Luận văn Nhân tố chủ quan với việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường tỉnh Phú Thọ hiện nay

của dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc Mường nói riêng, không chỉ là sản phẩm của những cố gắng chủ quan, mà phụ thuộc trước hết vào trỡnh độ phát triển kinh tế và những hoàn cảnh lịch sử của địa phương. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa mục tiêu kinh tế với mục tiêu văn hóa là một vấn đề hết sức quan trọng trong sự nghiệp phát triển chung của cả tỉnh. Văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XVI đó đề ra mục tiêu tổng quát phát triển Kinh tế - Xó hội giai đoạn 2005 – 2010 là: Phát triển kinh tế đi đôi với giải quyết tốt các vấn đề xó hội, thực hiện tiến bộ, cụng bằng xó hội và bảo vệ mụi trường; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, đẩy lùi tai nạn, tệ nạn xó hội, giữ gỡn và phỏt huy bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ; thực hiện tốt cỏc chớnh sỏch xó hội, từng bước thu hẹp khoảng cách về thu nhập và mức sống giữa các vùng miền trong tỉnh. Gắn kết giữa phát triển kinh tế - xó hội với tăng cường công tác quốc phũng - an ninh, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xó hội [19, tr.60-61]. Với một tỉnh có nhiều khó khăn như Phú Thọ và một vùng Mường có điểm xuất phát kinh tế, trỡnh độ dân trí thấp, công cụ sản xuất thô sơ, năng suất lao động thấp, khả năng vận dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất có nhiều hạn chế. Việc phỏt huy vai trũ nhõn tố chủ quan trong phỏt triển mọi mặt của đời sống xó hội, nhằm giữ gin, phỏt huy bản sắc văn hóa Mường ở Phú Thọ cần tập trung giải quyết những vấn đề cơ bản sau đây: Thứ nhất, nõng cao vai trũ, trỏch nhiệm của cỏc chủ thể lónh đạo Đảng, Nhà nước và đoàn thể nhân dân trong vấn đề phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm, kết hợp với các ngành nghề thủ công, cơ khí nhỏ và dịch vụ. Để đạt được mục tiêu xóa đói, giảm nghèo cho vùng đồng bào dân tộc Mường ở Phú Thọ, thỡ trước hết các cấp ủy Đảng, chính quyền và đoàn thể nhân dân trong tỉnh, đặc biệt là đội ngũ cán bộ chủ chốt ở địa phương cần phải rà soát, điều chỉnh, bổ sung, quy hoạch chi tiết mô hỡnh kinh tế của vựng Mường. Tổng kết, đúc rút kinh nghiệm, tỡm nguyờn nhõn và cỏch khắc phục những hạn chế tốc độ phát triển kinh tế trong thời gian qua, trong tất cả các mặt: chất lượng, hiệu quả của sản xuất nông nghiệp, cơ giới hóa sản xuất, trong quản lý và thực hiện giao đất, giao rừng cho người lao động, trong việc gắn kết giữa sản xuất với chế biến và tiêu thụ sản phẩm, trong huy động, đầu tư và sử dụng nguồn vốn, kinh phí cho phát triển kinh tế vùng Mường. - Đối với kinh tế nông, lâm nghiệp: Do đặc điểm cư trú, nên nông nghiệp không phải là thế mạnh trong phát triển kinh tế hộ gia đỡnh của vựng Mường. Nhưng với diện tích canh tác bỡnh quõn 450m2/nhõn khẩu, nếu biết tận dụng nguồn nhõn lực, kết hợp với sử dụng khoa học, kỹ thuật trong canh tỏc thỡ nguồn thu từ nụng nghiệp cũng đủ cho các hộ gia đỡnh người Mường đảm bảo nhu cầu tiêu dùng tại chỗ, thoát khỏi tỡnh trạng thiếu đói triền miên. Muốn ổn định kinh tế, tăng nguồn thu, thỡ trước mắt, các chủ thể lónh đạo Đảng, nhà nước, đoàn thể nhân dân Huyện và cơ sở trong vùng Mường cần định hướng phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng tăng cả tỷ trọng trồng trọt và chăn nuôi. Vận động bà con thay đổi nhận thức, phá thế độc canh cây lúa, tăng thêm thời vụ trồng hoa màu (nhất là cây ngô, khoai lang, các giống đậu, đỗ…) từ một vụ lên 3 vụ/ năm. Kết hợp mở rộng các trang trại vừa và nhỏ, tận dụng nguồn phân bón từ chăn nuôi gia súc kết hợp với các loại phân bón vi sinh, phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, tăng giá trị và sản lượng các loại cây trồng. Định hướng cho người dân đầu tư trồng các loại cây như: chè và một số loại cây lấy măng (bương, vầu, tre bát độ…), vừa tận dụng được diện tích đất dốc (toàn tỉnh có 52,9%, vùng Mường Thanh Sơn và Yên Lập là xấp sỉ 90% diện tích đất dốc), vừa góp phần ổn định và nâng cao thu nhập cho người dân. Thế mạnh của cả vùng Mường là phát triển kinh tế đồi rừng, việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyờn đất sẽ tạo ra sức bật mới cho kinh tế vùng Mường thời gian tới, ngoài việc tiếp tục mở rộng diện tích, thâm canh, chăm sóc và đưa giống mới vào sản xuất nông, lõm nghiệp thỡ việc khoanh nuụi, bảo vệ và trồng mới cỏc loại cõy truyền thống như cây Chè, cây Sơn, cây nguyên liệu giấy là rất cần thiết. Mặc dù vào thời điểm hiện tại, hiệu quả kinh tế của các loại cây này chưa cao nhưng nó là nguồn sống chính của người dân trong vùng nên cần được chú trọng, đồng thời kết hợp trồng xen các loại cây công nghiệp dài ngày như Trám, Dổi, Lem xẹt, Quế…Các chủ thể lónh đạo cần chủ động phối hợp với nhà máy giấy Bói Bằng và cỏc nhà mỏy chố trong tỉnh để đảm bảo nguồn cung ứng vật tư, giống, vốn, thị trường và giá cả tiêu thụ có lợi cho người dân. Có như vậy mới tận dụng được nguồn lao động nhàn rỗi, tăng thêm thu nhập cho người dân, dần ổn định được diện tích đất rừng, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, tạo nguồn sinh thủy phục vụ sản xuất nông nghiệp. Miền núi trong tỉnh Phú Thọ nói chung và vùng Mường nói riêng có thế mạnh phát triển kinh tế theo hướng nông, lâm nghiệp kết hợp. Mặc dù mức độ tăng trưởng GDP hàng năm của tỉnh là 9,73%; giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp đều tăng, nhưng mức độ thu nhập cũn quỏ chờnh lệch giữa cỏc vựng. Năm qua vùng Mường Thanh Sơn và Yên Lập chỉ đảm bảo mức thu nhập bỡnh quõn từ 2,73 đến 3 triệu đồng/ người/ năm, bỡnh quõn lương thực là 175 đến 200 kg/ người/ năm [9, tr.739]. Do vậy, các cấp chính quyền trong tỉnh cần tập trung đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng sản xuất cho vùng núi, ưu tiên đầu tư cho phát triển mạng lưới điện, giao thông, thủy lợi nội đồng; chủ động xây dựng cơ chế, chính sách, phối kết hợp với các ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn trên địa bàn cho người dân vay vốn với lói suất ưu đói để phát triển sản xuất. Đồng thời, hướng dẫn, khuyến khích người dân chủ động huy động vốn trong các gia đỡnh, dũng họ; mở rộng cỏc mụ hỡnh liờn kết, cỏc cõu lạc bộ giỳp nhau làm kinh tế; áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao chất lượng, thời vụ các loại cây trồng, đảm bảo cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến với giá cả hợp lý nhất; đảm bảo và nâng cao thu nhập cho người dân. - Đối với các ngành nghề thủ công và dịch vụ: Ngoài việc đầu tư cho phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp thỡ cỏc chủ thể lónh đạo trong tỉnh và đặc biệt là các cấp lónh đạo từ huyện đến cơ sở của hai huyện Thanh Sơn, Yên Lập cần chú ý tới phỏt triển cỏc ngành thủ cụng như nghề dệt vải cổ truyền, nghề mộc, đan lát...Duy trỡ hoạt động của 3 trung tâm dệt may cổ truyền ở các xó Tõn Phỳ, Lai Đồng và Xuân Đài, phát triển nhân rộng các trung tâm dệt may cổ truyền trong các làng người Mường. Việc xây dựng kế hoạch cho phát triển kinh tế ở mảng này cần được chú trọng đưa vào nghị quyết của tỉnh, huyện Đảng bộ và UBND các cấp. Quy hoạch rừ ràng vựng trồng cõy nguyờn liệu phục vụ cho sản xuất tại chỗ, nhất là cỏc giống cõy bụng và dõu tằm tơ có năng suất, chất lượng tốt, đảm bảo đáp ứng nguyên liệu cho nghề dệt tại địa phương. Vừa đảm bảo tận dụng nguồn lao động lúc nông nhàn, vừa tăng thêm thu nhập cho người dân; vừa giữ gỡn, phỏt triển được ngành nghề thủ công truyền thống của dân tộc Mường trong tỉnh. Trong điều kiện hiện nay, công nghiệp dệt trong nước rất phát triển, nhu cầu mặc của các đối tượng trong xó hội được đáp ứng tốt; những sản phẩm dệt may cổ truyền rất khó cạnh tranh nếu cùng mục đích sử dụng. Thiết nghĩ, các chủ thể lónh đạo trực tiếp tại địa phương cần định hướng và có biện pháp chuyển đổi, biến các sản phẩm dệt may cổ truyền của người Mường thành các sản phẩm phục vụ du lịch. Tổ chức giới thiệu, quảng bá sản phẩm tại trung tâm hội trợ Hùng Vương, khu du lịch Đền Hùng, suối nước khoáng Thanh Thủy …từng bước tỡm chỗ đứng cho sản phẩm trên thị trường. - Vấn đề quản lý đất đai: UBND Tỉnh (đặc biệt là UBND hai huyện Thanh Sơn và Yên Lập) cần chỉ đạo làm tốt công tác kiểm tra, quy hoạch, phân loại quỹ đất và hướng dẫn người dân sử dụng nguồn đất một cách hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả. Luật đất đai ra đời thực sự đó tạo điều kiện cho người lao động phát huy hết khả năng và nguồn lực phát triển sản xuất. Nhưng trên thực tế, tập tục phân chia ruộng đất theo gia đỡnh, dũng họ của người Mường từ xưa đến nay, cộng với những bất cập trong quản lý ruộng đất đó ảnh hưởng không nhỏ đến việc quản lý, chăm sóc và chất lượng cây trồng của các hộ gia đỡnh. Việc cần làm ngay là UBND cỏc xó cần kiểm tra số người chuyển đi, người chết, số nhân khẩu tăng thêm của các hộ gia đỡnh, căn cứ vào nguyện vọng của các hộ trên địa bàn, trên cơ sở đó điều chỉnh lại quỹ đất, đảm bảo cân đối giữa số nhân khẩu và diện tích đất được giao. Khắc phục tỡnh trạng phõn chia cỏc loại đất canh tác đồng đều cho các hộ gia đỡnh thành nhiều thửa, nhiều mảnh, sản xuất manh mỳn như hiện nay; việc chuyển đổi, dồn điền, liền thửa sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ canh tác. Mặt khác, cũng phải đẩy mạnh công tác khuyến nông ở cơ sở, từ làm điểm rồi nhân ra diện rộng, có kiểm tra, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật, tránh hiện tượng hô hào hỡnh thức. Đối với đất đồi rừng cũng đang trong tỡnh trạng manh mỳn, thiếu quy hoạch cụ thể, thiếu đầu tư, mạnh ai nấy làm, nên tỡnh trạng “trồng cõy mà vẫn khụng cú rừng” là khỏ phổ biến. Lónh đạo các địa phương cần hoàn thành sớm việc giao đất, giao rừng cho các cá nhân, hộ gia đỡnh và tập thể quản lý, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất kịp thời; cắt chuyển đất và phân định ranh giới quản lý giữa cỏc nụng, lõm trường, công ty khai thác quặng đá với chính quyền địa phương, tránh việc canh tác xâm lấn và chồng chộo giữa cỏc chủ sở hữu mới cú thể quản lý và khai thỏc hiệu quả nguồn nguyờn liệu, nguồn đất. Khuyến khích các hộ trong khu vực thị trấn, thị tứ, và nơi tập trung đông dân cư mở mang các loại hỡnh dịch vụ, trao đổi hàng hóa, tiếp chuyển sản phẩm trong vùng, giữa các vùng trong tỉnh và khu vực. Phối kết hợp giữa nguồn vốn ngân sách nhà nước với huy động vốn trong dân, đầu tư, mở rộng, nâng cấp kết cấu hạ tầng kinh tế - xó hội trong tỉnh và vựng Mường. Tiếp tục tổ chức thực hiện có hiệu quả Quyết định 135 của Thủ tướng Chính phủ về việc phát triển kinh tế - xó hội cho cỏc xó đặc biệt khó khăn, miền núi, vùng sâu và vùng xa. Kết hợp huy động các nguồn vốn khác từ các tổ chức trong và ngoài quốc doanh, nguồn vốn trong dân để đầu tư nâng cấp, phát triển mạng lưới điện, giao thông, trường học, trạm y tế, công trỡnh nước sạch, thủy lợi nội đồng, thông tin liên lạc… cho vùng Mường. Đảm bảo chất lượng và hiệu quả sử dụng của các công trỡnh; xõy dựng tõm điểm là các thị trấn, thị tứ, khu trung tâm của các xó, từ đó phát triển nhân diện lên các khu vực vùng cao và vùng sâu. Ngoài việc tăng cường đầu tư cho các công trỡnh cộng đồng, UBND các cấp cũng phải có kế hoạch đầu tư trực tiếp cho các hộ đói, nghèo; tập trung xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh và đặc biệt là địa bàn nhạy cảm trong vùng Mường và các dân tộc khác; hướng dẫn người dân sử dụng hiệu quả đồng vốn, từng bước xử lý nguyờn nhõn dẫn tới nghốo đói trong các gia đỡnh và khu vực. Thứ hai, cùng với phát triển kinh tế cần phải nâng cao dân trí cho đồng bào dân tộc Mường ở Phú Thọ. Nõng cao trỡnh độ cho người dân các dân tộc thiểu số ở Phú Thọ nói chung, người dân Mường nói riêng đang là vấn đề bức xúc hiện nay. Những hạn chế về kinh tế, trỡnh độ dân trí, đó làm cho nhận thức về ý nghĩa, giỏ trị, ý thức giữ gỡn, phỏt triển cỏc giỏ trị văn hóa của người dân Mường cũng hạn chế theo. Nõng cao trỡnh độ cho người dân không chỉ dừng lại ở phổ cập, nâng cao trỡnh độ học vấn mà cũn mở rộng phổ biến kiến thức xó hội như: Luật pháp, đạo đức, khoa học kỹ thuật, kế hoạch hóa gia đỡnh, quan hệ giao tiếp, quan điểm hưởng thụ văn hóa, nghệ thuật…cho các tầng lớp nhân dân. Trong giáo dục mầm non: củng cố hệ thống trường mẫu giáo, trường mầm non sẵn có, thực hiện việc sắp xếp chuyển đổi các trường mầm non theo quyết định 161/ 2002/QĐ-TTg ngày 15/11/2002 của Thủ tướng Chính phủ và kế hoạch số 2484/KH-UB ngày 23/11/2004 của UBND Tỉnh về kế hoạch phát triển công tác giáo dục mầm non ở các xó vựng dõn tộc Mường cũn khú khăn. Tiếp tục xó hội húa giỏo dục theo Nghị quyết 05 của Chính phủ và đề án của Tỉnh xây trường mầm non đạt chuẩn quốc gia, đầu tư trang thiết bị đảm bảo cho dạy và học ở các trường. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến kiến thức nuôi dạy, chăm sóc trẻ…Xây dựng cơ chế thuận lợi, mối quan hệ giữa gia đỡnh – nhà trường – xó hội, tạo điều kiện cho cha mẹ học sinh tham gia cùng chính quyền cơ sở, tích cực chăm sóc, giáo dục trẻ, đóng góp xây dựng cơ sở vật chất và quản lý cỏc cơ sở giáo dục mầm non. Phát triển, ổn định hệ thống mạng lưới trường phổ thông hiện có, đảm bảo hợp lý giữa các vùng, địa bàn dân cư, đáp ứng nhu cầu học của học sinh, nâng cao hiệu quả giáo dục đào tạo. Những năm trước mắt cần tăng cường hệ thống giáo dục các cấp về mọi mặt, tránh hiện tượng chạy theo thành tích trong cả chương trỡnh phổ cập và giỏo dục phổ thụng. Cỏc khu vực thuộc diện hưởng chính sách 135 không có trường, lớp bán công, trong khi đó chỉ tiêu tuyển sinh của tỉnh đối với tất cả các trường trung học phổ thông công lập không quá 70%, do vậy mỗi năm sẽ có 30% học sinh vùng cao hết trung học cơ sở không được đến trường học tiếp; nên vấn đề điều chỉnh quy chế tuyển sinh với các trường vùng núi, mở rộng các loại hỡnh giỏo dục bỏn cụng là rất cần thiết. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho các trường, chú trọng quan tâm các điều kiện cần thiết về đội ngũ như: chính sách thu hút, hỗ trợ với giáo viên đang công tác tại vùng đặc biệt khó khăn; tạo động lực cho cả thầy và trũ trong quỏ trỡnh giỏo dục, tự giỏo dục. Tiếp tục lónh đạo, tổ chức thực hiện kế hoạch dạy và học theo nội dung chương trỡnh sỏch giỏo khoa mới, tiến hành triển khai tốt việc đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá xếp loại học sinh; triển khai nghiên cứu và vận dụng chương trỡnh, đổi mới công tác thi, kiểm định, đánh giá chất lượng giáo dục; thực hiện có hiệu quả các chương trỡnh lồng ghộp giỏo dục…Đổi mới phương pháp dạy học đi đôi với củng cố, chấn chỉnh trật tự, kỷ cương, dân chủ hóa trường học, chăm lo giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống, giáo dục nhân văn, tư tưởng Hồ Chí Minh. Chú trọng tổ chức hoạt động tập thể, đoàn đội, thể thao, văn nghệ và vui chơi…cho học sinh; ngăn chặn các tệ nạn xó hội ảnh hưởng xấu đến thế hệ trẻ, trang bị cho thế hệ trẻ kỹ năng thực hành, xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh. Mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng đào tạo của hệ thống các Trung tâm dạy nghề, chú ý phỏt triển cỏc ngành nghề đang phổ biến ở vùng đồng bào dân tộc như nghề dệt, nghề mộc, mây tre đan…phối hợp với chính quyền cơ sở mở các lớp bồi dưỡng kiến thức khoa học - kỹ thuật, kiến thức quản lý nhà nước và pháp luật cho cán bộ thôn bản, thực hiện tốt chủ trương xó hội húa giỏo dục của Đảng và Nhà nước. Ngoài ra, tăng cường giáo dục sức khỏe cộng đồng, vệ sinh phũng bệnh, chăm sóc sức khỏe cho người dân cũng là một trong những biện pháp xóa bỏ dần các hủ tục cúng bái chữa bệnh và các tập tục mê tín dị đoan. Hoàn thiện hệ thống y tế cơ sở, cung cấp trang thiết bị và đào tạo chuyên môn cho đội ngũ y, bác sĩ thuộc các trạm xá xó; tăng mức trợ cấp cho cán bộ y tế thôn bản (mức phụ cấp 50.000đ/ người/ tháng như hiện nay là quá thấp). Hỡnh thức chữa bệnh bằng cõy thuốc nam của người Mường cũng khá hiệu quả, nhưng phải có kế hoạch kiểm tra, giám sát và cấp phép hoạt động cho một số Ông (bà) lang có uy tín trong mỗi khu vực. Tiếp tục công cuộc vận động sinh đẻ có kế hoạch, không sinh con thứ ba trong đồng bào Mường; thành lập mới và duy trỡ hoạt động có hiệu quả các câu lạc bộ: “Gia đỡnh trẻ”, “Tiền hụn nhõn”, “Phụ nữ giỳp nhau làm kinh tế”… tạo động lực phát triển kinh tế - văn hóa - xó hội cho cả vựng Mường. 3.2.2. Gắn tuyên truyền, vận động với những hoạt động thích hợp nhằm nâng cao ý thức giữ gỡn, phỏt huy bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Mường ở Phú Thọ giai đoạn hiện nay Trong điều kiện đời sống kinh tế, trỡnh độ dân trí của người dân vùng Mường ở Phỳ Thọ cũn nhiều hạn chế; những ảnh hưởng mặt trái của cơ chế thị trường đó tỏc động rất lớn đến tư tưởng, tỡnh cảm và tư duy của người dân Mường nơi này, đặc biệt là lớp trẻ. Vỡ nhu cầu mưu sinh, vỡ miếng cơm manh áo, vỡ mục đích vươn lên làm giàu (đôi khi rất tự do) của một bộ phận không nhỏ người Mường, đó làm xỏo trộn đời sống văn hóa tinh thần của người dân vùng Mường, khiến cho nguy cơ “Kinh hóa” nền văn hóa Mường ở Phú Thọ đang ở mức báo động. Do vậy, nhiệm vụ hàng đầu trong công tác văn hóa tư tưởng ở Phú Thọ hiện nay là tuyên truyền, vận động, giáo dục cho người dân Mường hiểu được những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc mỡnh; vai trũ, chức năng và ý nghĩa của những di sản văn hóa ấy trong đời sống vất chất và tinh thần của con người, trong sự nghiệp phát triển chung của cả tỉnh và cả nước; giúp họ hiểu được vai trũ quan trọng của chớnh họ trong sự khai thụng dũng chảy văn hóa của dân tộc mỡnh qua cỏc thế hệ từ quỏ khứ đến hiện tại và tương lai; giúp họ hiểu được không ai khác ngoài chính họ sẽ làm cho nền văn hóa của dân tộc mỡnh trở nờn tớch cực, tiến bộ và cú ớch trong mụi trường và cuộc sống công nghiệp hiện nay. Để có thể tác động đến khách thể nhận thức một cách hiệu quả thỡ cụng tỏc tuyờn truyền, vận động, giáo dục tư tưởng của tỉnh Phú Thọ nhằm mục tiêu bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa Mường thời gian tới cần tập trung vào những hỡnh thức sau: Một là, tiếp tục thực hiện chương trỡnh hành động cụ thể hóa Nghị quyết Trung ương năm (khóa VIII) và Kết luận Hội nghị lần thứ 10, Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa IX) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Liên kết, phối hợp chặt chẽ giữa Sở VH - TT - TT với các ban ngành đoàn thể trong tỉnh phát triển mạnh mẽ và rộng khắp phong trào thi đua “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, phong trào xây dựng “Làng văn hóa”, “gia đỡnh văn hóa”, “Xóa hộ đói, giảm hộ nghèo”; đưa các tiêu chí về bảo vệ, phát huy các di sản văn hóa của dân tộc vào quy ước xây dựng làng văn hóa, và tiêu chuẩn gia đỡnh văn hóa v.v…, nhằm mục đích xây dựng một môi trường văn hóa cơ sở lành mạnh, một đời sống văn hóa phát triển, phát huy được tính chủ động sáng tạo của người dân trong tổ chức và hưởng thụ văn hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giữ gỡn, phỏt huy bản sắc văn hóa dân tộc. Làng xóm là cộng đồng dân cư ở nông thôn, nơi chứa đựng những phong tục tập quán truyền thống… ở Phú Thọ, có những làng xóm tới 90% là người Mường. Mục đích xây dựng làng, xóm văn hóa là làm cho