Lý thuyết chung về thị trường mở và thực trạng hoạt động thị trường mở ở Việt Nam hiện nay

PhÇn 1: lý thuyÕt chung vÒ thÞ tr­êng më 1. Kh¸i niÖm chung vÒ nghiÖp vô thÞ tr­êng më Sau cuéc suy tho¸I kinh tÕ n¨m 1920-1921, côc dù tr÷ liªn bang MÜ-NHTW (viÕt t¾t lµ FED) thiÕu vèn nghiªm träng, nguån thu nhËp tr­íc ®ã cña FED chñ yÕu thu tõ nghiÖp vô chiÕt khÊu, nh­ng do hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ®· lµm l­îng tiÒn vay chiÕt khÊu gi¶m sót, dÉn tíi gi¶m nguån thu. FED bÝ tiÒn ®µnh bu«n b¸n chøng kho¸n kiÕm l·i ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng cña m×nh. Trong khi thùc hiÖn mua chøng kho¸n, bçng nhiªn c¸c nhµ ®iÒu hµnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t hiÖn thÊy dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng t¨ng lªn cßn c¸c kho¶n cho vay vµ tiÒn göi t¨ng lªn gÊp béi. KÕt qu¶ nµy ®­îc FED rót ra mét bµi häc bæ Ých tõ thùc tÕ v« t×nh lµ viÖc mua b¸n chøng kho¸n sinh l·i cã thÓ lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ nh¹y bÐn nhÊt. ThuËt ng÷ “thÞ tr­êng më” lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë Mü vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX khi nghiÖp vô nµy b¾t ®Çu ®­îc thi hµnh. C¸c nghiÖp vô cña ng©n hµng trung ­¬ng Mü vÒ thÞ tr­êng më so víi c¸c c«ng cô kh¸c cã ph¹m vi réng nhÊt v× n­íc nµy cã thÞ tr­êng giÊy tê cã gi¸ lín nhÊt . ë Anh nghiÖp vô TTM ®ãng vai trß quan träng tõ nh÷ng n¨m 30. Ng©n hµng Raykh §øc b¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ n¨m 1933. NghiÖp vô thÞ tr­êng më (NVTTM) lµ g× ? MÆc dï kh¸i niÖm TTM ®· ®­îc chóng ta tiÕp cËn tõ thêi kú ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng cho ®Õn nay, song ®Ó tr¶ l­ßi c©u hái nµy vÉn kh«ng Ýt ng­êi m¬ hå. §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn h·y tiÕp cËn víi mét sè quan ®iÓm vÓ NVTTM nh­ sau: Theo quan ®iÓm cña n­íc Anh: “NVTTM lµ viÖc NHTW mua b¸n tr¸i phiÕu dµi h¹n cña ChÝnh phñ trªn thÞ tr­êng tr¸i phiÕu cã b¶o ®¶m ®Ó lµm t¨ng hoÆc gi¶m møc cho vay cña ng©n hµng. Khi mua trªn thÞ tr­êng më, NHTW sÏ thanh to¸n cho c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®· b¸n tr¸i phiÕu cho nã. NVTTM vÒ chøng kho¸n ng¾n h¹n còng ®­îc thùc hiÖn trªn thÞ tr­êng tÝn phiÕu. N¬i mµ NHTW b¸n vµ mua tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ kú phiÕu th­¬ng m¹i ®Ó t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt vµ duy tr× sù æn ®Þnh cña thÞ tr­êng”. Theo quan ®iÓm cña Mü: “ NVTTM lµ viÖc mua vµ b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn bëi FED “ Theo tµi liÖu ë tr­êng ®¹i häc VICTORIA NEWREALAND: “ Mét NVTTM x¶y ra khi NHTW thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ b»ng viÖc mua hoÆc b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng më” Theo c¸c quan ®iÓm trªn th× TTM lµ thÞ tr­êng giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Tuú vµo mçi n­íc mµ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc giao dÞch lµ kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh vµ thêi h¹n ®ång thêi viÖc quyÕt ®Þnh chñ thÓ tham gia réng h¬n gåm c¸c tæ chøc tÝn dông, tæ chøc phi tÝn dông, doanh nghiÖp vµ c¶ c¸ nh©n… Cßn ë c¸c n­íc NVTTM cßn ch­a ph¸t triÓn th× míi chØ cã c¸c NVTTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c tham gia ( vÝ dô ë ViÖt Nam). Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña mçi n­íc mµ chÝnh phñ sÏ quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ hµng ho¸, chñ thÓ tham gia, quy chÕ ho¹t ®éng cña TTM. ChÝnh sù kh¸c nhau nµy sÏ quyÕt ®Þnh kh¸i niÖm NVTTM ë mçi n­íc. VÝ dô: §èi víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ViÖt Nam §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi trong ®iÒu hµnh CSTT, TTM ë ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng tõ ngµy 12/07/2000, ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn quan träng trong ®iÒu hµnh CSTT cña NHTW theo ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ xu thÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. Do vËy ®©y lµ c«ng cô rÊt míi c¶ vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung ho¹t ®éng. Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam , NVTTM ®­îc hiÓu nh­ sau: “NVTTM lµ nghiÖp vô NHTW thùc hiÖn mua vµ b¸n ra c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n nh»m thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ trªn c¬ së ®ã t¸c ®éng ®Õn l­îng tiÒn cung øng vµ l·i suÊt ng¾n h¹n” ( “NghiÖp vô Ng©n hµng Trung ­ng - §¹i häc KTQD” ) Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/200/Q§ -NHNN14 ngµy 9/3/2000 cña Thèng §èc ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam vÒ ban hµnh quy chÕ NVTTM, cã quy ®Þnh giÊy tê cã gi¸ ®­îc giao dÞch gåm: + TÝn phiÕu kho B¹c + TÝn phiÕu NHTW + C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c do Thèng §èc NHNN quy ®Þnh cô thÓ trong tõng thêi kú Quy ®Þnh trªn cho thÊy trong tõng thêi kú cô thÓ, c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®­îc sö dông trong NVTTM ë n­íc ta cã thÓ t¨ng thªm ngoµi tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu ng©n hµng nh­ng vÉn lµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n. Tãm l¹i th× “ NVTTM lµ nghiÖp vô ®­îc thùc hiÖn bëi NHTW mµ néi dung cô thÓ cña nã lµ mua vµo vµ b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n – c¸c lo¹i chøng kho¸n nµy kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ thêi h¹n trªn TTM, th«ng qua ®ã NHTW t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn l­îng tiÒn cung øng vµ gi¸n tiÕp tíi l·i suÊt thÞ tr­êng” Do tÝnh chÊt thêi h¹n cña c«ng cô sö dông trong NVTTM nªn NVTTM kh«ng chØ ®­îc thùc hiÖn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ( thÞ tr­êng cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh ng¾n h¹n) mµ cßn ®­îc thùc hiÖn trªn c¶ thÞ tr­êng vèn (thÞ tr­êng cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh dµi h¹n) hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®­îc thùc hiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh. Trong kh¸i niÖm nµy còng kh«ng cã thêi h¹n vÒ chñ thÓ tham gia TTM lµ c¸ nh©n hay tæ chøc. V× bÊt kú ®èi t­îng mµ NHTW mua hoÆc b¸n lµ ai th× NHTW vÉn thùc hiÖn ®­îc chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (CSTT) t¸c ®éng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ lµm t¨ng gi¶m l­îng tiÒn cung øng trong nÒn kinh tÕ , mµ cô thÓ ho¹t ®éng cña nã ®­îc h×nh tr×nh bµy ë phÇn tiÕp theo. 2. Hµng ho¸ vµ chñ thÓ tham gia NVTTM 2.1.Hµng ho¸ 2.1.1.Ph¹m vi hµng ho¸ ®­îc giao dÞch trªn TTM VÒ nguyªn t¾c, mäi tµi s¶n cã thÓ mua b¸n trªn TTM v× chóng ®Òu lµ tµi s¶n thÕ chÊp. Tuy nhiªn, kh¸c víi t¸i cÊp vèn th«ng qua h×nh thøc cho vay cã ®¶m b¶o ë chç tµi s¶n thÕ chÊp trªn NVTTM ph¶i lµ tµi s¶n cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao (tøc kh¶ n¨ng chuyÓn sang tiÒn mÆt cña tµi s¶n) ®¶m b¶o qu¶n lý dÔ dµng ®ång thêi ®¸p øng yªu cÇu ®iÒu hµnh nghiÖp vô nµy nhanh nh¹y, chÝnh x¸c vµ ®¹t ®­îc ý mong muèn. Tµi s¶n héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh­ vËy chØ cã thÓ lµ c«ng cô tµi chÝnh thuËt ng÷ gäi lµ giÊy tê cã gi¸ ®­îc sö dông trªn NVTTM mçi n­íc cã thêi h¹n lµ kh¸c