Luận văn Một số giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam

ưa được sử dụng phổ biến để phòng chống rủi ro lãi suất. Các nghiệp vụ phái sinh bắt đầu xuất hiện khoảng 5 năm trước đây ở Việt Nam và đến nay nhưng cơ sở pháp lý các nghiệp vụ phái sinh còn mang tính thí điểm và đơn lẻ. Mặc dù đã có quyết định 1133/2003/QĐ-NHNN ngày 30/09/2003 về qui chế thực hiện giao dịch hoán đổi lãi suất nhưng các giao dịch hoán đổi lãi suất còn rất nhỏ lẻ. Thứ sáu, mặc dù cơ chế tự do hóa lãi suất đã có hiệu lực từ ngày 01/06/2002 nhưng đến nay chính sách lãi suất của các ngân hàng vẫn chậm thay đổi, chưa phản ánh kịp thời lãi suất thị trường.Các ngân hàng thực hiện quản trị lãi suất theo phương pháp cố định lãi suất. Họ thường đưa ra các thang lãi suất đã được lập sẵn, thậm chí là lãi suất quy định cho toàn hệ thống ngân hàng. Vì thế, khi giao dịch với khách hàng, nhân viên ngân hàng chỉ cần thông báo cho các ngân hàng thang lãi suất và khách hàng chỉ việc chấp nhận mức lãi suất đó nếu muốn gửi hoặc vay tiền. Trong khi đó tại các ngân hàng nước ngoài, cách thức quản trị lãi suất như vậy bị coi là “lạc hậu” vì thế mỗi nhân viên ngân hàng đều được thỏa thuận với khách hàng trong khuôn khổ những tiêu chuẩn xếp hạng khách hàng vay đã được ngân hàng đưa ra. Phần lớn các ngân hàng đều sử dụng phương pháp tính lãi đơn ít sử dụng phương pháp tính lãi kép để tính thu nhập và chi phí dẫn đến việc xác định trị giá thực đạt được để đối chiếu, sánh không nhất quán, không phản ánh chính xác thời giá của tiền tệ. Các mức lãi suất chưa đa dạng, chủ yếu phân chia mức lãi suất dựa vào thời hạn vay và gửi tiền. Nhân viên ngân hàng khi nhận tiền gửi và cho vay đều theo lãi suất đã được ấn định sẵn. Tóm lại, những giải pháp quản trị lãi suất tại các NHTM Việt Nam chỉ mới bắt đầu được chú ý trong thời gian gần nay, nhưng còn rất sơ khai. 2.3.3 Nguyên nhân những hạn chế trong quản trị rủi ro lãi suất tại các ngân hàng thương mại. Có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan dẫn đến những hạn chế kể trên trong công tác quản trị rủi ro lãi suất của các NHTM Việt Nam. 2.3.3.1 Nguyên nhân khách quan. Một là: Trong một thời gian dài, các NHTM Việt Nam hoạt động kinh doanh trong điều kiện lãi suất tiền gửi và cho vay hoàn toàn chịu sự điều tiết của NHNN. Giai đoạn từ năm 1995 trở về trước, NHNN quy định mức lãi suất cho vay từng khu vực, từng thành phần, từng ngành kinh tế và từng loại cho vay. Những mức lãi suất này được quy định áp dụng thống nhất tại các NHTM. Trong giai đoạn từ năm 1996 đến 2000, mặc dù NHNN không còn quy định các mức lãi suất cho vay cụ thể như trước nhưng vẫn quy định trần lãi suất và yêu cầu các NHTM không được cho vay vượt trần. Do sự quản lý trực tiếp của NHNN nên lãi suất trong nền kinh tế không thực sự phản ánh mối quan hệ cung cầu về vốn và do vậy, hầu như lãi suất rất ít biến động Chính vì vậy trong thời gian này, các NHTM chưa phải đối mặt với rủi ro lãi suất và vấn đè quản trị rủi ro lãi suất chưa được các ngân hàng quan tâm. Từ tháng 07/2000 đến 06/2002, NHNN bắt đầu sử dụng lãi suất cơ bản trong điều hành lãi suất. Mặc dù trong thời gian này, NHNN vẫn khống chế biên độ dao động trên của lãi suất cơ bản, nhưng chính sách lãi suất tiến gần đến nguyên tắc lãi suất thị trường hơn khi mức lãi suất cơ bản được hình thành căn cứ vào mức lãi suất cho vay của một số các tổ chức tín dụng chiếm đa số thị phần tín dụng. Kể từ thời gian này, lãi suất huy động và cho vay của các NHTM có xu hướng biến động nhiều hơn, đặc biết đối với lãi suất cho vay ngoại tệ được quy định ngắn với SIBOR nên biến động của nó hoàn toàn phụ thuộc vào những thay đổi lãi suất của thị trường quốc tế. Từ 01/06/2002, NHNN công bố việc áp dụng cơ chế lãi suất thỏa thuận, xóa bỏ quy định biên độ khống chế theo lãi suất cơ bản, chính thức tự do hóa lãi suất trong nền kinh tế. Trong bối cảnh lãi suất thị trường có xu hướng biến động nhiều hơn, các NHTM Việt Nam đã có nhận thức về nguy cơ rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng và bước đầu có giải pháp để phòng ngừa. Tuy nhiên, những nhận thức này mới chỉ là bước đầu và chưa toàn diện. Hai là: Chưa có cơ quan dự báo sự thay đổi của lãi suất. Việc đo lường rủi ro lãi suất không chỉ nhằm đánh giá những tổn thất mà ngân hàng phải gánh chịu trong quá khứ, trong điều kiện lãi suất thị trường biến động mà quan trọng hơn, giúp các ngân hàng dự tính được những thiệt hại có thể phát sinh trong tương lai, qua đó giúp ngân hàng lựa chọn những giải pháp phòng ngừa rủi ro một cách hiệu quả những rủi ro này. Để dự tính được chính xác mức độ thiệt hại của ngân hàng khi lãi suất thị trường biến động thì một trong những vấn đề quan trọng là phải sự báo chính xác mức độ thiệt hại của ngân hàng khi lãi suất thị trường biến động thì một trong những vấn đề quan trọng là phải dự báo chính xác mức độ biến động của lãi suất trong tương lai. Cho đến nay, tại Việt Nam chưa có cơ quan nào chịu trách nhiệm việc dự báo xu hướng biến động của những biến số vĩ mô quan trọng, trong đó có lãi suất. Đây cũng là một trở ngại không nhỏ đối với các ngân hàng trong việc lượng hóa rủi ro lãi suất một cách chính xác. Ba là: Chưa hoàn thiện các văn bản pháp lý về việc đo lường và quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM. Cho đến nay, trong các văn bản pháp luật về hoạt động ngân hàng chưa có văn bản bào quy định về việc quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM, kể các trong Quy chế giám sát của Thanh tra NHNN cũng chưa có quy định nội dung giám sát này. Một khi cơ quan quản lý chưa có yêu cầu cụ thể thì các NHTM chưa thể nhận thức đầy đủ về sự cần thiết cũng như cách thức thực hiện việc quản trị rủi ri lãi suất và đây cũng chính là một điểm hạn chế cho việc lượng hóa rủi ro lãi suất tại các NHTM. Mặt khác, các văn bản pháp lý về nghiệp vụ phái sinh cũng chưa hoàn thiện. Hiện tại, NHNN mới chỉ ban hành các văn bản quy định về nghiệp vụ phái sinh lãi suất giao dịch hoán đổi, chưa có văn bản pháp lý hướng dẫn các NHTM thực hiện các nghiệp vụ phái sinh về lãi suất khác như hợp đồng kỳ hạn tiền gửi (FFD), hợp đồng kỳ hạn lãi suất (FRA), các nghiệp vụ quyền chọn như CAP, FLOORS, COLLAR… Bốn là: Thị trường tài chính – tiền