Mục lục
Trang
Lời cám ơn
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU .01
1. Lý do chọn đề tài - mục đích nghiên cứu .01
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .02
3. Đối tượng - phạm vi nghiên cứu 03
4. Các phương pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu .04
5. Những đóng góp mới của đề tài .05
Chương I
NGHỀ GỐM BÌNH DƯƠNG TRONG BỐI CẢNH KINH TẾ - CHÍNH TRỊ
- XÃ HỘI CỦA VÙNG ĐẤT ĐỒNG NAI - GIA ĐÌNH XƯA
1. Tình hình kinh tế - chính trị - xã hội của vùng đất Đồng Nai - Gia Định
từ giữa thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ XIX .06
1.1 Vùng đất Đồng Nai - Gia Định từ giữa thế kỷ XVII - cuối thế kỷ
XIX 06
1.2 Bình Dương trong bối cảnh chính trị - kinh tế - xã hội của vùng
đất Đồng Nai - Gia Định .11
2. Điều kiện hình thành và phát triển nghề gốm ở Bình Dương .15
2.1 Điều kiện tự nhiên .15
2.2 Điều kiện lịch sử .21
2.3 Điều kiện xã hội 26
Chương II
NGHỀ GỐM Ở BÌNH DƯƠNG - CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN
1. Khởi nguồn 31
1.1 Gốm thời tiền - sơ sử .31
1.2 Nguồn gốc ra đời của gốm sứ Bình Dương 33
2. Nghề gốm ở Bình Dương từ cuối thế kỷ XIX đến năm 1954 38
2.1 Vùng phân bố các lò gốm 38
2.2 Kỹ thuật truyền thống của gốm sứ Bình Dương .40
2.2.1 Nguyên liệu .40
2.2.2 Xử lý nguyên liệu .41
2.2.3 Tạo dáng sản phẩm 43
2.2.4 Mỹ thuật trên gốm 44
2.3. Nung sản phẩm .48
2.3.1 Kỹ thuật xây lò ống .49
2.3.2 Kỹ thuật xây lò bao (lò bầu) .57
2.4 Các loại sản phẩm gốm sứ Bình Dương .58
2. 5 Thị trường .60
2.5.1 Thị trường trong nước 60
2.5.2 Thị trường nước ngoài .61
3. Nghề gốm ở Bình Dương giai đoạn 1954 – 1975 62
3.1 Vùng phân bố .62
3.2 Kỹ thuật truyền thống .63
3.2.1 Về nguyên liệu và sự phát triển ở khâu nguyên liệu trong
sản xuất gốm sứ .64
3.2.2 Tạo dáng sản phẩm .62
3.2.3 Mỹ thuật trên gốm .67
3.3 Nung sản phẩm 68
3.4 Các loại hình sản phẩm .69
3.5 Thị trường gốm Bình Dương 72
3.5.1 Thị trường trong nước .72
3.5.2 Thị trường nước ngoài .73
Chương III
NGHỀ GỐM TRONG CƠ CẤU KINH TẾ – XÃ HỘI CỦA BÌNH DƯƠNG
TRONG GIAI ĐOẠN LỊCH SỬ CUỐI THẾ KỶ XIX – 1975
1. Cấu kinh tế – xã hội Bình Dương cuối thế kỷ XIX-1954 74
1.1 Ngành nông nghiệp .74
1.2 Ngành lâm nghiệp .77
1.3 Ngành thủ công nghiệp .78
1.4 Nghề gốm 81
2. Cơ cấu kinh tế – xã hội Bình Dương giai đoạn năm 1954 – 1975 .83
2.1 Về nông nghiệp 83
2.2 Về ngành thủ công 85
2.3 Vai trò của nghề gốm 86
2.4 Sư phát triển nghề gốm góp phần ổn định xã hội .86
2.4.1 Thu hút lao động 86
2.4.2 Nâng cao tay nghề . 88
KẾT LUẬN .90
TÀI LIỆU THAM KHẢO .94
PHỤ LỤC ẢNH, BẢN ĐỒ .95
LỜI CÁM ƠN
Luận văn được hồn thành là một quá trình tổng hợp các nguồn
tư liệu lưu trữ, sựđĩng gĩp của các đồng nghiệp đi trước, cơng tác điền
dã, nhất là sự gĩp ý quí báu của các chủ lị gốm lâu đời của Bình
Dương như: Chủ lị lu Đại Hưng của ơng Bùi Xuân Giang ở xã Tương
Bình Hiệp, chủ lị chén Lý Thỏ của ơng Mai Văn Chính ở phường
Chánh Nghĩa, về qui trình sản xuất gốm mà các ơng đã tích luỹ hàng
trăm năm kinh nghiệp trong nghề.
Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn thầy hướng dẫn - Tiến sĩ Bùi
Chí Hồng đã tận tình hướng dẫn phương pháp nghiên cứu suốt từ lúc
lập đề cương đến khi luận văn hồn thành những trang cuối cùng.
Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của các anh chị em,
Ban quản lý di tích, Nhà bảo tàng, Thư viện, UBND phường Chánh
Nghĩa, Thị trấn Lái Thiêu, Tân Phước Khánh, đã cung cấp tư liệu,
hình ảnh trong quá trình làm luận văn của tôi.
107 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 1647 | Lượt tải: 3
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Nghề gốm ở Bình Dương từ cuối thế kỷ XIX đến năm 1975, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
eâu luyeän maø coøn phaûi coù söï hieåu bieát saâu saéc veà nieân ñaïi, lòch söû,
kieán thöùc veà myõ thuaät. Khoù khaên lôùn nhaát ñoái vôùi caùc loaïi saûn phaåm naøy laø
söï chính xaùc veà kieåu thöùc, kieåu daùng, maøu men, hoïa tieát trang trí nhaèm ñaït
ñöôïc söï trung thöïc cuûa saûn phaåm giaû coå, thuyeát phuïc ñöôïc ngöôøi mua. Do
tính chaát ñaëc bieät cuûa saûn phaåm neân soá löôïng saûn xuaát caùc maët haøng naøy
thöôøng khoâng nhieàu, giaù thaønh laïi ñaét, ít ñöôïc ngöôøi bình daân söû duïng,
phaàn lôùn ñöôïc caùc gia ñình giaøu coù hay coù thu nhaäp kinh teá cao, caùc cô sôû
vaên hoùa, dinh thöï söû duïng ñeå trang trí noäi thaát hoaëc xuaát khaåu ra nöôùc
ngoaøi ñeå ñaùp öùng nhu caàu söu taäp , laøm quaø taëng…
Moät vaøi cô sôû saûn xuaát goám ôû Laùi Thieâu,Taân Phöôùc Khaùnh trong ñoù
ñaëc bieät nhaát laø cô sôû Thanh Leã (Thuû Daàu Moät) luoân ñöôïc khaùch haøng öa
chuoäng vôùi maët haøng goám söù giaû coå naøy.
- Goám myõ ngheä daân duïng: ñaây laø nhöõng saûn phaåm thoâng duïng, raát
gaàn guõi trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, vöøa coù giaù trò söû duïng, vöøa coù giaù trò
thaåm myõ, ñaëc bieät nhaát laø trong lónh vöïc trang trí moâi tröôøng noäi thaát vaø
ngoaïi thaát.
Saûn phaåm goám myõ ngheä ôû Bình Döông raát ña daïng, phong phuù veà
chuûng loaïi vaø maët haøng, coù theå keå caùc daïng chính nhö sau:
71
- Töôïng goám myõ ngheä: ôû lónh vöïc naøy coù söï keát hôïp giöõa goám vaø caùc
ngheä nhaân ñieâu khaéc trong vieäc saùng taïo maãu maõ. Beân caïnh caùc maãu cuõ
ñöôïc sao cheùp nhieàu laàn ñeå saûn xuaát haøng loaït vôùi muïc ñích lôïi nhuaän, caùc
ngheä nhaân ñieâu khaéc vôùi y thöùc tìm toøi, saùng taïo nhaèm taïo ra nhieàu maãu
môùi, phuø hôïp vôùi thò hieáu thaåm myõ cuûa ngöôøi tieâu duøng trong hoaøn caûnh xaõ
hoäi cuï theå. Bình Döông ngheà laøm töôïng goám myõ ngheä thaät söï phaùt ñaït
trong nhöõng naêm 1950, 1960 vaø tieáp tuïc phaùt trieån cho ñeán sau naøy vôùi caùc
theå loaïi töôïng nhö:
+ Töôïng coù ñeà taøi toân giaùo ñeå phuïc vuï nhu caàu tín ngöôõng nhö caùc
töôïng: Phaät Thích Ca, Quan aâm Boà taùt, Caùc vò La haùn, oâng Ñòa, Thaàn taøi,
caùc loaïi töôïng Thaùnh, Chuùa, Ñöùc Meï ñoàng trinh, caùc töôïng Nöõ thaàn, Phöôùc
Loäc thoï, ñeå thôø trong chuøa, nhaø thôø hay trong gia ñình, lam hoa vaên trang
trí… ñeå cung caáp cho nhu caàu xaây döïng caùc cô sôû toân giaùo
+ Töôïng vôùi ñeà taøi vôùi con ngöôøi, ñaëc bieät laø hình töôïng ngöôøi phuï
nöõ nhö: coâ gaùi ñoïc saùch, ñaùnh ñaøn, phuï nöõ ba mieàn, khoûa thaân, ngöôøi caù,
caùc coâ gaùi ngöôøi daân toäc, muïc ñoàng, maãu töû.
+ Töôïng vôùi ñeà taøi loaøi vaät vôùi caùc loaïi con vaät gaàn guõi trong ñôøi
soáng con ngöôøi nhö: meøo, choù, gaø, vòt, ngoãng, ngöïa, chim, coø, sö töû, coïp…
nhaèm muïc ñích trang trí ngoaïi thaát hay caùc con vaät soáng döôùi nöôùc nhö caù
eách, toâm, cua… ñeå trang trí cho caùc beå caûnh, non boä
- Ñoân voi vaø Chaäu caûnh
Ñaây laø hai loaïi maët haøng truyeàn thoáng vaø cuõng laø hai saûn phaåm
chính cuûa moät vaøi cô sôû saûn xuaát goám myõ ngheä ôû Tænh Bình Döông trong
vaøi naêm gaàn ñaây. Ñoân voi ñöôïc saûn xuaát vôùi nhieàu kích thöôùc khaùc nhau,
72
chuû yeáu ñeå trang trí hoaëc duøng laøm gheá ngoài. Kieåu daùng hoa vaên hoïa tieát
trang trí treân thaân voi ñöôïc veõ kyõ löôõng, ñaêng ñoái maøu saéc haøi hoøa. Caùc
chuû loø saûn xuaát thöôøng söû duïng caùc loaïi men toång hôïp vôùi nhieàu caùch pha
troän phöùc taïp duøng laøm maøu cho ñoân voi vaø chaäu caûnh. Ñoân voi, boä baøn
gheá ñoân voi laø nhöõng maët haøng maø khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc raát öa
chuoäng.
