Một số kiến nghị đối với mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam

Lêi më ®Çu ViÖt Nam lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ang thùc hiÖn vµ dÇn hoµn thµnh chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Tuy chóng ta lµ n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu nh­ng cã mét sù thuËn lîi hÕt søc to lín trong viÖc giao l­u víi quèc tÕ ®Æc biÖt lµ ®èi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc ®ã chÝnh lµ : ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ trung t©m §«ng Nam ¸, trong vßng cung Ch©u ¸ - T©y Th¸i B×nh D­¬ng vµ ViÖt Nam lµ mét nhiÖt ®íi giã mïa Èm, nhiÒu ®åi nói. Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn nµy ®· gióp cho viÖc s¶n xuÊt vµ khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc tiÕn triÓn nhanh, ®¹t tiªu chuÈn vÒ chÊt l­îng. Cã thÓ noic¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña viÖt nam ®· ®­îc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi biÕt ®Õn nh­ : cµ phª, cao su,g¹o, dÖt may, thuû s¶n …Nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y l¹i cµng ph¸t triÓn, ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín gãp phÇn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña ®Êt n­íc. T×nh h×nh xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng chñ lùc diÔn ra nh­ thÕ nµo? ChÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp ®· dïng nh÷ng biÖn ph¸p g× ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp , x©y dùng ®Êt n­íc. Do vËy em chän ®Ò tµi :”Mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam ”®Ó ph©n tÝch nh÷ng khÝa c¹nh trªn . Bµi viÕt cña em ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn cã 3 ý chÝnh : I – Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu vµ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc ë ViÖt Nam . II – T×nh h×nh xuÊt khÈu cña mét sè mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam . III – Mét sè kiÕn nghÞ cho xuÊt khÈu hµng chñ lùc cña ViÖt Nam . Néi dung I- Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu vµ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc cña viÖt nam. 1.Kh¸i niÖm . Ngo¹i th­¬ng lµ trao ®æi hµng ho¸ gi÷a n­íc nµy víi n­íc kh¸c th«ng qua c¸c ho¹t ®éng mua b¸n. Trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng: xuÊt khÈu lµ viÖc b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ra n­íc ngoµi. Toµn bé ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong ngo¹i th­¬ng gi÷a c¸c n­í hay mét n­íc ®­îc lµ mËu dÞch quèc tÕ hay th­¬ng m¹i quèc tÕ . XuÊt khÈu lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt, nã ph¶n ¸nh quan hÖ th­¬ng m¹i, bu«n b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô cho mét quèc gia kh¸c trªn c¬ së dïng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n. TiÒn tÖ ë ®©y cã thÓ lµ ngo¹i tÖ ®èi víi mçi quèc gia hay lµ ®èi víi c¶ hai quèc gia . XuÊt khÈu ®· thõa nhËn lµ ho¹t ®éng rÊt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, lµ ph­¬ng diÖn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. ViÖc më réng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®Ó t¨ng thu nhËp ngo¹i tÖ cho tµi chÝnh vµ cho nhu cÇu nhËp khÈu còng nh­ t¹o c¬ së ph¸t triÓn c¸c h¹ tÇng lµ môc tiªu quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña mçi quèc gia . 