Mô hình canh tác sắn bền vững trên đất dốc tỉnh Bình Định

MÔ HÌNH CANH TÁC S
N BN VNG TRÊN T DC TNH BÌNH NH TS. Nguy n Thanh Ph ng, KS.  Thành Nhân, KS. Nguy n Qu c Hi Vi
n KHKT Nông nghi
p Duyên Hi Nam Trung B (Email: ntphuongqn@yahoo.com; D: 0913 483646) 1. t vn  Ngày nay, m
t phn ca tình trng thoái hoá t là do iu kin khí h u,  a hình c trng ca vùng, m
t phn là do áp d ng bin pháp k thu t canh tác c, c bit là nông dân min núi ã phát rng làm ry vn din ra. Mt khác, dân s ngày m
t tng dn n thiu t sn xut, nông dân min núi phi canh tác trên t có dc cao hn 250 và thng là trng 
c canh cây nông nghip ngn ngày (sn, lúa ry...) nên hin tng thoái hoá t din ra càng nhanh hn. Vi 
dc cao nh v y, s thoái hóa t xy ra rt nhanh và thi gian canh tác hiu qu là rt ngn, thng ch c 2 -3 v cây lng thc ngn ngày, sau ó phi b hóa t, c bit nguy hi m là hin nay nông dân min núi vn áp d ng phng pháp d!n sch c di và t trc khi gieo trng. Vi cách làm này, dòng chy b mt thng rt ln, lng t b mt b r"a trôi nhiu. Khi tài nguyên rng b mt, din tích t trng i núi tr!c ngày càng tng, hin tng l l t xy ra nhiu và ln hn. Do ó, nng sut cây trng ngày càng gim nu không c u t và áp d ng bin pháp k thu t mi nh#m gim tình trng xói mòn t i núi. $ng thi do nh h%ng ca t p quán canh tác và iu kin kinh t nhân dân vùng núi vic u t và tip c n tin b
khoa h!c k thu t mi trong nông nghip còn nhiu hn ch. Khi không c u t úng m&c thì nng sut ca cây trng cha phát huy ht tim nng nng sut và cht lng. Nm 2007, din tích sn ca tnh Bình $ nh là 13.160 ha, tng 0,2% so vi nm 2006, nng sut 190,4 t/ha (tng 4,7%), sn lng 250.511 tn. Nm 2008, din tích sn s' gi( m&c )n  nh 12.500 ha, nng sut 210 t/ha, sn lng 262.500 tn,  nguyên liu cung cp cho nhà máy ch bin tinh b
t sn. $ gii quyt vn  thoái hoá và hoang mc hoá t i núi và tng hiu qu kinh t trên m
t n v din tích, ci thin i sng, gim tình trng cht phá rng làm ry, thì cn phi canh tác bn v(ng cây sn trên t dc. 2. Kt qu nghiên cu mô hình trng u xanh xen sn trên t i núi tnh Bình nh. Bng 1. c im sinh tr ng và phát trin ca gi ng sn KM94 Ch
tiêu Công thc T l ny mm/ mc chi (%) Sc sinh tr ng ban u ô ng  u (im 1-5) 1. S
n trng thun 98 Khá 5 2. S
n có xen u xanh 98 Khá 5 Bng 2. Nng sut và các yu t cu thành nng sut ca gi ng sn KM94 Ch
tiêu Công thc S khóm thc thu/ m2 P c/ khóm (kg) P c thc thu/ 5m2 (kg) Nng sut (tn/ha) 1. S
n trng thun 1,50 1,74 13,03 26,05 2. S
n có xen u xanh 1,50 2,10 15,75 31,50 Kt qu bng 1 và 2 cho ta thy: Trong giai on u sinh tr%ng ging sn KM94 cha có bi u hin khác bit gi(a hai bin pháp canh tác trng xen và trng thun. Nhng xét v ch tiêu nng
 sut và các yu t cu thành nng sut thì khi áp d ng bin pháp trng xen vi cây  u xanh thì nng sut ging sn KM94 u tng so vi trng thun: S c/khóm tng 20,69%; nng sut là 31,50 tn/ha, tng 20,92% so vi trng sn thun. Bng 3. c im sinh tr ng và nng sut gi ng u xanh V94-208 Ch
tiêu Công thc Chi u cao cây (cm) S qu/ cây (qu) S ht/ qu (ht) Nng sut/ 5m2 (Kg/5m2) Nng sut (t/ha) 1. u xanh xen s