Cuøng vôùi ñoân voi, chaäu caûnh cuõng laø moät maët haøng thieát yeáu phuïc
vuï ñôøi soáng tinh thaàn, ñôøi soáng taâm hoàn con ngöôøi. Vôùi quan nieäm con
ngöôøi toàn taïi khoâng theå khoâng hoøa ñoàng vôùi thieân nhieân, haøng traêm loại
hình chaäu hoa caûnh cuûa tænh Bình Döông luoân hieän dieän ôû caùc saân nhaø,
coâng vieân, caùc coâng trình vaên hoùa, toân giaùo, ñeå trang trí laøm ñeïp moâi
tröôøng soáng cuûa con ngöôøi.
Töø nhöõng ñeà taøi, caùc loaïi goám söù neâu treân, chuùng ta nhaän thaáy roõ vôùi
ngheà truyeàn thoáng ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån töø hôn moät theá kyû, goám söù
Bình Döông ñaõ laøm ra nhöõng saûn phaåm goám myõ thuaät phuïc vuï nhieàu lónh
vöïc khaùc nhau cho moïi ngöôøi, giuùp con ngöôøi höôûng thuï caû veà nhu caàu vaät
chaát, nhu caàu söû duïng vaø coøn ñöôïc thoûa maõn nhu caàu höôûng thuï caùi ñeïp
trong ñôøi soáng cuûa mình.
3.5. Thò tröôøng goám Bình Döông
3.5.1. Thị trường trong nước
Trong nhöõng thaäp nieân 1954 – 1975 ngheà goám ñöôïc ñaàu tö maïnh meõ
veà voán vaø kyõ thuaät, cuõng nhö löïc löôïng lao ñoäng coù tay ngheà cao. Ngheà
goám Bình Döông baét ñaàu môû roäng thò tröôøng vaø giao löu vôùi caùc tænh trong
khu vöïc, vì theá saûn phaåm ña daïng vaø phong phuù hôn.
73
Ngoaøi ra nhieàu xí nghieäp goám cuûa Bình Döông tieáp tuïc ñaàu tö nhaø
xöôûng, cô sôû vaät chaát, kyõ thuaät, tay ngheà lao ñoäng. Nhö xí nghieäp goám
Thanh Leã coù xöôûng ñoà goám chuyeân saûn xuaát goám myõ thuaät cao caáp. Xí
nghieäp môøi goïi haøng chuïc ngheä nhaân töø Bieân Hoøa sang traû löông raát cao
(01 thaùng 3600 ñoàng, maø 01 löôïng vaøng luùc ñoù chæ coù 2800 ñoàng).
Nhöõng loaïi goám myõ thuaät phaàn nhieàu laø nhöõng vaät duïng duøng trang
trí trong nhaø vaø laøm caûnh nhö: ñoäc bình caém hoa, töôïng voi, kyø laân, chaäu
kieång, ñoân, ñoà traø, bình tích nöôùc, cheùn kieåu.v.v... chieám ñöôïc caûm tình
cuûa khaùch haøng.
Ngoaøi ra, coøn coù saûn phaåm töôïng thaïch cao ñuû loaïi nhö: Phaät baø
Quan Aâm, Chuùa Gieâsu, Ñöùc baø Maria, Phöôùc Loäc Tho, Quan Coâng, Thaàn
Taøi, oâng Ñòa, caùc loaïi chim thuù... Ñaëc bieät laø nhöõng saûn phaåm goám giaû coå,
moät böôùc ñoät phaù trong söû duïng men, söï kheùo tay, kinh nghieäm nhöõng
ngheä nhaân cuûa xí nghieäp goám Thanh Leã ñaõ saùng taïo ra nhieàu maãu maõ khaù
ñeïp, giaøu giaù trò thaåm myõ vaø ngheä thuaät, raát hôïp vôùi thò hieáu khaùch haøng
trong vaø ngoaøi nöôùc.
3.5.2. Thị trường nước ngoaøi
Ñaëc bieät giai ñoïan naøy coù xí nghieäp goám Thaønh Leã taïo ra nhöõng saûn
phaåm phuø hôïp vôùi thò hieáu khaùch haøng (nhaát laø Chaâu AÂu). Haøng goám söù
Thaønh Leã saûn xuaát vöøa coù chaát löôïng vöøa coù hình thöùc ñeïp taïo ra caùc saûn
phaåm coù giaù trò myõ thuaät cao, baùn treân caùc thò tröôøng Taây Ñöùc, Bæ, Hoàng
Koâng, Uùc, Phaùp, Myõ... vaø moät soá nöôùc ôû Chaâu Phi.
74
CHÖÔNG 3.
NGHEÀ GOÁM TRONG CÔ CAÁU KINH TEÁ – XAÕ HOÄI CUÛA BÌNH
DÖÔNG TRONG GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUOÁI THEÁ KYÛ XIX – 1975
1. Caáu kinh teá – xaõ hoäi Bình Döông giai ñoaïn cuoái theá kyû XIX-1954
1.1. Ngaønh noâng nghieäp
Vôùi ñieàu kieän thuaän lôïi veà ñòa lyù, ñaát ñai, soâng ngoøi vaø khí haäu vuøng
ñaát Bình Döông sôùm ñöôïc khai phaù, dieän tích noâng nghieäp taêng nhanh
choùng, daân cö tuï hoïp ngaøy caøng ñoâng “Vuøng ñaát Ñoàng Nai – Gia Ñònh xöa
ngay töø raát sôùm ñaõ trôû thaønh döïa luùa lôùn trong caû nöôùc” [3.206]. Rieâng
Bình Döông laø vuøng coù daân soá phaùt trieån nhanh, vaøo cuoái theá kyû XIX daân
soá khoaûng 60.000 ñeán 90.000 ngöôøi, kinh teá phaùt trieån, luùa gaïo khoâng
nhöõng ñuû cung caáp cho ñòa phöông maø coøn cung caáp cho vuøng mieàn Trung
– Phuù Xuaân. Ngay töø raát sôùm luùa gaïo ñaõ ñöôïc saûn xuaát dö thöøa so vôùi nhu
caàu löông thöïc trong vuøng. Vaø soá luùa dö thöøa aáy ñaõ bieán thaønh haøng hoùa
ñöôïc mang ñi caùc nôi khaùc trong nöôùc chuû yeáu laø caùc phuû phía ngoaøi xöù
Ñaøng trong, nhaát laø xöù Thuaän Hoùa vaø baùn caû ra Ñaøng ngoaøi. “Dieän tích ñaát
cuûa caû Bieân Hoøa laø 689 maãu, thì Bình An coù toái 543 maãu chieám 79% ñaát
cuûa toaøn tænh Bieân Hoøa” [5.8]. Duø vaäy, “Traùi vôùi ña soá caùc vuøng khaùc cuûa
Nam Kyø, Thuû Daàu Moät khoâng phaûi laø xöù sôû ruoäng luùa phì nhieâu, maëc daàu
vuøng ñaát thaáp cuûa Tænh coù ñaëc ñieåm ñòa lyù nhö caùc vuøng khaùc cuûa Nam
Kyø”.[63.8]
Dieän tích ñaát troàng luùa 13.305ha , dieän tích troàng troït caùc loaïi caây
khaùc laø 11.579ha. Bình Döông khoâng coù nhöõng caùnh ñoàng coø bay thaúng
caùnh maø laø nhöõng khu ñaát nhoû thích hôïp vôùi caùc loaïi caây coâng nghieäp vaø
75
caây aên quaû, mang nhieàu tính chaát vöôøn hôn laø ruoäng. “Vôùi loaïi hình ñaát ñai
nhö vaäy, kinh teá noâng nghieäp chæ coù theå boù heïp ôû kinh teá gia ñình, neáu
thieáu thì chæ thueâ möôùn theo thôøi vuï, vì theá noâng daân Bình Döông ñaõ coù
tính töï do, thích hôïp vôùi loaïi hình kinh teá kieåu keát hôïp noâng nghieäp – dòch
vuï – tieåu thuû coâng nghieäp” [5.7]
Ngoaøi caây luùa, coøn coù caây khoai mì (saén) khoai lang, baép (ngoâ) ñaäu
phoïng (laïc)… Raát thích hôïp vôùi cuøng ñaát ñoài goø, deã troàng vaø chaêm soùc neân
phaùt trieån raát toát. Ñaëc bieät laø caây aên traùi ñöôïc troàng raát sôùm vaø phaùt trieån
nhanh vì phuø hôïp vôùi thoå nhöôõng vaø khí haäu nôi ñaây nhö: chanh, böôûi, cam,
quít, chuoái, mít, döøa… Veà sau coù theâm saàu rieâng, maõn caàu, maêng cuït, choâm
choâm, mít toá nöõ… caây aên traùi cuûa Bình Döông phaùt trieån raát laâu ñôøi vaø noåi
tieáng cuûa vuøng Ñoàng Nai – Gia Ñònh khoâng nhöõng cung caáp ñaùp öùng nhu
caàu cuûa ñòa phöông maø coøn ñöôïc trao ñoåi, buoân baùn trong khu vöïc.