nhân dân Mường có đời sống tinh thần phát triển, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của nhân dân trong việc giữ gỡn và phỏt huy bản sắc văn hóa dân tộc; nâng cao mức hưởng thụ những giá trị văn hóa đó, loại bỏ các hiện tượng mê tín, dị đoan, hủ tục lạc hậu, các hiện tượng phi văn hóa trong các làng Mường. Vỡ vậy, vấn đề giữ gỡn, phỏt huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường cần phải được cụ thể hóa trong từng “quy ước làng xóm”, đó là một trong những tiêu chuẩn cơ bản để xét và phong tặng danh hiệu làng, xóm văn hóa. Các cấp ủy Đảng, chính quyền và đoàn thể nhân dân, đặc biệt là ngành VH - TT - TT cần tập trung chỉ đạo xây dựng mô hỡnh điểm một số làng xóm văn hóa, tạo cơ sở để phổ biến, nhân rộng mô hỡnh này. Đồng thời, đúc rút kinh nghiệm, chỉnh lý mô hỡnh tạo phong trào xõy dựng làng, xó văn hóa, gia đỡnh văn hóa, tạo hiệu ứng dây chuyền trong vấn đề bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Hai là, các cấp, ngành chức năng cần có kế hoạch đầu tư cho công tác thống kê, sưu tầm, bảo vệ những di sản văn hóa của người Mường trên địa bàn tỉnh một cách có hệ thống và thích đáng. Những di sản đang được lưu giữ tại các gia đỡnh cũng cần được thống kê và bảo tồn tại chỗ như: Nhà sàn, Cồng, Chiêng; khắc phục và hạn chế đến mức thấp nhất tỡnh trạng “chảy mỏu cổ vật” và sự hoỏn đổi vị trí “Nhà sàn về xuôi, nhà xây lên miền núi” như hiện nay. Đồng thời, có kế hoạch quảng bá các giá trị văn hóa đó trong các chương trỡnh tuyờn truyền tại chỗ “Tuổi trẻ với văn hóa cổ truyền dân tộc”, “Tuổi trẻ tỡm về với cội nguồn văn hóa”…cùng với các hỡnh thức giao lưu văn nghệ quần chúng của các tổ chức đoàn thể, nhằm tạo điều kiện cho người dân Mường tỡm hiểu tiếp xỳc với di sản văn hóa truyền thống. Qua đó, hỡnh thành niềm tin và lũng tự hào, xúa bỏ những mặc cảm tự ti, xem việc giữ gỡn, phỏt huy cỏc giỏ trị văn hóa truyền thống là nhiệm vụ thiờng liờng, vinh dự của dõn tộc mỡnh. Ngoài ra, cỏc hỡnh thức, biện phỏp tuyờn truyền phải phự hợp với lối tư duy kinh nghiệm của người dân Mường, cần phải gắn với lợi ích thiết thân của họ; các hỡnh thức tuyờn truyền kiểu so sỏnh “tốt - xấu”, “xưa - nay”, “nên - không nên” cũng là những biện pháp đó từng đem lại hiệu quả, nhưng không nên quá lạm dụng, nhất là khi tư duy kinh tế, trỡnh độ dân trí, khả năng xử lý những mâu thuẫn nảy sinh trong cuộc sống của người dân đó được nâng lên. Ba là, cần sử dụng và phát huy triệt để hệ thống các phương tiện tuyên truyền của các cơ quan thông tin đại chúng và hệ thống các thiết chế văn hóa như: Đài phát thanh - truyền hỡnh cỏc cấp, cỏc ấn phẩm bỏo chớ, cỏc trung tõm văn hóa - thể thao, bảo tàng, phim ảnh v.v…trong việc tuyên truyền, quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc trong tỉnh; nêu những gương điển hỡnh trong vấn đề xây dựng, phát triển kinh tế - văn hóa - xó hội, giữ gỡn, phỏt huy những giỏ trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Bốn là, người Mường nói chung, người Mường ở Phú Thọ nói riêng không có chữ viết; những giá trị văn hoá độc đáo của dân tộc phát triển hay mai một phụ thuộc rất nhiều vào ý thức của cỏc thế hệ người Mường (đặc biệt là tầng lớp các nghệ nhân già). Do vậy, trong phong trào toàn dân đoàn kết, xây dựng đời sống mới ở khu dân cư; các tổ chức đoàn thể, đứng đầu là Mặt trận tổ quốc cần có kế hoạch vận động tập hợp những người cao tuổi để truyền lại những giá trị truyền thống đó được lưu truyền cho đến tận ngày nay (những tinh hoa văn hoá hiện tồn như trường ca, truyện cổ, tục ngữ, ca dao, dân ca; nghệ thuật kiến trúc của người Mường trong làm nhà ở, tri thức về sản xuất, các nghề thủ công…)cho các thế hệ. Tuy những người cao tuổi nằm ngoài hệ thống chính trị, nhưng vai trũ và tiếng núi của họ cú tỏc động mạnh mẽ đến các cư dân Mường. Vỡ vậy, sự kết hợp hài hũa giữa cỏc thiết chế xó hội và cỏc yếu tố truyền thống (cú phần đóng góp của những người cao tuổi) là những biện pháp tích cực trong việc củng cố hệ thống chớnh trị, giữ gỡn và phỏt huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường ở Phú Thọ hiện nay. Năm là, trong điều kiện kinh tế thị trường như hiện nay, các di sản văn hóa của người Mường cần được mọi người nhận biết và cổ vũ để nó chứng tỏ bản sắc độc đáo, đích thực của riờng mỡnh. Người Mường nói chung, người Mường ở Phú Thọ nói riêng luôn đề cao tính cộng đồng và bỡnh đẳng, nên các loại hỡnh văn hóa mà quần chúng vừa là tác giả, vừa là diễn viên, vừa là khán giả; đáp ứng được cả nhu cầu hưởng thụ, nhu cầu sáng tạo của nhân dân luôn được hưởng ứng và thu hút được đông đảo quần chúng nhân dân tham gia. Do đó, các ngành chức năng cần quan tâm tổ chức các hoạt động tái hiện các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần trong chính cộng đồng mà nó được sinh ra như: Liên hoan văn hóa quần chúng, các lễ hội dân gian, các hội thi tay nghề thủ công truyền thống…làm cho các giá trị văn hóa truyền thống sống dậy, sinh động và hấp dẫn hơn trong cuộc sống công nghiệp hiện đại hôm nay. 3.2.3. Bảo tồn, khôi phục, phát huy các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần phải trở thành hoạt động thường nhật của cả cộng đồng dân tộc Mường trong tỉnh Trước hết, cần tăng cường vai trũ lónh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước với các di sản văn hóa; việc phổ biến những thể chế, chính sách về bảo tồn, lưu giữ, phát triển các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc Mường ở Phú Thọ nói riêng là rất cần thiết. Luật di sản văn hóa ra đời đó mở rộng hành lang phỏp lý cho cỏc cơ quan, tổ chức xó hội và cỏ nhõn trong vấn đề phân cấp quản lý, bảo tồn, lưu giữ các di sản văn hóa độc đáo trong cộng đồng; những quy định đối với các chủ sở hữu bảo quản và giữ gỡn tài sản văn hóa. Nhưng luật chỉ có ý nghĩa khi người dân hiểu và thực hiện theo luật, vỡ thế song song với việc xõy dựng, hoàn thiện luật là cụng tác tuyên truyền, phổ biến luật trong cộng đồng, mức phạt và hỡnh thức phạt với cỏc tội xõm phạm, đánh cắp, phá hoại các di sản văn hóa dân tộc. Đối với các di sản văn hóa vật thể của người Mường, muốn bảo tồn có hiệu quả trước hết cần giao trách nhiệm khảo sỏt hiện trạng thực tế cụ thể cho phũng văn hóa huyện. Đối với những sản vật cần bảo tồn tại chỗ như Nhà sàn, Cồng, Chiêng…phải có kế hoạch đầu tư kinh phí và xây dựng những quy định cụ thể, tổ chức tập huấn kinh nghiệm cho các chủ di sản, giúp người dân có kiến thức tự bảo tồn những di sản văn hóa đó. Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh cần có kế hoạch chi ngân sách kịp thời cho những điểm đó kiểm tra, khảo sỏt và cú kế hoạch bảo tồn, bảo dưỡng, thu mua như cụm nhà sàn Xóm Mít, thuộc thị trấn Tân Long, huyện Yên Lập; cụm nhà sàn thuộc làng Mường trong vườn quốc gia Xuân Sơn, huyện Thanh Sơn v.v…Những di chỉ có tuổi đời trên 700 năm như Đỡnh Thạch Khoỏn, Đền Lưa kế hoạch tu bổ và bảo vệ phải chặt chẽ, tránh hiện tượng “hiện đại hóa” đền cổ gây nhiều lóng phớ tiền của và phản cảm trong nhân dân. Những di sản văn hóa phi vật thể (như: tiếng nói, những làn điệu ví, giang, những điệu múa…), là tài sản khó bảo tồn, nhưng lại gắn với sự tồn vong của mỗi dân tộc, khi các hỡnh thức sinh hoạt truyền thống bị mai một, tiếng núi khụng cũn thỡ cũng đồng nghĩa với việc dân tộc ấy đang trong tiến trỡnh đồng hóa với một dân tộc khác. Nên Sở VH - TT - TT và Bảo tàng tỉnh cần gấp rút hoàn thành đề án “Điều tra, sưu tầm, nghiên cứu, hệ thống hóa và bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể” trong tỉnh, đó đệ trỡnh và được Bộ Văn hóa - Thông tin, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh thông qua năm 2005, từ đó có kế hoạch cải tạo, phục hồi, phát triển các giá trị văn hóa độc đáo đó và đang tồn tại trong cộng đồng dân tộc thiểu số, cộng đồng người Mường một cách phù hợp, hiệu quả. Bên cạnh đó, các cấp ủy Đảng và đoàn thể ở địa phương, cơ sở, các tổ chức đoàn đội ở các trường Phổ thông trung học và nội trú cần mở rộng các hỡnh thức giao lưu văn hóa, hát những câu ví bằng tiếng dân tộc; khơi dậy ý thức bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc Mường nói riêng trong thế hệ trẻ. Hiện nay, Phú Thọ là tỉnh duy nhất trong cả nước chưa có Trung tâm văn hóa thông tin/ Nhà triển lóm văn hóa, Bảo tàng tỉnh, Khu vui chơi giải trí cho cộng đồng. Do vậy, việc phối kết hợp thực hiện cơ chế, chính sách, đề án, dự án xây dựng các thiết chế văn hóa đó được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh phê duyệt cần nhanh và đồng bộ hơn. Có như vậy, cộng đồng các dân tộc tỉnh Phú Thọ (trong đó có người Mường) mới có điều kiện trưng bày, giới thiệu, quảng bá những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc mỡnh; cú điều kiện thăm quan, giao lưu, học hỏi làm giàu thêm các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đảm bảo sự phong phú, đa dạng; đảm bảo tớnh lịch sử và phỏt triển trong việc giữ gỡn, phỏt huy cỏc giỏ trị văn hóa truyền thống của dân tộc thiểu số trong tỉnh nói chung, dân tộc Mường nói riêng. 3.2.4. Quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đảng viên là người Mường phải đáp ứng yêu cầu giữ gỡn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường Để tạo ra được sự chuyển biến mạnh mẽ về mọi mặt trong vùng Mường, nhằm góp phần phát triển kinh tế, giữ vững và ổn định chính trị, giữ gỡn và phỏt huy cỏc giỏ trị văn hóa, đảm bảo được an ninh quốc phũng, tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, thỡ chỉ cú thể tận dụng và phỏt huy chớnh nguồn lực con người trên địa bàn. Hồ Chủ Tịch từng nói “Cán bộ là gốc của mọi việc”, công tác đào tạo, phát triển đội ngũ các cán bộ người dân tộc là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Đảng, của Nhà nước và của Nhân dân trong chính sách dân tộc và trong sự nghiệp đổi mới. Những năm qua, nhiều cán bộ người dân tộc Mường có năng lực đó và đang giữ những vị trí lónh đạo chủ chốt trong các cơ quan Đảng, nhà nước của địa phương; đó là niềm tự hào của Đảng, Nhà nước và nhân dân, các dân tộc thiểu số, trong đó có dân tộc Mường. Thực tế cho thấy, việc bố trí đội ngũ cán bộ chủ chốt có phẩm chất, năng lực, có trách nhiệm với nhân dân, là người Mường, người dân tộc thiểu số trong các cơ quan Đảng, chính quyền và trong lĩnh vực công tác văn hoá sẽ phát huy được nhiều thế mạnh hơn so với những cán bộ ở vùng khác chuyển đến. Đối với cán bộ người Kinh được Đảng và Nhà nước cử đến công tác ở vùng dân tộc Mường, tuy họ có phẩm chất, năng lực và trách nhiệm với nhân dân, nhưng do hạn chế về tiếng Mường nên trở ngại lớn trong công tác, nhất là những điều cần kiêng kỵ trong luật tục, tập quán của người Mường, họ chưa thực sự nắm bắt và hiểu biết được một cách cặn kẽ, những vấn đề nảy sinh trong đời sống người dân Mường, họ không thể tiếp cận và không thể giải quyết thấu đáo. Chính vỡ vậy, việc bố trớ cỏn bộ chủ chốt là người dân tộc Mường sẽ tạo được thế mạnh cho họ trong quá trỡnh cụng tỏc. Cán bộ người Mường sinh ra và lớn lên trên đất của họ, hơn ai hết họ là người hiểu được những nét đặc thù trong giá trị văn hóa của dân tộc mỡnh. Điều đáng mừng là chính sách dân tộc của Đảng đó phỏt huy tỏc dụng trong cuộc sống và do sự nỗ lực phấn đấu của đội ngũ cán bộ là người dân tộc Mường, sự tích cực đầu tư của Trung ương và các cấp chính quyền của địa phương ở phú Thọ, nên các địa phương trong tỉnh đó khắc phục được tỡnh trạng thiếu cỏn bộ, đặc biệt là cán bộ cơ sở. Tính đến hết năm 2005, trong toàn tỉnh Phú Thọ có 759 cán bộ cơ sở là người dân tộc thiểu số (chiếm 15,3%), trong đó chiếm tới 97% là người dân tộc Mường. Nhỡn chung, đội ngũ cán bộ này trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, có tinh thần đoàn kết, gắn bó với địa bàn, nhiệt tỡnh và yờn tõm cụng tỏc. Tuy nhiờn, trỡnh độ văn hóa và năng lực chuyên môn có nhiều hạn chế: trỡnh độ văn hóa cấp tiểu học và trung học cơ sở là 50,2%, trỡnh độ chuyên môn nghiệp vụ chủ yếu là sơ cấp và trung cấp (Có 31,07% chưa qua đào tạo), tuổi đời bỡnh quõn tương đối cao (43,4) [67, biểu 1]. Vỡ vậy, cụng tỏc quy hoạch, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, đảng viên, cán bộ chủ chốt cấp cơ sở là người dân tộc trong vùng Mường cần được tập trung vào những vấn đề sau đây: Một là, kiện toàn cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên, tăng số lượng tuyển đầu vào, nâng cao chất lượng đầu ra của học sinh trong các trường dân tộc nội trú, các trường phổ thông của tỉnh và các huyện trong vùng Mường. Đây là cơ sở đào tạo và cung cấp nguồn cán bộ cho các dân tộc thiểu số miền núi trong tỉnh, trong đó có người Mường. Chất lượng đào tạo của hệ thống giáo dục phổ thông có tốt thỡ mới cú nhiều học sinh trỳng tuyển vào cỏc trường bồi dưỡng, trường đào tạo nghề của tỉnh và Trung ương; nguồn cán bộ dân tộc bổ sung cho hệ thống chính trị các cấp