Luận văn Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam

+ Thanh tra NHNN hiện nay thiếu về số lượng cũng như chất lượng chưa ñược nâng cao, phương pháp thanh tra hiện nay chủ yếu theo phương pháp truyền thống chưa thật sự cải tiến theo hệ thống thông tin của các NHTM. Có những trường hợp 1 dự án cũng 1 chủ ñầu tư vay ở 2 ngân hàng khác nhau nhưng không ñược NHNN cảnh báo, có biện pháp ngăn chặn ngay từ ñầu ñến khi các NHTM chịu tổn thất nặng nề mới can thiệp. 2.4.1.7 Hệ thống thông tin quản lý còn bất cập: + Thông tin mà các ngân hàng thương mại cập nhật về khách hàng vay vốn hiện nay chủ yếu là từ khách hàng và từ trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng (CIC). Bên cạnh những hiệu quả ñạt ñược, CIC hiện nay chưa cập nhật ñược thông tin như mong ñợi của các ngân hàng, CIC chỉ thể hiện số dư nợ và nhóm nợ không thể hiện tình hình tài chính, tài sản ñảm bảo…không giúp cho các ngân hàng có nhiều thông tin ñể gạn lọc khách hàng tốt tránh rủi ro cho ngân hàng khi ñã phát sinh quan hệ tín dụng. Bên cạnh ñó, việc các ngân hàng thương mại hiện nay ñánh giá xếp loại khách hàng theo nhiều phương pháp khác nhau, có ngân hàng thực hiện theo ðiều 6 Qð 493, có ngân hàng thực hiện theo ðiều 7 do ñó kết quả xếp loại cùng 1 khách hàng là khác nhau, ñiều này CIC không ghi chú rõ ràng. ðôi khi gây hoang mang cho ngân hàng, phản ứng từ khách hàng… 2.4.2. Nguyên nhân từ khách hàng vay vốn: 2.4.2.1. Khả năng quản lý kinh doanh kém: 52 - Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, doanh nghiệp có nhiều cơ hội kinh doanh nhưng cũng có rất nhiều thách thức ñòi hỏi khả năng quản lý của lãnh ñạo doanh nghiệp phải nhạy bén với sự biến ñộng của thị trường. - Khả năng quản lý kinh doanh kém có tác ñộng trực tiếp tới chất lượng khoản vay nhưng với tốc ñộ chậm hơn tuy nhiên nếu cán bộ tín dụng không sâu sát, không nhận diện ñược sẽ gây rủi ro cho ngân hàng. - Doanh nghiệp không quản lý tốt chi phí hoạt ñộng kinh doanh của doanh nghiệp có thể ảnh hưởng ñến lợi nhuận và khả năng trả nợ của doanh nghiệp. - Hoặc doanh nghiệp kinh doanh theo hướng “hợp ñồng lớn”, không ña dạng hóa sản phẩm, bỏ qua các hợp ñồng nhỏ có tỷ suất lợi nhuận cao, cắt giảm lợi nhuận ñể tìm kiếm các hợp ñồng lớn. Nếu khả năng quản lý, tìm hiểu thị trường của doanh nghiệp không tốt, không sâu sát sẽ dẫn ñến tình trạng bị chiếm dụng vốn, thậm chí mất vốn kinh doanh trong ñó có vốn vay ngân hàng. - Vì vậy nếu khả năng quản lý tốt doanh nghiệp sẽ nắm bắt ñược nhiều cơ hội kinh doanh, vay trả ngân hàng sòng phẳng. Ngược lại là nguy cơ dẫn ñến rủi ro cho ngân hàng. 2.4.2.2. Khách hàng sử dụng vốn vay không ñúng mục ñích: - Nguồn thu từ dự án, từ phương án kinh doanh là nguồn trả nợ ñầu tiên cho ngân hàng. Vì vậy nếu khách hàng sử dụng vốn vay không ñúng mục ñích, ngân hàng sẽ không kiểm tra giám sát ñược nguồn trả nợ dẫn ñến nợ không ñược hoàn trả ñúng hạn hoặc quá hạn…Ví dụ như khách hàng sử dụng vốn vay ngắn hạn ñể ñầu tư vào tài sản dài hạn khi ñến hạn trả nợ ngân hàng, khách hàng sẽ ñảo nợ hoặc xin cơ cấu lại thời gian trả nợ…hoặc như khách hàng vay vốn kinh doanh với các rủi ro kinh doanh ñã ñược ngân hàng xác nhận nhưng khách hàng lại sử dụng vốn vay này ñể kinh doanh cổ phiếu với rủi ro cao hơn ñiều này sẽ gây ra tổn thất lớn cho ngân hàng trong trường hợp thị trường chứng khoán suy giảm. 2.4.2.3. Cung cấp thông tin lừa ñảo: - Trong trường hợp khách hàng cố tình lừa ñảo ngân hàng thì mức ñộ rủi ro ngân hàng gặp phải là rất cao. Khách hàng lừa ñảo về tài sản ñảm bảo như sử dụng 53 nhiều giấy sở hữu tài sản khác nhau của cùng 1 tài sản ñể vay vốn tại nhiều ngân hàng. Tại BIDV trong các nguyên nhân gây tổn thất cho ngân hàng có nguyên nhân khách hàng lừa ñảo ngân hàng bằng việc khai khống lượng hàng hóa tồn kho ñể chiếm dụng vốn vay ngân hàng. Các thông tin trên báo cáo tài chính cũng ñược doanh nghiệp làm ñẹp số liệu, không phản ánh trung thực tình hình hoạt ñộng kinh doanh của doanh nghiệp ñể ñược ngân hàng ñánh giá vào nhóm khách hàng tốt ñể ñược hưởng chính sách ưu ñãi khác hàng như giảm lãi suất, tín chấp… 2.4.3. Nguyên nhân từ ngân hàng: 2.4.3.1. Lỏng lẻo trong công tác kiểm tra nội bộ: - Hiện nay tại tất cả các chi nhánh trong hệ thống BIDV ñều có kiểm tra nội bộ. Tuy nhiên tổ kiểm tra nội bộ lại trực thuộc chi nhánh, dưới sự chỉ ñạo ñiều hành của chính giám ñốc chi nhánh nên việc kiểm tra nội bộ trong thời gian qua tại BIDV chưa thật sự phát huy. Công tác kiểm tra nội bộ không thể hiện ñược tính ñộc lập và khách quan, chưa cảnh báo và phản ánh ñầy ñủ các rủi ro tín dụng của ngân hàng. Trong trường hợp rủi ro tín dụng phát sinh, tổ kiểm tra nội bộ có thể vì cả nể hoặc chịu áp lực của giám ñốc chi nhánh mà không báo cáo trực tiếp lên cấp cao hơn. Báo cáo kiểm tra nội bộ chỉ mang tính hìn thức, rủi ro tín dụng chưa ñược phản ánh một cách trung thực. 2.4.3.2. Rủi ro phát sinh từ chính sách tín dụng của ngân hàng: - Chủ tịch Hội ñồng quản trị và Tổng Giám ñốc của BIDV ñều có chỉ ñạo tín dụng trong từng thời kỳ tuy nhiên việc chỉ ñạo của hệ thống chưa mang tính ñịnh hướng chưa ñi trước ñón ñầu sự biến ñộng của thị trường. Mà một lượng lớn vốn tín dụng của BIDV tham gia vào thị trường bất ñộng sản, thị trường chứng khoán trong thời gian là ví dụ. - Việc xác ñịnh thị trường và lĩnh vực cho vay của ngân hàng trong thời gian qua tại BIDV cũng chưa ñược cụ thể, Hội sở chính chỉ giám sát hoạt ñộng tín dụng tại các chi nhánh thông qua giới hạn tín dụng, tỷ số dư nợ trên huy ñộng vốn bình quân (hệ số k), hệ số dư nợ vay trung dài hạn trong tổng dư nợ nhưng không có sự phân ñịnh tín dụng theo ñặc ñiểm, ưu thế của vùng miền. 54 - Chính sách tín dụng qua mỗi năm chưa nhất quán, nhất là từ năm 1999 về trước BIDV chưa có quy trình nghiệp vụ cho vay cụ thể, mỗi năm một hướng dẫn riêng. Bên cạnh ñó chính sách khách hàng của BIDV trong thời gian qua cũng chưa sát thực tế, chưa gạn lọc khách hàng cho chi nhánh như ñối với thế chấp tài sản hình thành từ vốn vay, thế chấp lô hàng với tỷ lệ vốn tự có: vốn vay là như nhau ñối với cùng nhóm khách hàng mà không cụ thể là hàng hóa như thế nào…Ngoài ra việc ñánh giá và phân loại không chính xác về mức ñộ rủi ro của khách hàng như: ñánh giá khách hàng chỉ thông qua thông tin “tĩnh” do khách hàng cung cấp mà thiếu các thông tin “ñộng” từ những kênh thông tin khác. - Sản phẩm tín dụng của BIDV trong thời gian qua chủ yếu là sản phẩm tín dụng truyền thống, có các sản phẩm tín dụng mới như cho vay mua ôtô, cho vay du học, vay kinh doanh bất ñộng sản… tuy nhiên các sản phẩm tín dụng mới còn nhiều hạn chế trong quá trình triển khai thực tế. Vì vậy rủi ro tín dụng của ngân hàng chưa ñược phân tán mà chủ yếu tập trung vào các ngành nghề truyền thống, thế mạnh của BIDV như cho vay xây lắp, thương mại…tín dụng bán lẻ chưa thật sự ñược chú trọng. 