Các lớp Tn và ĐC đều được kiểm tra cùng một đề. Các bài kiểm tra của
lớp Tn và ĐC đều được chấm theo thang điểm 10 và chấm cùng một biểu
điểm.
Sau khi Tn chúng tôi đã kiểm tra độ bền kiến thức của HS bằng 02 bài
báo cáo thu hoạch sau bài thực hành và 01 bài kiểm tra 20 phút bằng các câu
trắc nghiệm khách quan.
Để đánh giá chất lượng lĩnh hội, vận dụng tri thức, tôi tập trung quan tâm
tới 3 tiêu chí, tương ứng với các câu hỏi, bài tập trong các đề kiểm tra như
sau:
- Tiêu chí cơ bản: Phản ánh mức độ nắm vững qui trình, cách bố trí Tn,
các khái niệm, các quá trình và các qui luật SH. Tiêu chí này xác định HS có
đạt được yêu cầu nhận thức cốt lõi, phân biệt được với các vấn đề tương tự
hay không.
- Tiêu chí vận dụng: Đánh giá mức độ hiểu sâu, rộng, toàn diện kiến
thức, biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các tri thức học được để giải quyết vấn
đề. Nếu đạt được cả 2 tiêu chí trên, có thể đạt được 8 điểm.
- Tiêu chí nâng cao: Khả năng vận dụng kiến thức đã học giải thích các
hiện tượng tương tự trong tự nhiên, khả năng sử dụng các Tn để nghiên cứu,
tìm tòi sáng tạo và thiết kế các Tn tương tự. Tiêu chí này nh ằm phân loại HS
có năng lực nhận thức cao. Đạt tiêu chí này, có nghĩa HS đã nắm hoàn chỉnh
vấn đề và đạt điểm 9 - 10.
106 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 3203 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Nâng cao hiệu quả sử dụng thí nghiệm trong dạy học sinh học tế bào (Sinh học 10), để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
gợi ý giúp HS tái hiện những kinh nghiệm, kiến thức đã có để có
thể giải thích được hiện tượng bằng cách đưa ra hệ thống các câu hỏi.
+ GV hướng dẫn HS giải thích cơ chế của hiện tượng thông qua việc trả
lời hệ thống câu hỏi mang tính định hướng để đi đến kết luận. Để phát huy
tính tích cực, chủ động của HS trong quá trình nhận thức GV cần trình bày
TN như một quá trình nghiên cứu và tổ chức cho HS tham gia một cách tích
cực vào quá trình này.
Có thể có hai dạng câu hỏi với mục đích khác nhau:
+ Câu hỏi dự đoán hiện tượng xảy ra khi nêu điều kiện giả định trước,
sau đó tiến hành TN để kiểm chứng những dự đoán của HS.
+ Câu hỏi yêu cầu HS giải thích hiện tượng đã được quan sát và tự rút
ra kết luận.
Khi sử dụng TN, bài tập TN có tính chất nêu vấn đề với mục đích giúp
HS lĩnh hội tri thức mới GV cần chú ý:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
58
+ Các TN, bài tập TN nêu vấn đề thường đặt vào vị trí trung tâm của
bài học, giúp HS lĩnh hội những vấn đề then chốt nhất.
+ Tốc độ TN phải đủ chậm để HS có điều kiện quan sát và ghi nhớ
thông tin.
+ Phải tạo được hứng thú học tập và phải đảm bảo tính vừa sức.
+ Lựa chọn dụng cụ, phương án TN trực quan nhất, đơn giản nhất và
tiết kiệm nhất.
+ Không phải nội dung nào, bài học nào cũng có thể sử dụng TN.
Sau đây là một số TN, bài tập TN tế bào được thiết kế để sử dụng trong
khâu nghiên cứu tài liệu mới:
● Ví dụ 1, dạy mục “Cấu trúc của prôtêin” (Bài 5)
GV có thể thiết kế một bài tập TN như sau:
+ Lấy một ít lòng trắng trứng, cho vào nước và đun nóng.
+ Đun nóng nước gạch cua.
Hiện tượng gì sẽ xảy ra? Giải thích hiện tượng đó?
Bài tập TN này nhằm giúp HS biết các yếu tố gây biến tính prôtêin
GV có thể đưa ra hệ thống câu hỏi định hướng như sau:
Câu hỏi 1: Lòng trắng trứng, gạch cua có bản chất là gì?
Câu hỏi 2: Ở nhiệt độ thường, lòng trắng trứng và nước gạch cua có bị
vón cục lại không?
Câu hỏi 3: Nhiệt độ có vai trò gì trong các hiện tượng trên?
● Ví dụ 2, dạy mục “Đặc điểm chung của tế bào nhân sơ” (Bài 7)
GV có thể thiết kế và biểu diễn TN sau:
+ Lấy một củ khoai lang đã gọt vỏ, cắt thành các khối lập phương với
các cạnh có độ dài khác nhau (1 cm, 2cm, 3cm).
+ Cho các khối khoai lang vừa cắt vào dung dịch Iốt khoảng 2 đến 3
phút sau thì vớt ra.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
59
+ Tiếp tục cắt các khối khoai lang thành 4 phần bằng nhau để quan sát
diện tích khoai lang bị bắt màu.
Câu hỏi:
Câu hỏi 1. So sánh tỉ lệ
V
S (diện tích bề mặt/thể tích) giữa các khối
khoai lang?
Câu hỏi 2. So sánh diện tích bị bắt màu giữa các khối khoai lang?
Câu hỏi 3. Tìm mối quan hệ giữa tỉ lệ
V
S với sự bắt màu của các khối
khoai lang?
Câu hỏi 4. Tương tự như vậy, tế bào nhân sơ có kích thước nhỏ hơn rất
nhiều so với tế bào nhân thực. Kích thước nhỏ đem lại ưu thế gì cho các tế
bào nhân sơ?
● Ví dụ 3, dạy mục “Cấu tạo của tế bào nhân sơ” ( Bài 7)
GV có thể sử dụng TN như sau:
Có các vi khuẩn hình cầu, hình que, hình sợi. Người ta loại bỏ thành tế
bào của các vi khuẩn này rồi cho vào dung dịch có nồng độ các chất tương
đương với nồng độ các chất tan có trong tế bào.
CH 1. Dự đoán hình dạng của tế bào sau khi ngâm?
CH 2. Kết quả đó cho phép rút ra kết luận gì?
● Ví dụ 4, dạy mục “Nhân tế bào” (Bài 8)
GV mô tả TN: Một nhà khoa học đã tiến hành phá hủy nhân tế bào
trứng loài ếch A. Sau đó lấy tế bào sinh dưỡng loài ếch B cấy vào trứng (đã
mất nhân) của loài A.
Câu hỏi 1. Theo em, nhà khoa học sẽ nhận được các con ếch con có đặc
điểm của loài nào?
Câu hỏi 2. TN này cho phép rút ra kết luận gì về nhân tế bào?
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
60
● Ví dụ 5, khi dạy bài 10 Tế bào nhân thực.
GV hướng dẫn HS vào nội dung bài mới bằng việc giới thiệu một TN
được miêu tả như sau:
TN lai (dung hợp) tế bào chuột với tế bào người.
Câu hỏi. Hãy dự đoán sự phân bố prôtêin ở tế bào lai nào là đúng? Giải
thích?
● Ví dụ 6, dạy mục “Vận chuyển thụ động” ( Bài 11)
- GV tiến hành biểu diễn TN:
+ Mở nắp lọ nước hoa.
+ Nhỏ một vài giọt mực vào cốc nước lọc.
Sau đó đặt câu hỏi:
Câu hỏi 1. Hiện tượng gì đã xảy ra?
Câu hỏi 2. Hiện tượng đó là hiện tượng khuếch tán. Vậy thế nào là hiện
tượng khuếch tán? Do đâu có sự khuếch tán?
Câu hỏi 3. Hiện tượng trên xảy ra đối với màng sinh chất của tế bào thì
được gọi là vận chuyển thụ động. Vậy thế nào là vận chuyển thụ động? Vận
chuyển thụ động diễn ra theo nguyên lí nào?
- Kết thúc phần này, GV có thể ra bài tập về nhà cho HS:
Thiết kế TN:
+ Lấy một miếng da ếch sống, bịt kín miệng một phễu thủy tinh sao
cho mặt trong úp vào miệng phễu.
Tế bào lai
Tế bào người
Tế bào chuột
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
61
+ Đặt úp miệng phễu đã bịt kín vào một chậu thủy tinh chứa nước.
+ Rót mực vào ống phễu.
+ Theo dõi màu nước trong chậu.