ở địa phương mới được đảm bảo. Hiện nay, kinh tế của các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và tỉnh Phú Thọ nói riêng đều chậm phát triển, nguồn ngân sách cấp cho giáo dục - đào tạo cũn hạn chế. Do vậy, Trung ương cần hỗ trợ thêm một phần kinh phí cho các trường vùng núi (đặc biệt là trường dân tộc nội trú) hoạt động. Từ những hạn chế trong chỉ tiêu tuyển sinh đầu vào cấp THPT, các huyện vùng núi cần có kế hoạch mở thêm các lớp xóa mù chữ, lớp bổ túc văn hóa tại địa phương, bổ sung chỉ tiêu các loại hỡnh đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thuộc các trường cao đẳng kỹ thuật, trường chính trị của tỉnh, tạo điều kiện cho con em người dân tộc và các cán bộ cơ sở học tập nâng cao kiến thức văn hóa và chuyên môn nghiệp vụ. Một điều thuận lợi là người Mường sử dụng thành thạo tiếng phổ thông (tiếng Kinh) nên ít trở ngại trong việc tiếp thu kiến thức ở trường, nhưng trong chương trỡnh ngoại khúa của cỏc trường vùng núi cần bổ sung chương trỡnh giao lưu văn hóa giữa các dân tộc thiểu số, qua đó nâng cao hiểu biết của cả giáo viên và học sinh về bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc, tạo không khí bỡnh đẳng, đoàn kết, động viên giúp đỡ nhau cùng học tập trong các em học sinh; sớm hỡnh thành ý thức tự tụn, tự bảo tồn cỏc giỏ trị văn hóa dân tộc trong người cán bộ tương lai. Trong 5 năm (1999-2004) Phú Thọ đó cử tuyển đi học tại các trường Đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp là 290 học sinh; số đó tốt nghiệp ra trường là 78 học sinh, nhưng sau khi tốt nghiệp về địa phương công tác chỉ đạt 80%. Do vậy, chính sách chọn lựa con người để cử đi học, chính sách thu hút và tạo việc làm cho học sinh sau khi tốt nghiệp ra trường của các địa phương cũng cần được nghiên cứu và quan tâm đúng mức hơn. Hai là, tập trung tổng rà soát, đánh giá chất lượng cán bộ cơ sở, từ đó xây dựng chính sách quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong đó có cán bộ người Mường, sát với thực tế địa phương. Chúng ta không phủ nhận những thuận lợi khi tận dụng nguồn cán bộ là người Mường trong vấn đề xây dựng và phát triển kinh tế - xó hội; nhưng tuổi đời, trỡnh độ học vấn, chuyên môn nghiệp vụ, phong cách sống cũng có những hạn chế nhất định. Muốn đảm bảo cả về số lượng và chất lượng của đội ngũ này đũi hỏi phải cú thời gian. Trước mắt cần có biện pháp khắc phục tác phong sinh hoạt tự do, đơn giản, vô nguyên tắc của một số cán bộ cơ sở là người dân tộc thiểu số nói chung và người Mường nói riêng, như: thích uống rượu, đi làm không đúng giờ v.v…, có kế hoạch tiếp tục bồi dưỡng năng lực cho cán bộ lónh đạo quản lý; đào tạo và đào tạo lại về chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ chuyên trách, khắc phục tỡnh trạng hụt hẫng về trỡnh độ và nhận thức của cán bộ đương nhiệm hiện nay. Bố trí xen kẽ các cán bộ là người Kinh và người Mường cùng công tác trong một lĩnh vực, động viên họ giúp đỡ, bổ sung cho nhau những mặt mạnh về kiến thức khoa học kỹ thuật, về phong tục tập quán, cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ. Hiện nay, một số cơ sở trong vùng Mường, cán bộ quản lý thiếu và yếu, Tỉnh và Huyện đó cú giải phỏp đưa cán bộ cấp trên về tăng cường cũng đem lại hiệu quả tốt, nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Về lâu dài cần có chính sách đào tạo con em người dân tộc Mường trên địa bàn, học xong bố trí công tác ngay tại địa phương với phương châm: địa chỉ tuyển sinh ở đâu thỡ địa phương đó tuyển dụng. Chính sách cử tuyển học sinh dân tộc đó tốt nghiệp trung học phổ thụng, Dõn tộc nội trỳ, Dự bị đại học vào các trường chuyên nghiệp của Đảng và Nhà nước ta hiện nay là một giải pháp tốt, bổ sung được một lượng lớn cán bộ cho vùng dân tộc và vùng cao, nhưng chất lượng phục vụ của lớp cán bộ ấy lại phụ thuộc vào khâu chọn đối tượng cử đi học của địa phương. Do vậy, việc lựa chọn để cử đi học phải hết sức chặt chẽ, những người được cử đi học phải có đủ phẩm chất đạo đức, năng lực phù hợp với chuyên ngành đào tạo; có kế hoạch kiểm tra, quản lý sinh viờn, học viờn trong suốt thời gian đào tạo, trên cơ sở đó để bố trí việc làm và đề bạt sau này. Thứ ba, nội dung, chương trỡnh đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ cơ sở cũng phải đổi mới, đảm bảo tính khoa học, hệ thống; đào tạo theo từng lĩnh vực chuyên môn, gắn với nhiệm vụ và chức danh cán bộ. Đồng thời tỉnh Phú Thọ cũng phải có kế hoạch ưu tiên đào tạo và đào tạo lại cho cán bộ làm công tác nghiên cứu văn hóa, cán bộ hoạt động chuyên trách văn hóa các cấp từ tỉnh đến cơ sở, có chế độ đói ngộ thích hợp. Bổ sung cán bộ là người dân tộc Mường cho phũng quản lý văn hóa dân gian thuộc sở văn hóa và cơ quan bảo tàng tỉnh, tạo sự đồng bộ, hợp lý, khoa học cho việc giữ gỡn và phỏt huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường trong tỉnh thời gian tới. KẾT LUẬN Mỗi nền văn hóa đều là sản phẩm của quá trỡnh lao động sáng tạo của một cộng đồng dân tộc trong lịch sử, thể hiện mối quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên và xó hội xung quanh. Chớnh trong cỏc quan hệ đó con người đó sỏng tạo ra cỏc giỏ trị văn hóa, các tiêu chí chân, thiện, mỹ và các chuẩn mực nhân văn. Những biến động của lịch sử, những tác động của hoàn cảnh đó làm cho mối quan hệ và sự tỏc động lẫn nhau giữa kinh tế với văn hóa và các mặt khác của đời sống xó hội trở nờn rừ nột hơn; vai trũ tỏc động của NTCQ trong sự tồn vong của mỗi nền văn hóa cũng được khẳng định. Trong sự nghiệp đổi mới, việc khẳng định hệ giá trị văn hóa của mỗi dân tộc sẽ góp phần phát huy nội lực, thúc đẩy nhanh tiến trỡnh phỏt triển kinh tế - xó hội, hoàn thành sự nghiệp cụng nghiệp hóa, hiện đại hóa của mỗi quốc gia. Hai mươi năm đó qua, đồng bào và nhân dân các dân tộc tỉnh Phú Thọ đó cựng với nhõn dõn cả nước không ngừng nỗ lực phấn đấu vươn lên; đổi mới để vừa nâng cao đời sống vật chất, vừa phát triển nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần. Trong xu thế xích lại gần nhau của cộng đồng các dân tộc Việt Nam hiện nay, việc tập trung nghiên cứu, tỡm hiểu tớnh đặc thù và biện pháp giữ gỡn, phỏt huy bản sắc văn hóa độc đáo của tộc người Mường trên địa bàn một tỉnh không phải là thủ phủ của người Mường như tỉnh Phú Thọ, không có nghĩa là để tô đậm, nhấn mạnh tính độc đáo của một tộc người, coi nhẹ tính thống nhất và đa dạng của quy luật hũa hợp dõn tộc trong lịch sử; càng