc thù của những thị trường mới nổi và những doanh nghiệp trẻ đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải xem xét lại sự lệ thuộc của họ vào các số liệu trên các báo cáo tài chính mà họ đã sử dụng cho quá trình thẩm định giá của mình, cũng như phải cho phép thực hiện những điều chỉnh đặc biệt trong nền tảng của quy trình thẩm định (về những tham số đo lường rủi ro, tỷ lệ nợ, tốc độ tăng trưởng kỳ vọng...). Nói chung, cần phải có những mô hình thẩm định giá năng động hơn so với các mô hình ổn định mà chúng ta đang sử dụng một cách mặc định hiện nay. ƒ Năm là tầm quan trọng của chiến lược doanh nhiệp đối với giá trị của doanh nghiệp đó ngày càng gia tăng. Việc hiểu được vì lẽ gì mà một doanh nghiệp kiếm được thu nhập vượt trội trên vị trí dẫn đầu và tại sao những khoản thu nhập vượt trội này lại có thể đạt được trong bối cảnh cạnh tranh là điều kiện tiên quyết cho một quy trình thẩm định tốt. ƒ Cuối cùng, sự tăng cường sức mạnh trong tính toán (nhờ máy vi tính) và việc dễ dàng tiếp cận các công cụ thống kê đã mở ra cánh cửa cho việc ứng dụng các cách thức phức tạp trong thẩm định giá. Tuy nhiên, điều đó cũng làm gia tăng tiềm năng các công cụ này bị lạm dụng. Bởi vậy, rất cần thiết phải có những nghiên cứu về việc làm thế nào để kết hợp các công cụ thống kê hiện đại với công tác thẩm định giá truyền thống. Xuất phát từ những đặc thù của các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và chưa được niêm yếtTPF5FPT, trong một tài liệu được công bố gần đây của mình, Aswath Damodaran (2001) đã nêu lên những điều chỉnh đối với mô hình DCF khi vận dụng TP 5 PT Chẳng hạn như: (i) Cổ phiếu của những doanh nghiệp này có tính thanh khoản kém hơn so với các công ty cổ phần đã niêm yết ; (ii) Sự thiếu vắng dữ liệu về giá cổ phiếu trong quá khứ ; (iii) Chủ sở hữu các doanh nghiệp này có khuynh hướng đổ phần lớn tài sản của mình vào doanh nghiệp, nên khả năng đa dạng hoá đầu tư và phân tán rủi ro của ông ta thấp... 18 cho loại hình doanh nghiệp có quy mô nhỏ, và đề xuất những kỹ thuật khác nhau để tính toán các tham số đầu vào của mô hình này, chẳng hạn như: (i) vấn đề ước lượng hệ số bê-ta để đo lường rủi ro của doanh nghiệp nhỏ và tính toán chi phí sử dụng vốn chủ sở hữu ; hay (ii) vấn đề làm thế nào để ước tính tốc độ tăng trưởng kỳ vọng dựa trên dãy số liệu quá khứ của các doanh nghiệp này... Nghiên cứu nêu trên của Aswath Damodaran có thể là một gợi ý tốt cho những nỗ lực tìm kiếm giải pháp cải tiến cách làm hiện hữu khi vận dụng mô hình DCF ở Việt Nam, bởi đa phần các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nước ta cũng có những nét đặc thù giống như những gì mà Damodaran đã đề cập. Michael J. Mauboussin (2006) cũng chỉ ra những lỗi lầm tiềm ẩn trong quá trình vận dụng mô hình DCF. Ông trích lời các nhà nghiên cứu khác để nhấn mạnh rằng mô hình DCF là phương pháp linh hoạt và chính xác nhất để thẩm định dự án và thẩm định giá doanh nghiệp. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng những sai sót trong việc ước lượng các thành phần quan trọng của mô hình DCF sẽ dẫn tới những sai lầm nghiêm trọng trong kết quả thẩm định giá theo mô hình này. Ở Việt Nam, trong thời gian gần đây, cũng đã có một số nghiên cứu về vấn đề thẩm định giá doanh nghiệp. Vương Đức Hoàng Quân và Nguyễn Thị Thiền Quyên (2004) đã chỉ ra một số bất cập của các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp hiện đang được áp dụng, và cho rằng để tránh những bất cập này thì cần