tệ chưa phát triển. Hiện nay, sự phát triển của thị trường tài chính – tiền tệ của Việt Nam còn rất hạn chế. Xét về độ sâu tài chính, mức độ tiền tệ hóa nền kinh tế, thị trường tài chính Việt nam vẫn còn kém phát triển và lạc hậu so với các nước trong khu vực. Sự lạc hậu, sơ khai của thị trường tài chính Việt Nam thể hiện ở chỗ các công cụ tài chính còn nghèo nàn về chủng loại và nhỏ bé về lượng giao dịch tại Trung tâm Giao dịch Chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh và trên thị trường tiền tệ trong những năm qua. Bên cạnh đó, thị trường tiền tệ với sự hoạt động của thị trường mở, thị trường liên ngân hàng còn ít sôi động. Thị trường tiền tệ tại Việt Nam đã hình thành từ năm 1983, tuy nhiên hoạt động của thị trường vẫn còn hạn chế về số lượng thành viên tham gia, chủng loại hàng hóa và thời điểm giao dịch. Thị trường tiền tệ là nơi giao dịch vốn ngắn hạn bao gồm: thị trường liên ngân hàng, trường giao dịch chứng khoán ngắn hạn và thị trường hối đoái. Nếu thị trường tiền tệ hoạt động tốt sẽ tạo điều kiện cho các ngân hàng tăng tỷ lệ tài sản có sinh lời, giảm dự trữ tiền mặt tại ngân hàng. Ngoài ra, hiện tượng thừa hoặc thiếu vốn trong quá trình kinh doanh của các ngân hàng thường xuyên xảy ra, nên thông qua thị trường này, các ngân hàng có thể cho vay vốn khả dụng lẫn nhau. Nhưng trên thực tế thời gian qua thị trường tiền tệ hoạt động chưa hiệu quả nên luân chuyển vốn chưa thực sự thông suốt, các ngân hàng thiếu vốn không tiếp cận được với nguồn vốn dư thừa của các ngân hàng khác. Hiện nay, khi thiếu vốn các ngân hàng thực hiện việc tìm kiếm nguồn vốn của mình trên thị trường liên ngân hàng bằng một cách thức còn rất đơn giản. Các giao dịch trên thị trường này còn mang tính một chiều, tức là một số ngân hàng luôn là người cung ứng vốn, còn một số ngân hàng luôn có nhu cầu vay vốn, Chính vì vậy mà thị trường tiền tệ hoạt động còn rất nhiều hạn chế, chưa trở thành nơi cung cấp những thông tin quan trọng về mức lãi suất ngắn hạn để có thể hình thành được đường cong lãi suất, làm cơ sở cho việc dự báo lãi suất thị trường cũng như việc định giá các trái phiếu có lãi suất cố định và các hợp đồng phái sinh. Nghiên cứu của một số nhà kinh tế đã chỉ ra hai trường hợp của Thái Lan và Hàn Quốc là những quốc gia gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển thị trường trái phiếu và thị trường phái sinh vì thị trường tiền tệ của hai quốc gia này không phát triển. Như vậy, chính sự kém phát triển của thị trường tài chính – tiền tệ đã gây những khó khăn , hạn chế cho các NHTM Việt Nam trong việc định hướng và sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất. Thị trường tài chính Việt Nam kém phát triển cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc áp dụng các kỹ thuật quan hệ rủi ro lãi suất, gây khó khăn cho việc áp dụng các công cụ tài chính hiện đại, vì vậy việc hạn chế rủi ro lãi suất của ngân hàng chủ yếu là tái cấu trúc tài sản có và tài sản nợ cho phù hợp với mức tăng hoặc giảm lãi suất thị trường. Năm là: Kiến thức hiểu biết của nhiều doanh nghiệp về các giao dịch phái sinh và vấn đề phòng ngừa rủi ro lãi suất còn thấp. Phần lớn nguồn vốn tài trợ cho hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp là nguồn vay nợ từ bên ngoài, đặc biệt từ ngân hàng. Đối với các doanh nghiệp có các hợp đồng tín dụng trung – dài hạn với giá trị lớn và lãi suất cố định cũng như các doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu thường xuyên ở các vị thế mở về ngoại tệ (trường hoặc đoản) luôn phải đối mặt với nguy cơ rủi ro thị trường rất lớn như rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái. Đối với khách hàng huy động vốn trên thị trường bằng cách phát hành trái phiếu trung và dài hạn từ 5 đến 10 năm với mức lãi suất cố định, muốn chuyển đổi thành lãi suất thả nổi để hạn chế rủi ro. Đối với các khách hàng có nhu cầu đảm bảo có nguồn vốn ổn định và dài hạn cho hoạt động, có thể hoán đổi các giao dịch vốn ngắn hạnh với ngân hàng thành một nguồn vốn ổn định và dài hạn với lãi suất cố định. Tuy nhiên, hiện tại các doanh nghiệp Việt Nam hầu như chưa quan tâm và chưa có kiến thức về vấn đề này. Những hiểu biết về các kỹ thuật phòng chống rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái bằng các giao dịch phái sinh lại càng xa lạ. Chính vì vậy, các doanh nghiệp không sẵn sàng tham gia phòng ngừa rủi ro bằng các hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi và hợp đồng quyền chọn dẫn đến những khó khăn cho các NHTM trong việc phát triển các nghiệp vụ phái sinh. Điều này cũng cho thấy rằng các NHTM Việt Nam, công tác marketing ngân hàng với các hoạt động tuyên truyền , tư vấn khách hàng về các sản phẩm dịch vụ mới còn nhiều hạn chế. 2.3.3.2 Nguyên nhân chủ quan. * Đội ngũ nhân viên ngân hàng chưa được trang bị những kiến thức đón đầu cho sự phát triển vượt bậc của hệ thống ngân hàng trong thời gian qua và sắp tới. Quản trị rủi ro lãi suất là một lĩnh vực mới, phức tạp, nhạy cảm đòi hỏi vừa phải am hiểu thực tiễn vừa phải có một cơ sở lý luận vững chắc và phù hợp với các hoạt động quản trị khác của ngân hàng trong một thể thống nhất. Tại các NHTM Việt Nam chưa có những cán bộ ngân hàng am hiểu một cách toàn diện về quản lý rủi ro lãi suất. Hiện nay, vấn đề rủi ro lãi suất còn khá mới mẻ với cán bộ nhân viên các NHTM Việt Nam. Vì vây, việc nhận biết, đánh giá rủi ro của các cán bộ nhân viên ngân hàng còn nhiều hạn chế. Những hạn chế này khiến các ngân hàng thường bỏ ngỏ những bước quan trọng. Trên thực tế, muốn biết được mức độ tổn thất của rủi ro lãi suất để có biến pháp phòng chống thì các ngân hàng phải tính toán được rủi ro lãi suất tác động như thế nào đến thu nhập ròng cũng như giá trị tài sản của ngân hàng. Để xác định một cách chính xác những tác động này đòi hỏi các cán bộ ngân hàng phải thực sự am hiểu về quản lý tài sản nợ – tài sản có của ngân hàng, đồng thời có những kiên thức nhất định về tài chính để nắm vững những kỹ thuật đo lường rủi ro lãi suất bằng việc sử dụng các mô hình. Đối với các NHTM Việt Nam, đây là vấn đề tương đối mới và phần lớn cán bộ nhân viên ngân hàng đều chưa được trang bị kiến thức này. Bên cạnh đó, trình độ hiểu biết của cán bộ nhân viên ngân hàng về các