Luận văn Nghiên cứu một số đặc điểm khu hệ Bò sát, Ếch nhái vườn quốc gia Pù Mát

o tài nguyên thiên nhiên. Rừng là nơi cung cấp lương thực, thực phẩm, nguyên vật liệu, cây thuốc...cho nhân dân trong vùng từ khi KBT được thành lập, các hoạt động phát rẫy không còn. Nhưng khai thác lâm sản, săn bắt thú rừng vẫn còn phổ biến, các hoạt động của người dân ảnh hưởng tới tài nguyên rừng và cảnh quan gồm: - Phát rẫy làm nương gây cháy rừng. - Khai thác gỗ, củi trái phép. - Săn bắt cá bằng Mìn, Điên, chất độc trên sông suối phá huỷ môi trường, huỷ diệt hệ thống động vật thuỷ sinh. - Chăn thả gia súc quá mức dưới tán rừng. - Các hoạt động khai thác lâm sản khác như: Lấy Trầm hương, Măng, cây thuốc, Mật ong, lấy Nứa, cây cảnh... Phần 4 MỤC TIÊU - ĐỐI TƯỢNG - NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Mục tiêu Đưa ra được bảng danh lục các loài Bò sát, Ếch nhái. Đánh giá được mật độ, giá trị và sinh cảnh sống của các loài bó sát, Ếch nhái. Đề xuất được các giải pháp bảo tồn tài nguyên Bò sát, Ếch nhái một cách bền vững. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Giới hạn khu vực nghiên cứu: xã Yên Khê thuộc huyện Con Cuông. Các loài bó sát, Ếch nhái và sinh cảnh sống của chúng ở vườn quốc gia Pù mát. 4.3. Nội dung nghiên cứu Căn cứ vào mục tiêu, thời gian và khả năng của bản thân đề tài được nghiên cứu những nội dung sau: 4.3.1. Điều tra thành phần loài Điều tra thành phần loài nhằm phát hiện một cách tương đối đầy đủ các loài Bò sát, Ếch nhái có trong vườn quốc gia Pù mát. Kết quả cuối cùng của phần này là lập được danh lục Bò sát, Ếch nhái vườn quốc gia Pù mát, đánh giá tính đa dạng về thành phần loài, nhằm giúp cho các nhà quản lý nắm được tài nguyên này. 4.3.2. Đánh giá mật độ quần thể Bò sát, Ếch nhái Mục đích của nội dung này là làm cơ sở quan trọng cho việc xây dựng phương án quản lý tài nguyên, mặt khác số liệu về mật độ (trữ lượng) còn có ý nghĩa đối với công tác dự báo diễn biến tài nguyên đối với nghiên cứu khoa học. 4.3.3. Điều tra sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái theo sinh cảnh và đai cao Thực hiện nội dung này nhằm mục đích tìm hiểu mối quan hệ qua lại giữa Bò sát, Ếch nhái với các điều kiện tự nhiên khác. 4.3.4. Đánh giá giá trị tài nguyên và mức độ đe doạ Nhằm đánh giá được giá trị của từng loài Bò sát, Ếch nhái đối với đời sống của con người. 4.3.5. Tìm hiểu công tác tổ chức quản lý tài nguyên và đề xuất một số giải pháp bảo tồn Xem xét tình hình quản lý bảo vệ tài nguyên động vật của khu vực nghiên cứu, từ đó làm cơ sở đề xuất các biện pháp bảo vệ tài nguyên động vật nói chung và tài nguyên Bò sát, Ếch nhái nói riêng của khu vực nghiên cứu. 4.4. Phương pháp nghiên cứu 4.4.1. Công tác chuẩn bị Tham khảo tài liệu có liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu. Chuẩn bị dụng cụ cần thiết cho công việc nghiên cứu. Quan sát và nhận biết những mẫu vật đang lưu trữ tại phòng tiêu bản của trường. Sơ bộ nghiên cứu khu vực điều tra thông qua bản đồ địa hình khu vực. Thu thập tài liệu khí hậu thuỷ văn, địa chất, tình hình dân sinh kinh tế có ảnh hưởng trực tiếp đến tài nguyên khu vực. 4.4.2. Điều tra ngoại nghiệp 4.4.2.1 Điều tra sơ thám Tiến hành đi thực địa ở khu vực nghiên cứu, nắm bắt sơ bộ được tình hình khu vực nghiên cứu như: phân bố tài nguyên, điều kiện địa hình, các dạng sinh cảnh chính, từ đó xác định được các tuyến điều tra, các dạng sinh cảnh đó sao cho có tính khả thi cao nhất. Thông qua việc điều tra sơ thám chúng tôi xác định được các sinh cảnh chính sau: Sinh cảnh rừng thứ sinh sau khai thác. Sinh cảnh trảng cỏ cây bụi có xen cây gỗ rải rác. Sinh cảnh Khe suối, thuỷ vực. Sinh cảnh nương rẫy làng bản. Sinh cảnh rừng giàu ít bị tác động. Ta lập các tuyến điều tra đi qua các sinh cảnh trên. Tuyến số 1: Có tổng chiều dài 2.5km, xuất phát từ trạm kiểm lâm Thác Kèm đi dọc vào Thác Kèm. Đi qua các dạng sinh cảnh: Rừng giàu ít bị tác động, rừng thứ sinh sau khai thác, khe suối, vực nước. Tuyến số 2: Có tổng chiều dài 4.5km, xuất phát từ trạm kiểm lâm Thác Kèm đi dọc theo Khe Mọi. Đi qua các dạng sinh cảnh: Rừng giàu ít bị tác động, rừng thứ sinh sau khai thác, khe suối, vực nước. Tuyến số 3: Có chiều dài 6km, xuất phát từ trạm kiểm Thác Kèm đi ngược ra Bản Thìn. Tuyến này đi qua các dạng sinh cảnh: Nương rẫy làng bản, trảng cỏ cây bụi có xen cây gỗ. Trên các tuyến chính lập thêm một số tuyến phụ đi theo các khe suối nhỏ đỗ vào khe chính. 4.4.2.2. Điều tra qua người dân và thợ săn Phỏng vấn nhân dân địa phương, thợ săn kết hợp với việc quan sát thu thập các mẫu vật còn lưu giữ trong các gia đình và nhà văn hóa... Kết quả phỏng vấn nhân dân và thợ săn ghi vào biểu 01. Mẫu biểu 01: Biểu điều tra Bò sát, Ếch nhái qua nhân dân và thợ săn Ngày phỏng vấn:...................................................................................................... Người phỏng vấn:..................................................................................................... Stt Tên loài Số lượng Thời gian gặp Sinh cảnh Địa điểm gặp Ghi chú (Mô tả) 4.4.2.3. Khảo sát thực địa và thu thập mẫu vật a. Điều tra thành phần loài Đi theo tuyến, trên tuyến tiến hành điều tra từ 4 - 5 lần và tuân thủ nguyên tắc lặp lại. Mẫu quan sát, bắt được trên mỗi tuyến ghi vào biểu 02. Người điều tra:.......................... Ngày điều tra: .. Tuyến điều tra:.......................... Lần điều tra: .. Sinh cảnh:................................. Điểm điều tra: .. Mẫu biểu 02: Biểu điều tra Bò sát, Ếch nhái theo tuyến Stt Tên loài Thời gian gặp Số lượng Sinh cảnh Ghi chú b. Điều tra sự phân bố, Ếch nhái theo sinh cảnh và đai cao + Phân bố theo sinh cảnh Từ kết quả điều tra theo tuyến xác định các sinh cảnh chính ghi kết quả vào biểu 03a. Người điều tra:......................... Ngày điều tra: .. Tuyến điều tra:......................... Lần điều tra: .. Sinh cảnh:................................ Điểm điều tra: .. Mẫu biểu 03a: Biểu điều tra Bò sát, Ếch nhái theo sinh cảnh Stt Tên loài Sinh cảnh gặp Sc1 Sc2 Sc3 Sc4 Sc5 % + Phân bố theo đai cao Cũng từ kết quả điều tra theo tuyến xác định độ cao ghi kết quả vào biểu 03b. Người điều tra:....................... Ngày điều tra: .. Tuyến điều tra:........................ Lần điều tra: .. Sinh cảnh:............................... Điểm điều tra: .. Mẫu biểu 03b: Biểu điều tra Bò sát, Ếch nhái theo đai cao STT Tên loài Đai cao(m) <200 200400 400600 600800 >800 % c. Điều tra giá trị tài nguyên và mức độ đe doạ Tham khảo các tài liệu, phỏng vấn người dân, thị trường tiêu thụ...về giá trị của các loài kể cả giá trị sinh học lẫn giá trị kinh tế. Kết quả ghi vào biểu 04. Người điều tra: Ngày điều tra: Mẫu biểu 04:Biểu điều tra tài nguyên và mức độ đe doạ của Bò sát, Ếch nhái Stt Tên loài Giá trị Mức độ đe doạ Nguồngen Dược liệu Thực phẩm Bảo vệ môi trường S Đ VN NĐ32/CP e. Tìm hiểu công tác tổ chức quản lý tài nguyên rừng và đề xuất một số giải pháp bảo tồn Bằng phương pháp phỏng vấn người dân, ban lãnh đạo VQG, khảo sát thực địa... nhằm nắm rõ các vấn đề sau: - Nhân sự, cơ cấu tổ chức. - Các hoạt động nghiên cứu của VQG về các loại tài nguyên này. - Các hoạt động tuyên truyền về ý thức bảo vệ tài nguyên rừng nói chung. - Ảnh hưởng của người dân đến công tác quản lý bảo vệ tài nguyên, khai thác tài nguyên này... 4.4.3. Phương pháp nội nghiệp 4.4.3.1 Bảng danh lục Bò sát, Ếch nhái Từ các thông tin qua phỏng vấn, số liệu quan sát thực địa, phân tích mẫu sau đó tiến hành phân tích và sắp xếp danh lục các loài theo các lớp, bộ, họ, loài. Sử dụng khóa định loại Bò sát, Ếch nhái. Kết quả ghi vào biểu 05. Mẫu biểu 05: Danh lục Bò sát, Ếch nhái VQG Pù Mát STT (1) Lớp - Bộ - Họ - Loài Nguồn thông tin Tên Việt Nam (2) Tên khoa học (3) QS (4) MV (5) ND (6) TL (7) Ghi chú: QS – quan sát; MV- mẫu vật; ND- nhân dân; TL- tài liệu 4.4.3.2. Đánh giá tính đa dạng phân loại học Từ bảng danh lục, tổng hợp tài liệu... tiến hành đánh giá theo các nội dung sau: - Số bộ, họ, loài phân bố trong các bộ, họ. - So sánh số bộ, họ, loài Bò sát, Ếch nhái trong VQG với tài nguyên Bò sát, Ếch nhái ở Việt Nam. 4.4.3.3. Đánh giá mật độ * Đánh giá mật độ thông qua chỉ số phong phú Căn cứ vào số liệu ngoại nghiệp, chúng ta tiến hành tính toán theo công thức sau: A%= Trong đó: A% chỉ số phong phú. n - Số lần bắt gặp. N - Tổng số lần quan sát. Chỉ số phong phú được chia làm 4 cấp sau: Cấp hiếm: 0 A < 10% Ký hiệu + Cấp ít: 10% A< 20% Ký hiệu ++ Cấp trung bình: 20% A<30% Ký hiệu +++ Cấp nhiều: A 30% Ký hiệu ++++ Kết quả tính toán cho vào biểu 06. Mẫu biểu 06: Mức độ phong phú của một số loài Bò sát, Ếch nhái STT Tên loài Tổng số lần quan sát Số lần gặp A% Cấp đánh giá 4.4.3.4 Đánh giá sự phân bố Bò sát, Ếch nhái theo sinh cảnh, đai cao và giá trị tài nguyên Dựa theo số liệu điều tra theo tuyến, theo sinh cảnh và đai cao từ đó phân tích số liệu. Kết quả ghi vào các biểu 03a, 3b. 4.4.3.5 Đánh giá giá trị tài nguyên Dựa theo số liệu điều tra biều 04. Phần 5 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 5.1. Thành phần loài 5.1.1 Bảng danh lục Bò sát, Ếch nhái Căn cứ vào kết quả điều tra, phân tích mẫu vật thu được, phỏng vấn người dân, dựa vào danh lục Bò sát, Ếch nhái của Nguyễn Văn Sáng, Hồ Thu Cúc, khoá định loại Bò sát, Ếch nhái Việt Nam của Đào Văn Tiến và một số tài liệu có liên quan cùng với sự giúp đỡ của các thầy, cô giáo trong bộ môn Động vật rừng. Tôi đã lập được danh lục Bò sát, Ếch nhái VQG Pù Mát. Biểu 05: Danh lục Bò sát, Ếch nhái VQG Pù Mát STT (1) Lớp-Bộ-Họ-Loài Nguồn thông tin Tên Việt Nam (2) Tên khoa học (3) QS (4) MV (5) PV (6) TL (7) A. LỚP ẾCH NHÁI AMPHIBIA Bộ không đuôi Anura 1. Họ cóc tía Discoglossidae 1 Cóc tía Bombina maxima + 2. Họ cóc bùn Megophryidae 2 Cóc mày bùn Leptolalax pelodytoides + 3 Cóc mày bên Megophrys lateralis + + + 3. Họ cóc Bufonidae 4 Cóc rừng Bufo galeatus + + 5 Cóc nhà B. melanostictus + + + 4. Họ Ếch nhái Ranidae 6 Ngoé Rana limnocharis + + + 7 Ếch trơn Limnonectes kuhlii + 8 Ếch đồng Rana rugulosa + + 9 Ếch gai sần Rana verrucospinosa + 10 Chàng Andecson Rana andersonii + 11 Chẫu chuộc Rana guentheri + + + 12 Hiu hiu R. johnsi + 13 Chàng sa pa Rana chapaensis + 14 Ếch xanh Rana livida + + + + 15 Chàng Mẫu đơn R. maosonensisn + 16 Ếch blythi Limnonectes blythii + 17 Ếch suối Rana nigrovittata + + + 18 Cóc nước sần Ooeidozyga lima + + 19 Ếch vạch Chaparana delacouri + 5. Họ ếch cây Rhacophoridae 20 Ếch cây phê Polypedates feae + 21 Ếch cây mép trắng Polypedates leucomystax + + + 22 Ếch cây đốm Rhacophorus notater + 23 Ếch cây sp Sp + + 24 Ếch cây bay Polypedates + 25 Ếch cây cựa Rhacophorus calcaneus + 26 Ếch cây orlov Rhacophorus orlovi + 6. Họ nhái bầu Microhylidae 27 Nhái bầu hây môn Microhyla heymonsi + 28 Nhái bầu trơn Microhyla innornata + 29 Ềnh ương Kaloula pulchra + + 30 Nhái bầu hoa Microhyla ornata + + + 31 Nhái bầu bút lơ + + 32 Nhái bầu vân Microhyla pulchra + + + B. LỚP BÒ SÁT REPTILIA I. Bộ Rùa Testudinata 1. Họ rùa đầu to Platysternidae 33 Rùa đầu to Platysternon megacephalum + 2. Họ ba ba Trionychidae 34 Ba ba trơn Trionyx sinensis + + 35 Ba ba gai Palea steindachneri + 3. Họ rùa đầm Emydidae 36 Rùa hộp trán vàng Cuora galbinifrons + + + 37 Rùa đất sê pôn Cyclemys tcheponensis + 38 Rùa hộp ba vạch Cuora trifasciata + + 39 Rùa đất spengle Geoemyda spengleri + 40 Rùa bốn mắt Sacalia quadriocellata + 41 Rùa cổ sọc Ocadia sinensis + + + 42 Rùa sa nhân Pyxidea mouhotii + + 43 Rùa Đất Lớn Heosemys grandis + 4. Họ rùa núi Testudinidae 44 Rùa núi viền Manouria impressa + 45 Rùa núi vàng Indotestudo elongata + + II. Bộ có vảy Squamata 1. Họ tắc kè Gekkonidae 46 Tắc kè Gekko gecko + + + 47 Thạch sùng đuôi sần Hemidactylus frenatus + + + + 2. Họ thằn lằn bóng Scincidae 48 Thằn lằn eme chỉ Eumeces quadrilineatus + 49 Thằn lằn bóng hoa Mabuya multifasciata + + + 50 Thằn lằn bóng đuôi dài Mabuya longicaudata + + + 51 Thằn lằn nước Sphenomorphus maculatus + 3. Họ thằn lằn rắn Anguidae 52 Thằn lằn rắn hac Ophisaurus harti + 4. Họ thằn lằn chính thức Lacertidae 53 Liu điu chỉ Takydromas sexlineatus + 54 Liu điu Platyplacopus kuehnei 5. Họ nhông Agamidae 55 Ô rô vẩy Acanthosaura lepidogaster + + + 56 Nhông em ma Calotes emma + 57 Rồng đất Physignathus cocincinus + + + 58 Thằn lằn bay đốm Draco maculatus + 6. Họ kì đà Varanidae 59 Kì đà vân Varanus bengalensis + + + 60 Kì đà hoa Varanus salvator + + + + 7. Họ trăn Pythonidae 61 Trăn gấm Python reticulatus + 62 Trăn đất Python molurus + 8. Họ rắn mống Xenopeltidea 63 Rắn mống Xenopeltis unicolor + + + 9. Họ rắn nước Colubridae 64 Rắn sải thường Amphiesma stonata + + + 65 Rắn roi thường Ahaetulla prasina + 66 Rắn leo cây Dendrelaphis pictus + 67 Rắn nước vân đen Sinonatrix percarinata + 68 Rắn khuyết lào Lycodon laoensis + 69 Rắn rồng cổ đen Sibynophis collaris + 70 Rắn khiếm xám Oligodon cinereus + 71 Rắn hoa cỏ nhỏ Rhabdophis subminiatus + + 72 Rắn khiếm Trung Quốc Oligodon chinensis + 73 Rắn hổ mây ngọc Pareas masgaritophorus + 74 Rắn hổ xiên Pseudoxenodon bambusicola + 75 Rắn sọc dưa Elaphe radiata + + + + 76 Rắn ráo thường Ptyas korros + + + + 77 Rắn ráo Trâu Ptyas mucosus + + + 78 Rắn nước Xenochrophis piscator + + 79 Rắn bồng Trung Quốc Sibinophis chinensis + + 80 Rắn bồng chì Enhydris plumbea + + + 10. Họ rắn hổ Elapidae 81 Rắn hổ chúa Ophiophagus hannah + + 82 Rắn hổ mang thường Naja naja + + + 83 Rắn cạp nong Bungarus fasciatus + + + + 84 Rắn cạp nia bắc Bungarus multicinctus + 85 Rắn cạp nia nam Bungarus candius + + + 11.Họ rắn lục Viperidae 86 Rắn lục cườm Trimeresurus mucrosquamatus + + + 87 Rắn lục miền nam Trimeresurus popeorum + 88 Rắn lục xanh Trimeresurus stejnegeri + + 89 Rắn lục mép Trimeresurus albolabris + Tổng 35 32 15 84 Ghi chú: QS: Quan sát, MV: Mẫu vật bắt được, PV: Thông tin từ điều tra nhân dân, TL: Nguồn thông tin được lấy từ dự án "Lâm nghiệp xã hội và Bảo Tồn Thiên Nhiên tại tỉnh Nghệ An" (SFNC) do cộng đồng Châu Âu (EC) tài trợ "Chương trình điều tra đa dạng sinh học của Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Pù Mát 1998 - 1999", kết quả điều tra khu hệ Bò sát, Ếch nhái tại VQG Pù Mát do WWF thực hiện và một số tài liệu liên quan. Kết quả ở biểu 05 cho thấy tại khu vực nghiên cứu đã phát hiện được: Lớp Bò sát có 2 bộ, 15 họ và 57 loài. Lớp Ếch nhái có 1 bộ, 6 họ và 32 loài. Nguồn thông tin của 89 loài ghi nhận được gồm 32 loài thu được mẫu vật, chiếm 36%, quan sát được trực tiếp ngoài thực địa có 35 loài, chiếm 39.3%, qua phỏng vấn được 15 loài, chiếm 16.9% và qua tài liệu được 84 loài, chiếm 94.4%. Bộ có số họ nhiều nhất là bộ có vảy, 44 loài, chiếm 49.4% tổng số loài ghi nhận được. Các họ có số loài nhiều nhất là: Họ rắn nước: 17 loài chiếm 19.1%. Họ Ếch nhái: 14 loài chiếm 15.7%. Họ rùa đầm: 8 loài chiếm 9%. 5.1.2. Ảnh nhận biết một số loài Hình 1: Rắn hổ mang (Naja naja) Hình 2: Rắn sọc dưa (Elaphe radiata) Hình 3: Rắn ráo thường (Xenopeltis unicolor) Hình 4: Rắn mống (Ptyas korros) Hình 5: Rắn sải thường (Amphiesma stonata) Hình 6: Rắn cạp nong (Bungarus fasciatus) Hình 7: Rắn bồng chì (Enhydris plumbea) Hình 8: Rắn ráo trâu (Ptyas mucosus) Hình 9: Rồng đất (Physignathus cocincinus) Hình 10: Rắn bồng Trung quốc (Sibinophis chinensis) Hình 11: Rùa cổ sọc (Ocadia sinensis) Hình 12: Ô rô vảy (Acanthosaura lepidogaster) Hình 13: Kỳ đà hoa (Varanus salvator) Hình 14: Rắn lục cườm Hình 15: Thằn lằn bóng đuôi (Trimeresurus mucrosquamatus) dài (Mabuya longicaudata) Hình 16: Thạch sùng đuôi sần Hình 17: Thằn lằn bóng hoa (Hemidactylus frenatus) (Mabuya multifasciata) Hình 18: Cạp nia nam (Bungarus candius) Hình 19: Ếch xanh (Rana livida) Hình 20: Ngóe (Rana limnocharis) Hinh 21: Ếch cây mép trắng (Polypedates leucomystax) Hình 22: Cóc nhà (Bufo melanostictus) Hình 23: Nhái bầu vân (Microhyla pulchra) Hình 24: Cóc mày bên (Megophrys lateralis) Hình 25: Chẫu chuộc (Rana guentheri) Hình 26: Ếch cây sp (Sp) Hình 27: Cóc nước sần (Ooeidozyga lima) Hình 28: Nhái bầu hoa (Microhyla ornata) Hình 29: Ếch suối (Rana nigrovittata) 5.1.3. Tính đa dạng phân loài học Đa dạng sinh học là một thuật ngữ tổng quát nói lên sự phong phú, muôn hình muôn vẻ của các nguồn gen có trong tự nhiên, sự đa dạng về thành phần loài thực vật, động vật, vi sinh vật, sự phong phú về giống, họ, bộ và đa dạng hệ sinh thái. Đa dạng sinh học là kết quả của sự tiến hoá và tồn tại của thế giới sinh vật. Đa dạng sinh học chính là nguồn tài nguyên thiên nhiên mà thế giới sinh vật cung cấp cho con người. Tính đa dạng sinh học không chỉ căn cứ vào số loài mà nó còn được đánh giá về phân loài học như: số bộ có ít họ, số họ có ít giống, số giống có ít loài. Việt Nam nằm ở vị trí rất thuận lợi là nơi di cư đến của nhiều loài động vật, cùng với yếu tố bản địa đã tạo ra sự phong phú, đa dạng về khu hệ động vật. Riêng khu hệ Bò sát, Ếch nhái nước ta đã thống kê được: - Lớp Bò sát có 3 bộ, 23 họ và 258 loài. - Lớp Ếch nhái có 3 bộ, 9 họ và 82 loài. (Danh lục Bò sát, Ếch nhái Việt Nam của Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật). Từ kết quả biểu 05 cho thấy bước đầu chúng tôi đã ghi nhận được VQG Pù Mát có: - Lớp Bò sát có 2 bộ, 15 họ và 57 loài. - Lớp Ếch nhái có 1 bộ, 6 họ và 32 loài. Từ kết quả trên so sánh với tài nguyên Bò sát, Ếch nhái của cả nước được kết quả sau: - Lớp Bò sát có 2 bộ chiếm 66.7%, 15 họ chiếm 65.2%, 57 loài chiếm 22.1%. - Lớp Ếch nhái có 1 bộ chiếm 33.3%, 6 họ chiếm 66.7%, 32 loài chiếm 39%. Diện tích của vườn chỉ ở mức trung bình nhưng kết quả so sánh trên cho thấy khu vực nghiên cứu có tài nguyên Bò sát, Ếch nhái khá phong phú. Sở dĩ có sự phong phú này theo chúng tôi đây là khu vực đa dạng về sinh cảnh sống (sinh cảnh rừng thứ sinh sau khai thác, sinh cảnh rừng tre nứa hỗn giao, sinh cảnh khe suối, thuỷ vực, sinh cảnh nương rẫy làng bản, sinh cảnh rừng giàu ít bị tác động) nên dẫn đến sự đa dạng về thức ăn và nơi ở. Đây là những nhân tố sinh thái quan trọng và có tính quyết định đến sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển, đến sự có mặt hay vắng mặt, đến mật độ và phân bố của mỗi loài. Chính sự đa dạng về các nhân tố sinh thái của VQG là yếu tố thu hút nhiều loài Bò sát, Ếch nhái đến cư trú. Chúng tôi tổng hợp được số họ, loài ở biểu sau: Lớp Bộ Họ Loài n % Ếch nhái Bộ không đuôi 1. Họ cóc tía 1 3.13 2. Họ cóc bùn 2 6.25 3. Họ cóc 2 6.25 4. Họ Ếch nhái 14 43.75 5. Họ ếch cây 7 21.88 6. Họ nhái bầu 6 18.75 Bò sát I. Bộ Rùa 1. Họ rùa đầu to 1 1.75 2. Họ ba ba 2 3.51 3. Họ rùa đầm 8 14.04 4. Họ rùa núi 2 3.51 Bộ có vảy 1. Họ tắc kè 2 3.51 2. Họ thằn lằn bóng 4 7.02 3. Họ thằn lằn rắn 1 1.75 4. Họ thằn lằn chính thức 2 3.51 5. Họ nhông 4 7.02 6. Họ kì đà 2 3.51 7. Họ trăn 2 3.51 8. Họ rắn mống 1 1.75 9. Họ rắn nước 17 29.82 10. Họ rắn hổ 5 8.77 11. Họ rắn lục 4 7.02 Từ bảng trên cho thấy, ở lớp Bò sát họ rắn nước có số loài lớn nhất (17 loài chiếm 29.82% tổng số loài Bò sát). Họ rùa đầu to, họ thằn lằn rắn, họ rắn mống có số loài thấp nhất (1 loài chiếm 1.75%). Ở lớp Ếch nhái, họ Ếch nhái có số loài đông nhất (14 loài chiếm 43.75%). Họ cóc tía có số loài thấp nhất (1 loài chiếm 3.13%). 