Từ TN trên, hãy giải thích một số hiện tượng sau:
Hiện tượng 1. Tại sao khi ngâm sấu với đường, sau một thời gian cả
nước và sấu đều có vị ngọt, chua?
Hiện tượng 2 . Tại sao rau muống chẻ ngâm vào nước sẽ bị cong lại
theo một chiều nhất định?
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
62
Chương 3
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
3.1. Mục đích thực nghiệm
Kiểm tra tính hiệu quả và tính khả thi của các phương án đã đề xuất.
3.2. Nội dung thực nghiệm
Chúng tôi đã tiến hành dạy 0 3 bài thuộc phần Sinh học tế bào (SH 10)
THPT- Ban khoa học cơ bản bằng giáo án được thiết kế theo các phương
pháp mà đề tài đã đề xuất. Tiến hành đánh giá HS các lớp thực nghiệm qua 01
bài kiểm tra 20 phút và các bài thu hoạch sau thực hành của HS. Quá trình
dạy - học được tiến hành theo qui trình như đã nêu ở trên .
Bảng 3.1. Các bài dạy thực nghiệm
STT Tên bài dạy
1 Bài 11. Vận chuyển các chất qua màng sinh chất
2 Bài 12. Thực hành: Thí nghiệm co và phản co nguyên sinh.
3 Bài 15. Thực hành: Một số thí nghiệm về enzim.
3.3. Phương pháp thực nghiệm
3.3.1. Chọn trường, lớp thực nghiệm
Chúng tôi đã tiến hành Tn ở 02 trường THPT của tỉnh Thái Nguyên là:
- Trường THPT Bình Yên – Định Hóa.
- Trường THPT Dương Tự Minh – TP Thái Nguyên.
Dựa vào kết quả học tập, kết quả khảo sát và phân loại học sinh, chúng
tôi chọn mỗi trường 04 lớp (02 lớp Tn và 02 lớp ĐC) tư ơng đối đồng đều
nhau về số lượng cũng như chất lượng HS.
Trong quá trình Tn chúng tôi đã trao đổi với với GV bộ môn các trường
để thảo luận và thống nhất nội dung cũng như phương pháp dạy.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
63
3.3.2. Bố trí thực nghiệm
Các lớp tham gia trong đợt thí nghiệm được chia thành 2 nhóm: các lớp
dạy thực nghiệm (Tn) và các lớp đối chứng (ĐC).
Ở các lớp dạy Tn, chúng tôi sử dụng các giáo án được thiết kế theo
hướng cải tiến, nâng cao hiệu quả sử dụng của các Tn trong quá trình dạy học
phần SH tế bào (SH 10). Ở các lớp ĐC, chúng tôi sử dụng các giáo án đ ược
thiết kế theo đúng nội dung và qui trình trong SGK.
Các lớp Tn và các lớp ĐC đều do cùng một GV dạy, đảm bảo sự đồng
đều về các mặt: thời gian, nội dung kiến thức .
3.3.3. Kiểm tra đánh giá
Các lớp Tn và ĐC đều được kiểm tra cùng một đề. Các bài kiểm tra của
lớp Tn và ĐC đều được chấm theo thang điểm 10 và chấm cùng một biểu
điểm.
Sau khi Tn chúng tôi đã kiểm tra độ bền kiến thức của HS bằng 0 2 bài
báo cáo thu hoạch sau bài thực hành và 01 bài kiểm tra 20 phút bằng các câu
trắc nghiệm khách quan.
Để đánh giá chất lượng lĩnh hội, vận dụng tri thức, tôi tập trung quan tâm
tới 3 tiêu chí, tương ứng với các câu hỏi, bài tập trong các đề kiểm tra như
sau:
- Tiêu chí cơ bản: Phản ánh mức độ nắm vững qui trình, cách bố trí Tn,
các khái niệm, các quá trình và các qu i luật SH. Tiêu chí này xác định HS có
đạt được yêu cầu nhận thức cốt lõi, phân biệt được với các vấn đề tương tự
hay không.
- Tiêu chí vận dụng: Đánh giá mứ c độ hiểu sâu, rộng, toàn diện kiến
thức, biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các tri thức học được để giải quyết vấn
đề. Nếu đạt được cả 2 tiêu chí trên, có thể đạt được 8 điểm.
- Tiêu chí nâng cao: Khả năng vận dụng kiến thức đã học giải thích các
hiện tượng tương tự trong tự nhiên, khả năng sử dụng các Tn để nghiên cứu,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
64
tìm tòi sáng tạo và thiết kế các Tn tương tự. Tiêu chí này nhằm phân loại HS
có năng lực nhận thức cao. Đạt tiêu chí này, có nghĩa HS đã nắm hoàn chỉnh
vấn đề và đạt điểm 9 - 10.
3.3.3. Phương pháp phân tích kết quả Tn
Kết quả Tn được phân tích để rút ra các kết luận khoa học mang tính
khách quan. Phân tích số liệu thu được từ Tn bằng phần mềm Microsoft excel.
Lập bảng phân phối thực nghiệm; Tính giá trị trung bình và phương sai của
mỗi mẫu. So sánh giá trị trung bình để đánh giá khả năng hiểu bài và khả
năng hệ thống hoá kiến thức của các lớp T n so với các lớp ĐC, đồng thời
phân tích phương sai để khẳng định nguồn ảnh hưởng đến kết quả học tập ở
các lớp Tn và lớp ĐC.
Tính giá trị trung bình ( X ) và phương sai (S2)
Giá trị trung bình và phương sai của mỗi mẫu được tính một cách
nhanh chóng và chính xác bởi hàm fx trên thanh công cụ của phần mềm
Excel. Các bước thực hiện như sau :
1. Nhập điểm vào bảng số Excel.
2. Đặt con trỏ ở ô muốn ghi kết quả.
3. Gọi lệnh fx trên thanh công cụ.
4. Chọn lệnh tính trung bình (AVERAGE) để tính X , hoặc chọn lệnh
tính phương sai (VAR).
Với qui trình này, máy tính sẽ đưa ra bảng kết quả so sánh.
So sánh giá trị trung bình và kiểm định bằng giả thuyết H0 với tiêu chuẩn
U của phân bố tiêu chuẩn
Qui trình xử l í số liệu trên máy vi tính như sau:
1. Nhập số liệu vào bảng tính Excel.
2. Gọi lệnh phân tích dữ liệu (Data analysis) trên thanh công cụ.
3. Chọn lệnh kiểm định: z-test (U-test).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
65
4. Khai báo điểm của các lớp Tn vào khung Variable 1 range.
5. Khai báo điểm của các lớp ĐC vào khung Variable 2 range.
6. Ghi số 0 vào khung giả thuyết sự khác biệt của giá trị trung bình Ho.
7. Khai báo phương sai mẫu Tn và ĐC vào khung Variable 1 range và
khung Variable 2 range.
8. Chọn một ô (cell) bất kỳ làm vùng khai báo kết quả (Output).
Phân tích phương sai (Analysis of Variance = ANOVA)
Với cách tổ chức Tn như trên, các nhân tố ảnh hưởng tới kết quả học tập
của HS như năng lực GV, khả năng học tập môn SH của HS ở các lớp ĐC và các
lớp Tn coi như là tương đương vì các lớp T n được chọn ngẫu nhiên và với số
lượng HS tham gia tương đối lớn. Giữa lớp Tn và lớp ĐC chỉ khác nhau về việc
có hay không sự cải tiến các Tn trong quá trình dạy học. Phân tích phương sai để
khẳng định nguồn ảnh hưởng đến kết quả học tập của HS.
Qui trình xử l í số liệu như sau:
1. Nhập số liệu vào bảng tính Excel.
2. Gọi lệnh phân tích dữ liệu (lệnh Menu Tools và chọn Data analysis).
3. Chọn lệnh: một nhân tố (Single Factor) .
4. Khai báo vùng dữ liệu (Input): bảng điểm của các lớp ĐC và Tn.
5. Khai báo vùng đặt kết quả phân tích (Ouput).
Với qui trình xử l í số liệu như trên sẽ được bảng phân tích phương sai
(xem phụ lục 8.2).
Chọn lớp Tn và lớp đối chứng có trình độ tương đương nhau và xử lí số
liệu thu được trong nghiên cứu bằng phần mềm Excel, giúp cho việc nghiên
cứu tiến hành nhanh chóng, chính xác và khách quan .
3.4. Kết quả Tn sư phạm
Kết quả Tn được trình bày trong các bảng sau:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
66
Bảng 3.2. Tần số điểm các bài kiểm tra sau Tn
Bảng 3.3. Bảng tần suất điểm các bài kiểm tra sau Tn
Lần
kiểm tra
Phương
án
xi
n
2 3 4 5 6 7 8 9 10 X S2
1
ĐC 178 4 10 15 52 46 31 15 5 0 5.71 2.17
Tn 180 0 0 1 10 40 65 53 10 1 7.07 1.06
2
ĐC 178 2 7 21 47 39 38 19 5 0 5.85 2.14
Tn 180 0 0 2 20 30 49 60 17 2 7.13 1.50
3
ĐC 178 0 8 17 56 43 33 16 5 0 5.81 1.86
Tn 180 0 0 0 18 27 57 46 27 5 7.29 1.57
Tổng
ĐC 534 6 25 53 155 128 102 50 15 0 5.79 2.06
Tn 540 0 0 3 48 97 171 159 54 8 7.16 1.40
Lần kiểm
tra
Phương
án
xi
n
2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
ĐC 178 2.25 5.62 8.43 29.21 25.84 17.42 8.43 2.81 0
Tn 180 0 0 0.56 5.56 22.22 36.11 29.44 5.56 0.56
2
ĐC 178 1.12 3.93 11.80 26.40 21.91 21.35 10.67 2.81 0
Tn 180 0 0 1.11 11.11 16.67 27.22 33.33 9.44 1.11
3
ĐC 178 0 4.49 9.55 31.46 24.16 18.54 8.99 2.81 0
Tn 180 0 0 0 10 15 31.67 25.56 15 2.78
Tổng
ĐC 534 1.12 4.68 9.93 29.03 23.97 19.10 9.36 2.81 0
Tn 540 0 0 0.56 8.89 17.96 31.67 29.44 10.00 1.48
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
67
Từ số liệu trong bảng 3.2 và bảng 3.4 chúng tôi nhận thấy :
- Giá trị trung bình điểm trắc nghiệm của lớp Tn cao hơn so với lớp
ĐC.
- Giá trị điểm trung bình của lớp thực nghiệm có sự tịnh tiến tăng dần
từ bài kiểm tra số 1 đến bài kiểm tra số 3.
Từ hai điều trên cho phép rút ra kết luận: HS ở các lớp dạy Tn có khả
nắm vững kiến thức hơn, tiến hành TN, giải thích kết quả TN linh hoạt, sáng
tạo hơn. Điều đó cho thấy việc cải tiến các TN theo hướng nâng cao hiệu quả
sử dụng trong dạy học phần Sinh học tế bào (SH 10) đã góp phần nâng cao
chất lượng dạy học.
- Phương sai của lớp Tn nhỏ hơn so với lớp ĐC cho thấy điểm trắc
nghiệm ở các lớp Tn tập trung hơn so với các lớp ĐC.
Từ các bảng số liệu trên ta có biểu đồ tần suất tổng hợp của 3 bài kiểm
tra ở hai khối lớp Tn và ĐC:
0
5
10
15
20
25
30
35
fi
2 3 4 5 6 7 8 9 10
xi
ĐC
Tn
Hình 3.1 Biểu đồ tần suất tổng hợp của 3 bài kiểm tra khối lớp Tn và ĐC
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
68
Trên hình 3.1 chúng ta nhận thấy giá trị mod điểm trắ c nghiệm của các
lớp Tn là: modTn = 7, của các lớp ĐC là: modĐC = 5. Từ g iá trị mod trở
xuống (điểm 5 đến điểm 2), tần suất điểm của các lớp ĐC cao hơn so với các
lớp Tn. Ngược lại từ giá trị mod trở lên tần suất điểm số của các lớp Tn cao
hơn tần suất điểm của các lớp ĐC. Điều này cho phép dự đoán kết quả các bài
trắc nghiệm ở lớp Tn cao hơn so với kết quả của lớp ĐC.
Từ số liệu của bảng 3.3 lập bảng tần suất hội tụ tiến để so sánh tần suất
bài đạt điểm xi trở lên ở các lớp Tn và ĐC.
Bảng 3.4. Bảng tần suất hội tụ tiến điểm của các bài kiểm tra
Số liệu bảng 3.4 cho biết tỉ lệ phần trăm các bài đạt từ giá trị từ xi trở lên.
Ví dụ tần suất từ điểm 6 trở lên ở các lớp ĐC trong bài kiểm tra số 1 là 54.44%
còn ở các lớp Tn là 93.89%. Như vậy, số điểm từ 6 trở lên ở các lớp Tn nhiều hơn
so với ở các lớp ĐC.
Lần
kiểm
tra
Phương
án
xi
n
2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
ĐC 178 100 97.75 92.14 83.71 54.49 28.65 11.24 2.81 0
Tn 180 100 100 100 99.44 93.89 71.67 35.56 6.11 0.56
2
ĐC 178 100 98.88 94.94 83.15 56.74 34.83 13.48 2.81 0
Tn 180 100 100 100 98.89 87.78 71.11 43.59 10.56 1.11
3
ĐC 178 100 100 95.51 85.96 54.49 30.34 11.80 2.81 0
Tn 180 100 100 100 100 90.00 75.00 43.33 17.78 2.78
Tổng
ĐC 534 100 98.88 94.19 84.27 55.24 31.27 12.17 2.81 0
Tn 540 100 100 100 99.44 90.56 72.59 40.93 11.48 1.48
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
69
Từ số liệu của bảng 3.4. vẽ đồ thị tần suất hội tụ tiến của điểm các bài
trắc nghiệm, hình 3.2
0
20
40
60
80
100
120
2 3 4 5 6 7 8 9 10
xi
fi
ĐC
Tn
Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn đường tần suất hội tụ tiến tổng
hợp của 3 bài kiểm tra ở khối lớp Tn và ĐC
Trong hình 3.2, đường hội tụ tiến tần suất điểm của các lớp T n nằm về
bên phải so với đường hội tụ tiến tần suất điểm của lớp ĐC. Như vậy kết quả
điểm số bài trắc nghiệm của các lớp Tn cao hơn so với lớp ĐC.
Để khẳng định điều này chúng tôi tiến hành so sánh giá trị trung bình và
phân tích phương sai kết quả điểm trắc nghiệm của các lớp Tn và các lớp ĐC.
Giả thuyết H0 đặt ra là : “Không có sự khác nhau giữa kết quả học tập
của các lớp Tn và các lớp ĐC”. Dùng tiêu chuẩn U để kiểm định giả thuyết H0,
kết quả kiểm định thể hiện ở bảng 3.5
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
70
Bảng 3.5. Kiểm định X điểm trắc nghiệm
Kiểm định X của hai mẫu
(U-Test: Two Sample for Means)
ĐC Tn
Mean ( X TN và X ĐC) 5.8 7.2
Known Variance (Phương sai) 2.1 1.4
Observations (Số quan sát) 534 540
Hypothesized Mean Difference (giả thuyết H0) 0
Z (Trị số z = U) -16.9
P(Z<=z) one-tail (Xác suất 1 chiều của z) 0
z Critical one-tai (Trị số z tiêu chuẩn theo XS 0,05 tính toán) 1.64
P(Z<=z) two-tail (Xác xuất 2 chiều của trị số z tính toán) 0
z Critical two-tail (Trị số z tiêu chuẩn SX 0,05 hai chiều) 1.96
H0 bị bác bỏ vì giá trị tuyệt đối của z (U) > 1,96
Kết quả phân tích số liệu ở bảng 3.6 cho thấy : X TN > X ĐC ( X TN =
7.2 ; X ĐC = 5.8). Trị số tuyệt đối của U = 16.9 giả thuyết H0 bị bác bỏ vì giá
trị tuyệt đối của trị số U > 1,96 (trị số z tiêu chuẩn),với xác xuất (P) là 1,64
>0,05. Như vậy, sự khác biệt của X TN và XĐC có ý nghĩa thống kê với độ tin
cậy là 95%.
Chúng tôi đã tiến hành phân tích phương sai, để kh ẳng định kết luận
này. Đặt giả thuyết HA là: "dạy học Sinh học tế bào bằng cải tiến cách làm và
sử dụng thí nghiệm không có tác động gì tới mức độ hiểu bài của HS ở các
lớp TN so với lớp ĐC”. Kết quả phân tích phương sai thể hiện trong bảng 3.7.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
71
Bảng 3.7. Phân tích phương sai điểm trắc nghiệm
PHÂN TÍCH PHƯƠNG SAI MỘT NHÂN TỐ (ANOVA: Single Factor)
Tổng hợp (SUMMARY)
Nhóm
(Groups)
Số lượng
(Count)
Tổng
(Sum)
Trung bình
(Average)
Phương sai
(Variance)
ĐC 534 3087 5.8 2.1
Tn 540 3869 7.2 1.4
Phân tích phương sai (ANOVA)
Nguồn biến động
(Source of
Variation)
Tổng biến
động (SS)
Bậc tự
do (df)
Phương
sai (MS) FA
Xác
suấtFA
(P-value) F crit
Giữa các nhóm
(Between Groups)
497.26 1 497.26 292.25 0 3.85
Trong nhóm
(Within Groups)
1820.6 1070 1.70
Trong bảng 3.5, phần tổng hợp (Summary) cho thấy số bài trắc nghiệm
(Count), trị số trung bình (Average), phương sai (Variance). Bảng phân tích
phương sai (ANOVA) cho biết trị số F A = 292.25 > F crit (tiêu chuẩn) =
3,85, nên giả thuyết H A bị bác bỏ, tức là hai PPDH khác nhau đã ảnh hưởng
đến chất lượng học tập của HS.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
72
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Thực hiện mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn, chúng tôi rút
ra một số kết luận sau:
- Trên cơ sở phân tích nội dung SGK, SGV, sách tham khảo, nghiên
cứu thực trạng, tác giả đã đưa ra cơ sở lí luận và thực tiễn của việc nâng cao
hiệu quả sử dụng thí nghiệm đồng thời đưa ra quy trình cải tiến cách làm,
cách sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học tế bào (SH 10). Trên cơ sở
phân tích và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thí nghiệm
trong dạy học Sinh học tế bào (SH 10) tạo ra nền tảng để nâng cao hiệu quả
sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học nói riêng và dạy học nói chung.
- Tác giả đã chứng minh được tính hiệu quả của các phương án đề xuất
thông qua đánh giá thực nghiệm sư phạm, kết quả thực nghiệm cho phép áp
dụng rộng rãi các phương án cải tiến mà tảc giả đưa ra vào dạy học ở các
trường THPT.
2. Kiến nghị
- Cần tăng cường trang bị thiết bị thí nghiệm, cơ sở hạ tầng cho các
trường phổ thông đặc biệt là phòng thí nghiệm, phòng bộ môn.
- Duy trì việc tự làm đồ dùng, phát kiến cải tiến TN của GV trên tất cả
các môn học ở cấp học phổ thông.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
73
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2001), Lí luận dạy học Sinh
học phần đại cương, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
2. Đinh Quang Báo (1991) “Sử dụng phương tiện trực quan đơn giản,
rẻ tiền nhưng có hiệu quả trong môn Sinh KTNN ở trường phổ thông”, Tạp
chí giáo dục, Số 156/1991,48-50.
3. Nguyễn Trọng Bé (2007) “Cải tiến, thiết kế và lắp ráp bộ thí nghiệm
dạy học phần dòng điện xoay chiều lớp 12” Tạp chí giáo dục, Số
156/2007,38-39.
4. Võ Chấp (1971), Hoàn thiện phương tiện giảng dạy trực quan trong
chương trình hóa vô cơ của trường phổ thông, Luận án PTS (bản tiếng Việt).
5. Võ Chấp (1979), Một vài kinh nghiệm bước đầu về việc sử dụng các
phương tiện dạy học nhằm phát huy tính tích cực, độc lập và chủ động của
HS trong quá trình học tập, Báo cáo tại Hội nghị khoa học về thiết bị dạy học,
Viện Khoa học Giáo dục.
6. A.N.Lêonchép (1989), Hoạt động, ý thức, nhân cách, NXB Giáo dục.
7. Hoàng Thị Chiên (2004) “Sử dụng phương tiện trực quan rèn luyện
ngôn ngữ Hóa học cho học sinh trung dạy học ở trường phổ thông” Tạp chí
giáo dục, Số 93, 24-25.
8. Đặng Trần Chiến (2007), “Cải tiến thí nghiệm dùng tia nước trong
dạy học bài Chuyển động của vật bị ném”- Vật lí 10 (nâng cao), Tạp chí giáo
dục, Số 157, 34-35.
9. Nguyễn Phúc Chỉnh (2005), Đại cương phương pháp dạy HS học,
Bài giảng.
10. Nguyễn Cương (1995), Phương tiện kĩ thuật và đồ dùng dạy học,
Giáo trình đại học, Bộ GD&ĐT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
74
11. Huỳnh Trọng Dương (2006) “Bài tập thí nghiệm Vật lí với việc
phát huy tính tích cực nhận thức cho học sinh trung học cơ sở” Tạp chí giáo
dục, Số 152,31-32.
12. Nguyễn Tiến Dũng, Nguyễn Văn Tư (1995), “Về công tác thiết bị
trường học giai đoạn hiện nay”, NCGD, Số 21/1995, 6-7.
13. Mai Khắc Dũng (2005), “Tiến hành một số thí nghiệm trong dạy
học phần “từ trường” – Vật lí 11 trung học phổ thông”, Nghiên cứu giáo dục ,
Số 106/2005,29-30.
14. Nguyễn Thành Đạt, Nguyễn Đức Thành, Nguyễn Xuân Viết (2005),
Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên THPT chu kì III (2004-2007) môn
Sinh học, Nxb Đại học Sư Phạm, Hà Nội.
15. Trần Quốc Đắc (1992), Hoàn thiện hệ thống thí nghiệm Hóa học
để nâng cao chất lượng dạy học ở trường PTCS Việt Nam, Luận án PTS,
Trường Đại học Nông nghiệp I.
16. Cao Cự Giác (2006) “Sử dụng các hình vẽ mô phỏng thí nghiệm để
thiết kế bài tập Hóa học thực nghiệm” Tạp chí giáo dục, Số 139, 37-38.
17. Tô Xuân Giáp (1998), Phương tiện dạy học, Nxb GD.
18. Tô Xuân Giáp (1992), Phương tiện dạy học – Hướng dẫn chế tạo
và sử dụng, Nxb Đại học & Giáo dục chuyên nghiệp.
19. Nguyễn Văn Hộ, Hà Thị Đức (2002), Giáo dục học đại cương, Nxb
Giáo dục.
20. Nguyễn Vinh Hiển (2003), Tích cực hóa các hoạt động quan sát,
thí nghiệm trong dạy học Sinh học 6, Luận án TS giáo dục.
21. Nguyễn Ngọc Hưng, Trần Ngọc Chất (2008) “Chế tạo và sử dụng
thiết bị thí nghiệm sự tán sắc ánh sáng [lớp 12] theo phương pháp thực
nghiệm” Tạp chí giáo dục, Số 191,45-46.
22. Hoàng Thị Kim Huyền (2005), “xây dựng cấu trúc bài thực hành
dạy học Sinh học nhằm nâng cao chất lượng bài thực hành và bồi dưỡng năng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
75
lực tự học cho sinh viên trường đại học sư phạm” Tạp chí giáo dục, Số 113,
37-38.
23. Phan Thị Minh Khuê, Đào Đại Thắng, Huỳnh Thị Thúy Diễm
(2000), Lí luận dạy học Sinh học, Trường Đại học Cần Thơ.
24. V.I. Lênin (1963), Bút kí triết học, Nxb Sự thật.
25. Cao Xuân Nguyên (1984), Một số phương tiện kĩ thuật dạy học,
Nxb Giáo dục.
26. Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lí luận dạy học Hóa học , tập I, Nxb
Giáo dục.
27. Trần Doãn Quới (1978), Sử dụng đồ dùng dạy học, vấn đề chủ yếu,
khoa học và khẩn cấp của công tác đồ dùng dạy học, Báo cáo Hội nghị thiết
bị dạy học và trường sở, Viện Khoa học & Giáo dục.
28. Phạm Xuân Quế, Nguyễn Thành Chung (2006), “Thiết kế, chế tạo
bộ thí nghiệm ghép nối với máy vi tính và phần mềm hỗ trợ khảo sát dao
động điều hòa [Vật lí 12]” Tạp chí giáo dục, Số 135, 37-38.
29. Vũ Trọng Rỹ (1955), Một số vấn đề lí luận về phương tiện dạy học,
Viện Khoa học & Giáo dục.
30. Vũ Trọng Rỹ (1994), “Phương tiện dạy học với việc đổi mới phương
pháp dạy học ở trường phổ thông”, Tạp chí giáo dục, Số 45/1994, 38-41.
31. Vũ Trọng Rỹ (1990), “Các phương tiện kĩ thuật dạy học trong nhà
trường phổ thông tương lai”, Tạp chí giáo dục, Số 21/1990, 11-18.
32. M.H. Sacmaep (1976), Các vấn đề lí luận dạy học của việc sử dụng
các phương tiện kĩ thuật dạy học ở trường trung học, Tài liệu dịch, Công ty
Thiết bị thí nghiệm.