n có bón phân 53,73 12,60 9,60 0,520 10,40 2. u xanh thun không bón phân 41,73 9,83 9,50 0,323 6,46 S liu bng 3 cho thy, ngoi tr ch tiêu s ht/ qu mang c i m riêng ca ging nên không có s sai khác gi(a các công th&c có bón phân và không bón phân. Các ch tiêu chiu cao cây và s qu/ cây % mô hình có bón phân tng rõ rt so vi công th&c không bón phân: chiu cao cây % công th&c có bón phân tng 28,76% kéo theo s qu/ cây cng tng lên 28,18% so vi công th&c không bón phân. S qu/ cây tng nên nng sut ca ging  u xanh V94 - 208 % mô hình có bón phân là 10,40 t/ha, tng 60,99% so vi mô hình không bón phân. Bng 4. ánh giá hiu qu kinh t ca mô hình trng u xanh xen sn trên 1 ha/v
n v: ng Hng mc Sn trng thun u xanh xen sn không bón phân u xanh xen sn có bón phân I. Tng chi 7.600.000 11.240.000 12.660.000 1. Ging 600.000 840.000 840.000 2. Phân bón và thuc BVTV 1.000.000 1.000.000 1.820.000 3. Công 6.000.000 9.400.000 10.000.000 3.1. Công làm
t 2.000.000 2.000.000 2.000.000 3.2. Công trng 1.000.000 1.600.000 1.600.000 3.3. Công chm sóc 1.500.000 2.900.000 3.200.000 3.4. Công thu hoch 1.500.000 2.900.000 3.200.000 II. Tng thu 13.025.000 19.485.000 26.150.000 1. S
n 13.025.000 13.025.000 15.750.000 2. u xanh 0 6.460.000 10.400.000 III. Lãi thun 5.425.000 8.145.000 13.490.000 Chênh lch lãi khi áp d ng k thut so vi s
n trng thun - 2.720.000 8.065.000 Chênh lch lãi khi áp d ng k thut so vi s
n xen u xanh không bón phân - - 5.245.000 T l % lãi so vi s
n trng thun 100,0 150,1 248,7 T su t li nhun (ln) 0,71 0,73 1,07 Hiu qu kinh t ca mô hình trng  u xanh xen sn c th hin trong bng 4, mc dù mô hình  u xanh xen sn có t)ng chi phí ln hn sn trng thun, nhng t)ng thu ca mô hình sn xen  u xanh (26.150.000 /ha) cao hn rt nhiu so vi sn trng thun (13.025.000 /ha). Vi t)ng lãi thun ca mô hình  u xanh xen sn là 13.490.000 /ha cao hn gp 2,49 ln so vi trng sn thun (7.805.000 /ha); t* sut li nhu n là 1,07 ln ( u xanh xen sn) và 0,71 ln (sn trng thun). Lãi ròng ca mô hình trng  u xanh xen sn có bón phân tng hn trng sn xen  u xanh không bón phân là 5.245.000 /ha (tng gp 1,64 ln). Trong iu kin ngi dân ít vn, không u t phân bón nhng vi mô hình  u xanh xen sn vn cho lãi ròng gp 1,50 ln so vi trng thun  sn. Nh v y, nên áp d ng mô hình trng  u xanh xen sn có và không có bón phân thì cho hiu qu kinh t cao hn c. Ghi chú (giá vào thi i m 6 tháng u nm 2007): 1. Giá sn ging: 500 ng/kg 2. Giá  u xanh ging 12.000 ng/kg 3. Giá phân Urê: 5.000 ng/kg 4. Giá phân Lân: 1.500 ng/kg 5. Giá phân Kali: 4.200 ng/kg 6. Giá sn c thng ph+m: 500 ng/kg 7. Giá  u xanh thng ph+m: 10.000 ng/kg 8. Giá công lao 
ng: 30.000 ng/công 3. ánh giá hiu qu môi tr ng ca mô hình thí nghim: So sánh lng t mt i do xói mòn gi(a hai mô hình sn trng thun và mô hình trng  u xanh xen sn: vi lng t mt i 6.550,0 kg/ha mô hình sn trng thun có lng t xói mòn cao nht; ng thi kéo theo lng cht dinh d,ng N,P,K và lng phân bón tng &ng mt i cng cao nht. Mô hình sn có trng xen cây  u xanh thì lng t xói mòn và dinh d,ng tng &ng s' gim c i 14,42%. Ngoài ra, r cây  u xanh có nt sn c  nh m khí tri nên ít ly m ca t, ng thi thân lá cây  u xanh c tr li cho t. Bng 5. ánh giá thit h!i kinh t do xói mòn t!i các mô hình canh tác trên t d c nm t!i xã V"nh Thun, huyn V"nh Th!nh, Bình nh nm 2007 Tên mô hình L ng t xói mòn (kg/ha) So vi i chng % L ng dinh d ng mt i (kg/ha/v) L ng phân bón t ng  ng mt i (kg/ha/v) Thành ti n (ng) N P2O5 K2O Urê Lân Super Kali clorua 1. Sn trng thun 6.550,0 100,0 6,55 12,45 311.744 14,24 77,81 29,48 311.744 2. u xanh xen sn 5.605,0 85,6 5,61 10,65 266.732 12,20 66,56 25,22 266.732 Do phân tích hàm lng dinh d,ng t trc khi tri n khai mô hình nên ã xác  nh c t)n tht thành tin do xói mòn t. Mô hình trng sn thun b thit hi kinh t do xói mòn là 311.744 /ha/nm, vt hn mô hình trng  u xanh xen sn là 45.012 /ha/nm (14,4%). Tuy nhiên, nu tính toán hiu qu kinh t ca mô hình thì lng N,P,K mt i trên ha trong m