5.2. Mật độ quần thể Mật độ cá thể của loài là chỉ tiêu cấu trúc rất quan trọng. Xác định mật độ cá thể sẽ là cơ sở quan trọng cho mọi phương án kinh doanh và quản lý tài nguyên. Mặt khác, số liệu về mật độ còn có ý nghĩa đối với công tác dự báo diễn biến tài nguyên. Tuy nhiên, trong công tác điều tra động vật rừng nói chung, việc đánh giá mật độ cá thể của các loài là việc làm hết sức khó khăn vì đối tượng điều tra rất linh động. Để đánh giá mật độ các loài người ta sử dụng nhiều phương pháp khác nhau và sử dụng nhiều chỉ số để đánh giá. Ở đề tài này chúng tôi chỉ sự dụng chỉ số phong phú để đánh giá mật độ của loài. Kết quả ghi vào biểu sau: Biểu 06: Mức độ phong phú của một số loài Bò sát, Ếch nhái Stt Tên loài Số lần quan sát Số lần bắt gặp A% Cấp đánh giá 1 Cóc mày bên 23 2 8.70 + 2 Cóc nhà 23 12 52.17 ++++ 3 Ngoé 23 16 69.57 ++++ 4 Ếch đồng 23 3 13.04 ++ 5 Chẫu chuộc 23 14 60.87 ++++ 6 Ếch xanh 23 3 13.04 ++ 7 Ếch suối 23 5 21.74 +++ 8 Cóc nước sần 23 6 26.09 +++ 9 Ếch cây mép trắng 23 15 65.22 ++++ 10 Ếch cây sp 23 9 39.13 ++++ 11 Ềnh ương 23 4 17.39 ++ 12 Nhái bầu hoa 23 4 17.39 ++ 13 Nhái bầu bút lơ 23 3 13.04 ++ 14 Nhái bầu vân 23 11 47.83 ++++ 15 Rùa cổ sọc 23 1 4.35 + 16 Thạch sùng đuôi sần 23 17 73.91 ++++ 17 Thằn lằn bóng hoa 23 3 13.04 ++ 18 Thằn lằn bóng đuôi dài 23 6 26.09 +++ 19 Ô rô vẩy 23 1 4.35 + 20 Rồng đất 23 3 13.04 ++ 21 Kì đà vân 23 1 4.35 + 22 Kì đà hoa 23 1 4.35 + 23 Rắn mống 23 2 8.70 + 24 Rắn sải thường 23 1 4.35 + 25 Rắn hoa cỏ nhỏ 23 1 4.35 + 26 Rắn sọc dưa 23 2 8.70 + 27 Rắn ráo thường 23 4 17.39 ++ 28 Rắn ráo Trâu 23 2 8.70 + 29 Rắn nước 23 1 4.35 + 30 Rắn bồng Trung Quốc 23 2 8.70 + 31 Rắn bồng chì 23 3 13.04 ++ 32 Rắn hổ mang thường 23 3 13.04 ++ 33 Rắn cạp nong 23 2 8.70 + 34 Rắn cạp nia nam 23 1 4.35 + 35 Rắn lục cườm 23 1 4.35 + Qua kết quả tính toán ở biểu 06 trên cho thấy số loài ở cấp hiếm có 15 loài chiếm 42.86% tổng số loài bắt gặp. Đó là các loài như: Cóc mày bên, Rùa cổ sọc, Ô rô vẩy, Kì đà vân, Kì đà hoa, Rắn mống, Rắn sải thường, Rắn hoa cỏ nhỏ, Rắn sọc dưa, Rắn ráo trâu, Rắn nước, Rắn bồng Trung Quốc, Rắn cạp nong, Rắn lục cườm, Rắn cạp nia nam. Đa số các loài hiếm gặp là những loài có biên độ sinh thái hẹp, ngoài ra còn do nguyên nhân khác đó là sinh cảnh sống của các loài bị thu hẹp do sự tàn phá rừng của người dân, do săn bắt các loài này làm thực phẩm, dược liệu... Cấp ít gặp có 10 loài chiếm 28.57%. Đó là các loài như: Ếch đồng, Ếch xanh, Ềnh ương, Nhái bầu hoa, Nhái bầu bút lơ, Thằn lằn bóng hoa, Rồng đất, Rắn ráo thường, Rắn bồng chì, Rắn hổ mang thường. Cấp trung bình có 3 loài chiếm 8.57%. Đó là các loài như: Ếch suối, Thằn lằn bóng đuôi dài, Cóc nước sần. Cấp nhiều có 7 loài chiếm 20%. Đó là các loài như: Cóc nhà, Ngoé, Chẫu chuộc, Ếch cây mép trắng, Ếch cây sp, Thạch sùng đuôi sần, Nhái bầu vân. Những loài này có mặt ở nhiều sinh cảnh sống bởi khả năng thích nghi của loài với môi trường sống của các loài này tốt hơn các loài khác. Mặt khác, số lượng của các loài này còn nhiều nên khả năng bắt gặp các loài này trong quá trình điều tra lớn hơn các loài khác. 5.3. Sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái theo sinh cảnh và đai cao 5.3.1. Phân bố của các loài theo sinh cảnh Để tồn tại và phát triển động vật rừng nói chung và Bò sát, Ếch nhái nói riêng cần có đủ các yếu tố cơ bản như: thức ăn, nước uống, nơi ở... quá trình tiến hoá, chọn lọc tự nhiên. Mỗi loài Bò sát, Ếch nhái thích nghi với một hoặc một số dạng sinh cảnh nhất định. Nghiên cứu sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái theo các dạng sinh cảnh để tìm hiểu dạng sinh cảnh thích hợp cho mỗi loài, đặc tính và khả năng thích ứng với sinh cảnh là cơ sở quan trọng để đưa ra những biện pháp bảo tồn loài Bò sát, Ếch nhái thích hợp. Dựa vào đặc điểm điều kiện tự nhiên khu vực VQG Pù Mát, các kết quả khảo sát ngoài tự nhiên, đồng thời kế thừa những kết quả nghiên cứu ở VQG Pù Mát. Chúng tôi xem xét và đánh giá sự phân bố của các loài Bò sát, Ếch nhái theo các dạng sinh cảnh SC1, SC2, SC3, SC4, SC5. Kết quả được tổng hợp ở biểu sau: Biểu 3a: Phân bố các loài Bò sát,Ếch nhái theo sinh cảnh STT Tên loài Sinh cảnh gặp SC1 SC2 SC3 SC4 SC5 1 Cóc mày bên + 2 Cóc nhà + 3 Ngoé + + + + 4 Ếch đồng + 5 Chẫu chuộc + + + + + 6 Ếch xanh + + 7 Ếch suối + 8 Cóc nước sần + 9 Ếch cây mép trắng + + + 10 Ếch cây sp + + 11 Ềnh ương + + 12 Nhái bầu hoa + + + 13 Nhái bầu bút lơ + + 14 Nhái bầu vân + + + + 15 Rùa cổ sọc + 16 Thạch sùng đuôi sần + 17 Thằn lằn bóng hoa + + + 18 Thằn lằn bóng đuôi dài + + + + 19 Ô rô vẩy + 20 Rồng đất + + 21 Kì đà vân + 22 Kì đà hoa + 23 Rắn mống + 24 Rắn sải thường + 25 Rắn hoa cỏ nhỏ + 26 Rắn sọc dưa + + 27 Rắn ráo thường + + 28 Rắn ráo Trâu + 29 Rắn nước + 30 Rắn bồng Trung Quốc + + 31 Rắn bồng chì + + 32 Rắn hổ mang thường + + 33 Rắn cạp nong + 34 Rắn cạp nia nam + 35 Rắn lục cườm + Tổng 16 10 16 14 8 Từ biểu 03a cho thấy các dạng sinh cảnh khác nhau sự phân bố của các loài Bò sát, Ếch nhái cũng khác nhau. Ở sinh cảnh 1: Bước đầu chúng tôi đã thống kê được 16 loài, chiếm 45.71% tổng số loài điều tra. Trong đó có 6 loài Ếch nhái chiếm 37.5% và Bò sát 10 loài chiếm 62.5% số loài. Ở sinh cảnh 2: Chúng tôi thống kê được 10 loài, chiếm 28.57% tổng số loài điều tra. Trong đó có 6 loài Ếch nhái chiếm 60% và Bò sát 4 loài chiếm 40% số loài. Ở sinh cảnh 3: Thống kê được 16 loài, chiếm 45.71% tổng số loài điều tra. Trong đó có 8 loài Ếch nhái chiếm 50% và Bò sát 8 loài chiếm 50% số loài. Ở sinh cảnh 4: Thống kê được 14 loài, chiếm 40% tổng số loài điều tra. Trong đó có 7 loài Ếch nhái chiếm 50% và Bò sát 7 loài chiếm 50% số loài. Ở sinh cảnh 5: Thống kê được 8 loài, chiếm 22.86% tổng số loài điều tra. Trong đó có 5 loài Ếch nhái chiếm 62.5% và Bò sát 3 loài chiếm 37.5% số