2.4.3.3. ðạo ñức nghề nghiệp của cán bộ: - Tuổi ñời của cán bộ BIDV bình quân là 28 tuổi, ñây là lực lượng trẻ, ñầy nhiệt huyết, tuy nhiên lòng yêu ngành, yêu nghề chưa cao. Vì vậy bên cạnh ñào tạo nghiệp vụ thì vấn ñề giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho cán bộ cần ñược quan tâm. Thực tế có những rủi ro ñã xảy ra do sự biến chất của cán bộ tín dụng gây thất thoát cho BIDV lên ñến hàng chục tỷ ñồng / vụ. Hậu quả nặng nề nhưng vấn ñề khắc phục không ñơn giản. - Sự bố trí nhân sự không hợp lý cũng sẽ dẫn ñến mốc ngoặc, bè phái gây nên rủi ro tín dụng ví dụ như bố trí cán bộ tín dụng và lãnh ñạo phụ trách tín dụng có mối quan hệ ruột thịt. - Sự chèn ép, áp ñặt của lãnh ñạo cộng với sự thiếu chính kiến của cán bộ tín dụng cũng tạo nên nhiều rủi ro cho ngân hàng ñặc biệt là trong công tác tín dụng. 2.4.3.4. Thiếu sự kiểm tra, giám sát sau khi cho vay: 55 - Việc thẩm ñịnh khoản vay tại BIDV ñược thực hiện tương ñối chặt chẽ theo các quy trình, biểu mẫu cụ thể. ðối với những khoản vay lớn, phức tạp có sự thẩm ñịnh của cả hội ñồng tín dụng, tuy nhiên sau khi cho vay thì việc kiểm tra sử dụng vốn vay là trách nhiệm của cán bộ tín dụng. Với khối lượng công việc hiện nay, ña số công tác kiểm tra sử dụng vốn vay ñều ñược cán bộ tín dụng thực hiện ñối phó, hình thức, không xuống thực tế doanh nghiệp. Trong khi ñó việc kiểm tra, quản lý sau khi cho vay là một trong những biện pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng. Theo thống kê năm 2007 số lỗi chưa kiểm tra sử dụng vốn vay của hệ thống là 1.832 lỗi, lập biên bản khống (khách hàng ký tên trước) là 17 trường hợp. 2.4.3.5. Tốc ñộ tăng trưởng tín dụng: - Tốc ñộ tăng trưởng quá nhanh, vượt quá khả năng và năng lực kiểm soát cũng như nguồn vốn của ngân hàng hay còn gọi là căn bệnh thành tích. Trong 5 năm 2001 – 2006 dư nợ tín dụng tăng hơn 2 lần, tốc ñộ tăng trưởng tín dụng không ñồng ñều giữa các tháng trong năm, như năm 2007 chỉ với 2 tháng 10 và 11 dư nợ tín dụng tăng bằng 9 tháng ñầu năm, tốc ñộ tăng trưởng không ñi kèm với chất lượng tín dụng. Ngân hàng khó kiểm soát rủi ro tín dụng. 2.5. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÍN DỤNG TẠI BIDV 2.5.1. Cơ cấu tổ chức tín dụng và công tác quản lý rủi ro tín dụng: - Hiện nay tại BIDV công tác tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng vẫn chưa ñược tách bạch. ðối với các khoản vay trung dài hạn, với số tiền lớn, phòng tín dụng có chuyển dự án cho phòng thẩm ñịnh ñể thẩm ñịnh dự án nhưng thông tin từ khách hàng là rời rạc và không thống nhất. Còn ñối với các khoản vay còn lại thì cán bộ tín dụng vừa tiếp thị, vừa phê duyệt và kiêm luôn việc giám sát, quản lý khoản vay. Tình trạng mốc ngoặc, quan liêu, hạch sách, vay ké khách hàng của cán bộ tín dụng ñã xảy ra và chỉ bị phát hiện khi rủi ro ñã xảy ra. Như vậy mô hình tổ chức tín dụng hiện nay của BIDV làm cho công tác quản lý rủi ro tín dụng chưa ñược kiểm soát chặt chẽ. 2.5.2. Các văn bản chế ñộ, quy chế, quy trình thủ tục cấp tín dụng: 56 - Các văn bản chỉ ñạo hướng dẫn, quy trình quy ñịnh cấp tín dụng tại BIDV ñầy ñủ và bài bản như quy trình tín dụng ngắn, trung dài hạn, quy trình bảo lãnh, các mẫu hợp ñồng tín dụng, hợp ñồng thế chấp, mẫu báo cáo thẩm ñịnh khoản vay, biên bản kiểm tra sử dụng vốn vay…thực hiện hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001:2000 có sổ ghi chép cụ thể công tác tín dụng. Tuy nhiên ñôi khi có những chỉ ñạo chồng chéo và chưa kịp thời, văn bản mới có hiệu lực nhưng chưa kết luận văn bản cũ hết hiệu lực. 2.5.3. ðánh giá chất lượng khoản vay và các quy ñịnh nhằm hạn chế rủi ro tín dụng: - Năm 2003, 2004 BIDV thực hiện phân loại nợ theo Quyết ñịnh 488 của NHNN, năm 2005 BIDV thực hiện phân loại nợ theo ðiều 6 Qð 493, tỷ lệ nợ xấu như sau: Tỷ lệ nợ xấu 2003 2004 2005 2006 2007 Theo phân loại nợ của BIDV 2.60% 3.05% 12.47% 9.1% 3.4% Theo ñánh giá của kiểm toán quốc tế 33.5% 38.3% 31% 9.6% 3.98% Bảng 13:Tỷ lệ nợ xấu 2003-2007 Nguồn: Báo cáo phân tích kết quả hoạt ñộng kinh doanh 2003-2007 - Tỷ lệ nợ xấu của BIDV khi thực hiện theo ðiều 6 Qð 493 thời ñiểm 31/12/2005 là 12.47% cao hơn so với khi thực hiện theo Qð 488 và theo ñánh giá của kiểm toán quốc tế là 31%. Tỷ lệ này ở mức cao ngay cả khi thực hiện theo ðiều 6 Qð 493 và ở mức rất cao theo sát chuẩn mực quốc tế. - Việc phân loại nợ theo ðiều 6 tuy ñã kết hợp giữa yếu tố ñịnh lượng và ñịnh tính nhưng chủ yếu dựa trên yếu tố ñịnh lượng mà yếu tố ñịnh lượng chỉ ñơn thuần là thời gian quá hạn của khoản nợ. Việc phân loại nợ theo yếu tố ñịnh tính chưa có tiêu thức ñánh giá cụ thể mà chỉ dựa trên chủ quan của người thực hiện ñánh giá. Phân loại nợ theo ðiều 6 không trợ giúp cho ngân hàng trong việc quản lý chất lượng tín dụng theo ngành nghề kinh tế, loại hình doanh nghiệp… 57 - Từ những hạn chế trên, xuất phát từ yêu cầu thực tế cũng như nhằm chủ ñộng hội nhập kinh tế quốc tế, chuẩn bị ñầy ñủ các ñiều kiện cần thiết cho quá trình cổ phần hóa BIDV ñồng thời thực hiện nghiêm túc Quyết ñịnh số 493/2005/QD- NHNN ngày 22/4/2005, ngày 20/6/2006 BIDV ñã báo cáo NHNN xin ñăng ký thực hiện ðiều 7 Qð 493. - Việc thực hiện phân loại nợ theo ðiều 7 Qð 493 tức là BIDV phải chấp nhận một tỷ lệ nợ xấu cao hơn so với các ngân hàng thương mại khác do các tiêu chí ñánh giá theo hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ là theo chuẩn mực quốc tế nên chặt chẽ và toàn diện hơn so với việc phân loại nợ theo ðiều 6. Chấp nhận một tỷ lệ nợ xấu cao ñặt ra áp lực rất lớn ñối với BIDV trong việc giảm tỷ lệ nợ xấu. Việc thực hiện phân loại nợ theo ðiều 7 Qð 493 ñòi hỏi phải có sự chuyển biến trong nhận thức của toàn