Luận văn Xây dựng Quy trình quản lý rủi ro lãi suất tại Việt Nam Eximbank

[1] Để thấy được ảnh hưởng của sự thay đổi lãi suất khác nhau, chọn giá trị khác nhau của cột lãi suất thay đổi bên phải. Ví dụ, hạ thấp giá trị thay đổi lãi suất xuống mức -1. Lưu ý rằng, không có sự thay đổi nào bên biểu đồ bên trái, bởi vì tài sản có nhạy lãi và tài sản nợ nhạy lãi vẫn giữ nguyên không đổi. Tuy nhiên, sự thay đổi lãi suất sẽ làm thu nhập lãi ròng giảm trong biểu đồ bên phải 121.35 tỷ. Kết quả khác với trường hợp ngân hàng có trạng thái Gap dương. Khi lãi suất giảm, thu nhập lãi ròng tăng. Khi lãi suất tăng, thu nhập lãi ròng giảm. Có sự thay đổi ngược chiều (lãi suất và thu nhập lãi ròng thay đổi theo 2 hướng khác nhau) giữa lãi suất và thu nhập lãi ròng. Tóm lại, khi nói ngân hàng đang trong tình trạng Gap âm theo 1 khoảng thời gian xác định, thông th ường là 1 năm) có nghĩa là lãi suất và thu nhập lãi ròng thay đổi theo 2 hướng ngược chiều nhau. Công việc phân tích Gap chỉ ra số dư đáo hạn và đánh giá lại tất cả tài sản có sinh lời tài sản nợ nhạy lãi của ngân hàng. So sánh giá trị tài sản có có thời gian đáo hạn hay đánh giá lại tại mỗi thời điểm với giá trị tài sản nợ có thời gian đáo hạn hay đánh giá lại thu nhập kh i có sự thay đổi lãi suất và hình thành nên trọng tâm của phân tích Gap. Ví dụ, nếu tài sản có được đánh giá lại nhanh hơn tài sản nợ, thì khi lãi suất tăng sẽ ảnh hưởng đến thu nhập lãi ròng trước khi nó ảnh hưởng đến chi phí trả lãi, dẫn đến thu nhập của ngân hàng tăng trong ngắn hạn Tài sản nợ được định giá nhanh hơn tài sản có (điều này thường là trường hợp của hầu hết các ngân hàng), thì khi lãi suất tăng sẽ làm thu nhập giảm. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 56 3.3.1.3 Cách xây dựng báo cáo Gap  Quy tắc chung: Quy tắc chung là tất cả tài sản có, tài sản nợ nhạy lãi và cả những giao dịch ngoại bảng nhạy lãi đều được đưa vào trong báo cáo Gap. Ngân hàng c ũng nên xem xét đưa các tài sản có khả năng được định giá lại hay đáo hạn và các khoản tài sản nợ không chịu lãi suất vào trong báo cáo này. Tài sản không sinh lãi như là các khoản dư nợ không thu được lãi có thể được thu hồi hay thương lượng lại và sau đó trở thành khoản định giá lại. Tài sản nợ không chịu lãi suất (số dư tài khoản tiền gửi không kỳ hạn) cũng n ên đưa vào trong báo cáo Gap ngay cả khi những khoản tiền gửi n ày không chịu mức lãi suất rõ ràng. Những khoản tiền gửi này được đưa vào bởi vì kỳ đáo hạn hay ngày nó được rút ra hết khỏi tài khoản cũng sẽ đặt ngân hàng trước rủi ro lãi suất. Hiện tại ngân hàng ghi sổ theo 2 loại tiền tệ (VND, USD) thì nên lập các báo cáo Gap cho mỗi loại tiền. Bởi vì lãi suất ở các quốc gia khác nhau có thể sẽ thay đổi theo các chiều hướng khác nhau và sự thay đổi các mức lãi suất này có thể khác nhau một cách đáng kể. Trong tương lai, nếu số dư loại tiền nào chiếm tối thiểu 10% trên tổng tài sản ngân hàng thì ngân hàng nên lập báo cáo Gap để theo dõi. Số dư theo kỳ đánh giá lại lãi suất của tài sản có – tài sản nợ theo các dãy kỳ hạn sau (bảng 2.1): Gap = Chênh lệch TSC và TSN RSA/RSL = Giá trị tích luỹ TSC / Giá trị tích lũy TSN Gap tích lũy có nghĩa là đánh giá lại tổng rủi ro ròng theo thời gian Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 57 Hạn mục Dưới 1 tháng Từ 1 - 3 tháng Từ 3 - 6 tháng Từ 6 - 9 tháng Từ 9- 12 tháng Từ 1 - 5 năm Trên 5 năm Tổng Tài sản có 1. Tiền gửi tại TCTD 4,704 30 0 0 0 0 0 4,734 2. Chứng khoán kinh doanh 0 345 250 464 0 4,425 482 5,966 3. Cho vay khách hàng 860 4,713 5,505 1,110 1,115 2,297 1,602 17,202 Tổng tài sản có (RSA) 5,564 5,088 5,755 1,574 1,115 6,722 2,084 27,902 Tổng tài sản có tích lũy 5,564 10,652 16,407 17,981 19,096 25,819 27,902 Tài sản nợ 1. Tiền gửi tiết kiệm + TGTT 5,731 6,283 1,194 239 1,800 480 0 15,727 2. Tiền gửi của TCTD 40 1 0 0 0 0 0 41 Tổng tài sản nợ (RSL) 5,771 6,284 1,194 239 1,800 480 0 15,767 Tổng tài sản nợ tích lũy 5,771 12,055 13,249 13,488 15,288 15,767 15,767 GAP -207 -1,196 4,561 1,335 -684 6,243 2,084 12,135 Gap tích lũy -207 -1,403 3,158 4,493 3,809 10,051 12,135 24,270 RSA/RSL 0.96 0.88 1.24 1.33 1.25 1.64 1.77 1.77 Bảng 3.1: Báo cáo GAP Gap đầu tiên là – 207, nhưng vì giá trị định giá lại là 150 trong giai đoạn thời gian từ 1-3 tháng nên tổng rủi ro ở giai đoạn thời gian n ày là – 1,403. Nếu lãi suất tăng và duy trì ở mức cao, Gap -207 cho thấy rằng trong quí đầu tiên, P&L của ngân hàng sẽ bị ảnh hưởng bởi việc định giá lại của khoảng -207 ròng, trong khi ở giai đoạn thời gian từ 1 -3 tháng sau thì P&L sẽ chịu ảnh hưởng bởi việc định giá lại của khoảng -1,403 ròng. Giám đốc quản lí rủi ro sẽ phải đảm bảo rằng mỗi Gap tích lũy này không quá lớn.  Số lượng dãy thời gian trong báo cáo Gap: Ngân hàng phải quyết định có bao nhiêu dãy thời gian mà ngân hàng sử dụng trong báo cáo Gap. Nhìn chung, dãy th ời gian càng hẹp thì việc đo lường rủi ro càng chính xác. Để đo lường rủi ro đối với thu nhập, báo cáo n ên chi tiết thời gian từng tháng trong năm đầu tiên và theo từng quý trong năm thứ hai. Nếu báo cáo Gap được sử dụng để tính toán rủi ro d ài hạn và rủi ro đối với giá trị kinh tế, dãy thời gian nên được mở rộng đến ngày đáo hạn của tài sản có hay nợ.  Báo cáo các khoản mục ngoại bảng Báo cáo Gap không bao gồm các trạng thái lãi suất ngoại bảng thì không đánh giá tình hình rủi ro lãi suất của ngân hàng một cách toàn diện. Tất cả các trạng Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 58 thái thực tế trong các công cụ ngoại bảng có giá trị có thể ảnh h ưởng bởi rủi ro lãi suất nên được đưa vào trong báo cáo Gap. Các công c ụ này bao gồm các hợp đồng lãi suất như là hoán đổi, tương lai và kỳ hạn; hợp đồng quỵền chọn, và các quyền chọn trong hợp đồng tương lai và các cam kết bán hay mua các khoản nợ, chứng khoán hay những công cụ t ài chính khác.  