Luận văn Thế giới nghệ thuật trong tiểu thuyết của Vi Hồng

iễm nguy hiểm khiến bao nhiêu năm Hánh phải ở trong nhà xác”. Từ vị trí viện trưởng viện Lục Khê, tác giả lại quay trở về kể lại thời gian cuối năm thứ sáu – năm học cuối cùng của Ba, “thấy mình chưa có công lớn với Hoàng nên việc ông ta định giữ mình lại làm cán bộ giảng dạy chưa có gì chắc chắn. Ba quyết định làm một việc để lập công với Hoàng”. Việc làm mà Ba định lập công với Hoàng là: “ẩy con gái Hoàng đổ nhào xuống vực” song lại nhanh chóng “cứu được con gái Hoàng lên”. Từ chiến công đó Ba nghiễm nhiên ngồi lên ghế lãnh đạo mặc dù những bác sĩ giỏi khác đã nói thẳng: “chuyên môn anh kém, lãnh đạo làm sao được”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Tiếp đó là chuyến Ba trở về thăm gia đình vợ con. Đối lập với căn nhà rách nát, “Ba ăn diện từ trên xe bước xuống như một hoàng tử”. Rời gia đình trở về bệnh viện, “Ba say sưa với chức vụ mới”, không những thế Ba còn được ông Hoàng cử đi nghiên cứu sinh ở nước ngoài. Trong suốt thời gian đó, Ba đã dùng cuốn sổ tay ghi chép những cây thuốc nam bằng cả tiếng Kinh và tiếng Tày để làm đề tài nghiên cứu cho mình. Cuốn sổ tay đó Ba có được là do “một thời gian anh là thành viên chính thức trong bọn cướp”. Nhờ có cuốn sổ đó mà Ba bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ, thậm chí hội đồng khoa học còn đề nghị: “ở lại ba năm nữa để nâng cao thành luận án tiến sĩ” nhưng Ba từ chối, vì: “cái chức phó hiệu trưởng đang treo lơ lửng ở nhà”. Gần bốn mươi tuổi, “Ba càng đẹp trai, thân thể thật đầy đặn, cân đối” Ba trở thành niềm say mê của rất nhiều bác sĩ, y tá. Hắn thoả sức vẫy vùng mà không hề bị phát giác. Cũng trong thời gian này, Ba lại leo lên chức hiệu trưởng trường Đại Học Y, hắn càng thoả sức quan hệ mà không có ai dám lên tiếng, duy chỉ có vợ Ba. Để thoả mãn dục vọng của mình, Ba ra tay giết vợ một cách khéo léo đến nỗi không ai nghi ngờ. Với cái mác anh nuôi, Ba dùng mọi cách giúp đỡ Slam. Khi Slam học đến năm thứ tư Đại học Y thì “Ba thúc phải cưới thì mới có điều kiện chính thức để giúp nhau”. Không còn cách nào khác Slam đành phải đồng ý làm vợ Ba. Cuối cùng là cảnh Li – người mà Ba đã bỏ rơi hơn hai mươi năm về trước, đến thăm con gái. Sự thật mới được sáng tỏ. Lời nói của Li như một lời kết tội đanh thép “Ba – Slam! Slam , Ba, thằng Ba, mày đã ăn sống nuốt tươi bao đàn bà con gái, mày đã lấy chính con gái của mày! Slam là con đẻ của mày. Mày đã lấy con mày”. Cũng là thời gian dãn cách, Lăng Thị Thu Lả trong Lòng dạ đàn bà, Đàng trong tiểu thuyết Vãi Đàng cũng được tác giả kể theo thời gian như thế. Cách kể đó vừa tạo được sự hấp dẫn cho câu chuyện, vừa thể hiện sự sáng tạo trong tiểu thuyết của Vi Hồng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Cùng với thời gian sự kiện lịch sử, thời gian sự kiện đời tư được tác giả thể hiện trong một số tiểu thuyết, Vi Hồng đã giúp người đọc có cái nhìn tương đối đầy đủ về hoàn cảnh xã hội, về con người trong những giai đoạn lịch sử cụ thể đồng thời tạo được điểm nhấn, tạo được sự lôi cuốn, hấp dẫn và mang tính hiện đại. Trong tiểu thuyết của Vi Hồng, có thể thấy tác giả thường gắn thời gian sự kiện đời tư của nhân vật với thời gian sự kiện lịch sử. Tiểu thuyết Thung lũng Đá Rơi là một ví dụ. “Cái thủa già Đội còn là trai trẻ, nói chưa vỡ tiếng thì cái thung lũng Đá Rơi cũng mới có được hai ba năm gì đó”. Mười sáu tuổi, Đội lần lượt chứng kiến sự ra đi của người thân, còn lại một mình, Đội tìm đến làm Cu li ở mỏ thiếc Bắc Kì trong thung lũng đá Rơi. Khi chiến thắng Điện Biên Phủ, Đội đã bị đem đi giết cùng bốn mươi Cu li nữa. May mắn thay Đội thoát chết. Năm 1954 sau chiến thắng điện Biên Phủ, mỏ thiếc lại trở lại hoạt động nhưng do Lót - con nuôi của Già Đội làm giám đốc. Ông trở về mỏ thiếc và gắn bó đến cuối đời. Như vậy sự kiện lịch sử đã có tác động tới từng số phận con người. Trước cách mạng, Đội là một cu li đội đá đến trọc đầu, bị đánh đập, bị đối xử tàn nhẫn thì giờ đây sau cách mạng, Đội trở thành một công nhân, hăng hái tham gia lao động làm giầu cho đất nước. Thời gian sự kiện đời tư của nhân vật Phàn trong tiểu thuyết Tháng năm biết nói gắn liền với thời gian lịch sử. Năm 18 tuổi, đang học lớp bốn nhưng ông đã “hoạt động cách mạng rất tích cực... Ông Phàn đứng lên tổ chức cả lớp, cả trường phản đối dưới hình thức biểu tình". Trước sự việc đó, bọn mật thám vô cùng tức giận. Chúng bắt ông giải về bản. Đến thác Chín Thoong, “ông nhẩy ầm xuống thác như một tảng đá rơi”. Tất cả mọi người tưởng ông đã chết, “gia đình làm mả cho ông theo tục lệ bấy nay khá to”. Ông Phàn đã thoát khỏi tay bọn mật thám, tiếp tục hoạt động bí mật. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Cách mạng tháng Tám thành công, đến tháng 9 năm 1945, sau khi hoạt động bí mật, ông trở về trong niềm sung sướng của tất cả mọi người: “ông Phàn đánh thắng Nhật tây trở về anh em ơi!... Họ đón bác bằng những tiếng cười như thác Chín Thoong reo, họ khóc nắm lấy tay, lấy áo bác Phàn vì sung sướng, vì kính phục”, bởi ông “là một con người có tài năng, con người tốt đẹp đến mẫu mực”. Sau Cách mạng tháng Tám, cụ thể “năm 1947 ông làm Trung đoàn trưởng, chỉ huy quân đội cả một tỉnh. Tháng 9 năm 1947, Tây nhảy dù xuống thị xã, ông chỉ huy đánh giặc quyết liệt nhưng vì lệnh cấp trên ông cho quân rút lui an toàn”. Ấy thế mà khi trở về ông lại có đơn tố cáo “nửa đêm mò vào dưới buồng vợ cháu thằng Thìm”. Vì nhiệm vụ cách mạng mà ông không một lời thanh minh. ông chỉ “buồn vô hạn và làm đơn xin nghỉ công tác về quê Chín thoong làm công dân bình thường”. Mỗi một cuộc đời nhân vật lại ứng với một chuỗi các sự kiện khác nhau. Đối với những nhân vật chính diện như Tú, Hoàng, Đàng, Lả, Già Đội... thì những chuỗi sự kiện ấy phải chăng là sự thử thách khả năng chịu đựng, đồng thời khẳng định bản chất tốt đẹp của con người. Còn đối với những nhân vật phản diện như Ba, thì chuỗi sự kiện ấy đã khẳng định bản chất dâm ô, tàn bạo và những thủ đoạn độc ác của chúng. Nhân vật của Vi Hồng đã được xây dựng theo đúng mô típ của văn học dân gian. Những người lương thiện, nhân hậu vị tha thì sẽ tìm lại được hạnh phúc của mình như một sự đền bù xứng đáng. Còn những nhân vật phản diện thì “ác giả, ác báo”. Tất cả đều có một kết cục hết sức bi thảm. 3.2.2. Thời gian tâm lí. Thời gian tâm lí là thời gian qua sự cảm nhận của nhân vật theo hoàn cảnh. Đây là loại thời gian được nếm trải theo tâm hồn nhân vật. Thời gian tâm lí có ý nghĩa trong việc thể hiện diễn biến tâm lí nhân vật. Thời gian tâm lí trong tiểu thuyết của Vi hồng được thể hiện qua các bình diện sau: thời gian hiện tại, thời gian quá khứ, thời gian tương lai. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3.2.2.1. Thời gian hiện tại. Thời gian hiện tại là thời gian “đang diễn ra” của các sự kiện hoặc những suy nghĩ, hành động đang xảy ra của nhân vật. Thời gian hiện tại là thời gian của sự sống nhân vật, thời gian được cảm nhận với hiện tại của phát ngôn, hiện tại của người đọc. Ta có thể thấy rất rõ thời gian hiện tại trong các tiểu thuyết của Vi Hồng thông qua nhân vật khi họ xuất hiện suy nghĩ và hành động. Trong tiểu thuyết Đoạ đầy, Ki Nọi và La Bội Hoan là hai nhân vật được tác giả kể lại qua một cuộc tình duyên hết sức éo le. Từ một người con của Chẩu mường, Ki Nọi trở thành một “tua khỏi” (nô lệ) còn La Bội Hoan từ một “tua khỏi” trở thành con gái của Chẩu mường quyền quý. Mặc dù bị cấm đoán nhưng La Bội Hoan vẫn đi theo Ki Nọi. Thời gian hiện tại của họ là những buổi trò chuyện, thề nguyền. Thế rồi Bội Hoan bị nhốt vào phòng và bị ép gả cho một người “nhiều tuổi và xấu xí”. Buồn đau, Ki Nọi bỏ nhà ra đi, La Bội Hoan cũng trốn theo. Lúc này thời gian hiện tại của họ gắn với cuộc sống đầy khó khăn, vất vả nơi rừng sâu, núi tận. Nhờ có tình yêu và sự thông minh trong cách tính toán làm ăn, họ trở nên giàu có. Thời gian hiện tại của họ còn được đánh dấu bằng sự ra đời của một cô con gái xinh xắn. Nhưng loài Tó Hống đã ăn thịt cô bé khi cả Ki Nọi và Bội Hoan không có nhà. “Nàng rú lên một tiếng kinh hoàng rồi nàng ngất cạnh chồng”. Cuối cùng họ đã vượt lên nỗi đau ấy để xây dựng cuộc sống và “trở thành người giàu có vào bậc nhất mường Nặm Khao”. Như vậy thời gian hiện tại của Ki Nọi và La Bội Hoan đã cho thấy tình yêu và nghị lực phi thường của họ. Họ đã vượt qua tất cả để tự xây dựng cho mình một cuộc sống giàu có, hạnh phúc. Thời gian hiện tại của Hà Thế Quản trong Gã ngược đời luôn luôn gắn liền với niềm say mê nghiên cứu khoa học. Ngay trong cuộc họp phê bình mình mà anh cũng vẫn nghiên cứu để rối thốt lên: “rõ ràng là một sự thối nát, thối tha, không phải là lên men” khiến mọi người hiểu lầm và rồi anh trở thành “người ở ngoài dòng đời”. Anh luôn khát khao tìm đến chân lí của khoa học đến nỗi quên cả tình yêu. Những cô gái đến với anh rồi lại tự ra đi vì: “anh yêu khoa học hơn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên em”. Cuối cùng với niềm say mê mãnh liệt và một ý chí quyết tâm vượt mọi gian khổ, Quản đã nghiên cứu thành công trại giống trên đỉnh núi Khau Moóc và trở về đúng vị trí xứng đáng của mình- hiệu trưởng trường Đại học Nông nghiệp. Khi xây dựng thời gian hiện tại của các nhân vật, Vi Hồng luôn chú ý đến tâm lí đời thường và hoàn cảnh sống để có cách thể hiện phù hợp nhất. Ví dụ trong tiểu thuyết Tháng năm biết nói, thời gian hiện tại của Hoàng gắn với nỗi khổ và khát khao được đi học. Khổ vì bị ép lấy vợ từ khi mới mười hai tuổi, khổ vì từ đó trở đi Hoàng lại có thêm một người đàn bà nữa chửi rủa, đay nghiến. Niềm an ủi duy nhất với Hoàng là việc học. Học khiến anh quên đi tất cả. Thời gian cứ thế trôi đi. Trong những năm tháng ấy khát khao duy nhất là thoát khỏi người vợ mà anh vô cùng ghê sợ. Anh đã làm đơn li dị, nhưng không được. Hôm nay anh lại được cầm tờ giấy mới của toà án, nhưng anh bỗng nhận ra chánh án vẫn là Ngô Thế Bùng – người đã xử li hôn cho anh hai năm về trước. “Hoàng cảm thấy mình đang ngạt thở trong dòng thác số phận”. Không hề có sự thay đổi, tất cả dường như vẫn nguyên vẹn và cuộc đời anh vẫn không thể sang trang. Đau đớn và thất vọng, khiến “Hoàng như muốn bước chân vào con thác, hoà mình vào dòng nước trắng, nước xanh”. Nhưng tiếng gọi của Ngọc, của Băng trong tâm tưởng, đặc biệt là mảnh hồn của người cha rơi vãi nơi góc trời nào đó níu kéo Hoàng trở lại với cuộc sống để rồi Hoàng gặp lại Băng- người mà anh yêu quý. Họ tìm đến với nhau trong niềm hạnh phúc tràn ngập. Lần đầu tiên anh biết đến tình yêu và hạnh phúc. “Lần đầu tiên Hoàng thấy một vẻ đẹp kì diệu của tạo hoá... tất cả mọi đường nét của núi rừng, mọi sắc màu của mùa xuân, mọi hương thơm ngào ngạt của hoa, của nụ... tất cả đề hội tụ trên tác phẩm kì diệu mà Băng đã hiến dâng cho anh, mãi mãi là của anh”. Như vậy thời gian hiện tại đã thể hiện rõ cuộc đời đau khổ của Hoàng và cũng cảm nhận nghị lực phi thường của chàng trai dân tộc Tày thông minh, nhân hậu. Thời gian hiện tại của già Đội trong Thung lũng Đá Rơi là thời gian mà già đang chìm trong giấc ngủ với cơn mơ dữ dội: “già thấy mình như một phoi bông gạo, cứ nổ, nổi... từ từ nổi lên rồi nhẹ nhàng ngồi xuống” những tiếng kêu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên không thoát ra được, “chỉ nghe thấy tiếng ực ực như nghẹt thở” bởi giấc mơ lặn quá sâu trong tiềm thức xa xăm. Thức dậy với cảnh tượng: “cô gái đang gần như trần truồng ôm lấy mình, khiến già ngơ ngác: Tôi đang nằm mơ hay là thật?”. Sau cơn mơ, tỉnh dậy vì bị bắt quả tang đang “hủ hóa” với cô Nà mới ngoài hai mươi tuổi, khiến già vô cùng đau khổ. “Già Đội vẫn ngồi như thế không nói, không cử động”. Nỗi đau dường như không thể chịu đựng nổi, già nghĩ: “Tôi ngồi như thế này cho máu trong người cạn dần, ta sẽ chôn những gì thuộc về đời ta trong dòng máu khô”. Già Đội cứ ngồi như thế đến chết nếu không có sự xuất hiện của Tản Kuông cùng các bác sĩ đến khám và chứng nhận: “cụ Nguyễn Văn Đội chín tám tuổi đã bị hoạn (tức bị thiến) từ hồi còn trẻ”. Thời gian hiện tại của già Đội như một minh chứng cho nỗi đau mà già không thể nói ra, đồng thời nó cũng là một lời thanh minh cho sự trong sạch mà suốt đời già gìn giữ. Đó cũng là lời kết tội cho những kẻ tham lam, vô độ đến mất hết cả nhân cách như cô Nà. Đứng ở thời hiện tại, nhìn lại quá khứ đắng cay của mình, nhân vật Tú trong tiểu thuyết Người trong ống đã không khỏi đau đớn xót xa. Thời gian hiện tại của Tú được tác giả miêu