t v là không ln nhng xét v t)ng din tích trng sn hàng nm ca tnh ã tác 
ng n môi trng thì lng t mt i và thit hi v kinh t là rt ln khó có th bù p li c. 4. Kt lun,  ngh + Mô hình trng  u xanh xen sn có nng sut 31,5 tn/ha và tng 20,92% so vi sn trng thun. Lãi ròng ca mô hình trng  u xanh xen sn có bón phân tng hn trng sn xen  u xanh không bón phân là 5.245.000 /ha (tng gp 1,64 ln). Trong iu kin ngi dân ít vn, không u t phân bón nhng vi mô hình  u xanh xen sn vn cho lãi ròng gp 1,50 ln so vi trng thun sn. + Khi áp d ng bin pháp trng  u xanh xen sn u có lng t mt i gim hn so vi sn trng thun 14,42%. + $ ngh áp d ng mô hình  u xanh xen sn có iu kin tng t % các vùng t dc trong tnh.  TÀI LI#U THAM KH$O 1. B
Nông nghip và PTNT (2002), Nông nghip vùng cao thc trng và gi i pháp (Bài vit ch!n l!c ti H
i tho Quc gia v nghiên c&u và phát tri n nông nghip bn v(ng vùng cao, Yên Bái 6 - 8/11/2002), 2. B
Nông nghip và PTNT (2003), Xây dng cánh ng 50 triu ng/ha và h nông dân thu nhp 50 triu ng/nm, NXB NN, Hà N
i, 9/2003. 3. B
Nông nghip và PTNT (2005), Báo cáo Di n àn chuyn giao KHCN NN và PTNT vùng DHNTB, vùng
ông Nam B và Tây Nguyên, tháng 4 và tháng 5/2005. 4. C c Khuyn nông - Khuyn lâm (1999), Cây h u c nh m trong canh tác t dc, NXB NN, Hà N
i, 1999. 5. Lê Quc Doanh, Hà $ình Tun, Andre Chanbanne (2005), Canh tác t dc bn vng, NXB Nông nghip, Hà N
i, 2005. 6. Trn $&c (1998), M t s loi cây trng tham gia vào các mô hình trang tri vùng i núi  Vit Nam, Hà N
i, NXB NN, 1998. 7. Tr nh Th Phng Loan (2007), Kt qu nghiên c&u ch!n ging sn và k thu t canh tác sn bn v(ng % min Bc Vit Nam, Tp chí Khoa h!c và Công ngh Nông nghip Vit Nam, s 3 (4) 2007. 8. Nguyn Thanh Phng (2004) M t s mô hình canh tác iu NLKH ti vùng DHNTB, (Báo cáo khoa h!c). 9. Nguyn Thanh Phng (2006), Nghiên cu mô hình s n xut nông nghip bn vng ti tnh Bình
nh, Gia Lai, Tha Thiên – Hu, (Báo cáo khoa h!c). 10. Nguyn T" Siêm, Thái Phiên (1999),
t i núi Vit Nam – Thoái hoá và phc hi, NXB Nông nghip, Hà N
i, 1999. 11. Nguyn H(u Tng và CTV (2003), B o v môi trng và phát trin bn vng  Vit Nam, NXB Chính tr Quc gia, Hà N
i, 2003. 12. T)ng c c Thng kê (2008), Niên giám thng kê nm 2007, Hà N
i, 2008. 13. Trình Công T (2007), Nghiên c&u m
t s bin pháp k thu t canh tác sn ti Dak Lak và Dak Nông, Tp chí Khoa h!c và Công ngh Nông nghip Vit Nam, s 4 (5) 2007. 14. Vin Nghiên c&u chin lc và chính sách KHCN (2002), Mô hình phát trin bn vng vùng gò i Bc Trung B , NXB NN, Hà N
i, 2002. 15. Vin KHKT Nông nghip Vit Nam (2003), Hng dn ging và quy trình k thut m t s cây trng, Hà N
i 2003. 16. Vin KHKT Nông nghip DHNTB (2006), Xây dng m t s mô hình canh tác bn vmg trên t i gò vùng DHMT và Tây Nguyên, Báo cáo khoa h!c ca Vin KHKT Nông nghip DHNTB, t nm 2000 - 2006.   MÔ HÌNH TR%NG &U XANH XEN S
N TRÊN T %I NÚI TNH BÌNH NH