Luận văn Nghiên cứu năng suất, chất lượng của một số giống cỏ trồng ở xã Cảnh Hưng, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh và mô hình khai thác thức ăn cho gia súc

ư gieo mạ hoặc như phủ rạ rồi dùng vồ đập đất đập nhẹ, để tăng khả năng bám đất cho cỏ. Tuy đây là những giống cỏ chịu thâm canh nhưng chỉ cần làm đất 1 lần và không cần trồng lại. Mùa đông dù khô hanh song do cỏ có dạng thân bụi, mọc dày đặc nên có khả năng giữ ẩm tốt, cỏ vẫn cho năng suất cao nếu được tưới giữ ẩm chỉ 1 lần/tháng. Như vậy có thể khắc phục tình trạng thiếu thức ăn xanh trong mùa khô. Chỉ sau 2 tháng trồng, cỏ Sậy và cỏ Thừng đã cho thu hoạch lứa đầu. Ngoài ra để bảo đảm thức ăn cho vụ đông, các hộ chăn nuôi còn sử dụng ngô cây, cải vụ đông và các loại thức ăn củ quả khác như khoai, sắn, bí đỏ... * Thức ăn ủ chua Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 76 Với điều kiện thời tiết nước ta, mùa đông rất khắc nghiệt, các loại cỏ không phát triển hoặc phát triển rất kém, vì vậy thức ăn dự trữ ủ chua cùng với cỏ khô là thức ăn thô chủ yếu cho đàn bò. Thức ăn ủ chua được làm chủ yếu từ ngô cây khi hạt ngô bắt đầu khô sữa, được bổ xung thêm rỉ mật. Đây là thức ăn rất quan trọng trong mùa đông, đảm bảo duy trì được sức khoẻ và khả năng sản xuất của đàn bò. 4.4. Tình hình chăn nuôi bò ở Bắc Ninh và xã Cảnh Hƣng Tỉnh Bắc Ninh đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ người dân các địa phương thực hiện các chương trình lai hoá đàn bò thịt, nạc hoá đàn lợn, phát triển đàn bò sữa, gia cầm chất lượng cao... thúc đẩy ngành chăn nuôi chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hoá, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Việc hình thành các vùng sản xuất tập trung đã tạo ra động lực tích cực thúc đẩy ngành chăn nuôi của Bắc Ninh ngày càng phát triển mạnh, hướng tới đưa ngành này trở thành ngành sản xuất chính trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Đối với đàn bò, tỉnh đã quy hoạch được 26 vùng nuôi bò thịt ở các huyện Yên Phong, Tiên Du, Quế Võ, Gia Bình, Lương Tài, Thuận Thành với 19,7 nghìn con, chiếm 36% tổng đàn bò của toàn tỉnh. Do mang lại hiệu quả kinh tế khá, lại dễ dàng trong khâu chăm sóc, phòng trừ dịch bệnh, không phải bỏ vốn lớn nên việc phát triển chăn nuôi bò thịt đang ngày càng thu hút nhiều hộ dân ở các địa phương quan tâm, đặc biệt là tại các huyện có diện tích đất bãi ven sông và vườn đồi rộng như Quế Võ, Yên Phong, Gia Bình... Tại các huyện này đã thường xuyên duy trì đàn bò từ trên 3.300 con đến gần 5.000 con. Các xã có tổng đàn lớn là Đào Viên, Chi Lăng, Ngọc Xá, Việt Hùng (Quế Võ), Tam Giang (Yên Phong), Song Giang, Vạn Ninh (Gia Bình)... với tổng số từ 760 đến 1.280 con. Bên cạnh đó, tỉnh còn quy hoạch được 2 vùng nuôi bò sữa ở các huyện Tiên Du và Từ Sơn với trên 600 con, trong đó có trên 400 con đã cho sữa, đạt năng suất bình quân 3.600 đến 3.650 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 77 kg sữa/chu kỳ. Hai xã Cảnh Hưng và Tri Phương (Tiên Du) có từ 139 đến 189 con bò sữa, chiếm từ 17% đến 23% tổng đàn bò sữa của toàn tỉnh. Tỉnh hiện có 302 hộ nuôi bò sữa, tập trung ở 7/8 huyện, thị xã với tổng đàn trên 800 con, lượng sữa được sản xuất ra đạt mức trung bình từ 3300 đến 3500 kg/ngày. Nhằm đưa con bò sữa trở thành một trong những con vật nuôi chính góp phần nâng cao tỷ trọng chăn nuôi, đồng thời tăng thêm thu nhập cho người nông dân, ngoài việc hỗ trợ kinh phí cho những hộ dân nhập về các con bò sữa cao sản, Trung tâm Khuyến nông tỉnh phối hợp với Sở Khoa học - Công nghệ tiến hành lai tạo đàn bò sữa tại chỗ trên nền đàn bò cái lai sind và đã cho ra đời trên 2.500 con lai F1, bò cao sản 82% đến 87% máu ngoại, nhiều con hiện đã cho sản lượng sữa từ 10 đến 12 lít/ngày. Tại các huyện Từ Sơn, Tiên Du, Thuận Thành... nhiều hộ gia đình nuôi từ 4 đến trên 10 con với lượng sữa tươi thu được từ 15 đến 30 kg/ ngày, lãi từ 20 đến hơn 27,5 triệu đồng mỗi năm. Để tạo điều kiện thuận lợi cho người sản xuất và khắc phục khó khăn trong khâu tiêu thụ, từ năm 2004, ngành nông nghiệp - phát triển nông thôn tỉnh đã giúp bà con nông dân hình thành 6 trung tâm thu gom, tiêu thụ sản phẩm sữa ở các huyện Tiên Du, Từ Sơn, Thuận Thành với những khu nhà xưởng, tanh lạnh, các thiết bị máy móc để cân đo tỷ trọng, lượng sữa, kiểm tra độ cồn, đánh giá mức độ nhiễm khuẩn... đảm bảo tiêu chuẩn, mỗi trung tâm có thể bảo quản, cung ứng ra thị trường từ 100 kg đến 820 kg sữa tươi/ngày. Ở xã Cảnh Hưng phong trào nuôi bò sữ bắt đầu từ năm 1995 với 5 con bò giống, đến nay đàn bò sữa của xã Cảnh Hưng đã có tổng số 214 con, bao gồm 74 con bê và 140 con bò đang cho khai thác. Bình quân 1 con bò cho 15- 20 kg sữa/ngày, với giá thành từ 7000- 7500 đồng/kg sữa. Tuy giá trị kinh tế chưa thực sự cao nhưng nghề nuôi bò sữa giúp bà con nông dân tận dụng lợi thế đồng đất và thời gian nông nhàn để có thêm thu nhập. Tận dụng được lợi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 78 thế vùng đất bãi để trồng cỏ và có sự chuẩn bị tốt cho đầu ra của sản phẩm. Hiện trong xã có 3 điểm thu mua do các công ty sữa đầu tư máy móc, chuyển giao công nghệ tại chỗ để thu mua sữa cho nhân dân vì vậy lượng sữa sản xuất ra được bao tiêu toàn bộ. Tại thời điểm “bão” melamine, Cảnh Hưng cũng bị ảnh hưởng nhưng không nghiêm trọng. Toàn xã không có trường hợp nào phải đổ bỏ sữa hay bán bò để gỡ vốn”. Tuy nhiên, có lúc giá sữa giảm chỉ còn 5000đồng/kg (giá trước đó bình quân khoảng 8000 đồng/kg) thì người chăn nuôi không có lãi. Nhưng rất may tình trạng đó chỉ xảy ra trong thời gian ngắn vì người dân Cảnh Hưng tận dụng được diện tích đất ven đê rộng lớn đã chủ động nguồn thức ăn cho bò, giảm được chi phí đầu vào nên thiệt hại không đáng kể. Đến nay mọi việc đều bình thường, giá sữa lại được sữa với giá dao động từ 6500 đến 7500 đồng/kg. Sau hơn 10 năm gắn bó với nghề nuôi bò sữa, trải qua những thăng trầm của thị trường, người dân Cảnh Hưng đã tích luỹ được khá nhiều vốn liếng cũng như kinh nghiệm. Chính vì vậy, “bão” melamine không những không làm suy giảm nghề chăn nuôi bò sữa ở đây mà còn là dịp để nông dân Cảnh Hưng khẳng định sự dày dạn kinh nghiệm trong