Tuy laø caây aên quaû chæ ôû möùc kinh teá vöôøn, nhöng töø raát sôùm, kinh teá
vöôøn ñaõ vöôït quaù giôùi haïn cuûa neàn kinh teá töï caáp töï tuùc vaø ñaõ mang tính
saûn xuaát haøng hoùa. Kinh teá vöôøn ñaõ coù söï trao ñoåi, mua baùn vaø ngaøy caøng
coù vò trí kinh teá cao trong cô caáu caây troàng cuûa ngöôøi daân Bình Döông thôøi
kyø khai phaù. “Ngöôøi ta öôùc ñoaùn raèng Maêng Cuït cuûa caùc vuøng Bình Chaùnh
(Thuaän An) vaø Bình Ñieàn (Thò Xaõ Thuû Daàu Moät) ñöôïc cung caáp cho toaøn
mieàn Nam Kyø Vieät Nam. Ngöôøi Vieät cuõng troàng cheø vôùi chaát löôïng cao vaø
chuû yeáu laø troàng döùa vôùi qui moâ. Ngöôøi ta thaáy ñöôïc nhieàu caùnh ñoàng
troàng mía treân caùc vuøng mang laïi lôïi ích cao “ [63.9]
Khi thöïc daân Phaùp thoân tính mieàn Nam, chuùng lieàn tieán haønh ngay
chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa, do ñoù ngaønh noâng nghieäp Bình Döông coù
76
nhieàu thay ñoåi quan troïng. Söï thay ñoåi ñoù theå hieän ôû nhieàu maët nhö dieän
tích troàng troït, phaân boá, cô caáu, naêng suaát vaø saûn löôïng caùc loaïi caây troàng.
Ñaëc bieät laø xuaát hieän nhieàu gioáng caây môùi, cuõng nhö phöông phaùp cheá
bieán, baûo quaûn saûn phaåm. Taát caû laøm thay ñoåi dieän maïo ngaønh noâng
nghieäp Bình Döông.
Söï thay ñoåi ñaàu tieân mang tính ñoät phaù, laø söï ra ñôøi cuûa heä thoáng
ñoàn ñieàn cao su. Noù taïo ra taùc phong coâng nghieäp veà nhu caàu lao ñoäng,
cung caùch quaûn lyù saûn xuaát môùi, taïo ra moät löïc löôïng coâng nhaân ñoâng ñaûo
laøm vieäc ôû caùc ñoàn ñieàn, taïo neân moät böôùc nhaûy voït veà nhu caàu löïc löôïng
lao ñoäng cuûa ñòa phöông. “Bình Döông laø tænh noåi tieáng veà ngaønh saûn xuaát
cao su thieân nhieân, dieän tích cao nhaát laø naêm 1941 ñaït 45.000ha [16.101]
caây cao su trôû thaønh theá maïnh trong ngaønh noâng nghieäp cuûa Bình Döông.
“Töø naêm 1953 cao su laø moät trong nhöõng ngaønh ñem laïi nhieàu ngoaïi teä
nhaát cho Vieät Nam. Naêm 1959 cao su chieám 62% soá haøng xuaát caûng maø
moät phaàn quan troïng do Bình Döông cung caáp” [22.102]
Ngoaøi caây cao su, caây coâng nghieäp coøn coù caây mía, coù maët raát sôùm
vaø trôû thaønh phoå bieán nhö thöû haøng hoùa noâng saûn thöïc söï. Caây thuoác laù
xuaát hieän ôû Vieät Nam vaøo ñaàu theá kyû XX, nhöng laø loaïi caây deã troàng, ít
saâu beänh, coù theå troàng treân nhöõng vuøng ñaát xaáu, ngheøo dinh döôõng, neân chæ
phaùt trieån khoaûng 5.000ha
Töø laâu treân ñaát Bình Döông caây tieâu ñöôïc xaùc ñònh laø moät trong
nhöõng caây quan troïng, keá ñeán laø caây ñieàu vaø caây caø pheâ. Coù theå noùi trong
quaù trình phaùt trieån ngaønh noâng nghieäp Bình Döông coù söï thay ñoåi caên baûn
vaø khaúng ñònh theá maïnh cuûa mình. Ñaëc bieät laø choïn caùc loaïi caây troàng phuø
77
hôïp vôùi ñaëc ñieåm khí haäu thoå nhöôõng, ñòa hình vaø caû taäp quaùn canh taùc, taïo
cho noâng nghieäp Bình Döông khaùc nhieàu vôùi caùc tænh khaùc cuûa Nam boä.
1.2. Ngaønh laâm nghieäp
Cuõng nhö khu vöïc mieàn Ñoâng Nam Boä, caùch nay ba theá kyû Bình
Döông ñöôïc bao phuû bôûi röøng nhieät ñôùi raäm raïp, hoang sô. Taøi nguyeân raát
phong phuù nôi cung caáp goã vaø thuù röøng, ngheà khai thaùc röøng phaùt trieån raát
sôùm.
“Khai thaùc röøng laø moät nguoàn lôïi lôùn, vieäc baùn goã khoâng nhöõng laø
moät muïc tieâu lôùn cuûa hoaït ñoäng kinh doanh maø ngöôøi ta coøn chuù troïng ñeán
vieäc khai thaùc caùc saûn phaåm töø goã nhö daàu, khai thaùc nhöïa daàu ñaõ ñem laïi
lôïi nhuaän raát cao. Noùi chung caùc nhaø buoân goã xöa cuûa tænh laø nhöõng nhaø
giaøu ñaùng keå. Röøng bao goàm nhieàu loaïi caây quí nhö: Goû, Traéc, Sao, Veân
Veân, Caåm Lao, Bôøi Lôøi, Gaùo vaø Daàu” [63.9]
Sau khi hoaøn thaønh cuoäc xaâm löôïc, thöïc daân Phaùp baét ñaàu chính saùch
khai thaùc thuoäc ñòa, laøm caïn kieät taøi nguyeân vaø thoå saûn cuûa Bình Döông.
Cho ñeán ñaàu nhöõng naêm 1930, coù khoaûng gaàn 10.000ha röøng bò phaù ñeå
troàng caây cao su, chuû yeáu laø ôû Daàu Tieáng, Beán Caùt, Taân Uyeân…
“Töø raát sôùm Thuû Daàu Moät cuõng coù nhöõng chuû xöôûng than haàm ñöôïc
laáy töø caùc khu röøng bò chaùy, ñeå cung caáp nhieân lieäu cho Saøi Goøn, Bieân Hoøa
vaø caùc tænh mieàn Trung” [5.81]
Khi böôùc vaøo thôøi kyø khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc,
döôùi söï kieåm soaùt cuûa chính quyeàn caùch maïng, khai thaùc goã ñeå xaây döïng
nhaø cöûa, doanh traïi…. phuïc vuï khaùng chieán. Cuõng coù moät vaøi hoaït ñoäng
78
kinh teá nhö toå chöùc baùn khoaùn laâm saûn, thu tieàn ñeå xaây döïng ngaân saùch
khaùng chieán.
Chaên nuoâi laø moät trong nhöõng boä phaän chính yeáu ñeå caáu thaønh neàn
kinh teá noâng nghieäp, do vaäy coù theå noùi chaên nuoâi ñöôïc hình thaønh ôû ñaây töø
khaù sôùm. Tuy nhieân chaên nuoâi ñöôïc coi laø thöù yeáu trong cô caáu noâng
nghieäp, noù chæ mang tính gia ñình, hoä noâng daân caù theå manh muùn, nhoû beù.
1.3. Ngaønh thuû coâng nghieäp
Vaøo giöõa theá kyû XIX, theá maïnh kinh teá ôû vuøng ñaát Bình Döông xöa,
chuû yeáu taäp trung vaøo caùc nguoàn löïc nhö laâm saûn, cheá bieán goã, ngheà moäc,
ngheà goám söù daân duïng, ngheà sôn maøi myõ thuaät.
“Nhôø vaøo nguoàn nguyeân lieäu doài daøo, luùc noâng nhaøn, cö daân ngöôøi
Vieät ñaõ tham gia laøm caùc ngheà cöa, xeû, moäc, sôn maøi, ñieâu khaéc, goám. Saûn
phaåm caùc ngheà thuû coâng khoâng chæ ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng cuûa cö daân
haøng ngaøy maø noù coøn ñöôïc ñem buoân baùn, trao ñoåi vôùi cö daân caùc ñòa
phöông khaùc treân caû nöôùc, nhaát laø Nam Kyø Luïc Tænh. Chính caùc ngheà thuû
coâng naøy, chieám moät vò trí quan troïng trong ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi daân
luùc baây giôø, noù coøn ñaùnh daáu söï phaân coâng lao ñoäng vaø quaù trình chuyeân
moân hoùa lao ñoäng trong coäng ñoàng daân cö Bình Döông luùc baây giôø”
[3.207]
Ban ñaàu thôï moäc tham gia laøm ghe thuyeàn phuïc vuï cho hoaït ñoäng
saûn xuaát vaø nhu caàu ñi laïi treân vuøng soâng nöôùc. Ngheà naøy nhanh choùng
phaùt trieån ñeå ñaùp öùng yeâu caàu vaän taûi, giao thoâng, trao ñoåi haøng hoùa….caùc
79
traïi ñoùng thuyeàn cuûa nhaø nöôùc, tö nhaân ñöôïc môû ra qui tuï nhieàu thôï thuû
coâng gioûi.
Bình Döông hình laøng nhöõng laøng ngheà hôn 100 naêm nhö: laøng ñieâu
khaéc, laøng laøm guoác, laøng sôn maøi, laøng goám... Taïi Thuû Daàu Moät ñaõ hình
thaønh raûi raùc caùc laøng ngheà nhö laøng Phuù Cöôøng laø Trung taâm cuûa xeû goå,
ñoùng thuyeàn lôùn nhaát nhì Nam kyø “An Nhaát Thuyeàn” (nôi ñoùng thuyeàn lôùn
nhaát xöù Bình An töùc Bình Döông Ngaøy nay) chaïy doïc theo trieàu soâng Saøi
Goøn ñeán thoân Chaùnh Hieäp [5.145]
Ngheà ñieâu khaéc myõ thuaät
Ngheà moäc (cöa xeû, ñoùng môùi, chaïm troå, ñieâu khaéc) noùi chung xuaát
hieän ñaát Bình Döông raát sôùm. Theo chaân nhöõng ngöôøi thôï mieàn ngoaøi
ngheà moäc vaøo Nam Boä vaø phaùt trieån raát nhanh. Ñaát môùi, ngöôøi môùi, vôùi söï
nhaãn naïi vaø oùc saùng taïo vôùi ñoâi baøn tay kheùo leùo, ngöôøi Vieät treân ñaát Bình
Döông xöa ñaõ taän duïng ñöôïc söï öu ñaõi cuûa thieân nhieân, goùp söùc mình vaøo
coâng cuoäc khai phaù, hình thaønh ñöôïc caùc khu daân cö, laøng ngheà cho ñeán
ngaøy nay.