hệ thống về quản lý rủi ro tín dụng. ðiều này là rất khó khăn vì từ trước ñó các ngân hàng thương mại quốc doanh Việt Nam nói chung và BIDV nói riêng hầu hết chưa hình thành quan ñiểm ñánh giá toàn diện khách hàng theo cả các tiêu thức ñịnh tính, ñịnh lượng và tầm quan trọng của việc quản lý rủi ro theo thông lệ quốc tế. Thực hiện phân loại nợ theo ðiều 7 BIDV ñã nỗ lực rất lớn trong việc xây dựng một chương trình hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ hoàn toàn mới ñể ñánh giá toàn diện về khách hàng, hướng dẫn ñào tạo cán bộ tín dụng phải hiểu biết rộng, nắm chắc các thông tin về tình hình kinh tế vĩ mô và có khả năng phân tích ngành nghề và xu hướng phát triển của từng ngành. - Việc ñánh giá khoản vay hiện nay của BIDV ñược chính xác hơn do các chỉ tiêu tài chính, phi tài chính ñược ñánh giá chặt chẽ, logic hơn và phù hợp với thông lệ quốc tế. Hạn chế tình trạng khách hàng vay ñảo nợ hay vay từ ngân hàng này ñể trả ngân hàng khác mà không bị ñánh giá vào nhóm nợ xấu trong khi tình hình tài chính là không tốt và không ñảm bảo khả năng trả nợ lâu dài chỉ ñánh giá khách hàng dựa trên khả năng trả nợ tại một thời ñiểm cụ thể mà chưa xem xét toàn diện khách hàng trong môi trường kinh tế vĩ mô và xu hướng của ngành nghề. Việc phân loại nợ theo ðiều 7 trợ giúp ngân hàng trong việc quản lý danh mục tín dụng 58 theo ngành nghề, vùng ñịa lý, loại hình sản phẩm, ñánh giá chính xác chất lượng tín dụng nhằm hạn chế rủi ro tín dụng. 2.5.4. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ theo chuẩn mực quốc tế: - Nợ xấu của BIDV phụ thuộc phần lớn vào sự ñánh giá khách hàng và chính sách tín dụng của BIDV. Có thể việc minh bạch hóa chất lượng tín dụng ñể xác ñịnh biện pháp xử lý nợ xấu phù hợp ñối với danh mục tín dụng cũ và hỗ trợ ra quyết ñịnh cho vay chính xác, quản lý rủi ro hiệu quả ñối với danh mục tín dụng mới ñóng vai trò quyết ñịnh trong việc giảm dần nợ xấu cũ và kiểm soát nợ xấu mới phát sinh của BIDV. Muốn vậy BIDV phải xây dựng ñược hệ thống ñánh giá rủi ro hiệu quả phù hợp với thông lệ quốc tế. ðó chính là lý do của việc BIDV không ngại tốn kém cho ra ñời hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ. - Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ giúp cho BIDV trong việc phát hiện nợ xấu phát sinh ñến từng khách hàng, xác ñịnh rõ nguyên nhân phát sinh nợ xấu xuất phát từ năng lực tài chính của khách hàng hay từ những rủi ro vĩ mô và ñánh giá khả năng trả nợ của khách hàng. Trên cơ sở ñó BIDV ñưa ra ñược các biện pháp xử lý nợ xấu phù hợp ñể nâng cao chất lượng tín dụng. Với những biện pháp xử lý nợ xấu ñã ñược thực hiện trong năm 2007, nợ xấu của BIDV theo thông lệ quốc tế ñã giảm dần từ 9.1% năm 2006 (theo ñánh giá của kiểm toán là 9.6%) xuống còn 3.4% năm 2007. - ðối với những khoản cho vay mới: hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ trợ giúp cho việc ñánh giá khách hàng mới một cách toàn diện về năng lực tài chính, xu hướng phát triển của doanh nghiệp, khả năng trả nợ, những tác ñộng từ môi trường kinh tế vĩ mô có thể ảnh hưởng ñến hoạt ñộng của doanh nghiệp,… ñể quyết ñịnh có cho vay hay không và áp dụng chính sách khách hàng phù hợp, ñảm bảo cho vay mới an toàn, hiệu quả với mức bù ñắp rủi ro thích hợp. - Hệ thống tín dụng nội bộ là cơ sở ñể BIDV thực hiện quản lý rủi ro tiệm cận với các thông lệ quốc tế. + Trên cơ sở hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, BIDV ñã ñưa ra chính sách khách hàng ñể thực hiện cấp tín dụng an toàn, hiệu quả theo thông lệ quốc tế. 59 + Việc phân loại nợ theo ðiều 7 Qð 493 kết quả phân loại nợ của BIDV ñã ngày càng sát với kết quả phân loại nợ theo chuẩn mực quốc tế và khoảng cách giữa tỷ lệ nợ xấu theo phân loại nợ của BIDV với phân loại nợ của công ty kiểm toán ngày càng ñược rút ngắn. - Việc BIDV là ngân hàng tiên phong trong xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ñể phân loại nợ theo ðiều 7 Qð 493 là cơ sở ñể hướng hoạt ñộng của ngân hàng theo các chuẩn mực quốc tế, chia sẻ những kinh nghiệm trong quá trình triển khai thực hiện ñối với các NHTM Việt Nam. - Theo ñánh giá của Công ty kiểm toán quốc tế E&Y: “ Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của BIDV ñã ñảm bảo ñược các tiêu chuẩn ño lường rủi ro trong hoạt ñộng tín dụng và xác ñịnh phân hạng khách hàng của ngân hàng một cách chi tiết, cụ thể, phản ánh ñúng ñược chất lượng tín dụng của ngân hàng phù hợp với các thông lệ quốc tế và theo các yêu cầu của NHNN Việt Nam về phân loại nợ theo ðiều 7-Quyết ñịnh 493” - Theo ñánh giá gần ñây nhất của Tổ chức xếp hạng quốc tế Moody’s : “ ðể chuẩn bị cho quá trình cổ phần hóa, BIDV ñã tiến hành rất nhiều sáng kiến phát huy ñược năng lực quản trị tập ñoàn, củng cố cơ cấu tổ chức và hệ thống kiểm soát nội bộ. Theo ñó, BIDV tự ñiều chỉnh theo với các nguyên tắc quốc tế về năng lực quản trị tốt, tính minh bạch và công bằng. ðiều quan trọng nhất là BIDV là ngân hàng thương mại quốc doanh ñầu tiên thiết lập một hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ và ñã giảm rõ rệt thẩm quyền phê duyệt tín dụng cấp ñịa phương”. - Sau 1 năm thực hiện, hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của BIDV ñã thể hiện vai trò quan trọng trong việc quản lý chất lượng tín dụng của BIDV. Ngoài ra, hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ cũng ñặt nền móng cho việc thực hiện quản lý rủi ro theo chuẩn mực quốc tế của BIDV. Tóm lại : Thực tiễn hoạt ñộng tín dụng của BIDV thời gian qua cho thấy hoạt ñộng tín dụng luôn tiềm ẩn rủi ro, rủi ro tín dụng của toàn hệ thống ñược quản lý ngày càng tiệm cận với các chuẩn mực của quốc tế. Tuy nhiên rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt ñộng tín dụng, do ñó ñể tăng trưởng tín dụng ñi kèm với quản lý 60 chất lượng tín dụng thì yêu cầu cấp bách ñặt ra là rủi ro tín dụng phải ñược quản lý chặt chẽ và giảm bớt tỷ lệ tổn thất về tín dụng, ñảm bảo hoạt ñộng tín ñược an toàn hiệu quả. Chúng ta cần có những giải pháp thích hợp nhằm quản lý rủi ro tín dụng trong giới hạn cho phép, hạn chế tối ña rủi ro phát sinh, góp phần phát triển tín dụng bền vững. 61 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ ðỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV 3.1. ðỊNH HƯỚNG HOẠT ðỘNG KINH DOANH CỦA BIDV GIAI ðOẠN 2006-2010 - ðẩy mạnh và tập trung hoàn thiện căn bản hệ thống quản lý rủi ro theo thông lệ là cơ sở tập trung chỉ ñạo nâng cao toàn diện chất lượng các mặt hoạt ñộng kinh doanh, ñẩy mạnh tăng trưởng toàn diện trên nền tảng bền vững, tập trung ñầu tư ñồng bộ tạo sự bứt phá phát triển dịch vụ, lấy công nghệ là cốt lõi tạo ñà phát triển hoạt ñộng dịch vụ, tăng trưởng cả về quy mô, chất lượng, ña dạng sản phẩm và tiện ích. Thực hiện tiết kiệm, ñẩy lùi lãng phí tăng cao hiệu quả kinh doanh và dồn lực trích dự phòng rủi ro, chỉ ñạo phân loại nợ xấu trung thực, chính xác, tập trung quyết liệt xử lý cơ bản nợ xấu thương mại. Xác ñịnh cổ phần hóa là phương thức ñộng lực hạt nhân ñể cải cách ñổi mới, hướng ñến năm 2012 trở thành ngân hàng hiện ñại, tiên tiến trong khu vực ASIAN. Hoạt ñộng tuân thủ luật pháp, tiếp cận áp dụng thông lệ chuẩn mực trong phân tích ñáng giá hoạt ñộng ñáp ứng an toàn hệ thống theo quy ñịnh, khơi thông ñộng lực ñoàn kết thống nhất hướng ñến một BIDV bền vững, hội nhập. 3.1.1. Mục tiêu, phương châm kinh doanh: “Chất lượng - Tăng trưởng bền vững - Hiệu quả - An toàn” Chất lượng: nâng cao chất lượng hoạt ñộng thông qua việc thực hiện phân loại nợ xấu, phấn ñấu trích ñủ dự phòng rủi ro ñối với dư nợ tín dụng thương mại; tăng cường kiểm soát và hạn chế nợ xấu phát sinh. Nâng cao chất lượng sản phẩm cung ứng cho khách hàng, ñáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của khách hàng. Tăng trưởng bền vững: Mở rộng và tăng thị phần hoạt ñộng dịch vụ, huy ñộng vốn; ñảm bảo tăng trưởng quy mô phù hợp với năng lực tài chính và khả năng kiểm soát rủi ro. ðẩy mạnh hoạt ñộng dịch vụ, tập trung vào các dịch vụ phi tín dụng, dịch vụ tài chính, ñưa vào khai thác các sản phẩm dịch vụ mới; Gắn tăng trưởng hoạt ñộng dịch vụ với ứng dụng công nghệ hiện ñại. Tiếp tục mở rộng và 62 phát triển mạng lưới và các kênh phân phối ở các thành phố lớn trọng ñiểm, các tỉnh, vùng kinh tế ñộng lực. Chuyển mạnh sang bán lẻ phục vụ dân cư, phục vụ tiêu dùng. Hiệu quả: nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt ñộng thông qua việc ñiều chỉnh tài sản nợ - tài sản có theo hướng tăng hoạt ñộng dịch vụ, hoạt ñộng ñầu tư vốn, tăng tín dụng ngắn hạn trong ñó tập trung vào tín dụng thương mại xuất nhập khẩu, tín dụng ngoài quốc doanh, tín dụng tiêu dùng…tập trung cho những lĩnh vực, khu vực, ngành nghề, ñịa bàn có khả năng sinh lời và nguồn thu tín dụng lớn ñảm bảo tăng trưởng nhưng an toàn và hiệu quả cao. An toàn: Tiếp tục nâng cao năng lực tài chính, phấn ñấu ñạt chỉ số an toàn vốn theo ñúng lộ trình quy ñịnh của ngân hàng nhà nước và hướng dần theo thông lệ, chuẩn mực quốc tế. 3.1.2. Nội dung các mục tiêu ñịnh hướng ñối với các lĩnh vực kinh doanh chủ yếu giai ñoạn 2006-2010: - Nguồn vốn: ñáp ứng ñủ vốn cho nhu cầu tín dụng và ñầu tư; ñẩy mạnh kinh doanh vốn thu lợi nhuận; ñảm bảo an toàn vốn (tính thanh khoản và chênh lệch kỳ hạn thực tế) và tăng cường huy ñộng vốn dài hạn. - Tín dụng: + Xây dựng nền khách hàng vững chắc. + Thị trường mới cho ngân hàng là khối khách hàng cá nhân, doanh nghiệp vừa và nhỏ. + Tăng tỷ trọng cho vay ngắn hạn, giảm cho vay trung và dài hạn. + Phát triển tín dụng tiêu dùng, tín dụng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. + Nâng cao chất lượng tín dụng, giảm dần tỷ lệ nợ xấu xuống mức thông lệ. + Thực hiện phân loại nợ và phấn ñấu trích ñủ dự phòng rủi ro. - ðầu tư: phát triển ñầu tư tài chính: bảo hiểm, quản lý quỹ ñầu tư; phát triển kinh doanh chứng khoán (cổ phiếu trên thị trường chứng khoán trong nước, trái phiếu các chính phủ nước ngoài và Việt Nam). 63 - Dịch vụ: phát triển dịch vụ ñể tăng tỷ trọng thu dịch vụ trong tổng thu; gắn tăng trưởng hoạt ñộng dịch vụ với ứng dụng công nghệ hiện ñại; phát triển dịch vụ ñi kèm với mở rộng và nâng cao năng lực mạng lưới ñiểm giao dịch; phát triển các dịch vụ mới qua kênh phân phối ngân hàng ñiện tử (internet/phone/sms banking); quản lý vốn, dịch vụ cho các khách hàng VIP Các chỉ tiêu cơ bản ñến năm 2010 - Nhóm chỉ tiêu về tăng trưởng: + Tổng tài sản ước ñạt 300.000 tỷ VND (tương ñương 17 tỷ USD) + Tốc ñộ tăng trưởng bình quân: Tổng tài sản: 20%/năm Nguồn vốn: 21%/năm Tín dụng: 17 %/năm ðầu tư: 31%/năm - Nhóm chỉ tiêu về chất lượng: + Năng lực tài chính: CAR tối thiểu 10% + Cơ cấu dư nợ/ tài sản có ≤ 62% Nợ trung dài hạn/ Tổng dư nợ ≤ 40% Nợ dài hạn/ Tổng dư nợ ≤ 27% Nợ ngoài quốc doanh/ tổng dư nợ ≥ 80% + Cơ cấu ñầu tư/ tài sản có ≥ 24% + Cơ cấu thu dịch vụ ròng/ lợi nhuận trước thuế ≥ 40%/năm + Nợ xấu < 5% tổng dư nợ + Tăng trưởng lợi nhuận trước thuế bình quân: 40%/năm + Khả năng sinh lời: ROA ≥ 1%; ROE ≥ 15% 3.1.3. Các mục tiêu ưu tiên của BIDV - Tiếp tục là nhà cung cấp dịch vụ tài chính hàng ñầu tại Việt Nam và mở rộng hoạt ñộng ra nước ngoài. - Thực hiện kế hoạch cổ phần hóa một cách tích cực và chủ ñộng 64 - ðẩy mạnh tái cơ cấu ngân hàng; phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt ñộng của các ñơn vị thành viên. - ðạt ñược 1 bảng cân ñối kế toán lành mạnh; giải quyết triệt ñể vấn ñề nợ xấu. - Hệ số an toàn vốn ñạt tiêu chuẩn quốc tế. - Tăng trưởng ngân hàng trên cơ sở khả năng sinh lời và bền vững. - Áp dụng các thông lệ quốc tế tốt nhất. - Cải thiện và phát triển hệ thống công nghệ thông tin của ngân hàng - Cung cấp dịch vụ chất lượng cao cho thị trường mục tiêu ñã lựa chọn; phát triển mạng lưới kênh phân phối sản phẩm. 3.2. NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG: 3.2.1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức hoạt ñộng tín dụng và cơ cấu quản lý, giám sát rủi ro tín dụng của Ngân hàng - Xuất phát từ ñòi hỏi thực tiễn của hoạt ñộng tín dụng, theo khuyến cáo của Ủy ban Basel thuộc Ngân hàng thanh toán quốc tế (BIS) và tuân thủ các thông lệ quốc tế, bộ máy tổ chức hoạt ñộng tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng phải ñược tách bạch. Chức năng quản lý rủi ro tín dụng sẽ ñược giao cho một bộ phận hoạt ñộng ñộc lập với các ñơn vị kinh doanh của Ngân hàng và sẽ không tham gia vào hoạt ñộng tạo ra rủi ro. 3.2.1.1 Cơ cấu tổ chức hoạt ñộng tín dụng: - ðối với cơ cấu tín dụng của ña số các Ngân hàng thì bộ phận tiếp thị ñồng thời là bộ phận xử lý khoản vay, giải ngân, theo