Báo cáo trạng thái có liên quan đến quyền chọn Nhiều sản phẩm có quyền chọn ẩn n ên khách hàng có quyền thay đổi các điều khoản của hợp đồng hay thực hiện khi t ình hình thị trường thay đổi. Khi khách hàng thực hiện quyền chọn, ngân hàng tổn thất tài sản mà không phải trả lãi suầt nữa. Vì những sản phẩm này góp phần tạo thành rủi ro lãi suất cho ngân hàng nên ngân hàng nên đưa chúng vào báo cáo Gap. Đối với sản phẩm với quyền chọn ẩn, các d òng tiền tùy thuộc vào hướng đi của lãi suất; hướng biến động lãi suất khác nhau cần được xem xét bởi vì ngày thực hiện quyền chọn sẽ thay đổi tương ứng làm ảnh hưởng đến dòng tiền. Báo cáo Gap cho thấy một bức tranh không hoàn thiện về các sản phẩm với các quyền chọn ẩn bởi vì nó chỉ có một thời gian định giá lại.  Đo lường rủi ro đối với thu nhập ròng Sau khi ngân hàng đưa các s ố dư tài sản có, tài sản nợ và các công cụ ngoại bảng vào trong từng dãy thời gian phù hợp và xác định xử lý các quyền chọn ẩn như thế nào, ngân hàng phải đo lường thu nhập chịu rủi ro lãi suất (NII). Công thức chuyển Gap thành số dư thu nhập chịu rủi ro, đo lường rủi ro theo từng giai đoạn thời gian như sau: (Gap theo kỳ hạn) x (thay đổi lãi suất) x (thời gian mà Gap kỳ hạn có hiệu lực) = thay đổi trong NII Điều quan trọng cần nhấn mạnh ở ph ương pháp đo lường thu nhập lãi ròng chịu rủi ro của ngân hàng rất thô sơ và sử dụng nhiều giả định rất đơn giản như sau: Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 59 - Tất cả số dư được định giá lại và đáo hạn trong một dãy thời gian xảy ra đồng thời (như ví dụ trên), điển hình tại thời điểm bắt đầu, chính giữa hay cuối giai đoạn. - Không có thêm giao d ịch mới nào trong danh mục tài sản - Tất cả các loại lãi suất biến động cùng một khoản giống nhau. Độ nhạy cảm của các kết quả đối với các giả định n ày có thể được kiểm tra bằng cách sử dụng mô hình mô phỏng. 3.3.1.4 Xây dựng hạn mức Gap: Hạn mức Gap (định giá lại hay đến hạn) đ ược đưa ra nhằm giảm rủi ro tiềm ẩn đối với thu nhập của ngân hàng hay vốn từ sự thay đổi của lãi suất. Các hạn mức kiểm soát khối lượng hay số tiền bị định giá lại không cân xứng trong một khoảng thời gian . Những hạn mức này thường được thể hiện dưới dạng tỷ lệ tài sản có nhạy lãi (RSA) đối với tài sản nợ nhạy lãi (RSL) trong một khoảng thời gian. Tỷ lệ lớn hơn 1 cho biết rằng ngân hàng có tài sản có nhạy lãi và có nhiều tài sản có hơn tài sản nợ được định giá lại. Tất cả các yếu tố khác đều cố định, thu nhập của ngân hàng có trạng thái như vậy sẽ giảm khi lãi suất giảm. Khi tỷ lệ RSA/RSL nhỏ hơn 1 có nghĩa là ngân hàng có tài sản nợ nhạy lãi và thu nhập có thể giảm khi lãi suất tăng. Các hạn mức Gap khác mà ngân hàng sử dụng để kiểm soát rủi ro bao gồm tỷ lệ Gap tr ên tài sản có, tỷ lệ Gap trên tài sản nợ, và hạn mức (số tiền) Gap trên Gap ròng.(net gap) Mặc dù là tỷ lệ Gap có thể là cách hữu ích để hạn chế số lượng rủi ro định giá lại của ngân hàng, nhưng các hạn mức này không phải là ước tính thu nhập ròng mà ngân hàng ch ịu rủi ro. Khi ngân hàng sử dụng Gap để kiểm soát rủi ro lãi suất thì nên phân tích thêm mức độ thu nhập và vốn chịu rủi ro được thể hiện qua Gap của nó (sự không cân xứng tài sản-nguồn vốn) Tỷ lệ tài sản có nhạy lãi/tài sản nợ nhạy lãi (RSA/RSL) được đưa vào trong chính sách ALCO hay đầu tư. Trước mắt, ngân hàng đặt mục tiêu của mình là cố gắng giữ tỷ lệ RSA/RSL gần 1. Tại mức 1, t ài sản có nhạy lãi bằng tài sản nợ nhạy lãi. Sự chênh lệch từ mức 1 chỉ ra rằng rủi ro l ãi suất xảy ra nhiều hơn. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 60 3.3.2 Mô hình mô phỏng : 3.3.2.1 Các thuận lợi của mô hình mô phỏng Dựa trên báo cáo Gap, ngân hàng đặt ra những giả định điều chỉnh th ành mô hình mô phỏng. Chẳng hạn, báo cáo Gap giả định l ãi suất biến động cùng chiều. Mô hình mô phỏng có thể xử lý nhiều dạng chiều h ướng biến động lãi suất khác nhau bao gồm cả các h ình dạng đường cong lợi tức đa dạng. Báo cáo Gap luôn luôn giả định trường hợp tất cả tài sản có và nợ hiện tại cạn kiệt và được tái đầu tư sau một ngày là không thể xảy ra. Mô hình mô phỏng có thể thực tế hơn. Mô hình mô phỏng có thể thực hiện nhiều chức năng dự báo v à linh hoạt trong cách vận hành phân tích độ nhạy. Chẳng hạn, rủi ro cơ bản có thể được đánh giá bằng các biên độ khác nhau giữa các danh mục ngân hàng sử dụng để định giá sản phầm của m ình. Có lẽ điểm mạnh nhất của mô h ình mô phỏng là nó có thể thể hiện rủi ro theo những giả định có ý nghĩa và rõ ràng đối với ban điều hành và hội đồng quản trị. Kết quả của mô h ình mô phỏng thể hiện rủi ro và thu nhập theo các kịch bản lãi suất khác nhau theo thu nhập lãi ròng, thu nhập ròng và giá trị hiện tại (giá trị kinh tế của vốn chủ sở hữu) 3.3.2.2 Cách xây dựng mô hình mô phỏng Mô hình mô phỏng được thựa hiện dựa trên một chương trình được thiết kế trên máy vi tính theo đó thực hiện một dãy các phép tính với một dãy các kịch bản và giả định. Từ dữ liệu trạng thái của ngân h àng hiện tại và các giả định mang tính chất quản lý biến động lãi suất trong tương lai, hành vi của khách hàng, và hoạt động kinh doanh mới, một mô h ình mô phỏng dự kiến các dòng tiền trong tương lai, thu nhập và những tài sản có và tài sản nợ của ngân hàng được thay thế như thế nào. Các thành phần chính của mô hình mô phỏng được thể hiện theo bảng dưới đây Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 61 Tính toán & kinh doanh Số hiệu tài khoản Số dư TÍNH TOÁN (TT) Dữ liệu Lãi suất Thời lượng hay giá trị TT PHÂN TÍCH Kỳ đáo hạn GAP Báo cáo tài chính Mô phỏng Phân tích kịch bản Biểu đồ Cơ cấu cơ bản Mô hình mô phỏng thu nhập Cơ cấu mô hình Các giả thuyết dự đóan Dữ liệu từ sổ cái của ngân hàng và các hệ thống giao dịch chung cung cấp thông tin trạng thái hiện tại của ngân hàng đối với mỗi danh mục đầu tư trong sơ đồ tài khoản của mô hình. Thông tin này tương tự thông tin được dung trong báo cáo Gap và bao gồm số dư hiện tại, lãi suất và kế hoạch định giá lại và đáo hạn. Các kế hoạch kinh doanh mới v à tái đầu tư, thường mang tính chất chủ quan, được dựa trên các giả định của Ban điều hành. Các giả định này có thể xuất phát từ xu hướng trong quá khứ, kế hoạch kinh doanh hay mô h ình kinh tế học. Cả lãi suất thị trường và hoạt động kinh doanh chung đều đ ược dự đoán. Thông tin cung cấp của một mô hình mô phỏng điển hình bao gồm: 1) Bảng cân đối trong tương lai và báo cáo kết quả kinh doanh theo một số mức l ãi suất và kịch bàn kinh doanh tổng hợp. 2) Một phân tích về tác động của các kịch bản khác nhau lên giá trị của tài khoản mục tiêu và 3) Báo cáo theo dạng biểu đồ minh họa phân tích thường được sử dụng để báo cáo kết quả đến Ban điều hành và Hội đồng quản trị. 3.3.2.3 Đo lường rủi ro với mô h ình mô phỏng Rủi ro lãi suất càng cao thì thay đổi trong giá trị thu nhập mục ti êu theo những kịch bản lãi suất khác nhau càng lớn. Tài khoản mục tiêu luôn là thu nhập lãi ròng hay thu nhập ròng. Nhiều mô hình mô phỏng cũng có khả năng đo lường sự thay đổi trong giá trị thị tr ường của vốn chủ sở hữu. Nhiều kịch bản kinh doanh và lãi suất được thực hiện. Kịch bản lãi suất thường tăng, giữ nguyên và giảm như là một kịch bản có khả năng nhất. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 62 Ngân hàng phải có các hạn mức rủi ro để hạn chế các tổn thất đối với t ài khoản chịu rủi ro theo một kịch bản lãi suầt xác định trong một khoản thời gian. Ví dụ, theo bảng số liệu dưới đây, ngân hàng phải hạn chế tổn thất thu nhập lãi ròng hàng năm khi lãi suất thay đổi 200 điểm cơ bản trên 10% thu nhập lãi ròng Đánh giá sự thay đổi thu nhập lãi ròng từ các kịch bản lãi suất. Mô phỏng thực hiện đối với toàn bộ tài sản bị định giá lại trong vòng 12 tháng  Kịch bản 1 (bảng 3.2) : Giả sử lãi suất thay đổi cùng mức đối với tất cả các kỳ hạn (lãi suất thay đổi theo hướng tăng và giảm 100bp, 200bp và 300 bp): Kỳ hạn GAP Thời gian bị ảnh hưởng rủi ro (tháng) (tỷ đồng) -300 -200 -100 0 100 200 300 1M -3,029 1 8 5 3 -46 (3) -5 (8) 2M 876 2 -4 (3) (1) 13 1 3 4 3M 1,515 3 -11 (8) (4) 20 4 8 11 4M 1,464 4 -15 (10) (5) 21 5 10 15 5M 1,172 5 -15 (10) (5) 18 5 10 15 6M 1,598 6 -24 (16) (8) 21 8 16 24 6M 123 7 -2 (1) (1) 2 1 1 2 8M 123 8 -2 (2) (1) 2 1 2 2 9M 431 9 -10 (6) (3) 7 3 6 10 10M 254 10 -6 (4) (2) 4 2 4 6 11M -315 11 9 6 3 -4 (3) -6 (9) 12M -794 12 24 16 8 -12 (8) -16 (24) TỔ NG 10,360 (350) (233) (117) 47 117 233 350 Thay đổi NII Bảng 3.2: Mô phỏng kịch bản 1 + Mô phỏng theo kịch bản lãi suất thay đổi khác nhau g iữa các kỳ hạn:  Trong thực tế tùy theo nhu cầu vốn của thị trường, lãi suất có thể thay đổi khác nhau ở mỗi kỳ hạn, chẳng hạn lãi suất thay đổi ở kỳ hạn ngắn hoặc d ài.  Kịch bản 2 (bảng 3.3) : giả sử lãi suất thay đổi trong 6 tháng đầu năm cao h ơn 6 tháng cuối năm.  Kịch bản 3 (bảng 3.3): Giả sử lãi suất thay đổi trong 6 tháng cuối năm cao h ơn 6 tháng cuối năm. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 63 Kỳ hạn GAP Thời gian bị ảnh hưởng rủi ro NII (lãi suất không thay đổi) Margin lãi suất thay đổi theo kịch bản 2 Margin lãi suất thay đổi theo kịch bản 3 NII (khi lãi suất thay đổi) theo kịch bản 2 NII (khi lãi suất thay đổi) theo kịch bản 3 (tháng) (tỷ đồng) (bp) (bp) (tỷ đồng) (tỷ đồng) 1M -3,029 1 -46 300 100 -8 -3 2M 876 2 13 300 100 4 1 3M 1,515 3 20 300 100 11 4 4M 1,464 4 21 300 100 15 5 5M 1,172 5 18 300 100 15 5 6M 1,598 6 21 300 100 24 8 7M 123 7 2 100 300 1 2 8M 123 8 2 100 300 1 2 9M 431 9 7 100 300 3 10 10M 254 10 4 100 300 2 6 11M -315 11 -4 100 300 -3 -9 12M -794 12 -12 100 300 -8 -24 TỔNG 10,360 0.0 47 57 9 Bảng 3.3: Mô phỏng kịch bản 2,3 3.3.3 Giá trị kinh tế của tài sản có – nợ: Đánh giá giá trị kinh tế của tài sản nợ có bằng cách chiết khấu các dòng tiền của TSC – TSN về giá trị hiện tại theo lãi suất thị trường (giả sử là 23%) tại thời điểm báo cáo (bảng 3.4) Theo bảng 3.4 cho thấy giá trị khi lãi suất thị trường là 23%/năm, giá trị tài sản có của ngân hàng giảm kéo theo thu nhập lãi ròng của ngân hàng giảm 46% . Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 64 Giá trị tài sản có theo sổ sách Giá trị tài sản nợ theo sổ sách Giá trị tài sản có theo giá thị trường Giá trị tài sản nợ theo giá thị trường Giá trị sổ sách Giá trị thị trường Số dư (tỷ đồng) Thu nhập (tỷ đồng) SỐ DƯ (Tỷ đồng) CHI PHÍ (tỷ đồng) Thu nhập (Tỷ đồng) Số dư (tỷ đồng) CHI PHÍ (Tỷ đồng) Số dư (tỷ đồng) GAP NII GAP NII Kỳ hạn A1 I1 L1 C2 I2 A2 C2 L2 (A1- L1) (I1- C1) (A2- L2) (I2- L2) 1M 1,730 24 4,759 70 24 1,697 69 4,670 -3,029 -46 -2,972 -45 2M 2,087 29 1,211 16 28 2,010 16 1,166 876 13 843 12 3M 2,040 27 525 7 25 1,927 6 496 1,515 20 1,431 19 4M 1,689 24 225 2 22 1,565 2 209 1,464 21 1,357 20 5M 1,848 26 675 8 24 1,680 7 614 1,172 18 1,066 17 6M 1,858 24 260 3 21 1,658 3 232 1,598 21 1,426 18 6M 233 3 110 1 3 204 1 96 123 2 108 2 8M 233 3 110 1 3 200 1 94 123 2 106 2 9M 485 7 54 1 6 409 0 46 431 7 363 6 10M 383 6 130 2 5 317 1 107 254 4 210 4 11M 424 7 740 11 6 344 9 600 -315 -4 -256 -3 12M 269 4 1,063 16 4 215 13 847 -794 -12 -632 -9 >12M - 18M 345 3 502 6 2 253 4 367 -157 -3 -115 -2 >18M- 24M 231 3 5 0 2 156 0 3 227 3 152 2 >24M- 36M 1,542 14 5 0 8 856 0 3 1,536 14 853 8 >36M- 48M 1,652 14 1 0 6 715 0 0 1,652 14 714 6 >48M- 60M 2,944 25 14 0 9 1,080 0 5 2,930 25 1,075 9 >60M 2,944 25 14 0 3 340 0 2 2,930 25 338 3 TỔNG 28,127 270 17,768 143.62 200 15,628 132 9,558 12,537 126 6,069 68 Bảng 3.4: Giá trị kinh tế của tài sản nợ, tài sản có Dựa trên giá trị kinh tế của tài sản có tài sản nợ, ngân hàng cũng có thể tính thời lượng của một tài sản.có nghĩa là thước đo thời gian tồn tại luồng tiền của tài sản này, được tính trên cơ sở các giá trị hiện tại của nó.  Thời lượng Thời lượng của tài sản có nghĩa là thước đo thời gian tồn tại luồng tiền của t ài sản này, được tính trên cơ sở các giá trị hiện tại của nó. Ví dụ: Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 65 Trái phiếu có kỳ đáo hạn 3 năm, lãi suất coupon 10% (R), mệnh giá là 100. Giá trị của trái phiếu là 95.2 (giá trị thị trường hay còn gọi là giá trị kinh tế ) khi lãi suất là 12% Năm 0 Năm 1 Năm 2 Năm 3 Lãi suất hiện hành 95.2 10 10 110 12% Thời lượng của trái phiếu được tính như sau: Thời lượng = 728.2 2.95 12.1 1103 12.1 102 12.1 101 32            năm Qua trực giác, thời lượng thể hiện kỳ đáo hạn trung b ình của một tài sản. Trong ví dụ này, thời lượng của trái phiếu là 2.782 năm gần bằng 3 năm bởi v ì chúng ta nhận một dòng tiền lớn 110 trong năm thứ 3. Thời lượng là cách đo lường hữu ích giá trị chịu rủi ro của một t ài sản khi các chuyên gia kinh tế tìm thấy sự thay đổi trong giá của một t ài sản là sản phẩm của 3 nhân tố: giá, thời lượng và sự thay đổi của lãi suất. Một khi biết được thời lượng của một tài sản, ta tính được tác động của sự thay đổi lãi suất lên giá của tài sản như sau: % Giá = -     R luongthoi 1 R Vậy khi lãi suất tăng lên 11% tức R = 1% (11%-10%) thì giá trị của tài sản thay đổi là 2.5% theo công thức như trên, tương đương 100 * 2.5% = 2.5 Trong khi đó, giả sử tài sản nợ là 95, thời lượng của tài sản nợ là 1.03 năm, giá trị thị trường của tài sản nợ sẽ bị sụt giảm là 0.9% tương đương 0.9 (95 x 0.009 = - 0.9) Kết qủa là giá trị của ngân hàng sẽ giảm tương ứng 1.6 (-2.5 –(-0.9) = -1.6) 3.3.4 Báo cáo giá trị một điểm cơ bản (BVP) BPV là phương pháp được sử dụng để đo lường rủi ro lãi suất. Thường được sử dụng để đo lường rủi ro lãi suất trong các giao dịch hoán đổi trong kinh doanh tiền tệ, danh mục kinh doanh trái phiếu v à thị trường tiền tệ. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 66 Phương pháp này đã được sử dụng rất nhiều năm qua. Trong rất nhiều tổ chức tài chính đã sử dụng nó để thay thế hay sử dụng kết hợp với giá trị chịu rủi ro. BPV cho biết tổ chức tài chính đạt được hay lỗ bao nhiêu trên trạng thái của mình khi lãi suất thay đổi 0.01% (1 điểm cơ bản) trên đường cong lợi nhuận 3.3.4.1 Cách tính BPV Giả sử có $10 triệu trái phiếu, coupon 5.00% và đáo hạn trong 5 năm. Theo đó, 5 năm sau sẽ nhận được lãi hàng năm và gốc vào ngày đáo hạn. Ngân hàng có thể đánh giá giá trị của trái phiếu nh ư sau: A. Sử dụng giá thị trường từ bảng giá giao dịch, hay B. Chiết khấu các dòng tiền nhận được từ trái phiếu để tính giá trị hiện tại. Giả sử ngân hàng sử dụng cách thứ 2, chiết khấu các d òng tiền nhận được từ kinh doanh trái phiếu về giá trị hiện tại Để cho đơn giản, chúng ta chỉ sử dụng 1 mức l ãi suất để chiết khấu các dòng tiền của trái phiếu. Lãi suất là 5%. Chiết khấu các dòng tiền với lãi suất này sẽ cho ra giá trị trái phiếu là 10,000,000,000. Khi chiết khấu các dòng tiền này về giá trị hiện tại theo lãi suất 5.01%, (giả sử lãi suất tăng 0.01%). Giá trị trái phiếu bây giờ l à $9,995,671.72.Chênh lệch là $4,328.28. Điều này cho thấy khi lãi suất tăng 0.01% sẽ làm giá trị của trái phiếu giảm xuống. Nếu ngân hàng nắm giữ trái phiếu này thì sẽ gánh chịu mức lỗ là $4,328.28 theo giá thị trường. Đây là BPV của trái phiếu. 3.3.4.2 Quản lý rủi ro bằng BPV: BPV là một sự ước tính rủi ro lãi suất, vì thế ngân hàng có thể sử dụng để quản lý rủi ro lãi suất. Ngân hàng sử dụng cách này bằng các xác lập hạn mức BPV tối đa cho phép các nhân viên kinh doanh thực hiên. Ví dụ, hạn mức mà BPV của danh mục đầu tư không được vượt quá 10% giá trị đầu tư. Càng nhiều rủi ro lãi suất thì hạn mức này càng cao. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 67 Nhân viên kinh doanh có thể sử dụng BPV để điều chỉnh rủi ro l ãi suất của mình. Nếu nhân viên kinh doanh tiền tệ kỳ vọng lãi suất tăng thì nhân viên kinh doanh tiền tệ sẽ giảm BPV của danh mục và ngược lại.  Ưu điểm của BPV là:  Cách tính toán khá đơn giản.  Dễ hiểu và được các nhân viên kinh doanh tiền tệ sử dụng rộng rãi.  Có thể áp dụng đối với các công cụ t ài chính khác có dòng tiền. Có nghĩa là ta có thể tính BPVs cho các sản phẩm tr ên thị trường tiền tệ và giao dịch hoán đổi.  Có thể sử dụng phối hợp tất cả các d òng tiền từ danh mục các giao dịch v à tính BPV của danh mục.  Nhân viên kinh doanh tiền tệ có thể sử dụng để tính tỷ lệ hedge – phòng ngừa rủi ro (nếu đang nắm giữ trái phiếu trạng thái tr ường và đoản tài sản khác, nhân viên kinh doanh tiền tệ có thể tính tỷ lệ hedge tương đương từ tỷ lệ BPV của hai tài sản theo cách dưới đây)  Hạn chế của BPV là:  Ta có thể biết BPV như không biết đường cong lợi nhuận biến động bao nhiêu trên cơ sở ngày.  BPV giả sử rằng đường cong lợi tức biến động tăng hay giảm theo chiều song song, trường hợp này thì không luôn luôn xảy ra. Tuy nhiên có thể cải thiện được BPV bằng cách sử dụng thêm các hạn mức rủi ro. Những hạn mức này tính được rủi ro mà nhân viên kinh doanh tiền tệ gặp khi lãi suất không biến động theo chiều song song. Giám đốc quản lý rủi ro thay đổi hình dạng của đường cong lợi tức. Có thể l àm đường cong lợi nhuận dốc hơn hay phẳng hơn theo thời gian đáo hạn cụ thể và phân tích tác động đối với lãi lỗ (P&L). Kỹ thuật thống kê Giá trị chịu rủi ro (Value at risk). cho biết khả năng tổn thất trong khi BPV th ì không làm được Nhân viên kinh doanh tiền tệ điều chỉnh BPV bằng cách thay đổi trạng thái mà nhân viên kinh doanh tiền tệ đang nắm giữ. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 68 Ví dụ khi nhân viên kinh doanh tiền tệ có kỳ vọng lãi suất sẽ tăng trong khi nhân viên kinh doanh tiền tệ này đang nắm giữ $10 triệu đồng trái phiếu 5 năm nêu ở trên Nhân viên kinh doanh tiền tệ muốn giảm BPV đang nắm giữ bằng một trong những biện pháp sau: 1. Bán $10 triệu trái phiếu 5 năm và gửi kỳ hạn 3 tháng. BPV của $10 triệu tiền gửi 3 tháng giả sử tương đương $250 2. Bán trái phiếu khác để giá trị trạng thái tr ường và đoản sẽ cho giá trị BPV ròng thấp hơn. 3. Trả lãi suất cố định dựa trên lãi suất swap để giá trị BPV của swap v à trái phiếu sẽ cho BPV thấp hơn. 4. Bán hợp đồng tương lai lãi suất hay trái phiếu để giảm tổng BPV cho danh mục đầu tư. Để tính chính xác BPV th ì cần có bảng tính hay hệ thống kinh doanh của ph òng giao dịch để cung cấp lãi suất chiết khấu một cách chính xác theo l ãi suất thị trường. Giả sử muốn tính BPV của trái phiếu $10 triệu, thời hạn 5 năm, lãi suất coupon 5% khi lãi suất thị trường là 5%. Nhập các thông tin sau vào trong máy tính tay theo các bư ớc sau: N = 5.00 I = 5.00% PMT = 500,000 FV = 10,000,000 Bấm PV và kết quả có được là 10,000,000 Cũng lập lại các thao tác như vậy với lãi suất thị trường là 5.01% (I). Kết quả tính được là $9,995,771.72 Chênh lệch $4,328.28 là BPV của trái phiếu. Đối với trái phiếu kỳ hạn 3 năm, với các thông tin sau: N = 3.00 I = 5.00% Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 69 PMT = 500,000 FV = 10,000,000 Ta tính được PV là 10,000,000. Trường hợp I = 5.01%, ta có PV là $9,997,277.26 Chênh lệch $2,722.73 là BPV của trái phiếu. Có thể thấy rằng trái phiếu có kỳ hạn c àng dài (hay giao dịch hoán đổi) thì có BPV cao hơn và vì vậy rủi ro lãi suất cao hơn.  