loài. Kết quả trên được thể hiện bằng biểu đồ sau: 5.3.1.1. Sinh cảnh rừng thứ sinh sau khai thác Đây là sinh cảnh có diện tích lớn thứ 2, sau diện tích rừng giàu ít bị tác động. Phần lớn diện tích sinh cảnh này trước đây là do các lâm trường quản lý nên đã bị khai thác chọn. Kể từ khi thành lập KBTTN Pù Mát (nay là VQG Pù Mát), rừng đang dần dần hồi phục trở lại và chất lượng rừng khá tốt, nguồn thức ăn và nước uống cho các loài động vật nói chung và các loài Bò sát, Ếch nhái nói riêng ở đây rất dồi dào. Do đó đã thu hút nhiều loài Bò sát, Ếch nhái đến ở sinh cảnh này, mặt khác ở đây có chồi lá non và thảm mục nhiều đã tạo điều kiện thuận lợi cho các loài côn trùng phát triển và đó là lý do quan trọng thu hút nhiều loài Bò sát, Ếch nhái ăn côn trùng. Ảnh 5.3.1.1: Sinh cảnh rừng thứ sinh sau khai thác 5.3.1.2. Sinh cảnh trảng cỏ cây bụi có xen cây gỗ rãi rác Sinh cảnh này chủ yếu tập trung ở thung lũng, ven khe suối. Dạng sinh cảnh này thích nghi với các loài Bò sát, Ếch nhái ăn các loài như: châu chấu, kiến, mối...vì ở đây có độ ẩm thích hợp cho các loài này sinh trưởng phát triển. Ảnh 5.3.1.2: Sinh cảnh trảng cỏ cây bụi có xen cây gỗ rải rác 5.3.1.3. Sinh cảnh khe suối, thuỷ vực Dạng sinh cảnh này chiếm một diện tích nhỏ và xen kẽ với các dạng sinh cảnh khác, sinh cảnh này rất thích hợp với các loài Bò sát, Ếch nhái có cuộc sống dưới nước và các loài Bò sát, Ếch nhái có nhu cầu về nước cao như một số loài rắn, rùa, một số loài thuộc họ Ếch nhái. Sinh cảnh này nó rất dồi dào về cá, tôm, cua... Đây cũng là nguyên nhân quan trọng cho việc tập trung các loài này. Ảnh 5.3.1.3: Sinh cảnh khe suối thuỷ vực 5.3.1.4. Sinh cảnh nương rẫy làng bản Ở sinh cảnh này thường xuyên có mặt của con người, nhưng lại là nơi có nhiều thức ăn của Bò sát, Ếch nhái. Nên sinh cảnh này cũng thu hút được nhiều loài Bò sát tập trung sinh sống. Ảnh 5.3.1.4: Sinh cảnh nương rẫy làng bản 5.3.1.5. Sinh cảnh rừng giàu ít bị tác động Đây là dạng sinh cảnh chiếm diện tích rất lớn ở khu vực nghiên cứu. Ở sinh cảnh này rừng hầu như không bị tác động hoặc bị tác động rất ít. Ở đây có 2 kiểu rừng chính là rừng kín thường xanh Á Nhiệt đới và rừng kín thường xanh nhiệt đới. Theo chúng tôi tổ thành loài Bò sát, Ếch nhái ở đây cũng rất phong phú nhưng do địa hình hiểm trở, đi lại khó khăn. Vì vậy kết quả điều tra còn hạn chế, rất thấp so với thực tế. Ảnh 5: Sinh cảnh rừng giàu ít bị tác động 5.3.2. Phân bố các loài theo đai cao Căn cứ vào số liệu điều tra theo tuyến chúng tôi tiến hành tổng hợp sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái theo đai cao. Kết quả được ghi vào biểu sau: Biểu 03b: Biểu điều tra Bò sát, Ếch nhái theo sinh cảnh và đai cao Stt Tên loài Độ cao (m) <200 200-400 400-600 600-800 >800 1 Cóc mày bên 2 Cóc nhà + 3 Ngoé + + + 4 Ếch đồng + + 5 Chẫu chuộc + + + 6 Ếch xanh + + 7 Ếch suối + + 8 Cóc nước sần + + 9 Ếch cây mép trắng + + 10 Ếch cây sp + + 11 Ềnh ương + + 12 Nhái bầu hoa + 13 Nhái bầu bút lơ + 14 Nhái bầu vân + + 15 Rùa cổ sọc + 16 Thạch sùng đuôi sần + + 17 Thằn lằn bóng hoa + 18 Thằn lằn bóng đuôi dài + + 19 Ô rô vẩy + 20 Rồng đất + + 21 Kì đà vân + 22 Kì đà hoa + + 23 Rắn mống + 24 Rắn sải thường + 25 Rắn hoa cỏ nhỏ + 26 Rắn sọc dưa + + 27 Rắn ráo thường + + 28 Rắn ráo Trâu + 29 Rắn nước + 30 Rắn bồng Trung Quốc + 31 Rắn bồng chì + 32 Rắn hổ mang thường + + 33 Rắn cạp nong + 34 Rắn cạp nia nam + 35 Rắn lục cườm + Tổng 13 19 15 6 0 Nhìn vào biểu 3b ta thấy: Ở độ cao dưới 200m có 13 loài, chiếm 37.14% tổng số loài. Trong đó có 9 loài Ếch nhái chiếm 69.23%, 4 loài Bò sát chiếm 30.07% số loài. Ở độ cao 200 đến 400m có 19 loài, chiếm 54.29% tổng số loài. Trong đó có 10 loài Ếch nhái chiếm 52.63%, 9 loài Bò sát chiếm 47.37% số loài. Ở độ cao dưới 400 đến 600m có 15 loài, chiếm 42.86% tổng số loài. Trong đó có 6 loài Ếch nhái chiếm 40%, 9 loài Bò sát chiếm 60% số loài. Ở độ cao dưới 600 đến 800m có 6 loài, chiếm 17.14% tổng số loài. Trong đó không có loài Ếch nhái nào. Ở độ cao trên 800m không có loài nào. Kết quả đó cho thấy đa số các loài Bò sát, Ếch nhái đều sinh sống ở độ cao nhất định, chủ yếu là dưới 600m, càng lên cao số loài càng giảm. sự biến động đó được thể hiện bằng biểu đồ sau: Như vậy càng lên cao số loài Bò sát, Ếch nhái càng giảm. sự sụt giảm của các loài Bò sát, Ếch nhái theo đai cao theo chúng tôi một phần là do nguyên nhân chủ quan là số tuyến điều tra ở những đai cao từ 600m trở lên là chưa nhiều. Tuy nhiên nguyên nhân quan trọng có thể là do càng lên cao sự đa dạng về sinh cảnh sống của các loài Bò sát, Ếch nhái càng giảm. Mặt khác cứ lên cao 100m nhiệt độ lại giảm đi khoảng 0.60C, điều này ảnh hưởng không nhỏ đối với sự phân bố của các loài Bò sát, Ếch nhái. Chúng ta cũng biết Bò sát, Ếch nhái là loại động vật biến nhiệt, sự phân bố của chúng phụ thuộc rất lớn vào sự thay đổi nhiệt độ của môi trường sống. Sự thay đổi về nhiệt độ kéo theo sự thay đổi về nguồn thức ăn của các loài Bò sát, Ếch nhái. Vì nhiệt độ giảm sẽ làm khí hậu lạnh hơn và độ ẩm cao hơn, điều này làm giảm số lượng các loài côn trùng và đó cũng là nguyên nhân làm giảm các loài thức ăn của các loài Bò sát, Ếch nhái. Tóm lại: Kết quả điều tra ở các sinh cảnh và đai cao cho chúng ta thấy rằng sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái ngoài sự phụ thuộc vào mức độ đa dạng của nguồn thức ăn nó còn phụ thuộc vào nơi cư trú. 5.4. Giá trị tài nguyên và mức độ đe doạ Cũng như các tài nguyên động vật rừng khác, Bò sát, Ếch nhái là nhóm có giá trị nhiều mặt: Cung cấp thực phẩm, nguồn dựoc liệu quý, là tác nhân bảo vệ môi trường, một số loài có giá trị bảo tồn nguồn gen và là đối tượng nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên này hiện nay đang bị khai thác mạnh làm cho số lượng giảm đáng kể, một số loài số lượng còn rất thấp và xếp ở mức đe doạ khác nhau. Quá trính điều tra nhân dân về phương thức sử dụng và tham khảo một số tài liệu chúng tôi tổng hợp được kết quả giá trị tài nguyên và mức độ đe doạ của một số loài như sau: Biểu 04:Biểu điều tra tài nguyên và mức độ đe doạ của Bò sát, Ếch nhái Stt Tên loài Giá trị Mức độ đe doạ Nguồn gen Dược liệu Thực phẩm Bảo vệ môi trương S Đ VN NĐ32/CP 1 Cóc mày bên 2 Cóc nhà + + + 3 Ngoé + + 4 Ếch đồng + + 5 Chẫu chuộc + + 6 Ếch xanh + + + T 7 Ếch suối + + 8 Cóc nước sần + 9 Ếch cây mép trắng + + 10 Ếch cây sp + 11 Ềnh ương + + 12 Nhái bầu hoa + + 13 Nhái bầu bút lơ + + 14 Nhái bầu vân + + 15 Rùa cổ sọc + 16 Thạch sùng đuôi sần + + 17 Thằn lằn bóng hoa + 18 Thằn lằn bóng đuôi dài + + + 19 Ô rô vẩy + + + T 20 Rồng đất + + + + V 21 Kì đà vân + + V IIB 22 Kì đà hoa + + + + V IIB 23 Rắn mống + 24 Rắn sải thường + + 25 Rắn hoa cỏ nhỏ + 26 Rắn sọc dưa + + + IIB 27 Rắn ráo thường + + + + T 28 Rắn ráo Trâu + + + + V IIB 29 Rắn nước + 30 Rắn bồng Trung Quốc + 31 Rắn bồng chì + 32 Rắn hổ mang thường + + + + T IIB 33 Rắn cạp nong + + + + T IIB 34 Rắn cạp nia nam + + + IIB 35 Rắn lục cườm + Tổng 8 11 32 25 Nhóm có giá trị thực phẩm 32 loài, chiếm 91.