Taøi nguyeân röøng ñaõ ban phaùt nguoàn lôïi cho bao lôùp cö daân ñeán sinh
soáng, laäp nghieäp vaø coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh
thaàn nhieàu theá heä sau. Hoï ñaõ bieán goã thaønh nhaø, xaây döïng caùc coâng trình
coâng coäng ñaàu tieân nhö: ñình, chuøa taïo daáu aán myõ thuaät trong neáp sinh
hoaït haøng ngaøy. Vôùi nguoàn goã doài daøo vaø phong phuù veà chuûng loaïi nhö:
sao, goõ, ñaøn, giaùng höông, trai… Cö daân nôi ñaây ñaõ tìm caùch khai thaùc söû
duïng nguoàn taøi nguyeân, taïo thaønh caùc saûn phaåm cung caáp cho nhu caàu tieâu
duøng trong ñòa phöông vaø caùc tænh laân caän. “Doïc theo bôø raïch Laùi Thieâu,
80
coù daõy nhaø chuyeân veõ kieáng, thôï caùi (thô caû) veõ moâ hình, phuï nöõ, treû con
thì toâ nöôùc sôn, roài thôï caùi ñieàu chænh laàn choùt. Thôï caån, thôï tieän, thôï moäc
töø Baéc Boä vaøo soáng ôû quanh chôï” [17.345]
Ngheà moäc xuaát hieän vaø phaùt trieån taïi vuøng ñaát thuoäc tænh Bình
Döông laø taát yeáu cuûa söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong quaù trình phaùt trieån
cuûa vuøng, do ñieàu kieän töï nhieân hoäi ñuû, coäng vôùi söï linh hoaït, nhaïy caûm
cuûa löu daân Vieät. Ñoà goã gia duïng cuûa vuøng ñaát Thuû töø laâu ñaõ ñöôïc öa
chuoäng do kieåu daùng ñeïp, chaát löôïng goã toát, khoâng pha taïp nhö ôû nhöõng
vuøng hieám goã khaùc. Thôï chaïm troå goã Bình Döông bieát chaïm, troå, khaéc hoïa
caùc hoa vaên, moâtip trang trí daân daõ nhö tuøng, baùch, caùc loaïi hoa nhö hoa
cuùc, maãu ñôn… Laø vuøng ñaát thu huùt caùc thôï moäc töø mieàn Baéc vaø mieàn
Trung coù tay ngheà cao laàn löôït di daân vaøo Bình Döông. Haønh trang cuûa hoï
mang theo laø söï kheùo leùo, oùc saùng taïo vaø caùc kinh nghieäm veà kyõ thuaät
chaïm, khaûm xaø cöø treân caùc tuû thôø, gheá döïa, tröôøng kyû, höông aùn…cuõng nhö
caùc loaïi hoaønh phi, caâu ñoái. Vaø, Ñaát Thuû Daàu Moät töøng ñöôïc coi laø caùi noâi
cuûa ngheà moäc gia duïng.
Ngheà sôn maøi
Sôn maøi coù nguoàn goác töø Trung Quoác vaø ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam
vaøo khoaûng theá kyû thöù XV, vôùi daïng ban ñaàu laø tranh sôn son theùp vaøng
nhö vaät duïng thôø ôû cung ñình nhö hoaønh phi, caâu ñoái, ñieän thôø, höông aùn
thôø. Sau ñoù vôùi söï phaùt hieän ra caây Sôn ôû ñaát Phuù Thoï, cho moät loaïi nhöïa
maøu saéc ñeïp, laùng boùng, beàn, caùc ngheä nhaân ñaõ daàn thay theá cho chaát lieäu
sôn cuûa Trung Quoác tröôùc ñoù ñeå taïo neân nhöõng böùc sôn maøi mang ñuû maøu
saéc daân gian Vieät Nam. Qua cuoäc di daân töø Baéc vaøo Nam vaøo theá kyû XVII,
81
moät doøng ngöôøi daân goác Nguõ Quaûng xuoâi theo soâng Saøi Goøn ñeán huyeän
Bình An ñaõ mang theo ngheà sôn maøi laäp nghieäp, sinh soáng vaø truyeàn ngheà
sôn maøi ôû ñaây coù ñieàu kieän toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñaát Töông Bình Hieäp (Thò
xaõ Thuû Daàu Moät) laø nôi coù nhieàu ngheä nhaân gioûi ñaõ taäp hôïp thaønh moät
laøng ngheà sôn maøi cha truyeàn con noái. Ñeán naêm 1901 Phaùp thaønh laäp
tröôøng Baù Ngheä thöïc haønh ôû Thuû Daàu Moät, chuû yeáu daïy veà ngheà chaïm troå,
trang trí, sôn maøi. Töø ñoù ngheà sôn maøi ñaõ phaùt trieån nhanh choùng vaø roäng
khaép nhö hieän nay. Ngheà sôn maøi ñaõ taïo ra löïc löôïng lao ñoäng ñoâng ñaûo,
ñoùng goùp tích cöïc cho söï phaùt trieån cuûa Bình Döông.
Hoaït ñoäng tieåu coâng nghieäp Bình Döông coù moät vai troø vaø vò trí kinh
teá quan troïng cho ñòa phöông vaø khu vöïc. Caùc ngheà thuû coâng nghieäp ñaõ
giaûi quyeát cho moät löïc löôïng lao ñoäng coù coâng aên vieäc laøm töông ñoái oån
ñònh. Thuû coâng nghieäp laø moät hoaït ñoäng kinh teá quan troïng goùp phaàn cho
Bình Döông phaùt trieån.
Bình Döông laø moät vuøng coù nhieàu ngaønh ngheà thuû coâng noåi tieáng,
ñoäi nguõ thôï thuû coâng khaù ñoâng vaø taäp trung ngheà thuû coâng thu huùt moät löïc
löôïng lao ñoäng ñaùng keå chuû yeáu taäp trung ôû Laùi Thieâu vaø Thò xaõ Thuû Daàu
Moät dieän tích ñaát chæ chieám 12% cuûa caû tænh, trong khi ñoù daân soá chieám
70% (190.000 ngöøôi / 260.000 ngöôøi) taäp trung nhöõng laøng ñoâng daân nhö
Phuù Cöôøng, Töông Bình Hieäp, Taân An, An Thaïnh, Taân Phöôùc Khaùnh
[22.58]
1.4. Ngheà goám
82
Ngheà goám cuûa Bình Döông coù moät vai troø vaø vò trí kinh teá quan troïng
cuûa ñòa phöông vaø khu vöïc so vôùi söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngheà treân, ngheà
goám ñoùng vai troø raát lôùn trong vieäc phaùt trieån kinh teá cuûa Tænh Bình
Döông. Ngoaøi khu vöïc Taân Vaïn (Dó An) phaùt trieån ngheà goám töø theá kyû
VIII, keá ñeán laø khu vöïc Laùi Thieâu, Phuù Cöôøng, Taân Phöôùc Khaùnh hình
thaønh moät trung taâm phaùt trieån goám töø cuoái theá kyû XIX. “Thuû Daàu Moät laø
moät trong hai trung taâm saûn xuaát goám lôùn nhaát mieàn Nam” [43.113]
Vuøng daân cö döïa treân yeáu toá ñòa dö vaø kinh teá ñaõ ñöôïc thaønh laäp töø
laâu vaø coù tính caùch vónh vieãn. Nhöõng ñòa danh Laùi Thieâu, Taân Thôùi, Buùng,
Phuù Cöôøng ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán trong caùc söû lieäu nhö laø caùc vuøng truø phuù,
thöông maïi phaùt trieån, daân cö ñoâng ñuùc. Phuù Cöôøng ñaõ trôû thaønh huyeän lî
Bình An (nay laø Bình Döông); Buùng coù thôøi ñaõ laø thuû phuû cuûa Thuû Daàu
Moät. Laùi Thieâu, Taân Thôùi ñöôïc xem nhö laø moät trong nhöõng vuøng ñònh cö
ñaàu tieân cuûa ngöôøi Vieät xöù Ñoàng Nai [22.57] “Laùi Thieâu laø tuï ñieåm giao
löu thuûy boä neân chôï phaùt trieån nhanh, tieäm aên taáp naäp, cheø chaùo, caø pheâ
baùn suoát ñeâm, vôùi nhieàu khaùch vaõng lai, khoâng keùm moät tænh lî. Theo nieân
giaùm Ñoâng Döông naêm 1912, Chôï Laùi Thieâu ñöùng ñoàng haïng vôùi caùc chôï
sung tuùc phía ñoàng baèng nhö OÂ Moân, Bình Thuûy (Caàn Thô) ngang vôùi tænh
lî Traø Vinh, Thuû Daàu Moät, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Bieân Hoøa” [40.350].