Tỷ lệ phòng ngừa rủi ro (hedge): Nhân viên kinh doanh tiền tệ tận dụng những thay đổi tr ên đường cong lợi nhuận dự đoán để kinh doanh. Ví dụ khi dự đoán l ãi suất ngắn hạn sẽ tăng và lãi suất dài hạn giảm. Sử dụng ví dụ trái phiếu 3 năm v à 5 năm để làm ví dụ: Trái phiếu 3 năm Trái phiếu 5 năm Giá trị 10,000,000 10,000,000 Lãi suất (%/năm) 5 5 Lãi nhận hàng năm (PMT) 500,000 500,000 Giá trị nhận được khi đáo hạn (FV) 10,000,000 10,000,000 Giá trị hiện tại với lãi suất 5% (PV) 10,000,000 10,000,000 Giá trị hiện tại với lãi suất 5.01% (PV) 9,995,771.72 9,997,277.26 Giá trị một điểm cơ bản (BPV) 4,328.28 2,722.73 Nhân viên kinh doanh tiền tệ sẽ bán trái phiếu 3 năm và mua trái phiếu 5 năm bởi vì hai trái phiếu này có BPVs khác nhau để có thể đánh giá hay tính toán tỷ lệ giao dịch kinh doanh theo rủi ro có li ên quan. Vì thế nếu mua $10 triệu trái phiếu 5 năm, nhân viên kinh doanh tiền tệ sẽ bán: 4,328/2,722 (BPV trái phiếu 5 năm/BPV trái phiếu 3 năm )x $10m = 15.9m trái phiếu 3 năm BPV của hai giao dịch sẽ bằng 0. - Để đo lường rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh tiền tệ v à đầu tư tài chính.. Đồng thời dựa trên tính toán sự thay đổi 1 điểm cơ bản kết hợp các công cụ phái sinh để hạn chế rủi ro lãi suất. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 70 - Tập hợp tất cả các dòng tiền TSC-TSN để xác định giá trị BVP của các t ài sản này theo kỳ hạn tương ứng. Giá trị sổ sách (tỷ đồng) Giá trị TSC-TSN khi LS tăng 1% (tỷ đồng) BPV (tỷ đồng) TSC TSN TSC TSN TSC TSN Kỳ hạn A1 L1 A2 L2 A1-A2 L1-L2 1M 1,730 4,759 1,706.2 4,690 24 69 2M 2,087 1,211 2,030.4 1,179 57 32 3M 2,040 525 1,961.8 505 78 20 4M 1,689 225 1,597.2 216 92 9 5M 1,848 675 1,722.4 638 125 38 6M 1,858 260 1,723.0 244 136 17 6M 233 110 212.0 103 21 7 8M 233 110 209.1 102 24 8 9M 485 54 423.3 50 62 5 10M 383 130 328.6 115 55 14 11M 424 740 352.4 630 72 109 12M 269 1,063 221.4 887 48 176 >12M - 18M 345 502 297.4 417 48 84 >18M- 24M 231 5 181.3 4 50 1 >24M- 36M 1,542 5 1,180.9 4 361 1 >36M- 48M 1,652 1 1,142.3 0 510 0 >48M- 60M 2,944 14 1,881.4 9 1,063 5 >60M 2,944 14 1,102.9 6 1,842 8 TỔNG 28,127 17,768 18,274.10 9,800 9,853 7,968 Bảng 3.5: Bảng báo cáo giá trị 1 điểm cơ bản(BPV) 3.4 Các bước trong quá trình kiểm toán Các kiểm toán nội bộ và bên ngoài cũng có thể kiểm tra quy tr ình định kỳ: - Tính hợp lý và hiệu lực của kịch bản và giả định - Hiệu lực của việc tính toán cách đo l ường rủi ro Có thể sử dụng phối hợp các hạn mức để kiểm soát rủi ro l ãi suất. Những hạn mức này bao gồm hạn mức cơ bản trên mức độ thu nhập rủi ro và giá trị kinh tế rủi ro (ví dụ, số tiền thu nhập ròng và giá trị kinh tế có thể thay đổi đối với một kịch bản lãi suất cho trước) cũng như hạn mức thứ hai. Các hạn mức thứ hai này hình thành một “ hạn mức dự phòng thứ hai” và bao gồm hạn mức số lượng theo kỳ hạn đến hạn, coupons, thị tr ường hay các công cụ. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 71 Phạm vi và thủ tục của việc xác nhận tính hợp lệ của việc đo l ường tập trung vào một số nội dung, cách thức như sau: 3.4.1 Các thủ tục chung Đầu tiên các người kiểm tra tập hợp hay kiểm tra thông tin xuy ên suốt trong hoạt đông ngân hàng, như là trong các khoản cho vay, đầu tư, tiền gửi, và các sản phẩm ngoại bảng. Để tránh thủ tục kiểm tra chồng chéo l ên nhau, người kiểm tra nên thảo luận và chia sẻ dữ liệu kiểm tra rủi ro lãi suất cũng như các rủi ro đúng chỗ bao gồm tín dụng, giá, thanh khoản v à rủi ro chiến lược trước khi bắt đầu những bước tiếp theo. 3.4.2 Xác định phạm vi kiểm tra rủi ro lãi suất 3.4.2.1 Bước 1. Kiểm tra các tài liệu dưới đây để nhận biết bất cứ các vấn đề trước đây:  Các phê bình báo cáo kiểm tra trước đây chỉ ra rủi ro lãi suất  Hồ sơ đánh giá rủi ro gần nhất của ngân hàng  Kiểm toán nội bộ/bên ngoài chỉ ra quá trình quản lý rủi ro lãi suất và biên bản làm việc nếu cần 3.4.2.2 Bước 2. Tiếp cận và kiểm tra thông tin dưới đây để thiết lập một khái niệm ban đầu về rủi ro lãi suất của ngân hàng và quyết định bất cứ thay đổi nào xảy ra trong cơ cấu bảng cân đối của ngân hàng hay bản chất của các giao dịch ngoại bảng kể từ kỳ kiểm tra trước:  Lọc ra rủi ro lãi suất quý gần nhất của ngân hàng  Báo cáo thu nhập và bảng cân đối  Bảng cân đối chi tiết đầu tư và danh sách các khoản mục và bán kể từ kỳ kiểm tra cuối cùng  Báo cáo dự toán và sự khác biệt  Các biên bản họp và chỉ đạo gần nhất của Hội đồng quản trị  Biên bản họp của ALCO kể từ kỳ kiểm tra gần nhất Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 72 3.4.2.3 Bước 3. Kiểm tra các báo cáo có thể vận dụng v à phân tích xu hướng trong chênh lệch (margin) lãi suất ròng tính theo quý của ngân hàng kể từ lần kiểm tra cuối và chênh lệch lãi suất ròng hàng năm trong 2 năm trước. Đánh giá những chênh lệch này trong ngữ cảnh môi trường lãi suất của các giai đoạn thời gian t ương ứng. Phân tích xu hướng trong khối lượng, lãi suất và hỗn hợp các thay đổi để quyết định có những thay đổi đáng kể n ào trong hổn hợp các danh mục đầu tư trong ngân hàng hay trong việc thực hiện các thu nhập của ngân h àng có thể cho thấy một sự thay đổi trong tình hình rủi ro lãi suất hiện tại hay tiềm năng của ngân hàng. Đánh giá liệu ngân hàng có nền tảng thu nhập và vốn đủ để hỗ trợ mức độ rủi ro lãi suất ngắn hạn và dài hạn hay không và rủi ro đó có thể mang đến cho t ình hình tài chính trong tương lai của ngân hàng không. Cán bộ kiểm tra nên xem xét những nhân tố sau đây:  Thế mạnh và sự bền vững của nguồn thu nhập nhân h àng và mức độ thu nhập ngân hàng cần huy động và duy trì các hoạt động kinh doanh b ình thường. Theo một số mô phỏng về lãi suất hợp lý, mức độ rủi ro cao xảy ra khi sự thay đổi lãi suất sẽ gây nên tổn thất cho ngân hàng hay làm giảm lợi tức của cổ đông thường và hoạt động kinh doanh. Trong những trường hợp như vậy, Ban giám đốc ngân hàng phải đảm bảo ngân hàng có đủ vốn và thanh khoản để chịu đựng các tác động ngược có thể xảy ra cho đến khi ngân h àng có thể thực thi hành động điều chỉnh như là giảm rủi ro hay tăng vốn.  