nghiệp vụ phái sinh như giao dịch kỳ hạn, hoán đổi, quyền chọn… vẫn còn hạn chế. Ngân hàng chưa có đội ngũ nhân viên am hiểu những kiến thức về tài chính, pháp lý, về thị trường giao dịch, đặc biệt là kỹ thuật định giá và giao dịch các công cụ tài chính phái sinh, và đây chính là một trong những nguyên nhân gây trở ngại trong việc triển khai các nghiệp vụ phái sinh phòng ngừa rủi ro lãi suất tại ngân hàng. * Hệ thống NHTM Việt Nam còn non trẻ, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào quản trị rủi ro còn hạn chế nên gặp nhiều khó khăn trong việc phân tích và xử lý rủi ro. NHTM Việt Nam mới chỉ thực hiện chương trình hiện đại hóa trong thời gian gần đây. Hiện nay vẫn còn rất nhiều ngân hàng vẫn chưa thực hiện chương trình hiện đại hóa, công việc kế toán và quản lý còn mang tính chất thủ công chủ yếu dựa vào kinh nghiệm. Hệ thống kế toán thống kê tại ngân hàng chưa cung cấp đầy đủ những số liệu cần thiết cho việc tính toán, lượng hóa rủi ro lãi suất. Để tính toán đo lường rủi ro lãi suất cần phải có các số liệu thống kê về các tài sản trong ngân hàng một cách chính xác, nhưng hiện nay các NHTM Việt Nam chưa thống kê được các số liệu này. Chang hạn, hiện nay các ngân hàng chưa có các số liệu thống kê về thời gian còn lại của các khoản vay, các tài sản đầu tư cũng như thời hạn còn lại của các nguồn vốn huy động và vốn vay. Đối với các khoản mục tài sản được thanh toán theo nhiều kỳ hạn, ví dụ: cho vay tiêu dùng trả góp, cho vay trung va dài hạn… các ngân hàng cũng chưa có số liệu tổng hợp về giá trị của các luồng thanh toán ứng với từng kỳ hạn… Chính hạn chế này sẽ gây trở ngại rất lớn cho các ngân hàng trong việc lượng hóa và quản lý rủi ro lãi suất một cách hữu hiệu. * Chưa có bộ phận chuyên trách thực hiện việc đo lường rủi ro lãi suất. Đo lường, đánh giá rủi ro lãi suất của các NTm là công việc tương đối khó và đòi hỏi những kỹ thuật khá phức tạp. Công việc này có vị trí quan trọng trong qua trình quản lý rủi ro lãi suất của mỗi ngân hàng nên thường do một bộ phận chuyên trách thực hiện, Tuy nhiên, hiện tại các NHTM Việt Nam chưa thành lập bộ phận chuyên trách này. Nguyên nhân chủ yếu là do hiện nay ngân hàng chưa quan tâm đến công việc đo lường rủi ro lãi suất nên công việc này chưa được phân công cụ thể cho bộ phận nào trong ngân hàng nghiên cứu thực hiện. Hệ thống thông tin, trình độ công nghệ của ngân hàng còn yếu, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý rủi ro trong kinh doanh ngân hàng trong xu thế hội nhập quốc tế. CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Trong bối cảnh của cơ chế tự do hoá lãi suất và trực trạng công tác quản trị rủi ro tại các NHTM, việc đưa ra những giải pháp để hạn chế rủi ro lãi suất là vô cùng cấp thiết. Chương 3 xây dựng những biện pháp phòng ngừa rủi ro lãi suất căn cứ thực trạng công tác quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM hiện nay. Dưới đây là một số những giải pháp nhằm hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của các NHTM. 3.1 GIẢI PHÁP VĨ MÔ. 3.1.1 Một số giải pháp nâng cao hiệu quả tác động của cơ chế tự do hoá lãi suất và phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam. - Xây dựng môi trường kinh tế vĩ mô ổn định bao gồm nhịp độ tăng trưởng ổn định, lạm phát được khống chế ở mức cho phép, sự phát triển kinh tế và chu kỳ kinh doanh ổn định… sẽ làm giảm áp lực tăng lãi suất. Nhà nước cần có chiến lược phát triển kinh tế dài hạn,định hướng nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đều đặn, tuyệt đối tránh những cú số đột ngột cho nhà đầu tư; cần tiếp thu kinh nghiệm của các nền kinh tế có tính chất chuyển đổi như nước ta trong việc xây dựng và thực thi những chính sách kinh tế. - Đẩy mạnh hiệu quả kiểm soát của NHNN đối với việc thực hiện mục tiêu chính sách tiền tệ. NHNN đảm nhận nhiều vai trò, chức năng quan trọng như việc kiểm soát và điều tiết mức cung ứng tiền cũng như các vấn đề liên quan đến tiền tệ, quản lý hoạt động của các NHTM. Theo đó, NHNN có khả năng giám sát và điều hành chính sách tiền tệ để phản ứng kịp thời trước biến động bất thường của thị trường tài chính, tiền tệ trong điều kiện cơ chế lãi suất thị trường. - NHNN cần phải xây dựng một cơ chế tiền tệ tác động đến cung cầu vốn trên thị trường làm thay đổi lãi suất thị trường. NHNN cần phải nắm bắt đầy đủ thông tin về hoạt động của thị trường liên ngân hàng, thêm vào đó nâng cao năng lực dự báo các diễn biến tiền tệ, nâng cao chất lượng phân tích, dự báo kinh tế phục vụ cho việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ của NHNN. - Tăng cường sử dụng những công cụ tiền tệ gián tiếp thay cho những công cụ tiền tệ trực tiếp. - Chủ động kiểm soát các giao dịch liên ngân hàng, để từ đó kiểm soát được sự biến động của lãi suất liên ngân hàng vì các điều kiện tiền tệ trên thị trường liên ngân hàng thường được sử dụng làm căn cứ để xác định liều lượng cũng như chiều hướng tác động thường xuyên của NHNN. - Nâng cao vai trò của NHNN trong việc chỉ đạo thị trường, chủ động tạo tính thanh khoản tốt cho thị trường là rất quan trọng. Điều này trước hết tạo tâm lý tốt cho các trung gian tài chính, mà chủ yếu là các NHTM không phải để dự trữ thanh khoản nhiều, nhất là trong những thời điểm nhu cầu rút tiền lớn. Với mức dự trữ thanh khoản phù hợp với nhu cầu rút tiền hàng ngày của nền kinh tế, thì những tác động về cung tiền và lãi suất của NHNN mới làm cho các trung gian tài chính phản ứng nhanh trước những thay đổi đó. - Bên cạnh đó, NHNN cũng cần hình thành cơ chế điều hành lãi suất, cùng với nghiệp vụ thị trường mở theo hướng khuyến khích các NHTM vay mượn lẫn nhau trên thị trường trước khi tiếp cận nguồn vốn của NHNN. - Đồng thời, việc xem xét tìm hiểu cơ chế tác động của cung tiền, lãi suất chỉ đạo đến thị trường tiền tệ, đến tăng trưởng và lạm phát trong điều kiện thị trường tiền tệ còn non yếu là vấn đề cần thiết. Việc tiến hành những cuộc khảo sát về phản ứng của các thành viên thị trường trước những thay đổi chính sách của cơ quan quản lý nhà nước, nhất là lĩnh vực tiền tệ – cơ sở quan trọng để nhận định về cơ chế tác động của chính sách tiền tệ đến thị trường. 