Một số giải pháp nhằm nâng cao sức cạnh tranh hàng nông thủy sản xuất khẩu tại nước ta

cÊu mÆt hµng vµ c¬ së chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu còng chuyÓn biÕn theo h­íng ®a d¹ng ho¸ g¾n víi yªu cÇu cña thÞ tru­êng; nhiÒu c¬ së chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ®­îc x©y dùng míi ë c¸c vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu nh­ Cµ Mau, An Giang thu hót hµng chôc ngh×n lao ®éng n«ng nghiÖp, gãp phÇn ph©n c«ng l¹i lao ®éng ë n«ng th«n. Nhµ n­íc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn vµ kinh nghiÖm, mÆt kh¸c tËp trung vèn ng©n s¸ch, vèn tÝn dông ­u ®·i cho ngµnh thñy s¶n. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu I-C¸c thÞ tr­êng chÝnh vµ tiÒm n¨ng: 1-C¸c thÞ tr­êng chÝnh: VÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu, hiÖn nay ViÖt Nam ®ang xuÊt khÈu g¹o tíi trªn 50 n­íc vµ l·nh thæ(1): XuÊt khÈu g¹o n¨m 2000, thêi c¬ -th¸ch thøc- gi¶i ph¸p. NguyÔn C¶nh H­ng T¹p chÝ Céng s¶n sè 8(4/2000) trang 41 ë tÊt c¶ c¸c khu vùc nh­ ch©u ¸, ch©u ¢u, ch©u Phi, ch©u MÜ. Trong ®ã, thÞ tr­êng ch©u ¸, ch©u Phi chiÕm 70-90%(2): N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ë n­íc ta -NguyÔn §×nh Long-T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 l­îng g¹o xuÊt khÈu hµng n¨m. Sè cßn l¹i lµ thÞ tr­êng ch©u ¢u, ch©u MÜ. C¸c n­íc nhËp khÈu g¹o chÝnh cña ViÖt Nam ë ch©u ¸ cã thÓ kÓ ®Õn lµ Ind«nªxia, Philippin, Singapore, c¸c n­íc vïng Trung §«ng. ë ch©u Phi cã Angiªri, Nigiªria, Tuynidi, C«ngg«, £ti«pia, Nam Phi, Libi. ë ch©u ¢u th× chñ yÕu lµ Nga vµ §«ng ¢u. ë ch©u MØ th× chñ yÕu lµ khu vùc MØ latinh. ThÞ tr­êng Ch©u ¸, Ch©u Phi rÊt dÔ tÝnh, kh«ng ®ßi hái chÊt l­îng thËt cao, chØ cÇn gi¸ rÎ nªn rÊt phï hîp víi g¹o ViÖt Nam. Hai n¨m gÇn ®©y vµ c¸c n¨m tíi, thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi còng nh­ thÞ tr­êng cña ViÖt Nam gÆp nhiÒu biÕn ®éng theo c¶ 2 chiÒu h­íng tÝch cùc vµ tiªu cùc. N¨m 1999 vµ n¨m 2000, lò lôt, h¹n h¸n x¶y ra ë nhiÒu n¬i khiÕn cho c¸c n­íc vèn xuÊt khÈu g¹o bÞ gi¶m s¶n l­îng m¹nh, kh¶ n¨ng xuÊt khÈu h¹n chÕ; cßn c¸c n­íc vèn ®· nhËp khÈu g¹o th× l¹i cµng ph¶i nhËp nhiÒu h¬n. §iÓn h×nh lµ ch©u Phi, Trung §«ng vµ MÜ latinh võa qua gÆp h¹n h¸n nÆng vµ t×nh h×nh chÝnh trÞ rÊt bÊt æn nªn trong nh÷ng n¨m tíi hä sÏ ph¶i nhËp thªm nhiÒu. Ng­îc l¹i, nh÷ng n­íc tr­íc ®©y vÉn nhËp khÈu lín g¹o cña ViÖt Nam ë ch©u ¸ lµ Ind«nexia, Philippin, B¨ngla®Ðt sÏ gi¶m nhu cÇu trong nh÷ng n¨m tíi. Theo c¬ quan hËu cÇn quèc gia Ind«nexia, mét vµi n¨m tíi n­íc nµy chØ nhËp kho¶ng 1,8-2 triÖu tÊn g¹o thay v× 3-3,5 triÖu tÊn nh­ tr­íc. Cßn Philippin còng chØ nhËp 0,5-0,8 triÖu tÊn, gi¶m 0,5-0,7 triÖu tÊn(1): XuÊt khÈu g¹o n¨m 2000, thêi c¬ -th¸ch thøc- gi¶i ph¸p. NguyÔn C¶nh H­ng T¹p chÝ Céng s¶n sè 8(4/2000) trang 41 ). Së dÜ nh­ vËy lµ v× cã sù c¹nh tranh gi÷a g¹o cña Th¸i Lan, Trung Quèc vµ gÇn ®©y lµ Campuchia víi ViÖt Nam vÒ chÊt l­îng, gi¸ c¶ vµ thñ tôc. §©y lµ mét nguy c¬ rÊt lín ®èi víi xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. Nh×n chung, trªn thÞ tr­êng chÝnh cña chóng ta, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn lµ rÊt cã h¹n bëi v× nh­ trªn ®· nãi mét sè n­íc nhËp khÈu lín ®· dÇn ®i vµo æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ, do vËy nhu cÇu nhËp khÈu g¹o cña hä gi¶m. ë ch©u Phi, Trung §«ng vµ MÜ latinh nhu cÇu nhËp khÈu cã t¨ng, song thÞ tr­êng ë ®©y cßn nhá bÐ, h¬n n÷a chóng ta l¹i cã nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh, do vËy tØ träng g¹o xuÊt sang khu vùc nµy cña chóng ta sÏ gi¶m ®i vµ thay vµo ®ã tØ träng xuÊt sang mét sè thÞ tr­êng tiÒm n¨ng míi më sÏ ngµy mét t¨ng lªn trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o. Môc tiªu cña chóng ta lµ cè g¾ng gi÷ v÷ng thÞ tr­êng truyÒn thèng, t¨ng c­êng, x©m nhËp vµ më réng c¸c thÞ tr­êng míi. §èi víi mÆt hµng cµ phª, hiÖn nay, chóng ta ®· xuÊt khÈu tíi h¬n 40 n­íc vµ l·nh thæ, trong ®ã chñ yÕu xuÊt sang EU, B¾c MÜ, NhËt, Singapore. Chñng lo¹i cµ phª xuÊt khÈu cña chóng ta rÊt nghÌo nµn, chñ yÕu lµ cµ phª h¹t; cho nªn chóng ta th­êng xuÊt sang c¸c n­íc ph¸t triÓn cã nÒn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, ®Ó hä s¶n xuÊt ra cµ phª tinh chÕ. ThÞ tr­êng cµ phª lµ mét thÞ tr­êng cùc k× bÊt æn, lu«n cã nh÷ng biÕn ®éng rÊt lín, g©y khã kh¨n cho c¸c n­íc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Cã n¨m nh­ niªn vô 1998-1999, gi¸ cµ phª lªn rÊt cao kho¶ng 900-1200 USD/tÊn; nh­ng n¨m 1999-2000 gi¸ sôt ®i h¬n mét nöa chØ cßn kho¶ng 400-550 USD/tÊn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, cã n¨m c¸c n­íc nhËp khÈu cµ phª nh©n nhiÒu, cã n¨m hä nhËp Ýt. Trong nh÷ng n¨m tíi, thÞ tr­êng chÝnh cña chóng ta vÉn lµ EU, B¾c MÜ, NhËt, vµ Singapore. Cµ phª cña chóng ta chÊt l­îng t­¬ng ®èi tèt mµ gi¸ l¹i rÎ nªn vÉn cã søc c¹nh tranh trªn c¸c thÞ tr­êng nµy. §èi víi mÆt hµng cao su, thÞ tr­êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña chóng ta tr­íc ®©y lµ Liªn X«, kho¶ng 80% s¶n l­îng cao su cña ViÖt Nam. Song nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÞ tr­êng nµy kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc më réng mµ cßn bÞ thu hÑp. HiÖn nay, ta chñ yÕu xuÊt khÈu cao su sang Trung Quèc, chiÕm 70% s¶n l­îng. Nh­ng do xuÊt qua tiÓu ng¹ch nªn th­êng xuyªn bÞ Ðp gi¸, nhu cÇu mÆt hµng kh«ng æn ®Þnh, t×nh tr¹ng ø ®äng s¶n phÈm th­êng xuyªn x¶y ra; xuÊt khÈu sang ch©u ¢u vµ Mü chØ ®¹t 10% s¶n l­îng((1): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp. Bé Th­¬ng m¹i(12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/1999 trang 24 (2): Thêi b¸o kinh tÕ ViÖ Nam sè 146 (6/12/2000) ); cßn tiªu thô trong n­íc th× thËt Ýt ái chØ kho¶ng 20%. N¨m 2000, ta ®· khai th¸c 213.000 tÊn vµ xuÊt khÈu sang Nga 400 tÊn víi gi¸ lµ 670 USD/tÊn t¨ng 30-40 USD/tÊn so víi n¨m tr­íc(2). ChÊt l­îng cao su cña chóng ta tèt, nh­ng kh«ng phï hîp víi nhu cÇu cña thÕ giíi nªn chØ xuÊt ®­îc sang Trung Quèc lµ chñ yÕu. §èi víi mÆt hµng thñy s¶n, thÞ tr­êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam lµ EU chiÕm kho¶ng 60%. §©y lµ b¹n hµng xuÊt khÈu thñy s¶n th­êng xuyªn cña ViÖt Nam tõ nhiÒu n¨m qua. Khu vùc nµy tuy d©n sè kh«ng lín nh­ng sè l­îng hµng thñy s¶n tiªu thô nhiÒu. TÝnh ®Õn n¨m 1998, c¶ n­íc ®· cã 27 doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ®­îc xÕp vµo danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu s¶n phÈm sang thÞ tr­êng ch©u ¢u. Ngoµi ra, ta cßn xuÊt khÈu thñy s¶n sang NhËt B¶n, chiÕm kho¶ng 20% s¶n l­îng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §©y lµ mét thÞ tr­êng rÊt khã tÝnh, ®ßi hái chÊt l­îng s¶n phÈm cao. Nh­ng lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ta tõ l©u. NhËt B¶n còng lµ mét c­êng quèc vÒ ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n, víi c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt rÊt hiÖn ®¹i nh­ng gi¸ thµnh l¹i cao h¬n so víi nhËp khÈu thñy s¶n tõ ViÖt Nam, h¬n n÷a chñng lo¹i thñy h¶i s¶n cña ta l¹i rÊt ®a d¹ng, phong phó. Ngoµi EU vµ NhËt ra, Singapore còng lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thñy s¶n chñ yÕu cña ta. 2-ThÞ tr­êng tiÒm n¨ng: Ngoµi thÞ tr­êng chÝnh ë ch©u ¸, ch©u Phi, hiÖn nay g¹o ViÖt Nam ®· vµ ®ang xuÊt sang c¸c thÞ tr­êng míi nh­ EU, B¾c MÜ, NhËt, Hµn Quèc. §©y lµ c¸c thÞ tr­êng rÊt khã tÝnh nh­ng cã tiÒm n¨ng lín v× nh÷ng n­íc nµy cã nÒn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, n«ng nghiÖp ngµy cµng kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng cña nh©n d©n. Së dÜ nh­ vËy v× phÇn lín diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ lÊn chiÕm ®Ó sö dông vµo viÖc x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, trung t©m th­¬ng m¹i, khu vui ch¬i gi¶i trÝ vµ khu d©n c­. Cïng víi qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc mét bé phËn d©n c­ t¸ch ra khái lao ®éng n«ng nghiÖp ®Ó tham gia vµo lùc l­îng lao ®éng phi n«ng nghiÖp. Do vËy, s¶n l­îng t¨ng thªm do ¸p dông khoa häc kÜ thuËt kh«ng bï ®­îc s¶n l­îng mÊt ®i do thiÕu ®Êt canh t¸c vµ thiÕu lao ®éng n«ng nghiÖp. Thªm vµo ®ã, quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam víi EU, NhËt, Hµn Quèc ®Æc biÖt lµ MÜ ngµy cµng cã b­íc ph¸t triÓn míi. Riªng víi EU vµ NhËt, ViÖt Nam ®· ®­îc h­ëng quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN), do vËy gi¸ g¹o nhËp vµo c¸c n­íc nµy sÏ gi¶m ®i. MÆt kh¸c, chÊt l­îng g¹o cña chóng ta kh«ng ngõng ®­îc c¶i thiÖn do thµnh qu¶ cña viÖc øng dông khoa häc vµo n«ng nghiÖp, do ®ã ngµy cµng ®­îc c¸c kh¸ch hµng tin cËy vµ trô v÷ng ®­îc trªn thÞ tr­êng nµy. §èi víi cµ phª, thÞ tr­êng tiÒm n¨ng cã thÓ kÓ ®Õn lµ Trung Quèc, Hµn Quèc, Th¸i Lan, Nga vµ §«ng ¢u. Nh÷ng n­íc nµy hµng n¨m vÉn nhËp cµ phª cña ta, song sè l­îng rÊt khiªm tèn, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã cña ta vµ b¹n. Do vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, môc tiªu cña chóng ta lµ ®Èy m¹nh c¹nh tranh nh»m n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng nµy, kh¼ng ®Þnh uy tÝn vµ chÊt l­îng cña cµ phª ViÖt Nam. Tuy nhiªn , chóng ta còng cÇn ®Ò phßng c¸c biÕn ®éng cã thÓ x¶y ra v× thÞ tr­êng cµ phª th­êng kh«ng æn ®Þnh. §èi víi cao su, thÞ tr­êng néi ®Þa tiªu thô 20%-30% s¶n l­îng cao su. Tuy nhiªn, thÞ tr­êng nµy cã tiÒm n¨ng lín v× n­íc ta lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn nªn cã nhu cÇu khèi l­îng cao su thiªn nhiªn lín trong t­¬ng lai. Nh÷ng ngµnh tiªu thô cao su lín nhÊt lµ ngµnh c«ng nghiÖp « t«, xe m¸y vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hçn hîp s¶n xuÊt c¸c ®å cao su gia dông vµ c¸c s¶n phÈm cao su kh¸c nh­ tÊm tr¶i sµn, g¨ng tay y tÕ,...S¶n l­îng tiªu thô néi ®Þa dù kiÕn t¨ng kho¶ng 35%-40% trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21((1): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp. Bé Th­¬ng m¹i(12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/1999 trang 23 (2): Kinh tÕ ThÕ Giíi 1998-1999: §Æc ®iÓm vµ triÓn väng. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, trang 260. ). Ngoµi ra, ta cßn xuÊt khÈu cao su sang ch©u ¢u vµ Mü, hai thÞ tr­êng nµy chiÕm kho¶ng 10% doanh sè xuÊt khÈu. Trong t­¬ng lai, ViÖt Nam cã thÓ sÏ thu ®­îc nh÷ng lîi thÕ lín v× Trung Quèc lµ n­íc tiªu thô cao su thiªn nhiªn lín nhÊt. Møc tiªu thô cao su cña Trung Quèc t¨ng trªn 7,5%/n¨m. §èi víi thñy s¶n, thÞ tr­êng tiÒm n¨ng cña ta trong t­¬ng lai sÏ lµ B¾c Mü, §«ng ¢u vµ Trung §«ng. Tõ sau khi kÝ HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, trao ®æi bu«n b¸n gi÷a hai n­íc t¨ng m¹nh. Dù b¸o ®Õn n¨m 2005 thÞ tr­êng nµy sÏ chiÕm kho¶ng trªn 20% s¶n l­îng xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam(2). §èi víi §«ng ¢u th× tõ n¨m 1990 trë vÒ tr­íc lµ b¹n hµng truyÒn thèng cña ViÖt Nam. Sau cuéc khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ, khu vùc nµy trë nªn kiÖt quÖ, nh­ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn kinh tÕ ë khu vùc nµy ®· ®­îc kh«i phôc vµ cã b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, chÊt l­îng cuéc sèng ®­îc c¶i thiÖn, cïng víi nã lµ nhu cÇu vÒ thñy s¶n còng t¨ng lªn. Trong t­¬ng lai ®©y sÏ lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín cña ViÖt Nam. §èi víi Trung §«ng, th× ®©y lµ mét khu vùc giÇu cã trªn thÕ giíi, nh­ng l¹i hay cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh h­ëng mµ nguån thñy h¶i s¶n l¹i Ýt ái nªn ®©y sÏ lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thñy s¶n lín cña ta trong nh÷ng n¨m tíi. II-Nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh xuÊt khÈu: 1-Thµnh tùu: a-G¹o: N¨m 1989, n­íc ta chÝnh thøc tham gia vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu lóa g¹o thÕ giíi víi sè l­îng xuÊt khÈu lµ 1,42 triÖu tÊn, thu vÒ 290 triÖu USD, gi¸ b×nh qu©n 204 USD/tÊn. Tuy s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu ch­a nhiÒu, gi¸ cßn thÊp, chÊt l­îng g¹o ch­a phï hîp víi thÞ hiÕu cña thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ng ®èi víi n­íc ta, kÕt qu¶ ®ã ®¸nh dÊu sù sang trang cña s¶n xuÊt lóa g¹o tõ tù cÊp tù tóc sang kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi xuÊt khÈu. Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, g¹o n­íc ta lu«n cã mÆt trªn thÞ tr­êng thÕ giíi víi sè l­îng vµ chÊt l­îng ngµy cµng cao (duy cã n¨m 2000 do thÞ tr­êng biÕn ®éng nªn xuÊt khÈu bÞ gi¶m). B¶ng 6 - T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam N¨m 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 Sè l­îng (triÖu tÊn) 1,42 1,63 1,1 2,0 1,72 2,0 2,1 3,1 3,7 3,8 4,6 3,5 Gi¸ trÞ (tû USD) 0,29 0,31 0,24 0,42 0,37 0,43 0,53 0,87 0,9 1,1 1,03 0,7 Gi¸ b×nh qu©n (USD) 204 188 227 215 210 214 258 285 242 269 228 200 Nguån; XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam - 10 n¨m nh×n l¹i - NguyÔn Sinh Cóc T¹p chÝ Céng s¶n - sè 7 (4/1999) trang 47 Qua b¶ng trªn, ta thÊy mÆc dï sè l­îng g¹o xuÊt khÈu mét sè n¨m cã biÕn ®éng song xu h­íng chÝnh vÉn lµ t¨ng lªn. Trong 12 n¨m, n­íc ta ®· cung cÊp cho thÞ tr­êng thÕ giíi h¬n 30,3 triÖu tÊn g¹o, b×nh qu©n 2,53 triÖu tÊn/n¨m; thu vÒ 7 tØ 158 triÖu USD, b×nh qu©n 596,5 triÖu USD/n¨m, mét con sè rÊt ®¸ng tù hµo mµ tr­íc ®æi míi chØ lµ m¬ ­íc. XuÊt khÈu g¹o hµng n¨m chiÕm tØ träng trung b×nh kho¶ng 11% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, 3,3% GDP. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· v­ît MÜ ®Ó ®øng thø 2 sau Th¸i Lan vÒ xuÊt khÈu g¹o. §iÓm næi bËt cña n­íc ta trong xuÊt khÈu g¹o h¬n 10 n¨m qua lµ tÝnh æn ®Þnh cao so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. Theo ®¸nh gi¸ cña FAO (Tæ chøc l­¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp thÕ giíi), ë ch©u ¸ ngoµi Th¸i Lan cßn cã 3 n­íc kh¸c cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi ViÖt Nam trong xuÊt khÈu g¹o lµ Ên §é, Pakistan vµ Trung Quèc. Song12 n¨m qua, s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu cña 3 n­íc nµy ®Òu kh«ng æn ®Þnh: Ên §é cã n¨m xuÊt khÈu 5 triÖu tÊn g¹o (1995) v­ît lªn ®øng vÞ trÝ thø 2 sau Th¸i Lan, nh­ng c¸c n¨m kh¸c l¹i rÊt thÊp, phæ biÕn d­íi 1 triÖu tÊn (1993 lµ 767.000 tÊn,1994 lµ 890.000 tÊn, n¨m 1997lµ d­íi 2 triÖu tÊn). Pakistan n¨m cao nhÊt lµ 1,8 triÖu tÊn (1995), c¸c n¨m kh¸c d­íi 1 triÖu tÊn. Trung Quèc n¨m cao nhÊt lµ 1,6 triÖu tÊn, c¸c n¨m kh¸c còng phæ biÕn ë møc 1 triÖu tÊn(1),(2): XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam -10 n¨m nh×n l¹i - NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 7 (4/1999) trang 44, 46 . Bªn c¹nh sù t¨ng tiÕn vÒ sè l­îng, sù tiÕn bé vÒ chñng lo¹i vµ chÊt l­îng lµ thùc tÕ vµ rÊt ®¸ng tù hµo. Trong nh÷ng n¨m ®Çu xuÊt khÈu g¹o, tØ lÖ g¹o chÊt l­îng trung b×nh, tØ lÖ tÊm cao trªn 25% chiÕm 80-90% nªn søc c¹nh tranh kÐm, gi¸ c¶ thÊp (B¶ng 6). Tõ n¨m 1995 trë l¹i ®©y, chÊt l­îng vµ chñng lo¹i ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu. G¹o cã chÊt l­îng cao (h¹t dµi, Ýt b¹c bông), tØ lÖ tÊm thÊp (tõ 5-10%) chiÕm kho¶ng 70% l­îng g¹o xuÊt khÈu vµ cã xu h­íng t¨ng lªn; cßn g¹o cã chÊt l­îng trung b×nh (h¹t trßn, b¹c bông), tØ lÖ tÊm cao (trªn 10%) chiÕm tØ träng nhá vµ cã xu h­íng gi¶m dÇn. Gi¸ g¹o ViÖt Nam còng t¨ng dÇn cïng víi xu h­íng t¨ng cña chÊt l­îng g¹o vµ quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi. Gi¸ g¹o xuÊt khÈu b×nh qu©n 4 n¨m (1995-1998) lµ 269USD/tÊn, t¨ng 61 USD/tÊn so víi gi¸ b×nh qu©n 6 n¨m vÒ tr­íc ®ã (1989-1994). §iÒu ®¸ng chó ý lµ kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ g¹o ViÖt Nam vµ Th¸i Lan ®· bÞ thu hÑp dÇn tõ 40-55 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1989-1994 xuèng cßn 20-25 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1995-2000(2) ViÖc ViÖt Nam tõ mét n­íc nhËp khÈu l­¬ng thùc trë thµnh mét c­êng quèc xuÊt khÈu g¹o cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta. XÐt vÒ gi¸ trÞ ngo¹i tÖ m¹nh thu ®ù¬c, xuÊt khÈu g¹o ®øng thø hai sau dÇu th«, song xÐt vÒ tÝnh chÊt s¶n phÈm th× g¹o cã nhiÒu ®iÓm tréi h¬n dÇu th«. Thø nhÊt, g¹o xuÊt khÈu lµ phÇn ®Ó dµnh ra ®­îc sau khi ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc vµ an ninh l­¬ng thùc; cßn dÇu th« ph¶i xuÊt toµn bé. Thø hai, g¹o xuÊt khÈu lµ s¶n phÈm 100% ViÖt Nam, cßn dÇu th« lµ s¶n phÈm liªn doanh. Thø ba, dÇu lµ s¶n phÈm khai th¸c tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn, cµng khai th¸c cµng c¹n kiÖt; trong khi g¹o lµ s¶n phÈm cña trång trät, cµng xuÊt khÈu cµng kÝch thÝch th©m canh, t¨ng vô n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng c©y trång. Thø t­, hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi-quèc phßng-an ninh vµ m«i tr­êng cña s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cao h¬n nhiÒu so víi bÊt k× mÆt hµng xuÊt khÈu nµo cña n­íc ta. b-Cµ phª: HiÖn nay, cµ phª ®· trë thµnh mÆt hµng mòi nhän trong chiÕn l­îc hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Cµ phª ®øng trong sè m­êi mÆt hµng (Top ten) cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam (xÊp xØ 500-1000 triÖu USD). B¶ng 7: T×nh h×nh xuÊt khÈu cµ phª mét sè n¨m ChØ tiªu §¬n vÞ 1991 1993 1995 1997 1998 2000 Sè l­îng 1000 tÊn 89,6 122,7 248,1 389 382 686 Gi¸ trÞ TriÖu USD 74 111 305 490 594 378 Gi¸ / tÊn USD 825,9 904,6 1230 1259,6 1555 550 B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam - Bé Th­¬ng m¹i trang 13,14 Qua b¶ng trªn, ta thÊy sè l­îng cµ phª xuÊt khÈu liªn tôc t¨ng qua c¸c n¨m: n¨m 1998 sè l­îng xuÊt khÈu ®¹t 382.000 tÊn nhiÒu h¬n n¨m 1991 lµ 292,4 tÊn, tØ lÖ t¨ng lµ 326,34% tøc lµ gÇn gÊp 3,3 lÇn; t­¬ng øng víi sù gia t¨ng sè l­îng lµ sù gia t¨ng vÒ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu. N¨m 1998, gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®¹t 594 triÖu USD, t¨ng so víi n¨m 1991 lµ 520 triÖu USD, gÊp h¬n 8 lÇn. Víi kÕt qu¶ trªn, ViÖt Nam ®· trë thµnh n­íc xuÊt khÈu cµ phª lín thø 3 trªn thÕ giíi sau Braxin vµ C«l«mbia. S¶n xuÊt cµ phª ph¸t triÓn ®· t¹o ra sù thay ®æi to lín trong c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®êi sèng cña ®ång bµo vïng T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. NÕu nh­ tr­íc ®©y khi c©y cµ phª ch­a ph¸t triÓn th× ®ång bµo ë ®©y chñ yÕu ®éc canh c©y lóa trªn m¶nh ®Êt kh«ng thÝch hîp cho viÖc trång lóa do vËy ®êi sèng rÊt thiÐu thèn, bÊp bªnh. HiÖn nay, nhê chÝnh s¸ch giao ®Êt cña nhµ n­íc mµ nhiÒu hé ®· ®i vµo chuyªn canh c©y cµ phª vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt cao, ®êi sèng kh¸ gi¶ h¼n lªn. C¸c trang tr¹i cµ phª còng lµ n¬i thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi ®Þa ph­¬ng vµ ng­êi ë vïng kh¸c ®Õn. Do kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª mÊy n¨m gÇn ®©y t¨ng liªn tôc (b×nh qu©n 20%/n¨m), cã n¨m ®¹t gÇn 600 triÖu USD mµ cµ phª ®· ®­îc chÝnh phñ ta xÕp vµo 3 nhãm hµng mòi nhän (cµ phª, thuû s¶n, ®iÖn tö) cÇn ®­îc quan t©m chó ý(1): N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta - NguyÔn §×nh Long – T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 . c-Cao su: Nhê tÝch cùc ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ chÕ biÕn, n©ng cao tay nghÒ c«ng nh©n mµ viÖc chuyÓn h­íng sang s¶n xuÊt cao su ®Þnh chuÈn (SVR) ®· thµnh c«ng. NÕu n¨m 1987, c¸c c«ng ty cao su ®· s¶n xuÊt ®­îc 75,9% mñ khèi cao su ®Þnh chuÈn; 3,5% mñ ly t©m (mñ kem); 13,5% mñ tê (ICR,RSS); 2,9% mñ creve vµ 4,4% cao su tinh sÐt th× ®Õn n¨m 1996 c¬ cÊu nµy d· cã nhiÒu thay ®æi, tû lÖ t­¬ng øng lµ 94,4%; 3,0%; 1,4% vµ 0,2%; n¨m 1999lµ 94,4%; 2,4%; 0,9% vµ 0,5%(2). TÝnh chung giai ®o¹n 1976-1980, s¶n l­îng cao su chÕ biÕn ®¹t 190.000 tÊn, giai ®o¹n 1981-1990 ®¹t 488.000 tÊn; giai ®o¹n 1990-1999 s¶n l­îng cao su ®· t¨ng lªn nhanh chãng ®¹t 1050 ngµn tÊn, nh­ vËy lµ ®· t¨ng gÊp 2,3 lÇn so víi 10 n¨m tr­íc vµ gÊp 5,5 lÇn so víi 5 n¨m sau gi¶i phãng((2),(3): C«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su trªn ®­êng héi nhËp. NguyÔn §¨ng KiÒu, NguyÔn H÷u TiÕn. T¹p chÝ Céng s¶n sè 18 (9/2000) ) . Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n l­îng cao su ®· t¨ng ®¸ng kÓ víi tèc ®é 6,27% mçi n¨m. ChÊt l­îng cao su cña chóng ta rÊt tèt ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. Ngµnh cao su ®· ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc vµ cßn d­ thõa ®Ó xuÊt khÈu gãp phÇn lµm t¨ng tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. d-Thñy s¶n: Thùc hiÖn ph­¬ng ch©m ®¸nh b¾t xa bê, hµng ngµn tµu ®¸nh c¸ thuéc ®ñ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· tÊp nËp ra kh¬i ®Õn c¸c ng­ tr­êng míi cã nhiÒu t«m c¸ h¬n. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 1998, s¶n l­îng thñy s¶n ®¹t trªn 800.000 tÊn, t¨ng 2,5% so víi cïng kú n¨m tr­íc. N¨m 1990, xuÊt khÈu ®¹t 205 triÖu USD, n¨m 1997 ®¹t 776 triÖu USD(1): Thuû sn¶ ViÖt Nam sau 18 n¨m ®æi míi 1980-1998. NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 20 (10/1998) trang 47. . N¨m 1998, xuÊt khÈu ®¹t 850 triÖu USD, t¨ng 5% so víi n¨m 1997(2): Kinh tÕ ThÕ Giíi 1998-1999: §Æc ®iÓm vµ triÓn väng.Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia trang 260. . N¨m 2000 ®¹t 1,4 tû USD, gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995(3): Thµnh tùu 15 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ. NguyÔn C¶nh H­ng. T¹p chÝ Céng s¶n sè 1 (1/2001) trang 13 3). Hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam hiÖn nay ®· ®­îc c«ng nhËn n»m trong danh s¸ch nhãm I c¸c n­íc xuÊt khÈu thñy san vµo thÞ tr­êng EU sau khi ®· v­ît qua cuéc kiÓm tra chÊt l­îng cña c¬ quan thùc phÈm Mü. Sù ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng cña ngµnh thñy s¶n trong nh÷ng n¨m ®æi míi kh«ng chØ t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ngµnh mµ cßn gãp phÇn quan träng trong viÖc ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh CNH-H§H ®Êt n­íc. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña ngµnh thñy s¶n trong nÒn kinh tÕ n­íc ta mét c¸ch râ rµng h¬n. 2-Khã kh¨n-th¸ch thøc: a-G¹o: Trªn thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi hiÖn nay, mÆc dï n­íc ta xÕp thø 2 vÒ sè l­îng g¹o xuÊt khÈu sau Th¸i Lan; song trªn thùc tÕ ngoµi Th¸i Lan ra, chóng ta cßn vÊp ph¶i sù c¹nh tranh tõ rÊt nhiÒu n­íc nh­: MÜ, Ên §é, Pakistan, Trung Quèc vµ gÇn ®©y lµ Campuchia. Nh÷ng n­íc nµy ®· lµm ¶nh h­ëng ®Õn xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. So víi Th¸i Lan, s¶n l­îng g¹o cña ta xÊp xØ víi s¶n l­îng g¹o cña hä, song do d©n sè ®«ng h¬n nªn xuÊt khÈu g¹o cña ta vÉn ch­a b»ng ®­îc (Th¸i Lan xuÊt kho¶ng 6 triÖu tÊn/n¨m) mÆc dÇu n¨ng suÊt lóa cña ta cao h¬n h¼n cña Th¸i Lan. VÒ chÊt l­îng, nãi chung chÊt l­îng g¹o cña ViÖt Nam cßn thÊp thÓ hiÖn ë chç ®é tr¾ng kh«ng ®Òu, tØ lÖ tÊm, tØ lÖ b¹c bông cßn cao; cã h¹t vµng, ®é bãng cßn kÐm. Ngoµi ra, cßn mét sè yÕu tè th­¬ng m¹i kh¸c ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu nh­ mÉu m· bao b× ®ãng gãi. VÒ gi¸, gi¸ g¹o cña ta lu«n thÊp h¬n gi¸ g¹o cña Th¸i Lan, Ên §é, Pakistan kÓ c¶ Trung Quèc. B¶ng 8:So s¸nh gi¸ g¹o cïng phÈm cÊp gi÷a ViÖt Nam vµ Th¸i Lan Thêi gian Lo¹i g¹o Gi¸ g¹o ViÖt Nam USD / tÊn Gi¸ g¹o Th¸i Lan USD/tÊn 1995 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm Gi¸ b×nh qu©n FOB 262 352 328 306 1996 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm Gi¸ b×nh qu©n FOB 284 382 364 330 1997 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm 249,5 243 222 262 240 211,7 Nguån: N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta NguyÔn §×nh Long . T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 54 MÆc dï, mÊy n¨m gÇn ®©y kho¶ng c¸ch vÒ gi¸ ®· ®­îc thu hÑp song kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngang ngöa víi Th¸i Lan vÒ gi¸ lµ cã thÓ x¶y ra. §iÒu nµy hoµn toµn phô thuéc vµo chÊt l­îng g¹o cña ta. NÕu chÊt l­îng g¹o cña ta còng t­¬ng ®­¬ng víi g¹o Th¸i Lan th× lóc ®ã gi¸ g¹o cña Th¸i Lan ph¶i theo gi¸ g¹o cña ViÖt Nam bëi v× chi phÝ s¶n xuÊt lóa cña ViÖt Nam rÎ h¬n cña Th¸i Lan. ¦íc tÝnh chi phÝ s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam b×nh qu©n vµo kho¶ng 85-97 USD/tÊn cßn Th¸i Lan lµ 105-125 USD/tÊn. B¶ng 9: So s¸nh mét sè nhiªn liÖu chÝnh cho s¶n xuÊt lóa VËt t­ chÝnh ViÖt Nam Th¸i Lan X¨ng (lit) 0,35 USD = 2,4 kg thãc 0,4 USD = 2,7 kg thãc DÇu DO (lit) 0,26 USD = 1,8 kg thãc 0,3 USD = 2 kg thãc §iÖn (1kw/h) 0,064 USD = 0,5 kg thãc 0,12 USD = 0,65 kg thãc Nguån: N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta - NguyÔn §×nh Long . T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 Nh­ vËy, vÒ mÆt gi¸ c¶ vµ gi¸ thµnh lóa, chóng ta cã lîi thÕ, song tõ s¶n xuÊt lóa ®Õn g¹o xuÊt khÈu cã søc c¹nh tranh m¹nh vÉn cßn mét chÆng ®­êng kh«ng Ýt khã kh¨n. Ngoµi nh÷ng khã kh¨n trªn, trong xuÊt khÈu g¹o hiÖn cßn cã nh÷ng yÕu kÐm, khã kh¨n nh­: Thø nhÊt lµ ch­a cã quy ho¹ch tæng thÓ vµ kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ s¶n xuÊt lóa g¹o xuÊt khÈu (vïng nµo, ®Þa ph­¬ng nµo, bao nhiªu diÖn tÝch, c¬ cÊu gièng lóa, ®Çu t­ th©m canh). Mét sè vïng vµ ®Þa ph­¬ng ®· h×nh thµnh quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch, song vÉn nÆng tÝnh tù ph¸t côc bé kÓ c¶ vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long. Thø hai lµ m¹ng l­íi thu mua, vËn chuyÓn, chÕ biÕn lóa hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu g¹o vÉn phô thuéc qu¸ lín vµo t­ th­¬ng ch­a cã sù tham gia tÝch cùc cña doanh nghiÖp l­¬ng thùc nhµ n­íc. Thùc tÕ hiÖn nay c¸c Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn B¾c vµ miÒn Nam vÉn sö dông t­ th­¬ng ®Ó thu gom, vËn chuyÓn vµ chÕ biÕn, ®¸nh bãng g¹o xuÊt khÈu. Do vËy, t×nh tr¹ng Ðp cÊp, Ðp gi¸ ®èi víi n«ng d©n diÔn ra phæ biÕn nhÊt lµ vµo n¨m ®­îc mïa. Thø ba lµ c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt phôc vô chÕ biÕn, b¶o qu¶n, xuÊt khÈu cßn yÕu kÐm l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu. HÖ thèng nhµ m¸y xay x¸t, ®¸nh bãng g¹o xuÊt khÈu nh÷ng n¨m gÇn ®©y tuy cã ®­îc trang bÞ thªm m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i h¬n nh­ng sè l­îng Ýt chñ yÕu ®­îc bè trÝ t¹i c¸c thµnh thÞ lín nh­ thµnh phè Hå ChÝ Minh, CÇn Th¬, Mü Tho; trong khi nh÷ng vïng vµ ®Þa ph­¬ng s¶n xuÊt nhiÒu lóa hµng ho¸ xuÊt khÈu nh­ An Giang, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng l¹i kh«ng cã c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn. §Çu mèi xuÊt khÈu g¹o tËp trung qu¸ lín vµo c¶ng Sµi Gßn, trong khi ®ã nguån g¹o l¹i ë §ång b»ng s«ng Cöu Long nªn lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ trung gian kh¸c. Thø t­ lµ viÖc ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o nh­ hiÖn nay còng ®ang béc lé nh÷ng nh­îc ®iÓm. H¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o giao tõ ®Çu n¨m trong khi ch­a biÕt kÕt qu¶ s¶n xuÊt lóa trong n¨m nh­ thÕ nµo; do ®ã liªn tôc ph¶i ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch kÓ c¶ huû hîp ®ång ®· kÝ víi kh¸ch hµng. §iÒu ®¸ng chó ý lµ h¹n ng¹ch giao cho tõng tØnh còng dÉn ®Õn sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong viÖc xin quota, sau ®ã ®i mua g¹o cña c¸c tØnh kh¸c vÒ ®Ó t¸i xuÊt. Mét sè tØnh hoµn toµn kh«ng cã lóa hµng ho¸ vÉn ®­îc cÊp quota. Thø n¨m lµ thiÕu vèn vµ thñ tôc thanh to¸n cña ng©n hµng cßn phiÒn nhiÔu. §Ó thùc hiÖn c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu g¹o, c¸c doanh nghiÖp rÊt cÇn vèn ®Ó mua lóa t¹m tr÷ víi sè l­îng lín, tËp trung vµo thêi ®iÓm trong vô thu ho¹ch lóa. Trong khi ®ã, kh¶ n¨ng cung øng cña c¸c ng©n hµng Th­¬ng m¹i cã h¹n, chÝnh s¸ch hç trî l·i suÊt ®èi víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµ ph­¬ng thøc b¶o l·nh cña ng©n hµng còng cã nhiÒu ®iÓm ch­a häp lý. Cuèi n¨m 1999, nhiÒu doanh nghiÖp cã ®­îc nhiÒu hîp ®ång b¸n g¹o tr¶ chËm víi sè l­îng lín vµ cã thÓ gèi ®Çu sang n¨m 2000, song do c¸c ng©n hµng kh«ng chÞu tham gia thanh to¸n vµ thu nî nªn ®· kh«ng kÝ kÕt ®­îc. Thø s¸u lµ g¹o nhËp khÈu lËu qua biªn giíi T©y Nam vµ phÝa B¾c cßn nhiÒu vµ cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng. T×nh h×nh nµy kÐo dµi tõ n¨m 1999 lµm cho quan hÖ cung cÇu g¹o trong n­íc diÔn biÕn phøc t¹p vµ khã kiÓm so¸t. Gi¸ sµn mua lóa cña Nhµ n­íc rÊt khã thùc hiÖn nhÊt lµ ë c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ¶nh h­ëng ®Õn nguån cung cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o vµ nhÊt lµ lîi Ých cña ng­êi trång lóa hµng ho¸ ë Nam Bé. §øng tr­íc nh÷ng khã kh¨n trªn, ngµnh s¶n xuÊt lóa vµ gao xuÊt khÈu rÊt cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m th¸o gì ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng g¹o xuÊt khÈu, thóc ®Èy xuÊt g¹o mét c¸ch m¹nh mÏ. b-Cµ phª: HiÖn nay, mÆc dï n­íc ta lµ n­íc xuÊt khÈu cµ phª lín thø 3 thÕ giíi sau Braxin vµ C«l«mbia, song s¶n l­îng cµ phª vµ sè l­îng xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng thÕ giíi cña ta th× Ýt h¬n nhiÒu so víi hai n­íc trªn. S¶n l­îng cµ phª cña Braxin hiÖn nay ®¹t kho¶ng 2,4 triÖu tÊn (40 triÖu bao), trong ®ã xuÊt khÈu kho¶ng 1,3 triÖu tÊn. S¶n l­îng cµ phª cña C«l«mbia hiÖn nay ®¹t kho¶ng 1,8 triÖu tÊn, trong ®ã xuÊt khÈu kho¶ng 1 triÖu tÊn. S¶n l­îng cµ phª cña ViÖt Nam hiÖn nay ®¹t kho¶ng 722.000 tÊn vµ xuÊt khÈu ®¹t 686.013 (1999-2000) tÊn(1): Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè 132 (11/2000) . Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch canh t¸c ®Ó ®uæi kÞp s¶n l­îng cña ta lµ rÊt lín v× trong sè 2 triÖu ha ®Êt trång cµ phª, ta míi chØ sö dông cã 330.000 ha.Tuy nhiªn, viÖc më réng diÖn tÝch ®Ó t¨ng s¶n l­îng vµ ®Æc biÖt lµ t¨ng sè l­îng xuÊt khÈu cña cµ phª phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. YÕu tè ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ gi¸ c¶: HiÖn nay, cµ phª lµ mÆt hµng tù do th­¬ng m¹i, kh«ng h¹n ng¹ch, kh«ng giÊy phÐp nªn gi¸ c¶ xuÊt khÈu lµ gi¸ quèc tÕ, phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi. Do vËy mµ gi¸ cµ phª lªn xuèng rÊt thÊt th­êng theo t×nh h×nh s¶n xuÊt (®­îc mïa, mÊt mïa) vµ theo t×nh h×nh tiªu thô. Cã n¨m gi¸ rÊt cao nh­ niªn vô 98-99, khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi trång cµ phª; cã n¨m gi¸ rÊt thÊp nh­ n¨m 2000-2001 chØ cßn 430 USD/tÊn lµm n¶n lßng ng­êi trång cµ phª. Gi¸ c¶ thÊp khiÕn cho kh«ng thÓ xuÊt khÈu ®­îc v× cµng xuÊt cµng lç nÆng. YÕu tè thø hai lµ: HiÖn nay, trªn thÞ tr­êng cµ phª, ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh lín nh­: Braxin, C«l«mbia vµ nhãm c¸c n­íc s¶n xuÊt cµ phª ë khu vùc MÜ latinh (chiÕm 60% s¶n l­îng cµ phª toµn cÇu), Ind«nexia, Ên §é, Bê BiÓn Ngµ. C¸c n­íc nµy tuy ®Òu lµ thµnh viªn cña HiÖp héi c¸c n­íc s¶n xuÊt cµ phª (ACPC), song c¹nh tranh rÊt quyÕt liÖt trªn thÞ tr­êng cµ phª thÕ giíi. Thø ba lµ: Tuy lµ n­íc xuÊt khÈu cµ phª lín nh­ng ViÖt Nam l¹i kh«ng cã thÞ tr­êng tiªu thô trong n­íc lµm hËu thuÉn (nhu cÇu trong n­íc kho¶ng 20.000 tÊn/n¨m) nªn khi cµ phª trªn thÞ tr­êng thÕ giíi rít gi¸, ng­êi trång cµ phª kh«ng biÕt xoay së ra sao. Khã kh¨n n÷a lµ: S¶n phÈm cµ phª cña ta cßn nghÌo nµn, chñ yÕu lµ xuÊt th« ch­a qua chÕ biÕn. C¸c doanh nghiÖp cña ta ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®Çu t­ nhËp c«ng nghÖ chÕ biÕn. ChÝnh v× ch­a cã c«ng nghÖ chÕ biÕn nªn chÊt l­îng cµ phª cña ta cßn thua kÐm so víi mét sè n­íc kh¸c. Ngoµi ra còng nh­ g¹o, cµ phª còng ch­a ®­îc c¸c cÊp c¸c ngµnh quan t©m hç trî mét c¸ch tho¶ ®¸ng nhÊt lµ vµo lóc mïa vô thu ho¹ch nªn nhiÒu lóc cßn bÞ ®éng, ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn viÖc tranh thñ kh¸ch hµng, c¹nh tranh víi c¸c n­íc kh¸c. Nh÷ng khã kh¨n trªn cña cµ phª còng cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp nh»m th¸o gì khã kh¨n, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. c-Cao su: MÆc dï ®· cã t¨ng tr­ëng ®¸ng kÓ nh­ng ngµnh cao su míi ph¸t triÓn vÒ chiÒu réng chø ch­a ph¶i chiÒu s©u. S¶n l­îng vÉn cßn thÊp so víi s¶n l­îng cña c¸c n­íc s¶n xuÊt cao su kh¸c trong khu vùc (chØ ®¹t kho¶ng 468kg/ha). VÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu th× thÞ tr­êng xuÊt khÈu cao su cña ViÖt Nam kh«ng æn ®Þnh do sù phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo nhu cÇu kh«ng dù ®o¸n tr­íc ®­îc cña Trung Quèc. ThÞ tr­êng nµy còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n do xuÊt qua tiÓu ng¹ch nªn th­êng xuyªn bÞ Ðp gi¸, nhu cÇu mÆt hµng kh«ng æn ®Þnh, t×nh tr¹ng ø ®äng s¶n phÈm hay x¶y ra. Nhu cÇu thÞ tr­êng thay ®æi ®· g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n cho ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su cña ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ c¬ cÊu s¶n xuÊt s¶n phÈm chÕ biÕn kh«ng phï hîp víi xu thÕ chung cña nhu cÇu thÞ tr­êng tiªu thô trªn thÕ giíi. Cô thÓ lµ, tõ nh÷ng n¨m 70, c¸c h·ng lµm lèp trªn thÕ giíi ®· nhËn ra r»ng víi lo¹i cao su cÊp thÊp (lo¹i mñ SVR10 vµ SVR20) hä vÉn cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®­îc lo¹i lèp tèt ®¹t ®­îc yªu cÇu cña ng­êi tiªu dïng, mµ gi¸ cao su lo¹i nµy l¹i thÊp h¬n nhiÒu so víi chñng lo¹i cao su lo¹i I vµ lo¹i th­îng h¹ng vµ thùc tÕ ®· tiªu thô trªn 70% toµn bé l­îng cao su tù nhiªn xuÊt khÈu hµng n¨m cña c¸c n­íc Malaixia, In®«nªxia, Th¸i Lan. Trong khi ®ã, Tæng c«ng ty cao su ViÖt Nam l¹i s¶n xuÊt phÇn lín cao su lo¹i I vµ th­îng h¹ng chiÕm trªn 91%, cao su lo¹i II (SVR10 vµ SVR20) chØ ch­a ®Çy 10%. HiÖn nay, do tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nªn nhu cÇu cao su thiªn nhiªn gi¶m, ®­îc thay thÕ b»ng c¸c lo¹i chÊt dÎo tæng hîp. d-Thñy s¶n: MÆc dï nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµnh thñy s¶n cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ vÒ s¶n l­îng nu«i trång, ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n còng nh­ thu vÒ gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín nh­ng hiÖn nay ngµnh thñy s¶n còng ®ang gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Thø nhÊt: §èi t­îng khai th¸c thñy s¶n lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn d­íi n­íc (t«m, c¸, h¶i s¶n), nh­ng lo¹i tµi nguyªn nµy cã giíi h¹n vµ ë n­íc ta ®ang c¹n kiÖt nhÊt lµ vïng biÓn ven bê, c¸c s«ng ngßi, hå chøa. Ph­¬ng thøc khai th¸c v« tæ chøc, qu¸ nhiÒu lao ®éng vµ tµu, thuyÒn ®· t¹o nªn sù mÊt c©n ®èi gi÷a nguån t«m c¸ víi sè l­îng ph­¬ng tiÖn vµ ng­êi ®¸nh b¾t, dÉn ®Õn c¹n kiÖt thñy s¶n ven bê. Thø hai: NghÒ kh¬i ®ßi hái nhiÒu vèn, ph­¬ng tiÖn kü thuËt ®¸nh b¾t hiÖn ®¹i vµ lao ®éng cã tay nghÒ cao. Nh÷ng yªu cÇu ®ã hiÖn nay cßn rÊt xa vêi víi ®iÒu kiÖn n­íc ta. Bµi to¸n chuyÓn ®æi lao ®éng thñ c«ng vµ tµu, thuyÒn nhá cho phï hîp víi yªu cÇu nghÒ kh¬i lµ rÊt khã. §ã lµ ch­a nãi ®Õn kh«ng ph¶i vïng kh¬i nµo còng nhiÒu c¸ vµ nhiÒu c¸ ch­a ch¾c ®· cã hiÖu qu¶ v× chi phÝ cao, c¸ kh«ng hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng. Thø ba: Nu«i trång thñy s¶n ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ®øng tr­íc nhiÒu khã kh¨n lín nh­ m«i tr­êng sinh th¸i bÞ ph¸ vì, tµi nguyªn c¹n kiÖt (do ch­a s¶n xuÊt nh©n t¹o ®­îc c¸ gièng nªn viÖc s¨n lïng c¸c gièng t«m hïm, c¸ song, c¸ cam...cã nguy c¬ lµm l©y lan dÞch bÖnh), c¬ së khoa häc kü thuËt cho nu«i trång thñy s¶n n­íc ta cßn rÊt thiÕu. Thø t­: Tæ chøc thu mua, chÕ biÕn, xuÊt khÈu thñy s¶n cßn ch­a hîp lý, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tranh mua, tranh b¸n, giµnh giËt thÞ tr­êng, ®Èy gi¸ nguyªn liÖu lªn qu¸ cao so víi gi¸ trÞ, nªn hiÖu qu¶ kinh doanh, chÕ biÕn, xuÊt khÈu gi¶m. Thø n¨m: HÖ thèng chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi ngµnh thñy s¶n ch­a ®ång bé, thiÕu cô thÓ nªn chËm ®i vµo cuéc sèng. Lµ ngµnh s¶n xuÊt th­êng gÆp nhiÒu rñi ro do thiªn tai, do thÞ tr­êng thÕ giíi biÕn ®éng, trong khi ®è chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®èi víi ngµnh thñy s¶n vÉn cßn mang tÝnh chung chung. LuËt ph¸p ®· cã, nh­ng thùc hiÖn ch­a nghiªm, c¶ trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh, xuÊt khÈu thñy s¶n. Thø s¸u: ThÞ tr­êng tiªu thô thñy s¶n ch­a æn ®Þnh, g©y khã kh¨n cho ng­êi s¶n xuÊt