Mức độ giảm giá hiện tại và tiềm năng đối với giá trị kinh tế c ơ bản của ngân hàng do sự thay đổi lãi suất. Khi ngân hàng có tổn thất không thấy được đáng kể đối với tài sản của ngân hàng bởi vì sự thay đổi lãi suất (ví dụ sự giảm giá của danh mục đầu tư hay các khoản cho vay), cán bộ kiềm tra nên đánh giá tác động của sự giảm giá đối với mức độ v à tỷ lệ vốn của ngân hàng, nếu nhận biết được. Trong khi quyết định, cán bộ kiểm tra n ên xem xét đến mức độ mà Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 73 nguồn vốn hay trạng thái ngoại bảng của ngân h àng có thể bù lại sự giảm giá của tài sản. Sự bù đắp đó có thể bao gồm tiền gửi không kỳ hạn m à ban giám đốc ngân hàng có thể chứng minh như là một nguồn vốn ổn định với lãi suất không thay đổi. Hay là ngân hàng có thể sử dụng nghiệp vụ swap để ngân h àng có thể trả lãi suất cố định và nhận lãi suất thả nổi. Loại nghiệp vụ swap n ày cần thiết để chuyển nguồn vốn có lãi suất thả nổi sang nguồn có lãi suất cố định  Những rủi ro khác xảy ro cho ngân h àng có thể làm giảm vốn. Cán bộ kiểm tra nên xem xét đến toàn bộ tiểu sử rủi ro của ngân hàng có liên quan đến vốn. 3.4.2.4 Bước 4. Kiểm tra bất cứ báo cáo nào mà ban điều hành sử dụng để nhận biết, đo lường, theo dõi hay kiểm soát rủi ro lãi suất. Xem xét:  Việc nhập liệu mô hình mô phỏng.  Báo cáo Gap  Báo cáo xác nhận tính hợp lệ của mô h ình  Báo cáo kiểm tra khủng hoảng 3.4.2.5 Bước 5: Thảo luận với ban điều hành:  Phương pháp đo lường rủi ro mà ban điều hành sử dụng để tính và theo dõi rủi ro lãi suất  Ban điều hành có thực thi các thay đổi đáng kể trong chiến l ược rủi ro lãi suất của ngân hàng hay không  Nhân sự và tổ chức của ALCO, phòng Kinh doanh tiền tệ, đầu từ và bộ phận điều chuyển vốn của ngân hàng 3.4.2.6 Bước 6. Dựa trên kết quả từ các bước đầu tiên và các cán bộ kiểm soát thích hợp, quyết định phạm vi của việc kiểm tra n ày. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 74  Danh mục các khoản cho vay:  Nếu ngân hàng có khối lượng đáng kể các khoản cho vay với thời gian đáo hạn không các định, như là nợ thẻ tín dụng, biết chắc chắn thời gian đáo hạn hay ngày định giá lại đối với các khoản cho vay đó v à đánh giá rủi ro tiềm năng xảy ra cho ngân hàng  Nếu ngân hàng có khối lượng đáng kể các khoản cho vay với l ãi suất cố định trung hay dài hạn, đánh giá sự tăng giá hay giảm giá của các khoản vay có thể ảnh hưởng đến vốn chủ sở hữu của ngân h àng như thế nào.  Nếu ngân hàng có khối lượng đáng kể các sản phẩm cho va y cầm cố với lãi suất có thể điều chỉnh và các khoản cho vay khác với trần lãi suất xác định, đánh giá các ảnh hưởng của trần lãi suất đó đến thu nhập trong tương lai của ngân hàng và tại mức độ lãi suất nào thì các trần đó sẽ có ảnh hưởng.  Đánh giá sự gia tăng đáng kể của lãi suất sẽ có ảnh hưởng đến việc thực hiện tín dụng của các danh mục cho vay của ngân h àng như thế nào.  Nếu ngân hàng không kết hợp và áp dụng các hình thức phạt cho việc thanh toán trước nợ vay cho các khoản cho vay trung hay d ài hạn, đánh giá ảnh hưởng của việc áp dụng các h ình thức phạt trong việc chọn lựa các khoản vay.  Danh mục đầu tư  Kiểm tra bảng cân đối tài khoản và danh sách đầu tư để xác định bản chất và kết cấu đáo hạn/định giá lại của danh mục ngân h àng đầu tư.  Nếu ngân hàng có khối lượng đáng kể các khoản đầu tư trung – dài hạn với lãi suất cố định, xác định sự tăng hay giảm giá tiềm năng của các khoản đầu t ư này. Đánh giá việc tăng hay giảm giá này có thể ảnh hưởng đến vốn và thu nhập của ngân hàng như thế nào.  Nếu ngân hàng có khối lượng đáng kể các khoản đầu tư với quyền chọn rõ ràng hay ẩn thì đánh giá tác động của những quyền chọn này đến thu nhập của ngân hàng trong tương lai và ở mức độ lãi suất nào những quyền chọn này có thể thực hiện. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 75  Tài khoản tiền gửi  Đánh giá tiền gửi của ngân hàng có thể tác động trở lại trong các môi tr ường lãi suất khác nhau như thế nào. Xem xét các giả thuyết của ban điều hành đối với các hạn mức sàn hay trần ẩn hay rõ ràng đối với lãi suất tiền gửi và sự nhạy cảm lãi suất của người gửi tiền và các sản phẩm tiền gửi  Xác định tính hợp lý của các giả định ngân h àng về đáo hạn có ảnh hưởng của các khoản tiền gửi và đánh giá ở mức độ tiền gửi nào của ngân hàng có thể bù đắp được rủi ro lãi suất  Phân tích xu hướng trong các tài khoản tiền gửi. Xem xét: tính ổn định của lãi suất công bố, số dư tăng hoặc giảm, sự tập trung khách hàng gửi tiền lớn, tính đa dạng và theo mùa của số dư tiền gửi  Các sản phẩm phái sinh ngoại bảng Kết hợp các bước với cán bộ kiểm tra được phân công để kiểm tra các hoạt động ngoại bảng được áp dụng:  Xác định liệu ban điều hành sử dụng các hợp đồng lãi suất giao dịch phái sinh ngoại bảng để quản lý rủi ro lãi suất. Phân biệt giữa các hoạt động nh ư sau: - Các hoạt động giảm rủi ro sử dụng các sản phẩm phái sinh để giảm biế n động của thu nhập hay để ổn định giá trị kinh tế của t ài sản có, tài sản nợ hay việc kinh doanh riêng biệt. - Các hoạt động có trạng thái sử dụng các sản phẩm phái sinh nh ư đầu tư thay thế hay đặc biệt thay đổi t ình trạng rủi ro lãi suất chung của tổ chức  Đánh giá tác động của các giao dịch phái sinh tr ên tình trạng rủi ro lãi suất của ngân hàng để ban điều hành biết được mục đích của việc sử dụng chúng.  Các nguồn khác của rủi ro lãi suất Nếu ngân hàng có các nguồn rủi ro lãi suất khác, như là dịch vụ cầm cố, thẻ tín dụng, hay các cho vay đảm bảo bằng t ài sản khác, thì xác định tính nhạy cảm của các nguồn khác này đối với sự thay đổi lãi suất và tác động tiềm ẩn đối với thu nhập và vốn chủ sở hữu. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 76 3.4.3 Đánh giá chất lượng của quá trình quản lý rủi ro lãi suất (cao, trung bình, kém)  Các chính sách của ngân hàng Xác định các chính sách của ngân hàng đối với việc kiểm soát bản chất v à số lượng rủi ro lãi suất thì (vừa phải/không vừa phải) với mục đích xác định tính hợp lý của các chính sách li ên quan đến rủi ro lãi suất. Các chính sách bao gồm:  Quy trình quản lý rủi ro để nhận dạng, đo lường, giám sát và kiểm soát rủi ro  Thiết lập khả năng chịu đựng rủi ro, hạn mức rủi ro v à khả năng quản lý rủi ro: có phù hợp với bản chất và sự phức tạp của rủi ro lãi suất ngân hàng không và có được đánh giá lại định kỳ khi có sự thay đổi điều kiện thị tr ường và các hoạt động của ngân hàng không.  Các hoạt động ngoại bảng của ngân h àng Xem xét các hoạt động ngoại bảng của ngân h àng để xác định liệu các hoạt động như thế có nhất quán với chiến lược và chính sách rủi ro lãi suất của Hội đồng quản trị không. Nếu có, xác định liệu việc sử dụng các công cụ phái sinh nh ư thế cho phép ngân hàng đạt được các chiến lược đó một cách hiệu quả.  Xem xét quy trình quản lý Xem xét quy trình quản lý để xác định Ban điều hành và Hội đồng quản trị có/không thực thi quy trình hiệu quả để quản lý rủi ro lãi suất nhằm đánh giá hiệu quả của việc nhận dạng rủi ro l ãi suất của ngân hàng  Đánh giá các chiến lược của ngân hàng đối với việc quản lý rủi ro lãi suất và các công cụ và danh mục được sử dụng để quản lý rủi ro  Xác định liệu các hệ thống thông tin quản lý của ngân hàng (MIS) có cung cấp đủ thông tin quá khứ, xu hướng và khách hàng đầy đủ để giúp nhân viên ngân hàng thiết lập và đánh giá các giả định có liên quan đến hành vi của khách hàng. Xem xét tài liệu nào nếu thông tin có sẳn để phân tích: Các khoản thanh Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 77 toán trước nợ vay có đảm bảo bằng tài sản cầm cố, các khoản tiền gửi rút trước hạn, các biên độ giữa các sản phẩm có lãi suất như là các khoản cho vay dựa trên lãi suất cơ bản và các tài khoản tiền gửi không kỳ hạn và các mức lãi suất thị trường  Xác định liệu hệ thống thông tin quản lý của ngân hàng (MIS) có cung cấp thông tin hợp lý và đúng lúc để đánh giá rủi ro lãi suất trong trạng thái cân đối trong và ngoại bảng  Xác định liệu thông tin có sẳn cho tất cả các danh mục đầu t ư của ngân hàng, các đơn vị kinh doanh và các bộ phận nghiệp vụ khác . Nội dung cần xem xét là số dư nợ hiện tại, lãi suất/coupons và danh mục định giá lại, đáo hạn theo hợp đồng hay ngày định giá lại, hạn mức trần hay sàn lãi suất theo hợp đồng, kế hoạch trả chậm và thanh toán lại, lãi suất ưu đãi ban đầu  Xác định các phương pháp tập hợp dữ liệu của ngân hàng có đầy đủ cho mục đích phân tích bản chất và phạm vi của rủi ro lãi suất của ngân hàng 3.4.4 Đánh giá chất lượng báo cáo đo lường rủi ro lãi suất đang sử dụng  Nếu ngân hàng sử dụng báo cáo Gap , thì xem báo cáo này có:  Bao gồm tất cả tài sản có, tài sản nợ, và các khoản mục ngoại bảng hay không Nếu các khoản mục cụ thể không được bao gồm trong đó th ì xác định lý do tại sao.  Phản ánh các giả định phù hợp để đưa các khoản mục trong bảng cân đối vào các nhóm kỳ hạn đáo hạn hay dãy thời gian khác nhau.  Bao gồm các dãy thời gian đầy đủ để tiện cho việc the o dõi cả rủi ro ngắn và dài hạn.  Cho phép ban điều hành đánh giá thời gian đáo hạn tài sản có và nợ không, có ngày định giá theo hợp đồng một cách ph ù hợp (chẳng hạn, đối với tiền gửi thanh toán, tiền gửi tiết kiệm và thẻ tín dụng)  Cho phép ban điều hành xem xét các biến động theo mùa, xu hướng khối lượng trong quá khứ, và cả đặc điểm hành vi. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 78  Cho phép ban điều hành xem xét các quyền chọn ẩn mà khách hàng có thể thực hiện không. (ngân hàng nên sử dụng báo cáo Gap khác nhau cho mỗi kịch bản lãi suất. Quyền chọn ẩn có thể bao gồm quyền rút tiền, thanh toán tiền vay trước hạn, và các hạn mức trần và sàn của các công cụ lãi suất thả nổi)  Nếu ngân hàng sử dụng mô hình mô phỏng thì xác định:  Liệu mô hình do các nhà cung cấp chương trình bên ngoài hay được thực hiện bởi ngân hàng  Vai trò của mô hình mô phỏng trong họat động điều hành rủi ro lãi suất. Xác định liệu mô hình là chỉ số cơ bản của rủi ro lãi suất hiện tại hay nó cũng được sử dụng để kiểm tra tác động của chiến l ược tương hay thay thế.  Liệu ban điều hành có đánh giá kết quả của mô phỏng so với kết quả thực tế để thấy rõ bất kỳ các nhược điểm trong mô hình.  Kiểm tra khả năng của mô h ình để xác định liệu mô h ình có: Nhận biết và lượng hóa được rủi ro đối với thu nhập ròng hay giá trị kinh tế  Cho phép ngân hàng đo lường rủi ro lãi suất từ các nguồn khác nhau và các khoảng thời gian khác nhau  Cho phép ngân hàng thực hiện các việc kiểm tra độ nhạy của các giả định quan trọng bao gồm: Mối liên hệ của đường cong lợi tức, biên độ, và việc định giá lại, việc thanh toán trước các khoản tiền vay và đầu tư và biến động của tiền gửi không kỳ hạn 3.4.5 Đánh giá chất lượng giám sát rủi ro lãi suất:  Xác định loại hạn mức nào được sử dụng để kiểm soát rủi ro l ãi suất và xác định rõ hiệu quả của các hạn mức này. Các hạn mức này có xác định dãy lãi suất có khả năng thay đổi và tác động tiềm năng của sự thay đổi l ãi suất lên thu nhập và giá trị kinh tế của vốn chủ sở hữu  Xác định liệu ngân hàng có thiết lập mức độ thu nhập mà ngân hàng sẳn sàng chịu rủi ro khi lãi suất biến động ngược chiều. Nếu ban điều hành sử dụng các tỷ lệ Gap để hạn chế rủi ro lãi suất, xác liệu các hạn mức này có chuyển thành hạn mức thu nhập chịu rủi ro không. Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 79  Xác định liệu ban điều hành có thiết lập hạn mức đối với rủi ro d ài hạn hay định giá lại (Gap). 3.4.6 Đánh giá các cán bộ trong Ban điều hành và Hội đồng quản trị  Đánh giá trình độ và năng lực, kinh nghiệm của các cán bộ trong Ban điều hành, Hội đồng quản trị (Có/không có) đáp ứng các kỹ năng cần thiết và kiến thức để quản lý rủi ro lãi suất một cách hiệu quả không.  Đồng thời đánh giá trình độ và năng lực, kinh nghiệm của các cán bộ phụ trách công tác quản lý rủi ro lãi suất 3.4.7 Đánh giá mức độ rủi ro lãi suất qua các tiêu chí kiểm toán: Qua quá trình kiểm tra, kiểm soát hoạt động quản lý rủi ro l ãi suất của ngân hàng, báo cáo đánh giá rủi ro lãi suất có thể tóm tắt theo các cấp độ sau đây: Rủi ro lãi suất Thấp Rủi ro lãi suất Trung bình Rủi ro lãi suất Cao Cán bộ phụ trách hiểu tường tận tất cả các khía cạnh liên quan đến rủi ro lãi suất Ban điều hành dự đoán và phản ứng đối với sự thay đổi tình hình thị trường tốt. Kiến thức về rủi ro lãi suất được hiểu thấu đáo ở các cấp độ thích hợp trong ngân hàng. Trách nhiệm giám sát hạn mức rủi ro và đo lường rủi ro độc lập với những người ra quyết định thực Có hiểu một cách hợp lý các khía cạnh chính liên quan đến rủi ro lãi suất Phản ứng đối với sự thay đổi tình hình thị trường một cách hợp lý. Kiến thức về rủi ro lãi suất có