2. Quan niÖm vÒ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam . Hµng xuÊt khÈu chñ lùc lµ lo¹i hµng ho¸ ®­îc ViÖt Nam ®em b¸n cho c¸c n­íc kh¸c trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. §©y lµ nh÷ng mÆt hµng hµng ®Çu cña chóng ta, ®­îc s¶n xuÊt vµ nu«i trång víi sè l­îng nhiÒu, chÊt l­îng tèt ®­îc ng­êi d©n trªn thÕ giíi tin dïng. Hµng xuÊt khÈu chñ lùc ®em l¹i lîi nhuËn cao gãp phÇn to lín vµo sù t¨ng tr­ëng GDP cña ®Êt n­íc . C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña viÖt nam nh­: dÖt may, cao su, giµy dÐp, h¹t ®iÒu, h¹t tiªu, g¹o v.v.®Òu lµ nh÷ng mÆt hµng rÊt tèt. Nh×n chung c¸c mÆt hµng ngon, ®¹t chÊt l­îng tèt nh­ng v× chóng ta thiÕu nh÷ng trang thiÕt bÞ, thiÕu kiÕn thøc khoa häc nªn ch­a ph¸t huy tèt ®­îc kh¶ n¨ng vµ sinh tr­ëng cña c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc. Bªn c¹nh ®ã thêi tiÕt rÊt thuËn lîi cho mét sè lo¹i c©y trång nh­ng còng cã nh÷ng trë ng¹i lín ®èi víi mét sè lo¹i c©y trång kh¸c. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña chóng ta gi¸ rÊt rÎ nh­ng mÉu m· kh«ng ®­îc hoµn h¶o l¾m, phÇn lín khi ®em trång cïng gièng c©y nÕu trång ë ViÖt Nam th× c¸c cñ, qu¶, h¹t l¹i bÐ h¬n so trång ë nh÷ng n­íc kh¸c, kh«ng riªng g× c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc mµ ngay c¶ nhiÒu lo¹i c©y kh¸c n÷a . §èi víi lo¹i c©y c«ng nghiÖp nh­: cao su, cµ phª… th× khÝ hËu viÖt nam l¹i lµ mét ­u thÕ. Cao su vµ cµ phª cña ta ®­îc thÕ giíi dïng rÊt nhiÒu do vËy chóng ta ®· xuÊt khÈu v¬Ý mét sè l­îng t­¬ng ®èi lín nhiÒu, mét tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho kinh tÕ ViÖt Nam . Tuy diÖn tÝch trång ch­a ®¸p øng ®ñ nh­ng nh­ thÕ còng lµ t­¬ng ®èi æn . §èi víi mÆt hµng thuû s¶n th× diÖn tÝch nu«i trång vµ qui c¸ch chÊt l­îng ch­a hîp lý l¾m, diÖn tÝch ch­a ®¸p ®ñ nhu cÇu cña thÞ tr­êng.Mét vÊn ®Ò ®¸ng chó ý ®èi víi mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc n÷a lµ: chóng ta s¶n xuÊt ®em ®i xuÊt khÈu sang c¸c n­íc kh¸c nh­ng trong n­íc c¸c mÆt hµng nµy rÊt Ýt, tÊt c¶ nh÷ng thø tèt nhÊt ®Òu ®em xuÊt khÈu do ®ã dÉn ®Õn mét t×nh tr¹ng lµ ng­êi ViÖt Nam s¶n xuÊt ra nh÷ng thø ngon xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi nh­ng hä ch­a ®­îc dïng nh÷ng thø lo¹i mét, lo¹i ngon nhÊt mµ hä toµn ®ung nh÷ng thø lo¹i hai – läai kÐm chÊt l­îng h¬n . §èi víi mÆt hµng giµy dÐp vµ dÖt may th× ®©y lµ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt to lín, ®øng thø hai vÒ xuÊt khÈu trong sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña vÞªt nam . §©y lµ nh÷ng mÆt hµng truyÒn thèng nªn duy tr× vµ ph¸t huy xem ®©y lµ mét môc tiªu cho nh÷ng mÆt hµng kÐm h¬n noi theo . 