33. Dương Tiến Sỹ (2007), “Sử dụng thí nghiệm ảo để tích hợp giáo dục
môi trường trong dạy học Sinh học 6” Tạp chí giáo dục, Số 172/2007, 32-33.
34. Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà (1996), Dạy học giải quyết vấn đề,
Trường Cán bộ quản lí Trung ương I.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
76
35. Nguyễn Mạnh Thảo, Ngô Thị Bình (2008) “Thiết kế chế tạo bộ thí
nghiệm phục vụ việc dạy và học phần dòng điện trong chân không (Vật lí lớp
11)” Tạp chí giáo dục, Số 190/2008, 37-38.
36. Nguyễn Đức Thành (2006), Chuyên đề “Tổ chức hoạt động học tập
trong dạy học Sinh học ở trường THPT”, Trường ĐHSP Hà Nội, Hà Nội.
37. Nguyễn Thị Thắng (2006), “Một số kinh nghiệm thực hiện thành công
thực hành thí nghiệm trong bài 26 và 44 - Sinh học 8” Tạp chí giáo dục, Số
129/2006, 41-42.
38. Nguyễn Đức Thâm (1995), Vấn đề tổ chức cho học sinh hoạt động
nhận thức trong các giờ học Vật lí ở trường PTTH, Kỉ yếu Hội thảo khoa học
về đổi mới phương pháp dạy học các môn KHTN theo hướng hoạt động hóa
người học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học quốc gia Hà Nội.
39. Đặng Thị Thu Thủy (2006) “Thiết kế và sử dụng thiết bị dạy học
môn toán góp phần tích cực hóa hoạt động họ c tập của học sinh trung học cơ
sở” Tạp chí giáo dục, Số 147/2006, 31-32.
40. Phạm Minh Tiến (1999), Nghiên cứu sử dụng phương tiện trực
quan theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong giờ
học ở trường THPT, Luận án tiến sĩ.
41. Thái Duy Tuyên (1978), Những vấn đề lí luận về thiết bị nhà
trường, Báo cáo Hội nghị thiết bị dạy học và trưởng sở, Viện KHGD.
42. Thái Duy Tuyên (1992), Một số vấn đề hiện đại lí luận dạy học,
Viện Khoa học giáo dục.
43. Từ điển Sư phạm, Tập I, Nxb Đại học sư phạm, 1960.
44. Nguyễn Hữu Vui, Nguyễn Ngọc Long (2005), Giáo trình triết, Nxb
Chính trị Quốc gia.
45. Quốc Hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, Luật Giáo dục 2005.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
77
PHỤ LỤC
Phụ lục số 1
Bài kiểm tra trong thực nghiệm
Thời gian làm bài 20 phút
Hãy khoanh tròn vào đáp đúng hoặc đúng nhất.
1. Trong cơ thể sống, những nguyên tố nào là phổ biến?
A/ C, H, O, N, Ca, P. B/ C, H, N, Ca, K, S.
C/ C, H, O, N, K, P. D/ O, N, C, Cl, Mg, S.
2. Trong phân tử ADN, liên kết phốtphođieste giữa các nuclêôtit trên mỗi
mạch đơn là liên kết:
A. Giữa bazơ nitơ của nuclêôtit này với đường C5H10O4 của nuclêôtit
kế tiếp.
B. Giữa bazơ nitơ của nuclêôtit này với axit phôtphoric của nuclêôtit kế
tiếp.
C. Giữa bazơ nitơ của nuclêôtit này với bazơ nitơ của nuclêôtit kế tiếp.
D. Giữa đường C5H10O4 của nuclêôtit này với phân tử axit phôtphoric
của nuclêôtit kế tiếp.
3. Các nuclêôtit cấu tạo nên ADN giống nhau ở:
A. Thành phần bazơ nitơ
B. Đường C5H10O4
C. Axit H3PO4
D. Cả B và C
E. Cả A, B, C đúng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
78
4. Nguyên tắc bổ sung là nguyên tắc:
A. X liên kết với T bằng 2 liên kết hiđrô
A liên kết với G bằng 2 liên kết hiđrô
B. A liên kết với T bằng 3 liên kết hiđrô
G liên kết với X bằng 2 liên kết hiđrô
C. A liên kết với T bằng 2 liên kết hiđrô
G liên kết với X bằng 3 liên kết hiđrô
D. A liên kết với T bằng 2 liên kết hiđrô
G liên kết với X bằng 2 liên kết hiđrô
5. Thành phần bazơ nitơ trong ARN là:
A. A, U, G, X B. A, T, G, X
C. A, T, G D. T, G, X
6. Prôtêin có chức năng?
A. Tham gia vào thành phần kháng thể
B. Tham gia vào thành phần ho ocmôn
C. Tham gia vào thành phần cấu tạo tế bào
D. Tham gia vào thành phần các enzim
E. Tất cả các phương án trên.
7. Cấu trúc phân tử prôtêin có thể bị biến tính bởi
A. Liên kết phân cực của các phân tử H2O
B. Nhiệt độ
C. Sự có mặt của CO2
D. Tất cả đều sai
8. Thành tế bào vi khuẩn có cấu tạo từ:
A. Lớp kép phôtpholipit và prôtêin.
B. Peptiđôglican
C. Xenlulozơ
D. Kitin
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
79
E. Hêmixenlulozơ
9. Vật chất di truyền ở tế bào vi khuẩn là
A. ADN dạng thẳng kết hợp với histôn
B. ADN trần, dạng vòng
C. ARN
D. Plasmit
10. Thành tế bào vi khuẩn có chức năng:
A. Bảo vệ tế bào.
B. Giữ ổn định hình dạng tế bào vi khuẩn
C. Thực hiện trao đổi chất giữa tế bào vi khuẩn và môi trường
D. Cả A và B
11. Vi khuẩn có kích thước nhỏ giúp:
i. Đó là kết quả của CLTN.
ii. Tế bào nhỏ có tỉ lệ
V
S lớn giúp trao đổi chất với môi trường thuận lợi
iii. Tế bào nhỏ giúp vận chuyển nhanh chóng các chất trong tế bào.
iiii. Tế bào nhỏ dễ biến đổi hình dạng.
iiiii. Tế bào nhỏ có khả năng phân chia nhanh.
Tổ hợp đúng là:
A. i, ii, iii, iiii. B. i, ii, iii, iiiii.
C. ii, iii, iiii, iiiii. D. i, ii, iiii, iiiii.
12. Nhân tế bào có chức năng:
A. Điều khiển mọi hoạt động sống của tế bào
B. Mang thông tin di truyền
C. Tổng hợp prôtêin
D. Cả A và B
E. Cả B và C
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
80
13. Ribôxôm hay gặp ở tế bào chuyên sản xuất:
A. Lipit B. Prôtêin
C. Glucôzơ D. Tất cả đều đúng
14. Tế bào nhân sơ được phân biệt với tế bào nhân thực bởi:
A. Có hay không có ribôxôm B. Có hay không có thành tế bào
C. Có hay không có màng nhân D. Có hay không có lông và roi.
15. Một gen có chiều dài 5100Å. Tổng số nuclêôtit của gen là:
A. 2400 B. 1200 C. 3000 D. 1500
16. Một gen có 3000 nuclêôtit, và 3900 liên kết hiđrô, số lượng từng loại
nuclêôtit của gen là
A. A=T=600; G=X=900. B. A=T=900; G=X=600.
C. A=T=800; G=X=700. D. A=T=500; G=X=1000.
17. Khi cho tế bào biểu bì vảy hành vào dung dịch ưu trương sẽ xảy ra hiện
tượng gì?
A. Phản co nguyên sinh B. Co nguyên sinh
C. Cả A và B đều đúng D. Tất cả đều sai
18. Hiện tượng co nguyên sinh xảy ra do?
A. Nước từ bên ngoài đi vào trong tế bào
B. Các chất tan từ trong tế bào bị rút ra khỏi tế bào.
C. Nước trong tế bào bị hút ra ngoài dung dịch ưu trương, làm cho
màng tế bào tách khỏi thành tế bào và co dần lại
D. Tất cả đều sai
19. Sử dụng tế bào biểu bì vảy hành đã xử lí ở câu 17, nhỏ thêm dung dịch
nước cất vào thì hiện tượng gì sẽ xảy ra?
