Luận văn So sánh phát triển của nấm men saccharomyces.sp phân lập từ tự nhiên và saccharomyces. cerevisia

O Fe2O3 SiO 49,8 12,4 6,7 3,54 2,34 0,04 0,42 0,38 0,035 0,09 Nguồn: Lượng, Nguyễn Đức, 1996 Nấm men cũng như các sinh vật sống khác cần oxy, hydro, cacbon, nitơ, phospho, kali, magiê, - Dinh dưỡng Cacbon Nguồn Cacbon cung cấp là các loại đường khác nhau: saccarose, maltose, lactose, glucose Hô hấp hiếu khí: C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + 674 cal Hô hấp kị khí C6H12O6 2CH3CH2OH + 2CO2 + 33 cal - Dinh dưỡng oxy, hydro: được cung cấp cho tế bào từ nước của môi trường nuôi cấy hay dịch. - Dinh dưỡng Nitơ: Nấm men không có men ngoại bào để phân giải protid, nên không thể phân cắt albumin của môi trường mà phải cung cấp nitơ ở dạng hòa tan, có thể là đạm hữu cơ hoặc vô cơ. Dạng hữu cơ thường dùng là acid amin, pepton, amid, urê. Đạm vô cơ là các muối amon khử nitrat, sulfat - Các vitamin và chất khoáng: Chất khoáng có ảnh hưởng to lớn đến hoạt động sống của nấm men + Phospho: có trong thành phần nucleoprotein, polyphosphat của nhiều enzyme của sản phẩm trung gian của quá trình lên men rượu, chúng tạo ra liên kết có năng lượng lớn. + Lưu huỳnh: tham gia vào thành phần một số acid amin, albumin, vitamin và enzyme. + Magiê: tham gia vào nhiều phản ứng trung gian của sự lên men. + Sắt: tham gia vào các thành phần enzyme, sự hô hấp và các quá trình khác. + Kali: chứa nhiều trong nấm men, nó thúc đẩy sự phát triển của nấm men, tham gia vào sự lên men rượu, tạo điều kiện phục hồi phosphorin hóa của acid pyruvic. + Mangan: đóng vai trò tương tự như magiê. * Cơ chế vận chuyển các chất dinh dưỡng vào trong tế bào nấm men Nấm men hoàn toàn không có cơ quan dinh dưỡng riêng biệt, các chất dinh dưỡng mà nó sử dụng chủ yếu được vận chuyển qua thành tế bào theo hai con đường cơ bản - Thẩm thấu bị động: trên thành tế bào nấm men có những lỗ nhỏ, những lỗ này có tác dụng làm cho chất dinh dưỡng vận chuyển vào trong tế bào từ môi trường bên ngoài nhờ áp suất thẩm thấu, ngược lại chất thải trong quá trình trao đổi cũng được thải ra theo con đường này. - Hấp thu chủ động: các thành phần dinh dưỡng không có khả năng xâm nhập vào tế bào theo con đường thứ nhất thì lập tức có hệ permeaza hoạt hóa. Permeaza là một protid hoạt động, chúng liên kết với chất dinh dưỡng tạo thành hợp chất và hợp chất này chui qua thành tế bào trong, tại đây chúng lại tách ra và permeaza lại tiếp tục vận chuyển tiếp. * Quá trình sinh trưởng và phát triển - Sự sinh trưởng Trong quá trình nuôi cấy, trong điều kiện dinh dưỡng đầy đủ, tế bào nấm men tăng nhanh về kích thước và đồng thời sinh khối được tích lũy nhiều. - Sự phát triển Các nấm men sinh sản bằng phương pháp nhân đôi thường cho lượng sinh khối rất lớn sau một thời gian ngắn. Trong trường hợp sinh sản theo phương pháp này thì trong dịch nuôi cấy sẽ không có tế bào già. Vì rằng tế bào được phân chia thành hai cứ như vậy tế bào lúc nào cũng ở trạng thái đang phát triển. Tế bào chỉ già khi môi trường thiếu chất dinh dưỡng và tế bào không có khả năng sinh sản nữa. Tuy nhiên đa số nấm men sinh sản bằng phương pháp nảy chồi nên hiện tượng phát hiện tế bào già rất rõ. Khi chồi non tách khỏi tế bào mẹ để sống độc lập thì nơi tách đó trên tế bào mẹ tạo thành một vết sẹo. Vết sẹo này sẽ không có khả năng tạo ra chồi mới. Cứ như vậy tế bào mẹ sẽ chuyển thành tế bào già theo thời gian. Để xác định số lượng tế bào nấm men phát triển theo thời gian hiện nay người ta dùng nhiều phương pháp khác nhau như: + Xác định số lượng tế bào bằng phương pháp đếm trực tiếp trên kính hiển vi hay gián tiếp trên mặt thạch. + Đo độ đục của tế bào trong dung dịch nuôi cấy trên cơ sở xây dựng một đồ thị chuẩn của mật độ tế bào Quá trình sinh trưởng của nấm men trong dịch lên men tĩnh có thể chia làm 5 giai đoạn: N t H1.1.Quá trình sinh trưởng và phát triển của nấm men Giai đoạn tiềm phát: giai đoạn này tế bào làm quen với môi trường, sinh khối chưa tăng nhiều. Giai đoạn logarit: đây là giai đoạn phát triển rất nhanh, sinh khối tăng ào ạt, kèm theo sự thay đổi mạnh mẽ của dịch lên men. Giai đoạn chậm dần: tốc độ sinh trưởng nấm men giảm dần, thành phần dịch lên men còn lại ít, các sản phẩm lên men được tích tụ nhiều. Giai đoạn ổn định: số lượng tế bào nấm men không tăng nữa, tốc độ sinh sản bằng tốc độ chết. Giai đoạn chết: tốc độ chết tăng nhanh, tốc độ sinh sản rất ít do đó số lượng tế bào nấm men giảm dần. 1.2.6. Các hình thức hô hấp của nấm men Ở nấm men hô hấp là quá trình hô hấp khá phức tạp, nó xảy ra theo hai chiều hướng khác nhau. Vì thế người ta phân thành 2 loại hô hấp : hô hấp hiếu khí và hô hấp yếm khí. 2. Khái quát về quá trình lên men rượu Lên men là một quá trình trao đổi chất dưới tác dụng của các enzyme tương ứng gọi là chất xúc tác sinh học. Tùy theo sản phẩm tích tụ sau quá trình lên men mà người ta chia làm nhiều kiểu lên men khác nhau. Tuy nhiên có hai hình thức lên men chính là lên men yếm khí và lên men hiếu khí. Lên men rượu là quá trình lên men yếm khí với sự có mặt của nấm men, chúng sẽ chuyển hóa đường lên men thành ethanol và CO2. Quá trình lên men rượu chia làm hai thời kỳ chính: - Thời kỳ phát triển sinh khối: giai đoạn này với sự có mặt của oxy, tế bào nấm men phát triển sinh khối. - Thời kỳ lên men chuyển đường thành rượu và CO2: giai đoạn này nấm men hấp thụ các chất dinh dưỡng và sử dụng các enzyme sẵn có của mình thực hiện xúc tác sinh học trong quá trình trao đổi chất để duy trì sự sống, tạo thành rượu và CO2. 