chăn nuôi bò sữa, vượt qua tác động của điều kiện ngoại cảnh. Đàn bò sữa ở Cảnh Hưng vẫn duy trì ổn định và hiện có chiều hướng gia tăng. Cùng với con bò sữa, địa phương đang mở rộng quy mô đàn bò thịt. Đây vẫn là hướng phát triển kinh tế mũi nhọn của Cảnh Hưng. 4.5. Năng suất của các loài cỏ chính Tại Cảnh Hưng có nhiều loài cỏ trồng, nhưng có 3 loài cỏ được chúng tôi quan tâm nhiều hơn cả đó là cỏ Voi, cỏ Sậy và cỏ Thừng vì những đặc điểm ưu việt của nó. Với mục đích so sánh 2 loài cỏ tự nhiên mới được đem trồng là cỏ Sậy và cỏ Thừng với cỏ Voi là loài được trồng phổ biến và được đánh giá là đứng hàng đầu trong các loài cỏ hoà thảo nhập vào Việt Nam. Thí nghiệm được bố trí thành 3 ô, mỗi ô 80m2/loài, trồng trên cùng vùng đất, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 79 quy trình trồng, chăm sóc, thu hái về cơ bản là như nhau, riêng cắt theo tuổi và theo nhu cầu gia đình nên không thể cắt cùng ngày được. Kết quả theo dõi trong 10 lứa cắt được trình bầy trong bảng 4.3 Bảng 4.3: Số lứa cắt và năng suất của từng lứa Loài cỏ Lần cắt Cỏ Voi Cỏ Sậy Cỏ Thừng Lần 1 200kg/80m 2 15.6.2007 140kg/80m 2 5.6.2007 160kg/80m 2 10.6.2007 Lần 2 360kg/80m 2 13.8.2007 260kg/80m 2 10.7.2007 280kg/80m 2 10.8.2007 Lần 3 280kg/80m 2 10.10.2007 270kg/80m 2 10.9.2007 280kg/80m 2 15.10.2007 Lần 4 224kg/80m 2 5.1. 2008 160kg/80m 2 10.11. 2007 248kg/80m 2 10.12. 2007 Lần 5 296kg/80m 2 2.3..2008 150kg/80m 2 16.2 .2008 272kg/80m 2 12.2 .2008 Lần 6 230kg/80m 2 6.6.2008 150kg/80m 2 15.5.2008 288kg/80m 2 15.4.2008 Lần 7 264kg/80m 2 10.7.2008 120kg/80m 2 20.6.2008 264kg/80m 2 13.6.2008 Lần 8 240kg/80m 2 1.9.2008 130kg/80m 2 10.8.2008 240kg/80m 2 20.7.2008 Lần 9 240kg/80m 2 10.12..2008 110kg/80m 2 25.10. 2007 224kg/80m 2 25.9.2008 Lần 10 280kg/80m 2 5.2.2009 120kg/80m 2 20.12. 2008 270kg/80m 2 28.11. 2008 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 80 Năng suất TB 261,4kg/80m 2 161,0kg/80m 2 252,6kg/80m 2 3,27 kg /m 2 2,01 kg/m 2 3,16 kg/m 2 Qua bảng trên cho thấy: 1. Số lứa cắt trong một năm Tính từ tháng 6.2007 đến tháng 6 .2008 thì số lứa cắt của cỏ Voi là 6 lần, cỏ Sậy là khoảng 6-7 lần còn cỏ Thừng là 7 lần. 2. Năng suất Từ số lứa cắt trong năm và năng suất trung bình của 1 lứa ta tính ra năng suất năm của từng loài. Cỏ Voi là 3,27kg x 6 lứa =19,62 kg/m2 tức gần 200 tấn /ha. Cỏ Thừng là 3,16 kg x 7 lứa = 22,12 kg/m2 tức khoảng 220 tấn /ha. Cỏ Sậy là 2,01 kg x 7 lứa = 14,07 kg/m2 đạt khoảng 140 tấn /ha. Ở lần cắt dầu tiên, năng suất của 3 giống cỏ so với các lần cắt khác thấp nhất vì thời gian đầu mới trồng cỏ sinh trưởng chậm, cỏ còn ít con: cỏ Voi 200kg/80m 2, cỏ Sậy là 140kg/80m2còn cỏ Thừng 160kg/80m2; đến lần cắt tiếp theo lúc này cỏ sinh trưởng rất mạnh, cỏ đã rất dầy con nên năng suất của các giống cỏ đã rất cao: Cỏ Voi 360kg/80m2, cỏ Sậy là 260kg/80m2còn cỏ Thừng 280kg/80m2; sang đến lần cắt 3 thì cỏ Voi năng suất giảm đi rất mạnh xuống còn 224kg/80m2, ở các lứa cắt còn lại ta thấy năng suất của cỏ Voi tăng ở lần cắt 4 rồi lại giảm ở những lần cắt tiếp theo và lần cắt 10 thì năng suất lại tăng. Năng suất của cỏ Sậy thì vẫn tiếp tục giảm nhẹ ở những lần cắt tiếp theo; Cỏ thừng tỏ ra có năng suất tương đối ổn định ở các lần cắt. Như vậy năng suất trung bình qua 10 lứa cắt ta thấy cỏ Voi có năng suất cao nhất 261,4 kg/80m2, cỏ Thừng năng suất gần bằng cỏ Voi :252,6kg/80m2 (kém cỏ Voi có 8,8kg/80m2), cỏ Sậy có năng suất thấp nhất: 161,0 kg/80m2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 81 Qua đồ thị cho thấy cỏ Thừng có năng suất khá cao và ổn định, cỏ Sậy năng suất khá cao ở những lần cắt đầu còn ở những lần cắt sau thì năng suất giảm và đi vào ổn định, cỏ Voi có lần cắt thứ 2 cao nhất và ở những lần cắt sau thì năng suất lên xuống không đều. Nếu theo quy luật khí hậu nhiệt đới gió mùa của nước ta thì khả năng sinh trưởng, phát triển của cỏ Hòa thảo như sau: Hầu hết cỏ hòa thảo đều sinh trưởng nhanh vào mùa hè, ra hoa kết quả vào vụ thu và gần như ngừng sinh trưởng vào mùa đông. Đến mùa xuân lại phát triển nhanh và cho nhiều lá nhưng với 3 giống cỏ trên do được tưới nước và bón phân thường xuyên nên năng suất trong các mùa có sự khác biệt hầu như không đáng kể. Chu kì lứa cắt trong mùa đông ngắn nhất là cỏ Thừng 50-60 ngày/lứa, dài nhất là cỏ Sậy 60-90 ngày/lứa, cỏ Voi 60 – 85 ngày/lứa. Đồ thị năng suất của 3 giống cỏ 0 50 100 150 200 250 300 350 400 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kg/ 80m2 Lần cắt Cỏ Voi Cỏ Sậy Cỏ Thừng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 82 Bảng 4.4: Lƣợng phân bón hoá học cho các loài cỏ Lần cắt Lƣợng phân bón (kg/80m 2 ) Đạm Lân Kali Lần 1 0,5 0,4 0,3 Lần 2 0,6 0,8 0,3 (0,2) Lần 3 0,7 0,6 0,3 Lần 4 0,5 0,5 0,3 (0,2) Lần 5 0,5 0,5 0,3 Lần 6 0,16 0,15 0,3 Lần 7 0,18 0,15 0,3 Lần 8 0,18 0,20 0,3 Lần 9 0,7 (0,19) 0,6 (0,15) 0,3 Lần 10 0,5 0,5 0,3 ( ) là lượng phân bón cho cỏ Thừng Như vậy với lượng phân bón hoá học ở mỗi lần bón như nhau thì cỏ Sậy năng suất thấp nhất 2,01kg/80m2, cỏ Thừng có năng suất cao (3,16kg/80m 2) tương đương cỏ Voi (3,27kg/80m2); cỏ Thừng có một số lần đã bón ít hơn so với 2 cỏ còn lại. Nhu cầu về dinh dưỡng của 3 loài cỏ trên cũng chia theo từng giai đoạn: Giai đoạn đầu (nẩy mầm - phân nhánh) cần nhiều đạm, lân, kaly. đến giai đoạn giữa cỏ đang sinh trưởng khá mạnh thì nhu cầu chất dinh dưỡng đòi hỏi ở mức thấp hơn (lần 6,7,8); sang đến lần cắt thứ 9,10 thì nhu cầu dinh dưỡng lại cao vì giai đoạn này cỏ già. 4.6. Chất lƣợng của của một số loài cỏ Để đánh giá chất lượng cỏ chúng tôi đã tiến hành phân tích thành phần hoá học của nó. Chúng tôi đã lấy mẫu lá của 2 loài cùng thời điểm là cỏ Voi và cỏ Thừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 83 Mẫu được phân tích tại khoa Nông học (Đại học Nông Lâm Thái Nguyên) . Kết quả phân tích được trình bầy trong bảng 4.5: Bảng 4.5: Hàm lƣợng các chất dinh dƣỡng ở vị trí trồng cỏ Tên mẫu VCK (%) Protein TS (%) Lipit TS (%) Chất xơ TS (%) Đƣờng TS (%) Trạng thái tƣơi Trong 100% VCK Trạng thái tƣơi Trong 100% VCK Trạng thái tƣơi Trong 100% VCK Trạng thái tƣơi Trong 100% VCK cỏ Thừng 14,48 2,84 19,60 0,51 3,50 4,42 30,49 0,21 1,48 cỏ Voi 8,94 1,77 19,78 0,33 3,72 3,43 38,33 0,17 1,43 Từ kết quả phân tích trong bảng 4.5 ta thấy vật chất khô cỏ Thừng là 14,48 %, còn cỏ Voi chỉ đạt 8,94 %. Lượng protein tổng số ở trạng thái tươi cỏ Thừng là 2,84 %, cỏ Voi là 1,77 %; lipid, đường, chất sơ tổng số ở trạng thái tươi cỏ Voi đều kém cỏ Thừng. Để làm sáng tỏ thêm về chất lượng và hiệu quả sử dụng, chúng tôi đã so sánh số liệu của chúng tôi với số liệu các tác giả khác về loài cỏ Voi: Nguyễn Văn Tuyền (1973) cho biết protein thô trong cỏ Voi đạt 100 g/kg vật chất khô, của chúng tôi là 19,78% nó còn cao hơn cả VA06 (18,46%). Về tỷ lệ sử dụng ở cỏ Voi rất thấp 40-60%, tỷ lệ thân chiếm 70% tổng số; do vậy lượng thức ăn thực tế mà bò sữa sử dụng là rất thấp. Nếu xét về khía cạnh năng suất chất xanh cỏ Voi là 100 tấn, thì gia súc chỉ sử dụng được 40-60 tấn. Thực tế trong chăn nuôi bò sữa các hộ chăn nuôi đều cho rằng thức ăn thô xanh thiếu cả về số lượng và chất lượng. 10 kg cỏ Voi = 7,0 kg là thân (70%) + 3, 0 kg là lá (30 %), thân cứng dài nên khi ăn phải cắt nhỏ. Ngược lại với cỏ Voi, cỏ Thừng có giá trị dinh dưỡng cao, tỷ lệ prôtein thô đạt 2,84%, vật chất khô, protein, lipit, chất sơ, đường tổng số nói chung ở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 84 trạng thái tươi cao hơn nhiều so với cỏ Voi. Thân nhỏ, mềm, thơm nên độ ngon miệng cũng rất cao. Mặt khác thân ngắn, mềm nên khi cho ăn không phải cắt nhỏ như cỏ Voi, bò ăn hết không để thừa, tỷ lệ sử dụng trên 90%. * Lượng phân bón cũng có vai trò lớn đến chất lượng đất trồng cỏ Nhiều nghiên cứu cho thấy ở nhiều khu vực có trồng cỏ, cùng một giống cỏ thì năng suất cỏ cao nhất ở khu vực mà hàm lượng các chất trong đất biểu thị thấp nhất. Điều này chứng tỏ đất bị huy động ở mức cao vì vậy muốn có năng suất cỏ cao cần tăng lượng phân bón hàng năm, đồng thời cung cấp thêm độ ẩm cho đất. Vị trí lẫy mẫu đất ở nơi không có sư tác động của phân bón. Kết quả phân tích đất của chúng tôi được trình bầy trong bảng 4.6 Bảng 4.6: Hàm lƣợng các chất dinh dƣỡng trong đất ở khu vực nghiên cứu Tên mẫu Nitơ TS (%) K2O(%) P2O5(%) MO(%) pKkcl Mẫu đất 0,16 0,285 0,201 2,24 7,5 Từ bảng 4.6 ta thấy hàm lượng các chất trong đất là khá thấp đặc biệt là mùn, pH thuộc loại trung tính. Nếu không bón phân thì năng suất các giống cỏ sẽ không cao. 4.7. Năng suất cỏ tự nhiên trên đồi xã Đông Lỗ, huyện Hiệp Hoà Để đánh giá năng suất thảm cỏ trên đồi cỏ tự nhiên xã Đông Lỗ - nơi gia đình ông Sáu dùng làm bãi chăn. Trên đồi chăn thả chúng tôi đã lấy 4 ô mẫu, mỗ ô 1 m2, cắt sát đất lấy toàn bộ phần trên mặt đất về cỏ tươi phân theo nhóm (bảng 4.7), cân tươi sau đó sấy khô tyệt đối. Kết quả thu được trình bầy trong bảng 4.7. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 85 Bảng 4.7: Năng suất của các giống cỏ Hòa thảo (tháng 6/2009) TT Nhóm cây Khối lƣợng Tƣơi (g)  % VCK (%) 1 Hoà thảo 890.12 90,0 14.45 2 Thuộc thảo 80.41 8,1 16.17 3 Xa thảo 7.57 0,76 18.22 4 Họ Đậu 4.69 0,47 19.72 Tổng cộng 982,79 100 17,14 Từ kết quả bảng 4.7 ta thấy tổng khối lượng thực vật trên 1m2 đạt 982,79 gram tươi. Trong đó Hoà thảo đạt 890.12 gram chiếm 90% tổng số; cây Thuộc thảo đạt 80.41 gram chiếm 8,1% tổng số; Xa thảo và họ Đậu chiếm tỷ lệ rất thấp. Vật chất khô tổng số là 17,14%; Hoà thảo đạt 14,45% - một tỷ lệ thuộc loại thấp so với nhiều nơi vì đây là thảm cỏ dưới rừng keo đã khép tán. Thảm cỏ đạt năng suất khá cao vì gia đình ông Sáu đã bỏ không chăn nuôi được 5 tháng nên thảm cỏ đã đạt mức tối đa sinh khối. Với năng suất này biết khai thác hợp lý và có thức ăn bổ sung kkhi cấn thì 1ha có thể nuôi được 1 bò thịt. 4.8. Thảm cỏ tự nhiên ở đồi xã Đông Lỗ, huyện Hiệp Hoà Để nghiên cứu về thành phần loài và dạng sống của thảm cỏ tự nhiên tại chân đồi dưới rừng keo đã khép tán mà nhiều gia đình ở Đông Lỗ thường dùng để chăn thả gia súc, chúng tôi tiến hành điều tra ở 3 điểm nghiên vào thời gian tháng 5/2009: Đỉnh đồi (điểm nghiên cứu số1), chân đồi (điểm nghiên cứu số 2) và lưng đồi (điểm nghiên cứu số 3). Đồi cỏ rộng 19,0 ha. Kết quả nghiên cứu về thành phần loài và dạng sống tại 3 điểm ở các thảm cỏ tự nhiên được chúng tôi thống kê được 41 loài thuộc 13 họ (bảng 4.8). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 86 Những kí hiệu sử dụng khi thành lập danh lục 1. Dạng sống : Sử dụng ký hiệu kiểu dạng sống trong bảng từ số 1 đến số 18. STT Kiểu dạng sống 1 Cây gỗ 2 Cây bụi 3 Cây bụi thân bò 4 Cây bụi nhỏ 5 Cây bụi nhỏ thân bò 6 Cây nửa bụi 7 Cây thảo lâu năm có hệ rễ cái 8 Cây có chồi mọc từ rễ 9 Cây thảo sống lâu năm có hệ rễ cái, có thân rễ ngắn 10 Cây thảo có hệ rễ chùm, sống lâu năm 11 Cây thảo có hệ rễ chùm, sống lâu năm, có thân bò 12 Cây thảo mọc thành búi thưa, sống lâu năm 13 Cây thảo mọc thành búi dày, sống lâu năm 14 Cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài 15 Cây thảo sống lâu năm có thân rễ dài và thân bò 16 Cây thảo một năm có rễ cái 17 Cây thảo một năm có hệ rễ cái, có thân bò 18 Cây thảo một năm có hệ rễ chùm 2. Giá trị chăn thả : T0 - Tốt ; TB - trung bình ; Ke – Kém ; H0 – không có giá trị chăn thả ; Đ- độc hại với gia súc . 3. Nhóm sinh thái : Dùng kí hiệu : A- Ẩm sinh ; T- Trung sinh ; T-H : Trung sinh- Hạn sinh ; H-T : Hạn sinh - Trung sinh ; H - Hạn sinh . Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 87 Bảng 4.8 : Thành phần loài tại các điểm nghiên cứu tại xã Đông Lỗ TT Tên khoa học Tên địa phƣơng Điểm NC số DS Nhóm sinh thái và giá trị chăn thả 1 2 3 1 2 3 4 5 6 7 8 LYCOPODIOPHYTA (1) Lycopodiaceae HỌ THÔNG ĐẤT 1 Lycopodiella cernua(L.)Pic.Ser. Thông đất + + + 5 T-H,H0 2 L.clavatum L. Thông đá + 5 T, H0 ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONEAE (2) Asteraceae HỌ CÖC 1 Ageratum conyzoides L. Cỏ cứt lợn + 16 T, To 2 Aster ageratoides Turez Cúc sao + + + 6 T,H0 3 Artemisia japonica Thunb Ngải cứu dại + + 16 T-H,H0 4 Chromolaena odorata(L) R.King & H.Robins Cỏ lào + + + 6 T-H,H0 5 Elephantopus scaber L. Cúc chỉ thiên + + + 10 T-H,H0 6 Xanthium inaequilaterum DC Ké đầu ngựa + + 16 T, H0 (3) Boraginaceae HỌ VÕI VOI 1 Heliotropium indicum L Vòi voi + + 16 T,H0 (4) Caesalpiniaceae HỌ VANG 1 Bauhinia alba Ham Móng bò + + + 3 T-H,H0 (5) Commelinaceae HỌ THÀI LẦI 1 Commelina communis L. Thài lài + + 11 T, H0 (6) Convolvulaceae HỌ KHOAI LANG 1 Ipomoea Chrysoides (Ker)Ham Bìm bìm + 3 T, H0 (7) Euphorbiaceae HỌ THẦU DẦU 1 Breynia fruticosa(L.)Hook.f. Bồ cu vẽ + + + 2 T-H,H0 2 Euphorbia thymyfolia)L.)Poit Cỏ sữa lá nhỏ + + 7 T, H0 3 Phyllanthung uriculata L. Chó đẻ + + + 4 T, H0 (8) Fabaceae HỌ ĐẬU 1 Dunbaria podocarpa kutz Đậu dại + + 11 T, T0 2 Uraria lagopodiodes DC. Đậu ba lá + + 16 T, T0 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 88 2 Urene lobata L Ké hoa đào + 6 T-H,Ho (12) Melastomaceae HỌ MUA 1 Melastoma sanguineum Sims Mua đồi + + + 2 H, H0 2 Melastoma septemnervium Lour Mua đất + + + 4 T-H,H0 (9) Meliaceae HỌ XOAN 1 Melia azedarach L. Xoan + 1 T-H,H0 (10) Mimosaceae HỌ TRINH NỮ 1 Acacia mangium Willd Keo tai tượng + + + 1 T-H,Ho (11) Myrtaceae HỌ SIM 1 Baeckea frutescens L. Chổi sể + + + 4 H, H0 2 Psidium guyava L. Ổi + + + 1 T-H,H0 3 Rhodomyrtus tomentosa (sit) Hassk Sim + + + 2 H, H0 Monocotyledoneae (12) Cyperaceae HỌ CÓI 1 Cyeras esculentus L. Củ gấu + + + 10 T, Ke 2 Scleria tokinensis Klarke Cói ba gân ráp + + + 10 T, Ke 3 Fimbristylis annua Cỏ lông lợn + 10 T-H,Ke (13) Poaceae HỌ LÖA 1 Acroceras munroanum(Bel)Henry Cỏ lá tre + + 10 T-H,T0 2 Apluda varia var. mutica H Cỏ hoa tre + 15 T, T0 3 Arundinella bengalensis (spring) Cỏ xương cá + 14 H-T,T0 4 Chrysopogon aciculatus Trin Cỏ may + + + 15 T-H,T0 5 Cynodon dactylon Cỏ gà + 18 T-H,T0 6 Digitaria abludens(Roem ex.Sth) Cỏ chân nhện + + 12 T-H,T0 7 Echinochloa colona (L) Link Cỏ lồng vực + + + 12 T, T0 8 Eleusine indica(L) Gaertn Cỏ mần trầu + + + 10 T, T0 9 Paspalum conjugatum Berg Cỏ mật + + + 15 T, T0 10 P.scrobiculatum L. Cỏ đắng + + + 12 T-H,TB 11 Phragmites karka (Retz) Trin Sậy + 13 A,TB 12 Saccharum arundinaceum Retz Lau + + 13 H, TB 13 Coelorachis striata (Stend) A.Cam Cỏ Thừng + + + 13 T,To Tổng số loài 28 27 38 Tổng số loài mà gia súc ăn 11 10 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 89 * Điểm nghiên cứu số 1 Điểm nghiên cứu số 1 là đỉnh đồi, có độ cao so với mặt nước biển là 180m, thảm cỏ ở đây cao khoảng 2- 4cm, trong thảm cỏ có một số cây gỗ nhỏ và cây bụi. Tại điểm nghiên cứu này chúng tôi đã thống kê được 28 loài khác nhau thuộc 9 họ (bảng 4.8). Trong số đó họ có số lượng loài cao nhất là họ Lúa (Poaceae) có 9 loài chiếm 32,1% tổng số loài trong điểm nghiên cứu, thường gặp các loài: Cỏ lá tre (Acroceras munroanum(Bel) Henry), Cỏ may (Chrysopogon aciculatus Trin), Cỏ chân nhện (Digitaria abludens(Roem ex.Sth)), Cỏ lồng vực (Echinochloa colona (L) Link), Cỏ mần trầu (Eleusine indica(L) Gaertn), Cỏ mật (Paspalum conjugatum Berg), Cỏ đắng (P.scrobiculatum L.), Lau (Saccharum arundinaceum Retz), Cỏ Thừng (Coelorachis striata (Stend) A.Cam). Họ Thầu Dầu (Euphorbiaceae) có 3 loài chiếm 10,7% tổng số loài trong điểm nghiên cứu, thường gặp các loài Chó đẻ (Ph. uriculata L.), Bồ cu vẽ (Breynia fruticosa(L.)Hook.f.). Họ Cúc (Asteraceae) có 4 loài chiếm 14,3% tổng số loài trong điểm nghiên cứu, thường gặp các loài Cúc sao (Aster ageratoides Turez). Họ Sim (Myrtaceae) thường gặp các loài Chổi sể (Baeckea frutescens L.), Ổi (Psidium guyava), Sim (Rhodomyrtus tomentosa (sit) Hassk), họ trên có 3 loài chiếm 10,7% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Họ Cói (Cyperaceae) có 2 loài, thường gặp các loài U du thân ngắn (Cyperus brevicaulis), Cói ba gân ráp (Scleria tokinensis Klarke). Họ Mua (Melastomaceae) có 2 loài thường gặp các loài là Mua đồi (Melastoma sanguineum Sims), Mua đất (Melastoma septemnervium Lour). Nhóm các họ có 1 loài, bao gồm: Họ Vang (Caesalpiniaceae), thường gặp các loài là Móng bò (Bauhinia alba Ham), họ Họ Vòi Voi (Boraginaceae), chiếm 3,5% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 90  Qua nghiên cứu ở điểm số 1, chúng tôi nhận thấy họ có số lượng loài và cá thể nhiều nhất là họ Lúa (Poaceae), sau đó có là họ Cúc (Asteraceae)…trong đó cỏ May (Chrysopogon aciculatus Trin), cỏ Mật (Paspalum conjugatum Berg) là loài chiếm ưu thế. Trong 41 loài, chúng tôi xác định tỉ lệ các loài thuộc các nhóm sinh thái : Ẩm sinh: 0 loài (0%), Trung sinh: 12 loài(29,2%), Trung sinh-Hạn sinh: 12 loài (29,2%), Hạn sinh - Trung sinh: 0 loài (0%), Hạn sinh: 4 loài (9,7%). Như vậy, trong điểm nghiên cứu số 1, đa số các loài là thuộc nhóm sinh thái là trung sinh, trung sinh - hạn sinh, trong đồng cỏ tỉ lệ các loài hạn sinh cũng khá nhiều, điều này chứng tỏ đồng cỏ đang thoái hoá ở giai đoạn 3 [9]. Ở điểm nghiên cứu này, có 11 loài mà gia súc ăn (chiếm 26,8%) nhưng do kích thước cơ thể ngắn cho nên năng suất chất xanh trên 1m2 rất thấp. * Điểm nghiên cứu số 2 Điểm nghiên cứu số 2 là chân đồi có độ cao so với mặt nước biển là 110m, thảm cỏ ở đây cũng có độ cao 2- 4cm, chúng tôi đã thu thập được 27 loài khác nhau thuộc 12 họ (bảng 4.8). Họ Lúa (Poaceae) có 6 loài chiếm 22,2% tổng số loài trong điểm nghiên cứu thường gặp các loài Cỏ may (Chrysopogon aciculatus Trin), Cỏ lồng vực (Echinochloa colona (L) Link), Cỏ mần trầu (Eleusine indica(L) Gaertn), Cỏ mật (Paspalum conjugatum Berg), Cỏ đắng (P.scrobiculatum L.). Họ Thầu Dầu (Euphorbiaceae) có 5 loài chiếm 18,5% tổng số loài trong điểm nghiên cứu thường gặp các loài Bồ cu vẽ (Breynia fruticosa (L.) Hook.f.), Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymyfolia (L.) Poit), Chó đẻ (Ph. uriculata L.). Họ Cúc (Asteraceae) có 4 loài chiếm 13,33% tổng số loài trong điểm nghiên cứu, thường gặp các loài như Cúc sao (Aster ageratoides Turez), Cỏ lào (Chromolaena odorata (L)R.King&H.Ro, Cúc chỉ thiên (Elephantopus scaber L.), Ngải cứu dại (Artemisia japonica Thunb). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 91 Họ Sim (Myrtaceae) có 3 loài thường gặp các loài là Chổi sể (Baeckea frutescens L.), Ổi (Psidium guyava), Sim (Rhodomyrtus tomentosa (sit) Hassk). Mỗi họ trên có 3 loài chiếm 11,1% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Họ Cói (Cyperaceae) có 2 loài thường gặp các loài là U du thân ngắn (Cyperus brevicaulis), Củ gấu (C. esculentus L.), Cói ba gân ráp (Scleria tokinensis Klarke). Họ Đậu (Fabaceae) có 2 loài thường gặp các loài Đậu dại (Dunbaria podocarpa kutz), Đậu ba lá (U.lagopodiodes DC). Họ Mua (Melastomaceae) thường gặp các loài Mua đồi (Melastoma sanguineum Sims), Mua đất (Melastoma septemnervium Lour). Mỗi họ trên có 2 loài chiếm 7,4% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Còn lại các họ Thông đất (Lycopodiaceae), họ Họ Vòi Voi (Boraginaceae), họVang (Caesalpiniceae), họ Thài lài (Commelinaceae. Mỗi họ trên có 1 loài, chiếm 3,7% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Thường gặp các loài Thông đất (Lycopodiella cernua(L.) Pic.Ser.), Vòi voi (Heliotropium indicum L), Móng bò (Bauhinia alba Ham), Thài lài (Commelina communis L).  Số lượng họ và thành phần loài trong điểm số 2 gần giống ở điểm số 1. Trong đó, có số lượng loài nhiều nhất là họ Lúa (Poaceae), họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Trong 27 loài, chúng tôi xác định tỉ lệ các loài thuộc các nhóm sinh thái: Ẩm sinh : 0 loài (0%), Trung sinh : 13 loài(48,1%), Trung sinh - Hạn sinh: 11 loài(40,1%), Hạn sinh - Trung sinh: 0 loài (0%), Hạn sinh: 3 loài (11,1%). Như vậy, trong điểm nghiên cứu số 2, đa số các loài là thuộc nhóm sinh thái là trung sinh, trung sinh - hạn sinh, các loài hạn sinh chiếm tỉ lệ khá nhiều, đồng cỏ đang ở giai đoạn thoái hoá thứ 3 [9]. Ở điểm nghiên cứu này, có 10 loài mà gia súc ăn (chiếm 37,0%), các loài cây hoà thảo mà gia súc ăn thì không phát triển được và có năng suất rất thấp, những loài cây mà gia súc không ăn phát triển mạnh và đang dần chiếm ưu thế như Mua đất (Melastoma septemnervium Lour), Sim (Rhodomyrtus tomentosa (sit)Hassk). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 92 * Điểm nghiên cứu số 3 Điểm nghiên cứu số 3 thuộc lưng đồi , có độ cao so với mặt nước biển là 150m, trước kia đây là rừng tự nhiên, do chặt phá rừng thời gian dài nên trở thành đồi cỏ xen lẫn cây gỗ nhỏ và cây bụi. Tại điểm nghiên cứu này chúng tôi thu được 38 loài khác nhau thuộc 12 họ (bảng 4.8). Họ Lúa (Poaceae) có 13 loài chiếm 34,2% tổng số loài trong điểm nghiên cứu, thường gặp các loài Cỏ lá tre (Acroceras munroanum (Bel) Henry), Cỏ hoa tre (Apluda varia var mutica H), Cỏ xương cá (Arundinella bengalensis (spring)), Cỏ may (Chrysopogon aciculatus Trin), Cỏ gà (Cynodon dactylon), Cỏ chân nhện (Digitaria abludens(Roem ex.Sth), Cỏ lồng vực (Echinochloa colona (L) Link), Cỏ mần trầu (Eleusine indica(L) Gaertn), Cỏ mật (Paspalum conjugatum Berg), Cỏ đắng (P.scrobiculatum L.), Lau (Saccharum arundinaceum Retz), Sậy (Phragmite karka (Retz) Trin). Họ có 6 loài, bao gồm: Họ Cúc (Asteraceae), thường gặp các loài Cỏ cứt lợn (Ageratum conyzoides L), Cúc sao (Aster ageratoides Turez), Cỏ lào (Chromolaena odorata(L)R.King&H.Robins), Cúc chỉ thiên (Elephantopus scaber L.), Rau má (Centella asiatica), Ké đầu ngựa (Xanthium inaequilaterum DC). Nhóm họ có 3 loài, bao gồm Họ Cói (Cyperaceae) thường gặp các loài Củ gấu (C.esculentus L.), Cỏ lông lợn (Fimbristylis annua). Họ Sim (Myrtaceae) thường gặp các loài Chổi sể (Baeckea frutescens L.), Ổi (Psidium guyava), Sim (Rhodomyrtus tomentosa(sit)Hassk). Mỗi họ trên có 3 loài chiếm 7,9% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Nhóm họ có 2 loài, bao gồm: Họ Thầu Dầu (Euphorbiaceae), thường gặp các loài Bồ cu vẽ (Breynia fruticosa(L.)Hook.f.),Chó đẻ (Ph. uriculata L.). Họ Đậu (Fabaceae) thường gặp là Đậu dại (Dunbaria podocarpa kutz). Họ Thông đất (Lycopodiaceae) thường gặp các loài Thông đất (Lycopodiella Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 93 cernua(L.)Pic.Ser.), Họ Mua (Melastomaceae) thường gặp các loài Mua đồi (Melastoma sanguineum Sims), Mua đất (Melastoma septemnervium Lour). Mỗi họ trên có 2 loài chiếm 5,2% tổng số loài trong điểm nghiên cứu . Còn lại các Họ Vang (Caesalpiniceae) thường gặp các loài Móng bò (Bauhinia alba Ham), Thài lài (Commelinaceae), Họ Khoai lang (Convolvulaceae), Họ Ban (Hypericaceae), Họ Xoan (Meliaceae), Họ Trinh nữ (Mimosaceae) đều chỉ có 1 loài, mỗi loài chiếm tỉ lệ 2,6% tổng số loài trong điểm nghiên cứu. Thường gặp các loài Thài lài (Commelina communis L.), Bìm bìm (Ipomoea Chrysoides (Ker)Ham), Xoan (Melia azedarach L.), Keo tai tượng (Acacia mangium Willd).  Trong 3 điểm nghiên cứu về đồng cỏ thì điểm số 3 có số lượng họ và loài lớn nhất . Họ Lúa (Poaceae) vẫn chiếm tỉ lệ lớn nhất . Trong 38 loài ,thì tỉ lệ các loài thuộc các nhóm sinh thái là: Ẩm sinh: 1 loài (2,6%), Trung sinh: 15 loài (39,5%), Trung sinh-Hạn sinh: 17oài (44,7%), Hạn sinh - Trung sinh: 1 loài (2,6%), Hạn sinh: 4 loài (10,5%). Như vậy, trong điểm nghiên cứu số 3, đa số các loài là thuộc nhóm sinh thái trung sinh, trung sinh - hạn sinh, các loài thuộc nhóm hạn sinh chiếm tỉ lệ cũng khá cao nên đồng cỏ đang ở giai đoạn thoái hoá thứ 3[9]. Ở điểm nghiên cứu này, có 18 loài mà gia súc ăn (chiếm 47,4%), những loài cây mà gia súc không ăn phát triển mạnh và đang dần chiếm ưu thế. Qua điều tra nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do chăn thả gia súc liên tục mà không có các biện pháp bảo vệ đồng cỏ và phát triển đồng cỏ. Qua các điểm nghiên cứu về thành phần loài thực vật trong đồng cỏ tự nhiên, chúng tôi có một số nhận xét sau : 1. Qua nghiên cứu các điểm ta thấy số lượng loài cao nhất là điểm số 3 (38 loài), thấp hơn là điểm số 1 (28 loài) và sau đó là điểm số 2 (27 loài). Thành phần loài càng phức tạp, số lượng họ và loài tăng lên, nhưng số lượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 94 cá thể của các loài thuộc các họ thì lại giảm. Tại điểm nghiên cứu số 1 và 2 ta thấy các loài họ hoà thảo chiếm ưa thế về số lượng và độ phủ do mức độ chăn thả cao nên đồng cỏ ở đây giảm chiều cao và độ phủ giảm, đất bị đốt nóng, bị nén chặt. Trên đồng cỏ xuất hiện chủ yếu là những cây ưa sáng, chịu sự dẫm đạp của gia súc như Cỏ May (Chrysopogon aciculatus Trin), Cỏ Đắng (P.scrobiculatum L.), Cỏ Mần trầu (Eleusine indica(L) Gaertn) và chúng có năng suất thấp. Số lượng các loại cây bụi như Mua (Melastoma sanguineum Sims), Sim (Rhodomyrtus tomentosa(sit) Hassk) tăng dần, có nơi chiếm ưu thế tuyệt đối. 2. Trong 3 điểm nghiên cứu, phần lớn thực vật đều là các loài thuộc nhóm sinh thái trung sinh, trung