A. Phản co nguyên sinh B. Co nguyên sinh
C. Cả A và B D.Tất cả đều sai
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
81
20. Nghiên cứu hiện tượng co và phản co nguyên sinh nhằm mục đích:
A. Chứng minh cơ chế vận chuyển thụ động các chất qua màng tế bào.
B. Chứng minh cơ chế vận chuyển chủ động các chất qua màng tế bào.
C. Chứng minh sự vận chuyển các chất chỉ diễn ra khi có sự khác nhau
về nồng độ các chất hai bên màng tế bào.
D. Chứng minh cơ chế vận chuyển chủ động của tế bào.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
82
Phụ lục số 2
MỘT SỐ MẪU GIÁO ÁN SỬ DỤNG TRONG DẠY THỰC NGHIỆM
Giáo án số 1.
Bài 11. Vận chuyển các chất qua màng sinh chất
I. Mục tiêu
- HS giải thích được các kiểu vận chuyển các chất qua màng tế bào và
hiện tượng nhập bào và xuất bào.
- HS thiết kế được thí nghiệm đơn giản giải thích các hiện tượng vận
chuyển các chất qua màng tế bào.
- HS trình bày được ý nghĩa của vận chuyển các chất qua màng sinh
chất.
II. Phương pháp dạy học
Hỏi đáp, thảo luận nhóm, tìm tòi bộ phận.
III. phương tiện dạy học
SGK, SGV Sinh học 10.
IV. Chuẩn bị
- HS đọc bài trước khi đến lớp
- GV chuẩn bị: 01 lọ nước hoa, cốc nước trong, lọ mực, ống hút.
V. Tiến trình bài giảng
TG Nội dung Hoạt động của GV và HS
2’ A. Ổn định tổ chức lớp GV Kiểm tra sĩ số
Lớp…………… vắng……..
3’ B. Kiểm tra bài cũ GV Trình bày cấu trúc và chức năng
của màng sinh chất ?
10’
C. Bài mới
I. Vận chuyển thụ động:
GV. tiến hành biểu diễn TN:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
83
1. Khái niệm:
Vận chuyển thụ động là vận
chuyển các chất qua màng sinh
chất mà không cần tiêu tốn
năng lượng.
Nguyên lí vận chuyển thụ
động là sự khuếch tán của các
chất từ nơi có nồng độ cao đến
nơi có nồng độ thấp.
- Thẩm thấu : Nước từ nơi có
nồng độ chất tan thấp đến nơi
có nồng độ chất tan cao, nước
đi từ nơi có thế nước cao đến
nơi có thế nước thấp.
- Thẩm tách: các chất hoà tan
từ nơi có nồng độ cao đến nơi
có nồng độ thấp.
+ Mở nắp lọ nước hoa.
+ Nhỏ một vài giọt mực vào cốc
nước lọc.
Sau đó đặt câu hỏi:
1. Hiện tượng gì đã xảy ra?
2. Hiện tượng đó là hiện tượng
khuếch tán. Vậy thế nào là hiện
tượng khuếch tán? Do đâu có sự
khuếch tán?
3. Hiện tượng trên xảy ra đối với
màng sinh chất của tế b ào th ì được
gọi là vận chuyển thụ động. Vậy thế
nào là vận chuyển thụ động? Vận
chuyển thụ động diễn ra theo nguyên
lí nào?
HS. Nghiên cứu SGK, quan sát TN
và trả lời câu hỏi.
GV. Nhận xét và hoàn thiện khái
niệm
GV. Thế nào là hiện tượng thẩm
thấu, thẩm tách?
HS. Hoạt động nhóm trả lời câu hỏi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
84
15’
2. Các kiểu vận chuyển qua
màng theo cơ chế thụ động
- Khuếch tán trực tiếp qua lớp
phôtpholipit kép gồm các chất
không phân cực và các c hất có
kích thước nhỏ như CO2, O2…
- Khuếch tán qua kênh prôtêin
xuyên màng gồm các chất phân
cực có kích thước lớn (Gluxit).
- Khuếch tán qua kênh prôtêin
đặc hiệu theo cơ chế thẩm thấu
(các phân tử nước).
3. Các yếu tố ảnh h ưởng đến
tốc độ khuếch tán qua màng
- Nhiệt độ môi trường
- Sự chênh lệch nồng độ các
chất trong và ngoài màng
- Bản chất của chất vận chuyển
II. Vận chuyển chủ động:
1. Khái niệm
Vận chuyển chủ động là
phương thức vận chuyển các
chất qua màng tế bào từ nơi có
nồng độ thấp đến nơi có nồng
độ cao (ngược dốc nồng độ) và
có sự tiêu tón năng lượng.
GV. Tốc độ khuếch tán của các chất
phụ thuộc vào yếu tố nào ?
HS: Nhiệt độ môi trường, nồng độ
các chất, bản chất cấu tạo của các
chất.
GV: Trong thực tế có một số chất
(urê) trong nước tiểu cao gấp 10 lần
trong máu nhưng vẫn khôn g vận
chuyển từ thận vào máu, mà có sự
vận chuyển ngược lại.
GV. Quá trình vận chuyển chủ động
cần điều kiện gì ? Thế nào là vận
chuyển chủ động ?
HS: là quá trình cần tiêu tốn năng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
85
10’
2. Cơ chế
- ATP + prôtein đặc chủng cho
từng loại cơ chất.
- Prôtein biến đổi chất để đưa
ra ngoài tế bào hay đưa vào
bên trong tế bào.
III. Nhập bào và xuất bào
1. Nhập bào
Là tế bào đưa các chất vào bên
trong bằng cách biến dạng
màng sinh chất.
- Thực bào: TBĐV “ăn” các
hợp chất có kích thước lớn
nhờ các enzim phân huỷ.
- Ẩm bào: đưa các giọt dịch
vào tế bào.
2. Xuất bào
Các chất thải trong túi kết hợp
với màng sinh chất đẩy ra
ngoài tế bào.
lượng.
GV. Tại sao trong tế bào cần có sự
vận chuyển chủ động ?
HS: Đảm bảo cho các quá trình sống
diễn ra bình thường.
GV. hướng dẫn HS quan sát hình vẽ
11.2 SGK
HS. Nhận xét và thảo luận.
GV. Hãy mô tả cách lấy thức ăn và
tiêu hoá của động vật nguyên sinh?
GV. Hiện tượng xuất bào là gì ?
HS. Thảo luận và trả lời.
C. Củng cố
Lấy ví dụ về các hiện tượng vận
chuyển các chất qua màng tế bào?
Nêu ý nghĩa của việc vận chuyển các
chất qua màng sinh chất?
E. Dặn dò
Xem lại bài, trả lời câu hỏi cuối bài, đọc bài mới
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
86
Giáo án số 2
Bài 12. Thực hành: Thí nghiệm co và phản co nguyên sinh
I. Mục tiêu
- HS biết cách làm tiêu bản tạm thời để quan sát hình dạng tế bào dưới
KHV. Vẽ sơ đồ hình dạng tế bào đã quan sát được dưới kính hiển vi.
- HS có thể làm được TN đơn giản quan sát hiện tượng co và phản co
nguyên sinh ở tế bào thực vật.
- Rèn cho SH tính cẩn thận, tỉ mỉ trong thao tác TN.
II. Phương pháp
Phương pháp thực hành, hỏi đáp.
III. Chuẩn bị
1. Chuẩn bị của GV
- Mẫu vật: 2 lá thài lài tía, 1 củ hành tây, 1 củ hành tía.
- Dụng cụ, hóa chất:
+ KHV quang học vật kính 10, 40 và thị kính 10, 15: 01 cái.
+ Lưỡi dao cạo râu 01 cái (hoặc kim mũi mác).
+ Phiến kính (lam kính) sạch, khô : 02 cái.
+ Lá kính (lamen) sạch, khô: 02 cái.
+ Ống nhỏ giọt: 01 ống.
+ Giấy thấm: 02 tờ (5100cm).
+ Nước cất: 10 đến 20 ml.
+ Dung dịch muối hoặc đường loãng 10 – 20ml sử dụng nồng độ muối
5%, 10%, 15% hoặc nồng độ đường 5%, 10%, 15%, 20%
2. Chuẩn bị của HS
- Đọc trước bài.
- Mẫu vật: lá thài lài tía, củ hành tây, củ hành tía.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
87
IV. Tiến trình bài giảng
TG Nội dung Hoạt động của GV và HS
2’
A. Ổn định tổ chức GV. Kiểm tra sĩ số
Lớp …………….. vắng…………
3’ B. Kiểm tra bài cũ GV kiểm tra sự chuẩn bị của HS
30’
C. Bài mới
I. Quan sát hiện tượng co và
phản co nguyên sinh ở tế bào
biểu bì lá cây.