tả khi mở đầu tác phẩm là thời gian Tú làm giám đốc bệnh viện Lục Khê. Thời gian này Tú đã có một ngoại hình thay đổi bởi những vết tích của chiến tranh: “người ông đen thui, mặt sẹo dài, méo xệch... mắt hơi xếch, lại mắt to mắt nhỏ vì bị ảnh hưởng của vết thương. Cái miệng cũng hơi méo. Mới nhìn thì hơi sợ nhưng nhìn lâu hình như ông có lòng thương người và nhân hậu”. Những năm tháng chiến tranh có thể làm cho ngoại hình của anh thay đổi, nhưng tấm lòng nhân hậu thì dường như vẫn còn nguyên vẹn trong anh. Thời gian này anh gặp lại người một thời đã đầy đoạ anh, nay có con bị lâm bệnh nặng. Tú không những không trả thù mà còn hết lòng chạy chữa cứu được bệnh nhân qua cơn nguy kịch. Bằng tình yêu thương và trách nhiệm, Tú còn cứu Hánh thoát khỏi nhà xác đã giam hãm anh hàng mấy năm trời, trả lại cuộc sống tự do và đôi chân cho Hánh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Cũng vào thời gian này anh đã kịp đến thăm thầy Phiêu – người mà anh kính phục và cứu thầy thoát chết trước đòn đánh hiểm độc của bọn cướp. Từ lời kể của thày Phiêu, Tú còn giúp công an bắt được bọn cướp ở bến Long Vương. Rồi nhờ ghi âm được lời khai của tên trùm cướp Tư Lộn. Tú đã vạch rõ bộ mặt thật của hiệu trưởng Ba mà từ lâu hắn đã khôn khéo che đậy. Không có Tú, có lẽ Ba còn làm hại biết bao nhiêu người lương thiện khác. Thời gian hiện tại của Tú không chỉ khẳng định tài năng y thuật mà còn khẳng định tài năng võ nghệ, đặc biệt là tấm lòng nhân hậu vị tha đáng cảm phục ở con người Tú. Như vậy thời gian hiện tại của nhân vật góp phần khẳng định những phẩm chất tốt đẹp, nhân cách cao cả đồng thời khắc hoạ rõ nét hơn cuộc đời và số phận của từng nhân vật. 3.2.2.2. Thời gian quá khứ. Thời gian quá khứ là thời gian “đã xẩy ra”, so với hiện tại của nhân vật, thường được biểu hiện qua dòng hồi ức hồi tưởng của nhân vật. Hồi tưởng quá khứ chính là sự biểu hiện đời sống nội tâm. Tâm lí nhân vật khi vui cũng như khi buồn con người thường hướng về quá khứ. Có quá khứ tươi đẹp khiến nhân vật tiếc nuối, có quá khứ đau buồn khiến cho nhân vật xót xa, hiểu thêm thực tại. Quá khứ thường đối lập với thực tại. Nhờ có thời gian của quá khứ, qua sự hồi tưởng mà nhân vật trở thành những con người đang vận động, có chiều sâu tâm hồn như một con người đang tồn tại trong đời sống thực. Thời gian quá khứ trong tác phẩm thường xuất hiện khi nhân vật trải qua những biến động nào đó trong cuộc đời hay bỗng nhiên bắt gặp điều kiện ngoại cảnh làm cho họ sống lại với những cái đã qua trong tiềm thức. Lấy thời gian quá khứ để tổ chức kết cấu thế giới nghệ thuật trong một số tác phẩm, Vi Hồng đã đạt được hiệu quả thẩm mĩ như mong muốn khi xây dựng các hình tượng nhân vật. Trong tiểu thuyết Vãi Đàng, khi tết đến đặc biệt là khi cây mận già đã “bừng nở trắng nõn che lấp kín hết cành nhánh”, trong bữa cơm cuối năm đầm ấm, Đàng và La cùng ôn lại quá khứ, “không ai nói với ai, hai người đều chảy dài vào những tháng năm xa xưa. Có ai bây giờ còn nhớ Vãi Mèo là cô La, vãi Đàng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên là cô Đàng ngày trước – những người con gái xinh đẹp của bản mường đã trải qua bao gian truân mới tới được hôm nay”. Quá khứ của họ là quá khứ đắng cay, nó cứ dần dần hiện về trong dòng suy nghĩ của mỗi người. Quá khứ của Đàng là cảnh gia đình nghèo khó, cảnh bố nghiện ngập, cảnh Đàng phải đi hái lá toong mản để kiếm sống. Trong những ngày này cô đã gặp được Hinh. Mặc dù chưa phải là người yêu nhưng Đàng biết đó là người mà cô có thể gắn bó cuộc đời mình. Quá khứ của con người bao giờ cũng có cả niềm vui và nỗi buồn. Cô vui vì được gặp Hinh, nhưng niềm vui ấy quá nhỏ bé, nó không đủ sức để kéo Đàng thoát ra khỏi nỗi đau mà cô đang phải chịu. Đó là cái án ma gà, có lẽ nó sẽ theo suốt cuộc đời cô nếu không có The, Hinh và cách mạng cứu giúp . Quá khứ ấy đã giúp Đàng có thêm nghị lực để sống và chia vui với con cháu hôm nay. Không giống với Đàng và La, già Đội lại nhớ về quá khứ khi nỗi đau lên đến tột cùng - bị buộc tội “hủ hoá” (trong khi đã bị hoạn) khiến quá khứ cứ ào ạt hiện về – một quá khứ đắng cay và tủi nhục. Vì nghèo đói, gia đình Đội trở nên tan tác. Đau xót vô cùng, vượt lên nỗi đau ấy, Đội đến làm cu li cho mỏ Thin Tốc. Có lẽ đắng cay nhất trong quá khứ của Đội là thời gian này. Ở đây, Đội không chỉ bị đầy đoạ về thể xác mà còn phải mang một nỗi đau tinh thần quá lớn. Đội phải từ biệt người yêu trong khi Đội khao khát yêu thương đến cháy bỏng, Đội sẽ chết mà không thể có được một gia đình hạnh phúc dù chỉ là hạnh phúc bình thường mà ai cũng có thể có. Quá khứ đau đớn ấy khiến già “cứ ngồi như người mất hồn”, thế rồi già muốn tìm đến cái chết chôn vùi đi quá khứ ấy mà không cần một lời thanh minh. Trong tác phẩm Tháng năm biết nói, Hoàng sống trong thực tại nhưng thỉnh thoảng quá khứ lại hiện về. Đó là khi anh nhớ về người con gái anh đã gặp khi đi xem mặt vợ: “cái hình ảnh tươi như hoa buổi sớm, thắm như cánh bướm nhiều mầu sắc của Ngọc thỉnh thoảng lại hiện lên trong kí ức của Hoàng”. Hoàng nhớ lại hôm đi xem mặt vợ: “Hôm ấy đã lâu lắm nhưng với Hoàng bao giờ vẫn là hôm qua... hôm ấy đêm tháng mười, trăng mờ ảo... con mèo hoang kêu ngao ngao... con cá chết trương ngửa bụng trắng phau, mắc vào gốc cây vối” như báo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên hiệu một điều chẳng lành cho cuộc đời Hoàng. Anh cảm thấy như có “đám mây chì nặng nề ập phủ cuộc đời non nớt, bé nhỏ” của mình. Đó là khi Hoàng nhớ về Băng trong buổi tiễn Hoàng đi thi. Cái hình ảnh tạm biệt ngày ấy, Hoàng nhớ suốt đời: “Bàn tay người con gái vẫy nhanh như cánh bướm, như muốn níu Hoàng lại”. Hình ảnh ấy đã khắc sâu trong tim Hoàng, nó như một sức mạnh vô hình kéo anh trở về quê hương để li dị người đàn bà mà anh kinh sợ. Phiên toà xử li hôn cho anh cách đây tám năm cứ trở đi trở lại như một nỗi ám ảnh bởi nó không hề thay đổi: “Các quan toà vẫn y nguyên... tiếng gà kêu, tiếng vịt quác, tiếng dao thớt giòn giã... Chánh án Ngô Thế Bùng lên tiếng dõng dạc: nhân danh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà...”