dõi giám sát, thu nợ… từ khâu khởi tạo ñến kết thúc khoản vay ñều do cán bộ phụ trách tín dụng thực hiện mà không qua bộ phận giám sát ñộc lập ñều này dễ dẫn ñến tiêu cực, chủ quan, duy ý chí gây nhiều rủi ro trong công tác tín dụng. - ðể hạn chế rủi ro tín dụng, ñề nghị cơ cấu tổ chức hoạt ñộng tín dụng các cấp của ngân hàng cần ñược xây dựng theo nguyên tắc: xác ñịnh rõ chức năng, 65 nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của các ñơn vị, cá nhân có liên quan ñến quá trình thẩm ñịnh, phê duyệt tín dụng, theo dõi, quản lý, thu hồi nợ. - Mô hình tổ chức tín dụng phải ñược xây dựng theo hướng: tách bạch chức năng ra quyết ñịnh tín dụng với chức năng quản lý tín dụng trên cơ sở phân ñịnh trách nhiệm và chức năng rõ ràng giữa các bộ phận thẩm ñịnh, phê duyệt tín dụng, quản trị tín dụng, quản lý rủi ro tín dụng. Theo ñó, bộ phận Quan hệ khách hàng (front office) sẽ tiếp thị và xử lý hồ sơ tín dụng sau ñó chuyển sang bộ phận Quản lý rủi ro (back office) ñể phân tích, thẩm ñịnh ñộc lập thực hiện vai trò tuyến bảo vệ thứ hai nhằm giảm nhẹ rủi ro tín dụng (CRM). Trong trường hợp khoản vay ñã ñược phê duyệt và giải ngân, toàn bộ hồ sơ tín dụng ñược lưu trữ tại Phòng Quản trị tín dụng nhằm tạo tính nhất quán, khách quan trong việc lưu trữ hồ sơ tín dụng tránh trường hợp tự ý sửa hồ sơ tín dụng sau khi phê duyệt. 3.2.1.2 Cơ cấu giám sát và quản lý rủi ro tín dụng: - ðể có thể quản lý ñược rủi ro tín dụng một cách hệ thống và có hiệu quả, Ngân hàng nên hòan thiện bộ máy quản lý và giám sát rủi ro tín dụng theo cơ cấu như sau: + Hội ñồng quản trị: Hội ñồng quản trị thông qua bộ máy của mình là Hội ñồng quản lý rủi ro có trách nhiệm phê duyệt chính sách quản lý rủi ro của ngân hàng và giám sát quá trình thực hiện chính sách. Hội ñồng quản lý rủi ro: Hội ñồng quản lý rủi ro thuộc Hội ñồng quản trị ñược Hội ñồng quản trị thành lập và có trách nhiệm báo cáo lên Hội ñồng quản trị các vấn ñề trọng yếu liên quan ñến tất cả các lọai rủi ro. Hội ñồng quản lý rủi ro chịu trách nhiệm trong việc rà soát và phê duyệt khuôn khổ quản lý rủi ro của Ngân hàng bao gồm các chính sách ñảm bảo an tòan , các hạn mức rủi ro và biện pháp quản lý rủi ro tín dụng. + Ban ñiều hành và các cấp quản lý: có trách nhiệm chính trong việc xác ñịnh và ñánh giá những rủi ro ñối với hoạt ñộng của Ngân hàng và thực hiện các quy trình kiểm sóat rủi ro có hiệu quả. 66 Ban quản lý rủi ro: là công cụ của Ban ñiều hành, chịu trách nhiệm quản lý, giám sát rủi ro của ngân hàng. Ban quản lý rủi ro ñược thành lập ñộc lập với các ñơn vị hoạt ñộng kinh doanh của ngân hàng và không tham gia vào hoạt ñộng tạo ra rủi ro. Ban quản lý rủi ro có trách nhiệm chính trong việc thiết lập một cơ chế hạn mức rủi ro cho tòan hệ thống bao trùm cho các lĩnh vực như rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường và rủi ro tác nghiệp. Ban quản lý rủi ro có chức năng cơ bản là nhận diện và phát hiện rủi ro, phân tích ñánh giá ño lường mức ñộ rủi ro ñồng thời ñề ra các biện pháp ñể phòng ngừa, ngăn chặn giảm thiểu rủi ro xảy ra. Ban quản lý tín dụng: là công cụ của Ban ñiều hành, chịu trách nhiệm trong công tác quản lý tín dụng bao gồm: xây dựng cơ chế, chính sách, chế ñộ, quy trình tín dụng, bảo lãnh; giới hạn tín dụng, bảo lãnh; quản lý và xử lý nợ xấu của ngân hàng. Ban kiểm tra nội bộ: là công cụ của Ban ñiều hành, chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ ñạo và thực hiện công tác kiểm tra nội bộ trong ngân hàng về các mặt nghiệp vụ trong ñó có nghiệp vụ tín dụng. 3.2.2. Xây dựng hệ thống văn bản chế ñộ, quy chế, quy trình, thủ tục cấp tín dụng: - Một trong những nguyên nhân quan trọng làm phát sinh rủi ro tín dụng thuộc về chủ quan của ngân hàng cho vay trong việc xây dựng hệ thống văn bản chế ñộ, quy trình thủ tục cho vay thiếu ñồng bộ, không chặt chẽ. ðể hạn chế rủi ro, ngân hàng cần xây dựng một hệ thống văn bản ñồng bộ tạo hành lang cho hoạt ñộng tín dụng: - Xây dựng quy chế cho vay của ngân hàng trên cơ sở quy chế cho vay của tổ chức tín dụng ñối với khách hàng do ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban hành. - Ban hành, hướng dẫn ñầy ñủ, kịp thời các văn bản chế ñộ có liên quan ñến hoạt ñộng tín dụng ñể áp dụng thống nhất trong toàn hệ thống. - Hệ thống văn bản chế ñộ, quy chế, quy ñịnh liên quan ñến hoạt ñộng tín dụng phải ñược tổ chức nghiên cứu, tập huấn và quán triệt ñể ñảm bảo mọi cán bộ 67 có liên quan ñến công tác tín dụng ñều phải nắm vững văn bản chế ñộ và thực thi tác nghiệp ñầy ñủ, chính xác. - Xây dựng và thường xuyên bổ sung, hoàn thiện quy trình cho vay, bảo lãnh và các quy trình hỗ trợ khác theo ñúng yêu cầu của hệ thống quản lý chất lượng ISO. - Thường xuyên rà soát các văn bản ñã ban hành liên quan ñến công tác tín dụng ñể ñảm bảo tính tuân thủ trong ban hành văn bản, tính hiệu lực cũng như sự phù hợp về nội dung giữa các văn bản ñang còn hiệu lực. 3.2.3. Xây dựng chính sách tín dụng phù hợp: - ðể ñảm bảo ñưa hoạt ñộng tín dụng của ngân hàng phát triển theo ñúng ñịnh hướng, ñạt ñược mục tiêu an toàn, hiệu quả, tăng trưởng bền vững và kiểm soát ñược rủi ro cũng như tiến dần ñến thông lệ quốc tế, chính sách tín dụng của ngân hàng phải ñược xây dựng và thực thi trên những nội dung cơ bản sau ñây: 3.2.3.1. Cơ chế phân cấp ủy quyền: Việc phân cấp, ủy quyền trong phê duyệt tín dụng ñược thực hiện theo nguyên tắc: - Tuân thủ các quy ñịnh của pháp luật và chế ñộ của ngân hàng về hoạt ñộng tín dụng, ñảm bảo an toàn, chất lượng và hiệu quả. - Xác ñịnh quyền chủ ñộng, tự chịu trách nhiệm của các cấp ñiều hành trong hoạt ñộng tín dụng, tuân thủ quy trình xét duyệt tín dụng từ khâu xét duyệt tín dụng ñến khâu kiểm soát. - Phù hợp với ñặc ñiểm tổ chức và hoạt ñộng, quy mô, ñiều kiện, khả năng và ñặc ñiểm từng ñơn vị, phù hợp với năng lực của người ñược phân cấp, ủy quyền cũng như năng lực kiểm soát rủi ro của ñơn vị ñược phân cấp. - Phân cấp ủy quyền trên cơ sở quy mô khoản vay, tính phức tạp của khoản vay, các ñiều kiện ñảm bảo trong ñó có tình hình tài sản ñảm bảo. 3.2.3.2 Xác ñịnh thị trường và các lĩnh vực cho vay của ngân hàng: - Căn cứ các phân tính kinh tế vĩ mô, xu hướng phát triển, tiềm lực tài chính và rủi ro ngành của các ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế. Ngân hàng cần nhận diện 68 thị trường mục tiêu bằng cách nhận diện các phân ñoạn kinh doanh có thể chấp nhận trong phạm vi toàn bộ thị trường. Cần nhận biết các yếu tố sau: + Những rủi ro nội tại xuất phát từ bản thân hàng hóa, môi trường kinh doanh, sự lỗi thời. + Vị thế của ngành trong nền kinh tế: ngành nghề này có ñược ưu ñãi phát triển hay không? + Triển vọng của ngành: cần tham khảo báo cáo của các chuyên gia trong ngành, xác ñịnh vị trí, sự cạnh tranh, các nhân tố bên ngoài. + Vị trí trong chu kỳ ngành: ngành ñang trong giai ñoạn tăng trưởng, bão hòa hay suy thoái (bình minh hay hoàng hôn) - Căn cứ chiến lược kinh doanh và khả năng chấp nhận rủi ro trong hoạt ñộng kinh doanh của ngân hàng; - Căn cứ vào các ñặc ñiểm, thế mạnh, hạn chế và nguồn lực hiện có của ngân hàng về vốn, cơ sở vật chất, trình ñộ, kinh nghiệm của ñội ngũ nhân viên ngân hàng; - Ngân hàng xem xét, quyết ñịnh lựa chọn các ñối tượng tín dụng trong từng giai ñoạn ñể tập trung mở rộng tín dụng theo các tiêu chí sau: + Theo ngành, chuyên ngành hoặc sản phẩm mũi nhọn. + Theo vùng, lãnh thổ. + Theo ñối tượng khách hàng. + Lựa chọn các loại hình tín dụng và các sản phẩm tín dụng phù hợp trong từng thời kỳ 3.2.3.3 Xây dựng các giới hạn an toàn trong hoạt ñộng tín dụng: - Giới hạn tín dụng cho toàn hệ thống ngân hàng: Căn cứ các quy ñịnh của pháp luật và ñịnh hướng của Ngân hàng nhà nước, tùy thuộc vào chiến lược kinh doanh của từng ngân hàng, ngân hàng xem xét và quyết ñịnh về các giới hạn tín dụng cần thiết trong từng thời kỳ + Giới hạn quy mô và tỷ lệ tăng trưởng tín dụng + Giới hạn dư nợ trên tổng tài sản có rủi ro 69 + Tỷ trọng dư nợ cho vay theo thời gian + Tỷ trọng dư nợ cho vay theo thành phần kinh tế + Tỷ trọng cho vay trung dài hạn trên tổng dư nợ + Tỷ lệ nợ quá hạn / tổng dư nợ + Danh mục các ngành nghề, lĩnh vực hạn chế cho vay, hoặc cho vay với ñiều kiện ñặc biệt hoặc không cho vay. - Giới hạn tín dụng cho các ngành, sản phẩm, khu vực ñịa lý: Trên cơ sở các phân tích, báo cáo về xu hướng phát triển, nhu cầu vốn, mức ñộ rủi ro của các ngành nghề, lĩnh vực, sản phẩm trên thị trường ñồng thời hạn chế rủi ro tín dụng do tập trung tín dụng vào một số lĩnh vực chủ yếu. Căn cứ năng lực tài chính, khả năng ñáp ứng vốn của ngân hàng, ngân hàng xây dựng các giới hạn tín dụng phù hợp ñối với ngành, sản phẩm, khu vực ñịa lý trong từng thời kỳ nhất ñịnh: + Giới hạn tập trung tín dụng ñối với ngành, sản phẩm. + Giới hạn tập trung tín dụng theo khu vực trọng ñiểm kinh tế. - Giới hạn tín dụng ñối với khách hàng Căn cứ các quy ñịnh của Ngân hàng nhà nước và thực tế hoạt ñộng, chiến lược phát triển, Ngân hàng xây dựng và tuân thủ các giới hạn tín dụng ñối với một khách hàng và nhóm khách hàng có liên quan. 3.2.3.4. Xây dựng chính sách khách hàng trong hoạt ñộng tín dụng: - Chính sách khách hàng của ngân hàng ñược xây dựng trên cơ sở phân loại khách hàng theo các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính. - Căn cứ kết quả phân loại khách hàng, ngân hàng có chính sách cụ thể áp dụng với từng khách hàng và nhóm khách hàng theo hướng ưu ñãi ñối với khách hàng ñược xếp hạng chất lượng cao và ngược lại: + Chính sách về lãi suất tiền vay và các loại phí có liên quan. + Các ñiều kiện vay vốn (tài sản ñảm bảo, hạn mức tín dụng…) + Các dịch vụ hỗ trợ kèm theo (tài trợ xuất nhập khẩu, hỗ trợ về ngoại tệ…). 70 3.2.3.5 Tài sản ñảm bảo tiền vay: - Ngân hàng thực hiện việc ñảm bảo tiền vay theo quy ñịnh của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và phù hợp với chiến lược kinh doanh của ngân hàng. - Quy ñịnh về ñảm bảo tiền vay của ngân hàng bao gồm một số nội dung cơ bản sau: + Giới hạn về các loại tài sản ñược nhận là ñảm bảo nợ vay + Các tài liệu liên quan ñến tài sản ñảm bảo theo quy ñịnh + Quy ñịnh về việc ñịnh giá và kiểm tra, giám sát, ñịnh giá lại tài sản ñảm bảo: như công trình ñang xây dựng thì kiểm tra ít nhất 1 tháng/lần, ñối với bất ñộng sản thì ñịnh kỳ 12 tháng/lần hoặc khi có biến ñộng lớn về giá; ñối với ñộng sản thì ñịnh giá 6 tháng/lần… + Tỷ lệ cho vay so với giá trị tài sản ñảm bảo: khoảng 80% giá trị tài sản + Các loại hình cho vay, bảo lãnh có tài sản hoặc không có tài sản ñảm bảo: ñối với bảo lãnh dự thầu, bảo lãnh hoàn trả tiền ứng trước, tùy khách hàng có thể không có tài sản ñảm bảo, ñối với bảo lãnh thanh toán thì bắt buộc có tài sản ñảm bảo ñể giảm rủi ro. 3.2.3.6. ðánh giá các rủi ro phát sinh ñối với việc phát triển các loại hình sản phẩm tín dụng mới: - Hoạt ñộng tín dụng truyền thống ñem lại thu nhập lớn cho ngân hàng nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn. Việc phát triển các loại hình sản phẩm tín dụng mới, nhất là các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng hiện ñại (phát hành và thanh toán thẻ tín dụng nội ñịa và quốc tế, bao thanh toán…) là cần thiết và phù hợp nhằm cơ cấu lại dư nợ tín dụng, ña dạng hóa sản phẩm, góp phần giảm thiểu rủi ro của hoạt ñộng tín dụng. - Tuy nhiên, bất cứ một loại sản phẩm tín dụng mới nào của ngân hàng ñược nghiên cứu và cung cấp ra thị trường ñều phải ñược nhận diện rõ ràng, ñầy ñủ về tất cả các rủi ro có thể xảy ra cho Ngân hàng. ðối với các sản phẩm tín dụng mang hàm lượng công nghệ cao (thẻ tín dụng…) ngoài các rủi ro tín dụng nói chung, vấn ñề an toàn, bảo mật của hệ thống công nghệ thông tin cần phải ñược quan tâm thích ñáng. 71 3.2.4. Xây dựng hệ thống các công cụ ño lường và ñịnh hạng rủi ro tín dụng: - Phân loại khách hàng: Ngân hàng tiến hành phân loại khách hàng qua việc chấm ñiểm các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính của khách hàng từ ñó ngân hàng có chính sách tín dụng phù hợp ñối với từng khách hàng và nhóm khách hàng. - Phân loại khoản vay: Khoản vay ñược thực hiện phân loại theo chất lượng và mức ñộ rủi ro. Khoản vay có chất lượng cao thì tỷ lệ rủi ro thấp và ngược lại. Ngân hàng thực hiện phân loại khoản vay thường xuyên ñể theo dõi, phân tích và có phương án xử lý kịp thời với các rủi ro phát sinh trong từng khoản vay ñể giúp bảo toàn vốn và thu ñược lợi nhuận. - ðịnh hạng rủi ro tín dụng chi nhánh: Các chi nhánh trong hệ thống ngân hàng phải ñược thực hiện phân loại về mức ñộ rủi ro trong hoạt ñộng tín dụng ñể giúp cho các cấp