3.1.2 Một số giải pháp phát triển thị trường tài chính phái sinh nước ta trong thời gian tới. Việt Nam không thể đẩy quá nhanh việc xây dựng thị trường tài chính, cũng như thị trường chứng khoán vượt lên trên sự phát triển chung của nền kinh tế, tức là phải phát triển đồng bộ, tất nhiên là phải có sự ưu tiên xây dựng các tiền đề, cơ sở hạ tầng nào đó. Chúng ta không thể nôn nóng, cũng như không thể ngồi chơi cho đủ điều kiện được. Thị trường tiền tệ và thị trường tài chính có mối liên hệ mật thiết với nhau. Khi lãi suất trên thị trường tiền tệ tăng lên thì thị trường chứng khoán cũng sôi động. Để phát triển thị trường tài chính chúng ta can xây dựng những điều kiện cần thiết cho sự hình thành và phát triển của thị trường tài chính phái sinh ở Việt Nam như: • Tạo nhận thức về thị trường. Sản phẩm phái sinh cũng như các sản phẩm khác, muốn được giao dịch trên thị trường cần phải được nhà sản xuất, người tiêu dùng nhận thức được tính hữu dụng và giá trị sử dụng của nó. Tuy nhiên, sản phẩm có thể phát triển được hay không lại phụ thuộc và môi trường pháp lý có tạo điều kiện cho sản phẩm phát triển hay không. Chính vì vậy, tạo nhận thức về thị trường tài chính phái sinh cần phải được thực hiện cho cả ba đối tượng đó là “người tiêu dùng”, “nhà sản xuất” và “nhà hoạch định chính sách”. Hiện nay, các NHTM đã từng bước xây dựng quy trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm phái sinh, nhưng vẫn còn rất hạn chế. Để đẩy mạnh hơn nữa công tác xây dựng nhận thức cho nhà sản xuất và người tiêu dùng, nhà hoạch định chính sách, các NHTM, cơ quan quản lý nên cử những cán bộ có năng lực ra nước ngoài học tập, tu nghiệp để nâng cao kiến thức. Bản thân các NHTM nên tổ chức những buổi giới thiệu sản phẩm tài chính phái sinh cho các doanh nghiệp đang là khách hàng và sẽ là khách hàng “tiêu dùng” những sản phẩm tài chính phái sinh. Chúng ta có thể coi sản phẩm tài chính phái sinh như các sản phẩm khác, vận dụng nghiệp vụ marketing để đưa các sản phẩm đến với người tiêu dùng dễ dàng hơn. Để tạo nhận thức về thị trường tài chính phái sinh, chúng ta có thể vận dụng những phương pháp Marketing như:quảng bá, tuyên truyền… Xây dựng nhận thức là một quá trình dài, đòi hỏi sự kết hợp nhiều phương pháp tuyên truyền, hội thảo, giáo dục – đào tạo cho đến tiếp thị, quảng bá về sản phẩm. Để làm được điều này cần có sự hưởng ứng và giúp sức của các chuyên gia có am hiểu cả về lĩnh vực marketing và thị trường tài chính. • Xây dựng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng cho sự phát triển của thị trường tài chính phái sinh. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng chính là công tác sử dụng công nghệ, kiến thức phục vụ cho sự vận hành của thị trường tài chính phái sinh. Hai yếu tố cần phải quan tâm đó là yếu tố công nghệ và con người. Việc ứng dụng khoa học, công nghệ vào sự vận hành của thị trường tài chính phái sinh là vô cùng quan trọng. Ngay bây giờ, cần phải có sự chuẩn bị về mặt kiến thức, cũng như tài chính để ứng dụng những công nghệ hiện đại vào thị trường tài chính. Kiến trúc thượng tầng chính là hành lang pháp lý cho sự phát triển của thị trường tài chính phái sinh. Đây là nền tảng cho những giao dịch của thị trường tài chính phái sinh. Khi xây dựng hành lang pháp lý, cơ quan chức năng cần phải gắn liền với thực trạng thị trường tài chính hiện nay, kết hợp với kinh nghiệm của các nước đi trước. • Định hướng phát triển thị trường tài chính hiệu quả. Thị trường tài chính hiệu quả là thị trường tài chính trong đó giá trị hiện tại của tài sản tài chính phản ánh đầy đủ mọi thông tin có liên quan, nghĩa là giá thị trường cả những chứng khoán riêng biệt thay đổi rất nhanh theo thông tin mới xuất hiện. Thị trường hiệu quả là một thị trường không ai có thể lợi dụng ưu thế hơn về thông tin để chiến thắng người khác vì do giá cả phản ứng rất nhanh với mọi thong tin có liên quan. Điều này khiến cho thị trường tài chính được minh bạch và công bằng hơn. Để phát triển một thị trường tài chính hiệu quả đòi hỏi cả một quá trình dài vì yếu tố quyết định hình thành thị trường hiệu quả là trình độ phát triển kinh tế, trình độ phát triển thị trường tài chính của một quốc gia, qui mô và sự tự do hoá thị trường. 3.1.3 Một số giải pháp, kiến nghị nâng cao vai trò giám sát của NHNN. NHNN nên đưa ra những quy định yêu cầu các NHTM cung cấp những thông tin cần thiết và kịp thời từ để có thể đánh giá được mức độ rủi ro lãi suất của ngân hàng. NHNN nên thu thập những thông tin liên quan đến kỳ hạn thanh toán và dòng tiền trong danh mục tài sản của ngân hàng bao gồm bảng cân đối cũng như những yếu tố cần thiết khác để phân biệt rõ ràng giữa hoạt động thương mại và phi thương mại của ngân hàng. NHNN đẩy nhanh việc hoàn thiện, xây dựng hệ thống kế toán phù hợp để có thể kiểm soát rủi ro, nắm bắt được rủi ro thực tế. NHNN cần phối hợp với các Bộ, Ngành liên quan hoàn thiện hệ thống kế toán ngân hàng theo chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS). NHNN nên xây dựng các giải pháp hoàn thiện phương pháp kiểm soát và kiểm toán nội bộ trong các tổ chức tín dụng. Hoàn thiện hệ thống giám sát ngân hàng theo hướng cơ bản sau: - Nâng cao chất lượng phân tích tình hình tài chính và phát triển hệ thống cảnh báo sớm những rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động kinh doanh. - Phát triển và thống nhất cách thức giám sát ngân hàng trên cơ sở lý luận và thực tiễn. - Xây dựng chuẩn mực để đánh giá chất lượng công tác quản trị rủi ro bao gồm cả rủi ro lãi suất tại các NHTM. NHNN phải đánh giá được hệ thống đo lường nội bộ của NHTM có nắm bắt được những rủi ro thực tế theo sổ sách kế toán hay không. Nếu một hệ thống đo lường chưa phản ánh đúng rủi ro lãi suất, ngân hàng phải chỉnh sửa hệ thống đó theo tiêu chuẩn quy định. Để thuận tiện cho NHNN trong giám sát rủi ro lãi suất, ngân hàng phải cung cấp kết quả của hệ thống đo lường nôi bộ giải thích những thiệt hại về giá trị kinh tế trong điều kiện biến động về lãi suất phù hợp. - Yêu cầu các NHTM thực hiện trích lập dự phòng rủi ro đối với hoạt động kinh doanh tiềm ẩn rủi ro lãi suất. - Xây dựng chế tài đối với những ngân hàng không đảm bảo mức vốn khả dụng tương ứng với mức rủi ro lãi suất. NHNN nên đưa ra những biện pháp xử lý yêu cầu ngân hàng giảm rủi ro hay bổ sung vốn khả dụng