Theo söû saùch coøn ñeå laïi trong theá kyû XVIII vaø XIX ñaõ coù taøu buoân cuûa
Anh, Nhaät, Phaùp, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nhaø, Trung Quoác…. Ñeán Vieät
Nam buoân baùn. Goám söù Bình Döông laø moät trong nhöõng maët haøng ñöôïc löu
thoâng töø thôøi gian ñoù [43.121]
83
Treân ñöôøng Thuû Daàu Moät ñeán Saøi Goøn, chuùng ta ñi qua caùc vuøng ñòa
phöông nhö Buùng, Laùi Thieâu moät trong nhöõng chôï quan troïng nhaát cuûa
mieàn Ñoâng Nam boä. ÔÛ ñaây ngöôøi ta buoân baùn ñoà goám vaø haøng ñan laùt
[55.7]
Töø 40 loø goám coù töø ñaàu theá kyû XX ôû ba vuøng Laùi Thieâu, Phuù Cöôøng,
Taân Phöôùc Khaùnh… Laàn löôït phaùt trieån ra caùc vuøng laân caän nhö Thuaän
Giao, Phuù Hoøa, Taân An… Ñeán nhöõng naêm 30 Bình Döông phaùt trieån gaàn
100 loø goám thu huùt haøng chuïc ngaøn daân lao ñoäng. “Soá loø goám ôû trong vuøng
huyeän Laùi Thieâu trong tænh Thuû Daàu Moät ñoä 60 caùi, duøng khoûang 10.000
coâng nhaân. Tröø ba loø cuûa ngöôøi Vieät thì taát caû laø cuûa tö saûn Hoa Kieàu. Caùc
loø naøy cung caáp ñoà goám cho caû Nam Kyø, cho caùc vöôøn cao su. Loø goám Laùi
Thieâu thaønh laäp töø 1888 [17.480]
Khi loø goám phaùt trieån nhu caàu nguyeân lieäu, ñaát seùt khai thaùc taïi choã
khoâng ñuû cung öùng neân ngöôøi daân mua ñaát soáng töø caùc nôi khaùc ñem veà xaõ
ñeå loïc thaønh hoà (ñaát chín) cung caáp cho caùc chuû loø. “Xaõ Thuaän Giao thuoäc
huyeän Laùi Thieâu (Thuaän An) daân soá 1356 ngöôøi, heát 60% gia ñình soáng vôùi
ngheà khai thaùc haàm ñaát. Haøng ngaøy coù töø 25m3 ñeán 30 m3 (khoaûng 70 taán)
Ñaát seùt soáng vaø hoà ñöôïc cung caáp cho caùc loø goám ôû Taân Phöôùc Khaùnh, Laùi
Thieâu vaø Phuù Cöôøng” [22. 99]
2. Cô caáu kinh teá – xaõ hoäi Bình Döông giai ñoïan naêm 1954 - 1975
2.1. Veà noâng nghieäp
Trong khaùng chieán choáng Myõ do chieán tranh dieän tích ñaát noâng
nghieäp bò suy giaûm naëng, nhöng trong saûn xuaát noâng nghieäp böôùc ñaàu
84
ñöôïc ñaàu tö voán, kyõ thuaät canh taùc, ñöa maùy moùc cô giôùi hoùa noâng nghieäp,
cho vay voán ñaàu tö töø ngaân haøng... Caøng phaùt huy maïnh meõ theá maïnh vaãn
laø caây coâng nghieäp ngaén vaø daøi ngaøy.
“Naêm 1968 do chieán tranh dieän tích ñaát cuûa caây löôïng thöïc bò suy
giaûm naëng, 16.667 ha ruoäng vöôøn bò boû hoang” [22.99]
Töø naêm 1965 ñeán naêm 1975, Ñeá quoác Myõ ñaõ thöïc thi chính saùch
vieän trôï kinh teá, ñöa vaøo moät soá thieát bò maùy moùc noâng nghieäp, gioáng môùi,
xaêng daàu, phaân boùn, phaùt trieån tín duïng, ngaân haøng noâng nghieäp ñöa ra
moät soá öu ñaõi cho noâng daân... Bôûi vaäy troàng troït vaø chaên nuoâi ñaõ coù moät soá
thay ñoåi nhaát ñònh, luùa vaø caây hoa maøu ñöôïc taêng cöôøng, dieän tích taêng töø
12.000ha ñeán 15.000ha [5.26]
Trong taäp quaùn chaên nuoâi cuûa daân gian, heo thuoäc loaïi deã nuoâi, nuoâi
trong chuoàng laø phoå bieán. “Thôøi kyø 1954 coù caùc chöông trình ñònh canh
ñònh cö vaø khuyeán noâng trôï voán cho caùc hoä noâng daân ñaàu tö lôùn chuoàng
traïi, nuoâi theo kieåu coâng nghieäp, coù nhaø maùy thöùc aên gia suùc keøm theo vaø
nhö vaäy coù caû khu vöïc cheá bieán, loø moå vaø vaän chuyeån nguoàn thöïc phaåm taïi
choã” [5.65]
Trong giai ñoïan 1954 – 1975, Bình Döông trôû thaønh ñòa baøn noâng
nghieäp quan troïng, laø nôi cung caáp nguoàn löông thöïc, thöïc phaåm quantroïng
cho thnaøh phoá Saøi Goøn. Caùc traïi heo gioáng vaø chaên nuoâi phaùt trieån theo
kieåu coâng nghieäp ñaïi traø, caûi tieán kyõ thuaät phoái gioáng, traïi gia suùc vaø caùc
xöôûng cheá bieán thöùc aên gia xuùc, cheá bieán vaø laøm ñoâng laïnh nguoàn thòt töôi
töø caùc boø moå ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû Thuaän An, Dó An, Thuû Daàu Moät... goùp
phaàn laøm cho soá löôïng ñaøn heo taêng nhanh “vaøo naêm 1972 traâu 18.500
85
con, boø 19.500 con vaø heo 120.000 con, gia xuùc gia caàm 1.500.000 con”
[5.66]
Cuoái naêm 1973, coù ba ñoàn ñieàn hoaït ñoäng, ñoàn ñieàn Michelin (Daàu
Tieáng) thu duïng 1100 nhaân coâng, ñoàn dieàn Phöôùc Hoøa (Phuù Giaùo) söû duïng
400 nhaân coâng vaø ñoàn ñieàn Lai Kheâ thu duïng 70 nhaân coâng [16.102]
Trong khaùng chieán choáng Myõ, tình hình dieãn bieán phöùc taïp veà chính
trò neàn kinh teá laâm nghieäp cuõng aûnh höôûng nhieàu. Do chieán tranh bom ñaïn,
chaát ñoäc phaù hoaïi, naïn chaùy röøng. Röøng Bình Döông kieät queä vaø suy thoaùi.
2.2. Veà ngaønh thuû coâng nghieäp
Trong thôøi kyø töø 1954 – 1975 tieåu thuû coâng nghieäp Bình Döông coù
böôùc phaùt trieån nhaát ñònh. Treân ñòa baøn hình thaønh caùc laøng ngheà vaø xí
nghieäp hoaït ñoäng noåi tieáng. Hình thöùc xí nghieäp trong ngaønh laø moät hình
thöùc môùi. Taïi Bình Döông coù ba xöôûng saûn xuaát quan troïng hoaït ñoäng noåi
tieáng: Thaønh Leã, Traàn Haø, Vaên Thoaït (Thò Xaõ Thuû Daàu Moät)
Xí nghieäp sôn maøi Thaønh Leã coù naêm cô sôû: xöôûng moäc, xöôûng ñoà
goám, xöôûng sôn maøi, xöôûng thaûm len vaø hai phoøng trieån laõm. Xí nghieäp
thu huùt caû ngaøn coâng nhaân. Saûn phaåm baùn roäng raûi trong nöôùc vaø thò tröôøng
theá giôùi nhö: Taây Aâu, Phaùp, Ñöùc… “Coù theå noùi khoâng quaù, Thuû Daàu Moät laø
moät trung taâm veà ngheà sôn maøi. ÔÛ ñaây khoâng chæ coù caùc cô sôû sôn maøi noåi
tieáng nhö Thaønh Leã… maø coøn coù caû laøng sôn maøi Töông Bình Hieäp… theo
moät soá chuyeân gia, sôn maøi Thuû Daàu Moät chòu ñöôïc khí haäu vuøng haøn ñôùi
Chaâu Aâu, khoâng bò bong nöùt hoaëc bieán daïng” [67.115]
86
Moät soá taøi lieäu phaûn aûnh töø naêm 1954 – 1960 moãi naêm caùc xöôûng
sôn maøi ôû Thuû Daàu Moät saûn xuaát ñöôïc khoaûng 40.000 saûn phaåm lôùn nhoû,
trò giaù 25 trieäu ñoàng mieàn Nam, Phaàn lôùn saûn phaåm ñöôïc xuaát caûng sang
Phaùp, Myõ, Taây Ñöùc,Singapore”
2.3. Vai troø cuûa ngheà goám
Ñeán giai ñoaïn naøy Bình Döông trôû thaønh moät trung taâm saûn xuaát
goám lôùn nhaát ôû mieàn Nam. Treân ñòa baøn tænh coù hôn 100 loø goám, saûn phaåm
khaù ña daïng goàm: caùc loaïi vaät lieäu xaây döïng nhö gaïch, ngoùi, caùc saûn phaåm
daân duïng nhö cheùn, baùt, lu, vaïi, caùc saûn phaåm goám myõ thuaät nhö ñoân voi,
töôïng ngöôøi, töôïng thuù, aåm cheùn, bình hoa… “Tænh Bình Döông hieän coù 108
loø goám lôùn, nhoû saûn xuaát caùc loaïi goám myõ thuaät vaø thöïc duïng” [16.110],
“Naêm 1964-1975 treân toaøn Thò Xaõ Thuû Daàu Moät soá cô sôû goám ñaõ taêng leân
47 loø vôùi 93 chuû nhaân vaø 718 nhaân coâng laøm thueâ [25.7]. Ngheà goám ñöôïc
ñaàu tö trang bò kyû thuaät cho caùc coâng ñoaïn khai thaùc nguyeân lieäu, khaâu
troän ñaát, taïo maãu, taïo caùc chaát phuï gia, men trang trí vaø naâng cao trình ñoä
hoïa hình leân saûn phaåm… Ñaëc bieät haøng goám giaû coå cuûa Xí Nghieäp Thaønh
Leã ñöôïc nöôùc ngoaøi öa chuoäng.
“Hoaït ñoäng loø goám laø ngaønh tieåu coâng ngheä quan troïng nhaát Bình
Döông (Bình Döông laø tænh hoaït ñoäng loø goám ñaïi dieän cho mieàn Nam thôøi
baáy giôø)” [22.113]
2.4. Söï phaùt trieån ngheà goám goùp phaàn oån ñònh xaõ hoäi
2.4.1. Thu huùt lao ñoäng
87
Voán laø moät vuøng ñaát môùi, beân caïnh nhöõng cö daân baûn ñòa, töø theá kyû
XVII ñaát Bình Döông ñaõ lieân tuïc ñoùn nhöõng cö daân töø moïi nôi ñeán laäp cö.