thiết phải có những điều chỉnh phù hợp với từng ngành, từng loại hình doanh nghiệp, và từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp. Các tác giả trên cũng đề xuất rằng nên tiến hành những nghiên cứu sâu hơn về các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp để ứng dụng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam. Phạm Thị Ngọc Mỹ (2005) đưa ra những tranh luận xung quanh việc ước tính giá trị doanh nghiệp theo nghị định 187 và khả năng áp dụng tại Việt NamTPF6FPT, cũng như đề xuất những giải pháp nhằm giúp cơ quan hoạch định chính sách sớm TP 6 PT Nghị định số 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 của Chính phủ về chuyển doanh nghiệp Nhà nước thành công ty cổ phần 19 đưa ra được nội dung hướng dẫn phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp -mà theo bà- là phải vừa khoa học, được cộng đồng quốc tế công nhận, vừa phù hợp với tình hình thực tiễn Việt Nam. Tuy nhiên, theo hiểu biết của học viên, những nghiên cứu nhằm giải quyết các vấn đề thuộc khía cạnh kỹ thuật khi vận dụng các phương pháp thẩm định giá, hay những nghiên cứu nhằm hệ thống hoá (về mặt lý thuyết) các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp và khả năng ứng dụng chúng vào điều điều kiện thực tiễn Việt Nam, hiện vẫn còn rất hiếm hoi. Do vậy, có thể nói thẩm định giá doanh nghiệp là một lãnh vực còn khá mới mẻ ở nước ta, đòi hỏi những người quan tâm phải đầu tư nghiên cứu sâu, giải quyết nhiều vấn đề cả về lý luận và thực tiễn. Nguyên tắc xuyên suốt cho việc nghiên cứu và triển khai các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp được nhiều nhà nghiên cứu ở Việt Nam đồng thuận là: ƒ Đảm bảo tính khoa học, tính thực tiễn, phù hợp với thông lệ quốc tế và được thế giới công nhận. ƒ Đảm bảo sự rõ ràng, đơn giản ở mức cần thiết về quy trình, dễ vận dụng, dễ nhận thức (không chỉ bởi các thẩm định viên, mà còn bởi các đối tượng sử dụng kết quả thẩm định giá), phù hợp với trình độ phát triển kinh tế, tài chính của Việt Nam. ƒ Có tính đến đặc thù là đa số các doanh nghiệp Việt Nam đều là các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa niêm yết, tính thanh khoản kém, khả năng đa dạng hoá đầu tư và phân tán rủi ro thấp. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Bởi có nhiều quan điểm khác nhau về cái gì tạo nên giá trị doanh nghiệp, nên cũng có nhiều phương pháp khác nhau để ước lượng ra nó. Song, do những ràng buộc về thời gian và hạn chế về trình độ chuyên môn, tác giả không có tham vọng nghiên cứu toàn bộ các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp như là một hệ 20 thống tri thức hoàn chỉnh. Phạm vi nghiên cứu của đề tài, vì thế, chỉ dừng lại ở việc khảo sát một trong những phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp truyền thống và hiện vẫn được sử dụng phổ biến trên thế giới: mô hình DCF. Trong phạm vi ấy, đề tài tập trung làm rõ những khiá cạnh kỹ thuật khi vận dụng mô hình DCF vào thực tiễn, mà cụ thể là mô hình chiết khấu dòng cổ tức (DDM), một trong những biến thể của mô hình DCF, hiện đang được áp dụng trong quá trình cổ phần hoá các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước ở Việt Nam. Xuất phát từ nhận thức rằng vẫn còn tồn tại một số bất cập trong các quy định của cơ quan hoạch định chính sách tài chính liên quan đến việc ước tính các tham số đầu vào của mô hình DDM (như việc dự báo dòng lưu kim thu nhập kỳ vọng hay việc ước lượng tỷ suất chiết khấu), đề tài sẽ nghiên cứu và đề