3. Cơ chế của quá trình lên men Glucose Hexokinaza Glucose – 6 – phosphat Photphoglucoza isomeraza Fructose – 6 – phosphat PhosphoFructokinaza Fructose – 1,6 – diphosphat Aldolaza Triophosphat izomeraza Glyceraldehyd – 3 – phosphat Dihydro aceton phosphat Glyceraldehyd phosphatdehydrogenaza Acid – 1,3 – diphosphoglyceric Phosphoglyceratkinaza Acid – 3 – phosphoglyceric Phosphoglycerat-mutaza Acid – 2 – phosphoglyceric Enoiaza Acid phosphoenolpyruvic Pyruvat kinaza Acid – enol – pyruvic Acid pyruvic Pyruvate – decarboxylaza Ethanal Aldodeshydrogenaza Ethanol Hình II.1. Cơ chế phân hủy đường trong tế bào nấm men 4. Khái quát về rượu vang Sản xuất rượu vang dựa trên cơ sở về hóa sinh xảy ra trong quá trình lên men các loại nước quả dưới tác dụng của enzyme của nấm men. Trong nước quả (nho, mận, dâu, dứa, mơ) có chứa đường glucose, fructose, các chất pectin, các acid hữu cơ (acid tartric, malic, succinic) và muối của những acid này, các chất màu, hợp chất chứa nitơ (protein, acid amin), vitamin cũng như các muối khoáng Trong quá trình lên men đường trong dịch quả được nấm men sử dụng để tăng sinh khối và tổng hợp một số sản phẩm (rượu, khí CO2 và glycerin, acid acetic, acid lactic, este etylacetat). Các alcol bậc cao, aldehyd acetic được tạo thành từ các acid amin. Các chất pectin bị thủy phân kéo theo sự tạo thành một lượng nhỏ metanol. Lên men rượu vang thường chia thành các giai đoạn: lên men chính ở nhiệt độ từ 20 – 300C khoảng 10 ngày hoặc dài hơn. Ở cuối giai đoạn lên men chính dịch lên men trong dần vì protein và pectin lắng xuống. Lên men phụ ở nhiệt độ từ 15 – 180C. Khi lắng cặn hoàn toàn, dịch trong thì gạn, lọc xong sẽ được rượu vang có thể uống được, nhưng chưa ngon, cần phải tàng trữ ở nhiệt độ 4 – 100C để rượu vang hoàn thiện hương vị đặc trưng. Thời gian tàng trữ có thể là vài tháng, vài năm, thậm chí hàng chục hoặc hàng trăm năm. Người ta chia rượu vang theo màu sắc, theo hàm lượng đường có trong rượu hoặc theo độ cồn: Theo màu sắc: có vang trắng, vang đỏ. Theo lượng đường còn lại trong rượu có: vang chát hay vang khô (hết đường) và vang ngọt (còn đường). Ngoài ra còn có rượu vang nạp CO2 hoặc giữ CO2 trong lên men. Sản xuất rượu vang dựa trên cơ sở biến đổi hóa sinh xảy ra trong quá trình lên men các loại nước quả dưới tác dụng của hệ enzyme của nấm men. Hiện nay, có hai phương pháp lên men rượu vang cơ bản: lên men tự nhiên và lên men nhờ các chủng nấm men thuần khiết. Phương pháp sản xuất rượu vang từ chủng thuần khiết có rất nhiều triển vọng: thời gian lên men nhanh, quá trình lên men không bị dừng ở giữa chừng, hàm lượng đường trong dịch quả được lên men triệt để, nồng độ cồn thu được trong vang cao hơn lên men tự nhiên là 0.1 – 10, vang sáng màu nhanh hơn, có thể cho hương vị thanh khiết hơn. 5. Hệ vi sinh vật trong lên men rượu vang tự nhiên Hệ vi sinh vật trong lên men rượu vang tự nhiên tương đối phức tạp và không đồng nhất trong các giai đoạn của quá trình lên men. Trong nước nho tươi có những nhóm vi sinh vật khác nhau từ môi trường xung quanh, chủ yếu ở vỏ quả, thân, cuống và thiết bị. Phần lớn trong phức hệ này là nấm mốc (76 – 90%), nấm men (9 – 22%), số còn lại chiếm tỷ lệ thấp là vi khuẩn không sinh bào tử hoặc có bào tử, xạ khuẩn và Micobacter. Độ acid của nước nho khá cao (pH = 2,7 – 3,8) là điều kiện không thuận lợi cho các vi sinh vật phát triển. Ở môi trường có độ chua lớn thường chỉ thích hợp với nấm mốc và nấm men. Nấm men trong nước quả tươi thường ít hơn nấm mốc, nhưng nấm men lại có khả năng phát triển và tăng sinh khối nhanh trong điều kiện thiếu oxy hoặc kỵ khí, đồng thời lên men tích tụ cồn. Điều kiện kỵ khí và trong dung dịch có cồn làm ức chế nấm mốc. Chính trong điều kiện này nấm men đã cạnh tranh và phát triển chiếm ưu thế trong quá trình lên men tự nhiên. Trong các loài nấm men cũng cạnh tranh nhau chỉ có các loài có khả năng đồng hóa đường nhanh tạo độ cồn cao mới dần dần chiếm ưu thế ở giai đoạn lên men chính và lên men phụ. Các công trình nghiên cứu đều xác định rằng, hệ nấm men trong giai đoạn đầu lên men nước nho là kloeckera – nấm men có dạng hình chùy chiếm phần lớn và hoạt động tích tụ được 2 – 4 độ cồn rồi ngừng hoạt động và chết dần, sau đó là nấm men rượu vang thực thụ (Saccharomyces cerevisiae và Saccharomyces oviformics) phát triển và đóng vai trò chủ yếu trong lên men chính và lên men phụ. 6. Một số loài nấm men thường gặp trong sản xuất rượu vang Sau đây là một số loài nấm men thường gặp trong nước quả có vai trò quan trọng trong nghề làm rượu vang. 6.1. Saccharomyces cerevisiae Đây là tên hiện nay dùng phổ biến, trước đây người ta gọi là Saccharomyces cerevisiae Meyer hay là S. ellipsoideus theo Lodder là Saccharomyces vini. Nấm men này phổ biến trong quá trình lên men nước quả chiếm tới 80% trong tổng số Saccharomyces có trong nước quả khi lên men. Khả năng kết lắng của nó phụ thuộc vào từng nòi: các tế bào dạng bụi hoặc dạng bông. Nguồn dinh dưỡng cacbon của loại này là đường, cồn và acid hữu cơ, những tác nhân sinh trưởng là acid pantotinic, biotin, mezoinozit, thiamin và piridoxin. Đa số các tế bào của loài này hình ovan có kích thước (3 – 8) x (5 – 12)m, sinh sản theo lối nẩy chồi và tạo thành bào tử. Saccharomyces cerevisiae sinh ra enzyme invectara có khả năng khử đường sacaroza thành fructoza và glucoza, vì vậy trong lên men ta có thể bổ sung loại đường này vào dung dịch quả và hàm lượng rượu được tạo thành bình thường đối với nhiều nòi của men này chỉ đạt được 8 – 10% so với thể tích. Ở giai đoạn cuối lên men Saccharomyces cerevisiae kết lắng nhanh và làm trong dịch rượu. Ở nòi của giống này có đặc tính riêng về khả năng tạo cồn, chịu sunfit, tổng hợp các cấu tử bay hơi và các sản phẩm thứ cấp tạo ra cho vang có mùi vị đặc trưng riêng biệt. Giai đoạn cuối cùng của quá trình lên men các tế bào Saccharomyces cerevisiae thường bị già, không tiếp tục chuyển đường thành cồn và bị chết rất nhanh. 6.2. Saccharomyces uvarum Men này được tách từ nước nho, rượu len men tự nhiên. Về hình thái nó không khác với các loài khác. Khả năng sinh bào tử khá mạnh trên môi trường thạch – malt. Các nòi của loài này có thể lên men 12 – 130 cồn trong dung dịch nước nho. Một vài nòi được dùng trong sản xuất rượu vang. 6.3. Saccharomyces chevalieri Theo Lodder là Saccharomyces chevalieri Guilliermond. Nấm men này được tách từ nước nho lên men tự nhiên, từ rượu vang non được gây men nước dừa hoặc nước cọ. Saccharomyces chevalieri thuần chủng lên men nước nho có thể tạo 160 cồn. Nó thường lẫn với Saccharomyces cerevisiae. 