. Hoàng “ngao ngán thực sự. Nỗi buồn nó chạy ra bốn chân, bốn tay nặng như đeo bốn cục đá”. Thoát khỏi nỗi buồn ghê gớm ấy, Hoàng trở lại thực tại, anh “quyết tâm khám phá những điều bí hiểm của hai cái chết hay mất tích của ông mình, bố mình”. May mắn thay Hoàng được thằng Thìm chỉ cho chỗ chôn hài cốt và kể lại toàn bộ sự việc đã xẩy ra trong quá khứ: “Hôm ấy là buổi sáng sau những ngày hội tuần lễ vàng, bố mày đeo ba lô đi tắt qua đèo Kéo Sưa để về huyện, theo sau bố mày là Châu Đoàn Pàng... Châu Đoàn Pàng kéo xác bố mày lên hang, lấp đá”. Hồi tưởng lại quá khứ, Thìm đã kể cho Hoàng nghe rất nhiều việc làm độc ác của hắn. Thìm khẳng định: “Tao còn biết nó giết nhiều người nữa. Châu đoàn Pàng là thằng ác như con hổ, con gấu đang nuôi con”. Sau đó Thìm kể lại chuyện Châu đoàn Pàng giết ông Hoàng như thế nào: “sau chừng đó hai năm vì tao nhớ người ta đã hai lần ăn tết. Một hôm trời đã được nửa đêm tao thấy ông mày cùng Châu Đoàn Pàng từ đâu trở về nhà Châu đoàn Pàng. Châu đoàn Pàng rủ ông mày đi thăm hang giấu của, nhưng sau đó ông mày mãi mãi cũng không thấy trở về”. Nhờ sự hồi tưởng về quá khứ của Thìm mà Hoàng không chỉ tìm được hài cốt của ông mình, bố mình, mà còn tố cáo tội ác của Châu Đoàn Pàng, tiêu diệt cái ác góp phần làm trong sạch bản mường. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Ngoài những nhân vật trên, trong tiểu thuyết của Vi Hồng, ta còn thấy rất nhiều những nhân vật khác, họ sống trong hiện tại nhưng quá khứ thỉnh thoảng lại hiện về như Tập Tạng trong tiểu thuyết Vào hang, Bà Hà trong tiểu thuyết Gã ngược đời, Lăng thị Thu Lả trong Lòng dạ đàn bà, bà Xiêm trong Dòng sông nước mắt... Khi có được con dâu là Thu Khoan, lại sắp sửa có cháu, bà Xiêm vui mừng kể lại cuộc đời đau khổ của bà cũng như tại sao chiếc thuyền độc mộc lại phải neo đậu giữa dòng. Quá khứ ấy đã trôi qua gần 25 năm nhưng nó vẫn hằn in trong trái tim bà mà không thể nguôi ngoai. Đó là mối tình với chàng Cắm Hỉ – bố của Kim Công bây giờ. Bà đã đem lòng yêu anh Cắm Hỉ từ lần gặp đầu tiên. Khi tình yêu của họ thắm thiết thì cũng là lúc bà bị ép gả cho nhà quan Chánh Khao. Tuyệt vọng bà đã tìm đến vực Vằng Nám để gửi mình cho thuồng luồng mào đỏ. May mắn thay những con ca nặm của Cắm Hỉ đã cứu bà thoát chết. Từ đó bà gắn bó với chiếc thuyền độc mộc cùng Cắm Hỉ, không bao giờ bước chân lên bờ nữa. Quá khứ đau buồn ấy khiến bà sống mà như chết, bởi bà “không muốn ai nhìn thấy mặt mẹ còn tồn tại với cỏ cây, sông nước quê hương”. Với Tập Tạng (Vào hang) kí ức là kỉ niệm về thời gian khi ông mới mười hai, mười ba tuổi theo bố đi bắt gấu, bắt hổ. Tưởng con gấu đã chết, bố Tập Tạng chủ quan, cuối cùng đã bị gấu xé xác, Tập Tạng may mắn thoát chết. Cũng từ đó Tập Tạng làm nghề bắt gấu bằng tay không để trả thù cho cha. Còn Lăng thị Thu Lả (Lòng dạ đàn bà) mặc dù là một con người có lòng nhân hậu vị tha nhưng kí ức đau buồn vẫn thỉnh thoảng hiện về làm tim cô đau đớn. Đó là cảnh nghít phản bội cô, quan hệ như vợ chồng với người con gái khác. Cảnh “Nghít và An làm tình hằn lên trong lòng Lả như một khối u ung thư đến kì sắp vỡ mủ”. Để nhân vật sống trong quá khứ, suy tưởng về quá khứ là một hiện tượng mang tính nghệ thuật của thi pháp học hiện đại. Khi nhân vật sống với quá khứ, nhà văn đặt nhân vật của mình trong mối liên hệ với hiện tại và tương lại để rồi từ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên đó nội tâm nhân vật được bộc lộ có chiều sâu, tính cách nhân vật được bộc lộ một cách chân thực nhất. 3.2.2.3. Thời gian tương lai Thời gian tương lai là thời gian thể hiện qua dự kiến, ước mơ của nhân vật về điều “chưa xẩy ra”. Thời gian tương lai còn được thể hiện qua những hình ảnh hướng về tương lai. Nó thường là những dự cảm về những điều sắp xảy ra hoặc những giấc mơ, những ước mơ, những dự định của nhân vật về thời gian trong tương lai. Vì thế thời gian thường gắn với những biến đổi tâm lí của nhân vật trong những tình huống, hoàn cảnh cụ thể. Trong tiểu thuyết Đi tìm giầu sang, Ké Háo là kẻ nghiện ngập đến nỗi: “Ông mới 36... mà trông già đến 50. Nước mắt, nước mũi chảy ròng ròng kéo thành dây thành sợi, nước da xám ngoét như người sắp chết, con mắt mờ đục, ướt nhèm”. Đã nhiều lần Ké Háo định cai thuốc phiện nhưng không được: “Không được đâu con ạ! Bố sắp chết rồi”. Đó là lời nói tuyệt vọng của một kẻ đã đi quá sâu vào con đường nghiện ngập. Ké Háo sẽ không thoát ra khỏi tình trạng tuyệt vọng nếu không có nàng Nọi đến cứu giúp. Nọi xuất hiện trong cái lều rách nát của ké Háo như một nàng tiên. Những cử chỉ nhẹ nhàng và lời nói êm ái của Nọi khiến “Ké Háo càng tin người con gái là tiên từ trên trời xuống cứu giúp”. Giấc mơ có được người đẹp như nàng tiên trong nhà cùng với lời hứa: “Anh cai được thuốc phiện, anh chăm làm, anh trở thành người tốt em sẽ yêu anh... làm vợ anh” khiến Ké Háo quyết tâm cai nghiện. Anh gồng mình lên để chống chọi với cơn nghiện. Suốt một tuần lễ, “Ké Háo như ngất, sau vài giây lại vùng lên như kẻ phát rồ... Mỗi lần như thế Ké háo lại thấy ông trời vàng như nghệ , thấy mọi vật xung quanh xanh như mắt meo”. Để giúp Ké Háo vượt qua cơn vật ấy, cô gái xinh đẹp lại dùng những lời dịu dàng ngọt ngào “làm đượm cả tâm hồn của một kẻ lâu nay vốn đã u mê”. Và cứ thế “Ké Háo răm rắp nghe theo lời người con gái”. Với hi vọng “được hưởng tình yêu trong cõi thần tiên mà anh đang đắm chìm bấy nay” đã kéo Ké háo từ một kẻ nghiện ngập thành một con người bình thường chăm chỉ làm ăn và khao khát làm giàu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Quá khứ đau khổ triền miên của Hoàng trong Tháng năm biết nói khiến anh có những giấc mơ khủng khiếp. Mười hai tuổi, Hoàng còn quá bé so với công việc mà anh phải làm. Tự nuôi mình và nuôi mẹ già. Những việc đó, Hoàng có thể vượt qua nhưng chuyện lấy vợ và chuyện số mệnh là quá sức đối với một đứa trẻ như Hoàng. Hoàng đi hỏi tất cả mọi người, nhưng không ai giải thích cho Hoàng hiểu hết về chuyện số mệnh. Để rồi nỗi niềm trăn trở ấy đã theo Hoàng đi vào giấc ngủ. Trong mơ, Hoàng được gặp ông, gặp bố. Điều mong muốn nhất của Hoàng là có được lời khuyên để “chữa cái mệnh của cháu”. Nhưng tất cả đều trả lời: “đời bố ông cũng không cưỡng lại cái mệnh được, đời ông cũng không, đời bố cháu cũng không, đời cháu cũng không. Cháu chống lại mệnh đời, đi ngược lại dòng đời chỉ là chuyện