sinh - hạn sinh. Qua điều tra thực trạng chăn thả đại gia súc của người dân trong xã và đánh giá tỉ lệ cây bụi ở ở 3 điểm nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy điểm số 3 bị chăn thả nhiều nhất và mức độ thoái hoá đồng cỏ là nặng nề nhất, sau đó là điểm số 1, thấp nhất là điểm số 2. Như vậy mức độ thoái hoá tỉ lệ thuận với mức độ chăn thả gia súc.Tại điểm nghiên cứu số 3, số họ và thành phần loài là cao nhất nhưng số lượng cá thể thuộc các loài lại giảm dần và nhất là họ Hoà thảo. 4.9. Hiệu quả mô hình chăn nuôi bò Bò là loai động vật nhai lại, có dạ dầy bốn túi, có khả năng tiêu hoá và sử dụng nhiều loại thức ăn. Nhìn chung, thức ăn dùng nuôi bò đều rẻ tiền, dễ kiếm, đa dạng hơn so với thức ăn nuôi lợn và gia cầm. Để đánh giá quan hệ cơ cấu thức ăn với hiệu quả mô hình kinh doanh của từng gia đình, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ở một số gia đình thuộc hai mô hình khác nhau. 4.9.1. Hiệu quả mô hình chăn nuôi bò sữa Gia đình ông Lê Xuân Quý (Bắc Ninh): trong năm 2008 có: 7 bò vắt sữa; 3 bò cạn; 2 bê. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 95 Bò sữa nhà ông nuôi nhốt hoàn toàn. Chuồng bò làm ở nơi cao ráo, thoáng mát, sạch sẽ. Chuồng được chia ô để nhốt riêng từng con, mỗi ô chiều rộng 1,5m, nền chuồng cao ráo, thoát nước, máng ăn máng uống bố trí nơi thích hợp cho bò ăn dễ dàng, không bị dính phân, nước tiểu vào thức ăn, nước uống,sau chuồng có rãnh thoát nước. Nuôi dưỡng chăm sóc: Bò sữa gia đình ông được cung cấp thức ăn đầy đủ để bảo đảm sức khoẻ và khả năng sản xuất cho nên trong thành phần thức ăn luôn đầy đủ và cân đối các chất dinh dưỡng thiết yếu. Ông tận dụng chính nguồn phân bò thải ra để bón cho 5 sào cỏ ven đê quanh năm xanh tốt nên không phải lo nguồn thức ăn xanh cho bò. Bò được ông cho ăn hàng ngày rất khoa học theo đúng khẩu phần.  Quan hệ thức ăn và sữa từng ngày của hộ gia đình ông Quý Khẩu phần ăn bình quân/ngày/con (kg) thể hiện ở bảng 4.9 Bảng 4.9: Khẩu phần ăn bình quân/ngày/con (kg) ngày 10.12.2008 Thức ăn (kg) Đối tƣợng Nghô (bột) Bã bia Đậu tƣơng (đã sấy) Đậu xanh Khoáng Cỏ Nhóm bò sữa (7con) 6,0 6,0 0,5 1,0 0,1 60 Nhóm bò cạn sữa (3 con) 3,0 0 0 0 0,1 30 Bê (2 con) 1,5 0 0 0 0 20 Tổng (đồng/ngày/12con) 243000 42000 45500 31500 30000 137500 (Giá thức ăn trên thị trường: cám: 4000 đồng/kg; nghô (bột) :4500 đồng/kg; bã bia: 1000 đồng/kg; đậu tương: 13000 đồng/kg; đậu xanh : 4500đồng/kg; khoáng: 15000gđồng/kg; cỏ trồng: 250 đồng/kg) Về mặt giá trị năng lượng với bò sữa mỗi ngày nhận được từ thức ăn khoảng 19 đơn vị thức ăn (nghô 7 đơn vị + bã bia 1,2 đơn vị + đậu đỗ 2 đơn vị + cỏ 10 đơn vị , với cỏ trung bình lấy 6 kg = 1 đơn vị cho cả hai loại cả cỏ Voi và cỏ Thừng, khi bò ăn do rơi vãi có thể chỉ nhận được 9 đơn vị từ cỏ). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 96 Như vậy: Tổng chi phí của cả đàn bò (12 con) trong một ngày : 529.500đ. - Nhóm cho sữa (7 con): Năng suất sữa bình quân: 17,10 kg/con/ngày (ngày 10.12.2008); với giá sữa trên thị trường là 6500đ/kg  chưa trừ chi phí tổng thu của cả đàn bò trong ngày: 778.050 đ. Trừ toàn bộ chi phí thì 1 ngày với 12 con bò như trên cũng thu được 248.550đ  1 tháng thu được 7.456.500đ  1 năm thu nhập được 89.478.000đ (thu thêm gần 40 triệu nữa vì cỏ gia đình tự trồng được 160 tấn / năm còn thiếu khoảng 40 tấn cỏ đã cho ăn thêm rơm, thân lá nghô già và cỏ tự nhiên).Thu nhập nhà ông Quý cao gấp nhiều lần so với thu nhập bình quân của người dân địa phương. 4.9.2. Hiệu quả mô hình chăn nuôi bò thịt Gia đình ông Sáu (Hiệp hoà, Bắc giang): Nuôi bò thịt từ khoảng tháng 11.2006 nuôi theo phương thức bán chăn thả, lúc đầu là 24 con toàn là bò cái sinh sản với giá khoảng 4 triệu đồng/con, tổng vốn lúc đầu khoảng 96 triệu đồng; Đến cuối 2008 đẻ 8 con, bán bò con với giá 4 triệu đồng (đẻ con nào bán con đó); Đến tháng 1.2009 ông bán hết cả đàn bò thịt tổng tiền là 176 triệu đồng (trong đó có cả 8 con bê đã bán). Như vậy với thời gian nuôi là 26 tháng, chưa trừ chi phí ông lãi khoảng 80 triệu - mỗi tháng ông thu khoảng 3.000.000đ, một năm thu 36 triệu đồng. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết khẩu phần ăn hàng ngày của đàn bò thịt nhà ông như sau: Bảng 4.10. Khẩu phần ăn bình quân/ngày/con (kg) Loại thức ăn Cỏ tự nhiên Cỏ trồng Cám gạo Khối lượng (kg) 7- 8 5 – 6 2 Gia đình ông Sáu chỉ tận dụng nguồn thức ăn rất đơn giản, chủ yếu tận dụng cỏ tự nhiên có sẵn, trồng khoảng 0,25 ha cỏ Voi. Với năng suất khoảng 200 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 97 tấn/ha/năm thì cỏ trồng của gia đình ông chỉ đủ cho 1 con/ngày là 6kg cỏ tươi, cỏ tư nhiên năng suất thấp nên cũng chỉ đủ cung cấp 7-8 kg/con/ngày. Mua cám mỗi ngày cần 48 kg (mỗi kg là 4000đ).Trong 26 tháng ông Sáu phải dùng 37.440kg cám, tổng chi là 149.760.000đ, nó lớn hơn rất nhiều số tiền bán bò. Ở mô hình này ông đã phải bù 69.760.000đ chưa tính công chăn nuôi của gia đình. Nguyên nhân thất bại là do không có sự chuẩn bị đầy đủ về khâu thức ăn, không đầu tư thâm canh đúng mức nên thu nhập của cả đàn bò còn bị hạn chế nhiều. So sánh 2 mô hình trên ta thấy: Mô hình của gia đình ông Quý (Cảnh Hưng) nuôi bò sữa về khâu thức ăn đã có sự chuẩn bị khá tốt, chủ động trồng cỏ đạt yêu cầu 80% của cả năm, còn lại 20% là thức ăn bổ sung từ phụ phẩm nông nghiệp, cỏ tự nhiên. Ông Quý có đầu tư ban đầu tốt, có hiểu biết về chăn nuôi bò sữa, thực thi theo đúng mô hình kinh doanh nên hiệu quả thu được từ mô hình khá cao, hiệu quả thu được từ 1ha đất nông nghiệp cũng thuộc loại cao (0,8 ha thu được 50 triệu/ năm). Mô hình chăn nuôi bà thịt của gia đình ông Sáu (Hiệp Hoà) vẫn theo kiểu tư duy cũ. Kiểu làm ăn này vẫn gặp ở nhiều nơi đó là chăn nuôi theo lối chăn thả tự nhiên, tận dụng thảm cỏ tự nhiên mà không tính toán, không quy hoạch, có trồng một ít cỏ gọi là có sự chuẩn bị, có cho ăn thêm cám nhưng không có sự tính toán vì thế hiệu quả chăn nuôi rất kém, phải bù lỗ tới 70 triệu đồng, tổn thất này là do thiếu kiến thức, thiếu kinh nghiệm trong chăn nuôi bò. Từ kết quả của mô hình ông Quý chúng ta thấy nếu có kiến thức, có kinh nghiệm và có sự tính toán đầy đủ thì nên dành một phần đất