nhau. 2.1.2. Mét sè hµng ho¸ ®­îc giao dÞch trªn TTM ë ViÖt Nam Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®­îc giao dÞch th«ng qua TTM gåm: TÝn phiÕu kho b¹c TÝn phiÕu ng©n hµng Nhµ n­íc C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n do Thèng ®èc NHNN quy ®Þnh cô thÓ trong tõng thêi k×. Nh­ vËy hiÖn nay chØ cã giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n míi ®­îc sö dông ®Ó giao dÞch trªn TTM . Thùc tÕ ®ã ë ViÖt Nam vµ mét sè n­íc kh¸c lµ do thÞ tr­êng tµi chÝnh ch­a ph¸t triÓn nªn NVTTM ch­a cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c giÊy tê cã gi¸ dµi h¹n lµm c«ng cô cña m×nh. VÒ l©u dµi, khi ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho phÐp ph¹m vi giÊy tê cã gi¸ sÏ ®­îc më réng kh«ng chØ gåm c¸c lo¹i ng¾n h¹n mµ c¸c lo¹i trung vµ dµi h¹n cã thÓ xem xÐt lµm c«ng cô giao dÞch, víi ®iÒu kiÖn c«ng cô ®ã cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao. V× sao nãi giÊy tê cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®­îc sö dông trªn TTM khi ®iÒu kiÖn cho phÐp ? Ta biÕt r»ng hµnh vi mua vµo vµ b¸n ra giÊy tê cã gi¸ lµ ho¹t ®éng th­êng xuyªn trªn TTM. Lóc nµy mua vµo th× lóc kh¸c b¸n ra, thËm chÝ NHTW cã thÓ thùc hiÖn hµnh vi mua l¹i ngay lËp tøc sau khi hµnh vi b¸n ®­îc thùc hiÖn nÕu ph¸t hiÖn ra m×nh ®· mua qu¸ nhiÒu vµ v× vËy ®· ®­a tiÒn vµo l­u th«ng qu¸ møc cÇn thiÕt. Vµ ng­îc l¹i thay hµnh vi b¸n b»ng hµnh vi mua khi c¶m thÊy sù “ ngét ng¹t, nghÏn t¾c” cña ho¹t ®éng kinh tÕ v× kh«ng ®ñ cÇn thiÕt trong l­u th«ng mµ nguyªn nh©n do NHTW b¸n ra mét sè l­îng giÊy tê cã gi¸ qu¸ lín. ChÝnh v× hµnh vi mua b¸n trao ®æi th­êng xuyªn c¸c giÊy tê cã gi¸ t¹o ra kh¶ n¨ng kÕt nèi nhiÒu nguån vèn ng¾n h¹n thµnh vèn trung vµ dµi h¹n ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña chñ thÓ kinh tÕ trªn thÞ tr­êng vèn. Mét nÒn kinh tÕ cã thÞ tr­êng chøng kho¸n, cã thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× tÝnh chÊt dµi µ h¹n cña nguån vèn chØ tån t¹i ë phÝa ng­êi ph¸t hµnh mµ b¶n chÊt nguån vèn dµi h¹n nµy lµ mét chuçi c¸c nguån ng¾n h¹n t¹o thµnh. Chóng ta kh«ng e ng¹i khi mua chøng kho¸n trung vµ dµi h¹n th× vèn sÏ bÞ ®äng l¹i mét chç. Thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ sÏ kh«ng m©u thuÉn víi yªu cÇu nhanh nh¹y cña CSTT v× ®· cã ph­¬ng thøc giao dÞch theo hîp ®ång mua l¹i trªn TTM xö lý mét c¸ch thÝch hîp. Nh­ vËy cã thÓ nãi ph¹m vi hµng ho¸ trªn TTM lµ kh«ng bÞ giíi h¹n. ë ViÖt Nam vµ c¸c n­íc kh¸c còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung. Khi thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× giÊy tê cã gi¸ cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®­îc sö dông lµm c«ng cô cña NVTTM ë ViÖt Nam. 2.2. Chñ thÓ tham gia NVTTM 2.2.1. Ph¹m vi thµnh viªn tham gia NVTTM Chñ thÓ tham gia NVTTM rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy vËy, còng tuú thuéc vµo quy ®Þnh riªng cña mçi n­íc mµ c¸c thµnh viªn tham gia vµo NVTTM lµ kh¸c nhau. Th«ng th­êng chñ thÓ tham gia bao gåm : NHTW, c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc phi tÝn dung, doanh nghiÖp, hé gia ®×nh, c¸ nh©n… nh­ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ®Òu cã thÓ tham gia mµ ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Cã 3 ®iÒu kiÖn ®Ó xem xÐt ph¹m vi thµnh viªn, ®ã lµ: Thø nhÊt : NHTW muèn can thiÖp trùc tiÕp vµo l­îng tiÒn cung øng bao gåm c¶ tiÒn mÆt vµ tתn göi , vÒ mÆt lý thuyÕt thµnh viªn tham gia mua b¸n trong tr­êng hîp nµy ®­îc më réng kh«ng nh÷ng chØ gåm c¸c tæ chøc tÝn dông mµ cßn c¶ c¸c tæ chøc kh¸c, thËm chÝ cã thÓ c¶ c¸c c¸ nh©n miÔn lµ hä cã tiÒn mÆt vµ tiÒn göi. Thø hai : nÕu c¬ së ph¸p lý cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng theo h­íng ®a n¨ng nh­ hÖ thèng tæ chøc tÝn dông cña ViÖt Nam hiÖn nay th× ph¹m vi thµnh viªn tham gia më réng ®Õn tæ chøc tÝn dông lµ ®ñ . Thø ba: kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i cña hÖ thèng thanh to¸n. nÕu c¸ nh©n kh«ng cã sÐc hoÆc tiÒn trªn tµi kho¶n göi t¹i NHTW th× kh«ng thÓ tham gia mua b¸n ®­îc trªn thÞ tr­êng më, nÕu tæ chøc tÝn dông(TCTD) kh«ng cã m¹ng kÕt nèi víi NHTW trong ®iÒu kiÖn giao dÞch trªn m¹ng th× còng kh«ng thÓ trë thµnh thµnh viªn. 2.2.2. §iÒu kiÖn tham gia thÞ tr­êng më ë ViÖt Nam Chñ thÓ tham gia nghiÖp vô TTM ë ViÖt Nam, ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: + NHTW tham gia víi t­ c¸ch võa lµ ng­êi tæ chøc võa lµ ng­êi ®iÒu hµnh thÞ tr­êng, võa lµ ng­êi trùc tiÕp mua b¸n trªn thÞ tr­êng . + C¸c thµnh viªn kh¸c lµ c¸c TCTD ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo luËt c¸c TCTD bao gåm : TCTD Nhµ n­íc, TCTD cæ phÇn, TCTD hîp t¸c, TCTD phi ng©n hµng, TCTD n­íc ngoµi ®­îc phÐp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Theo ®iÒu 5, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 ngµy 9/3/2000 th× thµnh viªn tham gia TTM ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: Cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHTW Cã nèi m¹ng m¸y tÝnh víi NHTW Cã t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n ChÊp hµnh quy ®Þnh NVTTM Cã ®¨ng kÝ tham gia NVTTM C¸c tæ chøc tÝn dông khi ®­îcNHTW c«ng nhËn lµ thµnh viªn tham gia NVTTM sÏ ®­îc cÊp m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn qua m¸y tÝnh, m¸y Fax vµ m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn tæ chøc tÝn dông còng nh­ ng­êi tham gia giao dÞch thùc hiÖn chÕ ®é b¶o mËt víi c¸c giao dÞch 3. Néi dung ho¹t ®éng thÞ tr­êng më §Ó hiÓu ®­îc néi dung ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ta sÏ t×m hiÓu nã trªn c¸c khÝa c¹nh: ph­¬ng thøc mua b¸n giÊy tê cã gi¸ vµ ph­¬ng thøc ®Êu thÇu . 3.1.Ph­¬ng thøc mua b¸n trªn thÞ tr­êng më Tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i khèi l­îng thÞ tr­êng, NHTW tiÕp cËn NVTTM b»ng mét trong hai h­íng : Dù b¸o thÊy cung tiÒn tÖ cÇn ®­îc tiÕp tôc ®iÒu chØnh th× NHTW ngay lËp tøc mua vµo hoÆc b¸n ra chøng kho¸n theo h×nh thøc mua ®øt b¸n ®o¹n(mua b¸n h¼n). NÕu dÊu hiÖu yªu cÇu chØ cÇn t¹m thêi thay ®æi dù tr÷ tiÒn tÖ hoÆc dù tr÷ trong thêi gian tíi lµ thiÕu æn ®Þnh th× NHTW thùc hiÖn c¸c giao dÞch t¸c ®éng lªn cung tiÒn tÖ b»ng c¸c hîp ®ång mua l¹i ®èi víi tr­êng hîp muèn t¨ng dù tr÷ t¹m thêi hoÆc b»ng c¸c giao dÞch mua b¸n ®¶o ng­îc khi muèn gi¶m dù tr÷ tam thêi. Nh­ vËy cã hai h×nh thøc giao dÞch chñ yÕu lµ h×nh thøc mua b¸n h¼n vµ h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n. *. Mua - b¸n h¼n : lµ viÖc mua b¸n vµ chuyÓn giao quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ tõ bªn b¸n cho bªn mua vµ kh«ng kÌm theo tho¶ thuËn mua, b¸n l¹i. Víi ph­¬ng thøc nµy, chØ ®­îc thùc hiÖn víi c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ thêi h¹n cßn l¹i (tøc thêi gian thanh to¸n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n tÝnh tõ ngµy giÊy tê cã gi¸ ®­îc mua, b¸n th«ng qua nghiÖp vô TTM ®Õn h¹n thanh to¸n ) tèi ®a theo quy ®Þnh trong tõng thêi kú(ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ 90 ngµy). *. Mua b¸n cã kú h¹n(giao dÞch cã thêi h¹n): lµ viÖc bªn b¸n b¸n vµ chuyÓn giao giÊy tê cã gi¸ cho bªn mua ®ång thêi cam kÕt mua l¹i vµ nhËn l¹i quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®ã sau thêi gian nhÊt ®Þnh. Theo c¸ch chia nµy, th× h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n bao gåm hai h×nh thøc lµ hîp ®ång mua l¹i vµ b¸n – mua ®¶o ng­îc mµ c¸c n­íc th­êng hay sö dông. Trong ®ã, hîp ®ång mua l¹i ®­îc sö dông trong tr­êng hîp NHTW muèn t¨ng dù tr÷ t¹m thêi cßn h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ng­îc sö dông trong tr­êng hîp NHTW muèn gi¶m dù tr÷ t¹m thêi. + Hîp ®ång mua l¹i : khi cÇn bæ sung t¨ng dù tr÷ t¹m thêi NHTW tham gia trùc tiÕp vµo viÖc ký hîp ®ång mua l¹i chøng kho¸n cña nhµ m«i giíi, tøc lµ NHTW mua chøng kho¸n cña nhµ m«i giíi; cßn nhµ m«i giíi ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n ®ã vµo mét ngµy nhÊt ®Þnh víi mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh. V× dù tr÷ bæ sung nµy sÏ dõng l¹i mét c¸ch tù ®éng khi hîp ®ång mua l¹i ®Õn h¹n nªn nghiÖp vô nµy chØ lµ c¸ch b¬m thªm dù tr÷ vµo hÖ thèng tiÒn göi t¹m thêi mµ th«i. Thêi gian thùc hiÖn hîp ®ång mua l¹i th­êng lµ 7 ngµy. + B¸n- mua ®¶o ng­îc: khi cÇn gi¶m khèi l­îng tiÒn tÖ NHTW thùc hiÖn giao dÞch theo h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ng­îc víi c¸c nhµ m«i giíi, b»ng mét hîp ®ång b¸n ngay chøng kho¸n cho nhµ m«i giíi vµ mét hîp ®ång ®¶o ng­îc ®Ó mua l¹i tiÕp theo c¸c chøng kho¸n tõ nhµ m«i giíi ®ã. Thêi h¹n thùc hiÖn hîp ®ång th­êng lµ 7 ngµy. 3.2.Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu trªn thÞ tr­êng më C¸c h×nh thøc mua b¸n trªn thÞ tr­êng më lµ mua b¸n h¼n vµ mua b¸n cã thêi h¹n ®Òu ®­îc thùc hiÖn trªn phßng giao dÞch th«ng qua ph­¬ng thøc ®Êu thÇu. Cã hai ph­¬ng thøc mµ NHTW ¸p dông ®Ó ®Êu thÇu lµ ®Êu thÇu l·i suÊt vµ ®Êu thÇu khèi l­îng . Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu khèi l­îng Lµ viÖc x¸c ®Þnh khèi l­îng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia nghiÖp vô TTM trªn c¬ së khèi l­îng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông, khèi l­îng giÊy tê cã gi¸ mua hoÆc b¸n vµ l·i suÊt do NHTW th«ng b¸o cô thÓ nh­ sau : NHTW th«ng b¸o cho c¸c TCTD møc l·i suÊt vµ khèi l­îng c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n (NHTW cã thÓ kh«ng th«ng b¸o khèi l­îng cÇn mua hoÆc cÇn b¸n). C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn tham gia dù thÇu khèi l­îng c¸c lo¹i giÊy tê cÇn mua hoÆc cÇn b¸n theo møc l·i suÊt do NHTW c«ng bè Sau khi më thÇu, NHTW x¸c ®Þnh khèi l­îng tróng thÇu cña c¸c ®¬n vÞ tham gia dù thÇu theo nguyªn t¾c sau : + NÕu tæng khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD b»ng hoÆc thÊp h¬n khèi l­îng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi l­îng tróng thÇu cña ®¬n vÞ chÝnh lµ khåi l­îng dù thÇu. + NÕu tæng khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi l­îng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi l­îng tróng thÇu cña c¸c TCTD sÏ ®­îc ph©n bæ theo tû lÖ thuËn víi khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD. 3.2.2.Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt Lµ viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt tróng thÇu cña c¸c TCTD tham gia NVTTM trªn c¬ së khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD, khèi l­îng giÊy tê cã gi¸ mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n. NHTW cã thÓ c«ng bè hoÆc kh«ng c«ng bè khèi l­îng giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n. C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn dù thÇu theo møc l·i suÊt vµ khèi l­îng giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n øng víi møc l·i suÊt ®ã. L·i suÊt dù thÇu ®­îc tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m vµ ®­îc lµm trßn ®Õn hai con sè sau dÊu phÈy. L·i suÊt sÏ ®­îc s¾p xÕp theo thø tù l·i suÊt dù thÇu gi¶m dÇn, nÕu NHTW lµ ng­êi mua vµ ng­îc l¹i l·i suÊt sÏ ®­îc s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn nÕu NHTW lµ ng­êi b¸n. - L·i suÊt tróng thÇu lµ l·i suÊt dù thÇu cao nhÊt (tr­êng hîp NHTW b¸n) vµ l·i suÊt dù thÇu thÊp nhÊt (tr­êng hîp NHTW mua) mµ t¹i ®ã ®¹t ®­îc khèi l­îng giÊy tê cã gi¸ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n. Cã hai ph­¬ng thøc xÐt thÇu theo l·i suÊt lµ xÐt thÇu theo l·i suÊt thèng nhÊt hoÆc theo l·i suÊt riªng lÎ: + L·i suÊt thèng nhÊt : lµ toµn bé khèi l­îng tróng thÇu ®­îc tÝnh theo mét møc l·i suÊt tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn ph¶i thanh to¸n. + L·i suÊt riªng lÎ : khèi l­îng tróng thÇu ®­îc tÝnh t­¬ng øng víi tõng møc l·i suÊt dù thÇu ®­îc c«ng bè tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn thanh to¸n. Khèi l­îng tróng thÇu ®­îc tÝnh theo nguyªn t¾c : + NÕu tæng khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD nhá h¬n hoÆc b»ng khèi l­îng mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý l­îng dù thÇu chÝnh lµ khèi l­îng tróng thÇu. + NÕu tæng khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi l­îng mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý l­îng tróng thÇu cña c¸c TCTD ®­îc tÝnh tû lÖ thuËn víi khèi l­îng dù thÇu cña c¸c TCTD ®ã. 4. C¬ chÕ t¸c ®éng tíi l­îng tiÒn cung øng cña NVTTM 4.1. Kh¸i niÖm c¬ sè tiÒn tÖ vµ l­îng tiÒn cung øng NghiÖp vô TTM ®­îc coi lµ c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quan träng nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt v× nghiÖp vô nµy lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan träng nhÊt ®èi víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµ nguån chÝnh g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng trong l­îng tiÒn cung øng. ViÖc NHTW mua trªn TTM lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ vµ do ®ã lµm t¨ng l­îng tiÒn cung øng, cßn viÖc b¸n trªn TTM th× thu hÑp c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµm gi¶m l­îng tiÒn cung øng. VËy ®Ó hiÓu râ c¬ chÕ t¸c ®éng tíi l­îng tiÒn cung øng cña NVTTM chóng ta cÇn l¾m ch¾c c¸c kh¸i niÖm vÒ c¬ sè tiÒn tÖ vµ l­îng tiÒn cung øng : - C¬ sè tiÒn tÖ ( hay l­îng tiÒn c¬ b¶n (MB-Money Base) bao gåm l­îng tiÒn trong l­u th«ng (C) céng víi l­îng tiÒn dù tr÷ trong hÖ thèng c¸c ng©n hµng (R ) (bao gåm c¶ tiÒn dù tr÷ b¾t buéc mµ c¸c NHTM göi t¹i NHTW (RR) vµ dù tr÷ v­ît qu¸ n»m trong kÐt cña c¸c NHTM(ER) MB= C +R (1) R = RR + ER (2) - L­îng tiÒn cung øng( hay møc cung tiÒn (MS) lµ tæng sè tiÒn cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Nã bao gåm tiÒn mÆt ®ang l­u hµnh vµ c¸c kho¶n tiÒn göi kh«ng k× h¹n t¹i c¸c NHTM(D). Nh­ vËy, møc cung tiÒn lín h¬n nhiÒu so víi l­îng tiÒn c¬ b¶n bëi do ho¹t ®éng “t¹o ra tiÒn” cña c¸c NHTM. MS = C + D = ( 1+ C/D) D (4) §Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tr¸nh sù sôp ®æ, ph¸ s¶n cña c¸c ng©n hµng, NHTW quy ®Þnh mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc nhÊt ®Þnh (rr). §ã lµ sè tiÒn b¾t buéc mµ mçi NHTW ph¶i göi ë NHTW trªn tæng sè tiÒn göi cña NHTM RR = rr * D (3) Tõ (1),(2)vµ (3) suy ra: MB = rr* D + ER + C MB = D (rr + ER/D +C/D ) (5) Tõ (4) vµ (5) suy ra : MS = .. MB Sè nh©n tiÒn tÖ :Mm Nh­ vËy l­îng tiÒn cung øng ë trªn chØ gåm tiÒn mÆt vµ tiÒn göi kh«ng k× h¹n (M1). ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn ng­êi ta cßn cã thªm mét sè thµnh phÇn kh¸c vµo l­îng tiÒn cung øng. Ta cã thÓ biÓu diÔn MB vµ MS theo m« h×nh sau: 4.2. C¬ chÕ t¸c ®éng cña NVTTM NVTTM t¸c ®éng lªn cung tiÒn vµ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng b»ng viÖc mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn TTM. Khi NHTW thay mÆt chÝnh phñ ®­a chøng kho¸n ra thÞ tr­êng thø nhÊt ®Ó ph¸t hµnh, nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc ®em tiÒn mÆt ®Õn mua nck. §ã lµ nghiÖp vô b¸n trªn TTM cña NHTW. Nh­ vËy víi nghiÖp vô nµy NHTW ®· hót bít mét l­îng tiÒn ra khái l­u th«ng hoÆc lµm cho dù tr÷ cña c¸c TCTD gi¶m lµm gi¶m khèi l­îng cho vay tÝn dông cña c¸c TCTD; qua ®ã ¶nh h­ëng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ, sè nh©n tiÒn tÖ lµm l­îng tiÒn cung øng MS gi¶m vµ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng t¨ng DÜ nhiªn kh«ng ph¶i ®îi ®Õn khi chÝnh phñ nhê ph¸t hµnh, b¶n th©n NHTW còng cã chøng kho¸n riªng cña nã do tÝch luü hoÆc do c¸c ®¬n vÞ kh¾c thÕ chÊp . Khi cÇn thu hÑp l­îng tiÒn mÆt ngoµi l¬u th«ng NHTW vÉn trùc tiÕp thùc hiÖn nghiÖp vô b¸n nh­ mét ho¹t ®éng b×nh th­êng. Ng­îc l¹i víi nghiÖp vô b¸n lµ nghiÖp vô mua, nÕu NHTW muèn ph¸t hµnh tiÒn vµo l­u th«ng quaTTM, nã ®¬n gi¶n dïng tiÒn mÆt mua chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng thø cÊp hoÆc cña c¸c TCTD. Khi c¸ nh©n hay tæ chøc b¸n chøng kho¸n cho NHTW, chøng kho¸n vÒ tay NHTW ng­îc l¹i tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ t¨ng. Nh­ vËy khi mua chøng kho¸n trªn TTM, NHTW ®· thªm mét l­îng tiÒn vµo l­u th«ng lµm t¨ng l­îng tiÒn cung øng vµ lµm l·i suÊt thÞ tr­êng gi¶m. Ph¸t hµnh tiÒn trªn nghiÖp vô TTM còng ®­îc coi lµ nghiÖp vô ph¸t hµnh thanh khiÕt. Bëi v× tiÒn mÆt t¨ng thªm trong l­u th«ng ®· ®­îc c©n ®èi bëi l­îng chøng kho¸n, mét d¹ng hµng ho¸ hay s¶n vËt t¨ng thªm trong ta× s¶n cña NHTW. §©y lµ c¸ch ph¸t hµnh tiÒn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. S¬ ®å ho¹t ®éng cña NHTW trªn TTM NHTW NHTW b¸n 100tû ®«la chøng kho¸n Ng­êi kinh doanh chøng kho¸n ChÝnh phñ LÖnh thanh to¸n cho NHTW Ng©n hµng phôc vô ng­êi kinh doanh thanh to¸n 100 tû ®«la th«ng qua tµi kho¶n dù tr÷ Ng©n hµng phôc vô ng­êi kinh doanh chøng kho¸n NHTW NHTW mua 100tû ®«la chøng kho¸n Ng­êi kinh doanh chøng kho¸n ChÝnh phñ Th«ng b¸o vÒ giao dÞch NHTW thanh to¸n cho ng­êi kinh doanh 100 tû ®«la th«ng qua tµi kho¶n dù tr÷ t¹i NH phôc vô ng­êi kinh doanh Ng©n hµng phôc vô ng­êi kinh doanh chøng kho¸n Ng©n hµng phôc vô kinh doanh chøng kho¸n Cô thÓ th«ng qua nghiÖp vô ghi chÐp cu¶ kÕ to¸n C¸ch tèt nhÊt ®Ó n¾m ®­îc c¸c ho¹t ®éng TTM t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn viÖc thùc hiÖn CSTT, hay cô thÓ lµ c¬ sè tiÒn tÖ lµ dïng c¸c tµi kho¶n T: Mua trªn TTM tõ mét ng©n hµng Khi NHTW mua 100 ®« la chøng kho¸n tõ mét ng©n hµng vµ thanh to¸n c¸c chøng kho¸n Êy b»ng mét sÐc 100 ®« la. Ng©n hµng b¸n chøng kho¸n ®ã sÏ g­Ø tê sÐc ®ã vµo tµi kho¶n cña nã ë NHTW hoÆc sö dông tê sÐc ®ã ®Ó lÜnh tiÒn mÆt tõ NHTW. Dï hµnh ®éng theo c¸ch nµo ng©n hµng b¸n chøng kho¸n sÏ thÊy b¶n th©n nã cã thªm 100 ®« la tiÒn dù tr÷ vµ gi¶m 100 ®« la tµi s¶n chøng kho¸n. tµi kho¶n T cho hÖ thèng ng©n hµng ®ã lµ: Tµi s¶n Cã HÖ thèng ng©n hµng Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n : -100 ®« la TiÒn dù tr÷ : +100 ®« la T¹i NHTW, Tµi s¶n Nî t¨ng lªn 100 ®« la tiÒn dù tr÷, ®ång thêi tµi s¶n Cã còng t¨ng thªm 100 ®« la chøng kho¸n. Ta× kho¶n T cña ng©n hµng lóc nµy lµ: Tµi s¶n Cã NHTW Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n : +100 ®« la TiÒn dù tr÷ : +100 ®« la KÕt qu¶ mua trªn TTM lµm tiÒn dù tr÷ ng©n hµng t¨ng thªm 100 ®« la nh­ng kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn l­îng tiÒn l­u hµnh lµm c¬ sè tiÒn tÖ t¨ng thªm 100 ®« la. Mua trªn TTM tõ giíi phi ng©n hµng *1) Tr­êng hîp tæ chøc, c¸ nh©n b¸n 100 tû ®«la chøng kho¸n cho NHTW råi göi tÊm sÐc cña NHTW vµo mét NHTM . Khi mua chøng kho¸n, tµi kho¶n T cña nã ®­îc ghi nh­ sau: Tµi s¶n Cã Giíi phi ng©n hµng Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n : - 100 tû ®«la TiÒn göi cã : +100 tû ®«la thÓ ph¸t sÐc Sau khi ng©n hµng nµy nhËn tê sÐc Êy, nã ghi Cã vµo tµi kho¶n tiÒn göi cña kh¸ch hµng 100 tû ®«la vµ sau ®Êy göi sÐc Êy vµo tµi kho¶n cña nã ë NHTW do thÕ cã thªm tiÒn dù tr÷: Tµi s¶n Cã HÖ thèng ng©n hµng Tµi s¶n Nî TiÒn dù tr÷ : +100 ®«la TiÒn göi cã thÓph¸t sÐc : +100 ®«la NHTW , tµi kho¶n T cña ng©n hµng nh­ sau: Tµi s¶n Cã NHTW Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n :+100 tû ®«la TiÒn dù tr÷ : +100 tû ®«la Nh­ vËy, ta thÊy nghiÖp vô mua tõ giíi phi ng©n hµng trªn TTM còng t­¬ng tù nh­ mua tõ mét ng©n hµng trªn TTM. *2) NÕu tæ chøc, c¸ nh©n Êy b¸n chøng kho¸n cho NHTW lÊy sÐc nh­ng ®æi sÐc Êy thµnh tiÒn mÆt t¹i mét NHTM th× t¸c ®éng tíi tiÒn dù tr÷ lµ kh¸c nhau: C¸ nh©n hay tæ chøc ®ã sÏ nhËn 100tû ®«la tiÒn mÆt trong khi tµi s¶n chøng kho¸n cña nã gi¶m 100 tû ®« la: Tµi s¶n Cã Giíi phi ng©n hµng Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n :-100 tû ®«la TiÒn mÆt : +100 tû ®«la T¹i NHTW, tµi s¶n Cã lµ chøng kho¸n t¨ng 100 tû ®« la, trong khi tµi s¶n Nî lµ tiÒn l­u hµnh t¨ng 100 tû ®« la Tµi s¶n Cã NHTW Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n : +100 tû ®«la §ång tiÒn l­u hµnh :+100 tû ®«la KÕt qu¶ trong tr­êng hîp nµy lµ ®ång tiÒn l­u hµnh t¨ng 100 tû ®« la, dù tr÷ kh«ng t¨ng lµm c¬ sè tiÒn tÖ t¨ng 100 tû ®«la . VËy t¸c ®éng viÖc mua chøng kho¸n trªn TTM ®èi víi c¬ sè tiÒn tÖ lµ nh­ nhau dï tiÒn thu ®­îc tõ vô b¸n ®ã ®­îc gi÷ l¹i ë tr¹ng th¸i tiÒn dù tr÷ hay tiÒn mÆt. * B¸n chøng kho¸n trªn TTM Tr­êng hîp nµy sÏ ng­îc víi tr­êng hîp mua chøng kho¸n trªn TTM. Ë ®©y chØ xin nªu l¹i v¾n t¾t nh­ sau: Khi NHTW b¸n ra 100 tû ®«la chøng kho¸n cho ng©n hµng hoÆc c«ng chóng th× c¬ sè tiÒn tÖ lËp tøc gi¶m 100 tû ®« la . VÝ dô : NHTW b¸n cho c¸ nh©n 100 tû ®«la chøng kho¸n . Tµi s¶n Cã Kh¸ch hµng- ng­êi mua Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n :+100 tû ®«la TiÒn mÆt : -100 tû ®«la T¹i NHTW , gi¶m ®i 100 tû ®«la chøng kho¸n ®· b¸n cho kh¸ch hµng, ®ång thêi còng gi¶m 100 tû ®«la tiÒn l­u hµnh do kh¸ch hµng rót tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n chøng kho¸n. Tµi s¶n Cã NHTW Tµi s¶n Nî Chøng kho¸n : -100 tû ®«la TiÒn mÆt l­u th«ng: -100 tû ®«la C¸ch biÓu thÞb»ng ghi chÐp tµi kho¶n ch÷ T cho ta thÊy râ h¬n giao dÞch mua (b¸n )víi gi¸ trÞ 100 tû ®«la chøng kho¸n trªn TTM kh«ng ph©n biÖt chñ thÓ giao dÞch víi NHTW hay giíi phi ng©n hµng , lµ c¸ nh©n hay tæ chøc; thanh to¸n chøng kho¸n b»ng sÐc hay b»ng tiÒn mÆt ®Òu cho ta mét kÕt qu¶ lµ t¨ng (hay gi¶m) t­¬ng øng 100 tû ®«la trong c¬ sè tiÒn tÖ. *Ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña viÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn TTM qua m« h×nh MD-MS: Ta cã c«ng thøc : MS= Mm * MB Trong ®ã : MS : Cung tiÒn tÖ cña nÒn kinh tÕ Mm : Sè nh©n tiÒn tÖ MB : C¬ sè tiÒn tÖ ViÖc t¨ng (gi¶m) MB lµm t¨ng (gi¶m) cung tiÒn tÖ. Sù thay ®æi MS dÉn ®Õn sù thay ®æi t­¬ng quan cung cÇu trªn thÞ tr­êng tiÒn; lµm t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ cña nã lµ l·i suÊt. Q1 i1 i0 MD 0 Q2 L­îng tiÒn thùc tÕ MS1 MS0 + Khi MB gi¶m lµm cho MS gi¶m (cung tiÒn tÖ dÞch chuûªn sang tr¸i, lªn trªn tö MSo ®Õn MS1). Gi¸ c¶ (l·i suÊt) trªn thÞ tr­êng t¨ng lªn (tõ io ®Õn i1). i i MS0 