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 12 loài Ếch nhái, chiếm 37.5% và 20 loài Bò sát, chiếm 62.5% số loài. Nhóm có giá trị dược liệu 11 loài, chiếm 31.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 1 loài Ếch nhái, chiếm 9.1% và 10 loài Bò sát, chiếm 90.9% số loài. Nhóm có giá trị nguồn gen 8 loài, chiếm 22.86% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 1 loài Ếch nhái, chiếm 12.5% và 7 loài Bò sát, chiếm 87.5% số loài. Nhóm có giá trị bảo vệ môi trường 25 loài, chiếm 71.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 12 loài Ếch nhái, chiếm 48% và 13 loài Bò sát, chiếm 52% số loài. Dựa vào sách đỏ Việt Nam, Nghị định 32/CP cùng với danh lục Bò sát, Ếch nhái Việt Nam chúng tôi đã thống kê được số loài Bò sát, Ếch nhái đang ở các cấp độ đe doạ khác nhau như sau: * Sách đỏ Việt Nam: Có 9 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam. Cấp V có 4 loài (Rồng đất, Kì đà vân, Kì đà hoa, Rắn ráo Trâu). Cấp T có 5 loài (Ếch xanh, Ô rô vẩy, Rắn ráo thường, Rắn hổ mang thường, Rắn cạp nong). * Nghị định 32/CP: Có 7 loài nằm trong nhóm IIB, chiếm 20% tổng số loài điều tra. Từ số liệu thống kê trên cho thấy Bò sát, Ếch nhái là nhóm động vật có nhiều giá trị nhưng hiện tại đang bị khai thác mạnh. Sách đỏ Việt Nam và Nghị định 32/CP đã xếp một số loài ở mức độ đe doạ khác nhau. Vì vậy cần phải có biện pháp bảo vệ thiết thực nhằm phát triển bền vững nguồn tài nguyên này. 5.5. Công tác tổ chức quản lý tài nguyên và đề xuất một số giải pháp bảo tồn 5.5.1. Tăng cường năng lực cán bộ và các hoạt động quản lý tài nguyên động vật rừng 5.5.1.1. Công tác tổ chức cán bộ Qua tìm hiểu chúng tôi được biết VQG Pù Mát hiện đang có có 84 người, trong đó có 30 cán bộ có trình độ đại học và trên đại học, 50 trung cấp và một số cán bộ chưa qua đào tạo chuyên môn. Như vậy, đội ngũ cán bộ còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng so với nhiệm vụ được giao. Để quản lý tốt tài nguyên rừng, bảo tồn đa dạng sinh học hiệu quả thì việc cần làm ngay là sắp xếp lại bộ máy, cơ cấu tổ chức và qui hoạch cán bộ. 5.5.1.2. Công tác đào tạo cán bộ Chương trình đào tạo sẽ giải quyết được yêu cầu nâng cao kiến thức chung và kiến thức chuyên môn cho cán bộ công chức VQG Pù Mát. Đào tạo và bồi dưỡng cán bộ theo chức năng nhiệm vụ cụ thể sẽ giúp thực thi công tác quản lý VQG một cách hiệu quả. Cùng với việc đào tạo cán bộ hiện có, Vườn cần có chính sách ưu tiên tiếp nhận những sinh viên chuyên ngành có học lực khá vào làm việc. Mặt khác, vườn cũng cần tăng cường đào tạo cả về trình độ ngoại ngữ (tiếng Anh) và tin học. Chú trọng tất cả các loại hình đào tạo, nhất là đào tạo ngắn hạn và bồi dưỡng tại chỗ. Tập trung đào tạo dài hạn về trung cấp cho các đối tượng chưa có trình độ chuyên môn nghiệp vụ và cao học cho các đối tượng trong diện quy hoạch có học lực khá trở lên. Bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý nhà nước, quản lý kinh tế cũng cần được quan tâm, quy hoạch cụ thể nhân sự cho 2 loại hình này. Rất cần tổ chức các đợt tham quan, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm với các khu bảo tồn và các VQG khác. 5.5.1.3. Xây dựng chương trình nghiên cứu khoa học, điều tra và giám sát các loài động vật Thực tế cho thấy những năm gần đây phòng Khoa học của vườn thường xuyên tiến hành điều tra, giám sát để có được những thông tin chính xác về danh lục các loài động vật ở vườn, trên cơ sở đó quản lý một cách tốt hơn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khu vực xa, khó tiếp cận chưa được điều tra. Mặt khác, những áp lực săn bắn của người dân chưa kiểm soát được nên tài nguyên động vật rừng nói chung và tài nguyên Bò sát, Ếch nhái nói riêng đang có nguy cơ suy giảm. Để có cơ sở áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, chúng tôi mạnh dạn đề xuất các ưu tiên nghiên cứu bảo tồn sau: - Điều tra cập nhật số liệu về phân bố, trữ lượng các loài động vật chủ yếu ở một số khu vực như phân khu bảo vệ nghiêm ngặt. - Cần liên kết các dự án ở hai bên đường biên giới quốc tế để phối hợp trong việc phát triển năng lực quốc gia quản lý các khu bảo vệ dọc dãy Trường Sơn Bắc và thiết lập khu bảo vệ liên biên giới. - Các hoạt động điều tra, giám sát các loài quan trọng sẽ tiếp tục được thực hiện hàng năm bởi các cán bộ Phòng Khoa học của VQG Pù Mát. - Thu hút các nhà khoa học, các tổ chức nghiên cứu khoa học ở trong và ngoài nước tham gia vào công tác bảo tồn thiên nhiên. 5.5.2. Tăng cường hoạt động quản lý tài nguyên và bảo tồn đa dạng sinh học có sự tham gia ở VQG Pù Mát Cộng đồng dân địa phương là những người sống trong và quanh VQG. Vì vậy, các hoạt động của họ đã và đang có những ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến tài nguyên rừng, đến sinh cảnh sống của các loài động vật. Thực tế cho thấy, khi người dân địa phương chưa cùng chí hướng với công tác bảo tồn hoặc khi họ chưa có được lợi ích gì từ khu bảo tồn thì công tác quản lý tài nguyên rất khó khăn. Do đó, một trong những nhiệm vụ cấp bách là làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân vào các hoạt động bảo tồn. Thực hiện nhiệm vụ này, có 2 việc cần phải triển khai: 5.5.2.1. Tăng cường hoạt động bảo tồn có sự tham gia của người dân Hoạt động bảo tồn có sự tham gia của người dân hiện được coi là mục tiêu phải thực hiện của VQG Pù Mát. Người dân được trực tiếp đóng góp tiếng nói của mình vào việc lập kế hoạch thực hiện