6.4. Saccharomyces oviformics Theo Lodder là Sac. Beuanes saccardo. Được tách ra từ nước nho tự lên men, nhưng loại nấm men này ít hơn so với Sacch. vini. Giống thuần chủng phát triển tốt trong nước nho và các loại nước quả khác, có khả năng chịu được đường cao, cồn cao, lên men kiệt đường và tạo thành tới 180 cồn. Các yếu tố sinh trưởng của loại này giống như Sacch. vini và có khả năng chịu được cồn cao. Dùng các nòi thuần chủng của giống này lên men dịch quả có hàm lượng đường cao để chế vang khô cho kết quả tốt. Có hình dáng giống như Saccharomyces cerevisiae và có thể tạo thành 18% rượu trong quá trình lên men, giống này tạo thành màng trên dịch quả. S. oviformis lên men được glucose, fructose, mantose, saccarose, maltose và 1/3 rafinose, không lên men được lactose, pentose. Điều khác nhau cơ bản của S. oviformis với S. vini là: S. oviformis không lên men được galactose và men nổi lên bề mặt dịch lên men tạo thành màng. Hai giống sản xuất rượu vang này (S. vini và S. oviformis) có nhiều nòi được dùng trong sản xuất. 6.5. Hanseniaspora apiculate – Kloeckera apiculata Kloeckera apiculata: kích thước tương đối nhỏ, có hình ovan – elip hoặc hình quả chanh, tế bào có một đầu nhỏ người ta thường gọi là men hình chùy. Sinh sản bằng nảy chồi, rất phổ biến ở vỏ quả và nhiễm vào nước quả chiếm đến 90% tổng số men khi bắt đầu lên men. Nó có thể lên men tạo thành 6 – 70 cồn, nhưng tạo ra một loạt các acid bay hơi cũng như các este của chúng làm cho dịch có mùi tạp và nó còn kìm hãm các loài nấm men chính trong lên men, K. apiculata nhạy cảm với SO2. Trong nghề làm rượu vang người ta không mong muốn loài men này phát triển, nếu có thì chỉ cần có trong giai đoạn đầu tạo được 3 – 40 cồn. 7. Yêu cầu đối với chọn nấm men thuần chủng Các loài nấm men thuần khiết dùng nhiều trong sản xuất rượu vang thuộc giống Saccharomyces cerevisiae và Saccharomyces oviformis. Các chủng nấm men thuần khiết này, có sự khác nhau về tốc độ sinh trưởng, khoảng nhiệt độ thích hợp để lên men, khả năng tạo cồn và chịu cồn, khả năng chịu được pH thấp cũng như khả năng kết lắng (tạo thành dạng bông hoặc dạng bụi). - Những yêu cầu đối với nấm men rượu vang là: + Có hoạt lực lên men cao đối với nước quả + Sử dụng đường cho lên men gần như hoàn toàn + Kết lắng tốt + Làm trong dịch rượu nhanh + Chịu được độ rượu cao và độ acid của môi trường cũng như các chất sát trùng + Tạo cho rượu hương vị thơm ngon tinh khiết 8. Các yếu tố ảnh hưởng tới nấm men trong lên men rượu vang 8.1. Oxy Hầu hết các chủng nấm men trong lên men rượu vang thuộc giống Saccharomyces. Chúng là nhóm vi sinh vật kỵ khí tùy tiện. Khi trong môi trường đủ lượng oxy nấm men phân hủy đường dùng làm nguồn năng lượng và cấu tạo tế bào tăng sinh khối. Trường hợp thiếu oxy (kỵ khí) nấm men sử dụng phần oxy hòa tan trong môi trường để sinh trưởng và chủ yếu là lên men. Trong quá trình lên men giai đoạn đầu yêu cầu oxy cao nhất để nấm men sinh sản, phát triển tăng sinh khối. Nếu có giai đoạn nhân giống thì cũng cần phải cung cấp oxy bằng cách lắc hoặc sục khí. 8.2. Nhiệt độ Nhiệt độ lên men có ảnh hưởng đến đời sống của nấm men, đến quá trình lên men và chất lượng của sản phẩm. Nhiều công trình nghiên cứu về sản xuất rượu vang đã xác định được khoảng nhiệt độ lên men rượu vang trắng thích hợp là 15 – 300C, nếu lên men ở những thang độ thấp hơn thì càng tốt. Còn lên men rượu vang đỏ (nước quả lẫn với xác quả) phải chiết xuất các chất thơm và polyphenol từ vỏ quả nên cần thang độ cao hơn, thường là 250C. Nhiệt độ lên men cao, thời gian của quá trình lên men ngắn, độ cồn có thể thấp, đường sót còn nhiều và hương vị của sản phẩm có khi không tốt. 8.3. Hàm lượng đường Trong nước quả thường có hàm lượng đường không đều do vậy người ta thường bổ sung thêm đường saccaroza. Đa số các loại nấm men hoạt động bình thường trong môi trường đường dưới 20%. Có một số chủng hoạt động ở môi trường có đường cao hơn. Khi nhân giống thường dùng môi trường có đường thấp dưới 10%. 8.4. pH của môi trường Trong thực tế lên men những dịch quả chua thường được rượu vang ngon. Đối với dịch quả thường có độ pH từ 2.8 – 3.8. Khoảng pH này nấm men vẫn hoạt động được. Vùng pH tối thích của nấm men là 4 – 6. Trong sản xuất rượu vang người ta thường chuẩn bị môi trường nước quả có độ pH bằng 3.0 – 3.5. 8.5. Nguồn Nitơ Đa số trong nước quả có các hợp chất nitơ đủ cung cấp cho nấm men. Tuy nhiên cũng có trường hợp không đủ nguồn nitơ do đó cần bổ sung thêm nguồn nitơ. Trong trường hợp này người ta thường dùng amon sulphat (NH4)2SO4. Cũng có thể dùng men tự phân cho thêm vào môi trường. Nếu dịch quả quá chua dùng tartrat amon-kali hay amon hydroxy trung hòa bớt acid. Đối với dịch nhân giống hoặc hoạt hóa giống thì hỗn hợp các nguồn nitơ và các chất sinh trưởng rất có ý nghĩa. Trong nước quả thường có đủ các chất khoáng đối với nhu cầu của nấm men. Vì vậy, không cần phải bổ sung thêm chất khoáng. Tuy nhiên trong nghiên cứu cũng như trong nhân giống có thể thêm nguồn phospho kali ở dạng muối phosphat và magiê ở dạng muối sulfat. Ngoài ra để chống oxy hóa nước quả, người ta có thể thêm hóa chất vào nước quả sau khi ép và trước khi lên men. Chất dùng rộng rãi là SO2 (anhydrit sunphurơ). SO2 là hóa chất được cho phép dùng trong sản xuất rượu vang ở hầu hết trên thế giới và có tác dụng nhiều mặt: chống oxy hóa, làm giảm hoặc tiêu diệt vi khuẩn có hại. Nguồn SO2 phổ biến trong rượu vang là natri sunfit Na2SO3. Không nên dùng quá liều lượng cho phép sẽ làm cho rượu vang có mùi khó chịu và diệt một số vi khuẩn có ích. CHƯƠNG III PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Phương tiện thí nghiệm 1.1. Địa điểm thí nghiệm Thí nghiệm được tiến hành tại phòng thí nghiệm Bộ môn Công Nghệ Thực Phẩm, Khoa Nông Nghiệp & Sinh Học Ứng Dụng, Trường Đại Học Cần Thơ. 1.2. Thời gian thực hiện Thời gian thực hiện từ 28 – 2 đến 21 – 5 năm 2005 1.3. Thiết bị và dụng cụ Các thiết bị và dụng cụ cần thiết cho các thí nghiệm như: - Tủ cấy vô trùng - Kính hiển vi - Lam đếm - Nồi thanh trùng - Máy đo pH - Chiết quang kế - Dụng cụ để phân lập nấm men: đĩa petri, ống nghiệm, đèn cồn - Các dụng cụ khác. 1.4. Hóa chất sử dụng - Các hóa chất thanh trùng: NaHSO3 - Môi trường nuôi cấy - Nguyên liệu: nho, đường 2. Phương pháp thí nghiệm 2.1. Sơ đồ thí nghiệm Nho Xử lí Tạo khuẩn lạc trên đĩa petri Phân lập Giống nấm men hoạt lực cao nhất giống Saccharomyces. spp Nhân giống Giữ giống Giống nấm men cần khảo sát s.spp (giống tự nhiên) Nho Xử lí (rửa, ép, thanh trùng) Phối chế (pH ở các chỉ tiêu khảo sát) Dịch lên men Dịch 1 Dịch 2 Lên men Lên men Khảo sát tốc độ phát triển Khảo sát tốc độ phát triển Giống nấm men Sacchromyces.Cerevisia (rửa,ép, lọc...) Acid citric * Ghi chú: Saccharomyces. sp tế bào hình trứng, khuẩn lạc màu trắng trong. 2.2. Chuẩn bị môi trường nuôi cấy nấm men a. Nguyên tắc của việc chế tạo môi trường: Dựa trên cơ sở nhu cầu về các chất dinh dưỡng và khả năng đồng hóa các chất dinh dưỡng của từng loại vi sinh vật. Để so sánh đặc tính và tốc độ phát triển của chúng thì các giống phải được nuôi tăng sinh trong cùng điều kiện để có tính chất sinh lý giống nhau. Để đảm bảo sự cân bằng về áp suất thẩm thấu giữa môi trường và tế bào vi sinh vật nên cần điều chỉnh tỉ lệ và nồng độ các chất trong thành phần môi trường. Đảm bảo các điều kiện lý hóa cần thiết cho các hoạt động trao đổi chất của vi sinh vật. b. Sơ đồ thực hiện: Bột môi trường Cân Nước cất Bình tam giác Nấu cách thủy Khử trùng (1210C, 15 phút Bảo quản và kiểm tra môi trường Hình III.5. Sơ đồ chuẩn bị môi trường nuôi cấy nấm men. c. Thuyết minh sơ đồ: Môi trường sử dụng nuôi cấy nấm men là môi trường Sabouraud, có công thức chế tạo như sau: Special peptone 10g/l Glucose 40g Dextrose 20g/l Nước 1 lít pH (250C) 5.6-6.0 Lượng, Nguyễn Đức,2002 - Cân môi trường nuôi cấy và hòa tan trong nước cất với hàm lượng xác định như sau: Bột môi trường 70g Nước cất 1000ml - Cho hỗn hợp trên vào bình tam giác và nấu cách thủy để các thành phần trong môi trường hòa tan trong nước. - Dùng bông gòn bịt kín miệng bình tam giác. - Rửa sạch các đĩa Petri, ống nghiệm, pipette. Sau đó dùng giấy bịt kín để thanh trùng. - Tiệt trùng môi trường, dụng cụ ở nhiệt độ 1210C trong thời gian 15 phút. - Lấy môi trường và dụng cụ ra khỏi nồi tiệt trùng. - Phân phối môi trường từ bình tam giác và dụng cụ. Đối với đĩa petri lượng môi trường phân phối vào có độ dày khoảng 2mm. Đối với ống nghiệm lượng môi trường cho vào bằng 1/3 chiều cao của ống. - Quá trình phân phối môi trường vào dụng cụ chứa phải tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản sau: + Môi trường khi được phân phối phải ở trạng thái lỏng. + Các thao tác phân phối cần phải nhanh, gọn, khéo léo để môi trường không bị dính lên miệng hay thành của dụng cụ chứa và phải hoàn thành trước khi môi trường hóa rắn. - Bảo quản và kiểm môi trường; + Đối với môi trường chưa sử dụng, cần được bảo quản ở chỗ mát, nhiệt độ thấp(khoảng 20-25 0C), hạn chế tác dụng của ánh sáng và không để môi trường bị khô. + Trước khi sử dụng lại để kiểm tra độ vô khuẩn của môi trường, ta thường đặt chúng vào chỗ ấm ở nhiệt độ 370C trong 42-48 giờ, sau đó lấy ra quan sát, loại bỏ các ống có vi sinh vật phát triển. 2.3. Bố trí thí nghiệm 2.3.1. Thí nghiệm 1: Phân lập nấm men a. Mục đích: Trong dịch lên men, vi sinh vật tồn tại ở dạng hỗn hợp gồm nhiều loài khác nhau (nấm men, nấm mốc, vi khuẩn). Muốn nghiên cứu những đặc tính sinh lý, sinh hóa hoặc sử dụng một loài nào đó thì cần phải đưa chúng về dạng thuần khiết. Phân lập nấm men là quá trình tách riêng các chủng nấm men từ quần thể ban đầu và đưa về dạng thuần khiết. Nấm men ở dạng thuần khiết là giống nấm men được tạo ra từ một tế bào ban đầu. b. Sơ đồ thực hiện: Nho Tạo khuẩn lạc trên đĩa Petri Tách ròng và nuôi cấy vào ống nghiệm Cấy truyền Nhân giống trong ống nghiệm Nước nho Phối chế (pH = 4 – 4.3 ; Brix = 22) Thanh trùng bằng NaHSO3 (122mg/l) Nhân giống trong bình tam giác Xử lí Hình III.6. Sơ đồ quá trình phân lập nấm men c. Thuyết minh sơ đồ: - Nho sau khi xử lí rửa sạch, dùng dao cắt đôi thành hai miếng. - Để một nửa trái trên bề mặt của đĩa petri đã được phân phối môi trường vào, lắc nhẹ cho nửa quả nho chạy đều trên bề mặt đĩa. - Lấy nửa trái nho ra. - Lật úp đĩa và đặt vào tủ ủ vi sinh ở nhiệt độ 370C trong 24 đến 48 giờ cho khuẩn lạc xuất hiện. - Xác định các chủng nấm men bằng cách quan sát; + Hình dạng, kích thước và màu sắc của khuẩn lạc (bằng mắt thường). + Quan sát hình dạng và kích thước của tế bào nấm men dưới kính hiển vi. - Chọn ra giống nấm men tiêu biểu đem cấy vào ống nghiệm là giống có khuẩn lạc trắng trong, tế bào hình trứng lớn. Lưu ý : Mọi thao tác trên phải được thực hiện trong điều kiện vô trùng: + Tay và bề mặt tiếp xúc trong tủ sấy được khử trùng bằng cồn. + Không khí trong tủ được khử trùng bằng tia UV. + Dụng cụ phải được khử trùng trên ngọn lửa đèn cồn. - Kiểm tra độ thuần khiết của giống mới vừa phân lập bằng cách kiểm tra vết cấy, kiểm tra độ thuần chủng của các khuẩn lạc và kiểm tra tế bào nấm men dưới kính hiển vi. - Cấy truyền để bảo tồn giống vừa phân lập: Tay trái cầm hai ống nghiệm (một ống giống và một ống môi trường), tay phải cầm que cấy và khử trùng trên ngọn đèn cồn cho đến khi nóng đỏ que cấy. Sau đó, dùng ngón cái và ngón trỏ xoay nhẹ nút ống nghiệm ra . Tiếp theo hơ nóng để khử trùng không khí ở miệng hai ống nghiệm. Đợi que cấy vừa nguội, khéo léo đưa que cấy tiếp xúc với khuẩn lạc trong ống nghiệm. Kế tiếp rút que cấy ra, không để que cấy chạm vào thành ống nghiệm và đưa vào ống nghiệm chứa môi trường, lướt que cấy trên mặt thạch theo kiểu hình chữ chi. Cuối cùng, rút que cấy ra, khử trùng lại phần không khí nơi miệng hai ống nghiệm rồi đậy nắp ống lại và khử trùng lại que cấy sau khi sử dụng xong. - Nhân giống trong ống nghiệm và trong bình tam giác để phát triển sinh khối để khảo sát tốc độ lên men của giống nấm men và để giữ giống. 