MS1 + Khi MB t¨ng lµm cho MS gi¶m (cung tiªng dÞch chuyÓn sang ph¶i, xuèng d­íi tõ MSo ®Õn MS1). Gi¸ c¶ (l·i suÊt) trªn thÞ tr­êng gi¶m xuèng(tõ io ®Õn i1). i1 MD i0 0 L­îng tiÒn thùc tÕ Q2 Q1 5. ¦u ®iÓm cña TTM so víi c¸c c«ng cô kh¸c NHTW ®iÒu hµnh CSTT b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp nh­ tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, l·i suÊt chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu, h¹n møc tÝn dông, tû gi¸ hèi ®o¸i, tû gi¸ ngo¹i hèi… vµ c«ng cô trùc tiÕp quan träng nhÊt lµ NVTTM . Trong ®ã NVTTM lµ c«ng cô cã hiÖu qu¶ nhÊt cña NHTW trong viÖc ®iÒu hµnh CSTT cña m×nh. 5.1. ¦u ®iÓm næi bËt cña NVTTM Së dÜ NVTTM ®­îc coi lµ quan träng nhÊt trong ®iÒu hµnh CSTT cña NHTW bëi v× nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn cã thÓ lµm thay ®æi l·i suÊt hoÆc c¬ së tiÒn tÖ-nguån gèc chÝnh lµm thay ®æi viÖc cung øng tiÒn tÖ cña NHTW . Ngoµi lý do trªn nghiÖp vô TTM cßn 5 ­u ®iÓm næi bËt nh­ sau: NghiÖp vô TTM ph¸t sinh theo ý t­ëng chñ ®¹o cña NHTW, trong ®ã NHTW hoµn toµn kiÓm so¸t ®­îc khèi l­îng giao dÞch. Tuy nhiªn viÖc kiÓm so¸t nµy lµ gi¸n tiÕp kh«ng nhËn thÊy ®­îc.VÝ dô trong nghiÖp vô chiÕt khÊu NHTW cã thÓ khuyÕn khÝch hoÆc kh«ng khuyÕn khÝch c¸c NHTM, chØ th«ng b¸o l·i suÊt chiÕt khÊu , mµ kh«ng kiÓm so¸t trùc tiÕp khèi l­îng cho vay chiÕt kh©ó. NghiÖp vô TTM võa linh ho¹t nh­ng võa chÝnh x¸c, cã thÓ sö dông ë bÊt kú quy m« nµo. Khi cã yªu cÇu thay ®æi vÒ dù tr÷ hoÆc c¬ së tiÒn tÖ, dï ë møc nµo ®i n÷a, NVTTM còng cã thÓ ®¹t ®­îc b»ng c¸ch mua hoÆc b¸n mét l­îng nhá chøng kho¸n. ng­îc l¹i, nÕu cã yªu cÇu thay ®æi dù tr÷ víi qui m« lín, NHTW còng cã ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn th«ng qua viÖc mua hoÆc b¸n mét khèi l­îng lín t­¬ng øng c¸c chøng kho¸n. NghiÖp vô TTM dÔ dµng ®¶o chiÒu : nÕu NHTW cã m¾c sai sãt nµo trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô TTM, th× cã thÓ ngay tøc kh¾c söa sai sãt ®ã b»ng c¸c nghiÖp vô b¸n(nÕu nh­ tr­íc ®ã mua vµo qu¸ nhiÒu) hay mua (nÕu nh­ lóc ®ã b¸n ra qu¸ nhiÒu ). NghiÖp vô TTM cã tÝnh an toµn cao: giao dÞch trªnTTM hÇu nh­ kh«ng gÆp rñi ro, xÐt trªn c¶ gãc ®é cña NHTW hay NHTM; v× c¬ së b¶o ®¶m cho c¸c giao dÞch trªn TTM ®Òu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi, cã tÝnh thanh kho¶n cao, kh«ng rñi ro tµi chÝnh. NghiÖp vô TTM cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng kh«ng vÊp ph¶i sù chËm trÔ cña c¸c thñ tôc hµnh chÝnh: khi NHTW muèn thay ®æi l­îng tiÒn cungøng th× chØ cÇn ®­a ra yªu cÇu cho c¸c nhµ giao dÞch chøng kho¸n vµ sau ®ã viÖc mua b¸n sÏ ®­îc thùc hiÖn ngay. 5.2. h¹n chÕ cña c«ng cô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu 5.2.1. C¬ chÕ t¸c ®éng §©y lµ c«ng cô ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng vay nî cña c¸c NHTM, mµ b¶n chÊt cña nã lµ l·i suÊt ng©n hµng. NHTW cÊp tÝn dông d­íi nhiÒu h×nh thøc th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn cung tiÒn tÖ, th«ng dông nhÊt lµ t¸i cÊp vèn d­íi h×nh thøc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu c¸c th­¬ng phiÕu. Khi chÊp nhËn chiÕt khÊu hay t¸i chiÕt khÊu c¸c th­¬ng phiÕu cña c¸c NHTM lµ NHTW ®· lµm t¨ng khèi l­îng tiÒn tÖ. §©y lµ h×nh thøc ph¸t hµnh tiÒn ®­îc ®¶m b¶o b»ng c¸c giÊy tê cã gi¸ vµ khi c¸c giÊy tê cã gi¸ ®¸o h¹n NHTW sÏ ®ßi ®­îc c¸c mãn nî cho vay. Th«ng qua l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu NHTW cã thÓ khuyÕn khÝch gi¶m hay t¨ng møc cung tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ ; ®ång thêi gi¶m hoÆc t¨ng møc cung tiÒn tÖ. Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ, NHTW sÏ t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu. Khi ®ã c¸c NHTM sÏ n©ng l·i suÊt cho vay hoÆc h¹n chÕ bít c¬ héi cho vayvµ ng­îc l¹i. S¬ ®å ®¬n gi¶n nh­ sau: Ng­êi s¶n xuÊt Ng­êi kinh doanh Hµng ho¸ Th­¬ng phiÕu NHTW NHTM TiÒn ChiÕt khÊu mÆt th­¬ng phiÕu TiÒn T¸i chiÕt khÊu mÆt th­¬ng phiÕu §©y lµ c«ng cô ®· ®­îc nhiÒu ng©n hµng ¸p dông tõ l©u nh­ng hiÖu qu¶ thÊp thËm chÝ cã lóc kh«ng cã t¸c dônghoÆc cã t¸c dông ng­îc chiÒu. 5.2.2. H¹n chÕ cña c«ng cô - Thø nhÊt : C«ng cô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña NHTW v× yÕu tè chñ ®éng vay vµ kh«ng vay n»m ë NHTM tøc lµ NHTW ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®­a th­¬ng phiÕu, kú phiÕu ®Õn ®Ó xin “t¸i cÊp vèn”. Trong khi ®ã nghiÖp vô TTM lµ c«ng cô chñ ®éng cña NHTW ®Ó ®iÒu khiÓn cung tiÒn tÖ b»ng c¸ch t¸c ®éng vµo gi¸ vµ l·i suÊt cña giÊy tê cã gi¸. Khi mua giÊy tê cã gi¸ , ng­êi mua cÇn mua lo¹i cã gi¸ thÊp ,l·i suÊt cao; ng­îc l¹i ng­êi b¸n muèn b¸n víi gÝa cao tøc l·i suÊt thÊp. Gi¸ cña giÊy tê cã gi¸ hay l·i suÊt trªn TTM lµ yÕu tè quan träng ¶nh h­ëng ®Õn mÆt b»ng l·i suÊt trªn thÞ tr­êng. §ã lµ viÖc NHTW cÇn quan t©m khi quyÕt ®Þnh ph­¬ng thøc ®Êu thÇu trªn TTM. NÕu NHTW muèn can thiÖp trùc tiÕp vµo l·i suÊt th× thùc hiÖn ®Êu thÇu khèi l­îng, ë ®ã l·i suÊt lµ cè ®Þnh do NHTW chØ ®¹o.Khi môc tiªu nghiªng vÒ gi¸c ®é b¬m rót tiÒn theo mét khèi l­îng mong muèn th× NHTW thùc hiÖn ®Êu thÇu l·i suÊt, ¬’®ã l·i suÊt ®­îc th¶ næi theo cung cÇu cña thÞ tr­êng, cßn l·i suÊt tróng thÇu sÏ ®¹t ®­îc x¸c ®inh t¹i ®iÓm ®¹t ®­îc khèi l­îng tiÒn cÇn b¬m hoÆc rót bít ra khái l­u th«ng. Thø hai : Trong tr­êng hîp NHTW muèn h¹n chÕ cho vay qua cöa khÈu chiÕt khÊu th× nã sÏ ph¶i t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu ®Ó h¹n chÕ viÖc c¸c NHTM ®em th­¬ng phiÕu, kú phiÕu ®Õn xin chiÕt khÊu vµ do vËy mµ c¸c ng©n hµng còng h¹n chÕ viÖc cho vay cña m×nh lµm sè nh©n tiÒn tÖ gi¶m. Tuy nhiªn, trong c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ xu thÕ héi nhËp quèc tÕ nÕu NHTW t¨ng l·i xuÊt chiÕt khÊu qu¸ caoth× c¸c NHTM cã thÓ t×m ®Õn c¸c nguån vay kh¸c víi l·i suÊt thÊp h¬n nh­ t¹i c¸c ng©n hµng kh¸c cña n­íc ngoµi.V× vËy viÖc t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ . NHTW còng cã thÓ ¸p dông møc l·i suÊt ph¹t ®Ó h¹n chÕ cho vayb»ng ‘c¸nh cöa’ chiÕt khÊu. Mét vµi quèc gia nh­ ë §øc ®· ¸p dông hai ®­êng l·i suÊt song hµnh, mét lµ l·i suÊt c¬ b¶n vµ mét lµ l·i suÊt ph¹t ®Ó h¹n chÕ viÖc l¹m dông cöa sæ chiÕt khÊu ë NHTW. Tuy vËy viÖc h¹n chÕ sö dông c«ng cô chiÕt khÊu cÇn ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch thËn träng. NÕu l·i suÊt ph¹t qu¸ cao so víi l·i suÊt thÞ tr­êng th× ho¹t ®éng ng©n hµng sÏ kh«ng kÞp ph¶n øng khi cã nhu cÇu thanh to¸n. ViÖc h¹n chÕ møc cho vay vµ tiÕp cËn ®Õn c¸nh cöa chiÕt khÊu nªn ®­îc ®iÒu chØnh hîp lý khi thiªó hôt dù tr÷ trong hÖ thèng. 5.3. Dù tr÷ b¾t buéc 5.3.1C¬ chÕ ho¹t ®éng NHTW sÏ sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó nh»m t¨ng gi¶m quy m« tÝn dông cña c¸c NHTM b»ng c¸ch t¨ng gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc.( Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè l­îng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n bÞ v« hiÖu ho¸ trªn tæng sè tiÒn göi huy ®éng, tøc lµ NHTM ph¶i göi t¹i NHTM mét phÇn cña tæng sè tiÒn göi mµ NHTM nhËn ®­îc tõ d©n c­ vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c trong nÒn kinh tÕ theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh). NÕu kh¶ n¨ng thanh to¸n qóa lín (NHTM d­ thõa tiÒn) th× NHTW sÏ t¨ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµm gi¶m quy m« tÝn dông tõ ®ã gi¶m khèi l­îng tiÒn tÖ. Ng­îc l¹i nÕu kh¶ n¨ng thanh to¸n thÊp th× gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc nh»m t¨ng kh¶ n¨ng cho vay cña c¸c NHTM (t¨ng khèi l­îng tiÒn tÖ) 5.3.2.H¹n chÕ Dù tr÷ b¾t buéc lµ ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng cña c¸c NHTW trong ho¹t ®éng kiÓm so¸t tiÒn tÖ . c«ng cô nµy ®· ®­îc c¸c n­íc ¸p dông tõ rÊt l©u nh­ng b¶n th©n nã cßn mét sè h¹n chÕ sau ®©y: Thø nhÊt : dù tr÷ b¾t buéc lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt qu¸ m¹nh vµ kh«ng æn ®Þnh cho nªn trong thùc tÕ c¸c NHTW Ýt thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Vµ viÖc thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn thùc hiÖn mét c¸ch thËn träng vµ muèn cã hiÖu qu¶ vÉn ph¶i ®i kÌm nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c. Theo m« h×nh cung øng tiÒn tÖ gi¶n ®¬n D= 1/rr *R Gi¶ sö khèi l­îng dù tr÷ lµ 100 víi tû lÖ dù tr÷ b»ng 0,1 th× l­îng tiÒn göi lµ 1000. Khi tû lÖ dù tr÷ rr=0,2 th× khèi l­îng tiÒn göi t¨ng lªn lµ 50000. Nh­ vËy khi t¨ng tû lÖ dù tr÷ lªn gÊp ®«i th× l­îng tiÒn göi ®·n t¨ng lªn 5 lÇn vµ nã cßn ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn sè nh©n tiÒn tÖ. Thø hai : dù tr÷ b¾t buéc lµ c«ng cô kh«ng mang tÝnh c«ng b»ng v× mäi NHTM ®Òu ph¶i chÞu mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ nh­ nhau. Do ®ã nã lµ c«ng cô kh¸ cøng nh¾c. ViÖc kh«ng ngõng thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ cã t¸c ®éng m¹nh tíi ho¹t ®éngcña c¸c NHTM , g©y ra t×nh tr¹ng kÐm æn ®Þnh cho c¸c ng©n hµng vµ lµm cho viÖc qu¶n lý kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña c¸c ng©n hµng ®ã khã kh¨n h¬n. Thø ba : viÖc t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng thanh kho¶n ngay c¶ víi ng©n hµng cã dù tr÷ qu¸ møc thÊp. Víi nhiÒu quèc gia c«ng cô nµy ®· bÞ h¹ thÊp vµ mét vµi tr­êng hîp ®· bÞ lo¹i bá, tuy nhiªn dù tr÷ b¾t buéc vÉn cã vai trß nhÊt ®Þnh cña m×nh trong viÖc ®iÒu hµnh CSTT . Nh­ng ph¶i vËn dông nã mét c¸ch thËn träng vµ ph¶i kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c. Nh­ vËy so víi c¸c c«ng cô kh¸c th× NVTTM cã ­u thÕ h¬n h¼n. Nhê c¸c ­u ®iÓm cña nã mµ tíi nay hÇu hÕt c¸c NHTW ®Òu ®Ò cao NVTTM nh­ mét c«ng cô ®Çu b¶ng trong hÖ thèng c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh CSTT . Thùc tr¹ng ho¹t ®éng t¹i mét sè n­íc trªn thÕ giíi ë Anh , NVTTM ®· ®­îc sö dông tõ rÊt l©u vµ ®· trë thµnh mét c«ng cô linh ho¹t cña CSTT cña NHTW Anh. ë ®©y, c¸c lo¹i hµng ho¸ giao dÞch trªn thÞ tr­êng kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ thêi gian vµ c¸c chñ thÓ tham gia còng kh«ng ph©n biÖt lµ c¸ nh©n hay lµ tæ chøc. C¸c lo¹i tr¸i phiÕu dµi h¹n cña chÝnh phñ cã ®¶m b¶o vµ c¸c tÝn phiÕu kho b¹c, kú phiÕu th­¬ng m¹i ®­îc giao dÞch.ë Anh c¸c giao dÞch vÒ tr¸i phiÕu dµi h¹n ®­îc coi lµ quan träng h¬n trong viÖc kiÓm so¸t tÝn dông, NHTW cã thÓ gi¶m ph¸t hµnh tÝn phiÕu kho b¹c vµ t¨ng ph¸t hµnh c¸c tÝn phiÕu trung vµ dµi h¹n.c¸c tÝn phiÕu cã thêi h¹n dµi h¬n cã kh¶ n¨ng ®­îc c¸c c¸ nh©n hay c¸c tæ chøc ngoµi hÖ thèng tµi chÝnh mua h¬n lµ tr¸i phiÕu kho b¹c – lo¹i nµy phÇn lín n»m trong c¸c ng©n hµng vµ TCTD v× ®©y ®­îc coi nh­ lµ mét kho¶n dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho ng©n hµng vµ c¸c TCTD. VIÖc t¨ng c­êng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu dµi h¹n vµ h¹n chÕ tÝn phiÕu kho b¹c cã t¸c ®éng kÐp. Tr­íc hÕt, ng­êi mua tr¸i phiÕu lµ c¸c tæ chøc phi ng©n hµng vµ c¸c c¸ nh©n lµm gi¶m l­îng tiÒn göi cña c¸c TCTD . KhiÕn cho c¸c TCTD ph¶i gi¶m viÖc cho vay. Thø hai TÝn phiÕu kho b¹c trë nªn khan hiÕm , dù tr÷ cña c¸c TCTD gi¶m, tõ ®ã còng lµm gi¶m kh¶ n¨ng cho vay vµ lµm gi¶m l­îng tiÒn cung øng. ëMü, ho¹t®éng mua b¸n chøng kho¸n hÇu hÕt lµ chøng kho¸n nî cña chÝnh phñ(tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu) nh»m môc ®Ých ®iÒu chØnh møc l·i suÊt vµ møc dù tr÷ trong ng©n hµng theo h­íng mong muèn. V× Mü cã thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn, thÞ tr­êng ®èi víi chøng kho¸n chÝnh phñ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn ®ßi hái cña NVTTM nªn doanh sè giao dÞch b×nh qu©n mét ngµy rÊt lín (100 $/ngµy). ®©y lµ khèi l­îng giao dÞch ë møc réng vµ m¹nh nhÊt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh n­íc Mü. Nã cã thÓ ®¶m ®­¬ng mét khèi l­îng giao dÞch rÊt lín víi tÊt c¶ c¸c ng©n hµng, doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ c¸c nhµ m«i giíi… b»ng ®iÖn tho¹i vµ c¸c dÞch vô m¹ng c¸p kÕt nèi gi÷a c¸c giao dÞch viªn c¸c kh¸ch hµng trªn toµn n­íc Mü. C¸c giao dÞch mua, b¸n chøng kho¸n diÔn ra hµng ngµy th«ng qua phßng giao dÞch ®Æt t¹i ng©n hµng dù tr÷ liªn bang Newyork. V× NHTW b¸n chøng kho¸n cã xu h­íng gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng cña tiÒn göi vµ tÝn dông ng©n hµng. V× khi b¸n chøng kho¸n chÝnh phñ cho ng­êi kinh doanh, gi¸ trÞ tµi kho¶n tiÒn göi dù tr÷ t¹i ng©n hµng liªn bang khu vùc cña ng©n hµng n¬i ng­êi giao dÞch ®Æt tµi kho¶n sÏ gi¶m. theo ®ã kh¶ n¨ng thùc hiÖn cho vay vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông kh¸c cña ng©n hµng sÏ gi¶m vµ ng­îc l¹i. Ngµy nay, Fed ®Æt môc tiªu g¾n l·i suÊt quü liªn bang víi l·i suÊt cho vay dù tr÷ qua ®ªm gi÷a c¸c ng©n hµng. NÕu Fed muèn t¨ng l·i suÊt quü liªn bang nh»m h¹n chÕ cho vay vµ chi tiªu, nã th­êng b¸n chøng kho¸n trªn TTM , gi¶m dù tr÷ mµ ng©n hµng cã thÓ sö dông ®Ó cho vay, buéc ng©n hµng ph¶i vay thªm dù tr÷. §iÒu nµy, cã xu h­íng n©ng cao l·i suÊt trªn thÞ tr­êng , h¹n chÕ c¸c quan hÖ kinh tÕ. MÆt kh¸c nÕu NHTW muèn h¹ thÊp l·i suÊt nh»m khuyÕn khÝch cho vay vµ chi tiªu trong nÒn kinh tÕ, nã sÏ mua chøng kho¸n trªn TTM më réng dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng, më réng kh¶ n¨ng cho vay míi, lµm gi¶m ¸p lùc vay thªm dù tr÷ trªn thÞ tr­êng vèn liªn bang. §iÒu nµy cã xu h­íng h¹ thÊp l·i suÊt, ®Èy nhanh c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. PhÇn 2: thùc tr¹ng ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ë ViÖt Nam hiÖn nay Sù cÇn thiÕt ph¶i ra ®êi ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam Víi ViÖt Nam, NVTTM lµ mét c«ng cô rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt trong viÖc ®iÒu hµnh CSTT ë ViÖt Nam. Sù cÇn thiÕt ®ã thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm sau ®©y: Do h¹n chÕ cña c«ng cô trùc tiÕp trong viÖc ®iÒu hµnh CSTT. Qua thùc tr¹ng ®iÒu hµnh CSTT ë ViÖt Nam trong thêi gian qua, cã thÓ thÊyh¹n chÕ cña c«ng cô trùc tiÕp lµ: thiÕu chñ ®éng, hiÖu qu¶ thÊp, sù phèi hîp ch­a chÆt chÏ, ch­a thùc sù ph¶n ¸nh tÝn hiÖu thÞ tr­êng. Do ®ã cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng cô gi¸n tiÕp- NVTTM ®Ó cã thÓ ®iÒu hµnh CSTT mét c¸ch linh ho¹t vµ chñ ®éng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ, ViÖt Nam ph¶i cã thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn míi cã thÓ tham gia vµo thÞ tr­êng quèc tÕ. C«ng cô NVTTM sÏ gãp phÇn ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam. NVTTM gióp chÝnh phñ thùc thi CSTT quèc gia cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë sù chñ ®éng vµ linh ho¹t trong c¸c ho¹t ®éng cña NHTW vÒ thêi gian vµ møc ®é t¸c ®éng theo môc ®Ých cña m×nh. Ngoµi ra NVTTM cßn cã t¸c ®éng ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu vèn kh¶ dông, thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña CSTT. ViÖc xuÊt hiÖn TTM lµ mét b­íc tiÕn quan träng trong tiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë n­íc ta. Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· cã thªm mét c«ng cô míi- c«ng cô quan träng nhÊt trong ®iÒu hµnh CSTT ë n­íc ta. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam 2.1. ThuËn lîi Qua h¬n hai n¨m thùc hiÖn, NVTTM ë n­íc ta ®· vËn hµnh mét c¸ch nhÞp nhµng vµ ®¹t ®­îc mét sè môc tiªu ®· ®Ò ra . NHNN b­íc ®Çu ®· sö dông thµnh c«ng mét c«ng cô míi ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. VÒ c¬ b¶n, c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh vÒ ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më lµ phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ hiÖn nay. C«ng t¸c ®iÒu hµnh, tæ chøc thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr­êng më thùc hiÖn an toµn; viÖc giao dÞch th«ng qua nèi m¹ng gi÷a trung t©m giao dÞch cña thÞ tr­êng víi c¸c thµnh viªn ®­îc thùc hiÖn tr«i ch¶y. NghiÖp vô TTM ®· cã t¸c dông nhÊt ®Þnh tíi vèn kh¶ dông cña c¸c TCTD tham gia thÞ tr­êng, ®a d¹ng ho¸ kªnh huy ®éng vµ lu©n chuyÓn vèn, t¹o ra kh¶ n¨ng phèi hîp gi÷a thÞ tr­êng liªn ng©n hµng - thÞ tr­êng më - thÞ tr­êng chøng kho¸n trong c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam hiÖn nay. ë n­íc ta ®· cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Þnh cho thÞ tr­êng më ph¸t triÓn nh­: Sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng cã ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ æn ®Þnh nh­ ë ViÖt Nam. §©y kh«ng chØ lµ ®iÒu kiÖn lý t­ëng cho nghiÖp vô thÞ tr­êng më mµ cßn cña bÊt kú mét nghiÖp vô nµo trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Sù thuËn tiÖn cña kinh tÕ vÜ m«. TÝnh chÊt hµng ho¸ cña c«ng cô ng¾n h¹n ®· vµ ®ang cã hiÖn nay, thùc tr¹ng vÒ lu©n chuyÓn vèn gi÷a c¸c ng©n hµng, kh¶ n¨ng qu¶n lý vèn kh¶ dông cña NHNN rÊt thÝch hîp ®Ó triÓn khai vµ thóc ®Èy nghiÖp vô nµy. Sù kh¸ hoµn chØnh cña khu«n khæ ph¸p lý: Hµng lo¹t c¸c v¨n b¶n vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thÞ tr­êng më ®· ®­îc ban hµnh nh­ quy chÕ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, quy tr×nh nghiÖp vô më, quy ®Þnh ®¨ng ký giÊy tê cã gi¸, quy chÕ qu¶n lý vèn kh¶ dông, quy tr×nh nghiÖp vô ®Êu thÇu tÝn phiÕu NHNN. 2. Khã kh¨n. NghiÖp vô thÞ tr­êng cña NHNN ViÖt Nam lµ ho¹t ®éng hoµn toµn míi c¶ vÒ lý luËn vµ néi dung ho¹t ®éng ®èi víi n­íc ta mµ ®iÒu kiÖn vËn hµnh vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña nã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. NghiÖp vô thÞ tr­êng më lµ mét trong c¸c c«ng cô t¸i cÊp vèn cña NHTW, cã thÓ nãi lµ c«ng cô t¸i cÊp vèn cã hiÖu qu¶ nhÊt cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ tr«ng thÊy nh­ng víi thêi gian ng¾n ngñi h¬n mét n¨m, chóng ta ch­a thÓ cã ®ñ kinh nghiÖm ®Ó vËn hµnh tr¬n tru cç m¸y nghiÖp vô TTM mµ kh«ng vÊp ph¶i nh÷ng sai lÇm, tån t¹i kh«ng thÓ tr¸nh khái hay ph¸t huy tèi ®a nh÷ng thuéc tÝnh ­u viÖt cña nã. 2.1. Sè l­îng thµnh viªn tham gia cßn Ýt. §Õn nay, NHTW míi chØ cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng cho 21 TCTD tham gia thÞ tr­êng bao gåm 4 NHTM Nhµ n­íc (NH Ngo¹i th­¬ng, NH n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, NH C«ng th­¬ng, NH ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn); 10 Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn, mét ng©n liªn doanh, 4 chÝ nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi, mét c«ng ty tµi chÝnh vµ QTDND Trung ­¬ng. Qua c¸c phiªn giao dÞch, sè thµnh viªn tham gia dù thÇu th­êng lµ nhá. C¸c NHTM quèc doanh tham gia dù thÇu vµ tróng thÇu lµ chñ yÕu, cßn c¸c TCTD kh¸c hÇu nh­ ch­a tham gia dù thÇu. 2.2. Lo¹i h×nh hµng ho¸ giao dÞch cßn h¹n chÕ. §iÒu 8 QuyÕt ®Þnh 85/2000/Q§ - NHNN14 (ngµy 9/3/2000) cña thèng ®èc NHNN (vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ nghiÖp vô thÞ tr­êng më) quy ®Þnh c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®­îc giao dÞch th«ng qua thÞ tr­êng më bao gåm: TÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu NHNN, c¸c lo¹i giÊy tê­ cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c do Thèng ®èc NHNN quy ®Þnh cô thÓ trong tõng thêi kú. Quy ®Þnh trªn cho thÊy dï trong tõng thêi kú cô thÓ, c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®­îc sö dông trong nghiÖp vô TTM cña n­íc ta vÉn cã thÓ t¨ng thªm ngoµi tÝn phiÕu NHNN, nh­ng vÒ b¶n chÊt ®ã vÉn lµ “giÊy tê ng¾n h¹n”. Quan niÖm thiÕu cËp nhËt nµy t¹o nªn sù ®¬n ®iÖu vÒ h×nh thøc hµng ho¸ giao dÞch trªn thÞ tr­êng më. Qua h¬n mét n¨m ho¹t ®éng, hµng ho¸ ®­îc giao dÞch trªn TTM chñ yÕu lµ tÝn phiÕu kho b¹c vµ tÝn phiÕu NHNN. Tæng khèi l­îng cña hai lo¹i tÝn phiÕu ®ang ®­îc NHNN n¾m gi÷ lµ 3000 tû ®ång trong ®ã cã 1000 tû lµ tÝn phiÕu cña NHNN. Trong phiªn ®Êu thÇu ®Çu tiªn chØ cã 300 tû ®ång tÝn phiÕu ®­îc mua b¸n. 2.3. Ph­¬ng thøc giao dÞch cßn ®¬n ®iÖu. C¸c phiªn giao dÞch võa qua chØ ¸p dông ph­¬ng thøc mua b¸n h¼n víi tÝn phiÕu NHTW, ph­¬ng thøc mua cã kú h¹n ®èi víi tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc, cßn ph­¬ng thøc b¸n h¼n Ýt ®­îc thùc hiÖn. Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu th­êng lµ ®Êu thÇu l·i suÊt. C¸c TCTD ch­a tham gia th­êng xuyªn vµo c¸c phiªn giao dÞch, quang c¶nh kh¸ buån tÎ ë tõng phiªn chî, hµng ho¸ giao ë thÞ tr­êng më chØ dõng l¹i ë giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n vµ tËp trung vµo hai lo¹i lµ: tÝn phiÕu NHNN vµ tÝn phiÕu kho b¹c. §©y lµ khã kh¨n lín nhÊt cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më hiÖn nay. C¸c phiªn ®Êu thÇu l·i suÊt cã tÝnh c¹nh tranh cao nªn c¸c NHTM vµ TCTD nhá kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia, t¹o ra t×nh tr¹ng ch­a s«i ®éng cña thÞ tr­êng, thÞ tr­êng thø cÊp cña thÞ tr­êng më ch­a ph¸t triÓn, c¸c thÞ tr­êng liªn Ng©n hµng ch­a hoµn thiÖn g©y ¶nh h­ëng lín ®Õn nghiÖp vô thÞ tr­êng më. V× vËy, nh÷ng t¸c ®éng vµ hiÖu qu¶ cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më tíi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ch­a s©u réng vµ thiÕt thùc. 2.4. ThiÕu nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy. Râ rµng lµ muèn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao, ph¶i cã mét thÞ tr­êng minh b¹ch vÒ th«ng tin vµ ho¹t ®éng mua b¸n diÔn ra mét c¸ch liªn tôc. Trong thÞ tr­êng ®ã, c¸c bªn tham gia ®­îc biÕt nh÷ng th«ngtin vµ môc ®Ých ho¹t ®éng cña NHTW. HÖ thèng ng©n hµng n­íc ta hiÖn nay tuy ®· ®­îc trang bÞ nh÷ng trang thiÕt bÞ kh¸ hiÖn ®¹i nh­ ®iÖn tho¹i, fax, m¸y vi tÝnh kÕt nèi Internet... song kh«ng v× thÕ mµ cã ®ñ th«ng tin vÒ c¸c NHTW vµ TCTD n­íc ngaßi cã quan hÖ giao dÞch víi NHNN ViÖt Nam. Ngoµi ra, n­íc ta cßn thiÕu nh÷ng nhµ kinh tÕ häc víi kh¶ n¨ng ph©n tÝch, dù ®o¸n chÝnh x¸c nh÷ng c«ng ty chuyªn nghiªn cøu thÞ tr­êng nãi chung vµ TTM nãi riªng. Trong khi ®ã, ë Mü hay c¸c n­íc EU cã h¼n nh÷ng h·ng “th¸m tö kinh tÕ”, nh÷ng chuyªn gia kinh tÕ chuyªn nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò rñi ro, t×nh h×nh tµi chÝnh nh÷ng thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng më, nhu cÇu vÒ chøng kho¸n vµ xu h­íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ toµn cÇu. §ã lµ c¬ së cho NHTW cña hä ®­a ra møc l·i suÊt chiÕt khÊu vµ l­îng chøng kho¸n ph¸t hµnh. Ngoµi ra, c¸c ng©n hµng cßn thiÕu c¸n bé th«ng tin giái vÒ c«ng nghÖ th«ng tin trong khi ®Æc tr­ng cña thÞ tr­êng më rÊt cÇn sù hç trî cña c«ng nghÖ th«ng tin. Trªn thùc tÕ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng ViÖt Nam vÉn ch­a tho¸t ra khái nghiÖp vô kinh doanh truyÒn thèng, ®ã lµ ho¹t ®éng tÝn dông. Dù nî cho vay ë hÇu hÕt c¸c ng©n hµng vÉn chiÕm 70% tæng sè sö dông vèn. PhÇn 3: §Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nghiÖp vô më thÞ tr­êng ë ViÖt Nam.. 1. §Þnh h­íng cho NVTM ë ViÖt Nam. - Cë së ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng cÇn ®­îc rµ so¸t l¹i ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh theo h­íng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thu hót thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng më. - NHTW cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó më réng thªm nhiÒu lo¹i hµng ho¸ (nh­ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, c¸c chøng kho¸n do tæ chøc tÝn dông Nhµ n­íc ph¸t hµnh...) cã thÓ sö dông trong c¸c giao dÞch nghiÖp vô thÞ tr­êng më. - ChÊt l­îng c«ng t¸c dù b¸o, ®iÒu hµnh thÞ tr­êng cÇn tõng b­íc hoµn thiÖn trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é c¸n bé dù b¸o, c¶i tiÕn chÕ ®é cung cÊp th«ng tin trong vµ ngoµi ngµnh víi sù phèi hîp chÆt chÏ cña c¸c ®¬n vÞ NHNN, c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c bé ngµnh liªn quan (Bé tµi chÝnh, Kho b¹c Nhµ n­íc). - §Èy m¹nh tiÕn ®é hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng thanh to¸n liªn Ng©n hµng. §©y còng chÝnh lµ c¬ së ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më. 2. Gi¶i ph¸p cho ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ë ViÖt Nam. 2.1. T¨ng c­êng vai trß chØ ®¹o cña NHTW trªn TTM. Trªn TTM ®Ó t¸c ®éng ®Õn l­îng tiÒn cung øng trªn tõng thêi kú. ë giai ®o¹n ®Çu, thµnh viªn thÞ tr­êng më lµ c¸c TCTD lµ phï hîp, tuy nhiªn c¸c tæ chøc nµy hiÖn nay ch­a thùc sù cÇn ®Õn thÞ tr­êng më ®Ó ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông cña m×nh vµ Ng©n hµng nhµ n­íc còng ch­a cã “c©y ®òa thÇn” chØ huy nghiÖp vô nµy. Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tham gia nghiÖp vô TTM lµ c¸c thµnh viªn ph¶i cã giÊy tê cã gi¸ ®Ó b¸n vµ chñ ®éng ®­îc vèn kh¶ dông cña m×nh. Nh­ng c¸c TCTD ch­a ®Çu t­ nhiÒu vµo giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n do nhiÒu nguyªn nh©n, vµ thùc ra hä vÉn chÞu sù thiÕu b×nh ®¼ng trong kinh doanh. C¸c NHTM quèc doanh ®­îc vay theo chØ ®Þnh, nªn cã nhiÒu lîi thÕ trong giao dÞch trªn thÞ tr­êng më nhê ®­îc vay víi gi¸ rÎ ®Ó mua giÊy tê cã gi¸ cã l·i suÊt lîi h¬n. C¸c NHTM cæ phÇn, Ng©n hµng liªn doanh, quü tÝn dông Ýt cã ®­îc ­u thÕ nµy. §iÒu nµy kh«ng kÝch cÇu tÝn dông, t¹o ra sù ph©n biÖt ®¸ng kÓ trªn thÞ tr­êng më mét c¸ch thùc sù th× NHNN ph¶i t¹o cho hä mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng, tøc lµ gi¶m cho vay theo chØ ®Þnh, ph©n biÖt râ rµng tÝn dông chÝnh s¸ch vµ tÝn dông th­¬ng m¹i. Ngoµi ra cÇn ph¶i tuyªn truyÒn th­êng xuyªn, s©u réng cho c¸c TCTD vÒ nghÒ vô nµy. 2.2. §a d¹ng ho¸ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng më. CÇn cô thÓ ho¸ viÖc nµy b»ng c¸ch bæ sung vµo c¬ cÊu hµng ho¸ nµy c¸c tÝn phiÕu Kho b¹c cã thêi h¹n d­íi mét n¨m (nh­ tr¸i phiÕu Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam, tr¶i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng), c¸c lo¹i chøng chØ tiÒn göi, th­¬ng phiÕu, chÊp phiÕu ng©n hµng...) Ngoµi ra, trong dµi h¹n, ph¹m vi giÊy tê cã gi¸ cÇn ®­îc më réng ra kh«ng chØ c¸c l o¹i ng¾n h¹n mµ cßn trung, dµi h¹n cã thÓ xem xÐt lµm c«ng cô giao dÞch miÔn lµ chóng cã ®é thanh kho¶n cao. Së dÜ nh­ vËy v× thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ kh«ng m©u thuÉn víi yªu cÇu nhanh nh¹y cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ bëi ®· cã ph­¬ng thøc mua l¹i trªn thÞ tr­êng më. 2.3 Lùa chän ph­¬ng thøc giao dÞch thÝch hîp. Ph­¬ng thøc giao dÞch phï hîp nhÊt víi thÞ tr­êng më lµ mua b¸n cã kú h¹n, mµ NHNN lµ ng­êi chñ ®éng quyÕt ®Þnh mua b¸n víi sè l­îng bao nhiªu, vµo thêi gian nµo, theo ph­¬ng thøc g× tuú theo yªu cÇu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. ViÖc thùc hiÖn nghiÖp vô TTM d­íi h×nh thøc mua h¼n sÏ lµm t¨ng tû lÖ cung øng tiÒn NHTW qua quan hÖ tÝn dông, lµm yÕu kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cña NHTW, g©y biÕn ®éng lín ®Õn thÞ gi¸ chøng kho¸n theo chiÒu kh«ng tèt. Theo quy chÕ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, NHTW cã thÓ thùc hiÖn ®Êu thÊu khèi l­îng hoÆc ®Êu thÇu l·i suÊt. ViÖc ®Êu thÇu khèi l­îng xÈy ra khi l·i suÊt cè ®Þnh ®­îc tÝnh to¸n vµ chØ ®¹o, cßn ®Êu thÇu l ·i suÊt sÏ x¸c ®Þnh l·i suÊt tróng thÇu t¹i ®iÓm mµ khèi l­îng tiÒn cÇn b¬m vµo hay hót khái l­u th«ng ®¹t ®­îc. ChÝnh c¸c møc l·i suÊt nµy sÏ quyÕt ®Þnh gi¸ cña giÊy tê cã gi¸ trªn thÞ tr­êng më. §Ó khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia nghiÖp vô TTM, trong giai ®o¹n ®Çu, NHNN ViÖt Nam cÇn kÕt hîp c¶ hai h×nh thøc ®Êu thÇu l·i suÊt vµ ®Êu thÇu khèi l­îng. 2.4. C¸c biÖn liªn quan kh¸c. Thø nhÊt: Hoµn thiÖn thÞ tr­êng liªn Ng©n hµng. NVTM chØ thùc sù h÷u hiÖu trªn c¬ së thÞ tr­êng liªn NH ph¸t triÓn. Thø hai: HiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ hÖ thèng th«ng tin vµ c«ng nghÖ Ng©n hµng. Môc lôc PhÇn 1. Lý thuyÕt chung vÒ thÞ tr­êng më 1. Kh¸i niÖm chung vÒ thÞ tr­êng më 2. Hµng ho¸ vµ chñ thÓ tham gia NVTTM 2.1. Hµng ho¸ 2.1.1 Ph¹m vi hµng ho¸ ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng më. 2.1.2. Mét sè hµng ho¸ ®­îc giao dÞch trªn TTM ë ViÖt Nam. 2.2. Chñ thÓ tham gia NVTM 2.2.1. Ph¹m vi thµnh viªn tham gia NVTM 2.2.2. §iÒu kiÖn tham gia TTM ë ViÖt Nam 3. Néi dung ho¹t ®éng TTM 3.1. Ph­¬ng thøc mua b¸n trªn thÞ tr­êng më 3.1.1. Ph­¬ng thøc mua b¸n h¼n 3.1.2 Ph­¬ng thøc mua b¸n l¹i 3.2. Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu trªn TTM 3.2.1. Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu khèi l­îng 3.2.2. Ph­¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt 4. C¬ chÕ t¸c ®éng tíi l­îng tiÒn cung øng cña NVTTM 4.1. Kh¸i niÖm c¬ sè tiÒn tÖ vµ l­îng tiªn cung øng 4.2. C¬ chÕ t¸c ®éng cña NVTTM 5. ¦u ®iÓm cña NVTTM so víi c¸c c«ng cô kh¸c 5.1.¦u ®iÓm næi bËt cña NVTTM 5.2.H¹n chÕ cña c«ng cô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu 5.2.1. C¬ chÕ ho¹t ®éng 5.2.2. H¹n chÕ 5.3. Dù tr÷ b¾t buéc 5.3.1. C¬ chÕ ho¹t ®éng 5.3.2. H¹n ch6. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi. PhÇn 2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam hiÖn nay 1. Sù cÇn thiÕt ra ®êi ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam 2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam 2.1. ThuËn lîi 2.2. Khã kh¨n PhÇn 3: §Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn NVTTM ë ViÖt Nam 1. C¸c ®Þnh h­íng c¬ b¶n 2. Gi¶i ph¸p 2.2. §a d¹ng ho¸ hµng ho¸ trªn TTM