- Bước 1. Làm tiêu bản
(1) Nhỏ lên lam kính một giọt
nước cất:
(2) Tách lớp biểu bì lá thài lài
tía.
(3) Đặt lớp biểu bì vừa tách lên
phiến kính đã có sẵn một giọt
nước.
(4) Đặt lá kính lên lam kính .
(5) Thấm hút phần nước dư:
Dùng giấy thấm (giấy thấm đã
cắt thành góc nhọn khoảng
450), đặt góc nhọn của giấy vào
cạnh lá kính để cho giấy hút
hết phần nước dư thừa.
GV chia lớp thành 4 nhóm:
+ Phân dụng cụ, hóa chất cho mỗi
nhóm.
GV. Em hãy trình bày cách tiến hành
TN.
HS. Nghiên cứu SGK trả lời.
GV. Bổ sung hoàn chỉnh
Bước 1. Tiến hành với cả 2 TN để đối
chứng, 1 mẫu nhỏ nước cất, 1 mẫu
nhỏ dung dịch xanhmêtylen.
Bước 5. Không nhấc lam kính ra mà
vẫn để trên bàn KHV và thực hiện tiếp
các thao tác gây co và phản co nguyên
sinh.
GV. Yêu cầu HS tiến hành TN
HS. Tiến hành TN theo yêu cầu của
GV. Uốn nắn giúp đỡ HS thực hiện
thao tác.
HS. Vẽ lại tế bào thường, tế bào khí
khổng trước và sau khi nhỏ dung dịch
ưu trương.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
88
5’
- Bước 2: Chuẩn bị lên tiêu bản
(6) Chuẩn bị KHV
(7) Đưa mẫu lên KHV
- Bước 3: Quan sát tiêu bản
(8) Cố định mẫu trên KHV
(9) Quan sát mẫu vật ở vật kính
×10
(10) Quan sát mẫu vật ở vật
kính ×40
- Bước 4: Phân biệt các tế bào
dưới KHV
(11) Quan sát kĩ các tế bào
quan sát được tế bào kh í khổng
với tế bào biểu bì. Xem lúc này
tế bào khí khổng đóng hay mở?
Vẽ lại hình dạng tế bào ra giấy.
- Bước 5: Gây co và phản co
nguyên sinh
(12) Nhỏ dung dịch gây co
nguyên sinh hay không?
II. TN phản co nguyên sinh
và việc đóng mở của khí
khổng
Tiến theo bước 5 của TN co
nguyên sinh để nguyên tiêu bản
trên KHV thêm thao tác gây
phản co nguyên sinh
GV. Kiểm tra kết quả ngay trên KHV.
GV. Nhận xét và đưa ra câu hỏi:
+ Khí khổng lúc nhỏ dung dịch ưu
trương đóng hay mở?
+ Tế bào có gì khác so với lúc bình
thường?
+Nếu thay đổi nồng độ dung dịch
muối hoặc đường thì tốc độ co nguyên
sinh sẽ như thế nào?
HS. Thảo luận và trả lời
+ Tế bào nhìn rõ.
+ Khí khổng đóng.
+ Dung dịch muối (đường) ưu trương
hơn đã hút nước của tế bào là cho
màng tế bào tách khỏi thành tế bào và
dần co lại.
GV. Yêu cầu HS để nguyên mẫu vật
trên KHV và tiến hành gây co và phản
co nguyên sinh
GV. Đưa ra câu hỏi:
+ Khí khổng lúc nhỏ dung dịch nhược
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
89
(13) Theo dõi sự thay đổi của
các tế bào, quan sát các tế bào
biểu bì khác nhau kể từ sau khi
nhỏ dung dịch muối hoặc
đường để thấy quá trình co
nguyên sinh diễn ra như thế
nào (chú ý cả tế bào biểu bì và
tế bào khí khổng).
(14) Nhỏ nước để gây phản
ứng co nguyên sinh: Sau khi vẽ
xong tế bào đang bị co nguyên
sinh, tiếp tục dùng ống nhỏ
giọt, nhỏ một giọt nước cất vào
rìa của lam kính (giống bước
12 nhưng thay bằng nước). Đặt
tiêu bản lên bàn kính và quan
sát, vẽ các tế bào quan sát được
dưới KHV vào vở. Lưu ý: theo
dõi xem tốc độ phản co nguyên
sinh của các tế bào có đều nhau
không? Và có phải tất cả các tế
bào đều phản co nguyên sinh
đóng hay mở?
+ Tế bào có gì khác so với lúc bình
thường?
HS. Quan sát và trả lời câu hỏi
+ Khí khổng mở
+ Dung dịch nước nhược trương hơn
đã làm cho nước đi vào tế bào, tế bào
trở lại trạng thái bình thường.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
90
V. Thu hoạch
GV yêu cầu HS viết thu hoạch theo mẫu sau:
Nhóm: ………Lớp: ………………..
Tên bài: ………………………………………………………………………
1. Hoàn thành nội dung theo bảng sau:
Loại tế bào Mô tả hình dạng tế bào khi cho vào
dung dịch ưu trương, nhược trương
Lá thài lài
Củ hành tía
Củ hành tây
2. Giải thích tại sao tế bào lại có sự biến đổi hình dạng như vậy?
…………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………...
VI. Củng cố, dặn dò
- Khi cho cành củi khô vào nước, hiện tương gì xảy ra, giải thích?
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
91
Giáo án số 3
Bài 15. Thực hành: Một số thí nghiệm về enzim
Thí nghiệm với enzim catalaza
I. Mục tiêu
Sau khi thực hành bài này, HS phải:
- Biết cách bố trí TN và tự đánh giá, giải thích được các mức độ ảnh
hưởng của nhiệt độ môi trường lên hoạt tính của enzim.
- Biết cách bố trí TN tách chiết ADN để quan sát.
- Rèn luyện tư duy phân tích - tổng hợp, kĩ năng làm TN, hợp tác nhóm
và làm việc độc lập của HS.
- Tự tiến hành TN theo qui trình đã cho trong SGK.
II. Phương pháp
Phương pháp thực hành, hỏi đáp.
III. Chuẩn bị TN
1. Chuẩn bị của GV
- Mẫu vật
+ Dứa tươi: 1 quả khoảng 300g (không quá xanh, không quá chín)
+ Gan gà tươi: 1 bộ (hoặc gan lợn 100g)
+ Củ khoai tây sống (φ≈5 cm): 2 củ.
+ Củ khoai tây đã luộc chín (φ≈5 cm): 1 củ.
- Dụng cụ, hóa chất
+ Ống nghiệm (1-1,5 × 10-15 cm): 4 ống, thước chia vạch đến mm.
+ Cốc thủy tinh 250 ml: 1 cái.
+ Máy xay sinh tố (hoặc cối, chày sứ): 1 cái.
+ Dao, miếng lót để cắt: 1 cái.
+ Phễu (hoặc lưới lọc): 1 cái.
+ Que tre (0,5 × 10 cm): 1 cái.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
92
+ Cồn 70 - 900: 50 ml.
+ Nước cất: 500 ml.
+ Chất tẩy rửa (nước rửa bát): 10 ml.
- Dụng cụ và hóa chất
+ Dao, miếng lót để cắt: 1 cái.
+ Ống nhỏ giọt: 1 ống.
+ Dung dịch H2O2: 20 ml.
+ Nước đá: 1 kg.
2. Chuẩn bị của HS
- Đọc trước bài
- Mẫu vật: khoai tây, gan lợn, gan gà
IV. Tiến trình bài giảng
TG Nội dung Hoạt động của GV và HS
1’ A. Ổn định tổ chức GV. Kiểm tra sĩ số
Lớp …………….. vắng…………
2’ B. Kiểm tra bài cũ GV. Kiểm tra sự chuẩn bị của HS
7’
C. Bài mới
I. TN với enzim catalaza
- Củ khoai tây sống được cắt
thành lát mỏng khoảng 5mm,
chuẩn bị 8 lát và thực hiện:
+ 01 lát ở nhiệt độ phòng.
+ 01 lát ướp đá.
+ 01 lát ngâm ở nhiệt độ 150C
trong vòng 15 phút.
+ 01 lát ngâm ở nhiệt độ 300C
trong vòng 15 phút.
GV. Em hãy trình bày cách tiến hành
TN?
HS. Nghiên cứu SGK trả lời câu hỏi
GV. Bổ sung, hoàn chỉnh và giới thiệu
dụng cụ, hóa chất, mẫu vật sử dụng
trong TN.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
93
+ 01 lát ngâm ở nhiệt độ 450C
trong vòng 15 phút. Củ khoai
tây chín cắt thành lát mỏng:
+ 0 1 lát kho ai tay ch ín, để
nguội và để ở nhiệt độ phòng.