xuất những gợi ý Ucải tiến cách làm hiện hữu ở nước taU, nhằm góp phần nâng cao độ tin cậy và tính khoa học của kết quả thẩm định giá, hạn chế việc áp dụng mô hình này một cách tuỳ nghi. Như vậy, theo giới hạn nêu trên, việc hoàn thiện toàn bộ quy trình thẩm định giá doanh nghiệp theo mô hình DCF cũng như các biến thể của nó để vận dụng trong điều kiện Việt Nam hiện nay; hay việc phân tích so sánh và lựa chọn mô hình tối ưu, phù hợp nhất với thực tiễn nước ta trong số nhiều phương pháp thẩm định giá khác nhau hiện được sử dụng phổ biến trên thế giới...là những vấn đề phức tạp và nằm ngoài phạm vi nghiên cứu của đề tài này. MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Trên cơ sở khái quát hoá các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp khác nhau hiện đang được áp dụng phổ biến trên thế giới, đề tài tập trung nghiên cứu, hệ thống hóa những biến thể của mô hình DCF, và xem xét khả năng vận dụng chúng để thẩm định giá doanh nghiệp trong điều kiện Việt Nam. Bởi việc dự báo dòng lưu kim thu nhập tương lai, và xác định tỷ suất chiết khấu là hai trong số những nhiệm vụ quan trọng và phức tạp nhất cần được thực hiện tốt để đảm bảo chất lượng của kết quả thẩm định giá theo mô hình DDM, nên 21 đề tài cũng tập trung nghiên cứu các khía cạnh kỹ thuật liên quan đến vấn đề đo lường rủi ro của doanh nghiệp và ước lượng chi phí vốn chủ sở hữu, cũng như vấn đề dự báo dòng lợi nhuận sau thuế tương lai của doanh nghiệp để từ đó tính toán dòng lưu kim cổ tức kỳ vọng, cung cấp những tham số đầu vào cho quá trình ước tính giá trị doanh nghiệp bằng mô hình DDM. Xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu nói trên, những câu hỏi nghiên cứu mà đề tài tập trung giải quyết là: ƒ Câu 1. Các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp hiện đang được áp dụng phổ biến trên thế giới là gì? Và các nhà nghiên cứu đánh giá như thế nào về chúng? ƒ Câu 2. Thực trạng công tác thẩm định giá doanh nghiệp và vấn đề vận dụng mô hình dòng lưu kim chiết khấu vào điều kiện thực tiễn nước ta trong thời gian qua như thế nào? ƒ Câu 3. Làm thế nào để cải tiến việc vận dụng mô hình DCF (mà cụ thể là biến thể DDM) ở Việt Nam hiện nay trên các khía cạnh mang tính kỹ thuật nhằm góp phần nâng cao độ tin cậy của kết quả thẩm định giá thông qua mô hình này: (i) vấn đề ước lượng tỷ suất chiết khấu ; và (ii) việc dự báo dòng lưu kim thu nhập kỳ vọng của doanh nghiệp? Mặc dù câu hỏi số 3 là nội dung nghiên cứu cốt lõi của đề tài này, nhưng việc giải quyết tốt các câu hỏi nghiên cứu số 1 và số 2 cũng sẽ tạo lập nền tảng quan trọng cho việc đề xuất các gợi ý chính sách phù hợp nhằm trả lời tốt câu hỏi số 3. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Xuất phát từ bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu đã nêu ở trên, đề tài này được kỳ vọng sẽ: ƒ Đóng góp một phần nhỏ vào việc Uhệ thống hoá và Việt hoáU các tri thức thuộc lãnh vực thẩm định giá doanh nghiệp, đặc biệt là mô hình DCF. Điều này, đến lượt mình, chính là một trong những nỗ lực nhằm thúc đẩy 22 việc phổ biến và khai triển rộng rãi các phương pháp thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam trong tương lai. ƒ Đề xuất được những gợi ý nhằm Ucải tiến một số khía cạnh mang tính kỹ thuật trong việc vận dụng biến thể DDM của mô hình DCF vào thực tiễn Việt NamU, nhất là vấn đề dự báo dòng lưu kim kỳ vọng và ước lượng tỷ suất chiết khấu – hai tham số căn bản của mô hình này. Học viên nhận thức sâu sắc rằng nếu đề tài này được bảo vệ thành công, thì không những Uquá trình nghiên cứuU đã cơ bản đạt được mục tiêu phương pháp luận, mà Ukết quả nghiên cứuU còn là nền tảng cho những nỗ lực học hỏi lâu dài hơn, nhằm phát triển một tài liệu học thuật phục vụ trực tiếp cho công tác chuyên môn của bản thân trong thời gian tới. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đề tài sử dụng kết hợp cả hai phương pháp phân tích định tính và định lượng. Phương pháp định tính sẽ được chú trọng nhiều hơn trong việc luận giải, so sánh đối chiếu, và tiến hành những phân tích mang tính phê phán nhằm làm rõ những vấn đề được nêu ra trong câu hỏi nghiên cứu số [1] và số [2]. Các gợi ý cải tiến những khiá cạnh mang tính kỹ thuật của mô hình DCF (được đặt ra trong câu hỏi nghiên cứu số [3]) sẽ mang tính thuyết phục cao hơn nếu chúng được minh hoạ bằng một số ví dụ điển hình. Do vậy, đề tài cũng sẽ sử dụng phương pháp phân tích định lượng trong việc thiết kế ví dụ minh họa cho các gợi ý chính sách, với kỳ vọng rằng chúng sẽ được các nhà hoạch định chính sách nghiên cứu sử dụng, bổ sung cho những ví dụ minh họa chính sách hiện hành của họ. NGUỒN DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP THU THẬP Do đặc thù của đề tài nghiên cứu nên luận văn chủ yếu sử dụng dữ liệu thứ cấp, được khai thác bằng phương pháp thu thập gián tiếp từ nhiều nguồn khác nhau: 23 ƒ Những dữ liệu, phân tích, luận giải về thực trạng thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam, được lấy từ các báo cáo giám sát của Ủy ban thường vụ Quốc hội. ƒ Các tài liệu nghiên cứu về thẩm định giá doanh nghiệp của một số tác giả có uy tín trên thế giới. ƒ Các tài liệu chính sách liên quan đến đề tài nghiên cứu được khai thác từ Hệ thống quản lý văn bản pháp quy trên trang thông tin điện tử của Chính phủ Việt Nam. ƒ Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các số liệu tự xây dựng để phục vụ cho mục đích minh hoạ các gợi ý chính sách. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Ngoài lời mở đầu (từ trang 01 đến trang 14) trình bày những vấn đề chung liên quan đến mục tiêu, phạm vi và phương pháp nghiên cứu, luận văn này gồm có 4 chương sau đây: ƒ Chương 1: Tổng quan lý thuyết về thẩm định giá doanh nghiệp. (Từ trang 15 đến trang 49) ƒ Chương 2: Mô hình dòng lưu kim chiết khấu và các biến thể của nó. (Từ trang 50 đến trang 63) ƒ Chương 3: Thực trạng vận dụng mô hình dòng lưu kim chiết khấu trong thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam. (Từ trang 64 đến trang 81) ƒ Chương 4: Một số đề xuất cải tiến việc vận dụng mô hình dòng lưu kim chiết khấu trong thẩm định giá doanh nghiệp ở Việt Nam. (Từ trang 82 đến trang 104) Lời kết luận (từ trang 105 đến trang 107) sẽ trình bày một cách khái quát về kết quả nghiên cứu cũng như những đóng góp tiềm năng của đề tài trên cả hai 24 phương diện lý luận và thực tiễn. Đồng thời, tác giả cũng sẽ chỉ ra những hạn chế của đề tài và các gợi ý nghiên cứu bổ sung trong tương lai. Phần phụ lục (từ trang PL1-1 đến trang PL3-38) thuyết minh thêm một số vấn đề liên quan đến nội dung chính của đề tài, hoặc cung cấp các dữ liệu phục vụ việc phân tích trong đề tài, bao gồm: ƒ Phụ lục 1: Mô hình tăng trưởng ổn định Gordon trong định giá cổ phiếu. ƒ Phụ lục 2: Trích minh hoạ số 1 và số 2 của Phụ lục số 2, ban hành theo Thông tư số 126/2004/TT-BTC ngày 04.12.2004 của Bộ Tài chính. ƒ Phụ lục 3: Tổng quan về dự báo theo mô hình dãy số thời gian và ví dụ minh hoạ cho gợi ý chính sách.