ở các cấp độ thích hợp trong ngân hàng. Trách nhiệm giám sát hạn mức rủi ro và đo lường rủi ro độc lập với những người ra quyết định thực Không hiểu, hay bỏ qua luôn các khía cạnh chính liên quan đến rủi ro lãi suất Không thể dự đoán hay có phản ứng thích hợp và kịp thời với sự thay đổi t ình hình thị trường. Kiến thức rủi ro lãi suất có thể tập trung vào một số ít cá nhân. Trách nhiệm giám sát hạn mức rủi ro và đo lường rủi ro không độc lập với những người ra quyết định Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 80 hiện các giao dịch có rủi ro. Số dư phản ánh ít rủi ro định giá lại và rủi ro cơ bản, rủi ro đường cong lợi nhuận là thấp nhất Trạng thái quyền chọn dễ dàng được nhận biết và quản lý tốt Trạng thái không cân bằng trong ngắn hạn Sự không cân bằng không có khả năng gây ra biến động đối với thu nhập hay vốn do biến động của lãi suất. Quy trình quản lý rủi ro lãi suất hiệu quả và năng động. Công cụ đo lường rủi ro và phương pháp hỗ trợ quyết định bằng các cung cấp những thông tin kịp thời theo những kịch bản mô phỏng đa dạng và hợp lý. Hệ thống thông tin kịp hiện các giao dịch có rủi ro. Số dư phản ánh rủi ro định giá lại, rủi ro cơ bản, rủi ro đường cong lợi nhuận, rủi ro quyền chọn được duy trì ở mức độ có thể quản lý. Trạng thái không cân bằng có thể trong dài hạn nhưng được phòng ngừa hiệu quả. Có biến động trong thu nhập và vốn do lãi suất biến động không được dự đoán trước. Quy trình quản lý rủi ro lãi suất hợp lý. Công cụ đo lường rủi ro và phương pháp hỗ trợ có nhược điểm nhỏ nhưng có cho thấy được quy mô và sự phức tạp của rủi ro trong và ngoài bảng cân đối của ngân hàng. Hệ thống thông tin hầu thực hiện các giao dịch có rủi ro. Số dư phản ánh rủi ro định giá lại, rủi ro cơ bản, rủi ro đường cong lợi nhuận, rủi ro quyền chọn được duy trì ở mức độ nghiêm trọng. Trạng thái không cân bằng trong dài hạn và tốn kém để phòng ngừa. Khả năng biến động trong thu nhập và vốn do lãi suất biến động không được dự đoán trước cao. Quy trình quản lý rủi ro lãi suất không đầy đủ. Quy trình quá đơn giản, không cho thấy rõ quy mô và độ phức tạp của rủi ro trong và ngoài bảng cân đối của ngân hàng. Hệ thống thông tin có Chương 3: Xây dựng quy trình quản lý rủi ro lãi suất 81 thời, chính xác, hoàn chỉnh và đáng tin cậy. Cơ cấu hạn mức cung cấp các thước đo rõ ràng cho rủi ro đối với thu nhập và giá trị kinh tế của vốn theo nhiều kịch bản lãi suất đa dạng hợp lý và rõ ràng. như kịp thời, chính xác, hoàn chỉnh và đáng tin cậy. Cơ cấu hạn mức phù hợp để kiểm soát rủi ro đối với thu nhập và giá trị kinh tế của vốn theo nhiều kịch bản lãi suất hợp lý và rõ ràng. nhiều nhược điểm nghiêm trọng. Cơ cấu hạn mức không hợp lý hay không phản ánh sự hiểu biết rủi ro đối với thu nhập và giá trị kinh tế của vốn . Kết luận Việc kiểm soát hiệu quả rủi ro l ãi suất đòi hỏi có một quy trình quản lý rủi ro toàn diện đảm bảo phát hiện kịp thời, đo l ường, giám sát và kiểm soát rủi ro. Cách thức thực hiện quy tr ình này có thể đa dạng, phụ thuộc vào quy mô và sự phức tạp của ngân hàng. Trong nhiều trường hợp, ngân hàng có thể chọn việc thiết lập và truyền tải các nguyên tắc và cách thực hiện quản lý rủi ro bằng văn bản. để có hướng dẫn kiểm soát rủi ro chính thức. Cho dù ngân hàng sử dụng cơ chế như thế nào thì thủ tục hay quy trình quản lý rủi ro lãi suất của ngân hàng nên được thiết lập như sau:  Trách nhiệm và thẩm quyền nhận biết rủi ro lãi suất tiềm ẩn đang phát sinh từ những sản phẩm hay hoạt động mới hay hiện tại; thiết lập v à duy trì hệ thống đo lường rủi ro lãi suất; lập và thực hiện chiến lược; và những loại trừ chính sách cho phép.  Một hệ thống đo lường rủi ro lãi suất. Hệ thống đo lường rủi ro của ngân hàng nên giúp nhận biết và lượng hóa những nguồn chính dẫn đến rủi ro l ãi suất của ngân hàng một cách kịp thời.  Một hệ thống giám sát và báo cáo tình hình rủi ro. Nhà quản lý cấp cao và hội đồng quản trị hay ủy ban quản lý n ên nhận các báo cáo về t ình hình rủi ro lãi suất của ngân hàng ít nhất là hàng quý nhưng thường xuyên hơn nến tính chất và mức độ rủi ro của ngân hàng đòi hỏi cần có báo cáo. Những báo cáo n ày nên cho phép nhà quản lý cấp cao và hội đồng quản trị đánh giá khoản rủi ro lãi suất đang chịu, tuân thủ theo hạn mức đ ã được thiết lập và chiến lược quản lý có phù hợp với khả năng chịu đựng rủi ro mà hội đồng quản trị đã đặt ra hay không.  Hạn mức rủi ro và kiểm soát theo tính chất và khoản rủi ro lãi suất có thể gặp phải. Khi quyết định hạn mức rủi ro, nh à quản lý cấp cao nên xem xét bản chất chiến lược và hoạt động của ngân hàng, quá trình thực hiện trước đây, mức độ thu nhập và vốn sẳn có để bù đắp những khoản tổn thất và khả năng chịu đựng rủi ro do Hội đồng quản trị (HĐQT) đặt ra. 83 Lãi suất là yếu tố do thụ trường quyết định, mặt khác tác động rất lớn đến kết quả kinh doanh của ngân hàng. Chính vì vậy, việc quản lý rủi ro lãi suất không được chú trọng là nguyên nhân dẫn đến thu nhập lãi ròng của ngân hàng sụt giảm. Ngân hàng có thể tự thiết kế và thực hiện các mô hình đo lường rủi ro hay mua các mô hình này từ một nhà cung cấp bên ngoài. Thực hiện một mô hình tự xây dựng (nếu ngân hàng có khả năng) thì thường được chọn lựa hơn vì mô hình có thể được thiết kế thích hợp với t ình hình hoạt động đặc trưng riêng của ngân hàng. Để thực hiện một mô h ình riêng, ngân hàng phải thiết kế mô hình và cần sự hô trợ lập trình từ Khối Công nghệ thông tin . 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO  Tiếng việt: 1. Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân h àng – PTS. Nguyễn Văn Tiến chủ biên – Học viện ngân hàng 2. -te/200804/loi-nhuan-cua-cac-ngan- hang-nho-giam-manh.70408.html 3. -luc-loi-nhuan-ngan-hang- 2008.htm  Tiếng Anh 1. Basel II 2. Interest rate risk - Comptroller of the Currency Administrator of National Banks 1997-1998 3. Interest-rate risk in the Indian banking system (Ila Patnaik ICRIER, New Delhi and NCAER, New Delhi - Ajay Shah Ministry of Finance, New Delhi and IGIDR, Bombay ajayshah@mayin.org February 7, 2003 4. Asset and liability management - J.Dermine & Y.F.Bissada VietNam special report - Vietnamese bank a home-made liquidity squeeze August