hoặc kết hợp cả hai biện pháp trên. 3.2 GIẢI PHÁP ĐỒI VỚI NHTM NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT. 3.2.1 Một số giải pháp xây dựng chương trình quản trị rủi ro lãi suất hiệu quả tại các NHTM. Một chương trình quản trị rủi ro có hiệu quả không nhất thiết phải cố gắng loại trừ tất cả các rủi ro mà chương trình này phải cố gắng chuyển những rủi ro không thể chấp nhận sang một hình thức có thể chấp nhận được. Thách thức chính cho nhà quản trị rủi ro là phải xác định được những rủi ro mà ngân hàng sẵn sàng gánh chịu và những rủi ro cần được chuyển đổi thông qua nghiệp vụ quản trị rủi ro. Mục tiêu của bất kỳ chương trình quản trị rủi ro nào cũng cần nhằm giúp ngân hàng có thể giảm thiểu rủi ro, sao cho các lợi ích chúng cân bằng được với những chi phí bỏ ra để quản trị rủi ro. Trên cơ sở khẳng định rằng rủi ro lãi suất là rủi ro cơ bản, luôn tiềm ẩn trong hoạt động kinh doanh của NHTM nên việc xây dựng một chương trình quản trị rủi ro lãi suất là công việc vô cùng quan trọng trong công tác quản trị rủi ro của NHTM hiện nay. Nội dung cơ bản của chương trình quản trị rủi ro lãi suất là giảm thiểu rủi ro lãi suất, chuyển đổi linh hoạt những rủi ro không thể chấp nhận được sang những rủi ro có thể chấp nhận được thông qua những dự báo, công cụ đo lường, phòng ngừa rủi ro. Với những hạn chế trong công tác quản trị rủi ro lãi suất hiện nay tại các NHTM, việc xây dựng một chương trình quản trị rủi ro là rất cần thiết. Với những điều kiện kinh doanh khác nhau, mỗi ngân hàng có thể xây dựng cho mình một chương trình quản trị rủi ro phù hợp dựa trên những cơ sở lý luận đã được trình bày ở chương 1 nhưng phải đảm bảo được các nội dung sau: - Nhận diện và phân loại rủi ro lãi suất, xác định hạn mức rủi ro có thể chấp nhận dựa trên năng lực của ngân hàng. - Xây dựng quy trình quản trị rủi ro lãi suất bao gồm những bước sau: Hình 3.7 Qui trình quản trị rủi ro lãi suất Dự báo lãi suất Đo lường rủi ro lãi suất QUI TRÌNH QT RR LÃI Sử dụng chương trình EVIEWS Mô hình kỳ hạn đến hạn Mô hình định giá lại Mô hình thời lượng - Xây dựng hệ thống kiểm soát, giám sát rủi ro lãi suất. Dưới đây là những giải pháp nhằm xây dựng chương trình quản trị rủi ro lãi suất hiệu quả tại các NHTM. 3.2.1.1 Ứng dụng phần mềm EVIEWS trong công tác dự báo lãi suất. Kết quả của công việc dự báo rủi ro lãi suất không làm cơ sở để nhà quản trị ngân hàng quyết định có nên quản trị rủi ro lãi suất hay không mà chỉ có thể là một trong những căn cứ để xây dựng chính sách lãi suất của các ngân hàng. Ở phần phục lục 3, luận văn đã trình bày phương pháp dự báo rủi ro lãi suất dựa trên phần mềm EVIEWS. Đây là một phương pháp đơn giản dễ ứng dụng trong công tác dự báo lãi suất tại các NHTM. Việc dự báo lãi suất chỉ góp phần tham khảo chứ không mang ý nghĩa quyết định trong việc phòng ngừa rủi ro lãi suất. Phòng ngừa rủi ro lãi suất là việc sử dụng những công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất dựa trên cơ sở định lượng rủi ro có thể xảy ra khi có biến động về lãi suất chứ không phải đơn giản là việc dự báo lãi suất và xây dựng chính sách lãi suất cho vay và đi vay phù hợp với dự báo. Trên cơ sở dự báo lãi suất để xây dựng chính sách lãi suất phù hợp kết hợp với sử dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro lãi suất để có thể hạn chế rủi ro một cách thấp nhất. Việc dự báo lãi suất với mục đích là “dự báo” chứ không phải với mục đích là phòng ngừa. 3.2.1.2 Ứng dụng mô hình đo lường rủi ro lãi suất phù hợp với trình độ công nghệ cũng như thực trạng rủi ro của ngân hàng. Đây là một bước rất quan trọng trong quy trình quản trị rủi ro lãi suất, những biện pháp đo lường dưới đây sẽ giúp ngân hàng quyết định sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro như thế nào. Biện pháp thứ nhất: Ứng dụng mô hình kỳ hạn đến hạn. Giả sử trạng thái ban đầu của bảng cân đối tài sản của ngân hàng như sau: Bảng 3.7: Bảng cân đối tài sản Tài sản có (1.000 tỷ đồng) Tài sản nợ (1.000 tỷ đồng) Tài sản có 100 Vốn huy động 90 Vốn tự có 10 Cộng 100 Cộng 100 Tài sản có có thời hạn trung bình là 2 năm mức sinh lời là 10%/ năm, tài sản nợ có thời hạn trung bình là 1năm với mức lãi suất huy động là 9%/ năm. Nếu mức sinh lời thị trường tăng lên 11%/ năm và lãi suất huy động tăng từ 9% lên 10% thì Thị giá của tài sản có: ( ) ( ) ( ) 29,9811,01 10,01100 11,01 10 2 =+ +++= Thị giá của vốn huy động: ( ) ( ) 18,8910,01 09,0190 =+ += LAE Δ−Δ=Δ = (98,29-100)-(89,21-90) = -0,93. Do không cân xứng về kỳ hạn nên khi lãi suất tăng 1% sẽ làm giảm vốn tự có 0,93 đồng (tức giảm 9,3%). Như vậy về mặt lý thuyết nguyên nhân chính gây lên rủi ro lãi suất đối với các ngân hàng là sự không cân xứng về kỳ hạn giữa tài sản nợ và tài sản có. Do đó, phương pháp tốt nhất để phòng ngừa rủi ro lãi suất đối với một ngân hàng là làm cho tài sản có và tài sản nợ có kỳ hạn cân xứng nhau, nghĩa là làm cho MA – ML = 0. Nhưng thực tế lại không diễn ra như vậy, các ngân hàng thường sử dụng một tỷ lệ nhất định vốn ngắn hạn để cho vay dài hạn, do đó rủi ro lãi suất luôn là yếu tố thường trực trong kinh doanh ngân hàng. Ưu điểm của mô hình kỳ hạn đến hạn: Là một phương pháp đơn giản, trực quan để lượng hoá rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng. Qua phân tích cho thấy rằng, do kỳ hạn của tài sản nợ và tài sản có không cân xứng với nhau, cho nên lãi suất thị trường thay đổi có thể làm giảm kết quả kinh doanh của ngân hàng, thậm chí nếu lãi suất biến động mạnh thì ngân hàng có thẻ rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán. Hạn chế của mô hình kỳ hạn đến hạn: Bởi vì mô hình kỳ hạn đến hạn không đề cập đến yếu tố thời lượng của các luồn tài sản có và tài sản nợ, cho nên mô hình này còn có khiếm khuyết nhất định. Tuy nhiên, do có ưu điểm là trực quan, nên đã được các ngân hàng sử dụng khá phổ biến, điều này cũng phù hợp với ngân hàng Việt Nam hiện nay đang trong quá trình chuyển đổi tiến tới hiện đại hoá. Biện pháp thứ hai: Ứng dụng mô hình định giá lại. Cơ cấu tài sản có và tài sản nợ của ngân hàng được phân nhóm theo khoảng thời gian như sau: Bảng 3.8: Phân nhóm tài sản theo thời gian định giá lại ĐVT: tỷ đồng Nhóm Thời gian định giá lại Tài sản có Tài sản nợ Chênh lệch 1 Đến 3 tháng 10 30 -20 2 Trên 3 tháng đến 6 tháng 20 45 -25 3 Trên 6 tháng đến 1 năm 40 30 +10 4 Trên 1 năm đến 5 năm 30 10 +20 5 Trên 5 năm 20 5 +15 Cộng 120 120 0 Ta thấy rằng, đối với nhóm thứ nhất (i=1), chênh lệch giữa RSA1 – RSL1= -20. Giả sử lãi suất kỳ hạn 3 tháng tăng 1%/năm, mức thay đổi thu nhập ròng từ lãi suất của nhóm 1 sẽ là: -20 x 0.01= -0.2 tỷ đồng. Qua ví dụ này ta thấy khi lãi suất thay đổi sẽ làm ảnh hưởng đến thu nhập và chi phí từ lãi suất, tức là mức thay đổi ròng của thu nhập từ lãi suất. Ưu điểm của mô hình định giá lại: - Tương đối đơn giản và trực quan xác định chênh lệch giữa lãi suất thu được từ tài sản có và lãi suất thanh toán cho vốn huy động sau một thời kỳ nhất định. Hạn chế của mô hình định giá lại: - Hiệu ứng của thị giá tài sản: sự thay đổi của lãi suất không những ảnh hưởng đến thu nhập lãi suất còn ảnh hưởng đến giá trị thị trường của tài sản có và tài sản nợ. Mô hình định giá lại chỉ đề cập đến giá trị ghi sổ của tài sản mà không đề cập đến giá trị thị trường của chúng. Do đó, mô hình định giá lại chỉ phản ánh được một phần rủi ro lãi suất đối với ngân hàng. - Vấn đề định giá tích luỹ: Sử dụng phương pháp tích luỹ phân nhóm tài sản theo một khung kỳ hạn nhất định gồm nhiều kỳ hạn khác nhau để tính toán chênh lệch giữa tài sản có và tài sản nợ đã phản ánh sai lệch thông tin về cơ cấu các tài sản có và tài sản nợ trong cùng một nhóm. Ví dụ trong cùng một nhóm tài sản có thời gian định giá lại từ 6 tháng đến 9 tháng, giá trị tài sản có = giá trị tài sản nợ = 100 triệu đồng, theo mô hình định giá lại thì chênh lệch trong kỳ hạn này = 100 -100 = 0. Nhưng nếu cơ cấu tài sản có kỳ hạn định giá lại là từ 6 tháng đến 7 tháng, cơ cấu tài sản nợ có kỳ hạn định giá lại từ 8 tháng đến 9 tháng thì rõ ràng kỳ hạn đến hạn giữa tài sản nợ và tài sản có là không cân xứng với nhau. Trong khi đó theo mô hình định giá lại thì khi lãi suất thay đổi không hề ảnh hưởng đến thu nhập từ lãi suất ròng đối với nhóm tài sản này. - Vấn đề tài sản đến hạn: mô hình định giá lại chưa quan tâm đến luồng tiền của tài sản. Ví dụ như đối với khoản vay 10 năm trả góp định kỳ hàng tháng thì hàng tháng ngân hàng sẽ thu được một khoản tiền và có thể tái đầu tư những khoản tiền thu được này với lãi suất hiện hành. Biện pháp thứ ba: Ứng dụng mô hình thời lượng a. Ứng dụng mô hình thời lượng vào phòng ngừa rủi ro lãi suất đối với bảng cân đối tài sản. Mô hình thời lượng có thể được dùng để đánh giá rủi ro lãi suất một cách tổng thể thông qua đo lường mức chênh lệch về thời lượng của tài sản có và tài sản nợ và từ đó xác định ảnh hưởng sự biến động lãi suất đến sự thay đổi giá trị của tài sản. Thời lượng của tài sản có và tài sản nợ được tính như sau: iA n i iAA DWD ∑ = = 1 và ∑ = = m j jLjLL DWD 1 Trong đó DA là thời lượng của toàn bộ tài sản có DAi là thời lượng của tài sản có i WAi là tỷ trọng của tài sản có i WA1+WA2+…+WAn = 1 i=1, 2, 3… n n là số loại tài sản có phân theo tiêu chí kỳ hạn. DL là thời lượng của toàn bộ vốn huy động DLj là thời lượng của tài sản nợ j WLj là tỷ trọng của tài sản nợ j WL1+WL2+…+WLm = 1 j=1, 2,3… m m là số loại tài sản nợ phân theo tiêu chí kỳ hạn. A, E, L lần lượt là giá trị thị trường của tài sản có, vốn huy động và vốn tự có. A = L + E Æ LAE Δ−Δ=Δ R dRD P dP +⋅−= 1 Æ ( )R RD A A A + Δ−=Δ 1 Æ ( )R RADA A + Δ⋅−=Δ 1 Æ ( )R RD L L L + Δ−=Δ 1 Æ ( )R RLDL L + Δ⋅−=Δ 1 Æ ( ) ( )⎥⎦ ⎤⎢⎣ ⎡ + Δ⋅−−⎥⎦ ⎤⎢⎣ ⎡ + Δ⋅−=Δ R RLD R RADE LA 11 Æ ( ) ( )R RAkDDE LA + Δ⋅⋅⋅−−=Δ 1 Æ Rủi ro lãi suất đối với vốn tự có của ngân hàng được biểu diễn như sau: EΔ = - chênh lệch thời lượng đã điều chỉnh * qui mô tài sản * mức thay đổi lãi suất. Từ phương trình trên chúng ta rút ra kết luận: - Chênh lệch thời lượng giữa tài sản có và tài sản nợ đã được điều chỉnh bởi tỷ lệ đòn bảy (DA – DL.k). Chênh lệch thời lượng được tính bằng năm, phản ánh sự không cân xứng về thời lượng của hai vế bảng cân đối tài sản. Đặc biệt, nếu chênh lệch này lớn thì tiềm ẩn rủi ro lãi suất đối với ngân hàng càng cao. - Qui mô tổng tài sản của ngân hàng càng lớn thì tiềm ẩn rủi ro lãi suất đối với ngân hàng này càng cao. - Mức thay đổi lãi suất ( )R R + Δ 1 càng nhiều thì tiềm ẩn rủi ro lãi suất đối với ngân hàng càng cao. b. Ví dụ minh hoạ. Trạng thái của bảng cân đối tài sản khi lãi suất hiện hành là 10%/năm như sau (giả sử lãi suất ngân hàng cho vay bằng lãi suất huy động): Bảng 3.9: Bảng cân đối tài sản ĐVT:1.000 tỷ đồng Tài sản có Tài sản nợ Tài sản có 100 Vốn huy động 90 Vốn tự có 10 Cộng 100 Cộng 100 Ngân hàng tính toán được DA = 4 năm và DL = 2 năm. Áp dụng công thức: ( ) ( )R RAkDDE LA + Δ⋅⋅⋅−−=Δ 1 Khi lãi suất tăng 1% thì các cổ đông phải chịu một khoản lỗ: ( ) 2 10,1 01,010029,04 −=⋅⋅⋅−−=ΔE Như vậy, nếu lãi suất thị trường tăng 1% thì ngân hàng dự tính một khoản lỗ là 2.000 tỷ đồng. Để có thể giảm được thiệt hại về tài sản nhà quản trị phải điều chỉnh chênh lệch thời lượng giảm xuống. c. Ưu điểm của mô hình thời lượng * So với 2 mô hình trên, mô hình thời lượng là một mô hình đo lường độ nhạy cảm của tài sản có và tài sản nợ với lãi suất chính xác nhất vì nó đề cập đến yếu tố thời lượng của tất cả các luồng tiền cũng như kỳ hạn đến hạn của tài sản nợ và tài sản có. * Ý nghĩa kinh tế của thời lượng. Thời lượng là phép đo trực tiếp độ nhạy cảm của giá trị tài sản có và tài sản nợ với lãi suất. Hay nói cách khác, thời lượng (D) của tài sản có hay tài sản nợ càng lớn thì thị giá của tài sản càng nhạy cảm với lãi suất. Sự thay đổi thị giá của tài sản khi lãi suất thay đổi gọi là độ nhạy cảm của thị giá tài sản đối với lãi suất. ( )RdR PdPD +=− 1/ / Biểu thức trên biểu diễn ở dạng ý nghĩa hơn theo độ co giãn của lãi suất như sau: R dRD P dP +⋅−= 1 điều này có nghĩa là khi lãi suất thay đổi, thì thị giá trái phiếu biến động ngược chiều theo tỷ lệ thuận với độ lớn của D. d. Hạn chế của mô hình thời lượng. * Mô hình thời lượng là một mô hình phức tạp và tốn kém. * Khi xây dựng mô hình thời lượng chúng ta giả thiết rằng lãi suất thị trường thay đổi ngay lập tức sau khi mua trái phiếu. Trong thực tế thì không phải lúc nào cũng như vậy, mà lãi suất thị trường có thể thay đổi vào bất cứ lúc nào trong suốt thời hạn của trái phiếu. * Thời lượng của tài sản thay đổi theo thời gian, nghĩa là càng