khụng phải là khuynh hướng ly tâm, tự ty dân tộc, mà với tư cách là một trí thức, đang sống và sinh hoạt trong cộng đồng của người Mường, chứng kiến sự mờ dần rồi biến mất của những di sản văn hóa độc đáo đó được các thế hệ người Mường trong tỉnh xây dựng nên bằng cả ngàn năm lao động, sáng tạo. Trong rất nhiều nguyên nhân dẫn tới sự mai một, biến thái và đồng hóa văn hóa của các dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc Mường ở Phú Thọ nói riêng có nguyên nhân ở sự tác động khách quan nhưng tiêu cực của kinh tế thị trường; có nguyên nhân nằm trong sự nhận thức thấp kém, sự thờ ơ, coi thường của một bộ phận thế hệ hậu sinh đối với những di sản văn hóa mà các thế hệ cha ông họ đó dày cụng tạo nờn. Việc khụi phục, giữ gỡn, phỏt huy những di sản văn hóa độc đáo của người Mường trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường và cả nước đang nỗ lực vỡ sự nghiệp cụng nghiệp húa, hiện đại hóa đất nước như hiện nay, đũi hỏi phải tiến hành nhiều biện phỏp tớch cực. Trong đó nhấn mạnh yếu tố tác động bằng thể chế, chính sách của các chủ thể chính trị, các cơ quan chức năng liên quan đến đời sống văn hóa của nhân dân và của dân tộc, nhấn mạnh vai trũ chủ động sáng tạo của các tầng lớp quần chúng nhân dân, các thế hệ người Mường đó và đang tiếp nối sự nghiệp sáng tạo, giữ gỡn, phỏt huy những giỏ trị văn hóa truyền thống của dõn tộc mỡnh. Những giải pháp đó nờu ra trong luận văn về vấn đề phát triển kinh tế, nâng cao dân trí, tăng cường các hỡnh thức tuyờn truyền vận động, khôi phục, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo, các giải pháp về quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đảng viên trong chính quyền cơ sở và cộng đồng người Mường ở Phú Thọ như đó nờu là những giải phỏp cú ý nghĩa phương pháp luận, nhằm mục đích đẩy nhanh tốc độ, nâng cao chất lượng trong việc phát triển kinh tế - xó hội, giữ gỡn và phỏt huy những giỏ trị văn hóa độc đáo của người Mường tỉnh Phú Thọ trong điều kiện hiện nay. Sự thành công trong hiện thực nằm ở sự đồng bộ và linh động của chủ thể tác động và các giải pháp, nhưng nhất thiết đời sống kinh tế của người Mường và các dân tộc thiểu số khác trong tỉnh Phú Thọ phải được nâng lên. Sự ổn định và phát triển về kinh tế, về thể chế chính trị sẽ là một trong những tiêu chuẩn quan trọng giúp người dân Mường nói riêng và các dân tộc thiểu số ở tỉnh Phú Thọ nói chung ổn định tư tưởng, nâng cao hiểu biết, góp phần giải quyết hiệu quả những vấn đề lý luận và thực tiễn sụi động trong các lĩnh vực kinh tế - văn hóa - xó hội; giữ gỡn và phỏt huy tốt nhất những giỏ trị độc đáo của văn hóa truyền thống. Danh mục tài liệu tham khảo 1. Vương Anh (2003), Tiếp cận với văn hóa bản Mường, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 2. Ban Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Phú Thọ (2006), Báo cáo kết quả thực hiện Chương trình 135 (1999-2005) (tài liệu làm việc với đoàn công tác DFID). 3. Ban Chấp hành Hội Nông dân tỉnh Phú Thọ (2006), Báo cáo số 01/BC-HND tổng kết công tác hội và phong trào nông dân năm 2005, phương hướng, nhiệm vụ công tác năm 2006. 4. Nguyễn Duy Bắc (2005), "Chính sách phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số ở nước ta trong thời kỳ đổi mới", Thông tin Văn hóa và phát triển, (5), tr.7-14. 5. Bộ Văn hóa - Thông tin (2002), Tăng cường và đổi mới công tác thông tin phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Hà Nội. 6. Bộ Văn hóa - Thông tin, Vụ Văn hóa dân tộc (2003), Sổ tay công tác văn hóa thông tin vùng dân tộc thiểu số và miền núi, Hà Nội. 7. Trần Văn Bính (chủ biên) (2004), Văn hóa các dân tộc Tây Bắc - Thực trạng và những vấn đề đặt ra, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 8. Nguyễn Dương Bình (1974), "Một vài nét về tình hình xã hội vùng Mường Vĩnh Phú trước cách mạng tháng 8", Tạp chí Dân tộc học, (4), tr.33-45. 9. Các dân tộc thiểu số Việt Nam thế kỷ XX (2001), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 10. Huy Cận (1994), Suy nghĩ về bản sắc văn hóa dân tộc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 11. Công ty cổ phần hợp tác truyền thông Việt Nam (2005), Phú Thọ chào đón bạn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 12. Nguyễn Từ Chi (2003), Góp phần nghiên cứu văn hóa và tộc người, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 13. Phan Hữu Dật (1998), Một số vấn đề về dân tộc học Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 14. Lê Trung Dũng (1999), Nghi lễ vòng đời người, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 15. Đinh Xuân Dũng (2006), "Tìm hiểu nội dung nhiệm vụ "phát triển nền tảng tinh thần của xã hội" trong Báo chính trị tại Đại hội X", Tạp chí Tư tưởng văn hóa, (6), tr.35-38. 16. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 17. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 18. Đảng Cộng sản Việt Nam (2003), Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về công tác dân tộc, Ban Chấp hành Trung ương, số 24-NQ/TW. 19. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XVI nhiệm kỳ 2005-2010. 20. Lê Duy Đại (2001), "Đội ngũ cán bộ các dân tộc thiểu số - Thực trạng và một số vấn đề đặt ra", Tạp chí Dân tộc học, (3), tr.33-39. 21. Đại Nam nhất thống chí (1992), tập IV, Nxb Thuận Hóa, Huế. 22. Mạc Đường (1962), "Xã hội và ruộng đất vùng Mường trước cách mạng tháng 8", Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, (37), tr.49-56. 23. Vũ Đức Khiển (2000), "Văn hóa với tư cách là một khái niệm triết học và vấn đề xác định bản sắc dân tộc của một văn hóa", Triết học (4/116), tr.36-39. 24. Nguyễn Đình Khoa (1976), "Quan hệ Việt - Mường qua tài liệu nhân chủng học", Tạp chí Dân tộc học, (3), tr.32-47. 25. Nguyễn Xuân Lâm (1974), Địa chí Vĩnh Phú, Ty Văn hóa Vĩnh Phú. 26. V.I.Lênin (1997), Bàn về văn hóa, văn học, Nxb Văn học, Hà Nội. 27. V.I.Lênin (1981), Toàn tập, Tập 26, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva 28. V.I.Lênin (1981), Toàn tập, Tập 29, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva. 29. Hà Văn Linh (2002), "Vài ghi nhận về tín ngưỡng dân gian của người Mường", Văn hóa dân gian, (5), tr.36-40. 30. Hà Văn Linh (2003), "Các hình thức đánh bắt cá truyền thống trên sông suối của người Mường ở huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ", Dân tộc học, (5), tr.66-72. 