3. Vai trß cña xuÊt khÈu . NÒn kinh tÕ viÖt nam ®· tõng b­íc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng hho¸ ®· gãp phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc . §èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n : XuÊt khÈu hµng chñ lôc cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tª cña n­íc ta nãi riªng còng nh­ toµn thÕ gíi nãi chung. Lµ n«Þ dung chÝnh cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng vµ ho¹t quan träng cña th­¬ng m¹i quèc tÕ. XuÊt khÈu hµng chñ lùc lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng hµng ®Çu cña viÖt nam. Nã thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, nã lµ nÒn t¶ng cho nhËp khÈu. Mçi quèc gia cã t¨ng tr­ëng ®­îc hay kh«ng, cã vÞ trÝ trong ®Êu tr­êng quèc tÕ hay kh«ng vµ quan träng nhÊt lµ cã ®­îc lßng tin yªu cña kh¸ch hµng, b¹n hµng trªn toµn thÕ giíi hay kh«ng ®ã lµ nhê “xuÊt khÈu hµng chñ lùc víi chÊt l­îng tèt, gi¸ rÎ, bÒn, ®Ñp ”. XuÊt khÈu hµng chñ lùc gãp phÇn t¹o ra nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu, phôc vô c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. ViÖt nam lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn, mét trong nh÷ng rµo c¶n vµ khã kh¨n chÝnh ®èi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ thiÕu nguån vèn. Huy ®éng vèn cã nhiÒu c¸ch nh­ : ph¸t hµnh tr¸i phiÕu , huy ®éng vèn cña d©n c­, vay vèn… nh­ng c¸ch tèt nhÊt vÉn b»ng con ®­êng xuÊt khÈu . XuÊt khÈu hµng chñ lùc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ngµnh kh¸c cã liªn quan ph¸t triÓn, ®ång thêi thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra xuÊt khÈu cßn t¹o ®­îc ®iÒu kiÖn më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng s¶n phÈm gãp phÇn cho s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho s¶n xuÊt trong n­íc t¹o ®­îc thÕ ®øng trªn thÕ giíi, thu hót vèn ®Çu t­ trong n­íc vµ ph¸t triÓn ®Çu t­ n­íc ngoµi. XuÊt khÈu hµng chñ lùc lµ ph­¬ng tiÖn quan trong ®Ó thu hót c«ng nghÖ kü thuËt míi tõ c¸c n­íc nh»m hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ néi ®Þa, t¹o n¨ng lùc s¶n xuÊt míi . §ång thêi xuÊt khÈu hµng chñ lùc cã vai trß thóc ®Èy chuyªn m«n ho¸. 4. Mét sè vÊn ®Ò cÇn l­u ý trong xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc cña viÖt nam . ViÖt Nam lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn, cÇn cã nhiÒu mèi quan hÖ giao l­u trªn toµn thÕ giíi v× vËy xuÊt khÈu hµng hãa còng lµ h­íng ®i nhanh nhÊt vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. V× chóng ta tham gia vµo thÞ tr­êng thÕ giíi ch­a l©u, kinh nghiÖm tÜch luü ch­a nhiÒu cho nªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc so¹n th¶o ra mét néi dung hîp ®ång chÝnh x¸c, phï hîp víi c¶ hai bªn . VÊn ®Ò vËn chuyÓn hµng ho¸ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc, ph¶i biÕt t×m c¸ch vËn chuyÓn nhanh nhÊt mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn hµng hãa, ®Õn quan hÖ song ph­¬ng gi÷a hai n­íc. §Ó xuÊt khÈu hµng ho¸ an toµn ®· khã th× viÖc t×m mét ®èi t¸c phï hîp, ®¸ng tin cËy l¹i cµng khã h¬n . Chóng ta ph¶i quan t©m ®Õn qui m« vµ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. XuÊt khÈu víi sè l­îng bao nhiªu, h×nh thøc xuÊt khÈu, ph­¬ng thøc xuÊt khÈu diÔn ra theo kiÓu g× ®Ó tõ ®ã cã thÓ cã nh÷ng c¸ch vËn chuyÓn hîp lý nhÊt. Tr­íc khi xuÊt khÈu nªn t×m hiÓu c¬ cÊu thÞ tr­êng, t×m hiÓu gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng gi¶m ®Õn ®©u tr¸nh bÞ lç . II – T×nh h×nh xuÊt khÈu cña mét sè mÆt hµng chñ lùc 1. T×nh h×nh xuÊt khÈu . Giµy dÐp . XuÊt khÈu giµy dÐp cña ViÖt Nam ®øng thø 4 trªn giíi sau Trung Quèc, Hång K«ng vµ Italia. S¶n l­îng giµy da ViÖt Nam ®øng thø 8 trªn thÕ giíi. C¶ n­íc hiÖn cã 233 doanh nghiÖp s¶n xuÊt giµy dÐp c¸c lo¹i trong ®ã cã 76 doanh nghiÖp cã 76 doanh nghiÖp nhµ n­íc, 80 doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ 71 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tæng nÆng s¶n xuÊt giµy dÐp c¸c lo¹i hµng n¨m ®¹t kho¶ng 47,5%; doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm 27.5% vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh chiÕm 25% , s¶n phÈm giµy dÐp t¨ng rÊt nhanh qua c¸c n¨m. Cïng víi sù t¨ng lªn cña s¶n l­îng lµ gia t¨ng lªn cña s¶n l­îng lµ sù gia t¨ng nhanh chãng møc tiªu thô giµy dÐp, trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng nhanh nhÊt. N¨m 1991 hÇu nh­ kh«ng xuÊt khÈu, sang n¨m 1992 xuÊt khÈu ®­îc 5 triÖu USD nh­ng cho ®Õn nay s¶n l­îng xuÊt khÈu ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ, doanh thu lªn ®Õn 1.559,5 6triÖu USD. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1991 so víi n¨m 2002 ®¨ gÊp 312 lÇn, trung b×nh mçi n¨m t¨ng tíi 89,3%. 4 th¸ng ®Çu n¨m 2003 xuÊt khÈu ®¹t 825 triÖu USD t¨ng 20,9%, ®øng thø 3 sau dÇu th« vµ dÖt may. Giµy dÐp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu sang thÞ tr­êng EU. N¨m 2002 chiÕm 82% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ThÞ tr­êng Mü tuy kim ng¹ch xuÊt khÈu ch­a lín nh­ng lµ thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng, sau hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt – Mü giµy dÐp lµ mét trong nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc vÒ nhiÒu mÆt nh­ gi¶i quyÕt c«ng ¨n, viÖc lµm cho lao ®éng x· héi – mét vÊn ®Ò bøc xóc hiÖn nay cã lîi thÕ c¹nh tranh trong xuÊt khÈu víi kim ng¹ch kh¸ cao vµ t¨ng liªn tôc . 1.2 G¹o . §èi víi nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam th× g¹o còng lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng dÉn ®Çu vÒ xuÊt khÈu. XuÊt khÈu g¹o ®øng thø hai sau dÇu th«. Mét ®IÓm ®¸ng tù hµo cña ViÖt Nam lµ mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu ®øng thø 2 trªn thÕ giíi . Nh×n l¹i 14 n¨m xuÊt khÈu g¹o, bªn c¹nh sù t¨ng tiÕn vÒ sè l­îng, sù tiÕn bé vÒ chÊt l­îng vµ chñng lo¹i lµ mét thùc tÕ rÊt ®¸ng tù hµo. Trong nh÷ng n¨m ®Çu xuÊt khÈu g¹o tû lÖ g¹o chÊt l­îng trung b×nh, tû lÖ tÊm cao trªn 25% chiÕm ®Õn 80% ®Õn 90% do vËy søc c¹nh tranh rÊt kÐm. V­ît qua nh÷ng khã kh¨n vµ yÕu tè kÐm ban ®Çu trong 8 n¨m gÇn ®©y (1995 – 2002 ) xuÊt khÈu g¹o n­íc ta cã nhiÒu khëi s¾c. G¹o xuÊt khÈu t¨ng nhanh tõ 2 triÖu tÊn n¨m 1995 t¨ng lªn 4.5 triÖu tÊn n¨m 1999. VÒ chÊt l­îng g¹o cã tiÕn bé h¬n rÊt nhiÒu (h¹t dµi, Ýt b¹c bông ) cã tØ träng lín vµ cã xu h­¬ng t¨ng dÇn, cßn h¹t trßn, b¹c bông chiÕm tû lÖ tÊm cao, tû träng bÐ cã xu h­íng gi¶m dÇn . ChÝnh v× vËy g¹o xuÊt khÈu cña chóng ta ®Õn n¨m 1999 ®· ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng khã tÝnh EU, B¾c Mü vµ khu vùc §N¸. