Luận văn Tiền và tình trong tiểu thuyết của Hônôrê Đơ Ban-Dắc

aän xeùt veà taùc phaåm naøy: “Neáu nhö “Taán Troø Ñôøi” laø toøa nhaø ñoà soä thì “Vôõ moäng” laø ngoïn thaùp cao nhaát. ÔÛ ñoù, Ban- daéc taäp trung moái caêm phaãn cuûa mình ñeå taán coâng vaøo nhöõng cô caáu chuû yếu nhaát cuûa xaõ hoäi. Ñoù 88 tầng lôùp quyù toäc vaø tö saûn ñöông thôøi, oâng ñaõ giaùng cho bọn chuùng moät ñoøn maø möùc ñoä aùc lieät chöa bao giôø thaáy”[ ]. 13,tr.5 2.5. GoábXeách Ñeán vôùi Goáp- Xeách, ta khoâng khoûi giaät mình vaø nhaän ra raèng con ngöôøi trong xaõ hoäi tö baûn Phaùp ñöông thôøi khoâng coù giaù trò naøo toàn taïi ñoäc laäp vaø khoâng coù moái quan heä maät thieát naøo maø khoâng caàn ñeán tieàn, chòu söï phuï thuoäc vaøo söï xoay chuyeån xeáp ñaët cuûa noù. Caâu chuyeän naêm1830 khaéc hoïa hình töôïng cuûa moät keû tích tröõ, cho vay naëng laõi “vò chuùa teå thaàm laëng” thoáng trò Paris baèng tieàn cuûa y, nhöng chính y cuõng khoâng phaûi laø oâng chuû maø chæ laø noâ leä cho ñoàng tieàn aáy. Laõo phuïc dòch moät caùch trung thaønh döôùi uy quyeàn cuûa noù. Ñaïi dieän cho tính caùch keo kieät, ñoäc aùc, ích kæ, tham lam, möu meïo, khoâng ai khaùc laø Goáp-Xeách. Laõo hoaøi nghi heát thaûy vaø aån mình trong gian phoøng nhoû toái taêm ñeå nghieàn ngaãm, chöùng kieán vaø thöïc hieän trieát lyù veà söùc maïnh cuûa ñoàng tieàn vaøng. Ôû Goáp-Xeách, ta thaáy söï tieáp noái tö töôûng cuûa Ban - daéc khi ñi vaøo xaây döïng nhaân vaät ñieån hình cho söï phuï thuoäc vaøo ñoàng tieàn veà caû lyù trí laãn tình caûm moät caùch ñieân daïi. Luùc coøn soáng, laõo khoâng daùm aên, daùm chôi, khoâng quan heä hoï haøng baïn beø vôùi ai ngoaøi moät luaät sö treû Ñeùcvôli nhöng cuõng laø moái quan heä coù theå cho laõo lôïi nhuaän. Vôùi teân Do thaùi cho vay naëng laõi naøy, ñoàng tieàn trong tay haén cuõng sinh soâi, naûy nôû, ñoàng tieàn meï sinh ñoàng tieàn con khoâng maáy choác luõ löôït luoàn qua moïi ngoõ ngaùch cuûa thaønh phoá Paris, töø taàng lôùp thöôïng löu ñeán lao ñoäng ñeàu chui toït vaøo tuùi laõo. Ñoàng tieàn laø ñaáng sinh thaønh cuûa Goáb- Xeách. Doøng maùu laïnh ñoù löu thoâng trong huyeát quaûn cuûa laõo giaø. Noù laøm noùng leân moïi duïc voïng nhöng laïi laøm baêng laïnh traùi tim yeâu thöông cuûa laoõ.Vôùi 89 Xeách, caùi caâu “Moät gioït maùu ñaøo hôn ao nöôùc laõ“ laø hoaøn toaøn xa laï. Laõo chæ quen nghe aâm thanh leng keng, say meâ ngaém maøu vaøng saùng röïc cuûa ñoàng tieàn, cuûa nhöõng con soá ghi treân phieáu thöïc lôïi. Cho neân tröôùc tình caûnh khoán cuøng cuûa ngöôøi thaân, caùi cheát oan uoång cuûa ngöôøi ñeïp Haø Lan - ñöùa chaùu gaùi goïi mình laø oâng treû ñaêng treân baùo khoâng khieán laõo baän taâm. Ñöùa chaùu cheát khoâng nhaän söï thöông haïi cuûa oâng treû, ñöùa con coâi cuùt toäi nghieäp coøn nhoû maát meï cuûa chaùu laõo phaûi lang thang cô nhôõ khi meï qua ñôøi . Sau naøy trong taùc phaåm “Böôùc thaêng traàm kyõ nöõ” ta baét gaëp ñöùa beù baát haïnh aáy laø coâ gaùi baùn hoa, laø moät kó nöõ chòu nhieàu baát haïnh. Thaät ñaùng thöông! Nhö vaäy, ngöôøi söû duïng ñoàng tieàn vôùi tham voïng, söï ích kæ cuûa baûn thaân ñaõ ñeå ñoàng tieàn chi phoái tình caûm, löông taâm vaø buoâng troâi cho nhaân caùch cuûa mình trôû neân suy ñoài. Goáp- Xeách laø moät con ngöôøi nhö vaäy, theá nhöng cuoái cuøng laõo ñaït ñöôïc ñieàu gì? Laõo soáng ñôn ñoäc vaø cheát cuõng coâ ñoäc beân ñoáng vaøng vuøi döôùi tro laïnh vaø moät gian nhaø toaøn chöùa haøng hoaù, vaät phaåm ñaõ hö hoûng, moác meo, thoái röõa. Vôùi caâu chuyeän naøy, ta thaáy Goáp- xeách hieän roõ laø keû cho vay naëng laõi, chuyeân boùp hoïng keû ñi vay ñeå kieám chaùc nhöõng ñoàng tieàn lôøi thaám ñaày maùu vaø nöôùc maét laãn moà hoâi cuûa ngöôøi ñi vay. Taát caû nhöõng gì chaét chiu gom goùp cuûa thieân haï töø lôùn ñeán beù ñeàu ñöôïc laõo chaát ñaày trong kho. Ñeå roài khi cheát ñi, khoâng ngöôøi thaân, khoâng ngöôøi thöông tieác, ñau buoàn tröôùc söï ra ñi cuûa laõo, maø cuûa caûi thì khoâng theå mang theo xuoáng moà ñöôïc. Thaät ñaùng buoàn cho laõo khi sinh ra laøm moät kieáp ngöôøi nhö theá. Laõo coù tieàn maø khoâng bieát taän höôûng cuoäc soáng töôi ñeïp, chæ bieát vuøi ñaàu vaøo duïc voïng taàm thöôøng ñeå cho ñoàng tieàn daãn duï 90 2.6. Noâng daân Xaõ hoäi Phaùp cuoái theá kæ XVIII nöûa ñaàu theá kæ XIX – khoâng chæ laø giai ñoaïn coù nhieàâu bieán ñoäng chính trò maø coøn laø thôøi kyø thaéng theá cuûa nhöõng teân tö saûn maïi baûn. Vôùi ñoàng tieàn trong tay, boïn chuùng ñaõ chaø ñaïp leân moïi giaù trò ñaïo ñöùc. Chuùng khoâng caàn bieát ngöôøi khaùc soáng ra sao, nghó nhö theá naøo veà mình maø chæ quan taâm ñeán lôïi nhuaän ñem laïi cho mình laø bao nhieâu qua söï trao ñoåi naøy. Vôùi caùch nghó vaø soáng nhö vaäy, boïn tö saûn maïi baûn cuoái thôøi Lu-I Philip ñaõ thaâu toùm moïi quyeàn löïc trong tay vaø luõng ñoïan treân moïi laõnh vöïc, gaây bao caûnh ñôøi dôû khoùc dôû cöôøi. Ñoàng tieàn trong tay tö baûn bieán con ngöôøi thaønh vaät vaø bieán vaät bieán thaønh ngöôøi. Nhöõng ñieàu naøy khoâng nhöõng xaûy ra ôû giöõa kinh ñoâ aùnh saùng Paris hoa leä, hay ôû taàng lôùp thöôïng löu maø ngay trong cuoäc soáng noâng thoân vaø ngay trong baûn thaân cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân. Söï ñoài baïi veà phaåm chaát ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi ñaõ lan roäng, aên saâu moïi ngoõ ngaùch cuûa xaõ hoäi baáy giôø. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc phaûn aùnh roõ qua taùc phaåm “ Noâng daân ”. Noù ñaõ theå hieän söï saùng taùc giaø daën cuûa Ban- daéc ôû giai ñoaïn sau naøy. Ñoái töôïng ñöôïc noùi ñeán khoâng phaûi vaän meänh moät caù nhaân hay vaøi caù nhaân maø laø cuoäc soáng cuûa moät taàng lôùp xaõ hoäi. Ôû taùc phaåm Noâng daân, xung ñoät chính dieãn ra khoâng phaûi giöõa caùc phe thuoäc cuøng moät giai taàng xaõ hoäi maø giöõa caùc taàng lôùp ñoái ñòch- ñòa chuû quyù 91 Nhöõng nhaân vaät trong truyeän cuõng bò ñoàng tieàn chi phoái. Töø Moâng- Cooùc-Neâ quyù toäc ñeán teân thaày tu Ri-gu vaø noâng daân Toângxa, Phuoâcsoâng… Taát caû ñaõ baùn reû löông taâm, loøng töï troïng cuûa mình ñeå vuïï lôïi cho baûn thaân. Nhöng coù leõ tieâu bieåu ta phaûi keå ñeán teân Fraêng- xoa GoâBeùcTanh. Qua laêng kính saéc saûo cuûa “nhaø nhieáp aûnh hieän thöïc” Ban- daéc , chaân dung cuûa teân tö saûn ñang leân naøy ñaõ ñöôïc taùi hieän moät caùch cuï theå. Y voán xuaát thaân töø moät chaøng trai ngheøo, khoâng coù gia taøi söï nghieäp, nhöng laïi nung naáu moät tham voïng laøm giaøu baèng moïi caùch. Trong khi laøm quaûn lyù aáp Egô, y ñaõ khoâng queân aên caép taøi saûn cuûa coâng nöông Lagherô baèng nhöõng thuû ñoaïn maùnh khoeù tinh khoân ranh maõnh khoâng coù ghi cheùp trong Phaùp ñieån. Haén ñaõ ñaøn aùp noâng daân vì sôï lôïi töùc hao huït roài cuoái cuøng sau hai möôi laêm naêm laøm vieäc, y ñaõ coù trong tay saùu vaïn quan tieàn maët trôû thaønh tö saûn ôû aáp Egô. GoâBeùcTanh coù caùch laøm giaøu rieâng cuûa haén. Ñieàu naøy ñaõ theå hieän söï thaâm hieåm xaûo quyeät. Ñeå ñaït ñöôïc lôïi ích cho baûn thaân, haén söû duïng nhieàu chieâu phaùp nhö ñe doaï, ru nguû, ñaùnh vaøo tính sôï haõi, ngaây thô, voâ tö phoùng khoaùng, ngheä só cuûa “ñeä nhaát danh ca kòch vieän hoaøng gia”. Haén ñaõ laøm moïi caùch ñeå baø ta laàm töôûng haén laø toát, tin töôûng giao quyeàn quaûn lyù cho GoâBeùcTanh maø naøo bieát haén laø keû bòp bôïm, löøa ñaûo. Chính nhôø mua chuoäc 92 aén laïi cho raèng mình hoaøn toaøn löông thieän? Caùi ñieåm naøy thöôøng thaáy phaàn lôùn nhöõng thuû ñoaïn cao sieâu maø saùch vôû khoâng ghi nhöõng thuû ñoaïn caàn phaûi ñaàu tö tính toaùn khaù nhieàu. Khi laø thò tröôûng Vilôoâphay, GoâBeùcTanh ñaõ taïo cho mình moät theá löïc haäu thuaãn lôùn ôû “ thöôïng taàng boä maùy nhaø nöôùc ” ôû hai vieän vaø boä chuû yeáu haén ñöôïc söï che chôû vöøa maïnh vöøa tích cöïc roài baùo chí…. Treân cô sôû aáy, haén coù moät aûnh höôûng to lôùn vôùi neàn kinh teá. Haén laø toång ñaïi lyù baùn goã, haén buoäc nhöõng teân tö saûn khaùc phaûi tuaân theo quy taéc cuûa mình. Taát caû chöa thoaû maõn loøng tham voâ ñaùy cuû, y muoán laøm chuû aáp Egô môùi laø nguyeän voïng chính, tham voïng lôùn nhaát, laø cô sôû thuùc ñaåy moïi aâm möu, tính toaùn vaø moïi haønh ñoäng, GoâBeùcTanh laø ñieån hình cho giai caáp tö saûn noâng 93 Cuøng vôùi ñoàng boïn GoâBeùctanh – moät trong nhöõng boä ba ñaày möu moâ ôû aáp Egô, ñi sau GoâBeùcTanh laø Rigu. Rigu laø thaày tu hoaøn tuïc ñeå “ñôùp laáy ñoàng tieàn cuûa thieân haï” – laø moät tay cho vay naëng laõi, chuû nôï, chuùa ñaát lôùn ôû Blaênggy nhôø cöôùp ñoaït gia taøi vaø chieám ñaát coâng, laø ñieån hình cuûa teân tö saûn keo kieät, buûn xæn cuûa moät thaày tu, ñaëc bieät “raát möïc trìu meán nhöõng khoaùi laïc” traàn tuïc, aên ngon, gaùi ñeïp. ÔÛ Blaênggy gaõ nhö moät chuùa teå, moät oâng vua, vôùi gia ñình gaõ ñöôïc phuïc tuøng, phuïng söï. Gaõ chieám gia taøi cuûa vôï vaø xem vôï nhö moät con ôû, phuïc vuï cho haén töøng böõa aên, giaác nguû, quaàn aùo, giaøy vôù…. Cuõng nhö Graêng-ñeâ, Ri-gu raøng buoäc ba con ngöôøi noâ leä cuûa haén (vôï, Anneùt vaø Jaêng) baèng voâ soá nhöõng nhieäm vuï tæ mæ, phaûi lao ñoäng cöïc nhoïc vaø bò giaùm saùt chaët cheõ nhöng caû ba ñeàu vui veû phuïc tuøng vaø neå sôï gaõ. Laõo mang tính keo kieät nhöng traùi haún vôùi Graêng-ñeâ ôû choã, laõo phaøm aên tuïc uoáng, chi tieâu quaù möùc trong aên uoáng nhö vua Lu-I XIV nhöng chæ cho rieâng mình. Laõo coi ñoù laø ñieàu khoaùi laïc cho neân ñaõ daøy coâng löïa choïn töøng moùn aên ngon, töøng thöù röôïu haûo haïng tích tröõ cho gaõ ôû haàm rieâng. Laõo soáng khoâng khaùc vôùi giôùi quyù toäc thöôïng löu Paris. Ngöôïc laïi thì vôï con laõo laïi khoâng ñöôïc pheùp beùn maûng tôùi maø chæ daùm thu mình döôùi beáp, uoáng röôïu nhaø thu hoaïch maø Ri-gu bôùt laïi. Haén voán laø keû tu haønh, moät tu só doøng thaùnh Bô-noa nhöng laïi trôû thaønh keû ña daâm truïy laïc ham thích moïi gaùi ñeïp, choïn nhöõng coâ gaùi treû ñeïp nhaát trong laøng bieán hoï thaønh “haäu cung” cuûa 94 Taát caû noùi leân thoùi hoang daâm cuûa teân tö saûn giaø saùu möôi baûy tuoåi. Toùm laïi, boïn tö saûn GoâBeùcTanh vaø Ri-gu hieän leân nhö nhöõng teân laõnh chuùa, nhö Ri-gu voâ cuøng thaâm hieåm vaø ñaùng sôï. Boïn chuùng ruùt taän xöông tuyû cuûa noâng daân bieán hoï thaønh nhöõng ngöôøi lao ñoäng khoâng coâng, baèng caùch cho vay naëng laõi. Ri-gu aùp böùc noâng daân veà maët ruoäng ñaát, taäu quaù söùc mình. Cuoäc soáng cuûa boïn tö saûn ñaõ phaù boû maâu thuaãn giai caáp tö saûn vaø noâng daân ôû noâng thoân. Boïn chuùng tranh giaønh, caáu xeù chaø ñaïp vôùi moïi thuû ñoaïn xaáu xa, taøn aùc khoâng gôùm tay. Cuoäc soáng cuûa boïn chuùng sung söôùng bao nhieâu thì noâng daân cöïc khoå baáy nhieâu. Hai hình aûnh ñoái laäp, traùi ngöôïc nhau laø böùc tranh sinh ñoäng nhaát, chaân thaät nhaát maø Ban- daéc moâ taû. Vaø noù cuõng laø caùi môùi trong tö töôûng cuûa chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn. OÂng ñaõ chæ ra caùi maâu thuaãn cô baûn trong xaõ hoäi luùc baáy giôø laø giai caáp tö saûn vaø noâng daân, vaø oâng ñöa ra ñöôïc vaán ñeà “Ai coù ñaát thì seõ coù ñaáu tranh”. Maø sau naøy chính Aêng- ghen ñaõ ñaùnh giaù raát cao veà Ban- daéc. Nhôø taøi quan saùt tinh teá saéc beùn, Ban- daéc ñi töø hoaøn caûnh chung ñeán hoaøn caûnh rieâng, töø boái caûnh lôùn cuûa toaøn boä nöôùc Phaùp ñeán nhöõng moái quan heä nhoû trong töøng gia ñình, cuoäc soáng rieâng cuûa töøng nhaân vaät, laøm noåi baät leân hieän thöïc xaõ hoäi Phaùp theá kyû XIX ñaày thoái naùt muïc röûa. 95 CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT PHƠI BÀY SỨC TÀN PHÁ CỦA TIỀN Trong soá nhöõng nhaø vaên hieän thöïc phöông Taây, Ban- daéc noåi leân laø moät caây buùt xuaát saéc nhaát. Vôùi caùi nhìn tinh teá, oâng ñaõ phaûn aùnh nhöõng vaán ñeà noùng boûng cuûa xaõ hoäi Phaùp cuoái XVIII vaø nöûa ñaàu XIX. Ñoù laø vaán ñeà ñoàng tieàn, khoa hoïc, löông tri con ngöôøi. Taát caû ñaõ ñeå laïi daáu aán ñaäm neùt trong nhöõng saùng taùc cuûa oâng. Noù göûi gaém tôùi ngöôøi ñoïc nhöõng gì mình “troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng”. Ban- daéc ñaõ tìm cho mình moät phöông thöùc ngheä thuaät ñeå xaây döïng truyeän. Ñoù laø vaên hoïc hieän thöïc. Taøi naêng saùng taùc vaø xaây döïng truyeän cuûa oâng khieán caùc nhaø nghieân cöùu toân vinh Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc laø “Baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc”. Quaû ñuùng nhö vaäy, nhöõng gì maø Ban- daéc ñoùng goùp cho theå loaïi tieåu thuyeát hieän thöïc thì coù theå noùi khoâng ai saùnh baèng. Taán troø ñôøi laø moät theá giôùi hoaøn chænh. Noù khoâng chæ theå hieän nhöõng maâu thuaãn cuûa Ban- daéc, nhöõng luoàng giao caûm ñoái laäp ôû moät khoái oùc, moät traùi tim ngöôøi ngheä só maø coøn voïng leân aâm höôûng traùi ngöôïc cuûa caû moät xöù sôû, moät thôøi ñaïi voán laø ñieåm giao löu cuûa bao luoàng tö töôûng ñoái ñòch. Naêm 1845, Ban- daéc ñaõ phaùc ra keá hoaïch cuûa toaøn boä “Taán troø ñôøi”. Chuùng ta chæ nhìn vaøo söï phaân boá cuûa noù ñaõ thaáy moät vaøi ñaëc ñieåm khaùc bieät trong quan ñieåm ngheä thuaät cuûa nhaø vaên. Nhöõng yù ñoà cuûa nhaø vaên coù theå khoâng ñaït heát ñieåm naøy, bò vöôït qua ñieåm khaùc, hoaëc coù khi bò phaûn baùc laïi bôûi chính hình töôïng ngheä thuaät. Nhöng khoâng phaûi vì theá maø giaù trò taùc phaåm bò giaûm suùt. Trong khi phaân boá toå chöùc nhö vaäy, oâng vaãn thay ñoåi yù kieán, di ñoäng moät cuoán tieåu thuyeát naøo ñoù töø “caûnh ñôøi” noï sang “caûnh 96 ñôøi ” kia. YÙ ñoà cuûa Ban- daéc laø vieát neân “boä nghìn leû moät ñeâm cuûa phöông Taây ”. OÂng muoán “ganh ñua vôùi hoä tòch”, vôùi ba ngaøn tôùi boán ngaøn nhaân vaät. Ban- daéc ñaõ hoaøn thaønh khoaûng hai ngaøn nhaân vaät. OÂng muoán khoâng chæ vieát leân moät cuoán saùch, maø döïng leân chaân dung caû moät theá giôùi. Ñeå thöïc hieän yù ñoà naøy, Ban- daéc ñaõ saùng taïo ra moät thuû phaùp ngheä thuaät maø chæ moät con ngöôøi coù trí töôûng töôïng giaøu söùc sinh soâi ñeán nhö theá môùi coù theå vaän duïng noåi: Ñoù chính laø thuû phaùp cho nhaân vaät trôû ñi trôû laïi qua nhieàu taùc phaåm. Vôùi thuû phaùp taùi xuaát hieän nhaân vaät naøy, moãi thieân tieåu thuyeát chæ laø moät chöông trong “Taán troø ñôøi”. Vôùi bieän phaùp ngheä thuaät naøy cho thaáy nhaân vaâït gaëp raát nhieàu tình huoáng vaø qua ñoù tính caùch boäc loä. Chöùng minh cho thuû phaùp naøy, chuùng ta thaáy moät nhaân vaät taùi xuaát hieän nhieàu laàn– moät nhaân vaät chính ñaàu tieân Ban- daéc thöïc hieän thuû phaùp taùi xuaát hieän nhaân vaät Ñô Raêxtinhaéc trong Laõo Goârioâ (1834). Theo doõi tính caùch cuûa anh ta trong moät soá taùc phaåm, ta thaáy söï phaùt trieån tính caùch trong moái lieân heä vôùi hoaøn caûnh. Anh ta taùi hieän trong khoaûng hôn hai chuïc taùc phaåm cuûa Taán Troø Ñôøi. Moãi laàn xuaát hieän, anh ta ñaõ chôû thaønh con ngöôøi khaùc, löông taâm ñaïo ñöùc anh ta daàn suy ñoài vì tieàn. Ta chæ laáy naêm taùc phaåm chính ñeå theo doõi moät trong nhöõng göông maët aùm aûnh cuûa “theá giôùi Ban- daéc töø 1819 ñeán 1839. Töø laõo Goârioâ qua “Aûo moäng tieâu tan” v.v…. Ñaïi bieåu thaønh Acxi, ta thaáy trong hai möôi naêm trôøi, ngöôøi thanh nieân ngheøo ôû quan troï Voâke aáy ñaõ thay ñoåi nhö theá naøo. Thôøi 1891 – 1820, vöøa ôû queâ nhaø leân Paris, coøn laïi chuùt ít luông taâm cuûa ngöôøi thanh nieân ñaõ traûi qua caûnh sa suùt, goác tích quyù toäc cuûa anh vaãn ñaåy anh töø quaùn troï Voâke tìm toøi nhöõng phoøng khaùch thöôïng löu cuûa phu nhaân Boâxeâaêng vaø caùc phu nhaân môùi nhaát, baø Ñô Rextoâ 97 vaø Ñô Nuyxanhgiaêng. Chuùt aùnh saùng coøn laïi cuûa tuoåi treû, cuûa caûnh ngheøo, cuûa ngöôøi thanh nieân coù giaùo duïc khoâng cho anh ñuû nhaãn taâm maïo hieåm laøm theo baøi hoïc vôõ loøng cuûa con ngöôøi khoù hieåu luùc aáy laø Voâtôranh, vaû chaêng gaàn cuoái taùc phaåm y ñaõ bò coøng tay ! Nhöng Ñô Raêxtinhaéc laïi tieáp nhaän baøi hoïc aáy döôùi moät daïng thanh lòch, hôïp phaùp, qua moät ñeä nhaát phu nhaân baáy giôø laø baø Boâxeâaêng kieàu dieãm. Loái keát thuùc taùc phaåm cuûa Ban – daéc, cuõng nhö ôû nhieàu cuoán khaùc laø loái ñeå ngoû. Ñô Raêxtinhaéc ñöôïc ñaët tröôùc nhöõng giaû thieát hôn laø moät keát luaän. Tuy nhieân ta ñaõ thaáy neùt tính caùch chuû ñaïo cuûa anh: Anh cuøng vôùi Biaêngsoâng leân aùn hai coâ gaùi “coù theå giaãm chaân leân xaùc cha maø ñi vuõ hoäi”, nhöng anh bò huùt tôùi ñoù nhö con thieâu thaân tôùi aùnh ñeøn. Vaø khi ñöùng treân nghóa ñòa Perô – Lasezô nhìn xuoáng Paris, lôøi noùi cuûa anh laø söï thaùch thöùc nhöng laïi haøm moät yù chaáp nhaän: “Naøo, baây giôø coøn tao vôùi maøy !”. Tôùi Aûo moäng tieâu tan, ta thaáy anh noåi leân giöõa ñaùm coâng töû boät ñöôïc caùc phu nhaân o beá, khieán Luyxieâng Saùcñoâng phaûi theøm khaùt caùi daùng daáp thanh lòch, doøng doõi cuûa anh ta. Vaøo khoaûng 1828, ta laïi thaáy anh ñeán gaëp Biaêngsoâng veà moät vuï aùn baûo trôï taøi saûn. Anh meán phuïc ngöôøi baïn cuõ ñaõ trôû thaønh thaày thuoác taøi naêng maø vaãn ngheøo nhö xöa, nhöng vaãn khuyeân baïn baèng baøi hoïc cuûa nhöõng gaõ tham voïng vaø haõnh tieán: “Haõy laøm nhö oâng baïn Ñeâplanh cuûa caäu ñi, haõy trôû thaønh nam töôùc … thaønh nguyeân laõo nöôùc Phaùp, vaø haõy gaû caùc con gaùi cuûa mình cho caùc baäc coâng töôùc (…) caäu chæ thaïo veà ngheà thuoác maø thoâi. Noùi thaät loøng, caäu laøm tôù buoàn phieàn heát söùc”. Cuõng baét ñaàu töø thôøi gian aáy, vaøo khoaûng 1826 – 1836, ôû Nhaø ngaân haøng Nuyxanhgiaêng, anh coù coå phaàn, anh ñaõ cuøng ngöøôi choàng nhaân tình cuûa mình laø chuû nhaø baêng Nuyxanhgiaêng tham gia vaøo 98 nhöõng vuï môø aùm khieán bao gia ñình phaûi khuynh gia baïi saûn. Moät trong nhöõng taùc phaåm cuoái cuøng maø Ñô Raêxtinhaéc xuaát hieän ñaäm neùt, ñoù laø Ñaïi bieåu thaønh Acxi, vaøo nhöõng vuï tranh cöû naêm 1839. Luùc naøy, Ñô Raêxtinhaéêc ñaõ laø boä tröôûng laàn thöù hai, anh vöøa ñöôïc phong baù töôùc gaàn nhö ngoaøi yù muoán, boá vôï anh ta, nam töôùc Ñô Nuyxanhgiaêng ñaõ laø nguyeân laõo nöôùc Phaùp, em cuûa anh ta laø giaùo chuû; baù töôùc Ñô la Roâsô Huygoâng, em reå, laø ñaïi söù, vaø anh ta ñöôïc coi nhö khoâng theå thieáu ñöôïc trong nhöõng vuï möu ñoà noäi caùc saép tôùi … Tay coâng töû boät luùc aáy ñaõ phaát neân cô nghieäp laøm Macxim de Tôraiô cuõng phaûi thaùn phuïc: “Caäu söôùng thaät ñaáy! Cuoái cuøng caäu ñaõ laáy ñöôïc coâ gaùi thöøa töï baäc trieäu phuù Nuyxanhgiaêng maø keå cuõng ñaùng…. Hai möôi naêm khoå sai maø!” (yù noùi hai möôi naêm Ñô Raêxtinhaêc phaûi baét nhaân tình vôùi Ñenphin ñô Nuyxanhgiaêng, nay saép laø meï vôï)”.Vôùi bieän phaùp ngheä thuaät naøy, moái quan heä tieàn vaø tình ñaõ ñöôïc ñöôïc boäïc loä roõ qua caùch haønh xöû cuûa nhaân vaät. Thuû phaùp taùi xuaát hieän nhaân vaät coù moät yù nghóa caùch taân, theå hieän ñöôïc caùi nhìn, taøi naêng hieän thöïc cuûa nhaø vaên; moät maët noù ñaët nhaân vaät trong moái lieân heä vôùi nhieàu hoaøn caûnh, theå hieän ñöôïc söï vaän ñoäng töï thaân cuûa tính caùch; maët khaùc noù gôïi caûm giaùc gioáng nhö ta ñöùng tröôùc cuoäc ñôøi thaät, döôøng nhö caùc nhaân vaät cuûa Ban- daéc ñang böôùc ñi treân moïi neûo ñöôøng vaø chuùng giao tieáp vôùi nhau trong moái quan heä soøng phaúng “tieàn trao chaùo muùc”. Toùm laïi, ta coù theå noùi vôùi thuû phaùp ngheä thuaät naøy vaán ñeà ñoàng tieàn ñaõ ñöôïc phaûn aùnh roõ neùt trong caùc moái quan heä cuûa nhaân vaät. Beân caïnh thuû phaùp ngheä thuaät naøy, chuùng ta khoâng theå khoâng nhaéc tôùi söï thaønh coâng cuûa oâng trong vieäc xaây döïng nhaân vaät ñieån hình vaø chi tieát 99 ñieån hình. Ñaây laø hai thuû phaùp ngheä thuaät song haønh taïo neùt rieâng bieät cuûa nhaø vaên. Tröôùc heát laø ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñieån hình. Trong vaên hoïc hieän thöïc, caùc nhaø vaên khao khaùt xaây döïng ñöôïc nhaân vaät ñieån hình. Vaäy maø soá löôïng nhaân vaät ñieån hình cuûa Ban-daéc leân tôùi haøng traêm. Ban- daéc coù duïng yù ñaët nhaân vaät cuûa oâng (ña soá) trong quaù trình phaûn dieän hoaù. Quaù trình phaûn dieän hoùa nhaân vaät laø söï thaønh coâng lôùn cuûa nhaø vaên. Nhöõng nhaân vaät naøy ñeàu laø ñieån hình xuaát saéc. Vaø noù coù taùc duïng xaây döïng böùc tranh sinh ñoäng vöøa cuï theå vöøa khaùi quaùt nhaát cuûa xaõ hoäi Phaùp theá kyû XIX. Thôøi gian saùng taùc cuûa taùc giaû, möùc ñoä phaûn aùnh caøng roäng lôùn thì nhaân vaät ñieån hình nhieàu hôn veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Naêm 1843, laø “nhöõng caûnh ñôøi tö” vaø töø naêm 1933 ñeán 1938 môû roäng ra “ nhöõng caûnh ñôøi Paris ” ôû taùc phaåm “ Vôõ moäng ”. Taùc giaû khai thaùc nhieàu caûnh ñôøi khaùc nhau, ñaët nhaân vaät ñieån hình trong hoaøn caûnh ñieån hình khaùc nhau (cho duø trong moät taùc phaåm). Ví duï nhö Graêngñeâ ôû Xoâmuya, Saùclô ôû Paris, Raêxtinhaéc ôû Aêngguleâm tôùi Paris…. Caùc nhaân vaät ñieån hình coù chung ñaëc ñieåm laø vaän ñoäng trong thôøi ñaïi caùch maïng tö saûn Phaùp theá kæ XIX naûy sinh quaù trình laøm giaøu baèng thuû ñoaïn vaø söï tieán thaân traùo trôû ñaõ laøm tình caûm con ngöôøi bò thui choät. Nhö Graêngñeâ coù tính caùch ñieån hình laø keo kieät, cô hoäi vaø xem thöôøng tình caûm, coi troïng vaøng, xem thöôøng vôï, con chaùu vaø laøm khoå ngay chính baûn thaân mình baèng caùi thoùi keo kieät cuûa mình. Hay chính baûn thaân chaøng coâng töû saùclô ngaøy naøo, traùi tim coøn traøn ngaäp yeâu thöông, ñau ñôùn tröôùc söï ra ñi cuûa ngöôøi thaân, giôø ñaây laïi baùn reû löông tri con ngöôøi ñeå ñuoåi theo danh voïng. Khuoân maët laõng töû ngaøy naøo, vì muïc ñích cuûa ñoàng tieàn baát löông ñaõ thaønh keû giang hoà. Traùi tim khoâ caèn 100 tình yeâu, phuï baïc vaø phuõ phaøng huûy hoaïi tuoåi xuaân cuûa ngöôøi con gaùi saün saøng hi sinh vì haén. Nhö vaäy ñoàng tieàn khoâng phaán khoâng son kia ñaõ khieán con ngöôøi trôû neân baïc beõo …. Thoâng qua ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñieån hình, ngoøi buùt cuûa Ban- daéc ñöôïc dòp reøn luyeän. Vôùi vieäc xaây döïng nhaân vaät ñieån hình vaø taùi xuaát hieän, Ban-daéc xöùng ñaùng ôû vò trí cao nhaát trong ba töôïng ñaøi ( Shakespeare, Ban- daéc, Tonstoi) cuûa neàn vaên hoïc nhaân loaïi vaø vôùi nhöõng nhaân vaät ñieån hình nhö Graêngñeâ, Luyxieâng Saùcñoâng, Voâtôranh … Chuùng ta coù theå khaùi quaùt ñöôïc moät böùc tranh hoaønh traùng, moät lòch söû phong tuïc vaø moät saân khaáu cuoäc ñôøi. Buùt phaùp ngheä thuaät thöù hai maø ta phaûi nhaéc ñeán laø chi tieát ñieån hình. Noù ñöôïc theå hieän raát sinh ñoäng. Ban-daéc duïng coâng trong vieäc mieâu taû hoaøn caûnh, khoâng gian maø nhaân vaät seõ haønh ñoäng vaø boâïc loä tính caùch. Ví duï trong Ôgieâni, caên nhaø Xoâmuya ñöïôc mieâu taû tæ mæ töø ngoaøi vaøo trong, töø böùc töôøng cho ñeán chieác caàu thang. Caên nhaø luùc naøo cuõng thieáu aùnh saùng, caàu thang thì oïp eïp, töôøng thì loang noå nhöõng baûng maøu. Taát caû ñaõ theå hieän tính caùch keo baån cuûa chuû nhaân. Hay ñeå noùi ñeán nieàm ñam meâ vaøng cuûa laõo Graêngñeâ, coù moät chi tieát ñaét giaù khaéc hoïa tính caùch nhaân vaät moät caùch ñaäm neùt. Ñoù laø laõo yeâu vaøng cuoàng nhieät ñeán möùc thaáy vaät gì maøu vaøng laõo cuõng thích thuù. Cuï theå maøu vaøng beänh treân da vôï cuõng laøm laõo yeâu vôï hôn. Chi tieát ñieån hình coøn theå hieän söï laïnh luøng baêng giaù cuûa laõo ñoái vôùi tình ngöôøi, khoâng gì ñaét giaù hôn laø chi tieát laõo tính toaùn soá tieàn thu ñöôïc trong muøa nho ngay treân tôø baùo vieát veà caùi cheát ñau ñôùn, tuûi nhuïc cuûa ngöôøi em trai maø khoâng xuùc ñoäng gì. Töø vieäc xaây döïng chi tieát ñieån hình, ta thaáy Ban-daéc ñaõ söû duïng ngheä thuaät phoùng ñaïi taïo tieáng cöôøi chua chaùt veà tình ngöôøi. Hình aûnh moãi saùng 101 Graêngñeâ chia baùnh mì vaø ñöôøng cho moïi ngöôøi; hai boá con giaèng nhau mieáng ñöôøng khi Ôgieâni daùm caû gan laáy cho Saùclô khieán laõo töùc giaän. Vì laõo cho nhö vaäy laø phí phaïm. Ngöôøi ta phaûi phì cöôøi veà söï buûn xæn keo kieät cuûa Graêngñeâ, hay chi tieát laõo loàng loän nhö con boø caét tieát, khi thaáy caùi hoäp ñöïng di aûnh cuûa meï Saùclô coù daùt vaøng. Laõo duøng dao hì huïc caäy vaøng xung quanh böùc aûnh, khieán Graêngñeâ hieän hình laø moät keû khaùt vaøng. ÔÛ ñaây, ta coøn thaáy Ban- daéc coù söû duïng ngheä thuaät haøi trong kòch cuûa Moâlie. Ví duï trong moät caûnh buoåi saùng thöôøng laëp ñi laëp laïi giöõa laõo Graêngñeâ vaø muï Nanoâng: -“Baùnh aên buoåi chieàu qua coøn khoâng? - Khoâng coøn maåu naøo ñaâu aï, thöa oâng, hoâm nay nhaø mình coù ñeán naêm ngöôøi aên cô maø. -Phaûi, nhöng baùnh cuûa muï naëng nhöõng 6 liô, phaûi coøn ít naøo chöù”. Ta nhôù laïi moät caûnh töôïng töông töï trong Moâlie, khi AÙcpagoâng baûo ngöôøi ñaàu beáp chuaån bò laøm côm ñaõi khaùch, ngöôøi ñaàu beáp: -“ Thöa oâng, oâng môøi bao nhieâu ngöôøi aên taát caû? - Taùm hoaëc möôøi nhöng chæ naáu cho taùm, nhö theá cuõng ñuû cho 10 ngöôøi aên” (Laõo “haø tieän”- Moâlie) GraêngÑeâ coù moät loái soáng vaø caùch haønh xöû nhö moät con buoân. Laõo giaøu coù vaø laõo kieân quyeát baûo veä caùi giaøu cho rieâng mình. Ñoïc laõo ngöôøi ta thaáy sôï, thaáy kinh haõi laõo. Nhöng ñoâi khi ngöôøi ta coøn phaûi phì cöôøi. Vì leõ, laõo ñuùng laø moät anh heà treân saân khaáu ñôøi thöôøng, aâm thaàm moät chieàu. Laõo ngheøo maø khoâng bieát laø mình ngheøo. Caû ñôøi laõo coù bieát gì ngoaøi ñoáng vaøng 102 maø laõo tích luõy ngaøy caøng cao nhöng khoâng ñeå laøm gì. Laõo coù hieåu bieát gì ñaâu, coù khoùai caûm tinh thaàn naøo ngoøai khoùai caûm tieàn baïc. Ngheä thuaät traøo loâïng ñaõ ñöôïc Ban- daéc söû duïng nhaèm toâ ñaäm theâm tính caùch cuûa nhaân vaät taïo leân tieáng cöôøi chua chaùt veà con ngöôøi hieän ñaïi ôû ñoù ñaõ in moät daáu aán khoâng theå phai môø: ñoù laø ñam meâ, laø duïc voïng. Ñam meâ gaén lieàn vôùi ñoàng tieàn- ñoù laø ñoäng löïc kích thích con ngöôøi haønh ñoäng. Ñaõ qua roài caùi thôøi day döùt veà lyù töôûng cuûa Hamlet “toàn taïi hay khoâng toàn taïi ”. Nay laø thôøi cuûa moät thieân ñoäc thoaïi môùi “coù tieàn hay khoâng coù tieàn”. Vôùi nhöõng taùc phaåm treân, chuùng ta thaáy ñoàng tieàn ñaõ trôû thaønh nhaân vaät chính taïo neân taán bi haøi kòch. Beân caïnh nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät treân, Ban- daéc coøn duïng coâng xaây döïng caùc lôùp lang coát truyeän. Noù khoâng phaûi laø ñôn tuyeán maø laø ña tuyeán. Coù nghóa laø taùc phaåm aáy khoâng phaûi chæ ñöôïc taïo ra bôûi moät tuyeán truyeän nhaân vaät duy nhaát maø laø moät söï phoái keát cuûa nhieàu tuyeán truyeän, nhieàu tuyeán nhaân vaät. Neáu caùc tuyeán truyeän aáy taùch ra thì chuùng vaãn toàn taïi ñoäc laäp, rieâng bieät vaø ñöùng vöõng ñöôïc trong moïi hoaøn caûnh. Moät quan nieäm nhö vaäy cho thaáy roõ hôn taøi naêng saùng taïo cuûa Ban- daéc, khi oâng taïo ra moät xaõ hoäi boän beà, moät xaõ hoäi ñang vaän ñoäng, ñang sinh thaønh cuõng nhö ñang tan huûy. Song teân cuûa caùc taùc phaåm naøy taïo ra söï ñònh höôùng taäp trung vaøo moät tuyeán truyeän tieâu bieåu, vaøo moät soá nhaân vaät tieåu thuyeát khaùc ñöông thôøi. Söï chæ daãn ñoù chæ ra moät tuyeán truyeän chính yeáu cuoán ñoäc giaû vaøo voøng quay cuûa Taán Troø Ñôøi. Song khi ñoïc laïi, ta coù theå khaùm phaù taùc phaåm khaùc töø nhöõng nhaân vaät khaùc, söï ña choàng caùc tuyeán truyeän taïo ra moät coát truyeän ña tuyeán ôû moãi moät thieân tieåu thuyeát, töø ñoù taïo ra voâ soá neûo vaøo 103 trong Taán Troø Ñôøi. Caùc tuyeán truyeän ñeàu coù traät töï : môû ñaàu, thaét nuùt – cao traøo vaø côûi nuùt. Coù theå thaáy roõ hôn khi ñi vaøo moät taùc phaåm cuï theå. Ví duï nhö laõo Goârioâ: - Tuyeán truyeän 1: caâu chuyeän veà laõo Goârioâ - Tuyeán truyeän 2: caâu chuyeän tìm ñöôøng laäp thaân cuûa Raéctinhaéc - Tuyeán truyeän 3: caâu chuyeän veà Voâtôranh - Tuyeán truyeän 4: caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi Víchtorin - Tuyeán truyeän 5: caâu chuyeän veà baø Ñô Boâ- xeâaêng Caùc tuyeán truyeän ñan nhau, taïo ra caùi phöùc hôïp ñeå töø ñoù tröøu töôïng xuaát hieän moät xaõ hoäi. Theá nhöng baûn thaân caùc tuyeán truyeänñeàu rieâng leû, bieät laäp khi taùch rôøi ra. Nhöng ôû nay tính chaát phaân laäp tuyeán truyeän ñöôïc keå theo trình töï nhaát ñònh. Caâu chuyeän ñoù coù ñaàu coù cuoái vaø coù theå keå ñöôïc, ñoàng thôøi coù moái quan heä maät thieát vôùi caùc tuyeán truyeän khaùc. Ví duï tuyeán truyeän cuûa Víchtorin coù lieân quan ñeán caâu truyeän vaø öôùc mô ñoåi ñôøi cuûa Voâtôranh. Chính nhôø öôùc mô aáy maø coâ gaùi bò cha boû rôi ñaõ ñoåi ñôøi. Toùm laïi, chuùng ta coù theå thaáy Ban- daéc laø moät trong nhöõng ñaïi vaên haøo coù taøi naêng bieán hoùa ngoân töø ñeå taïo döïng neân moät böùc tranh cuoäc soáng phong phuù ña daïng maø laïi raát cuï theå vaø aán töôïng. 104 KẾT LUẬN Ñaõ hôn moät theá kyû troâi qua, xaõ hoäi loaøi ngöôøi coù bieát bao bieán ñoäng. Theá nhöng nhöõng giaù trò maø vaên hoïc hieän thöïc ñeå laïi vaãn coøn nguyeân veïn. Vaên hoïc hieän thöïc laø tieáng noùi leân aùn pheâ phaùn nhöõng hoaït ñoäng phi nhaân ñaïo, nhöõng theá löïc chaø ñaïp leân quyeàn soáng vaø haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Töø Thaùc-kô–reâ cuûa Anh, Leùp- Toânxtoâi cuûa Nga ñeán Xtaêng- ñan, Ban- daéc ôû Phaùp, taát caû ñeàu theå hieän moät caùch saâu saéc chaân lyù cuûa cuoäc soáng, thaáu hieåu tính quy luaät vaø nhöõng quaù trình phaùt trieån lòch söû, thaäm chí troâng thaáy ñöôïc xaõ hoäi “töï boäc loä” qua nhöõng maâu thuaãn, qua ñaáu tranh giai caáp. Do ñoù, caùc saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên hieän thöïc ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Trong soá ñoù, Ban- daéc laø ngöôøi ñaït ñeán ñoä “chín” cuûa chuû nghóa hieän thöïc. Nhöõng taùc phaåm cuûa oâng gaàn nhö khoâng coù nhöôïc ñieåm. OÂng naém baét ñöôïc nhöõng duïc voïng cuûa xaõ hoäi tö saûn ôû thôøi ñaïi mình. Vôùi söï chuù yù cuûa nhaø baùc hoïc khoa hoïc xaõ hoäi, oâng ñaõ quan saùt chuùng phaùt trieån vaø dieãn bieán nhö theá naøo trong moät hoøan caûnh xaõ hoäi nhaát ñònh. Nhôø ñoù, oâng trôû thaønh moät nhaø hieän thöïc chuû nghóa theo caùi nghóa saâu xa nhaát. Taùc phaåm cuûa Ban- daéc laø nhöõng gì khoâng theå thay theá ñöôïc khi ñi vaøo nghieân cöùu taâm lyù xaõ hoäi Phaùp trong caùc thôøi kyø Truøng Höng vaø Lui Philíp. OÂng tìm ra nguoàn ñoäng löïc laøm cho xaõ hoäi aáy vaän haønh phaùt trieån, khoâng gì khaùc chính laø ñoàng tieàn. Ban- daéc ñaõ nuoâi döôõng taùc phaåm cuûa mình baèng nguoàn nhieân lieäu thöïc teá ñoù. OÂng laø ngöôøi khoâng thöøa nhaän caùc giaù trò tuyeät ñoái. Vôùi tö caùch laø thö kyù cuûa nhöõng ngöôøi ñöông thôøi, nhaø thoáng keâ veà söï 105 töông ñoái, oâng ñoøi hoûi phaûi quan saùt caùc giaù trò beân ngoaøi, luaân lí, chính trò, thaåm mó. Vaø tröôùc heát, caùi giaù trò khaùch quan coù tính öùng duïng phoå bieán maø ôû thôøi ñaïi chuùng ta ñoái vôùi moïi vaät coù tính tuyeät ñoái: Ñoù laø giaù trò tieàn baïc. Töø khi caùc ñaëc quyeàn cuûa taàng lôùp quyù toäc bò xoaù boû, tieàn baïc ñaõ trôû thaønh moät luoàng söùc maïnh voâ bieân thuùc ñaåy hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Moïi thöù ñeàu do giaù trò cuûa noù quyeát ñònh, moãi tình caûm laø do nhöõng hi sinh vaät chaát maø noù ñoøi hoûi, moãi caù nhaân laø do lôïi töùc ñeán töø beân ngoaøi. Caùc con soá laø chieác phong vuõ bieåu moät khí quyeån cuûa löông taâm maø Ban- daéc töï ñaët cho mình caùc nhieäm vuï phaûi nghieân cöùu, cho neân tieàn baïc bao truøm taát caû phaïm vi tieåu thuyeát cuûa oâng. Ban- daéc khoâng nhöõng mieâu taû trong ñoù söï hình thaønh vaø suïp ñoå caùc gia saûn lôùn, caùc thuû ñoaïn daõ man cuûa ngaân haøng, maø coøn thuaät laïi caùc traän ñaùnh lôùn cuûa ñoàng tieàn. OÂng döïng neân nhöõng kieåu nhaân vaät ham tieàn. Boïn naøy do maùu bieån laän, boïn kia do haän thuø, boïn khaùc do thoùi aên chôi boác trôøi hoaëc do caùc tham voïng. Nhöõng con ngöôøi chæ vì tieàn maø thích tieàn, vaø nhöõng keû meâ tieàn coi noù laø lí töôûng soáng. Nhöng ngöôïc laïi coù nhöõng ngöôøi xem tieàn chæ laø moät phöông tieän vöôn tôùi nhöõng caùi ñích maø hoï ñeo ñuoåi. Nhöng noùi chung, muïc ñích naøo thì taát caû caùc nhaân vaät ñeàu vì tieàn, traùi tim ho ïtrôû neân baêng giaù. Moïi tình caûm trong hoï ñeàu tan bieán. Nhö Graêngñeâ, vì meâ vaøng maø ñoái xöû vôùi vôï vaø con moät caùch buûn xæn, keo kieät, vôùi chaùu thì caïn taøu raùo maùng; Luyxieâng Sacñoâng thì nhö con thieâu thaân lao vaøo con ñöôøng danh voïng ñaày taêm toái, ñeå laïi sau löng bao taám chaân tình daønh cho anh ta .v.v…. Toùm laïi, trong söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi cuøng vôùi moïi quy luaät khaùch quan cuûa noù, caùc nhaân vaät cuûa Ban- daéc ña soá ñeàu mang trong mình moät doøng maùu ñam meâ tieàn. Chính vì vaäy, noù bò côn 106 loác tham voïng cuûa thôøi ñaïi cuoán huùt vaøo moät cuoäc ñaáu tranh khuûng khieáp nhaát trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi tö baûn. Tình ngöôøi vaéng boùng vaø moïi giao tieáp bieán thaønh kieåu quan heä “traû tieàn ngay”, “tieàn trao chaùo muùc”. Taùc phaåm cuûa Ban- daéc laø moät baûn tuyeân aùn ñoái vôùi nhöõng tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi tö saûn, moät lôøi buoäc toäi khoâng theå baøo chöõa. Ban- daéc hôn ai heát ñaõ moå xeû con ngöôøi cuûa caùi xaõ hoäi toân suøng ñoàng tieàn vaøng ñeán laø tinh vi vaø hieåu thaáu ñöôïc baûn chaát toäi aùc cuûa giai caáp tö saûn. ÔÛ theá kæ XXI, khi ñoïc cuoán bieân nieân söû “Taán Troø Ñôøi”, chuùng ta khoâng khoûi ngôõ ngaøng tröôùc khaû naêng tieân tri cuûa nhaø vaên veà söùc maïnh huûy dieät cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm con ngöôøi. Vaán ñeà oâng ñaët ra ôû theá kæ XIX cuõng khoâng laï so vôùi theá kyû XX, XXI naøy. Nhöõng con ngöôøi nhö Graêngñeâ, Ñenphin, Raéctinhaéc, Luyxieâng, … soáng trong xaõ hoäi cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø hieám maø coù nhieàu vaø ranh maõnh hôn, nhieàu thuû ñoaïn hôn ta töôûng, khoâng theå noùi heát ñöôïc söï ña daïng cuûa noù. Vaäy chuùng ta coù theå ruùt ra baøi hoïc gì ôû thôøi ñieåm nöôùc ta hieän nay qua taùc phaåm cuûa Ban-daéc? Theo nhaø thô Toá Höõu: “caùch maïng tö saûn xoaù boû ñaëc quyeàn phong kieán, thöïc chaát coâng boá quyeàn bình ñaúng cuûa moïi coâng daân trong caïnh tranh, chaïy ñua laøm giaøu. Thôøi kyø quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nhöõng nöôùc chaäm phaùt trieån phaûi traûi qua moät giai ñoaïn tất yeáu laø söï toàn taïi caùc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân. Nhaø vaên Ban- daéc giuùp chuùng ta hieåu saâu saéc ñoäng löïc ñoàng tieàn vaø tham voïng caù nhaân, cho chuùng ta baøi hoïc caàn pheâ phaùn, ñaáu tranh coâng khai vaø ngaên chaën kòp thôøi caùc maët traùi cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân, hieän töôïng phoå bieán “tham nhuõng leo thang baäc cöûa quyeàn” hieän nay. 107 Vieät Nam töø xöa ñeán nay voán laø moät daân toäc coù truyeàn thoáng vaên hoùa toát ñeïp, coù loái soáng nghóa tình töông thaân töông aùi, laù laønh ñuøm laù raùch. Traûi qua bao cuoäc ñaáu tranh, nhaân daân ta luoân höôùng tôùi xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû, vaên minh. Caùc phong traøo töø thieän, caùc cuoäc vaän ñoäng moïi ngöôøi haønh ñoäng vì ngöôøi ngheøo.v.v. ñaõ ñöôïc caùc cô quan, toå chöùc quan taâm nhö : caùc chöông trình xaây döïng nhaø tình nghóa, quyeân goùp giuùp ñoàng baøo bò thieân tai, giuùp nhöõng ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên vöôït leân chính mình.v.v. Taát caû ñeàu theå hieän moät taám loøng, moät tinh thaàn ñoaøn keát, yeâu thöông vaø chia seû. Nhöng beân caïnh nhöõng ñieàu tích cöïc ñaùng traân troïng, xaõ hoäi coøn toàn taïi nhieàu vaán ñeà tieâu cöïc caàn phaûi xem xeùt. Ñaëc bieät khi ñaát nöôùc ta gia nhaäp WTO, noù taïo neân moät söùc eùp caïnh tranh trong kinh doanh moät caùch khoác lieät giöõa caùc taäp theå vaø caù nhaân vôùi nhau. Söï caïnh tranh aáy moät maët ñaõ thuùc ñaåy neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån, moät maët ñaõ ñaåy ñoàng tieàn leân vò trí toái cao vaø coù söï bieán töôùng. Noù khoâng chæ taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá nöôùc nha,ø maø coøn xaâm nhaäp vaøo ñôøi soáng tình caûm cuûa chuùng ta. Ñoàng tieàn laøm bieán ñoåi moät soá giaù trò tinh thaàn, bôûi xaõ hoäi xuaát hieän nhöõng loaïi ngöôøi baát chaáp taát caû löông taâm, danh döï ñeå kieám tieàn. Caùc moái quan heä gia ñình, beø baïn... coù nguy cô tan vôõ bôûi ma löïc cuûa noù. Vôùi nhöõng gì ñang dieãn ra trong cuoäc soáng, chuùng ta caàn nhìn nhaän thaúng thaén vaán ñeà, baøn ñeán nhöõng maët traùi cuûa xaõ hoäi, ñeå töø ñoù xaây döïng moät xaõ hoäi töôi ñeïp hôn, xöùng ñaùng vôùi truyeàn thoáng cao quyù cuûa cha oâng ñeå laïi. 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIEÁNG VIEÄT 1. Cao Vuõ Traân (1999), Balzaêc vaø truyeän keå, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 53-56 2. Ñaëng Thò Haïnh (1999), Nhöõng laëp laïi trong truyeän keå Ôgieâni Graêng ñeâ, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 29-34 3. Ñaøo Duy Hieäp (1999), caáu truùc beân trong bi kòch moâi tröôøng vaø nhaân vaät trong Laõo Goârioâ, soá 2-trang 225-234. 4. Ñaëng Anh Ñaøo (1999), Ñaïi Taù Sabe , Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2, trang 74.133 5. Ñaëng Anh Ñaøo (1978), Nhöõng maâu thuaãn cuûa Balzaêc vaø vaán ñeà xaây döïng hình töôïng nhaân vaät chính dieän trong boä Taán Troø Ñôøi, Taïp chí vaên hoïc, soá 1- trang 124-132 6. Ñaëng Anh Ñaøo (1999), Vaøi ñieàu thöû nghieäm veà dòch Balzaêc ôû Vieät Nam, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 29-34 7. Ñaëng Anh Ñaøo (2000), Balzaêc vaø cuoäc saên tìm nhaân vaät chính dieän trong taán troø ñôøi, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi. 8. Ñaëng Anh Ñaøo- Hoaøng Nhaân-Löông Duy Trung (1999), Vaên hoïc phöông Taây, phaàn “ Honoreù De Balzac ” ( trang 523-554 ). 9. Ñoã Ñöùc Duïc (2001), Vôõ Moäng, NXB Vaên Ngheä Tp.HCM. 10. Ñoã Ñöùc Duïc (1964), Tìm hieåu chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, Taïp chí vaên hoïc, soá 2- trang 55-72 109 11. Ñoã Ñöùc Duïc (1964), veà tieåu thuyeát hieän thöïc pheâ phaùn phöông Taây theá kyû XIX, Taïp chí vaên hoïc, soá 2 trang 55-72 12. Ñoã Ñöùc Duïc (1961), Hoâ-noâ-reâ Ñôø Balzaêc vaø chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, Taïp chí vaên hoïc, soá 12- trang 66-81 13. Ñoã Ñöùc Duïc (1965), Vôõ Moäng moät ñænh cao veà tieåu thuyeát hieän thöïc cuûa Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 3- trang 60-69-73 14. Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Hueä Chi, Phuøng Vaên Töûu, Traàn Höõu Taù (2005 ), töø ñieån vaên hoïc (boä môùi), NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi. 15. Ñoã Ñöùc Hieåu (1999) Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, số 6-trang 53-56 16. Đoã Đöùc Hieåu(1999), Taûn maïn veà moät theá giôùi ngheä thuaät cuûa Balzaêc, nghieân cöùu vaên hoùa ngheä thuaät, soá 4-trang 81-85. 17. Ñoã Ñöùc Hieåu (1999), Honoreù De Balzaêc : Lôøi noùi ñaàu ( cuûa boä Taán Troø Ñôøi ),Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2-trang 14-24 18. Ñinh Thò Reo (2004), Moät soá quan nieäm veà ñam meâ trong vaên hoïc Phaùp thôøi Trung Coå ñeán Balzaêc, nghieân cöùu vaên hoïc, soá 11- trang 85-97 19. Ñinh Thò Reo (2001), maët traùi cuûa ñam meâ trong moät soá saùng taùc cuûa Ban-zaéc giai ñoaïn ñaàu nhöõng naêm ba möôi theá kyû XIX, trang 50-55. 20. Hoaøng Nhaân (14/3/1999), Nhöõng “Taán Troø Ñôøi” vaãn toàn taïi? Kyû nieäm 200 naêm sinh Honoreù De Balzaêc, Saøi Goøn Giaûi Phoùng, trang 5. 21. Hoàng Saâm, (1999), Xung quanh chuû nghóa hieân thöïc cuûa Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 6-trang 22-28 110 22. Huyønh Lyù (1960), Ôgieâni Graêngñeâ,NXB VH Haø Noäi. 23. Loäc Phöông Thuûy (2002), Veà boä saùch Taán Troø Ñôøi cuûa Honoreù De Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 5-trang 67-71. 24. Löu Ñöùc Trung-Leâ Nguyeân Caån- Nguyeãn Ngoïc Thi (2001), Chaân dung caùc nhaø vaên theá giôùi (taäp 2), NXB Giaùo Duïc Haø Noäi, ( phaàn Balzac- Leâ Nguyeân Caån vieát ). 25. Leâ Nguyeân Caån (1999), Coát truyeän ña tuyeán trong tieåu thuyeát Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 6- trang 47-52 26. Leâ Nguyeân Caån (1990), Phöông thöùc kì aûo vaø tính chaân thöïc lòch söû trong tieåu thuyeát “Mieáng Da Löøa” cuûa Hoânoâreâ De Balzaêc, Taïp chí vaên hoïc, soá 5-trang 68,72. 27. Leâ Nguyeân Caån (1999), Caùi kì aûo trong taùc phaåm Balzaêc, NXB Giaùo Duïc. 28. Leâ Nguyeân Caån, (2004), Nhöõng ñieåm döøng khoâng gian- thôøi gian treân haønh trình tieán thaân cuûa Ragtinaêc, nghieân cöùu vaên hoïc, soá 11-trang 128-134. 29. Leâ Hoàng Saâm (1999), Balzaêc vaø boä Taán Troø Ñôøi, Vaên hoïc nöôùc ngoaøi, soá 2-trang 5-13. 30. Leâ Hoàng Saâm, Ñaëng Thò Haïnh (1985), vaên hoïc laõng maïn vaø hieän thöïc phöông Taây theá kæ XIX, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp, Haø Noäi. 31. Linh Giang (2004), “Lôøi giôùi thieäu”, Ôgieâni Graêngñeâ, NXB Vaên Hoïc. 32. Nguyeãn Vaên Ñoan, Goáp- xeách. 111 33. Nhieàu taùc giaû (2001), taùc giaû taùc phaåm vaên hoïc nöôùc ngoaøi trong nhaø tröôøng, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi (phaàn vaên hoïc phöông Taây- Leâ Nguyeân Caån vieát ). 34. Nhieàu taùc giaû (2001), Honoreù De Balzac- Laõo Goriot, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp Haø Noäi. 35. Troïng Ñöùc vieát lôøi giôùi thieäu (1981), Noâng daân, NXB VH. 36. Troïng Ñöùc (1985), Mieáng da löøa, NXB VH Haø Noäi. 37. Thaùi Thu Lan (2002), caùc taùc gia lôùn cuûa vaên hoïc Phaùp theá kæ XIX, NXB Giaùo Duïc. 38. Troïng Ñöùc bieân soaïn (1980 ), Honoreù De Balzaêc, NXB Giaùo Duïc. 39. Xuaân Döông (2004), Laõo Goârioâ, NXB Hoäi Nhaø Vaên. TIEÁNG NÖÔÙC NGOAØI 40. C.de ligny-M.Rouseelot (1998), vaên hoïc Phaùp, (Trònh Thu Hoàng- Ñoã Phöông Mai dòch), NXB Giaùo Duïc Haø Noäi, (Phaàn theá kæ XIX ). 41. Bakhtin (1992), lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 42. Boris Soutchkov (1980), Soá phaän lòch söû cuûa chuû nghóa hieän thöïc, Hoaøng Ngoïc Hieán, Laïi Nguyeân AÂn, Nguyeãn Haûi Haø dòch, NXB taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 43. Engels, chuû nghóa hieän thöïc cuûa Balzaêc, thö göûi coâ Hacônex. 44. F.Longaud (1969), Töø ñieån Balzac, NXBLarousse. 45. Hippolyte Tain (2002), Theá giôùi cuûa Balzaêc, (taøi lieäu Thaùi Thu Lan dòch töø Lagarde vaø Michard (1985),XIX Siecle, Bordas, Paris ). 112 46. K.Marx (1964), ñaáu tranh giai caáp ôû Phaùp, NXB söï thaät, Haø Noäi. 47. Lucette Vadal (2000), Vónh bieät Honoreù De Balzac, NXB Bordas vaø Taupin, Paris, (taøi lieäu Thaùi Thu Lan dòch ). 48. Laubriet (1961), Trí tueä vaø ngheä thuaät Balzaêc - veà quan ñieåm thaåm myõ cuûa Balzaêc, NXB Didier, Paris. 49. Manfred (1968), ñaïi caùch maïng Phaùp, NXB Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi. 50. M.Mozet (1990) Balzac muoân maët, NXB Presses Universitaires De France. 51. Maùc-AÊngghen, (1958), Veà vaên hoïc ngheä thuaät, NXB Söï thaät Haø Noäi. 52. M.B.Khrapchenko (2002), nhöõng vaán ñeà veà lyù luaän vaø phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, NXB Ñaïi Hoïc Quoác Gia, Haø Noäi. 53. Nhieàu taùc giaû (1998), Balzac vaø söï caùm doã cuûa caùi khoâng theå coù, NXB Sedes, Paris. 54. Nhieàu taùc giaû : Balzac vaø vaên phong, NXB Sedes, Paris, 1998. 55. Nicole Mozet, Leâ Hoàng Saâm (1999), “ Balzaêc vaø Taán Troø Ñôøi ”, Taán Troø Ñôøi, NXB Theá Giôùi, Haø Noäi. 56. Shakespeare - Vua Lia 57. Stefan Zweig (1998) ba baäc thaày Ñoát- toâi- eùp-xki, Balzaêc, Dickenx, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi. 58. Stegan Zweig (soá 5/2001-trang 131-137), Balzaêc (1799-1850), Chaân dung vaên hoïc, Huy Phöông dòch töø cuoán “Ba baäc thaày chuû nghóa hieän thöïc”, vaên hoïc nöôùc ngoaøi. 59. Standal - Ñoû vaø Ñen. 113 60. Saint-Paulien (1979), Napoâleâoâng, Balzac vaø Ñeá cheá cuûa “Taán Troø Ñôøi ”, NXB Albin Michel, Paris. 61. Taclie (1993), Napoleùon Bonaparte, Nguyeãn Vaên Nhaõ, Nguyeãn Höõu Ñaït dòch, NXB Quaân Ñoäi , Haø Noäi. 62. X.M.Peâtôroâp (1986), Chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, NXB Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp Haø Noäi. 114 PHUÏ LUÏC DANH MUÏC CAÙC TAÙC PHAÅM COÙ TRONG TAÁN TROØ ÑÔØI TRAÄT TÖÏ LAÄP NAÊM 1845 CHO COÂNG TRÌNH XUAÁT BAÛN TROÏN BOÄ 26 TAÄP Caùc taùc phaåm in chöõ nghieâng ñang coøn tieán haønh PHAÀN MOÄT: KHAÛO LUAÄN PHONG TUÏC PHAÀN HAI: KHAÛO LUAÄN TRIEÁT HOÏC PHAÀN BA: KHAÛO LUAÄN PHAÂN TÍCH PHAÀN MOÄT : KHAÛO LUAÄN PHONG TUÏC Saùu boä saùch: 1. Nhöõng caûnh ñôøi tö ; 2. Nhöõng caûnh ñôøi tænh leû ; 3. Nhöõng caûnh ñôøi Paris ; 4. Nhöõng caûnh ñôøi chính trò ; 5. Nhöõng caûnh ñôøi binh nghieäp ; 6. Nhöõng caûnh ñôøi noâng thoân. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI TÖ. (Boán quyeån, töø taäp 1 ñeán 4) 63. Nhöõng ñöùa treû. — 2. Moät kí tuùc xaù nöõ. — 3. Beân trong tröôøng Trung Hoïc. — 4. Cöûa hieäu Meøo – chôi – boùng. — 5. Vuõ hoäi ôû Sceaux. — 6. Hoài kí cuûa hai ngöôøi vôï treû. — 7. Tuùi tieàn. — 8.Modeste Mignon. — 9. Moät böôùc khôûi ñaàu trong ñôøi. — 10. Albert Savarus. — 11. Thuø truyeàn kieáp. — 12. Moät gia ñình keùp. — 13. Yeân aám gia ñình. — 14. Baø Firmiani. — 15. Khaûo luaän veà phuï nöõ. — 16. Coâ nhaân tình hôø. — 17. Moät coâ con gaùi cuûa naøng Eâve. — 18. Ñaïi taù Chabert. — 19. Lôøi truyeàn ñaït. — 20. Thaïch löïu trang. — 21. Ngöôøi ñaøn baø bò boû rôi. — 22. Honorine. — 23. 115 Beùatrix hay Tình yeâu göôïng eùp. — 24. Gobseck. — 25. Ngöôøi ñaøn baø tuoåi ba möôi. — 26. Laõo Goriot. — 27. Pierre Grassou. — 28. Leã caàu hoàn cuûa ngöôøi voâ thaàn. — 29. Luaät ñình chæ. — 30.Kheá öôùc hoân nhaân. — 31. Chaøng reå vaø meï vôï. — 32. Khaûo luaän khaùc veà phuï nöõ. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI TÆNH LEÛ (Boán quyeån, töø taäp 5 ñeán taäp 8.) — 33. Boâng hueä trong thung. — 34. Ursule Mirouet. — 35. Eugeùnie Grandet. — NHÖÕNG NGÖÔØI ÑOÄC THAÂN : 36. Pierrette. — 37. Cha xöù ôû Tours. — 38. Moät gia ñình trai chöa vôï ôû tænh leû. (*) — NGÖÔØI PARIS ÔÛ TÆNH LEÛ : 39. Gaudissart tröù danh. — 40. Nhöõng ngöôøi nhaên nheo. — 41. Naøng Thô cuûa quaän — 42. Moät nöõ dieãn vieân treân ñöôøng du haønh. — 43. Ngöôøi phuï nöõ öu vieät. — NHÖÕNG SÖÏ ÑOÁI ÑÒCH : 44. Keû ñoäc ñaùo. — 45. Nhöõng ngöôøi thöø keá hoï Boirouge. — 46. Coâ gaùi giaø. — NHÖÕNG NGÖÔØI TÆNH LEÛ ÔÛ PARIS : 47. Phoøng coå vaät. — 48. Jacques de metz. — 49. AÛO TÖÔÛNG TIEÂU TAN : phaàn 1. Hai chaøng thi só. — phaàn 2. Moät vó nhaân tænh nhoû ôû Paris. — phaàn 3. Nhöõng ñau khoå cuûa nhaø phaùt minh. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI PARIS (Boán quyeån, töø taäp 9 ñeán taäp 12). — TRUYEÄN MÖÔØI BA NGÖÔØI : (ñoaïn thöù nhaát) 50. Ferragus. — (ñoaïn thöù hai) 51. Nöõ coâng töôùc De Langais. — (ñoaïn thöù ba) 52. Coâ gaùi maét vaøng. — 53. Nhöõng vieân chöùc. — 54. Sarrasine. — 55. Böôùc thaêng traàm cuûa Ceùsa Birotteau. — 56. Nhaø ngaân haøng Nucingen. — 57. Facino Cane. — 58. Bí 116 maät cuûa nöõ vöông töôùc De Cadignan. — 59. Vinh vaø nhuïc cuûa kó nöõ. — 60. Hoaù thaân cuoái cuøng cuûa Vautrin. — 61. Caùc baäc quyeàn quyù, beänh vieän vaø daân chuùng. — 62. Moät oâng hoaøng cuûa giôùi löu ñaõng. — 63. Dieãn vieân haøi nghieâm tuùc (1). — 64. Maãu troø chuyeän Phaùp. — 65. Caûnh toaø aùn. — 66. Nhöõng ngöôøi tieåu tö saûn. — 67. Giöõa caùc nhaø thoâng thaùi. — 68. Hieän trang kòch tröôøng. — 69. Hoäi ñoaøn An uûi (2). NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI CHÍNH TRÒ. (Ba quyeån, töø taäp 13 ñeán taäp 15). — 70. Moät chuyeän nhoû döôùi thôøi khuûng boá. — 71. Lòch söû vaø tieåu thuyeát. — 72. Moät vuï aâm möu. — 73. Hai keû tham voïng. — 74. Tuyø vieân söù quaùn. — 75. Taïo ra moät Noäi caùc nhö theá naøo. — 76. Ñaïi bieåu mieàn Arcis. — 77. Z. Marcas. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI BINH NGHIEÄP. (Boán quyeån, töø taäp 16 ñeán taäp 19). — 78. Nhöõng ngöôøi lính cuûa neàn coäng hoøa(ba ñoaïn). — 79. Böôùc vaøo chieán dòch. — 80. Ngöôøi xöù Vendeùe. — 81. Nhöõng ngöôøi Chouans. — NGÖÔØI PHAÙP ÔÛ AI CAÄP (ñoaïn thöù hai) 82. Nhaø tieân tri. — (ñoaïn thöù hai) 83. Quan Toång ñoác. — (ñoaïn thöù ba) 84. Moät moái ñam meâ nôi sa maïc. — 85. Ñaïo quaân löu ñoäng. — 86. Toång taøi veä binh. — 87. THÔØI VIENE : phaàn thöù nhaát. Moät traän ñaùnh. — phaàn thöù hai. — Ñaïo quaân bò vaây. — phaàn thöù ba. Ñoàng baèng Wagram. — 88. Chuû quaùn. (*) Coâ gaùi xua caù. 89. Ngöôøi Anh ôû Taây Ban Nha. — 90. Maïc Tö Khoa. — 91. Giao chieán ôû Dresde. — 92. Nhöõng ngöôøi rôùt laïi phía sau. — 93. Nhöõng ngöôøi uûng hoä. 117 — 94. Moät chuyeán tuaàn tra. — 95. Caàu noåi. — 96. Chieán dòch Phaùp. — 97. Chieán tröôøng cuoái cuøng. — 98. Tuø tröôûng. — 99. Peùnissieøre. — 100. Teân cöôùp bieån ngöôøi Algeùrie. NHÖÕNG CAÛNH ÑÔØI NOÂNG THOÂN : (hai quyeån, töø taäp 20 ñeán taäp 21). — 101. Noâng daân. — 102. Thaày thuoác noâng daân. — 103. Thaåm phaùn hoaø giaûi. — 104. Cha xöù laøng queâ. — 105. Vuøng phuï caän Paris. PHAÀN HAI : KHAÛO LUAÄN TRIEÁT HOÏC(Ba quyeån, töø taäp 22 ñeán taäp 24). — 106 . Pheùdon thôøi nay. — 107. Mieáng da löøa. — 108. Jeùsus – Christ ôû Flandre. — 109. Melmoth quy thieän. — 110. Massimila Doni. — 111. Kieät taùc khoâng ngöôøi bieát. — 112. Gambara. — 113. Balthazar Claes hay laø Ñi tìm Tuyeät ñoái. — 114. Chuû tòch Fritot. — 115. Nhaø baùc aùi. — 116.Ñöùa con bò nguyeàn ruûa. — 117. Vónh bieät. — 118. Hoï Marana. — 119. Ngöôøi tröng binh. — 120. El Verdugo. — 121. Thaûm kòch beân bôø bieån. — 122. Tieân sinh Corneùlius. — 123. Quaùn ñoû. — 124. Ngöôøi tuaãn naïn thuoäc giaùo phaùi Calvin. — 125. Lôøi boäc baïch cuûa anh em Ruggieri. — 126. Hai giaác moäng. — 127. Chaøng Abeilard môùi. — 128. Thuoác tröôøng sinh. — (1) Dieãn vieân khoâng töï bieát. (2) Coát loõi cuûa Maët traùi cuûa lòch söû hieän ñaïi. 129. Cuoäc ñôøi vaø söï phieâu löu cuûa moät tö töôûng. — 130. Nhöõng keû bò löu ñaøy. — 131. Louis Lambert. — 132. Seùraphita. 118 PHAÀN BA : KHAÛO LUAÄN PHAÂN TÍCH (Hai quyeån, töø taäp 25 ñeán taäp 26) — 133. Giaûi phaãu hoïc giaùo giôùi. — 134. Sinh lí hoïc hoân nhaân. — 135. Beänh lí hoïc ñôøi soáng xaõ hoäi. — 136. Chuyeän luaän veà ñöùc haïnh. — 137. Ñaøm thoaïi trieát hoïc veà chính trò nhöõng ñieàu hoaøn thieän cuûa theá kæ XIX. Moãi taäp ít ra phaûi goàm boán möôi tôø giaáy khoå to (640 trang), côõ chöõ La Maõ nhoû, sao cho moãi trang chöùa ba nghìn chöõ.(1) (1) Chöõ (lettre) khaùc vôùi töø (mot) goàm nhieàu chöõ. (ND).