nằm mơ, chuyện lấy đũa chống ông trời mà thôi”. Trong giấc mơ anh còn thấy mình “vừa mới lấy vợ hôm nào nhưng sao lại có hai đứa con. Một đứa đen như đít chảo nấu cám, còn đứa kia mới xinh đẹp làm sao”. Giấc mơ đó thật khủng khiếp, nó như một lời tiên đoán, dự báo một tương lai không tốt đẹp của Hoàng. Quả thực sau này anh đã phải lấy vợ, người vợ mà anh vô cùng ghê sợ khiến cho cuộc sống ngày càng nặng nề hơn, ngột ngạt hơn. Trước cuộc sống ấy, “Hoàng ước gì đừng có vợ, mọi việc Hoàng vẫn phải làm như năm xưa thì vui biết mấy”. Nhưng ước mơ chỉ là mơ ước mà thôi. Sự thực thì Hoàng đã có vợ. Người vợ ấy cứ ám ảnh và theo sát anh từng bước. Ngay cả trong giấc mơ, Hoàng thấy nó hiện lên thật khủng khiếp: “Người đàn bà hiện về trong sâu thẳm của tâm tưởng Hoàng . Nó hiển hiện, nó nói cười, nó rít những tiếng ghê sợ, nó phun những tiếng thô tục rồi nó biến thành con diều hâu lớn. Khắp mình con diều hâu ấy toàn những móng, những vuốt. Nó quắp, nó móc, nó đào bới nhầu nhoẹt cả ruột gan của Hoàng”. Đó phải chăng là những ảo giác hiện lên trong tiềm thức bởi hiện thực nghiệt ngã mà Hoàng đang phải gánh chịu. Lả trong Lòng dạ đàn bà quan niệm: “Sống cùng với văn minh một năm còn hơn sống trăm năm ở nơi tối tăm lạc hậu”. Từ quan niệm ấy mà Lả khát khao đến mường Nặm Tốc Rù làm dâu, bởi ở đó “mọi người đều biết chữ, có người đi sang Tây học đỗ những cái bằng cao mà trong nước ta không có cho học”. Rồi cô Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên mơ ước: “Mình mới có cái bằng lớp bảy, nhưng con mình phải vào đại học và còn học cao hơn đại học nữa”. Những mơ ước, khát khao của Lả cũng là ước mơ của biết bao nhiêu người dân miền núi lúc bấy giờ. Có lẽ Lả hiểu ra rằng, mọi khổ đau đều bắt nguồn từ sự lạc hậu, thiếu tri thức văn hoá, khoa học. Vì vậy sống trong tối tăm, Lả muốn vươn tới ánh sáng của văn hoá, của tri thức và gửi gắm khát khao vào thế hệ sau. Trong tiểu thuyết Người trong ống, Tú được chứng kiến cái chết đau đớn của mẹ bởi bàn tay của một tên lang băm ngu dốt. Hình ảnh người mẹ quằn quại trong tuyệt vọng hằn sâu trong tim Tú để rồi khơi dậy khát khao: “Tú phải học cho thật giỏi, mà phải học Đại học Y thì may ra mới trả được hòn máu hận đời trong lòng mẹ dưới mồ”. Mặc dù thi vào Đại học Y với số điểm tối ưu, nhưng vì bị quy vào thành phần chống đối hợp tác xã, nên Tú không thực hiện được mơ ước của mình. Phương trời lí tưởng đã khép lại, buồn nhưng không nản, Tú quyết tâm ra đi đến một nơi xa xôi không ai biết để thực hiện mơ ước của mình. Gặp Ai Hoa xinh đẹp, trái tim Tú đã có lần rung động, nhưng ngay lúc ấy Tú lại thấy hiện lên: “cái phương trời riêng của Tú như bảy sắc cầu vồng nơi phương trời xa xăm”. Nó vẫy gọi, giúp Tú vượt qua những thử thách đầu đời. Mơ ước cháy bỏng của Tú là trở thành một bác sĩ giỏi cuối cùng đã đạt được, mặc dù anh đã phải đánh đổi bằng rất nhiều thứ: gia đình, tình yêu thậm chí cả ngoại hình của mình nữa. Anh trở về làm giám đốc bệnh viện Lục Khê trong một hình dạng đổi khác bởi thương tích của chiến tranh. Nhưng điều quan trọng là Tú đã thực hiện được mơ ước của mình. Thời gian tương lai của Tú chính là thước đo nghị lực của con người. Thông qua nhân vật này nhà văn muốn nói với chúng ta rằng, muốn đạt được mơ ước của mình thì con người phải có ý chí, nghị lực để vượt qua những khó khăn, trắc trở của cuộc đời. Trong tiểu thuyết Phụ tình, quan chúa mường Nước Buồn lại mơ ước có một đứa cháu để bế bồng từ người con gái tàn tật tên là Diu Nàng. Thật bất hạnh từ khi sinh ra Diu Nàng đã là người “mặt dài ngoẵng, một bên vặn vỏ đỗ, một bên cong diệp cày. Mắt lồi, trán hóp như trán con khỉ, cái thân ngắn ngủn, chân tay Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên dài ngoãng như chân tay con vượn già”. Thấy Thế Du đẹp trai như chàng hoàng tử lại có giọng lượn thật hay nên chúa mường ép Thế Du lấy Diu Nàng. Giấc mơ tương lai của chúa mường sẽ là “Những đứa cháu trai, cháu gái xinh đẹp, khôi ngô mang họ của dòng họ nhà châu mường”. Nhưng đó chỉ là ước mơ không bao giờ có được bởi những cây thuốc cai đẻ mà Thế Du đã bí mật dấu dưới dát giường. Với tấm lòng nhân hậu, Diu Nàng đã giải thoát cho thế Du để cho Thế Du trở lại với bầu trời tự do. Tập Tạng trong tiểu thuyết Vào hang lại sẵn sàng làm tất cả thậm chí cả cái chết của bản thân mình để tố cáo con người độc ác với một khát khao duy nhất: “cái ác cần được trừng trị, cái thiện cần được sống yên lành”. Thời gian tương lai và cũng là niềm mơ ước của Tập Tạng là sau này bản làng không còn những con người độc ác, chỉ còn những người nhân hậu, biết yêu thương, đùm bọc lẫn nhau, cùng nhau xây dựng bản làng giàu đẹp. Qua khảo sát toàn bộ tiểu thuyết của Vi Hồng ta nhận thấy nhà văn luôn đặt nhân vật trong mối quan hệ giữa hiện tại, quá khứ và tương lai. Nhờ có mơ ước về tương lai mà nhân vật thoát li được hiện thực tăm tối, vươn tới ánh sáng của tri thức, của văn hoá, làm chủ cuộc đời mình và sống có ý nghĩa hơn. 3.2.2.4. Thời gian đồng hiện. Bên cạnh thời gian quá khứ – hiện tại – tương lai chúng tôi nhận thấy, khi khắc hoạ nhân vật, Vi Hồng còn sử dụng thời gian đồng hiện. Tuy nhiên, chúng tôi không đi sâu nghiên cứu kiểu thời gian này, bởi vì: một mặt, thời gian đồng hiện không nhiều, mặt khác xét đến cùng, thời gian đồng hiện chính là sự hoà trộn hợp lí của thời gian quá khứ, thời gian hiện tại và thời gian tương lai điều này đã được chúng tôi đề cập đến trong phần “không gian tâm lí” (trang 72). Chúng tôi nhận thấy: giữa thời gian đồng hiện và không gian tâm lí có một mối quan hệ gắn bó nội tại. Thời gian đồng hiện xuất hiện trong tâm lí nhân vật ở những thời điểm và tình huống có tính chất gợi nhớ, gợi nghĩ từ thời gian hiện tại của nhân vật. Nó góp phần quan trọng biểu hiện đời sống nội tâm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3.2.3. Mối quan hệ giữa thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật. Nếu thế giới thực tại chỉ tồn tại trong không gian và thời gian thì thế giới nghệ thuật cũng chỉ tồn tại trong mối quan hệ giữa không gian và thời gian nghệ thuật. Mối quan hệ giữa không gian và thời gian nghệ thuật là mối quan hệ không thể tách rời. Theo giáo Sư Trần Đình Sử, khi nhà văn dừng lại khắc họa không gian thì thời gian bị hãm chậm hay bị triệt tiêu. Người ta có thể không gian hoá thời gian bằng cách miêu tả trật tự liên tưởng, cái này bên cạnh cái kia. Vì vậy, việc phân chia các không gian, thời gian để khảo sát là do yêu cầu của các thao tác khoa học. Kì thực, các yếu tố không gian, thời gian không thể tách rời nhau mà hài hoà với nhau trong thể thống nhất là tác phẩm ngôn từ. Ta có thể nhận thấy sự gắn bó giữa không gian và thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Vãi Đàng. Cuộc đời cũng như quãng thời gian hoạt động cách mạng của Đàng gắn liền với hình ảnh cây mận. Khi Đàng bị ép làm vợ lẽ Tổng Nhự cũng là lúc Đàng phải rời xa căn nhà, rời xa cây mận mà hàng ngày cô vẫn chăm sóc. Ở nhà Tổng Nhự, Đàng đã có được những tin tức của bọn thực dân Pháp, cô bí mật ghi lại và đem chôn dưới gốc cây mận. Khi ấy “cây mận non mới cao bằng đầu cô gái”. Và đó là thời gian Đàng mới chập chững bước vào con đường hoạt động cách mạng. Như đếm nhịp thời gian, tác giả viết: “một mùa xuân nữa lại sắp đi qua cây mận trước nền nhà cũ”. Thời gian qua đi, cây mận cũng lớn lên trưởng thành như cuộc đời con người. Cùng với sự lớn lên của cây mận, Đàng đã đóng góp được rất nhiều cho cách mạng. Thời gian cứ lần lượt trôi theo dòng chảy của nó. Và “mỗi năm hết, Vãi Đàng lại thấy mùa xuân đến trọ ở gốc cây mận, ngay sát cuối dàn nhà”. Đến khi Đàng tìm lại được hạnh phúc, xum vầy bên con cháu thì “người trong bản gọi cây mận của vãi là cây mận già”. Mùa xuân lại đến, khi Đàng đã ngoài 60 tuổi, “cây mận già cuối dàn nhà vãi cành nhánh rườm rà, chằng chịt, vấn vít như một chiếc chổi xể khổng lồ”. Thời gian trôi qua nhưng không hề làm mất đi sức sống mãnh liệt của nó, ngược lại cây mận già vẫn đang tuôn trào để rồi “bừng nở những bông hoa trắng nõn”, dâng hương sắc, làm đẹp cho đời. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Thực tế trong tiểu thuyết của Vi Hồng, không gian và thời gian không có sự ngăn cách. Trong những bức tranh miêu tả không gian, dấu ấn thời gian in đậm không thể tách biệt. Không gian mùa xuân ở bản Chín Thoong thật đẹp: “Hoa đào bắt đầu xoè cánh, hoa mận trắng tinh bung nụ, hoa mạ rực rỡ đốt cháy vách đá... Mưa xuân rây bột khắp bầu trời Chín Thoong” [37, 282]. Có thể nói sự hoà quyện giữa không gian và thời gian trong bức tranh xuân đã tạo nên một hiệu quả bất ngờ. Không khí dường như đang ấm lên đủ sức cho những loài hoa bung nở để rồi khắc tạo nên một bức tranh tràn ngập mầu sắc và căng tràn sức sống. Vi Hồng cảm nhận về mùa xuân không chỉ ở sự thay đổi của đất trời mà còn ở nhịp sống quê hương: “Mùa xuân đến tưng bừng rộn rã trên cây mận. Những người mặc áo chàm mới, đội nón mới, vai gánh đôi đẫy, vắt tay hoặc tay sách túi... đi qua dưới gốc mận mỗi lúc một đông, rộn rã hơn. Vãi Đàng sực nhớ hôm nay ngày chợ Nặm Cáp” [27, 8]. Mùa hè ở miền núi được Vi Hồng cảm nhận rất đặc biệt không chỉ qua ngọn gió lồng lộng mà còn có cả mùi vị của núi rừng: “Mùa hè gió đèo lồng lộng, mát như ngọn gí vung vãi từ chiếc quạt tiên, quạt thánh từ phương nam thổi tới. Những ngọn gió của rừng núi mới trong lành làm sao, vị ngọt của lá mang theo qua ngàn trùng núi non” [35, 103]. Khi cái nắng không còn gay gắt nữa, thu đến mang theo không khí se lạnh làm cho không gian dường như cũng thay đổi: “hàng chục cây ăn quả trong vườn thu đều trụi lá, những búp non tơ mang trên mình mầu nhung tuyết đã nhu nhú, he hé, sắp bật trồi lên lộc. Những đàn chim lửa, con chỉ to hơn hạt mít với những bộ lông cánh trăm mầu bắt đầu cất bản đồng ca trăm giọng của giống loài” [34, 110]. Mùa đông ở miền núi vốn đã khắc nghiệt, ở mường Nước Hang Rơi lại càng khắc nghiệt hơn: “cái lạnh làm cho đá cũng nhăn nhúm. Lá vàng bay tan tác theo gío lạnh lên trời từng đàn như vô vàn những con bướm ma lạc đàn. Những con trâu già lưng vồng cong sống núi, gầy như một gắp gianh. Dưới lòng suối, lòng sông cá không còn bơi lội! Trên rừng chim chóc ngừng bay, ngừng hót. Mầu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên xanh lặn hết vào lá. Những mầm non tụt vào thân cây. Muông thú tụt vào những hang sâu. Con người tụt vào những đống chăn” [34, 75]. Bức tranh thiên nhiên vào mùa đông ở vùng rừng núi qua nét vẽ của Vi Hồng thật là khủng khiếp. Cái rét như cắt da cắt thịt làm đảo lộn tất cả, thiên nhiên thay đổi và cuộc sống sinh hoạt của con người cũng đổi thay. Sự hoà quyện giữa không gian và thời gian nghệ thuật đã tạo nên một bức tranh tuyệt tác có một không hai trong tiểu thuyết Tháng năm biết nói. “Lúa tháng tám hai bên bờ sông đã gặt, lúa mùa bắt đầu nhuốm mầu trứng cá. Bầu trời Chín Thoong thơm ngọt ngào hương lúa – hương của hạnh phúc ấm no. Nắng rờ rỡ trăm con sóng bắt lấy ánh nắng làm nghìn chiếc gương nhoang nhoáng chạy xuống thác ào ạt”. Và một lần nữa ta lại được chiêm ngưỡng vẻ đẹp tuyệt mĩ của mùa xuân ở bản Chín Thoong: “Những làn gió xuân khẽ nâng những vầng nắng tháng giêng như tơ, ngọt như mật ong lăn mình qua những đám cỏ gianh... Tiếng ngàn chim đua hót trào dâng khắp các thung lũng, đầy ắp mọi cánh rừng... Mừng mùa xuân dào dạt hương hoa, ngan ngát hương sắc. Từng cây, từng vạt rừng rừng đào đang trổ hồng như khoác lên những cánh rừng... Những cây mận, rừng mận cũng đổ hết mầu trắng, trắng nõn nà, trắng loá cả ánh nắng ngày xuân”. Cũng là bầu trời Chín Thoong nhưng ở mỗi mùa, mỗi thời điểm lại có một không gian tương ứng: “Mùa thu nắng vàng xuộm trải khắp bầu trời Chín Thoong”, mùa xuân không gian như bừng sáng bởi hoa đào, hoa mận thì đến mùa đông ở bản chín Thoong, (khác với mùa đông ở mường Nặm Tốc Rủ trong tiểu thuyết Lòng dạ đàn bà): “đêm tháng mười trăng thượng tuần đã to bằng cái liềm cắt cỏ ngựa nhưng mây dầy quá thỉnh thoảng trăng ló một mảnh lông mày vàng mập ra khỏi mây rồi lại vội vành đi vào mây... Hai cánh đồng hai bên dòng Chín thoong đã gặt xong. Từng tốp rơm dạ lù lù nổi lên rải rác khắp hai cánh đồng như những nấm mồ bồng bềnh giữa bãi hoang mạc. Sương buông lạnh ngắt. Mầu gốc dạ vàng vọt đẫm sương đêm”. Ở các bức tranh xã hội trong tiểu thuyết của Vi Hồng, ta có thể thấy rất rõ yếu tố không gian và thời gian nghệ thuật luôn luôn đi liền với nhau tạo nên một thể thống nhất không tách rời. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Khi thực dân Pháp xâm lược, chúng không những cướp ruộng đất lập đồn, lập bốt mà chúng còn thành lập công ty thiếc Bắc Kì để khai thác tài nguyên thiên nhiên. Không còn không gian tĩnh lặng vốn có của núi rừng ngày xưa nữa, mà bây giờ Thin Tốc trở thành thị trấn “đông đúc, chen chúc đủ mọi hạng người” [34, 19]. Cao lâu, sòng bạc mọc lên khắp nơi. Từ những mái nhà tranh đen kịt khói bếp giờ đã bắt đầu mọc lên những ngôi nhà hai tầng hiện đại. Không gian thay đổi kéo cuộc sống của con người cũng thay đổi, ngột ngạt, tăm tối. Cách mạng thành công, Thực dân Pháp rút chạy, thung lũng Đá Rơi lại trở về với vẻ hoang sơ của nó:“Đường xá và cái thị trấn nhỏ bỏ hoang nhiều năm đã thành rừng, quê của khỉ, vượn, gấu và hổ. Đất bỏ hoang, hai bên lòng suối ẩm ướt, là miếng đất mầu mỡ cho lau lách mở hội múa với gió thung quanh năm... rêu trẻ rêu già kết tầng, xếp lớp trên những sườn núi đá” [29, 25]. Năm 1954, giải phóng miền Bắc, người dân lại bắt tay vào xây dựng lại mỏ thiếc Thin Tốc. Không gian và con người như được hồi sinh. Ngoài chỗ làm việc là một dãy khu nhà tập thể với hơn hai trăm công nhân. Tiếng nói, tiếng cười âm vang cả một khu rừng xưa kia vốn tĩnh lặng. Bên ngoài “những đàn bò đen, bò khoang, bò vàng nhởn nhơ gặm cỏ”. Những tiếng ú ò của chúng còn rền hơn cả tiếng còi tầm của nhà máy. Trong không khí tưng bừng đón khách của ngày đầu năm mới, “cả khu mỏ trong thung lũng bừng bừng không khí hát ca. Công nhân ăn mặc đẹp đứng hai bên đường dẫn đến hội trường”. Cuộc sống mới hoà bình, hạnh phúc và no đủ đang dần dần đến với người dân miền núi. Trong không khí vui tươi náo nhiệt của cuộc sống mới ta thấy rất rõ bước đi hối hả của thời gian. Như vậy qua việc tìm hiểu các yếu tố thời gian và không gian nghệ thuật ta thấy chúng thường xuyên đi liền với nhau. Mỗi thời gian nghệ thuật lại có không gian tồn tại riêng và ngược lại ở mỗi thời gian cụ thể lại có không gian tương ứng. Việc xây dựng mối quan hệ không tách rời giữa không gian và thời gian nghệ thuật làm cho tiểu thuyết của Vi Hồng có sức hấp dẫn đặc biệt đối với độc giả, đồng thời khẳng định tài năng nghệ thuật của nhà văn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên KẾT LUẬN 1. Sinh ra và trưởng thành trong khó khăn, cơ cực nhưng Vi Hồng đã tự vươn lên xây dựng cho mình một sự nghiệp văn chương khá đồ sộ. Những sáng tác của ông đã chứng minh cho sự giầu có, dồi dào của một khả năng văn chương ở một nhà văn tâm huyết. Sự nỗ lực phấn đấu trong gần bốn mươi năm lao động nghệ thuật nghiêm túc đã đưa Vi Hồng đến với những thành công nhất định, góp phần khẳng định vị trí của ông trong nền văn học thiểu số nói riêng và văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Vi Hồng góp vào văn văn xuôi các dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại một phong cách nghệ thuật độc đáo và nhiều tác phẩm có giá trị, góp phần gieo những hạt mầm đầu tiên cho người đời sau ươm giống. 2. Tiểu thuyết là một mảng sáng tác mà Vi Hồng dành nhiều tâm huyết nhất và đã thu được nhiều thành công nhất định, góp phần làm phong phú nền tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. 3. Ngòi bút của Vi Hồng thể hiện nhiều cảm hứng khác nhau. Mỗi cảm hứng gắn với những kiểu loại nhân vật nhất định để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc. Đó là cảm hứng ngợi ca hướng tới những con người có vẻ đẹp hình thể và vẻ đẹp tâm hồn cao quý. Vi Hồng đã dành nhiều những ngôn từ đẹp đẽ để ca ngợi những con người có vẻ đẹp hình thể đến mức hoàn hảo. Đặc biệt nhà văn chú ý đến vẻ đẹp tâm hồn, đến tấm lòng nhân hậu vị tha của những con người bình thường và trí tuệ toả sáng, say mê khoa học của những người trí thức. Đó là cảm hứng cảm thương gắn với những con người bất hạnh. Nhà văn thể hiện niềm xót thương cho những con người hiền lành, chất phác bị những phong tục tập quán cổ hủ, lạc hậu vùi dập. Không những thế họ còn bị đoạ đầy bởi những tội ác dã man của bọn thống trị miền núi, những thế lực đen tối ấy khiến cho cuộc sống của nhân dân miền núi vô cùng khổ cực. Thông qua nhưng số phận bất hạnh, nhà văn muốn thể hiện một khát vọng cao đẹp : xoá bỏ những Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên hủ tục lạc hậu, tiêu diệt những cái xấu, cái ác, xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn. Đó là cảm hứng châm biếm mỉa mai những con người vô học tối tăm. Ngòi bút của nhà văn thật xót xa khi hướng tới những đối tượng như thế bởi họ là những con người „„làm bẩn cả bản mường‟‟. Vi Hồng như muốn dồn tất cả nỗi căm uất lên đầu ngọn bút để phê phán, lên án những kẻ có chức, có quyền bất tài, tráo trở, độc ác, vô nhân tính. Viết về những con người này phải chăng Vi Hồng muốn gửi tới bạn đọc mọi thế hệ khát khao diệt trừ cái ác, bảo vệ cái thiện, xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn. 4. Về phương diện không gian nghệ thuật, Vi Hồng đã tạo được những không gian thiên nhiên nhiều mầu vẻ, nhằm góp phần chuyển tải tư tưởng của tác phẩm đến người đọc. Đó là bức tranh thiên nhiên hoang sơ dữ dội và ức tranh thiên nhiên tươi sáng đẹp đẽ, tràn đầy chất thơ. Vi Hồng tỏ ra nhạy bén và sâu sắc khi miêu tả bối cảnh xã hội với những mảng sáng, tối khác nhau. Người đọc có thể say mê với những phong tục tập quán đẹp của người dân tộc miền núi Việt Bắc và cuộc sống xã hội chủ nghĩa đang đổi thay từng ngày, nhưng cũng cảm nhận được rõ nét không gian ngột ngạt tăm tối của xã hội miền núi bởi ách áp bức của bọn thống trị thực dân phong kiến, bởi những hủ tục lạc hậu và bởi sự lộng hành của những kẻ có chức, có quyền. Miêu tả không gian tâm lí nhân vật, Vi Hồng đã tạo nên một không gian tâm cảnh đặc sắc nhờ sự kết hợp tài tình giữa yếu tố thiên nhiên, xã hội và tâm lí con người góp phần bộc lộ rõ nét tâm trạng, tính cách và nhân cách của nhân vật trong những cảnh ngộ và tình huống cụ thể. 4. Trong tiểu thuyết của Vi Hồng yếu tố thời gian nghệ thuật cũng được tác giả chú trọng và thể hiện một cách đa dạng, phong phú, mang dấu ấn riêng biệt. Đó là thời gian sự kiện lịch sử với những biến cố trọng đại của đất nước : Thực dân Pháp xâm lược nước ta, Cách mạng tháng Tám thành công, cuộc