gần đến ngày đến hạn thì thời lượng của trái phiếu càng giảm. Điều này đòi hỏi nhà quản trị phải thường xuyên cơ cấu lại bảng cân đối tài sản để cho thời lượng của tàn sản có và tài sản nợ cân xứng với nhau, nhưng việc này không phải lúc nào cũng làm được và rất tốn kém. * Trong mô hình thời lượng, lãi suất được cố định tại thời điểm phát hành trái phiếu và được duy trì cho hết thời hạn. Tuy nhiên, có rất nhiều loại trái phiếu và các khoản tín dụng có lãi suất thả nổi nên công việc xác định thời lượng của tài sản rất phức tạp. Tóm lại, thông qua những phân tích trên, NHTM có thể lựa chọn cho ngân hàng mình một biện pháp đo lường rủi ro phù hợp với điều kiện công nghệ và thực trạng rủi ro. Hình 3.8 Đánh giá các mô hình đo lường rủi ro Mức độ phức tạp đồng biến với tính xác Mô hình thời lượng Mô hình định giá lại Mô hình kỳ hạn đến hạn Phù hợp với các NHTM VN hiện nay 3.2.1.3 Xây dựng chiến lược phòng ngừa rủi ro lãi suất dựa trên các công cụ tài chính phái sinh. Trong thực tế, các công cụ phái sinh được sử dụng rất phổ biến trong phòng ngừa rủi ro lãi suất tại các ngân hàng. Các công cụ phái sinh được sử dụng để phòng ngừa rủi ro lãi suất theo các chiến lược sau: - Ngân hàng sử dụng công cụ phái sinh để tiến hành phòng ngừa rủi ro cho từng bộ phận tài sản một cách riêng biệt. Cách phòng ngừa này còn gọi là phòng ngừa vi mô. - Ngân hàng sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro do sự không cân xứng về thời lượng của hai vế bảng cân đối tài sản. Cách phòng ngừa này còn gọi là phòng ngừa vĩ mô. 3.2.1.4 Những biện pháp nâng cao tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát, giám sát rủi ro lãi suất. Một là: Tăng cường sự giám sát rủi ro lãi suất của nhà quản trị ngân hàng, xác định rõ ràng trách nhiệm, quyền hạn của phòng ban, cá nhân liên quan. • Trách nhiệm của Ban quản trị ngân hàng là phê chuẩn những chính sách và chiến lược quản trị rủi ro lãi suất và đảm bảo rằng cấp quản lý trung gian thực hiện những bước cần thiết để giám sát và quản lý rủi ro. Ban quản trị phải được thông báo một cách thường xuyên về tình trạng rủi ro lãi suất để có thể đánh giá được việc kiểm soát và giám sát rủi ro. • Cấp quản lý trung gian đảm bảo: + cấu trúc kinh doanh và mức độ rủi ro lãi suất của ngân hàng được quản lý một cách hiệu quả. + đảm bảo thực hiện những chính sách và quy định thích hợp đã được thiết lập để hạn chế rủi ro. + thực hiện đúng hệ thống đo lường và kiểm soát rủi ro đã được thiết lập • Ngân hàng phải: + xác định trách nhiệm rõ ràng của từng cá nhân và tập thể trong việc quản trị rủi ro lãi suất. + đảm bảo có sự tách biệt rõ ràng trách nhiệm của từng cá nhân và tập thể trong quản trị rủi ro lãi suất. + đảm bảo rằng có sự tách biệt hợp lý về trách nhiệm trong từng khâu của quy trình quản trị rủi ro lãi suất. Hai là: Hoàn thiện bộ máy đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro. • Bộ phận chịu trách nhiệm đo lường rủi ro lãi suất phải nắm bắt được những thông tin về rủi ro lãi suất và đánh giá hậu quả của những thay đổi lãi suất trong phạm vị hoạt động của ngân hàng. Nhà quản trị rủi ro và nhà quản trị ngân hàng phải hiểu một cách rõ ràng những giả định khi đo lường rủi ro. • Xây dựng bộ phận đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro hoàn toàn độc lập với những bộ phận khác và bộ phận này báo cáo tình trạng rủi ro lãi suất trực tiếp đến nhà quản trị ngân hàng. Bộ phận đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro phải là một bộ phận độc lập không tham gia vào quá trình tạo ra rủi ro có chức năng quản lý, giám sát rủi ro, nhận diện và phát hiện rủi ro, phân tích và đánh giá các mức độ rủi ro trên cơ sở các chỉ tiêu, tiêu thức được xây dựng đồng thời đề ra các biện pháp phòng ngừa rủi ro, ngăn chặn giảm thiểu rủi ro. Những ngân hàng lớn nên có những đơn vị độc lập chịu trách nhiệm cho việc xây dựng và quản lý bộ phận đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro lãi suất. • Ngân hàng phải thiết lập và đặt ra những giới hạn hoạt động và quy định khác để duy trì mức độ rủi ro phù hợp với chính sách của mình. • Ngân hàng nên đo lường thiệt hại trong trường hợp xấu nhất và trường hợp giả định bị sai và dựa trên những trường hợp này để thiết lập những chính sách hạn chế rủi ro lãi suất. • Ngân hàng nên có những hệ thống thông tin thích hợp cho việc đo lường, giám sát, kiểm soát cũng như báo cáo tình trạng rủi ro lãi suất. Báo cáo phải được cung cấp kịp thời cho nhà quản trị ngân hàng. Ba là: Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ. Ngân hàng phải xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ thích hợp trong qui trình quản trị rủi ro lãi suất. Yếu tố quan trọng của hệ thống kiểm soát nôi bộ bao gồm sự kiểm tra một cách độc lập, thường xuyên và đánh giá tính hiệu quả của hệ thống và đảm bảo rằng có sự xét duyệt lại cũng như những cải thiện đối với hệ thống kiểm soát nội bộ khi cần thiết. Kết quả của những đánh giá lại phải được trình cho nhà chức trách. 3.2.2 Một số biện pháp hỗ trợ nhằm nâng cao năng lực quản trị rủi ro lãi suất. • Điều vô cùng quan trọng là chính sách và quy trình quản trị rủi ro của ngân hàng phải được xác định một cách rõ ràng và phù hợp với bản chất cũng như sự đặc điểm kinh doanh của họ. Những chính sách này cần được áp dụng trên một cơ sở vững chắc và phù hợp với mức độ của từng chi nhánh, đặc biệt là khi nhận biết được những khó khăn trong việc luân chuyển vốn giữa các chi nhánh. • Trước khi giới thiệu những sản phẩm mới hay thực hiện hoạt động kinh doanh mới ngân hàng phải: + xác định những rủi ro của những sản phẩm mới hay những hoạt động kinh doanh mới này. + phải chắc chắn rằng các sản phẩm và hoạt động kinh doanh mới này phù hợp với quy trình và sự kiểm soát rủi ro. + đồng thời phải thiết lập và phê chuẩn những công cụ và biện pháp để hạn chế rủi ro có thể xảy ra khi triển khai những sản phẩm mới. • Ngân hàng nên duy trì mức vốn khả dụng phù hợp với mức độ rủi ro lãi suất. • Khi xây dựng chính sách lãi suất cần phân tích, tính toán các điều kiện kinh tế ví mô, xu hướng phát triển của thị trường tiền tệ và tính đến nhu cầu vốn của ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung. Xây dựng một chính sách lãi suất linh hoạt, đặc