chương trình, được kiểm tra, giám sát các hoạt động đồng thời được sự hỗ trợ một phần nhất định để góp phần phát triển kinh tế. Những người dân tham gia vào công việc này được gọi là bảo tồn viên thôn bản. Những người này có nhiệm vụ giám sát tất cả mọi người ra vào VQG, giám sát các hoạt động khai thác lâm sản và săn bắt động vật hoang dã trái phép ở thôn bản mình. Các hoạt động xâm hại tới rừng kể cả vùng nghiêm ngặt và vùng đệm đều được bảo tồn viên báo cáo kịp thời cho các cơ quan kiểm lâm xử lý. Ngoài ra, người dân cũng tham gia vào việc duy tu bảo dưỡng đường ranh giới VQG, tham gia chương trình nâng cao nhận thức môi trường. Bảo tồn viên có nhiệm vụ tuyên truyền cho mọi người dân trong bản về tầm quan trọng của công tác bảo tồn thiên nhiên. Họ có thể tham gia hoạt động tuần tra, kiểm tra, kiểm soát lâm sản cùng với lực lượng Kiểm Lâm VQG Pù Mát. Mục tiêu của hoạt động này là tạo thu nhập cho người dân bằng chính các hoạt động bảo tồn của mình. Khi đời sống của nhân dân được nâng cao thì áp lực vào rừng sẽ giảm đi. Người dân tự nhận thức được bảo tồn tài nguyên thiên nhiên là quyền lợi và nghĩa vụ của họ. 5.5.2.2. Phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cộng đồng Thực tế cho thấy, một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến mất rừng và suy giảm ĐDSH chính là do đời sống của người dân khó khăn. Nghèo đói đã buộc họ phải vào rừng khai thác các loại tài nguyên để phục vụ cho cuộc sống. Hiện nay có 16 xã nằm trong vùng đệm của 3 huyện Con Cuông, Tương Dương và Anh Sơn có lực lượng lao động rất lớn nhưng cơ cấu các ngành nghề trong khu vực lại rất đơn điệu. Phần lớn là hoạt động sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi gia súc và gia cầm. Một số ít người làm trong các lĩnh vực khác như y tế, giáo dục, dịch vụ. Từ năm 1997 đến nay, Dự án SFNC do cộng đồng Châu Âu tài trợ đã và đang thực hiện một số chương trình nhằm phát triển kinh tế xã hội thuộc các xã vùng đệm của VQG Pù Mát. Tuy nhiên, đời sống của người dân ở vùng đệm vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là các bản dân tộc Đan Lai trong vùng bảo vệ nghiêm ngặt. Do đó, để công tác bảo vệ rừng nói chung và bảo tồn được các loài Bò sát, Ếch nhái nói riêng cần có dự án riêng cho việc phát triển toàn diện vùng đệm tạo vành đai an toàn cho VQG Pù Mát với mục tiêu là nâng cao đời sống của nhân dân, sử dụng đất đai và tài nguyên một cách hợp lý và bền vững, phục hồi lại hệ sinh thái, tạo các điều kiện thuận lợi về kinh tế cho địa phương nhằm giảm áp lực vào VQG Pù Mát. Trước mắt cần thực hiện các giải pháp sau: * Tái định cư dân tộc Đan Lai: Cần di chuyển số dân Đan Lai trong Khe Khặng ra ngoài vùng đệm càng sớm càng tốt để họ ổn định phát triển kinh tế và có điều kiện cho con, em họ được học hành. * Xây dựng mô hình nông lâm kết hợp: Cần chọn 1 mô hình/ 1 hộ/ thôn để xây dựng mô hình điểm dưới sự hướng dẫn kỹ thuật của cán bộ kỹ thuật VQG Pù Mát. * Xây dựng bếp lò cải tiến: Đề xuất xây dựng bếp lò cải tiến của chúng tôi nhằm tận dụng những sản phẩm phụ thu được từ sản xuất nông lâm nghiệp nhằm giảm sức ép khai thác củi từ VQG và từ rừng tự nhiên ở vùng đệm. Theo lý thuyết, bếp lò cải tiến tiết kiệm được 60% chất đốt. * Cải tạo và nâng cấp hệ thống thuỷ lợi hiện có: Với hệ thống thuỷ lợi hiện có còn nghèo nàn, lạc hậu và thô sơ, với số đập hiện có thì chưa đảm bảo đủ lượng nước tưới cho diện tích gieo trồng và nước sinh hoạt cho người dân. Mặt khác diện tích đất nông nghiệp, đặc biệt là đất trồng lúa của vùng đệm tính bình quân đầu người rất ít và ngày càng giảm dần do tăng dân số và hạn hán. Nhiều mảnh đất trước đây có thể trồng lúa thì hiện tại trở nên khô cằn, một số nơi phải thay thế cây trồng khác, thậm chí một số nơi phải bỏ hoang. Do vậy, việc cải tạo, nâng cấp các hồ chứa nước và bê tông hoá các kênh mương để cung cấp nước cho trồng trọt và nước sinh hoạt của người dân là rất cần thiết. Trước mắt cần cải tạo và nâng cấp một số hồ đập lớn chứa nước như hồ Đông Quan tưới được 300ha, hồ Khe Chung, hồ Khe Mậy tưới được 180ha và một số trạm bơm điện như trạm Đò Rồng tưới được 148 ha, Trạm Thạch Sơn tưới được 82 ha. * Cải tạo và nâng cấp hệ thống đường giao thông trong vùng đệm: Các tuyến đường sẽ được cải tạo và nâng cấp trong vùng đệm là từ quốc lộ 7 đi Cao Vều, đi Thác Kèm, đi Làng Yên, đi Khe Bu, đi Tùng Hương và đi Tam Hợp. Giao thông thuận lợi sẽ góp phần tăng giá trị hàng hoá của các sản phẩm nông lâm nghiệp thu được từ kinh tế vườn và chăn nuôi. * Hạn chế gia tăng dân số: Sự gia tăng dân số với tốc đột nhanh là mối thách thức đối với sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội và với sự nghiệp bảo tồn ĐDSH ở VQG Pù Mát. Dân số tăng, nhu cầu sử dụng tài nguyên thiên nhiên tăng và cuối cùng là tăng sự phụ thuộc của người dân vào tài nguyên rừng. Hạn chế sự gia tăng dân số là việc cần làm ngay và cần có sự phối hợp nhiều cơ quan ban ngành từ tỉnh xuống thôn bản. Các hoạt động cụ thể là: - Xây dựng đội ngũ tuyên truyền viên cấp xã, thôn bản và các chương trình tuyên truyền kế hoạch hoá gia đình. - Xây dựng nội qui hương ước làng bản về sinh đẻ có kế hoạch. * Sử dụng hợp lý các lâm sản ngoài gỗ: Nước ta chưa cho phép cộng đồng khai thác các lâm sản phụ trong khu bảo tồn. Lý do quan trọng dẫn đến việc chưa triển khai hoạt động này là do chưa thể quản lý được các hoạt động khai thác của người dân. Mặt khác, về phía người dân, nhận thức, trách nhiệm của họ đối với sự nghiệp bảo tồn chưa cao (nếu không nói là chưa có), ý thức và trách nhiệm thực thi pháp luật và công tác pháp chế còn yếu. Đã đến lúc chúng ta cần mạnh dạn thay đổi phương thức quản lý tài nguyên rừng. Giao cho cộng đồng hoặc từng đội (nhóm sở thích) tự quản lý tài nguyên của mình trên cơ sở các hợp đồng trách nhiệm và quyền lợi hưởng dụng tài nguyên đó. Hợp đồng cần xác định rõ quyền lợi và trách nhiệm đối với việc quản lý nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ. Việc cho phép người dân khai thác bền vững các lâm sản ngoài gỗ trong VQG vừa chống lãng phí tài nguyên vừa góp phần nâng cao thu nhập của nhân dân trong và quanh VQG. * Quy hoạch vùng chăn thả gia súc: Hiện tại, người dân vẫn chăn thả trâu, bò và dê trên rừng