2.3.1. Thí nghiệm 2: Khảo sát tốc độ lên men của giống nấm men đã được phân lập giống Saccharomyces sp và giống Saccharomyces.cerevisiaee từ men bánh mì * Mục đích Khảo sát khả năng lên men, hoạt lực, độ rượu hình thành pH khác nhau cùng độ Brix 22% của dịch quả theo thời gian của giống nấm men Saccharomyces sp đã được phân lập ra và giống Saccharomyces.cerevisiaee ở các chỉ tiêu. - Sơ đồ thí nghiệm Nho Xử lí (rửa, ép) Dịch quả PH= 4.0-4. Phối chế Đường, acid Citric pH = 3.7 – 4.5, độ Brix = 220Bx Thanh trùng (NaHSO3 122g/l) S.sp Lên men nấm men (2% giống) S.cerevisiae A1 A2 A3 (B1, B2) (B1, B2) (B1, B2) Phân tích - Phương pháp thực hiện: Nho sau khi loại bỏ cuống, rửa sạch cho vào máy ép lấy dịch quả và xác quả. Tách riêng phần xác quả, lấy dịch trong mang đi phối chế. Sau đó đem đi thanh trùng bằng NaHSO3 122mg/l, khi NaHSO3 phân hủy hoàn toàn (sau khoảng 30 phút), cho nấm men vào. + Phối chế: dùng pH kế và chiết quang kế để điều chỉnh dịch quả pH và độ Brix đạt yêu cầu, nếu chưa đạt bổ sung đường và acid citric cho đat yêu cầu. + Bổ sung nấm men với hàm lượng 2% giống. + Khuấy đảo đều, sau đó phân tích mẫu ban đầu N0. Sau khi đã phân tích mẫu ban đầu, dịch quả đem đi phân phối vào một số chai thủy tinh với hàm lượng 250ml/chai. + Dùng bông gòn đậy kín chai. + Quan sát quá trình lên men cứ sau 12h lấy mẫu ra phân tích. Mỗi chai được lấy đem đi phân tích theo thời gian, điều này không gây nhiễm vào các mẫu khác khi lấy mẫu. . pH: đo bằng pH kế . Tỉ trọng . . Hàm lượng CO2. . Độ cồn. . Độ Brix: đo bằng chiết quang kế . Tế bào nấm men: + Đếm bằng kính hiển vi + Cấy trên đĩa petri đếm khuẩn lạc - Bố trí thí nghiệm Thí nghiệm được tiến hành với 2 nhân tố Nhân tố A:Giá trị pH thay đổi 3 mức độ A1: 3.7 A2: 4.1 A3: 4.5 Nhân tố B:Giống nấm men thay đổi 2 mức độ Giống B1(Saccharomyces. sp) Giống B2(Saccharomyce. cerevisiae) Chú ý: + Song song với việc phân lập nấm men Saccharomyces.sp thì giống nấm men Saccharomyces .cerevisiae cũng được cấy trên đĩa và ống nghiệm tương tự như giống Saccharomyces.sp . + Mục đích : tạo tế bào nấm men giống có trạng thái sinh lí tương đương với tế bào được phân lập từ tự nhiên. Từ đó ta có thể khảo sát tốc độ phát triển được thuận lợi.CHƯƠNG IV KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 4.1 Thí nghiệm 1:Phân lập nấm men Tham khảo các nghiên cứu ở các đề tài trước và qua quá trình phân lập chúng tôi đã chọn được giống nấm men đặc trưng nhất, hoạt lực lên men cao nhất từ tự nhiên trên bề mặt trái nho có dạng tế bào nấm men hình trứng lớn khuẩn lạc trắng trong. Phân lập nấm men Saccharomyces. sp từ nho để thu nhận giống ở dạng thuần khiết. Sau quá trình phân lập nhiều lần, giống nấm men tự nhiên và nấm men bánh mì men Saccharomyces.cerevisiaee được quan sát dưới kính hiển vi. Hình IV.1 Dạng khuẩn lạc của hai giống nấm men vừa phân lập Kết quả cho thấy rằng các tế bào nấm men của giống phân lập tự nhiên Saccharomyces. sp tốt và Saccharomyces. cerevisiaee có hình dạng tương tự: hình trứng lớn khuẩn lạc trắng trong. 4.2 Thí nghiệm 2: So sánh sự phát triển của 2 giống nấm men Hình IV.2 Thí nghiệm khảo sát tốc độ lên men của các giống nấm men Sau đó các giống thuần khiết này được nuôi cấy tăng sinh cùng điều kiện và thời gian để tạo tế bào mới có cùng trạng thái sinh lý tương đương để khảo sát. 4.2.1 Ảnh hưởng của pH tới tốc độ phat triển, độ Brix, độ cồn theo thời gian khi lên men dịch nho bằng giống nấm men saccharomyces.sp pH=3.7 Hình IV.3 Ảnh hưởng của pH đến tốc độ phát triển của nấm men theo thời gian lên men (Phương pháp đếm khuẩn lạc trên dĩa Petri) pH=3.7 Hình IV.4 Ảnh hưởng của pH đến sự giảm độ Brix theo thời gian lên men pH=3.7 Hình IV.5 Ảnh hưởng của pH đến lượng cồn sinh ra theo thời gian lên men pH=3.7 Hình IV.6 Ảnh hưởng của pH đến tốc độ phát triển của nấm men theo thời gian lên men (Phương pháp đếm tế bào nấm men dưới kinh hiển vi) Hình IV.2 Thí nghiệm khảo sát tốc độ lên men của các giống nấm men (pp đếm khuẩn lạc trên đĩa petri) 4.2.2 Ảnh hưởnh của pH tới tốc độ phat triển, độ Brix, độ cồn theo thời gian khi lên men dịch nho bằng giống nấm men saccharomyces.cerevisiae Hình IV.7 Ảnh hưởng của pH đến tốc độ phát triển của nấm men theo thời gian lên men (Phương pháp đếm khuẩn lạc trên dĩa Petri) Hình IV.8 Ảnh hưởng của pH đến sự giảm độ Brix theo thời gian lên men pH=3.7 Hình IV.9 Ảnh hưởng của pH đến lượng cồn sinh ra theo thời gian lên men Hình IV.10 Ảnh hưởng của pH đến tốc độ phát triển của nấm men theo thời gian lên men (Phương pháp đếm tế bào nấm men dưới kinh hiển vi) Với phương pháp nuôi cấy nấm men trong môi trường Sabouraud, Hình IV.3 biễu diễn sự tăng số lượng tế bào sống của nấm men. Trong khi hình IV.6 là tổng số tế bào nấm men sống và đã chết khi điếm dưới kính hiển vi. Do phương pháp điếm dưới kính hiễn vi không phân biệt được tế bào sống và chết nên số tế bào tăng mãi. Từ những đồ thị trên cho ta thấy trong 24h đầu của của tiến trình lên men lượng đường giảm ít vì số lượng tế bào nấm men còn thấp, trong khoảng thời gian này sự hình thành rượu rất ít do tế bào nấm men tập trung phát triển sinh khối. Sau 24h, tốc độ phát triển của tế bào nấm men rất mạnh mẽ (phát triển theo hàm số mũ) làm độ Brix giảm mạnh. Đồng thời lượng rượu sinh ra cũng tăng rất nhanh. Hình IV.3 cho thấy, tốc độ phát triển tế bào đạt cực đại trong khoảng thời gian từ 48-72h, nồng độ tế bào nấm men cực đại (Nmax) khoảng 1010 cfu/ml. Sau đó số tế bào sống giảm. Điều này có thể giải thích với hai lý do: lượng đường còn ít nên có sự cạnh môi trường sống rất cao giữa hàng triệu tế bào nấm men (1010 cfu/ml). Lý do thứ hai là lượng rượu trong môi trường sống rất cao nên ức chế sự phát triển tế bào nấm men. Do đó số lượng tế bào sống giảm xuống sau 72h. Đồng thời lượng đường cũng giảm chậm, nên lượng rượu tăng chậm. Thât vậy, hình IV.5 cho thấy lượng cồn tăng nhanh từ 48-72h, sau đó tăng chậm do hàm lượng đường còn ít, nhiều số tế bào nấm men chết. Đồ thị biễu diễn sự thay đỏi pH trong quá trình lên men cho thấy pH đạt thấp nhất ở thoài đỉem 48h, điều này có thể giải thích là khi lên men, ngàoi sản phẩm rượu còn có sản phẩm phụ là acid hữu cơ. Sau 48 giờ, pH tăng lên là do lúc đó lượng đường còn ít một số vi sinh vật có thể sử dụng acid làm năng lượng. Thật vậy, sau 96h lượng đường còn rất thấp và pH tăng nhanh do lượng acid đã đượng sử dụng nhiều thay cho đường để cung cấp năng lượng cho vi sinh vật duy trì sự sống. Từ đồ các thị cho thấy tốc độ phát triển và lượng cồn sinh ra của giống nấm men Saccharomyces.sp đạt cao nhất trong môi trường dịch nho pH=3.7 so với các pH 4.1, 4.5.còn với giống saccharomyces.cerevisiaee thì cao nhất ở pH=4.1. 4.2.3 so sánh sự phát triển của hai giống nấm men saccharomyces.sp và saccharomyces.cerevisiaeeở các pH khác nhau Hình IV.11 So sánh tốc độ phát triển của Ssaccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở pH=3.7 (Phương pháp đếm khuẩn lạc trên dĩa Petri) Hình IV.12 So sánh sự giảm độ Brix giữa giống Saccharomyces.cerevisiaee và Saccharomyces.sp ở pH=3.7 Hình IV.13 So sánh lượng cồn sinh ra giữa giống sacc.sp và sacc.cerevisiaee ở pH=3.7 Hình IV.14 So sánh tốc độ phát triển của saccharomyces.sp và saccharomyces.cerevisiaee ở pH=3.7 (Phương pháp đếm tế bào nấm men dưới kinh hiển vi) Bảng VI..1 Bảng thống kê độ Brix, tốc độ phát triển của nấm men ở các phương pháp khảo sát khác nhau Nhân tố khảo sát GIỐNG NẤM MEN SACCH. SP S.CEREVISIAEE pH=3,7 pH=4,1 pH=4,5 pH=3,7 pH=4,1 pH=4,5 Độ Brix 13.3a 13.7143a 14.0714a 14.0714a 13.31a 14.0714a số lượng tế bào nấm men (PP cấy) 920.443a 903.586a 518.814a 661.429a 939.986a 903.586a số lượng tế bào nấm men (PP đếm) 10508.7a 7975.71a 7502.71a 6750.0a 11317.4a 9761.14a Bảng VI.2 Nồng độ rượu sau khi kết thúc quá trình lên men Nhân tố khảo sát Saccharomyces.sp Saccharomyces.cerevisiae pH=3.7 pH=4.1 pH=4.5 pH=3.7 pH=4.1 pH=4.5 Độ rượu cao nhất 12.82 11.73 12.31 11.91 12.51 12.38 Qua quá trình khảo sát tốc độ phát triển của các giống nấm men bằng phương pháp đếm cũng như phương pháp cấy trên đĩa petri chúng tôi đã thu được những kết quả sau: Các bảng và hình cho thấy tế bào của hai giống nấm men này đều phát triển chậm trong giai đoạn đầu của tiến trình lên men trước 24h, sau đó tốc độ của chúng tăng nhanh (trong khoảng thời gian từ 24-72h ) theo hàm số mũ. Nấm men tự nhiên biểu hiện có tốc độ phát triển nhanh hơn và giảm tế bào nấm men bánh mì. Điều này được trình bài từ các đò thị trên: tế bào tăng nhanh, lượng đường giảm nhanh, lượng cồn sinh ra nhanh và pH giảm nhanh, nói chung các biến đỏi diễn ra trước. Tuy nhiên, kết quả thống kê cho thấy không có sự khác biệt ý nghĩa 95% về tốc độ phát triển, lượng đường, lượng cồn sinh ra, pH giảm trong dịch lên men của hai giống nấm men ở các điều kiện pH khác nhau. 4.2.3 Đánh giá cảm quang sản phẩm rượu tạo thành Bảng IV.3 Tổng hợp kêt quả đánh giá cảm quan Cảm quan viên Lần pH=3,7 pH=4,1 pH=4,5 Màu sắc Mùi Vị Màu sắc Mùi Vị Màu sắc Mùi Vị 1 1 S Đ Đ S S S Đ S S 2 S S Đ S S S S Đ Đ 2 1 Đ Đ S S Đ S Đ S S 2 S S Đ Đ S Đ Đ S Đ 3 1 S Đ S S S S S Đ S 2 Đ Đ S Đ Đ S Đ S Đ 4 1 S S Đ S S Đ S S S 2 S S S Đ Đ Đ Đ Đ S 5 1 Đ S S S S S S S Đ 2 Đ Đ Đ S Đ Đ Đ Đ S 6 1 S S Đ Đ Đ S S S S 2 Đ Đ Đ S S S Đ Đ Đ 7 1 S S S Đ S Đ S S S 2 S Đ Đ Đ Đ S S Đ S 8 1 Đ S S Đ Đ Đ Đ S Đ 2 S S Đ S S S S Đ S 9 1 Đ Đ S Đ Đ Đ Đ S Đ 2 S S Đ S Đ S S S S 10 1 Đ Đ S S S S Đ Đ S 2 S Đ S Đ Đ Đ S S Đ 11 1 Đ Đ Đ S S S Đ Đ Đ 2 Đ S Đ Đ Đ S S S S 12 1 S Đ S S S Đ S Đ Đ 2 Đ S Đ Đ Đ S Đ Đ S 13 1 S S Đ S S Đ S S S 2 S Đ S Đ S S Đ S Đ 14 1 Đ Đ S Đ Đ Đ S Đ S 2 Đ S S Đ Đ Đ S Đ Đ 15 1 S Đ Đ S S S S Đ S 2 Đ S S Đ Đ Đ Đ S Đ Tổng câu trả lời dúng cả hai lần đánh giá 14 15 15 15 15 13 14 14 13 Kết quả: Chỉ tiêu khảo sát pH=3,7 pH=4,1 pH=4,5 Màu sắc Mùi Vị Màu sắc Mùi Vị Màu sắc Mùi Vị Lần 1 7 8 8 6 7 7 6 7 6 2 7 7 6 9 8 6 8 7 7 Tổng câu đúng cả 2 lần đánh giá 14 15 14 15 15 13 14 14 13 Bảng IV.4 Tổng hợp ghi chú mức độ sai biệt trong hai lần đánh giá Mức độ khác biệt Kết quả đánh giá Rất ít Hơi nhiều Nhiều Rất nhiều 98 25 7 1 Từ kết quả đánh giá cảm quan trên cho thấy sản phẩm rượu vang nho được lên men từ hai giống nấm men Saccharomyces. sp và Saccharomyces. cerevisiaee có mức đô khác biệt nhau là rất ít. Từ kết quả đánh giá cảm quan cho thấy không có sự khác biệt về màu sắc cũng như mùi, vị của hai giống nấm men ở các pH khác nhau với độ tin cậy µ=99.9% . Từ đây có thể nhận định hai giống nấm men có thể chính là một giống. Ghi chú: Bảng thống kê ở phần phụ lục để xác định mức độ sai biệt và độ tin cậy CHƯƠNG V KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ I.kết luận Sau khi tiến hành khảo sát các thí nghiệm của các giống nấm men đã rút ra một số kết luận sau. Tốc độ phát triển của nấm men được phân lập từ tự nhiên Saccharomyces.sp và nấm men Saccharomyces cerevisiaee khác biệt không có ý nghĩa 95% trong các điều kiện pH 3.1, 4.1 và 4.5. Nồng độ tế bào tối đa đạt được trong điều kiện lên men là 1010 cfu/ml. Thời gian lên men của quá trình lên men dịch nho khi nấm men đã được kích hoạt lên mạnh nhất và với nồng độ đường 22%, 2% men giống chính thức chỉ khoảng 07 ngày là kết thúc tiến trình lên men chính. Nồng độ rượu tối đa (12%) không khác biệt có ý nghĩa 95% khi lên men nho từ hai giống men trong dịch nho có pH 3.1, 4.1 và 4.5 . Có thể giống nấm men được phân lập từ tự nhiên Saccharomyces.sp chính là giống nấm men Saccharomyces.cerevisiaee Có thể sử dụng nấm men phân lập từ tự nhiên để sản xuất rượu nho vừa đạt chất lượng cao, hiệu quả không kém giống men mua. II.