Ñoù laø nhöõng ngöôøi Vieät ôû vuøng Nguõ Quaûng ñeán laäp nghieäp vì khoâng chòu
noåi söï vô veùt boùc loät cuûa trieàu ñình cuõng nhö caûnh soáng cô cöïc, laàm than do
cuoäc chieán tranh giöõa hai taäp ñoaøn phong kieán Trònh – Nguyeãn gaây ra. Beân
caïnh ngöôøi Vieät, coøn coù moät boä phaän khoâng nhoû ngöôøi Hoa khoâng chòu
laøm toâi cho nhaø Thanh, ñaõ xin chuùa Nguyeãn cho laøm daân Vieät ñaõ laùnh naïn
taïi ñaát Bình Döông xöa. Lòch söû vuøng ñaát Thuû ñaõ chöùng minh raèng, chính
töø nhöõng lôùp cö daân ñaàu tieân töø caùc vuøng khaùc nhau, xuaát phaùt töø nhieàu
nguoàn vaên hoùa khaùc nhau ñaõ hình thaønh neân vaên hoùa vuøng ñaát Thuû – Bình
Döông, theå hieän roõ neùt qua nhöõng saûn phaåm goám do con ngöôøi ñaát Thuû taïo
neân. Vuøng ñaát môùi coù nhieàu öu ñaõi nhöng cuõng ñaày nhöõng khoù khaên thöû
thaùch do ñòa hình goø, ñoài, nhieàu röøng, ít ruoäng neân ngoaøi caây luùa nöôùc
truyeàn thoáng, coäng ñoàng cö daân Bình Döông phaûi soáng baèng moät soá ngaønh
ngheà phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân cuûa vuøng ñaát. Chính vì vaäy maø töø raát
sôùm Bình Döông ñaõ xuaát hieän ngheà goám noåi tieáng ñoøi hoûi söï saùng taïo vaø
kheùo tay. “Söï hieän dieän cuûa ngöôøi Hoa ôû Thuû Daàu Moät, chaéc chaén coù moät
vai troø quan troïng trong hoaït ñoäng ngheà goám cuûa Bình Döông” [67.114]
Söï hình thaønh vaø phaùt trieån nhanh choùng cuûa ngheà goám ôû Bình
Döông coù nguyeân nhaân laø trong soá löu daân coù moät boä phaän khoâng nhoû
nhöõng ngöôøi thôï. Soá naøy ñaõ mang theo trong haønh tranh cuûa mình caùc kieán
thöùc vaø kyõ xaûo cuûa caùc ngheà goám coå truyeàn töø nôi queâ höông baûn quaùn.
Vôùi tay ngheà saün coù laø ñöùng tröôùc khaû naêng raát lôùn veà ñieàu kieän, nhöõng
ngöôøi naøy ñaõ bieát taän duïng nhöõng nguyeân lieäu taïi choã, vöøa mình haønh
88
ngheà, vöøa truyeàn ngheà laïi cho con chaùu, cho ngöôøi thaân nhöõng ai thaät söï
tha thieát hoïc ngheà.
2.4.2. Naâng cao tay ngheà
Beân caïnh nhöõng giaù trò veà kinh teá, ngheà goám truyeàn thoáng taïi Tænh
Bình Döông coøn coù vai troø to lôùn veà maët xaõ hoäi. Tröôùc heát, ñoù laø vieäc giaûi
quyeát vieäc laøm cho moät soá cö daân lao ñoäng trong vuøng. Ñeå laøm ngheà goám,
ngöôøi thôï khoâng caàn coù nhieàu voán, khoâng caàn phaûi coù trình ñoä hoïc vaán cao,
maø chæ caàn moät ít duïng cuï cuøng vôùi ñoâi baøn tay kheùo leùo vaø söï sieâng naêng
caàn maãn. Vôùi ñieàu kieän nhö theá, laøng ngheà ñaõ thu huùt ñöôïc nhieàu lao ñoäng
so vôùi caùc ngaønh ngheà khaùc. Ngheà goám ôû Bình Döông khoâng chæ taïo vieäc
laøm cho cö daân trong laøng, maø coøn cung caáp ñöôïc nhieàu vieäc laøm cho
nhöõng ngöôøi trong tænh vaø caùc vuøng laân caän qua vieäc cung caáp nguyeân lieäu,
dòch vuï hoaøn chænh vaø tieâu thuï saûn phaåm. Caùc laøng ngheà veà goám söù, beân
caïnh taïo vieäc laøm cho hôn möôøi ngaøn lao ñoäng vuøng, coøn taïo vieäc laøm cho
nhöõng cö daân laân caän, chuyeân cung caáp nguyeân lieäu ñaát seùt vaø nhöõng
ngöôøi daân buoân baùn ôû caùc chôï trong vuøng nhö Thuû Ñöùc, Bieân Hoøa..
Ngöôøi thôï Bình Döông xöa coù tieáng kheùo tay, coù ñaàu oùc myõ thuaät noåi
tieáng khaép Nam Kyø luïc tænh. Saùch Gia Ñònh Thaønh thoâng chí ñaõ cheùp raèng
“Quanh traán Gia Ñònh, töø phuû Taân Bình traûi daøi leân Bình An ñeán Traán
Bieân, daân nhieàu ngöôøi kheùo tay, gioûi ngheà. Hoï chuyeân laøm caùc ñoà trang
söùc, ñoà quyù hieám, khaûm chaïm ngaø voi, söøng teâ giaùc, veõ treân goã, cöa xeû,
laøm goám, lu, huõ, khaïp… laáy keá sinh nhai thaät an nhaøn” Coù theå noùi, ngheà
goám Bình Döông ñaõ phaùt huy ñöôïc nhöõng yeáu toá tinh thaàn cô baûn thoâng
89
qua caùc lôùp thôï ñaàu tieân naøy. Ngoaøi ra, ngheà goám söù coøn taïo coâng aên vieäc
laøm cho haøng ngaøn thôï goám vaø gia ñình cuûa hoï, hình thaønh moät lôùp ngheä
nhaân cho ñòa phöông, vöøa keá thöøa ñöôïc tinh hoa ngheà nghieäp cuûa cha oâng
ñeå xaây döïng moät ngheà truyeàn thoáng coù vai troø ñaùng keå cho tieàm löïc phaùt
trieån kinh teá ñòa phöông trong lónh vöïc tieåu thuû coâng nghieäp.
90
KEÁT LUAÄN
Hôn 100 naêm (1861-1975) maûnh ñaát Bình Döông khoâng luùc naøo yeân
tieáng suùng, do hoaøn caûnh ñoù, söï phaùt trieån kinh teá noùi chung vaø söï phaùt
trieån ngheà goám noùi rieâng bò nhieàu söï chi phoái cuûa hoaøn caûnh lòch söû ñaáu
tranh giaûi phoùng queâ höông giaønh ñoäc laäp cho daân toäc.
Trong suoát chieàu daøi lòch söû 100 naêm aáy, löu daân ngöôøi Vieät vaø caùc
coäng ñoàng cö daân baûn ñòa, caùc coäng ñoàng di daân khaùc nhö ngöôøi Hoa, ñaõ
chung löng ñaáu caät, khai döïng cuoäc soáng cuøng vôùi söï giao thoa vaên hoùa
nhieàu mieàn ñeå keát tinh thaønh baûn saéc vaên hoùa ñaëc tröng cuûa ngöøôi Bình
Döông, maø ñieån hình laø caùc ngaønh ngheà truyeàn thoáng. Neùt ñeïp, neùt vaên
hoùa, trình ñoä caûm thuï myõ thuaät vaø khaû naêng taïo döïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi
daân Bình Döông ñöôïc theå hieän roõ treân caùc hoïa tieát cuûa ngheà ñieâu khaéc goã,
ngheà goám söù, ngheà sôn maøi vaø ngheà tranh kieáng… ñaõ chinh phuïc traùi tim vaø
trí tueä cuûa nhieàu ngöôøi thuoäc nhieàu mieàn khaùc nhau trong nöôùc vaø treân theá
giôùi.
Ñaëc bieät laø ngheà truyeàn thoáng goám söù vôùi ñieàu kieän thieân nhieân öu
ñaõi veà vò trí, ñòa hình, nguyeân lieäu (ñaát seùt vaø röøng doài daøo) con ngöôøi caàn
cuø lao ñoäng ñaõ ñöa ngheà goâùm töø luùc hình thaønh, ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån
trôû thaønh moät trung taâm goám söù noåi tieáng cuûa vuøng Ñoàng Nai – Gia Ñònh
ñeán Nam Kyø Luïc Tænh vaø hieän nay.
Kyõ thuaät saûn xuaát goám ôû Bình Döông ôû giai ñoaïn naøy vaãn coøn mang
ñaäm tính thuû coâng. Haàu heát caùc coâng ñoaïn saûn xuaát, ngoaïi tröø moät soá ít chi
tieát söû duïng maùy moùc, nhö caùc moâ tô ñeå quay caùc bôm phun, coøn haàu heát
duøng söùc ngöôøi, duøng ñoâi tay kheùo leùo laø chính. Caùc thôï thuû coâng trong
91
ngaønh goám coù nhieàu haïng, moät soá ngöôøi coù tay ngheà, kyõ thuaät cao, coù thaâm
nieân ngheà nghieäp, thöôøng laø nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi hoaëc chuû caùc loø goám.
Coøn laïi laø thôï thuû coâng treû tuoåi, ñang hoïc ngheà, thöïc hieän caùc thao taùc ñôn
giaûn tuøy caùc coâng ñoaïn saûn xuaát. Beân caïnh ñoù, caùc loø goám trong giai ñoïan
naøy ña soá söû duïng cuõi laøm nguoàn nguyeân lieäu. Nhöng giai ñoïan 1861 –
1975, thöïc söï laø ñaõ taïo moät daáu moác quan troïng trong quaù trình hình thaønh
ngheà goám treân vuøng ñaát Bình Döông xöa.
Söï ña daïng nhöõng saûn phaåm töø nhöõng vaät duïng ñôn giaûn nhö lu, huõ,
chaäu.v.v... ñeán nhöõng saûn phaåm coù chaát löôïng cao hôn ñöôïc duøng trong
sinh hoaït nhö cheùn, baùt, ñóa ñeán nhöõng saûn phaåm duøng trong thôø cuùng vaø
caû nhöõng saûn phaåm ñaït trình ñoä thaåm myõ cao duøng trong trang trí. Nhöõng
saûn phaåm cuûa ngheà goám Bình Döông khoâng chæ ñöôïc söû duïng taïi choã maø
coøn thoâng qua caùc caûng thò nhoû nhö Laùi Thieâu, Baø Luïa... vöôn xa hôn ñeå
chieám moät thò phaàn quan troïng treân toaøn vuøng Nam boä, Taây Nguyeân vaø caû
Trung boä. Khoâng döøng laïi ôû thò phaàn noäi ñòa, ngheà goám Bình Döông ñaõ
vöôït bieân giôùi ñeán nhöõng vuøng xa hôn ôû caùc quoác gia Chaâu Aâu nhö: Phaùp,
Boà Ñaøo Nha, Anh, Taây Ñöùc, Bæ, Hoàng Koâng, Uùc, Myõ...