vµ c¬ së chÕ biÕn. ThÞ tr­êng c¸c lo¹i c¸, t«m vµ thñy s¶n kh¸c còng trong t×nh tr¹ng t­¬ng tù, nhÊt lµ thÞ tr­êng khã tÝnh nh­ EU, NhËt; trong khi chÊt l­îng vµ søc c¹nh tranh cña hµng thñy s¶n n­íc ta ch­a cao, c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh thùc phÈm cßn ë tr×nh ®é thÊp. §øng tr­íc nh÷ng khã kh¨n trªn ®ßi hái ngµnh thñy s¶n ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc chóng, ®­a ngµnh thñy s¶n ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n trong t­¬ng lai. Ch­¬ng III: TriÓn väng vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta I-TriÓn väng: 1-TriÓn väng cña g¹o vµ cµ phª: MÆc dï, hiÖn nay, xuÊt khÈu g¹o vµ xuÊt khÈu cµ phª gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n do gi¸ xuèng qu¸ thÊp, song vÒ l©u dµi xuÊt khÈu g¹o vµ cµ phª cã triÓn väng ph¸t triÓn rÊt lín. Bëi v× n­íc ta cã nhiÒu lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu, lao ®éng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Thø nhÊt: N¨ng suÊt s¶n xuÊt g¹o vµ cµ phª cña ta cao h¬n h¼n c¸c n­íc kh¸c. Thø hai: Chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt g¹o vµ cµ phª cña ta còng rÎ h¬n. §ã lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi ®Ó c¹nh tranh vÒ gi¸. Thø ba: ChÊt l­îng g¹o vµ cµ phª cña ta ®ang ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn do nhµ n­íc ®· quan t©m ®Çu t­ ®óng møc nh»m ®æi míi trang thiÕt bÞ, c«ng nghÖ phôc vô s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu. Thø t­: S¶n phÈm g¹o vµ cµ phª cña ta Ýt nhiÒu ®· cã tiÕng t¨m trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. HiÖn nay, thÞ tr­êng g¹o ®· më réng tíi h¬n 50 n­íc, thÞ tr­êng cµ phª më réng tíi h¬n 40 n­íc, trong ®ã chØ cã mét sè n­íc lµ thÞ tr­êng chÝnh cßn l¹i ®a sè c¸c n­íc cã nhËp khÈu nh­ng víi sè l­îng vµ trÞ gi¸ thÊp. ChÝnh c¸c n­íc nµy sÏ lµ ®èi t­îng cña chóng ta trong t­¬ng lai. Thø n¨m: HiÖn nay, g¹o vµ cµ phª ®ãng gãp mét nguån ngo¹i tÖ kh¸ lín (kho¶ng 1,5 tØ USD, chiÕm kho¶ng 12,5% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu) cho c«ng cuéc CNH-H§H ®Êt n­íc, do vËy §¶ng vµ Nhµ n­íc rÊt quan t©m vµ ®Ò ra nhiÒu chÝnh s¸ch nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hai mÆt hµng nµy. XÐt riªng vÒ g¹o th× nh÷ng n¨m qua vµ trong nh÷ng n¨m tíi, s¶n l­îng g¹o thÕ giíi t¨ng rÊt Ýt, trong khi s¶n l­îng g¹o ViÖt Nam liªn tôc t¨ng (theo FAO, trong 10 n¨m 1990-1999 s¶n l­îng g¹o t¨ng 70 triÖu tÊn trong ®ã ViÖt Nam ®ãng gãp 10 triÖu tÊn chiÕm 14,29%). N¨m 2000, s¶n l­îng lóa g¹o thÕ giíi ®¹t 581 triÖu tÊn, t¨ng so víi n¨m 1999 lµ 8 triÖu tÊn, th× trong ®ã ViÖt Nam t¨ng 1,5 triÖu tÊn, chiÕm 18,75%(1): XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam-10 n¨m nh×n l¹i-NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 7 (4/1999) trang 45 . Nh­ vËy, d©n sè thÕ giíi th× kh«ng ngõng t¨ng mµ s¶n l­îng lóa g¹o thÕ giíi t¨ng chËm, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o trong t­¬ng lai. N¨m 1999, chóng ta ®· ®¹t ®Õn ®Ønh cao trong xuÊt khÈu lµ 4,55 triÖu tÊn, trong khi s¶n l­îng chØ ®¹t 31,4 triÖu tÊn. Hy väng trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, xuÊt khÈu cña n­íc ta sÏ v­ît con sè nµy. XÐt vÒ cµ phª th× n­íc ta lµ mét n­íc trÎ trong thÕ giíi xuÊt khÈu cµ phª, v× vËy cã rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn. TiÒm n¨ng lín nhÊt lµ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai. Chóng ta cßn mét diÖn tÝch ®Êt lín ch­a khai th¸c (1,7triÖu ha), trong khi c¸c n­íc trång cµ phª giµ cçi kh¸c hÇu nh­ ®· khai th¸c hÕt. Thø hai lµ chi phÝ s¶n xuÊt cµ phª cña ta rÊt thÊp do n¨ng suÊt cao h¬n møc trung b×nh cña thÕ giíi tõ 1,7-2,5 lÇn. Do ®ã, chóng ta cã lîi thÕ vÒ gi¸. Thø ba lµ c¸c n­íc kh¸c ®Æc biÖt lµ khu vùc MÜ latinh th­êng hay x¶y ra thiªn tai g©y mÊt mïa nªn cµ phª n­íc ta lóc ®ã rÊt ®­îc gi¸, kh«ng nh÷ng xuÊt hÕt mµ nhiÒu khi ph¶i nhËp ë ch©u Phi vÒ ®Ó giao cho kh¸ch ®· trãt kÝ hîp ®ång tõ tr­íc. 2-TriÓn väng cña cao su vµ thñy s¶n: §èi víi cao su th× trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, nhu cÇu tiªu thô cao su mñ ly t©m (mñ kem) trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vÉn cßn lín. Cô thÓ lµ, nÕu n¨m 1991, thÕ giíi tiªu thô 596 ngµn tÊn mñ ly t©m (mñ kem) th× ®Õn n¨m 1996 ®· lªn ®Õn 781 ngµn tÊn, nghÜa lµ t¨ng 31,0% trong vßng 5 n¨m. Còng trong thêi gian ®ã, toµn bé cao su tù nhiªn tiªu thô trªn thÞ tr­êng thÕ giíi chØ t¨ng 21,1%(1): C«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su trªn ®­êng héi nhËp. NguyÔn §¨ng KiÒu, NguyÔn H÷u TiÕn. T¹p chÝ Céng s¶n sè 18 (9/2000) trang 52. . §iÒu nµy cã thÓ ë ra triÓn väng cho cao su ViÖt Nam kh¶ n¨ng chen ch©n vµo thÞ tr­êng cao su mñ ly t©m ®ang réng më. Tr­íc hÕt lµ thÞ tr­êng Malaysia, Hµn Quèc, §µi Loan, Trung Quèc, Ph¸p...hiÖn ®ang nhËp mÆt hµng nµy cña ViÖt Nam vµ nhu cÇu mçi n¨m mét t¨ng, theo dù kiÕn mçi n¨m cã thÓ t¨ng thªm vµi v¹n tÊn. §©y lµ ®iÒu rÊt thuËn lîi cho viÖc t¨ng c­êng xuÊt khÈu cao su trong t­¬ng lai. §èi víi thñy s¶n th× cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, víi ®µ t¨ng tr­ëng nh­ nh÷ng n¨m qua, víi tiÒm n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ lao ®éng, víi chÝnh s¸ch ®óng ®¾n cho sù ph¸t triÓn; trong xu h­íng ngµy mét t¨ng nhu cÇu thñy s¶n trªn thÕ giíi chóng ta cã thÓ v­¬n lªn thµnh mét n­íc m¹nh vÒ thñy s¶n, lÊy xuÊt khÈu lµm mòi nhän gãp phÇn t¨ng tÝch lòy cho CNH-H§H ®Êt n­íc. XÐt vÒ tiÒm lùc ngµnh thñy s¶n, n­íc ta cã ®ñ kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng m¹nh h¬n trong thêi gian tíi vµ nh­ trong c¸c dù b¸o, ®Õn n¨m 2010 cã thÓ ®¹t 2 tØ USD xuÊt khÈu vµ 2,4 triÖu tÊn thñy s¶n c¶ nu«i trång vµ khai th¸c. II-Gi¶i ph¸p: 1-Gi¶i ph¸p vÜ m«: a-G¹o: Trong nh÷ng n¨m tíi, ®Ó th¸o gì khã kh¨n hiÖn nay vµ tiÕp tôc thóc ®Èy xuÊt khÈu g¹o, Nhµ n­íc cÇn ph¶i gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: Mét lµ vÒ s¶n xuÊt: KhÈn tr­¬ng hoµn thiÖn quy ho¹ch vïng lóa xuÊt khÈu cña c¶ n­íc vµ kÕ ho¹ch cô thÓ ­u tiªn ®Çu t­ vèn vµ khoa häc kÜ thuËt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa trong tõng thêi k× phï hîp víi quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch xuÊt khÈu g¹o cña c¶ n­íc. Néi dung cña quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ cho vïng lóa g¹o xuÊt khÈu ph¶i b¸m s¸t nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi trong tõng giai ®o¹n. Hai lµ vÒ chÕ biÕn, vËn chuyÓn: §©y lµ kh©u rÊt yÕu hiÖn nay. Nh÷ng n¨m tíi cÇn tËp trung gi¶i quyÕt theo c¸c h­íng: x©y dùng míi c¸c c¬ së chÕ biÕn lóa g¹o xuÊt khÈu t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu g¹o theo quy ho¹ch, ®ång thêi n©ng cÊp, hiÖn ®¹i ho¸ c¸c c¬ së ®· cã ®Ó t¨ng n¨ng lùc chÕ biÕn vµ t¨ng chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu. HÖ thèng kho tµng, ®­êng s¸, bÕn b·i phôc vô xuÊt khÈu g¹o còng cÇn ®­îc sù ®Çu t­ tho¶ ®¸ng. CÇn më réng c¶ng CÇn Th¬ ®¹t c«ng suÊt 1 triÖu tÊn ®Ó trë thµnh ®Çu mèi xuÊt khÈu g¹o chÝnh. Theo tÝnh to¸n, nÕu xuÊt ë c¶ng CÇn Th¬, mçi tÊn g¹o sÏ tiÕt kiÖm ®­îc 5 USD so víi xuÊt t¹i Sµi Gßn(1) : XuÊt khÈu g¹o n¨m 2000-thêi c¬- th¸ch thøc-gi¶i ph¸p-NguyÔn C¶nh H­ng. T¹p chÝ Céng s¶n