Đề nghị Vì thời gian có hạn lên việc nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc phân lập và khảo sát giống từ tự nhiên với giống Saccharomyces.cerevisiaee ở các pH khác nhau. Trong quá trình khảo sát, kết quả cho thấy hai giống không có sự khác nhau. Để có thể đưa ra những chỉ tiêu tôt hơn cho phương pháp so sánh được chính xác hơn cần: Khảo sát ảnh hưởng của độ Brix Khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ Nghiên cứu và tiến hành định danh giống nấm men phân lập từ tự nhiên Saccharomyces.sp tự nhiên khảo sát xem đó có phải chính là giống Saccharomyces.cerevisiaee PHẦN PHỤ LỤC Các đồ thị biễn tốc độ phát triển của các giống nấm men ở pH=4.1,4.5 1.1 So sánh sự phát triển của hai giống nấm men Saccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở các pH khác nhau Hình I.1 So sanh tốc độ phát triển của Saccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở pH=4.1 (Phương pháp đếm khuẩn lạc trên dĩa Petri) Hình I.2 So sánh sự giảm độ Brix giữa giốngSsaccharomyces.cerevisiaee và Saccharomyces.sp ở pH=4.1 Hình I.3 So sánh lượng cồn sinh ra giữa giống Saccs.sp và Ssacc.cerevisiaee ở pH=4.1 Hình I.4 So sánh tốc độ phát triển của saccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở pH=4.1 (Phương pháp đếm tế bào nấm men dưới kinh hiển vi) Hình I.5 So sanh tốc độ phát triển của Saccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở pH=4.5 (Phương pháp đếm khuẩn lạc trên dĩa Petri) Hình I.6 So sánh sự giảm độ Brix giữa giống saccharomyces.cerevisiaee và saccharomyces.sp ở pH=4.5 Hình I.7 So sánh lượng cồn sinh ra giữa giống Saccs.sp và Sacc.cerevisiaee ở pH=4.5 Hình I.8 So sánh tốc độ phát triển của Saccharomyces.sp và Saccharomyces.cerevisiaee ở pH=4.5 (Phương pháp đếm tế bào nấm men dưới kinh hiển vi) Sư biến đổi cư pHtheo thời gian lên men II. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH HÀM LƯỢNG RƯỢU 1.1 Nguyên tắc Xác định hàm lượng rượu dựa vào hàm klượng CO2 sinh ra. Để xác định ham lượng rượu có trong dịch lên men dựa vào tỉ trọng của dung dịch trước khi bắt đầu lên men và khi kết thúc quá trình lên men. Dưới tác dụng của tế bào nấm men, đường trong dịch nho được chuyển thành rượu và CO2. C6H12O6 2 C2H5OH + 2 CO2 1.2 cách tính C6H12O6 2 C2H5OH + 2 CO2 2*46.0688g 2*44.0098g Dựa vào phương trình phản ứng trên cứ 46.0688g C2H5OH tạo thành thì có 44.0098g CO2 tạo thành theo và bay đi. Hay nói cách khác 1.05g C2H5OH tương dương với 1g CO2 . Giả sử tỉ trọng của dịch nho trước khi lên men là 1.06 và sau khi lên men là 1.02. như vậy trong 1 lít dung dịch nho có 0.04 kg CO2 hình thành. Vậy lượng cồn sinh ra là: 0.04*1.05=0.042 (kg/l) Mà tỉ trọng của dung dịch sau khi lên là 1.02 Vậy lượng cồn có trong dịch lên men là: 0.042/1.02=4.1% Tỉ trọng của cồn là 0.79 kg/l Vậy % theo thể tích là : 4.1/0.79=5.2 Chú ý: cần loại bỏ CO2 trước khi làm thí nghiệm trong phương pháp này. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ CẢM QUAN BẰNG PHƯƠNG PHÁP TAM GIÁC Mục đích:So sánh sự khác biệt về một chỉ tiêu nào đó giữa hai mẫu Hội đồng:10-20 thành viên dã được huấn luyện. Số mẫu:3 (trong đó có hai mẫu giống nhau và một mẫu khác). Quy trình: Mỗi thành viên nhận được ba mẫu ghi ám số, được biết trước trong đó có hai mẫu giống nhau. Yêu cầu các thành viên phải chỉ ra mẫu nào khác hơn so với mẫu kia. Các thành viên cũng có thể được yêu cầu nhận xét mức độ khác biệt cũng như so sánh chất lượng giữa mẫu khác và hai mẫu kia. Những yêu cầu nếu có đối với sản phẩm cung có thể được đề nghị. Nội dung của bảng đánh giá theo phương pháp tam giác có thể tóm tắt như bảng dưới đây. Áp dụng: Chứng minh hoặc không chứng minh sự khác biệt giữa hai giống, hai lần giao nguyên liẹu hoặc sản phẩm sản xuất ra ở những ngày khác nhau, những ca khác nhau. Phương pháp này còn được dùng để huấn luyện thành viên hội đồng. BẢNG ĐÁNH GIA CẢM QUAN Họ và tên Tên sản phẩm Chỉ tiêu đánh giá Các mẫu được bố trí và đánh giá theo phương pháp tam giác. Nội dung: Chỉ ra mẫu khác biệt trong 3 mẫu ghi ám số 356 514 487 Nhận xét mức độ khác biệt Rất ít Hơi nhiều Nhiều Rất nhiều 3. So sánh chất lượng Mẫu khác tốt hơn Hai mẫu giống nhau tốt hơn 4. Những yêu cầu khác Bảng tra độ tin cậy cũng như mức ý nghĩa trong đánh giá cảm quan(pp tam giác) Triangle test, difference analysis Number of tasters number of correct answers necessary to establish level of significance Number of tasters number of correct answers necessary to establish level of significance * 5% ** 1% *** 0.1% * 5% ** 1% *** 0.1% 7 5 6 7 57 27 29 31 8 6 7 8 58 27 29 32 9 6 7 8 59 27 30 32 10 7 8 9 60 28 30 33 11 7 8 9 61 28 30 33 12 8 9 10 62 28 31 33 13 8 9 10 63 29 31 34 14 9 10 11 64 29 32 34 15 9 10 12 65 30 32 35 16 10 11 12 66 30 32 35 17 10 11 13 67 30 33 36 18 10 12 13 68 31 33 36 19 11 12 14 69 31 34 36 20 11 13 14 70 32 34 37 21 12 13 15 71 32 34 37 22 12 14 15 72 32 35 38 23 13 14 16 73 33 35 38 24 13 14 16 74 33 36 39 25 13 15 17 75 34 36 39 26 14 15 17 76 34 36 39 27 14 16 18 77 34 37 40 28 15 16 18 78 35 37 40 29 15 17 19 79 35 38 41 30 16 17 19 80 35 38 41 31 16 18 19 81 36 38 41 32 16 18 20 82 36 39 42 33 17 19 20 83 37 39 42 34 17 19 21 84 37 40 43 35 18 19 21 85 37 40 43 36 18 20 22 86 38 40 44 37 18 20 22 87 38 41 44 38 19 21 23 88 39 41 44 39 19 21 23 89 39 42 45 40 20 22 24 90 39 42 45 41 20 22 24 91 40 42 46 42 21 22 25 92 40 43 46 43 21 23 25 93 40 43 46 44 21 23 25 94 41 44 47 45 22 24 26 95 41 44 47 46 22 24 26 96 42 44 48 47 23 25 27 97 42 45 48 48 23 25 27 98 42 45 49 49 23 25 28 99 43 46 49 50 24 26 28 100 43 46 49 51 24 26 29 200 80 84 89 52 25 27 29 300 117 122 127 53 25 27 29 400 152 158 165 54 25 27 30 500 188 194 202 55 26 28 30 1000 363 372 383 56 26 28 31 2000 709 722 737 CÁC BẢNG THỐNG KÊ Độ Brix Multiple Range Tests for brix by Gio_pH -------------------------------------------------------------------------------- Method: 95,0 percent LSD Gio_pH Count LS Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 13 7 13,3 X 241 7 13,3 X 141 7 13,7143 X 245 7 14,0714 X 145 7 14,0714 X 23 7 14,0714 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 13 - 23 -0,771429 6,58026 13 - 141 -0,414286 6,58026 13 - 145 -0,771429 6,58026 13 - 241 0 ,0 6,58026 13 - 245 -0,771429 6,58026 23 - 141 0,357143 6,58026 23 - 145 0,0 6,58026 23 - 241 0,771429 6,58026 23 - 245 0 ,0 6,58026 141 - 145 -0,357143 6,58026 141 - 241 0,414286 6,58026 141 - 245 -0,357143 6,58026 145 - 241 0,771429 6,58026 145 - 245 0,0 6,58026 241 - 245 -0,771429 6,58026 -------------------------------------------------------------------------------- Tỉ trọng Analysis of Variance for Ti Trong - Type III Sums of Squares -------------------------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -------------------------------------------------------------------------------- MAIN EFFECTS A:Gio_pH 0.00169878 5 0.000339756 0.23 0.9483 RESIDUAL 0.0538539 36 0.00149594 -------------------------------------------------------------------------------- TOTAL (CORRECTED) 0.0555527 41 -------------------------------------------------------------------------------- Multiple Range Tests for Ti Trong by Gio_pH -------------------------------------------------------------------------------- Method: 95.0 percent LSD Gio_pH Count LS Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 241 7 1.03159 X 13 7 1.03406 X 141 7 1.03619 X 23 7 1.04246 X 145 7 1.04296 X 245 7 1.0504 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 13 - 23 -0.0084 0.0419288 13 - 141 -0.00212857 0.0419288 13 - 145 -0.0089 0.0419288 13 - 241 0.00247143 0.0419288 13 - 245 -0.0163429 0.0419288 23 - 141 0.00627143 0.0419288 23 - 145 -0.0005 0.0419288 23 - 241 0.0108714 0.0419288 23 - 245 -0.00794286 0.0419288 141 - 145 -0.00677143 0.0419288 141 - 241 0.0046 0.0419288 141 - 245 -0.0142143 0.0419288 145 - 241 0.0113714 0.0419288 145 - 245 -0.00744286 0.0419288 241 - 245 -0.0188143 0.0419288 -------------------------------------------------------------------------------- Độ cồn sinh ra theo thời gian Analysis of Variance for con _sra - Type III Sums of Squares -------------------------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -------------------------------------------------------------------------------- MAIN EFFECTS A:Giong_pH 0.0022334 5 0.00044668 0.18 0.9699 RESIDUAL 0.0914554 36 0.00254043 -------------------------------------------------------------------------------- TOTAL (CORRECTED) 0.0936888 41 Multiple Range Tests for con _sra by Gio_pH -------------------------------------------------------------------------------- Method: 95.0 percent LSD Gio_pH Count LS Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 245 7 0.0499143 X 145 7 0.0596143 X 23 7 0.0598571 X 141 7 0.0649143 X 13 7 0.0708143 X 241 7 0.0709 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 13 - 23 0.0109571 0.0546397 13 - 141 0.0059 0.0546397 13 - 145 0.0112 0.0546397 13 - 241 -0.0000857143 0.0546397 13 - 245 0.0209 0.0546397 23 - 141 -0.00505714 0.0546397 23 - 145 0.000242857 0.0546397 23 - 241 -0.0110429 0.0546397 23 - 245 0.00994286 0.0546397 141 - 145 0.0053 0.0546397 141 - 241 -0.00598571 0.0546397 141 - 245 0.015 0.0546397 145 - 241 -0.0112857 0.0546397 145 - 245 0.0097 0.0546397 241 - 245 0.0209857 0.0546397 -------------------------------------------------------------------------------- Số lượng tế bào phương pháp cấy trên đĩa petri đếm khuẩn lạc Analysis of Variance for toc_do_ppcay - Type III Sums of Squares -------------------------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -------------------------------------------------------------------------------- MAIN EFFECTS A:Gio_pH 1.01293E6 5 202586.0 0.26 0.9344 RESIDUAL 2.85835E7 36 793987.0 -------------------------------------------------------------------------------- TOTAL (CORRECTED) 2.95965E7 41 Multiple Range Tests for toc_do_ppcay by Gio_pH -------------------------------------------------------------------------------- Method: 95.0 percent LSD Gio_pH Count LS Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 145 7 518.814 X 23 7 661.429 X 13 7 737.171 X 141 7 903.586 X 241 7 920.443 X 245 7 939.986 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 13 - 23 75.7429 965.966 13 - 141 -166.414 965.966 13 - 145 218.357 965.966 13 - 241 -183.271 965.966 13 - 245 -202.814 965.966 23 - 141 -242.157 965.966 23 - 145 142.614 965.966 23 - 241 -259.014 965.966 23 - 245 -278.557 965.966 141 - 145 384.771 965.966 141 - 241 -16.8571 965.966 141 - 245 -36.4 965.966 145 - 241 -401.629 965.966 145 - 245 -421.171 965.966 241 - 245 -19.5429 965.966 -------------------------------------------------------------------------------- Số lượng tế bào phương pháp đếm dưới kính hiển vi Analysis of Variance for toc_do_pp_dem - Type III Sums of Squares -------------------------------------------------------------------------------- Source Sum of Squares Df Mean Square F-Ratio P-Value -------------------------------------------------------------------------------- MAIN EFFECTS A:Gio_pH 1.1602E8 5 2.3204E7 0.21 0.9574 RESIDUAL 4.03513E9 36 1.12087E8 -------------------------------------------------------------------------------- TOTAL (CORRECTED) 4.15115E9 41 Multiple Range Tests for toc_do_pp_dem by Gio_pH -------------------------------------------------------------------------------- Method: 95.0 percent LSD Gio_pH Count LS Mean Homogeneous Groups -------------------------------------------------------------------------------- 23 7 6750.0 X 145 7 7502.57 X 141 7 7975.71 X 245 7 9761.14 X 13 7 10508.7 X 241 7 11317.4 X -------------------------------------------------------------------------------- Contrast Difference +/- Limits -------------------------------------------------------------------------------- 13 - 23 3758.71 11477.1 13 - 141 2533.0 11477.1 13 - 145 3006.14 11477.1 13 - 241 -808.714 11477.1 13 - 245 747.571 11477.1 23 - 141 -1225.71 11477.1 23 - 145 -752.571 11477.1 23 - 241 -4567.43 11477.1 23 - 245 -3011.14 11477.1 141 - 145 473.143 11477.1 141 - 241 -3341.71 11477.1 141 - 245 -1785.43 11477.1 145 - 241 -3814.86 11477.1 145 - 245 -2258.57 11477.1 241 - 245 1556.29 11477.1 -------------------------------------------------------------------------------- TÀI LIỆU THAM KHẢO Hậu, Vũ Công,1993, CHẾ BIẾN RƯỢU VANG TRÁI CÂY TRONG GIA ĐÌNH. Trí, Hồ Quang,1999, VI SINH THỰC PHẨM. Lượng, Nguyễn Đức,1996, Phúc, Nguyễn Hữu, 1996, CÔNG NGHỆ VI SINH VẬT(tập 1.2.3) Trường Đại Học Bách Khoa TP.HCM Lượng, Nguyễn Đức, 2002, THÍ NGHIỆM CÔNG NGHỆ SINH HỌC, Tập 2, Trường Đại Học Bách Khoa TP.HCM Phẩm, Lương Đức, 1998, CÔNG NGHỆ VI SINH VẬT. NXB Nông Nghiệp. Trí Nhan Minh, Teshome Edae Jiru, Naznin Sultana, Michael Wawire, 2001, FERMENTATION PROCESSING.