tự nhiên, gây ảnh hưởng tới sự tồn tại của các sinh vật rừng. Vì vậy việc quy hoạch một diện tích để chăn thả gia súc là việc làm cần thiết, vừa hạn chế tác động tiêu cực của gia súc trong diện rộng, vừa giúp người dân phát triển chăn nuôi. PHẦN 6 KẾT LUẬN - TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ 6.1. Kết luận Từ thực tế nghiên cứu ở VQG Pù Mát chúng tôi rút ra một số kết luận sau: 1. Đã phát hiện được 89 loài Bò sát, Ếch nhái. Trong đó lớp Bò sát có 57 loài thuộc 15 họ, 2 bộ và lớp Ếch nhái có 32 loài thuộc 6 họ, 1 bộ. Trong đó 32 loài thu được mẫu vật, chiếm 36%, 35 loài quan sát được trực tiếp ngoài thực địa, chiếm 39.3%, 15 loài qua phỏng vấn, chiếm 16.9% và qua tài liệu được 84 loài, chiếm 94.4%. So với tài nguyên Bò sát, Ếch nhái cả nước thì khu vực nghiên cứu có mức độ đa dạng cao về số bộ, họ, loài. 2. Mật độ quần thể: cấp hiếm có 15 loài chiếm 42.86% tổng số loài bắt gặp. Đó là các loài như: Cóc mày bên, Rùa cổ sọc, Ô rô vẩy, Kì đà vân, Kì đà hoa, Rắn mống, Rắn sải thường, Rắn hoa cỏ nhỏ, Rắn sọc dưa, Rắn ráo Trâu, Rắn nước, Rắn bồng Trung Quốc, Rắn cạp nong, Rắn lục cườm, Rắn cạp nia nam. Cấp ít gặp có 10 loài chiếm 28.57%. Đó là các loài như: Ếch đồng, Ếch xanh, Ềnh ương, Nhái bầu hoa, Nhái bầu bút lơ, Thằn lằn bóng hoa, Rồng đất, Rắn ráo thường, Rắn bồng chì, Rắn hổ mang thường. Cấp trung bình có 3 loài chiếm 8.57%. Đó là các loài như: Ếch suối, Thằn lằn bóng đuôi dài, Cóc nước sần. Cấp nhiều có 7 loài chiếm 20%. Đó là các loài như : Cóc nhà, Ngoé, Chẫu chuộc, Ếch cây mép trắng, Ếch cây sp, Thạch sùng đuôi sần, Nhái bầu vân. 3. Phân bố các loài theo sinh cảnh và đai cao có sự khác nhau: Các dạng sinh cảnh khác nhau có những đặc trưng sinh thái khác nhau và quyết định sự phân bố của Bò sát, Ếch nhái cũng có sự khác nhau. Ở sinh cảnh rừng thứ sinh sau khai thác: Chúng tôi thống kê được 16 loài, chiếm 45.71% tổng số loài điều tra. Trong đó có 6 loài Ếch nhái chiếm 37.5% và Bò sát 10 loài chiếm 62.5% số loài. Ở sinh cảnh trảng cỏ cây bụi có xen cây gỗ rải rác: Chúng tôi thống kê được 10 loài, chiếm 28.57% tổng số loài điều tra. Trong đó có 6 loài Ếch nhái chiếm 60% và Bò sát 4 loài chiếm 40% số loài. Ở sinh cảnh khe suối, thuỷ vực: Chúng tôi đã thống kê được 16 loài, chiếm 45.71% tổng số loài điều tra. Trong đó có 8 loài Ếch nhái chiếm 50% và Bò sát 8 loài chiếm 50% số loài. Ở sinh cảnh nương rẫy làng bản: Chúng tôi đã thống kê được 14 loài, chiếm 40% tổng số loài điều tra. Trong đó có 7 loài Ếch nhái chiếm 50% và Bò sát 7 loài chiếm 50% số loài. Ở sinh cảnh rừng giàu ít bị tác động: Chúng tôi đã thống kê được 8 loài, chiếm 22.86% tổng số loài điều tra. Trong đó có 5 loài Ếch nhái chiếm 62.5% và Bò sát 3 loài chiếm 37.5% số loài. Các loài Bò sát, Ếch nhái sinh sống ở độ cao nhất định, chủ yếu là dưới 600m, càng lên cao số loài càng giảm. 4. Bò sát, Ếch nhái trong khu vực có giá trị về nhiều mặt: Nhóm có giá trị thực phẩm 32 loài, chiếm 91.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 12 loài Ếch nhái, chiếm 37.5% và 20 loài Bò sát, chiếm 62.5% số loài. Nhóm có giá trị dược liệu 11 loài, chiếm 31.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 1 loài Ếch nhái, chiếm 9.1% và 10 loài Bò sát, chiếm 90.9% số loài. Nhóm có giá trị nguồn gen 8 loài, chiếm 22.86% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 1 loài Ếch nhái, chiếm 12.5% và 7 loài Bò sát, chiếm 87.5% số loài. Nhóm có giá trị bảo vệ môi trường 25 loài, chiếm 71.43% tổng số loài điều tra được. Trong đó có 12 loài Ếch nhái, chiếm 48% và 13 loài Bò sát, chiếm 52% số loài. * Sách đỏ Việt Nam: Có 9 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam. Cấp V có 4 loài (Rồng đất, Kì đà vân, Kì đà hoa, Rắn ráo Trâu). Cấp T có 5 loài (Ếch xanh, Ô rô vẩy, Rắn ráo thường, Rắn hổ mang thường, Rắn cạp nong). * Nghị định 32/CP: Có 7 loài nằm trong nhóm IIB, chiếm 20% tổng số loài điều tra. 5. Tình hình tổ chức quản lý tài nguyên trong khu vực bước đầu đã đạt được một số kết quả khả quan. Tuy nhiên hiện tượng khai thác trái phép tài nguyên vẫn còn, cần có biện pháp quản lý tốt hơn nhằm phát triển bền vững các nguồn tài nguyên rừng. 6.2. Tồn tại Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng nhưng bản luận văn còn có một số tồn tại sau: Do thời gian điều tra ngoại nghiệp ngắn, năng lực của bản thân có hạn, đợt điều tra tiến hành vào đầu mùa xuân nên thời tiết còn lạnh, mưa nhiều. Đặc biệt năm nay thời tiết lạnh kéo dài nên chưa điều tra được hết số loài có trong khu vực, chưa đánh giá đầy đủ các chỉ số phong phú. Khu vực nghiên cứu rộng, địa hình phức tạp hơn nữa thời gian thực tập lại ngắn nên không lập được các tuyến điều tra đi hết khu vực. Chưa tiến hành điều tra tỷ mỉ ở các dạng sinh cảnh và đai cao. 6.3. Kiến nghị Trên cơ sở những tồn tại chúng tôi có một số kiến nghị sau: Cần nghiên cứu đề tài này vào các mùa khác trong năm. Cần bố trí các tuyến điều tra trên tất cả các dạng sinh cảnh và đai cao, đặc biệt là các đai cao trên 800m. Cần tăng cường thời gian thực tập nhiều hơn nữa để có thể tiến hành điều tra một cách toàn diện hơn. TÀI LIỆU THAM KHẢO Bộ khoa học công nghệ và môi trường, 2004. Sách đỏ Việt Nam. Tập một phần động vật học. Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật Hà Nội Chu Văn Đại, 2006. Luận văn tốt nghiệp - "Nghiên cứu đặc điểm khu hệ Bò sát và kiến thức bản địa của người dân trong săn bắt và sử dụng Bò sát tại Vườn quốc gia Pù Mát - Nghệ An". Nguyễn Văn Hào, 2006. Luận văn tốt nghiệp - "Nghiên cứu đặc điểm khu hệ Ếch nhái và kiến thức bản địa của người dân trong săn bắt và sử dụng Bò sát tại Vườn quốc gia Pù Mát - Nghệ An". Nguyễn Quang Huy, 2001. Luận văn tốt nghiệp - "Nghiên cứu một số đặc điểm khu hệ Bò sát, Ếch nhái khu bảo tồn Thiên nhiên Thượng Tiến - Kim Bôi - Hoà Bình" Trần Xuân Phong, 2000. Luận văn tốt nghiệp - "Nghiên cứu đặc điểm khu hệ Bò sát, Ếch nhái ở Vườn quốc gia Cúc Phương". Nguyễn Văn Thường, 1999. Luận văn tốt nghiệp - "Nghiên cứu một số đặc điểm khu hệ Bò sát, Ếch nhái ở Núi Luốt trường Đại học Lâm nghiệp". Đào văn Tiến, 1981. Khoá định loại Bò sát, Ếch nhái Việt Nam Trang Web http:// www.danhsachbosatechnhaivietnam.com http:// www.sinhvatrungvietnam.com MỤC LỤC