trồng nghô, trồng lúa hat trồng mầu hiệu quả thấp sang trồng cỏ phục vụ cho chăn nuôi. Nếu trồng cỏ thâm canh chăn nuôi thì với trâu bò sinh sản cần 3 sào/con/năm, nếu mỗi năm đẻ được 1 con thì có thể thu được từ 3,0-3,5 triệu đồng tuỳ theo bê đẻ ra là bê đực hay bê cái. Nếu nuôi trâu bò thịt thì với tăng trọng 80- 90kg/năm cũng thu được khoảng 2,5-3,0 triệu đồng. Như vậy có thể thu được Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 98 1.000.000 đồng/sào/năm. Nếu nuôi bò sữa cần 4 sào cỏ/con, với chu kỳ 1 năm trung bình 3,5 tấn sữa, giá sữa bình quân 7.000 đ/kg thì có doanh thu gần 6 triệu đồng/năm/sào rõ ràng lãi suất rất cao. Trồng cỏ chăn nuôi gần như không phải đầu tư gì ngoài công lao động. Phân trâu bò dùng bón ngay cho đồng cỏ. Trồng cỏ không đòi hỏi kỹ thuật và chăm bón cao. Các giống cỏ như cỏ Voi, Ghinê, Păngola, cỏ Ruzi... thích nghi cao cả trên những vùng đất nghèo. Cỏ giống thường 2 năm thay một lần dùng luôn hom hoặc hạt cỏ đang trồng thay thế. Sau mỗi lứa thu hoạch mới phải chăm bón một lần. Cỏ phát triển mạnh vào mùa mưa, đối với các loại cỏ thân bò có thể phơi khô, các loại cây thân đứng có thể ủ chua làm thức ăn dự trữ quanh năm. Tóm lại, muốn phát triển chăn nuôi gia súc ăn cỏ thì điều kiện tiên quyết là phải phát triển mạnh đồng cỏ. Cần có sự chuyển đổi mạnh mẽ trong nhận thức của người chăn nuôi và chỉ đạo của các cấp ngành nông nghiệp. Các vùng trung du, đồi gò cần bỏ hẳn trồng sắn, trồng rừng kém hiệu quả sang trồng cỏ; các vùng đồng bằng cần chuyển đổi, dồn điền, đổi thửa…để trồng cỏ; có chính sách khuyến khích thích đáng đẩy mạnh đồng cỏ để phát triển chăn nuôi gia súc. 4.10. Kết luận và đề nghị Kết luận - Ngoài một số giống cỏ năng suất cao như cỏ Voi mà người chăn nuôi bò đã trồng tương đối phổ biến, thì việc phát hiện và nhân rộng thêm 2 giống cỏ bản địa (cỏ Thừng, cỏ Sậy) góp phần làm phong phú nguồn thức ăn thô xanh, bảo đảm đầy đủ dinh dưỡng trong khẩu phần ăn hàng ngày, tạo điều kiện cho bò sinh trưởng, phát triển tốt, cho năng suất, chất lượng cao. Hơn nữa, việc phát triển các giống cỏ bản địa còn giải quyết được vấn đề khan hiếm nguồn thức ăn xanh cho gia súc trong mùa khô, tạo thuận lợi cho nông dân mở rộng quy mô chăn nuôi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 99 - Cỏ Thừng là loài cỏ có nhiều ưu điểm: Năng suất cao, chất lượng tốt, thân mềm, lượng vật chất khô trong cỏ cao, gia súc thích ăn, dễ trồng, thích nghi với khí hậu và thổ nhưỡng của nhiều địa phương, nên trồng phổ biến phục vụ cho chăn nuôi. - Xã Cảnh Hưng là xã có nhiều mô hình điểm về chăn nuôi bò sữa, tập đoàn cây thức ăn khá phong phú, nhiều giống có năng suất cao nhưng chưa thực sự sử dụng triệt để nhằm tăng năng suất cỏ trên m2 đất trồng. Muốn vậy cần xây dựng mô hình thức ăn thích hợp cho vùng đất, khí hậu và loài gia súc. - Mô hình chăn nuôi hộ gia đình ông Quý đảm bảo phát triển bền vững, không gây suy thoái môi trường, có thể nâng cao thu nhập bình quân cho các hộ gia đình lên gấp nhiều lần nếu biết đầu tư đúng hướng. Có thể nói, chăn nuôi bò sữa là nghành kinh doanh! Do đó các hộ nông dân cần phải sáng suốt lựa chọn giải pháp phù hợp với điều kiện cụ thể của mình. Muốn có thu nhập cao, các hộ chăn nuôi phải hạ được giá thành sản xuất; cụ thể hạ chi phí thức ăn bằng cách cung cấp cỏ chất lượng cao và giảm lượng thức ăn tinh trong khẩu phần. Đề nghị 1. Mỗi vùng sinh thái cần nghiên cứu xây dựng một tổ hợp loài thích hợp, có năng xuất cao và chất lượng tốt. Tổ hợp cỏ trồng này phải thoả mãn trong 60kg đạt 10 đơn vị thức ăn. 2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền làm thay đổi tập quán chăn nuôi của người dân, vận động người dân chăn nuôi đúng khoa học kỹ thuật. 3. Thường xuyên tập huấn chuyển giao kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi đại gia súc cho bà con. Mạnh dạn cải tạo đàn gia súc theo hướng sử dụng những giống cho năng suất cao, chất lượng tốt, hạn chế dần dùng các giống địa phương năng suất, chất lượng thấp. 4. Xây dựng thị trường tiêu thụ sản phẩm từ chăn nuôi gia súc để người nông dân yên tâm sản xuất. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 100 PHỤ LỤC Ruộng cỏ Voi của gia đình ông Quý Cỏ Thừng của gia đình ông Quý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 101 Đàn bò sữa của gia đình ông Quý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Ninh 1 0 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt [1]. Lê Văn An và Tôn Nữ Tiên Sa, Phát triển kỹ thuật cây thức ăn xanh với nông hộ, do ACIAR và CIAT xuất bản, ACIAR chuyên khảo số 93. [2]. Đoàn Ẩn, Võ Văn Trị (1976), Gây trồng và sử dụng một số giống cỏ năng suất cao, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. [3]. Báo Lao động (2005), số 59, “Tìm cỏ tốt cho nghề nuôi bò” [4]. Nguyễn Tiến Bân và cộng sự (2001, 2003, 2005), Danh lục các loài thực vật Việt Nam, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội. [5]. Lê Hòa Bình và các cộng sự (1992), Khảo sát năng suất cây thức ăn mới nhập nội ở một số vùng và ứng dụng trong hộ chăn nuôi, Công trình nghiên cứu KHKT chăn nuôi 1991 – 1992, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. [6]. Phạm Thị Trân Châu, Nguyễn Thị Hiền, Phùng Gia Tường (1997), Thực hành hoá sinh học, NXB Giáo dục, Hà Nội. [7]. Hoàng Chung (2004), Đồng cỏ vùng núi phía Bắc Việt Nam, NXB Nông Nghiệp, Hà Nội. [8]. Hoàng Chung (2006), Tập bài giảng đồng cỏ học, Tài liệu nội bộ của trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, tr6. [9]. Hoàng Chung (1980), Đồng cỏ vùng núi phía Bắc Việt Nam, Công trình nghiên cứu khoa học - Trường đại học sư phạm Việt Bắc. [10]. Lê Ngọc Công, Hoàng Chung (1997), Nghiên cứu cấu trúc một số mô hình phục hồi rừng trên savan cây bụi ở Bắc Thái, Tạp chí khoa học và công nghệ đại học Thái Nguyên, số 2. [11]. V. Davies (1960), Quá trình phát triển của kỹ thuật nghiên cứu đồng cỏ. Đồng cỏ nhiệt đới, tập 1, NXB Khoa học, Hà Nội. [12]. Thái Đình Dũng, Đặng Đình Liệu (1979), Đồng cỏ nhiệt đới, NXB Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 104 [13] Dương Quốc Dũng, Nguyễn Ngọc Hà, Bùi Văn Chính, Trần Trọng Thêm, Lê Văn Ngọc, Hoàng Thị Lảng, Lê