biệt với những khoản vay lớn, thời hạn dài cần tìm kiếm nguồn vốn có kỳ hạn tương xứng hoặc thực hiện cơ chế lãi suất thả nổi. • Ngân hàng nên công bố ra công chúng mức độ rủi ro lãi suất và những biện pháp hạn chế rủi ro mà ngân hàng đang thực hiện. Nâng cao “độ mở” thông tin về hoạt động thông qua các báo cáo về tình hình tài chính của ngân hàng với khách hàng và các tổ chức thanh tra, kiểm toán. • Xuất phát từ thực trạng sự không ăn khớp giữa tài sản nợ và tài sản có của NHTM trong nền kinh tế chuyển đổi như hiện nay (thời lượng của tài sản có thường dài hơn tài sản nợ) để hạn chế rủi ro lãi suất các NHTM có thể sử dụng các biện pháp hỗ trợ sau: + Xác định chính xác mức độ ổn định của nguồn vốn ngắn hạn để có thể sử dụng một tỷ lệ nhất định an toàn cho đầu tư trung và dài hạn. + Xây dựng chính sách tạo lòng tin với người gửi tiền, khuyến khích khách hàng gửi tiền dài hạn. + Thiết lập mối quan hệ khăng khít về tài chính với khách hàng để có thể “chủ động” sử dụng những khoản tiền gửi của khách hàng. • Nâng cao trình độ, nhận thức của cán bộ công nhân viên. Nâng cao nhận thức của lãnh đạo cũng như cán bộ công nhân viên bằng cách tổ chức các chương trình đào tạo chuyên môn, kiến thức về quản trị rủi ro. Với các chương trình đào tạo này không những nâng cao được nhận thức của đội ngũ cán bộ công nhân viên ngân hàng mà còn nâng cao trình độ nghiệp vụ chuyên môn về quản trị rủi ro lãi suất. Để có đội ngũ nhân viên có năng lực thì ngay từ khâu tuyển dụng, ngân hàng phải có chính sách tuyển dụng hợp lý để có thể tuyển dụng được những cán bộ giỏi về nghiệp vụ, tốt về tư duy. Ngân hàng nên có kế hoạch đào tạo sâu theo từng lĩnh vực cho những cán bộ công nhân viên tuỳ thuộc vào trình độ chuyên môn của họ. Xây dựng bộ phận chuyên trách thực hiện công tác quản trị rủi ro và cụ thể là quản trị rủi ro lãi suất. • Ứng dụng khoa học công nghệ Hiện nay hoạt động của các ngân hàng ngày càng đa dạng và phức tạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Với hệ thống kế toán và công nghệ lạc hậu như hiện nay khó có thể cung cấp số liệu một cách kịp thời và chính xác để phục vụ cho phân tích và quản trị rủi ro. Chính vì vậy, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào quản trị rủi ro là vô cùng cấp thiết. Ứng dụng khoa học, công nghệ vào công tác quản trị rủi ro bằng cách hợp tác với những công ty phần mềm lớn. Trên cơ sở đó xây dựng một hệ thống thông tin quản trị ngân hàng hiện đại. Tổ chức, thực hiện, mở rộng quy mô những buổi hội thảo và triển lãm quốc tế về ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực ngân hàng như “Banking Vietnam” để các chuyên gia, cán bộ công nghệ thông tin, nghiệp vụ tài chính ngân hàng và các nhà cung cấp giải pháp công nghệ thông tin, nghiệp vụ Tài chính – Ngân hàng và các nhà cung cấp giải pháp công nghệ thông tin, dịch vụ Ngân hàng trong nước và quốc tế gặp gỡ, trao đổi, chia sẻ lẫn nhau để nâng tầm nhìn mới, sâu sắc cụ thể và thực tế hơn nhằm đẩy mạnh ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin hiện đại hoá hệ thống ngân hàng. LỜI KẾT LUẬN Thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng Cộng Sản Việt Nam khởi xướng năm 1986, nền kinh tế Việt Nam từng bước chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập với nền kinh tế thế giới. Theo đó, xu hướng tự do hoá tài chính là xu hướng tất yếu khách quan, trong đó tự hoá lãi suất là một trong những nội dung cơ bản của tự do hoá tài chính. Với sự ra đời của quyết định 546/2002/QĐ-NHNN ngày 30/05/2002, lãi suất ngày càng phản ánh chính xác hơn quan hệ cung cầu về vốn, hoạt động kinh doanh của NHTM ngày càng phải đối mặt với những rủi ro do sự biến động của lãi suất. Trong khi đó, công tác quản trị rủi ro và cụ thể là quản trị rủi ro lãi suất còn rất mới mẻ đối với các NHTM Việt Nam. Các quốc gia phát triển trên thế giới đã phát triển các công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất đến một trình độ tiên tiến. Chính vì vậy, việc nghiên cứu và triển khai, ứng dụng các nghiệp vụ phòng ngừa rủi ro lãi suất là hết sức cần thiết. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. PGS.TS. Nguyễn Đăng Dờn, TS.Hoàng Đức, TS. Trần Huy Hoàng, ThS. Trầm Xuân Hương (2005), Tiền Tệ - Ngân Hàng, NXB Thống Kê. 2. Hải Minh (2006), “Nâng cao quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại cổ phần”, Thời báo Ngân hàng số ra ngày 8/8/2006. 3. Đỗ Thị Khiên (2006), “Một số biện pháp nhằm hạn chế rủi ro hoạt động trong các NHTM Việt Nam”, Tạp chí Kinh tê & Phát triển số tháng 03/2006. 4. Thạnh Trần Đăng Khoa (2003), Tự do hoá lãi suất và những biện pháp hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM, luận văn thạc sỹ kinh tế trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh. 5. TS. Nguyễn Ninh Kiều (2003), “Bàn về những điều kiện cần thiết cho sự hình thành và phát triển thị trường tài chính phái sinh ở Việt Nam”, Tài liệu phụ lục cho bài thuyết trình tại hội thảo Options và Cơ hội cho nhà đầu tư, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh. 6. TS. Nguyễn Đại La (2005), Những nội dung cơ bản rút ra từ các bài viết trong kỷ yếu hội thảo: “Nâng cao năng lực quản trị rủi ro của các NHTM Việt Nam” 7. Nguyễn Phong (2005), “Thị trường Tài chính Việt Nam: Tụt hậu với nhu cầu”, VietNamNet 24/03/2005 8. PGD.TS Lê Văn Tề, PGS.TS Ngô Hường, TS. Đỗ Linh Hiệp, TS.Hồ Diệu, TS. Lê Thẩm Dương (2004), Nghiệp Vụ Ngân Hàng Thương Mại, NXB Thống Kê. 9. PGS.TS Trần Ngọc Thơ, TS. Nguyễn Thị Ngọc Trang, TS. Nguyễn Thị Liên Hoa, TS. Phan Thị Bích Nguyệt, TS. Nguyễn Thị Uyên Uyên (2005), Tài Chính Doanh Nghiệp Hiện Đại, NXB Thống Kê. 10. PGS.TS Nguyễn Văn Tiến (2005), Quản Trị Rủi Ro Trong Kinh Doanh Ngân Hàng, NXB Thống Kê. 11. TS. Nguyễn Thị Ngọc Trang, PGS.TS Trần Ngọc Thơ, ThS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo, Giảng Viên Hồ Quốc Tuấn (2006), Quản Trị Rủi Ro Tài Chính, NXB Thống Kê. 12. GS.TS Lê Văn Tư (2005), Quản Trị Ngân Hàng Thương Mại, NXB Tài Chính. 13. Basel Committee on Banking Supervision (2001), Principles for the Management and Supervision of Interest Rate Risk, Bank for International Settlements. 14. Frank J. Fabozzi, Steven V. Mann, Moorad Choudhry (2003), Interest Rate and Credit Risk, Wiley.