Giai ñoïan 1861 – 1975, ngheà goám Bình Döông ñaõ ñaït moät neàn taûng
quan troïng trong cô caáu kinh teá – xaõ hoäi cuûa Tænh, thu huùt moät nguoàn löïc
lao ñoäng quan troïng. Vaø cuõng trong giai ñoïan naøy ngheà goám ñaõ thaâm nhaäp
saâu hôn vaøo coäng ñoàng cö daân Vieät vaø löïc löôïng lao ñoäng coù tay ngheà ñaõ
thaät söï coù moät söï chuyeån giao kyõ thuaät töø ngöôøi Hoa ñoái vôùi ngöôøi Vieät. Soá
löôïng chuû loø goám ngöôøi Vieät taêng leân beân caïnh quaù trình thaám nhuaàn vaên
hoùa Vieät vaøo trong töøng saûn phaåm cuûa ñoà goám Bình Döông. Hình nhö ñaây
92
cuõng laø giai ñoïan maø ngöôøi ta nhìn saûn phaåm cuûa ngheà goám Bình Döông laø
cuûa ngöôøi Bình Döông maø khoâng truy nguyeân coäi nguoàn cuûa noù.
Ñaàu naêm 1975, ngheà goám Bình Döông cuõng ñöùng tröôùc haøng loaït
caùc thöû thaùch phaûi vöôït qua vaø cuõng coù moät giai ñoïan ngaén (1975 – 1986)
bò döøng laïi. Nhöng töø sau naêm 1986, ngheà goám Bình Döông daàn phuïc hoài
vaø ñaõ trôû laïi ñuùng vò trí cuûa mình trong cô caáu kinh teá - xaõ hoäi cuûa Tænh.
Ngaøy nay, Bình Döông laø moät trong nhöõng tænh thaønh naèm trong
vuøng troïng ñieåm phaùt trieån kinh teá phía Nam. Trong giai ñoaïn hieän nay, ñeå
coù theå hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi cuøng vôùi caû nöôùc. Bình
Döông ñaõ vaø ñang tieán haønh thöïc hieän coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa trong
taát caû caùc ngaønh ngheà, trong ñoù ñaëc bieät laø caùc ngaønh goám. Cuøng vôùi noâng
nghieäp, ngaønh goám ñaõ ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa cö daân,
vuøng ñaát naøy ngay töø khi môùi ñöôïc hình thaønh. Ñeán nay, vò trí cuûa ngaønh
goám Bình Döông khoâng nhöõng khoâng maát ñi maø coøn taêng theâm giaù trò vaên
hoùa tinh thaàn vaø coù yù nghóa quan troïng trong vieäc baûo toàn vaø phaùt huy baûn
saéc daân toäc qua nhöõng saûn phaåm ngheà thuû coâng truyeàn thoáng.
Ngaønh saûn xuaát goám söù vaø vaät lieäu xaây döïng phaùt trieån keøm theo ñoù
laø vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng. Ngoaøi vieäc quy hoaïch, ban haønh caùc chính
saùch khuyeán khích di dôøi caùc cô sôû saûn xuaát leân vuøng phía baéc cuûa Tænh
gaàn vuøng nguyeân lieäu, tænh coøn coù chính saùch khuyeán khích thay ñoåi coâng
ngheä nung loø, cuï theå laø chuyeån sang söû duïng laø gas.
Bình Döông maûnh ñaát giaøu tieàm naêng, giaøu truyeàn thoáng caùch maïng,
vôùi nhöõng noå löïc khoâng ngöøng cuûa chính quyeàn vaø nhaân daân trong tænh ñaõ
goùp phaàn thuùc ñaåy kinh teá cuûa tænh nhaø hoøa nhòp vaøo söï phaùt trieån chung
93
cuûa caû nöôùc, Bình Döông seõ tieáp tuïc phaùt trieån, ñoùng goùp tích cöïc vaø xöùng
ñaùng vôùi vò trí moät tænh trong vuøng kinh teá troïng ñieåm phía nam vaø khoâng
nhöõng chuù troïng ñeán taêng tröôûng kinh teá, Bình Döông ñaõ coù nhieàu noã löïc
trong vieäc gaén lieàn phaùt trieån kinh teá vôùi baûo veä moâi tröôøng moät caùch thieát
thöïc. Maëc duø vaäy, vaãn toàn taïi nhieàu thaùch thöùc to lôùn phía tröôùc vaø ñoøi hoûi
nhöõng coá gaéng hôn nöõa cuûa coäng ñoàng, doanh nghieäp, cô quan nhaø nöôùc vaø
xaõ hoäi ñeå Bình Döông coù theå ñaït ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng.
94
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Phan An (1999) "Veà caùc ngheà thuû coâng ôû Bình Döông" Thuû Daàu Moät -
Ñaát laønh chim ñaäu, Nxb Vaên Ngheä Thaønh Phoá Hoà Chí Minh.
2. Ñaøo Duy Anh (2002) Lòch söû Vieät Nam töø nguoàn goác ñeán theá kyû XIX,
Nxb Vaên Hoùa - Thoâng Tin.
3. Phan Xuaân Bieân (chuû bieân) (2008), Töï nhieân – Nhaân vaên, Ñòa chí Bình
Döông taäp 1 (baûn thaûo laàn 3), Uyû ban nhaân daân Tænh Bình Döông.
4. Phan Xuaân Bieân (chuû bieân) (2008), Lòch söû truyeàn thoáng, Ñòa chí Bình
Döông taäp 2 (baûn thaûo laàn 3), Uyû ban nhaân daân Tænh Bình Döông
5. Phan Xuaân Bieân (chuû bieân) (2008), Kinh teá, Ñòa chí Bình Döông taäp 3
(baûn thaûo laàn 3), Uyû ban nhaân daân Tænh Bình Döông
6. Phan Xuaân Bieân (chuû bieân) (2008), Vaên hoùa – Xaõ hoäi, Ñòa chí Bình
Döông taäp 4 (baûn thaûo laàn 3), Uyû ban nhaân daân Tænh Bình Döông
7. Traàn Khaùnh Chöông (2001), Goám Vieät Nam töø ñaát nung ñeán söù, Nxb
Myõ Thuaät, Haø Noäi.
8. Quyønh Cö - Ñoã Ñöùc Huøng (2001), Caùc Trieàu ñaïi Vieät Nam, Nxb Thanh
Nieân.
9. Nguyeãn Xuaân Duõng (1997), Laøng ngheà goám söù Laùi Thieâu Huyeän
Thuaän An, Tænh Bình Döông, Luaän vaên thaïc só Vaên hoùa hoïc, Tröôøng Ñaïi
Hoïc Vaên hoùa Haø Noäi.
10. Nguyeãn An Döông (chuû bieân) (1992) Goám söù Soâng Beù, Nxb Toång hôïp
Soâng Beù.
95
11. Phan Ñình Duõng, Nguyeãn Vaên Thoâng, Nguyeãn Yeân Tri (2004) Goám
Bieân Hoøa, Nxb Toång Hôïp Ñoàng Nai.
12. Phaïm Ñöùc Döông, Chaâu Thi Haûi (1998), Böôùc ñaàu tìm hieåu söï tieáp
xuùc vaø giao löu vaên hoùa Vieät - Hoa trong lòch söû, Nxb Theá Giôùi Haø Noäi.
13. Nguyeãn Ñình Ñaàu (1998), Ñòa lyù haønh chính Tænh Bình Döông qua caùc
thôøi kyø, Kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc “Thuû Daàu Moät - Bình Döông 300 naêm
hình thaønh vaø phaùt trieån”.
14. Trònh Hoaøi Ñöùc (Tu trai Nguyeãn Taïo dòch) (1972), Gia ñònh Thaønh
thoâng chí, taäp trung, quyeån 3, Nhaø Vaên Hoùa, Phuû Quoác Vuï khanh ñaëc traùch
vaên hoùa xuaát baûn, Saøi Goøn.
15. Trònh Hoaøi Ñöùc (Tu trai Nguyeãn Taïo dòch) (1972), Gia Ñònh thaønh
thoâng chí, taäp Haï, quyeån 4,5 & 6 Nha Vaên Hoùa, Phuû Quoác Vuï Khanh ñaëc
traùch Vaên hoùa xuaát baûn, Saøi Goøn.
16. Trònh Hoaøi Ñöùc (Tu trai Nguyeãn Taïo dòch) (1972), Gia Ñònh thaønh
coâng chí, taäp Thöôïng, quyeån 1 & 2 Nha Vaên Hoùa, Phuû Quoác vuï Khanh ñaëc
traùch vaên hoùa xuaát baûn, Saøi goøn.
17. Traàn Baïch Ñaèng (chuû bieân) (1991), Ñòa chí Tænh Soâng Beù, Nxb Toång
Hôïp Soâng Beù.
18. Huyønh Ngoïc Ñaùng (1999), Chính saùch cuûa chính quyeàn Ñaøng trong ñoái
vôùi ngöôøi Hoa (töø 1600-1777), Luaän vaên Thaïc só Khoa hoïc Lòch söû, Tröôøng
Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
19. Huyønh Ngoïc Ñaùng (1990), Phuù Cöôøng, lòch söû vaên hoùa vaø truyeàn thoáng
caùch maïng, Sôû Vaên hoùa – Thoâng tin, Nxb toång hôïp Soâng Beù.
96
20. Phan Thanh Ñaøo (2004), Nhaø Coå Bình Döông - Hoäi Vaên Hoùa Ngheä
Thuaät Bình Döông.
21. Ban chaáp haønh Ñaûng Boä Tænh Bình Döông (2003), Lòch söû Ñaûng Boä
Tænh Bình Döông (1930-1975), Nxb Chính Trò Quoác Gia - Haø Noäi.