ñiều hành chỉ ñạo, khắc phục kịp thời các tồn tại, ñối phó với các rủi ro tiềm ẩn từ ñó giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả và chất lượng của hoạt ñộng tín dụng. - Xây dựng các công cụ, mô hình ño lường rủi ro của hoạt ñộng tín dụng. 3.2.5. Quản lý, giám sát danh mục cho vay: - ðích hướng tới trong hoạt ñộng tín dụng của ngân hàng là xây dựng ñược một danh mục cho vay an toàn, hiệu quả. Vốn cho vay phải ñược phân bổ một cách hợp lý vào các lĩnh vực, ngành nghề theo các giới hạn quy ñịnh, tránh tập trung tín dụng quá mức, thực hiện phân tán rủi ro nhằm ñạt ñược lợi nhuận cao nhất và hạn chế tối ña rủi ro tín dụng. - Danh mục cho vay phải ñược rà soát và có các báo cáo ñịnh kỳ về xu hướng rủi ro, các nguy cơ rủi ro chính, các lĩnh vực rủi ro cao của danh mục và các biện pháp áp dụng ñể giảm thiểu rủi ro. - Trên cơ sở rà soát, phân tích rủi ro ảnh hưởng ñến khả năng giảm sút thu nhập và mất vốn của danh mục cho vay hiện tại (do sự thay ñổi môi trường kinh doanh, thay ñổi chính sách của nhà nước, sự biến ñộng của bản thân doanh nghiệp 72 và các nguyên nhân thuộc về ngân hàng…) thực hiện việc ñiều chỉnh danh mục cho vay một cách kịp thời, hợp lý nhằm tạo sự cân ñối của danh mục giữa các tài sản có ñộ rủi ro cao và tài sản có ñộ rủi ro thấp từ ñó tạo ra thu nhập hợp lý và ñiều tiết ñược rủi ro. 3.2.6. Trích lập quỹ dự phòng bù ñắp rủi ro: - Ngân hàng phải thường xuyên thực hiện phân loại tài sản “Có”, trích lập và sử dụng dự phòng ñể xử lý rủi ro trong hoạt ñộng, trong ñó có hoạt ñộng tín dụng nhằm chủ ñộng xử lý rủi ro xảy ra, làm lành mạnh hóa tài chính của ngân hàng. - Việc phân loại tài sản có, trích lập và sử dụng quỹ dự phòng rủi ro trong hoạt ñộng Ngân hàng của các tổ chức tín dụng ñược thực hiện theo quy ñịnh của ngân hàng nhà nước trong từng thời kỳ. Hiện tại, ngân hàng tiến hành phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng ñể xử lý rủi ro tín dụng theo Quyết ñịnh số 493/2005/QDD-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống ñốc ngân hàng nhà nước. Khi ngân hàng có ñủ khả năng về tài chính và ñáp ứng ñầy ñủ ñiều kiện theo Quyết ñịnh số 493/2005/QDD-NHNN, ñồng thời nhằm tiến dần tới thông lệ quốc tế và ñáp ứng các quy ñịnh của Ủy ban Basel 2, việc phân loại tài sản có và trích lập dự phòng rủi ro ñược tiến hành theo phương pháp ñịnh tính. Theo ñó, các tổ chức tín dụng phải xây dựng và ñược ngân hàng nhà nước phê duyệt Chính sách trích dự phòng rủi ro và Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ trên cơ sở ñánh giá tình hình kinh tế, khả năng trả nợ của khách hàng cũng như khả năng tài chính của bản thân tổ chức tín dụng. Quy ñịnh phân loại, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro theo phương pháp này thể hiện ñúng bản chất của việc dự phòng các tổn thất, rủi ro của hoạt ñộng ngân hàng. Các tài sản có ñược dự phòng rủi ro theo chất lượng và khả năng tổn thất thật sự của tài sản, giúp ngân hàng ñối phó kịp thời với các tài sản có xu hướng rủi ro. 3.2.7. Hệ thống thông tin quản trị rủi ro tín dụng: - Hệ thống thông tin rủi ro tín dụng phải ñược xây dựng ñể ñảm bảo cung cấp thông tin, cơ sở dữ liệu về hoạt ñộng tín dụng một cách ñầy ñủ, rõ ràng, chính 73 xác và thường xuyên cập nhật nhằm giúp cho các cấp lãnh ñạo quản trị có hiệu quả hoạt ñộng tín dụng, hạn chế tổn thất do tình trạng thiếu thông tin. - Hệ thống thông tin rủi ro tín dụng ñược chia thành 2 loại: - Các thông tin có tính vĩ mô, ñịnh hướng: + Môi trường kinh tế vĩ mô, các ñịnh hướng, chính sách kinh tế của nhà nước có ảnh hưởng lớn ñến hoạt ñộng tín dụng của một tổ chức tín dụng. + Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật có liên quan ñến hoạt ñộng tín dụng. - Các thông tin phục vụ trực tiếp cho hoạt ñộng quản lý rủi ro tín dụng: + Hệ thống thông tin từ khách hàng vay vốn + Hệ thống thông tin phục vụ cho quản trị, ñiều hành hoạt ñộng tín dụng của ngân hàng: báo cáo thực trạng tín dụng, dự báo xu hướng phát triển, phân tích, báo cáo xu hướng rủi ro tín dụng; các báo cáo, tổng kết về hoạt ñộng tín dụng… - Chế ñộ thông tin báo cáo: tình hình rủi ro tín dụng phải ñược báo cáo ñịnh kỳ ñến Hội ñồng tín dụng, Ban ñiều hành ngân hàng như: Báo cáo về tình hình tập trung tín dụng, những vấn ñề trong danh mục tín dụng theo ñó chỉ ra những khoản tín dụng có vấn ñề, khoản tín dụng cần chú ý và những khoản có thể bị mất, những khu vực tín dụng tăng trưởng nhanh, những thay ñổi bất lợi của nền kinh tế hoặc khủng hoảng ảnh hưởng ñến khả năng mất vốn… 3.2.8. Công nghệ, nguồn nhân lực trong công tác quản lý rủi ro tín dụng: - Công nghệ thông tin ñóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và giám sát rủi ro tín dụng. Trong công tác quản lý rủi ro tín dụng, các số liệu phải phản ánh trung thực và kịp thời tình trạng chất lượng tín dụng của toàn hệ thống ñể từ ñó Ban lãnh ñạo có những chỉ ñạo sát sao, phù hợp với sự biến ñộng không ngừng của thị trường. - Bên cạnh ñó, ngân hàng cần quan tâm ñến ñời sống cán bộ công nhân viên, thường xuyên bồi dưỡng, chăm lo ñến ñời sống vật chất, tinh thầnh của người lao ñộng tạo môi trường làm việc thân thiện, cởi mở ñoàn kết. ðồng thời tăng cường 74 giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp, theo dõi kịp thời diễn biến về tư tưởng ñể phát hiện, uốn nắn những dấu hiệu khác ñể loại trừ việc thông ñồng, che dấu sai phạm. Thường xuyên tập huấn nghiệp vụ, quy trình, văn bản chỉ ñạo mới cho cán bộ tín dụng ñặc biệt là các văn bản của BIDV hướng dẫn việc xếp hạng khách hàng. Quán triệt sâu sắc ñến cán bộ tín dụng về tầm quan trọng của việc sử dụng thông tin và chấm ñiểm sai lệch ñối với 1 số chỉ tiêu tài chính, phi tài chính. Tránh trườnghợp nâng hạng khách hàng bất hợp lý làm ảnh hưởng ñến công tác quản lý rủi ro tín dụng của hệ thống. 