31. Hà Văn Linh (2005), Tổ chức xã hội cổ truyền và những biến đổi của nó ở người Mường Thanh Sơn, Phú Thọ, Luận án tiến sĩ khoa học Lịch sử, Viện Dân tộc học, Hà Nội. 32. Trần Thị Hồng Loan (2002), "Văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam dưới tác động của kinh tế thị trường", Văn hóa các dân tộc, (3), tr.41-44. 33. Hoàng Xuân Lương (2000), "Vấn đề giữ gìn bản sắc văn hóa các dân tộc ở nước ta", Triết học, (1/113), tr.25-27. 34. Nguyễn Hồng Lương (2000), Quan hệ giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong công tác lãnh đạo chính trị cấp cơ sở hiện nay (qua thực tiễn của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu), Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 35. C.Mác (1962), Bản thảo kinh tế - triết học, Nxb Sự thật, Hà Nội. 36. C.Mác - Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, 37. Hà Nội. 38. C.Mác - Ph.Ăngghen (1993), Toàn tập, Tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 39. C.Mác - Ph.Ăngghen (2000), Toàn tập, Tập 42, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 40. Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 41. Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, Tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 42. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 6, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 43. Nguyễn Hữu Ngà (2005), "Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức dân tộc thiểu số trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa", Tạp chí Dân tộc học số 3, tr.50-57. 44. Phan Ngọc (1998), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. 45. Người Mường trên đất tổ Hùng Vương (2001), Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. 46. Nguyễn Văn Ninh (2002), Nhân tố chủ quan với việc đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa, sự phát triển của kinh tế hàng hóa nhiều thành phần ở nước ta hiện nay (qua thực tế ở Thanh Hóa), Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 47. Nhìn lại quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng 1986-2005 (2005), Tập II, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 48. Phạm Đình Nhịn (2005), "Nâng cao hơn nữa năng lực nội sinh trong phát huy truyền thống văn hóa dân tộc", Tư tưởng - Văn hóa, (11), tr.31-33. 49. Triệu Mùi Say (2005), "Văn hóa đọc với vấn đề nâng cao dân trí cho đồng bào các dân tộc thiểu số", Tạp chí Dân tộc, (54), tr.12-13. 50. Hoàng San (1998), "Bước đầu tìm hiểu văn hóa tộc người", Văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 51. Vân Dương Sỹ (2002), Nhà ở theo phong tục dân gian, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 52. Nguyễn Ngọc Thanh (1991), "Phụ nữ Mường và vai trò lao động của họ", Khoa học phụ nữ, (2), tr.16, 17. 53. Nguyễn Ngọc Thanh (2001), "Một số yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa, ảnh hưởng đến chăm sóc sức khỏe của người mẹ và con sau sinh ở người Mường tỉnh Phú Thọ", Tạp chí Dân tộc, (1), tr.40-45. 54. Nguyễn Ngọc Thanh (2005), Gia đình và hôn nhân của dân tộc Mường ở tỉnh Phú Thọ, Viện Khoa học xã hội nhân văn, Viện Dân tộc học, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 55. Văn Đức Thanh (2004), Về xây dựng môi trường văn hóa cơ sở, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 56. Phạm Thị Phương Thảo (2001), Phát huy vai trò nhân tố chủ quan trong việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 57. Trần Thị Hà Thái (2002), Phát huy nhân tố chủ quan trong việc xây dựng người nữ trí thức mới ở Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. 58. Nguyễn Duy Thiệu (2003), "Thể chế xã hội Mường truyền thống: Nghiên cứu so sánh giữa mường của người Mường và mường của người Thái ở Việt Nam", Nghiên cứu Đông Nam á, (2), tr.16-29. 59. Đỗ Thị Minh Thúy (chủ biên) (2004), Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thành tựu và kinh nghiệm, Viện Văn hóa, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. 60. Trung tâm khoa học và nhân văn quốc gia (1995), Vốn cổ văn hóa Việt Nam, Tập 1, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. 61. Nguyễn Anh Tuấn (2001), Trống đồng vùng đất tổ, Sở Văn hóa - Thông tin và thể thao Phú Thọ. 62. Từ điển triết học giản yếu (1987), Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội. 63. Từ điển triết học (1976), Nxb Sự thật, Hà Nội. 64. Trần Từ (1996), Người Mường ở Hòa Bình, Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Hà Nội. 65. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ (2001), Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân tỉnh, Tập II (1997-1998). 66. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ (2005), Báo cáo tình hình cán bộ và công tác cán bộ dân tộc thiểu số cấp xã tỉnh Phú Thọ. 67. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, Sở Giáo dục và Đào tạo, Báo cáo số 396/GD-KHTC đánh giá thực hiện kế hoạch phát triển giáo dục đào tạo năm 2005. Phương hướng, nhiệm vụ, kế hoạch phát triển giáo dục đào tạo năm 2006. 68. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, Sở Nội vụ, Thống kê chất lượng cán bộ chuyên trách cấp xã theo trình độ đào tạo, năm 2005. 69. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, Sở Văn hóa - Thông tin, Báo cáo số 314/BC-VHTT đánh giá khái quát một số hoạt động văn hóa thông tin (2001 - 2005) và đề xuất, kiến nghị phát triển sự nghiệp văn hóa thông tin, giai đoạn 2006-2010. 70. ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, Sở Văn hóa - Thông tin, Báo cáo số 651/BC-VHTT tổng kết công tác văn hóa thông tin năm 2004; tổng kết phong trào điển hình thi đua tiên tiến 5 năm (2000 - 2004) và triển khai nhiệm vụ công tác văn hóa thông tin năm 2005. 71. ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Phú Thọ, Ban Thường trực, Báo cáo kết quả công tác mặt trận năm 2005, Chương trình phối hợp thống nhất hành động năm 2006, số 38/BC-MTTQ. 72. ủy ban Dân tộc và Miền núi, Vụ Pháp chế (2000), Một số văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực công tác dân tộc và miền núi (1993-1999), Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 73. Uỷ ban Dân tộc và Miền núi, Vụ Pháp chế (2005), Một số văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực công tác dân tộc (1999-2005), Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 74. Nguyễn Khắc Xương (1994), Tục ngữ, ca dao, dân ca Vĩnh Phú, Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Vĩnh Phú.