22. Ñòa phöông chí Tænh Bình Döông (1975)
23. Traàn Vaên Giaøu, Traàn Baïch Ñaèng, Traàn Vaên Traø (1998), Saøi Goøn xöa
vaø nay, Nxb Treû Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
24. Traàn Vaên Giaøu (1961), Giai caáp coâng nhaân Vieät Nam söï hình thaønh vaø
phaùt trieån cuûa noù ñi töø giai caáp "Töï mình ñeán giai caáp cho mình", Nxb Söï
Thaät - Haø Noäi.
25. Nguyeãn Minh Giao (2001), Söï phaùt trieån cuûa ngaønh tieåu thuû coâng
nghieäp goám söù Tænh Bình Döông trong thôøi kyø 1986 – 2000, Luaän vaên Thaïc
só Khoa hoïc lòch söû, Tröôøng Ñaïi Hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Thaønh
phoá Hoà Chí Minh.
26. Buøi Chí Hoaøng (2007), "Bình Döông vaø nhöõng vaán ñeà khaûo coå hoïc tieàn
söû ", Thoâng tin Khoa hoïc Lòch söû soá 9 Hoäi Khoa hoïc Lòch söû Bình Döông.
27. Nguyeãn Thò Tuyeát Hoàng (1989), Luaän vaên toát nghieäp Ñaïi hoïc, Khoa
lòch söû, Ñaïi hoïc toång hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
28. Huyønh Löùa (1998), "Phaùc thaûo vaøi neùt veà ñaát Bình Döông thôøi khai
phaù", Kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc “Thuû Daàu Moät - Bình Döông 300 naêm
hình thaønh vaø phaùt trieån”, Sôû Vaên Hoùa - Thoâng Tin tænh Bình Döông.
29. Huyønh Löùa (1987), Lòch söû khai phaù vuøng ñaát nam boä, Nxb Thaønh Phoá
Hoà Chí Minh .
97
30. Traàn Thò Mai (2007), Lòch söû Gia Ñònh – Saøi Goøn thôøi kyø 1802-1875,
Nxb Toång Hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
31. Nhieàu taùc giaû (1998), Goùp phaàn tìm hieåu lòch söû - vaên hoùa 300 naêm Saøi
Goøn - Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Nxb Treû Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
32. Nhieàu taùc giaû (1998), Bieân Hoøa - Ñoàng Nai 300 naêm hình thaønh vaø
phaùt trieån, Nxb Ñoàng Nai .
33. Nhieàu taùc giaû (2007), Nhöõng vaán ñeà khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân daân
(chuyeân ñeà lòch söû), Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
34. Nhieàu taùc giaû (2007), Nhöõng vaán ñeà lòch söû Trieàu Nguyeãn, Taïp chí xöa
vaø nay, Nxb Vaên hoùa Saøi Goøn.
35. Nhieàu taùc giaû (2007), Nam boä ñaát vaø ngöôøi taäp V, Hoäi Khoa hoïc Lòch
söû Thaønh phoá Hoà Chí Minh - Nxb Treû.
36. Nhieàu taùc giaû (2008), Nam boä ñaát vaø ngöôøi taäp VI - Hoäi Khoa hoïc Lòch
söû Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Nxb Toång Hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
37. Ñoã Vaên Ninh, Löu Tuyeát Vaân (1998), "Söï ñan xen giöõa caùc yeáu toá Hoa
- Vieät trong ngheà saûn xuaát thuû coâng ôû Vieät Nam" böôùc ñaàu tìm hieåu söï tieáp
xuùc vaø giao löu vaên hoùa Vieät - Hoa trong lòch söû, Nhaø xuaát baûn Theá Giôùi,
trang 93 – 112.
38. Sôn Nam (1997), Bieân khaûo lòch söû khaån hoang mieàn Nam, Nxb Treû.
39. Sôn Nam (1984), Ñaát Gia Ñònh xöa, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
40. Tröôøng Cao Ñaúng Myõ Thuaät Trang trí Ñoàng Nai (1992), Giaùo trình
goám Ñoàng Nai (duøng ñeå giaûng daïy trong tröôøng Myõ Thuaät Trang Trí)
98
41. Voõ Coâng Nguyeân (1993), "Goám myõ ngheä trong goám Ñoâng Nam Boä -
saéc thaùi vaên hoùa vaø yù nghóa kinh teá", Taïp chí Khoa hoïc Xaõ hoäi (soá
17/1993), trang 82- 85.
42. Nguyeãn Thò Nguyeät (1997), "Goám myõ ngheä Bieân Hoøa thaønh töïu cuûa
vaên hoùa Ñoàng Nai" Vaên hoùa ngheä thuaät (soá 5/1997), trang 42- 44.
43. Nhieàu taùc giaû (2008), Di tích vaø danh thaéng tænh Bình Döông, Sôû Vaên
hoùa - Thoâng tin Bình Döông, Xí nghieäp in Nguyeãn Minh Hoaøng.
44. Nhieàu taùc giaû (1999), Thuû Daàu Moät - Bình Döông ñaát laønh chim ñaäu,
Nxb Vaên Ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
45. Nguyeãn Troïng Phaùp (2001), "Goám Bieân Hoøa vôùi ñeà taøi Phaät Giaùo".
Nguyeät San Giaùc Ngoä (soá 68) Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam, trang 36- 43.
46. Vuõ Huy Phuùc (1996), Tieåu thuû coâng nghieäp Vieät Nam 1858 – 1945, Nxb
Khoa hoïc Xaõ hoäi Haø Noäi.
47. Nguyeãn Phan Quang (1998), "Lòch söû tænh Bình Döông (qua nieâm giaùm
vaø ñòa chæ Thuû Daàu Moät cuûa thöïc daân Phaùp)", Kyû yeáu Hoäi thaûo Khoa hoïc
Thuû Daàu Moät – Bình Döông 300 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån.
48. Nguyeãn Phan Quang (2001), Theâm moät soá tö lieäu veà ngheà thuû coâng
truyeàn thoáng ôû Nam Boä thôøi thuoäc Phaùp (1867-1945) nghieân cöùu lòch söû (5
& 6 /2001), trang 81 - 90.
49. Nguyeãn Phan Quang (2002), Vieät Nam Theá kyû XIX (1802-1884), Nxb
Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
50. Nguyeãn Phan Quang (2004), Thò tröôøng luùa gaïo Nam Kyø 1860-1945,
Nxb Toång Hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
99
51. Quoác söû quaùn Trieàu Nguyeãn (tö trai Nguyeãn Taïo dòch) (1973), Ñaïi
Nam nhaát thoáng chí - Luïc tænh Nam Vieät, taäp thöôïng: Bieân Hoøa - Gia Ñònh,
Nha vaên hoùa, Phuû Quoác Vuï Khanh phuï traùch vaên hoùa, Saøi Goøn.
52. Voõ Vaên Sen (1996), Söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn ôû mieàn Nam
Vieät Nam (1954 - 1975), Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
53. Huyønh Ngoïc Traûng, Nguyeãn Ñaïi Phuùc (1994), Goám Caây Mai Saøi Goøn
xöa, Nxb Treû - Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
54. Huyønh ngoïc Traûng, Nguyeãn Ñaïi Phuùc (1997), Töôïng goám Ñoàng Nai -
Gia Ñònh.
55. Huyønh Ngoïc Traûng (chuû bieân) (1998), Cuø Lao Phoá lòch söû vaø vaên hoùa,
Nxb Toång Hôïp Ñoàng Nai.
56. Huyønh Thò Ngoïc Tuyeát (1993), Tieåu thuû coâng nghieäp vuøng Saøi Goøn -
Chôï Lôùn - Gia Ñònh vaø phuï caän töø 1954 – 1975, Luaän aùn phoù tieán só Khoa
hoïc Lòch söû - Vieän khoa hoïc Xaõ hoäi taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
57. Nguyeãn Quyeát Thaéng (2002), Tuyeån taäp Vöông Hoång Seån, Nxb Vaên
hoïc.
58. Traàn Nhaát Taâm (chuû bieân) (1998), Myõ thuaät Bình Döông xöa vaø nay,
Hoäi vaên hoïc Ngheä thuaät Bình Döông.
59. Thöôïng toïa Thích Hueä Thoâng, Phan Thanh Ñaøo, Nguyeãn Hieáu Hoïc
(2008), Bình Döông Danh Lam Coå Töï, Hoäi Khoa hoïc Lòch söû Bình Döông.
60. Thích Hueä Thoâng (2000), Sô thaûo Phaät Giaùo Bình Döông, Nxb Muõi Caø
Mau.
100
61. Phí Ngoïc Tuyeán (2005), Ngheà goám ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh töø theá kyû
XVIII ñeán nay. Luaän aùn tieán só Khoa hoïc Lòch söû, Tröôøng Ñaïi Hoïc Khoa
Hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên thaønh phoá Hoà Chí Minh.
62. Nguyeãn Ñöùc Thaïch (1998), Ñaát seùt, Nxb Ñoàng Nai.
63. Thuû Daàu Moät xöa qua ñòa chí 1910 vaø böu aûnh (2007), Hoäi Khoa hoïc
Lòch söû Bình Döông, Xí nghieäp in Nguyeãn Minh Hoaøng.
64. Taøi lieäu veà, Bình Döông ñaát nöôùc - con ngöôøi (1998), Thö vieän tænh
Bình Döông.
65. Taïp chí xöa vaø nay, thaùng 11 (1997), Bình Döông Moät Theá Kyû.
66. Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc - Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Thaønh Phoá Hoà Chí
Minh, khoa lòch söû, Hoäi Khoa hoïc Lòch söû Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2006),
Coâng cuoäc ñoåi môùi ôû Vieät Nam, nhöõng vaán ñeà khoa hoïc vaø thöïc tieãn (Kyû
yeáu Hoäi thaûo Khoa hoïc), Nxb Ñaïi Hoïc Quoác Gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
67. Sôû Vaên Hoùa - Thoâng Tin Tænh Bình Döông (1998), “Bình Döông 300
naêm hình thaønh vaø phaùt trieån”, Kyû yeáu hoäi thaûo Khoa hoïc Thuû Daàu Moät.
68. Sôû Vaên hoùa – Thoâng tin tænh Bình Döông, Sô khaûo veà tín ngöôõng, leã
hoäi daân gian vaø truyeàn thoáng tænh Bình Döông (1998), Xí nghieäp in Tænh
Bình Döông.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- ls2.PDF