sè 8 (4/2000) trang 41 . Ba lµ vÒ tæ chøc thu mua lóa hµng ho¸: §Ó h¹n chÕ tiÕn tíi kh¾c phôc t×nh tr¹ng t­ th­¬ng thao tóng thÞ tr­êng, Ðp cÊp, Ðp gi¸ ®èi víi n«ng d©n, Nhµ n­íc cÇn x©y dùng hÖ thèng tæ chøc thu mua lóa hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu g¾n víi chÝnh quyÒn ®Þa ph­ong trong vïng quy ho¹ch; tiÕn tíi h×nh thµnh m¹ng l­íi theo m« h×nh hîp t¸c x· hoÆc tæ chøc thu mua lóa thèng nhÊt gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng theo ph­¬ng thøc vµ gi¸ sµn quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. Gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng quan hÖ gi÷a Nhµ n­íc, n«ng d©n vµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o trong ph©n phèi lîi nhuËn. Nhµ n­íc cÇn hç trî vèn ®Ó mua t¹m tr÷ theo ph­ng thøc “mua thêi ®iÓm, b¸n thêi gi¸”. Bèn lµ vÒ thÞ tr­êng: Trong bèi c¶nh c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c n­íc vÒ xuÊt khÈu g¹o nh­ hiÖn nay vµ c¸c n¨m tíi, ViÖt Nam nhÊt thiÕt ph¶i cã hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu vÒ thÞ tr­êng. Tõ n¨m 1999, ChÝnh phñ ®· bá thuÕ xuÊt khÈu g¹o, ng¨n chÆn nhËp lËu g¹o qua biªn giíi, c¶i c¸ch thñ tôc h¶i quan nh»m t¹o m«i tr­êng xuÊt khÈu th«ng tho¸ng h¬n, kÝ kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng lµm tiÒn ®Ò cho viÖc c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi mÆt hµng g¹o... b-Cµ phª: Mét lµ vÒ s¶n xuÊt: HiÖn nay ngoµi viÖc thµnh lËp míi c¸c c«ng ty cµ phª hoÆc më réng c¸c c«ng ty cò, Nhµ n­íc cßn tiÕn hµnh giao ®Êt cho c¸c hé n«ng d©n ®Ó hä trång c©y cµ phª. Nhµ n­íc rÊt tÝch cùc th«ng qua c¸c c«ng ty më c¸c ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n cã ®­îc nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt trong viÖc trång cµ phª. C¸c c«ng ty cµ phª còng cã nh÷ng hç trî cÇn thiÕt vÒ vèn, gièng, kÜ thuËt cho n«ng d©n trªn ®Þa bµn m×nh qu¶n lÝ. Hai lµ vÒ chÕ biÕn vËn chuyÓn: Cµ phª n­íc ta chñ yÕu lµ xuÊt th« do vËy ®¹t gi¸ trÞ thÊp. HiÖn nay, n­íc ta míi cã mét nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª hoµ tan ë Biªn Hoµ víi c«ng suÊt 800 tÊn/n¨m, qu¸ nhá bÐ so víi s¶n l­îng cµ phª cña ta. PhÇn lín, nhu cÇu cµ phª tinh chÕ cña ta ®­îc nhËp tõ Singapore (70%) vµ Th¸i Lan (30%)(1) N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ë n­íc ta - NguyÔn §×nh Long. T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 54 ), do vËy trong nh÷ng n¨m tíi, Nhµ n­íc cÇn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt cµ phª tinh chÕ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. MÆt kh¸c còng cÇn chó träng ®Õn viÖc nhËp thiÕt bÞ m¸y mãc ®Ó s¬ chÕ, b¶o qu¶n cµ phª h¹t sau khi thu ho¹ch ®¶m b¶o gi÷ nguyªn chÊt l­îng ban ®Çu cho cµ phª. MÆc dï 75% s¶n l­îng cµ phª tËp trung ë §¾c L¾c, song ®Çu mèi xuÊt khÈu chñ yÕu tËp trung t¹i Sµi Gßn, mét sè Ýt xuÊt qua c¶ng Quy Nh¬n vµ Nha Trang lµm chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ trung gian cao. Do vËy, cÇn më réng c¶ng Quy Nh¬n vµ Nha Trang, biÕn chóng thµnh ®Çu mèi xuÊt khÈu cµ phª nh»m tiÕt kiÖm chi phÝ, gi¶m gi¸ thµnh vµ gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c tØnh Nam Trung Bé nµy. Ba lµ vÒ thÞ tr­êng: MÆc dï thÞ tr­êng ®· ®­îc më réng tíi h¬n 40 n­íc, song thÞ tr­êng chÝnh chØ cã mét sè n­íc nh­ MÜ, chiÕm 22% sè l­îng xuÊt khÈu, EU chiÕm 45%, NhËt chiÕm 8%, Singapore chiÕm 6%. Do vËy, xuÊt khÈu cµ phª n­íc ta phô thuéc rÊt lín vµo c¸c thÞ tr­êng nµy. §Ó gi¶m bít sù lÖ thuéc, Nhµ n­íc cÇn cã c¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc kh¸c ®Ó gióp cho viÖc xuÊt khÈu cµ phª sang c¸c thÞ tr­êng nµy ®­îc thuËn lîi h¬n. Bèn lµ: C¸c ng©n hµng cÇn tham gia tÝch cùc vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu cµ phª. Do gi¸ cµ phª lªn xuèng thÊt th­êng nªn nhiÒu khi c¸c c«ng ty cµ phª cÇn rÊt nhiÒu vèn ®Ó mua t¹m tr÷ còng nh­ cÇn b¸n tr¶ chËm cho kh¸ch hµng. Do vËy, nÕu thiÕu sù hç trî cña ng©n hµng th× sÏ rÊt khã thùc hiÖn. c-Cao su: VÒ s¶n xuÊt: CÇn cã biÖn ph¸p thiÕt thùc ®Ó t¨ng nhanh tØ lÖ mñ ly t©m. Sím ®­a nhµ m¸y chÕ biÕn cao su mñ kem ThuËn Phó vµo ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ s¶n xuÊt ®­îc 11.000-12.000 tÊn mñ kem. C¸c n¨m sau nÕu cã nhu cÇu mñ kem cao h¬n sÏ më réng c¸c nhµ m¸y hiÖn t¹i ®Ó cã thÓ n©ng c«ng suÊt gÊp ®«i hiÖn nay. CÇn duy tr× tû lÖ cao su SVR-CV50 vµ SVR-CV60 trong kho¶ng 30% tæng s¶n l­îng cao su s¬ chÕ trong mét sè n¨m tíi. §iÒu quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng nhanh tû lÖ cao su lo¹i SVR10, SVR20 v× ®©y lµ lo¹i cao su cã thÞ tr­êng lín trªn thÕ giíi. NÕu t¨ng ca kÝp s¶n xuÊt vµ gi¶i quyÕt tèt nguyªn liÖu ®Çu vµo th× kh¶ n¨ng ®¹t ®­îc 30-35 ngµn tÊn lµ kh¶ thi. VÒ chÕ biÕn, vËn chuyÓn: CÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho Nhµ m¸y Phó B×nh chuyªn s¬ chÕ mñ t¹p ®i vµo ho¹t ®éng tèt h¬n, n©ng cÊp c¸c d©y chuyÒn s¬ chÕ cao su lo¹i II vµ cã thÓ chuyÓn mét sè nhµ m¸y s¬ chÕ cao su lo¹i I sang s¶n xuÊt cao su lo¹i II. TËp trung båi d­ìng c¸n bé kü thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ. CÇn chó träng nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc ®Ó n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. VÒ thÞ tr­êng: V× cao su xuÊt khÈu phô thuéc chñ yÕu vµo thÞ tr­êng Trung Quèc nªn th­êng xuyªn bÞ Ðp gi¸, nhu cÇu kh«ng æn ®Þnh nªn trong nh÷ng n¨m tíi cÇn tÝch cùc më réng thÞ tr­êng ®Æc biÖt lµ x©m nhËp vµo thÞ tr­êng EU, B¾c Mü. d-Thñy s¶n: §Ó ®­a ngµnh thñy s¶n ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, ChÝnh phñ cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®ång bé chØ ®¹o cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh thñy s¶n ph¸t huy tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña m×nh, thùc hiÖn tèt c¸c chØ tiªu kinh tÕ cña ngµnh. Cô thÓ lµ: Thø nhÊt: Ph¸t huy c¸c nguån lùc trong d©n mét c¸ch cã hiÖu qu¶ lµ ®iÒu cã lîi, phï hîp víi NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng VIII còng nh­ tinh thÇn NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thó 4 (kho¸ VIII). Thø hai: CÇn ph¶i ph¸t huy néi lùc, ®æi míi ph­¬ng thøc chØ ®¹o vµ qu¶n lý ®Ó gi¶i phãng m¹nh mÏ mäi tiÒm lùc hiÖn cã vÒ vèn, c«ng nghÖ vµ c¬ sá vËt chÊt kü thuËt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, h­íng tíi môc tiªu: n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ toµn ngµnh vµ lîi Ých quèc gia. Thø ba: X¸c lËp c¸c chÝnh s¸ch phï hîp, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i cã b­íc ®æi míi thùc sù vµ cã lÜnh vùc ho¹t ®éng phï hîp th× míi cã thÓ ®ãng vai trß chñ ®¹o thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. Nhµ n­íc cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch phï hîp, cã sù hç trî cÇn thiÕt nh»m n©ng cÊp h¹ tÇng c¬ së ®­a vµo sö dông cã hiÖu qu¶. Thø t­: Ph¶i cã ph­¬ng ¸n miÔn, gi¶m c¸c chi phÝ kh«ng tho¶ ®¸ng, kh¾c phôc c¸c yÕu kÐm trong qu¶n lý g©y phiÒn hµ. Thø n¨m: VÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ ph¶i tæ chøc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ dån søc lµm ®ång bé viÖc ®iÒu tra nguån lîi, tèt nhÊt lµ cã hiÓu biÕt nguån lîi th«ng qua thèng kª s¶n l­îng ®¸nh b¾t (cïng viÖc h×nh