xâm lược của thực dân pháp lần thứ hai (1946), cải cách ruộng đất, hợp tác hoá nông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên nghiệp, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước... Tất cả những sự kiện ấy đã tác động đến cuộc sống và từng số phận con người. Cùng với cách thể hiện riêng biệt, độc đáo, Vi Hồng đã đưa người đọc đến với nhiều số phận tiêu biểu, đặt họ trong những sự kiện, biến cố đời tư có tính chất quyết định để thử thách tính cách và phẩm chất nhân vật. Nhờ vậy, nhân vật, tạo ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Đặc biệt khi miêu tả thời gian tâm lí, Vi Hồng tỏ ra rất nhạy cảm và tinh tế. Thời gian tâm lí được thể hiện qua các bình diện : thời gian hiện tại, thời gian quá khứ, thời gian tương lai và thời gian đồng hiện. Qua việc miêu tả những bình diện thời gian này, đời sống nội tâm nhân vật được biểu hiện một cách chân thực, cụ thể, rõ nét và có chiều sâu. Các yếu tố thời gian và không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết của Vi Hồng không có sự ngăn cách, mà nó gắn bó, hoà quyện với nhau tạo nên một thể thống nhất không tách rời. Yếu tố này bổ sung hoàn thiện yếu tố kia. Thời gian để lại dấu ấn trên không gian và ngược lại. Mỗi không gian nghệ thuật lại có một thời gian nghệ thuật tồn tại riêng, phù hợp và tương ứng. Điều đó thể hiện tài năng của Vi Hồng, đặc biệt trong thể loại tiểu thuyết. Khảo sát toàn bộ tiểu thuyết của Vi Hồng, ta nhận thấy ông đã tạo ra một thế giới nghệ thuật riêng, một cảm hứng thẩm mĩ mang đậm dấu ấn cá nhân và thấm đượm tinh thần nhân văn cao cả về con người và cuộc đời. 5. Do điều kiện có hạn chúng tôi chỉ đi vào tìm hiểu một số phương diện cơ bản nhất của thế giới nghệ thuật trong tiểu thuyết của Vi Hồng. Qua đó khẳng định những đóng góp và vị trí của ông trong nền văn học thiểu số nói riêng và nền văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Nhưng để tương xứng với vị trí của ông, nghiên cứu về sự nghiệp sáng tác của Vi Hồng có lẽ cần đến những công trình dài hơi hơn nữa, và nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực khác nữa. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. BakhTin (1992), “Lý luận và thi pháp tiểu thuyết”, (Phạm Cư tuyển chọn và dịch) 2. BakhTin (1999), “Tiểu thuyết giáo dục và ý nghĩa của nó trong lịch sử chủ nghĩa hiện thực”, tạp chí văn học số 4. 3. Dương Thuấn (2006), “Nhìn lại văn học Tày”, tạp chí nghiên cứu văn học số 5 4. Đỗ Thuỳ Liên (2007), “Bản sắc dân gian trong tiểu thuyết của Vi Hồng”, luận văn tốt nghiệp Đại học. 5. Hoàng Văn Huyên (2003), “Tính dân tộc trong tiểu thuyết của Vi Hồng”, luận văn Thạc sĩ khoa học. 6. Hoàng Trung Thông, “Nhà văn trên dòng sông Tô Lịch”, báo văn nghệ số 5. 7. Lâm Tiến ( 1995), “Văn hóa các dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại”, Nxb Văn hóa Dân tộc. 8. Lâm Tiến (2002), „„Văn học và miền núi", Nxb Văn hóa dân tộc. 9. Lâm Tiến (2007), "Cách viết tiểu thuyết của nhà văn Vi Hồng", báo VNTN số 13 – 14 10. Ma Thị Ngọc Bích (2004), „„Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của Vi Hồng‟‟, luận văn Thạc sĩ. 11. Nông Thị Quỳnh Châm (2004), “Tính dân tộc trong tiểu thuyết “Tháng năm biết nói”, “Chồng thật vợ giả”, “Núi cỏ yêu thương” của Vi Hồng”, luận văn tốt nghiệp Đại học. 12. Nguyễn Thái Hòa (2000), “Những vấn đề thi pháp của truyện” Nxb giáo dục. 13. Nguyễn thị Thu Hương (2008), “Đặc điểm ngôn ngữ trong tiểu thuyết của Vi Hồng” – Luận văn tốt nghiệp Đại học. 14. Nhiều tác giả (2006), “Kỉ yếu hội thảo Nhà Văn Vi Hồng”, Hội VHNT Thái Nguyên – Khoa Ngữ văn ĐHSP Thái Nguyên. 15. Nhiều tác giả (1988), “Nhà văn các dân tộc thiểu số việt Nam hiện đại”, Nxb Văn hoá Dân tộc 16. Nhiều tác giả (1992), “Từ điển thuật ngữ Văn Học” Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 17. Phạm Mạnh Hùng (2006), “Bản sắc văn hóa dân tộc trong những tác phẩm Vi Hồng”, báo VN Thái nguyên. 18. Phạm Mạnh Hùng (2006), “Tìm hiểu sự nghiệp, sáng tác của nhà văn Vi Hồng”, đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. 19. Phạm Mạnh Hùng (2006), “Vi Hồng và con đường đến với văn chương”, báo văn nghệ Thái Nguyên. 20. Phạm Mạnh Hùng (2006), “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của Vi Hồng”, tạp chí nghiên cứu văn học số 2. 21. Phạm Duy Nghĩa (2008), „„Cốt truyện trong văn xuôi các dân tộc miền núi‟‟, Tạp chí nghiên cứu văn học số 8. 22. Phong Lê (1998), “Nhà Văn các dân tộc thiểu số Văn Học hiện đại”, Nxb Văn Hóa Dân Tộc. 23. Trần Đình Sử (1993), “Một số vấn đề thi pháp học hiện đại”, Bộ GD&ĐT. 24. Trần Đình Sử (1996), “Lý luận & phê bình văn học”, Nxb Hội nhà văn. 25. Trần Đình Sử (1998), “Dẫn luận thi pháp học”, Nxb giáo dục. 26. Vi Hồng (1994), “Ngả văn chương”, tạp chí văn học số 9. 27. Vi Hồng (1980), “Đất bằng”, Nxb Tác phẩm mới HN. 28. Vi Hồng (1984), “Núi cỏ yêu thương”, Nxb Thanh niên HN. 29. Vi Hồng (1985), “Thung lũng đá rơi”, Nxb Văn hóa HN. 30. Vi Hồng (1990), “Gã ngược đời”, Nxb Văn học dân tộc HN. 31. Vi Hồng (1990), “Người trong ống”, Nxb Lao động HN. 32. Vi Hồng (1990), “Vào hang”, Nxb Văn hoá Hà Nội 33. Vi Hồng (1991), “Người dân tộc thiểu số viết văn”, tạp chí văn học số 2. 34. Vi Hồng (1992), “Lòng dạ đàn bà”, Nxb Thanh niên HN. 35. Vi Hồng (1992), “Ái tình và kẻ hành khất”, Nxb Văn hoá Hà Nội. 36. Vi Hồng (1993), “Dòng sông nước mắt”, Nxb Hội VH nghệ thuật Bắc Thái. 37. Vi Hồng (1993), “Tháng năm biết nói”, Nxb Văn hóa dân tộc. 38. Vi Hồng (1994), “Chồng thật vợ giả”, Nxb Thanh niên HN. 39. Vi Hồng (1994), “Phụ tình”, Nxb Văn hóa dân tộc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 40. Vi Hồng (19940), “Ngả văn chương”, tạp chí văn học số 9 – 1994. 41. Vi Hồng (1995), “Đi tìm giầu sang”, Nxb Văn hóa dân tộc. 42 Vi Hồng (1997) “Đọa đầy”, Nxb VH Dân tộc HN. 43. Vi Hồng (chủ biên), Tuấn Dũng (1997), “Gương mặt các văn nghệ sĩ dân tộc thiểu số”, Nxb Văn hoá dân tộc Hà Nội. 44. Vi Hồng (2006), “Mùa hoa Bióoc Loỏng”, Nxb Lao động HN. 45. Vũ Anh Tuấn (2001), “Vi Hồng với mùa xuân Nặm Cáp”, in trong “Khoa Ngữ văn – 35 năm xây dựng và trưởng thành”, Nxb Thanh niên Hà Nội. 46. Vũ minh Tú (2009), “Chất thơ trong tiểu thuyết của Vi Hồng”, đề tài nghiên cứu của sinh viên.