Văn Chung. Nghiên cứu khả năng nhân giỗng hữu tính cỏ ruzi và phát trển chúng vào sản xuất ở một số tỉnh miền bắc và Miền Trung Việt Nam, Báo cáo khoa học chăn nuôi - thú y, 1999. [14]. Nguyễn Ngọc Hà, Lê Hòa Bình, Bùi Xuân An, Ngô Văn Mận (1985), Kết quả nghiên cứu tuyển chọn tập đoàn cỏ nhập nội, NXB Khoa học và kỹ thuật nông nghiệp tháng 8, tr.347 [15]. Nguyễn Thế Hưng, Hoàng Chung (1995). Thành phần loài và dạng sống thực vật trong loại hình sinh vật vùng đồi Quảng Ninh, Thông báo khoa học trường đại học sư phạm Việt Bắc, số 3. [16]. Phạm Hoàng Hộ (1993), Cây cỏ thường thấy ở Việt Nam, Montreal. [17]. Điền Văn Hưng (1974), Cây thức ăn gia súc miền Bắc Việt Nam, NXB Nông thôn. In lần thứ 2. [18]. Lê Khả Kế và các tác giả (1969, 1975), Cây cỏ thường thấy ở Việt Nam, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 6 tập. [19]. Phan Thị Phần, Lê Hòa Bình và các cộng sự (1999), Tính năng sản xuất và một số biện pháp kỹ thuật tăng năng suất chất xanh và hạt của cỏ Ghinê TD 58, Báo cáo khoa học phần thức ăn và dinh dưỡng vật nuôi, trình bày tại hội đồng khoa học Bộ NN & PTNT, 28-30 tháng 6/1999. [20]. Nguyễn Văn Quang (2002), Đánh giá khả năng sản suất và nghiên cứu biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất một số giống cỏ hòa thảo nhập nội là thức ăn cho gia súc tại Bá Vân – Thái Nguyên. Luận văn thạc sỹ trường Đại học Nông Lâm-Thái Nguyên. [21]. Dr.Sochadji (1994), Phát triển chăn nuôi ở Inđonêxia, Trình bày tại Hà Nội lần thứ 3 của chương trình giống cỏ ở Đông Nam Á. [22]. Tiêu chuẩn Việt Nam 4326 – 1986. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 105 [23]. Tiêu chuẩn Việt Nam 4329 – 1993. [24] Hoàng Chung, Giàng Thị Hương. Tập đoàn cây cỏ trồng làm thức ăn gia súc tỉnh Sơn La, năng suất chất lượng và khả năng khai thác. Tạp trí Nông nghiệp và PTNT số 19/2006. [25]. Thông tin khoa học kỹ thuật chăn nuôi (1998), số 4 năm thứ 29. [26]. Nguyễn Thiện (2004), Trồng cỏ nuôi bò sữa, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. [27]. Trịnh Văn Thịnh, Hoàng Phương, Nguyễn An Tường, Borget M., Boudet G., Cooper J.P., …(1974), Đồng cỏ và cây thức ăn gia súc nhiệt đới, tập 2, NXB Nông nghiệp, Hà nội. [28]. Viện chăn nuôi Quốc gia (2001), Thành phần và giá trị dinh dưỡng thức ăn gia súc – gia cầm Việt Nam, NXB Nông nghiệp. [29] Trương Tấn Khanh và CS. Nghiên cứu khảo nghiệm tập đoàn giống cây thức ăn gia súc nhiệt đới tại M' Drac Đaklak và phát triển các giống thích nghi trong sản xuất nông hộ. Báo cáo khoa học, Chăn nuôi thú y 1999, tr144 [30] Lục Văn Ngôn, so sánh năng suất và khả năng sống qua đông của một số giống cỏ nhập nội trên đất đồi Thái Nguyên (1970), tr177. [31]. Nguyễn Đình Ngỗi, Võ Văn Chi (1964). Sơ bộ điều tra thảm thực vật Savan trên một vùng đồi núi phía Nam Hữu Lũng (Lạng Sơn), Tập san sinh vật địa số 1. [32] Nông trường Ba Vì , kết quả nghiên cứu tuyển chọn tập đoàn cây hoà thảo nhập nội Nông trường Ba Vì. Thông tin khoa học kỹ thuật chăn nuôi, Viện Chăn nuôi, 2/1983, tr12-25. [33] Nguyễn Thị Thu Hồng, Nguyễn Ngọc Tấn, Đinh văn Cải, thí nghiệm trồng cỏ tại vùng khô hạn tỉnh Ninh Thuận. Tạp trí khoa học chăn nuôi 12/2006, tr23-26. [34] Lê Hoà Bình, Hồ Văn Núng (1987-1989), Viện Chăn nuôi 50 năm xây dựng và phát triển , NXB Nông Nghiệp, tr241 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 106 [35] Viện chăn nuôi Quốc Gia. Thành phần và giá trị dinh dưỡng thức ăn gia súc gia cầm Việt Nam, NXB Nông Nghiệp, 1995, tr48-70 [36]. Võ Văn Chi, Dương Đức Tiến (1976), Phân loại thực vật, NXB nông nghiệp, Hà Nội. [37]. Nguyễn Đăng Khôi, Dương Hữu Thời (1981), Nghiên cứu về cây thức ăn gia súc Việt Nam, NXB khoa học & KT, tập 2, tr.6 - 12. [38]. Quang Ngọ, Sinh Tặng (1976), Tập đoàn cây thức ăn gia súc Miền núi và Trung du Miền Bắc Việt Nam, NXB nông nghiệp, Hà Nội, tr.42-61. [39]. Schmithusen .J (1969). Đồng cỏ nhiệt đới, Nxb khoa học, Hà Nội, tập 1. tr 176-190. [40]. Nguyễn Văn Viết (2006), Tài nguyên nhiệt - ẩm và sự hình thành các vùng khí hậu Việt Nam. Tuyển tập báo cáo hội thảo khoa học lần thứ 10. Viện khoa học khí tượng thuỷ văn và môi trường. Tiếng nước ngoài [41]. Anon (2000), Yields and chemical composition of pasture species in lowland areas, Animal Nutrition Division, Department of livestock Development, Ministry of Agriculture and Cooperatives, pp 27. [42]. Animal Nutrition Division (2001), Intensive cultivation of Purple guinea for dairy cows in Petchaburi Province, Animal report in 2001, Depatment of livestock Development, Ministry of Agriculture and Cooperatives. [43]. Davies, J.G (1970), Pasture development in the sub-tropics, with special reference to Taiwan, Throp-Grassl, pp.4,7-16 [44]. R.J. Meilroy (1972), An introduction to tropical grassland Husbandry. Oxford University Press. Second edition, 1972 Pp 3 – 7. [45]. Middleton, C.H & Micosker, T.H. Makueni (1975), A new Guinea grass for north Queens-Land, Queensl, Agri.J, pp. 101, 351-355. [46]. Vieente-Chandler, J.Silva.S & Figarella (1959), The effect of nitrogen Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 107 fertilization and frequency of cutting on the Yield and composition of three tropical grasses, Agron.J, pp. 202 – 206. [47] T.Kanno và M.C.M. Macedo. On-farm trial for pasture establishment on wetland in the Brazilian savanas. JIRCAS Research highlights 2001. Tropical Grasslands (19999) Volume 33, p75-81. [48] John W. Miles, do valle, C.B; Rao, I.M; Euclides, V.P.B (2004).Genetic improvement of Brizantha. [49] Riveros, F. & Wilson, G.L (1970), Respnses of setaria sphacelata Desmodium intortum mix - ture to height and frequency of cutting, Proc, 11 th , Int, Grassl, Congr, Surfers Paradise, Australia, p666-668. [50] M.D. Hare, P.Booncharern, P. Tatsapong, K. Wongpichet, C. Kaekunya and K. Thummasaeng. Perform of para grass (Brachiaria multica) and Ubon paspalum (Paspalum atratum) on seasonlly wet soils in Thailand. Faculty of Agriculture, Ubon Ratchathani University, Ubon Ratchathani, Thailand [51]. Barnard, C. (1969), Herbage plant species, Aust, Herbage plant Registration Authority, Can – berra, CSIRO Aust, Divn of plant Tnd, pp. 23 – 35.