thµnh ®éi tµu c«ng Ých) vµ hiÖu chØnh sè liÖu kÕt hîp víi ®iÒu tra kÕ ho¹ch ®Ó cã sè liÖu nhanh, cã Ých cho tæ chøc khai th¸c, nhÊt lµ ë c¸c vïng träng ®iÓm. Thø s¸u: ¦u tiªn ®Çu t­ cho n«ng nghiÖp n«ng th«n còng nh­ trong ngµnh thñy s¶n. §Ó kÕt qu¶ ®Çu t­ ®Õn ®­îc víi ng­êi lao ®éng (phÇn lín lµ s¶n xuÊt nhá), ph¶i cã sù ®æi míi thùc sù trong lÜnh vùc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, mµ tr­íc hÕt lµ trong kh©u kÕ ho¹ch ho¸, qu¶n lý ®Çu t­ vµ c¸c thñ tôc cÊp ph¸t, cho vay... §iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« ®èi víi g¹o, cµ phª, cao su vµ thñy s¶n trªn ®©y lµ t¨ng c­êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc trong mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt-chÕ biÕn-xuÊt khÈu tõ trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng ®Õn c¬ së. 2-Gi¶i ph¸p vi m«: a-G¹o: ë møc ®é vi m«, ®èi víi gao ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu g¹o ph¶i n¨ng ®éng, nh¹y bÐn tr­íc hÕt lµ ë kh©u thu mua, chÕ biÕn, ®ãng gãi bao b×, cÇn thu mua g¹o ®ång nhÊt vÒ chñng lo¹i, gièng, ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, chÕ biÕn, ®ång nhÊt vÒ phÈm cÊp vµ bao b× ®ãng gãi ph¶i bÒn ch¾c, ®Ñp, chèng ®­îc h­ háng trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn. Thø hai lµ ph¶i n¨ng ®éng t×m kiÕm c¸c kh¸ch hµng míi. Thø ba lµ trong khi kÝ kÕt hîp ®ång cÇn cè g¾ng tho¶ thuËn víi kh¸ch vÒ gi¸ sao cho cã lîi cho ta. C¸c doanh nghiÖp cÇn cã biÖn ph¸p thu mua kÞp thêi, trùc tiÕp kh«ng nªn mua qua trung gian. b-Cµ phª : HiÖn nay, viÖc xuÊt khÈu cµ phª hoµn toµn n»m trong tay c¸c c«ng ty cµ phª (c¸c c«ng ty nµy còng lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt). C¸c c«ng ty nµy ®Õn mïa vô th× thu mua cña n«ng d©n trång kho¸n cho c«ng ty vµ cña c¸c trang tr¹i trong vïng vÒ ®Ó s¬ chÕ. Do vËy, thùc chÊt trong c«ng t¸c xuÊt khÈu c«ng ty ®· lµm tõ A ®Õn Z. Do gi¸ c¶ cµ phª t¨ng gi¶m thÊt th­êng nªn ®iÒu cèt lâi c¸c c«ng ty cÇn quan t©m lµ lµm thÕ nµo ®Ó ®iÒu hoµ ®­îc c«ng t¸c s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu sao cho cã lîi nhÊt. Muèn vËy, c«ng ty ph¶i thu thËp ®­îc th«ng tin vÒ s¶n l­îng cµ phª thÕ giíi, ®­îc mïa, mÊt mïa ra sao, xu h­íng t¨ng gi¶m gi¸ thÕ nµo ®Ó cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, thu mua, kÝ kÕt hîp ®ång víi kh¸ch hµng cho hîp lý. C¸c c«ng ty còng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ®Çu t­ m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó s¬ chÕ cµ phª, n©ng cao chÊt l­îng cho cµ phª nh©n xuÊt khÈu. C¸c c«ng ty còng cÇn tÝch cùc t×m kiÕm c¸c thÞ tr­êng míi, kh¸ch hµng míi ®Æc biÖt lµ tõ NhËt, Singapore, Th¸i Lan, Trung Quèc, Hµn Quèc, §«ng ¢u, Nga. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, c«ng ty cÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c nghiªn cøu thÞ tr­êng vµ xóc tiÕn th­¬ng m¹i. C¸c biÖn ph¸p th­êng ®­îc sö dông lµ b¸n hµng c¸ nh©n vµ héi chî triÓn l·m. c-Cao su: Tr­íc hÕt lµ ph¶i më réng, ph¸t triÓn sang chiÒu s©u ®Ó n©ng cao s¶n l­îng. T×m kiÕm thÞ tr­êng míi, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh so víi c¸c n­íc trong khu vùc, häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc xuÊt khÈu cao su lín ë khu vùc nh­: Th¸i Lan, Malaysia, In®«nªxia, kh«ng nªn phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo thÞ tr­êng Trung Quèc. Thø hai lµ cÇn t¨ng nhanh tØ lÖ mñ cao su lo¹i SVR10, SVR20 v× ®©y lµ lo¹i cao su ®ang cã thÞ tr­êng tiªu thô lín trªn thÕ giíi. d-Thñy s¶n: VÒ khai th¸c: VÊn ®Ò quan träng ®Æt ra trong thêi gian tíi lµ víi chñ tr­¬ng v­¬n ra khai th¸c xa bê th× cÇn cã biÖn ph¸p tÝch cùc ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n ®Ó n©ng cao s¶n l­îng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ tiÒm n¨ng nguån lîi trong vïng biÓn n­íc ta mµ ®Õn nay chóng ta biÕt ®­îc møc khai th¸c cao nhÊt cã thÓ ®¹t ®­îc lµ 500 ngµn tÊn thñy s¶n ë vïng biÓn xa bê céng 700 ngµn tÊn gÇn bê lµ møc bÒn v÷ng. Ngoµi viÖc ph¸t triÓn nghÒ c¸ biÓn xa, viÖc nu«i còng ®ßi hái tæ chøc s¶n xuÊt míi, kinh tÕ hé kh«ng ®¸p øng næi, ph¸t triÓn ph¶i ®i liÒn víi sù liªn kÕt ë d¹ng c¸c tæ chøc hîp t¸c, hîp t¸c x· hay ®ßi hái cã vai trß râ rµng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. VÒ ph¸t triÓn nu«i trång: Thø nhÊt: CÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc nu«i thñy s¶n ven bê. Thùc tÕ cho thÊy: n¨m 1994, Th¸i Lan khai th¸c h¶i s¶n cho s¶n l­îng 2,8 triÖu tÊn, gi¸ trÞ 1440 triÖu USD; trong khi nu«i thñy s¶n (t«m vµ c¸ biÓn) chØ cã 345.000 tÊn nh­ng ®¹t gi¸ trÞ 1638 triÖu USD tøc lµ 13% s¶n l­îng nh­ng l¹i chiÕm 59% gi¸ trÞ tæng céng(1): ThÕ m¹nh cña nghÒ c¸ nh©n ®©n, sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng ngµnh thuû s¶n. T¹ Quang Ngäc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 23 (12/1998) trang 16. . Thó hai: N­íc ta cã kho¶ng 500.000 ha ruéng tròng, viÖc cã kÕ ho¹ch sö dông Ýt nhÊt mét vô cho nu«i thñy s¶n võa gi¶i quyÕt ®­îc khã kh¨n tèn kÐm cho c«ng t¸c thñy lîi, võa cã s¶n phÈm thu nhËp cao h¬n, gãp phÇn thùc sù cho c¶i tiÕn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n. Thùc tÕ thêi gian qua, nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®· lµm thö, kÕt qu¶ ®¹t ®­îc kh¸ tèt vµ cã thÓ nh©n réng tõng b­íc. Thø ba: Ph¸t triÓn nu«i th©m canh vµ b¸n th©m canh lµ b­íc ®i ®óng ®¾n trong viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c mÆt n­íc ven biÓn. Ph¸t triÓn ph¶i ®ång bé víi qu¶n lý, nhÊt lµ qu¶n lý ®Ó cã tÝnh bÒn v÷ng vÒ sö dông nguån lîi vµ kh«ng hñy ho¹i m«i tr­êng. KÕt luËn §Ò tµi “Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta “ lµ mét ®Ò tµi khã, ®ßi hái ng­êi viÕt ph¶i cã mét tri thøc tæng hîp vµ nguån tµi liÖu tham kh¶o ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò ®· nªu. Do vËy, mÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng, song bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng chç thiÕu sãt. Tuy nhiªn, vÒ c¬ b¶n bµi viÕt ®· gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò ®· nªu ra ë phÇn môc lôc, ®Æc biÖt lµ tËp trung vµo ph©n tÝch thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n, nªu ra ®­îc thµnh tùu, khã kh¨n, qua ®ã dù b¸o ®­îc t­¬ng lai ph¸t triÓn vµ ®Ò ra mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c mÆt hµng nµy trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Tuy ®· nªu bËt ®­îc nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ cña hai mÆt hµng g¹o vµ cµ phª, song do tµi liÖu cßn thiÕu thèn, kiÕn thøc cßn h¹n hÑp nªn vÉn cßn h¹n chÕ. Cïng víi nã lµ dù b¸o vÒ triÓn väng ph¸t triÓn còng nh­ c¸c gi¶i ph¸p ®Ò ra còng ch­a ®­îc thuyÕt phôc. Nh÷ng mÆt nµy rÊt cÇn ®­îc thÇy c« vµ nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy bæ sung thªm. B¶n th©n t¸c gi¶ còng sÏ cè g¾ng häc hái, t×m tßi tµi liÖu ®Ó ph¸t triÓn ®Ò tµi trong nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc míi. Tuy nhiªn cÇn kh¼ng ®Þnh mét lÇn n÷a r»ng n­íc ta lµ mét n­íc thùc sù cã tiÒm n¨ng vÒ s¶n xuÊt hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu. V× vËy, nhiÖm vô chung cña toµn ®Êt n­íc lµ biÕn tiÒm n¨ng ®ã thµnh søc m¹nh xuÊt khÈu ®Ó lµm giµu cho ®Êt n­íc.