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VỚI CÁC CƠ QUAN HỮU QUAN: 3.3.1. ðối với Nhà nước: - Cần có những dự báo, chỉ ñạo kịp thời nhằm ñịnh hướng nền kinh tế, ñặc biệt là thị trường tài chính, tiền tệ phát triển bền vững trước những biến ñộng của thị trường thế giới. - Hoàn thiện môi trường pháp lý, các văn bản quy phạm pháp luật cần có sự ñồng bộ, thống nhất, tránh chồng chéo. - ðối với ñăng ký thế chấp quyền sử dụng ñất của các DNNN, việc xác ñịnh tài sản không có nguồn gốc từ ngân sách là rất khó khăn, trong thực tế nhiều DN nhà nước sử dụng lợi nhuận ñể lại ñể mua tài sản hoặc ñối với các DNNN cổ phần hoá. ðề nghị có hướng dẫn cụ thể cơ quan và cách xác nhận ñể tạo thuận lợi cho ngân hàng ñược ñảm bảo vốn vay bằng tài sản thế chấp ñối với việc nhận lại nợ của các DNNN ñã cổ phần hoá. - Trong tiến trình sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước, ñề nghị Chính phủ có chỉ ñạo hoặc quy ñịnh nhằm hạn chế tình trạng sáp nhập các doanh nghiệp có tình hình tài chính yếu, thua lỗ vào các doanh nghiệp hiệu quả ảnh hưởng ñến khả năng trả nợ của doanh nghiệp, công tác thu hồi nợ của ngân hàng. Nâng cao ý thức, trách nhiệm của các DNNN trong quan hệ vay vốn và trả nợ vay ngân hàng. - Chính phủ cần có quy ñịnh về sự phối hợp giữa cơ quan thuế, cơ quan kiểm toán, công ty tư vấn và ngân hàng trong việc làm rõ, minh bạch báo cáo tài chính 75 của khách hàng, tránh tình trạng doanh nghiệp lập nhiều báo cáo ñể vay vốn ngân hàng. - Tòa án, các cơ quan thực thi pháp luật cần hỗ trợ tích cực cho ngân hàng trong công tác xử lý các vụ kiện và thi hành án ñược nhanh chóng. Giúp ngân hàng tận thu nợ gốc, lãi vay quá hạn. - Hiện nay thị trường mua bán nợ ở Việt Nam chưa phát triển dẫn ñến giá cả mua bán chưa thật sự cạnh tranh và số lượng giao dịch hạn chế. Chính phủ cần có những quy ñịnh, hỗ trợ ñể mở rộng, tạo ñiều kiện thuận lợi cho sự phát triển của thị trường mua bán nợ nhằm giúp các ngân hàng xử lý nợ xấu làm sạch bảng cân ñối tài chính. 3.3.2. ðối với Ngân hàng Nhà nước: - Nhằm giúp duy trì sự ổn ñịnh tài chính của các ngân hàng, NHNN cần áp ñặt những hạn chế pháp lý ñối với các ñịnh chế tài chính như: giới hạn dư nợ tín dụng, quy ñịnh tỷ lệ sử dụng vốn huy ñộng ngắn hạn trong cho vay dài hạn. Xử phạt về sự không tuân thủ như báo cáo nợ quá hạn, cho vay hơn 15% vốn tự có… - NHNN cần quy ñịnh trách nhiệm bảo mật và các ngoại trừ: hiện nay NHNN chưa quy ñịnh cụ thể về trách nhiệm bảo mật thông tin ñối với cán bộ ngân hàng, tình trạng phát tán tin ñồn không ñúng sự thật gây hoang mang dư luận ảnh hưởng uy tín khách hàng, lũng ñoạn nền kinh tế… Tại Malaysia, quy ñịnh phạt tù 10 năm nếu cung cấp thông tin nhạy cảm, cán bộ ngân hàng phải bảo mật thông tin ngay cả khi không còn làm trong ngân hàng. - Ngăn cấm tình trạng nhận quà biếu: tuy không quy ñịnh cụ thể nhưng tình trạng quà biếu của khách hàng ñối với cán bộ tín dụng như một chuyện hiển nhiên, khách hàng biếu tặng như một sự mang ơn, tư tưởng của người ñi vay chưa thực sự là người sử dụng dịch vụ ngân hàng mà còn mang nặng tư tưởng phải chịu ơn. Vì vậy ñể hạn chế rủi ro tín dụng, NHNN cần quy ñịnh cụ thể về việc ngăn cấm nhận quà biếu, giá trị của các món quà. - Vấn ñề thông tin tín dụng: bên cạnh những thuận lợi ñạt ñược, hệ thống thông tin tín dụng hiện nay chưa thực sự ñáp ứng thoả ñáng nhu cầu thông tin của 76 các ngân hàng. ðề nghị NHNN cần có những quy ñịnh bắt buộc ñối với tất cả các tổ chức tín dụng trong việc khai báo ñầy ñủ thông tin tín dụng bao gồm thông tin của người ñi vay, báo cáo tài chính của khách hàng, số tiền vay, tình hình vay trả, tài sản ñảm bảo… vào hệ thống thông tin tín dụng hoặc áp dụng mã số tín dụng ñối với các khách hàng cá nhân… ñể hỗ trợ các ngân hàng trong việc quản lý rủi ro tín dụng. - Tăng cường công tác thanh kiểm tra tại chỗ các tổ chức tín dụng nhằm giám sát, ngăn ngừa và cảnh báo kịp thời các rủi ro tín dụng. 77 KẾT LUẬN - Rủi ro tín dụng luôn song hành với tín dụng. Rủi ro tín dụng rất phức tạp và ña dạng, bao gồm rủi ro có thể kiểm soát và rủi ro không thể kiểm soát ñược. Rủi ro tín dụng bắt nguồn từ nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan. Và hậu quả của rủi ro tín dụng thường rất nặng nề, không những làm giảm thu nhập, thất thoát vốn vay, tổn hạn ñến uy tín và vị thế của ngân hàng mà rủi ro tín dụng còn có tác ñộng ảnh hưởng dây chuyền ñến sự tồn tại của hệ thống ngân hàng và “sức khỏe” của toàn bộ nền kinh tế. - Vì vậy việc tìm kiếm và áp dụng phù hợp các biện pháp phòng ngừa có thể giảm thiểu thiệt hại tối ña khi rủi ro xảy ra. Khi ngân hàng kinh doanh với một mức tổn thất thấp hơn hoặc bằng mức tỷ lệ tổn thất dự kiến thì ñó là sự thành công trong quản lý rủi ro. Ngân hàng cùng với sự phối hợp, hỗ trợ của các ngành, các cấp có liên quan bằng nhiều biện pháp tác ñộng ñến hoặt ñộng tín dụng nhằm góp phần ñạt tới mục tiêu hoạt ñộng tín dụng an toàn, hiệu quả trong tăng trưởng. - Thực tiễn hoạt ñộng tín dụng của Ngân hàng ðầu tư và Phát triển Việt Nam trong thời gian qua cho thấy, ngân hàng ñã và ñang tiếp cận với các chuẩn mực quốc tế về ñánh giá rủi ro tín dụng từ ñó áp dụng nhiều biện pháp tích cực trong việc phòng ngừa và quản lý rủi ro một cách bài bản, hiệu quả giảm thiểu các thiệt hại phát sinh từ rủi ro tín dụng và tăng thêm lợi nhuận kinh doanh của ngân hàng. Mặc dù vậy hậu quả của rủi ro tín dụng vẫn còn ảnh hưởng không nhỏ ñến hoạt ñộng kinh doanh của ngân hàng. - Từ thực tế trên, cùng với những kiến thức thu thập ñược trong quá trình học tập, nghiên cứu cũng như kinh nghiệm trong thực tế, tác giả xin ñề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng ðầu tư và Phát triển Việt Nam. Trong quá trình thực hiện không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong Quý thầy cô, các anh chị và các bạn ñóng góp, bổ sung thêm. Chân thành cảm ơn. 78 Tài liệu tham khảo 1. TS Hồ Diệu (Chủ biên) (2001), Tín dụng Ngân hàng, NXB Thống kê. 2. PGS. TS Nguyễn ðăng Dờn (Chủ biên) (2002), Nghiệp vụ Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê. 3. Trần ðình ðịnh (Chủ biên) (2006), Những quy ñịnh của pháp luật về Họat ñộng tín dụng, NXB Tư Pháp 4. Bộ tài chính, NHNN (2008) Nghiệp vụ ñầu tư hoạt ñộng các tổ chức tín dụng ngân hàng theo quy luật thị trường Việt Nam, NXB Thống kê- Hà Nội 5. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, BIDV 2006 6. Báo cáo tổng kết hoạt ñộng kinh doanh năm 2005, 2006, 2007 của BIDV. 7. Báo cáo thường niên Ngân hàng ðầu Tư và Phát Triển Việt Nam năm 2003, 2004, 2005,2006,2007. 8. Tài liệu tập huấn về quản trị rủi ro tín dụng, Dự án TA2 9. Tạp chí Ngân hàng ðầu tư và Phát triển Việt Nam các số: 125 (tháng 1/2007), 127 (tháng 4/2007).