- Sau 15 phút vớt các lát
khoai tây và để theo trìn h tự
lên khay sau đó nhỏ ngay 1
hoặc một số giọt nước ôxi già
vào miếng khoai tây.
- Kết quả và nhận xét
Hỏi. Tại sao lại để lát khoai tây ở các
mức nhiệt độ khác nhau?
HS. Để tìm hiểu mức độ ảnh hưởng của
yếu tố nhiệt độ lên hoạt tính của enzim
và nhiệt độ thích hợp cho enzim hoạt
động.
HS. Tiến hành các bước theo hướng dẫn
GV. Quan sát, uốn nắn những thao tác
chưa chuẩn.
GV. Yêu cầu HS quan sát tất cả các
hiện tượng xảy ra, ghi lại và giải thích.
HS. Quan sát, ghi lại và giải thích
30’ II. Thí nghiệm dùng enzim
trong quả dứa tươi tách
chiết ADN
- Bước 1: Nghiền mẫu vật.
(1) Loại bỏ lớp màng bao bọc
gan
(2) Thái nhỏ gan
(3) Nghiền gan
(4) Lọc dịch nghiền
- Bước 2: Tách ADN ra khỏi
tế bào và nhân tế bào
(5) Cho dịch lọc gan vào ống
nghiệm
(6) Cho nước rửa bát vào ống
GV. Để tiến hành tách chiết ADN ta
phải làm như thế nào?
HS. HS nghiên cứu SGK và nêu các
bước tiến hành theo SGK.
GV. Chuẩn bị dung dịch và thứ tự đổ
các dung dịch là
+ Dùng thước đo ống nghiệm 1 từ đáy
lên 4 cm, đánh dấu vào đó và đổ dịch
nghiền gan đến vạch đánh dấu.
+ Dùng thước đo ống nghiệm 2 và 3 từ
đáy lên 0,6 cm, đánh dấu tại đó. Ống 2
đổ nước rửa bát, ống 3 đổ nước dứa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
94
nghiệm .
(7) Khuấy dung dịch trong
ống nghiệm
(8) Chuẩn bị nước cốt dứa
(9) Cho nước cốt dứa vào ống
nghiệm
- Bước 3: Kết tủa ADN trong
dịch tế bào bằng cồn.
(10) Cho cồn vào ống nghiệm
- Bước 4: Tách ADN ra khỏi
lớp cồn.
(11) Tách ADN ra khỏi lớp
cồn.
Kết quả và nhận xét
nghiền.
+ Dùng thước đo ống nghiệm 4 từ đáy
lên 5 cm, đánh dấu tại vị trí đó, ống
nghiệm này sẽ chứa cồn 70-900.
Như vậy trình tự TN là : rót dịch nghiền
gan vào ống 1 rót ống 2 vào ống 1
(khuấy nhẹ, để yên trong 15 phút) rót
ống nghiệm 3 vào ống nghiệm 1 (khuấy
nhẹ, để yên trong 10 phút) rót ống
nghiệm 4 vào ống nghiệm 1 (để yên 10
phút).
HS. Tiến hành TN theo hướng dẫn
GV. Quan sát và chỉnh sửa những sai
sót.
GV. Yêu cầu các nhóm trình bày kết
quả của nhóm đã làm.
HS. Trình bày kết quả mà nhóm đã làm
GV. Nhận xét.
V. Thu hoạch
GV yêu cầu HS viết thu hoạch theo mẫu sau:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
95
Nhóm: ………Lớp: ………………..
Tên bài: ………………………………………………………………………
Thí nghiệm 1. Thí nghiệm với enzim catalaza
1. Hoàn thành nội dung theo bảng sau:
Mẫu vật
Lượng bọt khí thoát ra
Không xuất
hiện bọt khí
Có xuất hiện bọt khí
Số lượng nhiều Số lượng ít
Lát khoai tây ở nhiệt
độ phòng
Lát khoai tây ướp đá
Lát khoai tây ở 150
Lát khoai tây ở 300
Lát khoai tây ở 450
Lát khoai tây chín
2. Giải thích các hiện tượng trên?
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Thí nghiệm 1. Thí nghiệm dùng enzim trong quả dứa tươi để tách chiết
ADN.
Hoàn thành nội dung theo bảng sau:
Mẫu vật Kết quả của TN và nhận xét
Gan gà
Gan lợn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
96
Phụ lục số 3
MẪU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG SỬ DỤNG TRONG THỰC NGHIỆM
Phiếu điều tra thực trạng
Phiếu điều tra thực trạng nhận thức của GV về việc sử dụng TN trong
quá trình dạy học.
Để có cơ sở đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng
TN thực hành trong dạy học ở các trường phổ thông hiện nay, xin đồng chí
vui lòng trao đổi một số ý kiến.
Cảm ơn sự cộng tác của đồng chí!
1. Sơ lược về bản thân:
- Họ và tên: ……………………………- Nơi công tác: ……….……….
- Trình độ đào tạo: ……………………….. - Số năm dạy học: ………..
1. Xin đồng chí cho biết ý kiến của mình về vấn đề sử dụng TN trong quá
trình giảng dạy môn SH (xin đồng chí đánh vào mục đồng ý)
Rất cần thiết Cần thiết Không cần thiết
Tại vì:
- Kích thích được hứng thú học tập của HS
- Phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo của HS trong quá
trình dạy học
- Đảm bảo kiến thức vững, chắc
- Chuẩn bị công phu, mất nhiều thời gian
- Hiệu quả bài dạy không cao
- Không thi cử
3. Mức độ sử dụng thí nghiệm như thế nào?
Sử dụng thường xuyên
Thỉnh thoảng
Không sử dụng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
97
4. Xin đồng chí trao đổi một số vấn đề
a. Xin đồng chí vui lòng cho biết đồng chí đã thực hiện bao nhiêu % số
tiết có sử dụng thí nghiệm theo qui định của chương trình?
b. Đồng chí thường sử dụng thí nghiệm trong khâu nào của quá trình
dạy học?
Khâu nghiên cứu tài liệu mới
Khâu ôn tập củng cố kiến thức
Khâu kiểm tra đánh giá
c. Thí nghiệm được đồng chí sử dụng với mục đích gì?
Thông báo kiến thức mới
Minh hoạ cho kiến thức lí thuyết
Củng cố, mở rộng tri thức
Kiểm tra, đánh giá tri thức
d. Không khí của tiết học có tiến hành thí nghiệm như thế nào?
Rất thích thú Bình thường Không thích thú
e. Đồng chí đánh giá như thế nào về mức độ nhận thức của HS?
Tích cực hơn Bình thường Hạn chế
f. Đồng chí cho biết khi sử dụng thí nghiệm đồng chí thường căn cứ
vào những yêu cầu nào sau đây:
Mục đích bài dạy
Nội dung bài dạy
Đặc điểm nhận thức của HS
Đặc điểm đồ dùng dạy học
Khả năng thành thạo của GV
Sử dụng theo ý thích của mình
g. Trong quá trình giảng dạy, đồng chí đã bao giờ cải tiến thí nghiệm
chưa?
Thường xuyên Thỉnh thoảng Không bao giờ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
98
5. Để giúp cho việc thực hiện thuận lợi, đạt hiệu quả cao, đồng chí có những ý
kiến gì?
a. Tình hình đồ dùng dạy học hiện nay
Đủ Tạm được
Thiếu Quá thiếu
b. Chất lượng đồ đung thí nghiệm hiện nay
Tốt
Không đảm bảo
Lạc hậu
Hư hỏng
Không đồng bộ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
99
Phiếu điều tra thực trạng
Phiếu điều tra thực trạng thái độ và kết quả học tập của HS đối với môn
Sinh học
Hãy đánh dấu vào ý mà em đồng ý
1. Lí do em thích học môn Sinh học là:
Thầy, cô dạy dễ hiểu, hấp dẫn
Được quan sát, được làm TN
Thầy (cô) vui tính, yêu quý HS
Lí do khác ..............................................................................................
2. Hãy sắp xếp các bước tiến hành TN co và phản co nguyên sinh theo
thứ tự đúng.
A. Quan sát tiêu bản.
B. Gây co và phản co nguyên sinh.
C. Chuẩn bị lên KHV.
D. Làm tiêu bản.
E. Phân biệt các tế bào dưới KHV.
3. Mô tả và giải thích sự thay đổi hình dạng tế bào biểu bì lá thài lài tía
sau khi cho vào dung dịch ưu trương và nhược trương?
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………..
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 1LV09_SP HoangVietcuongV.pdf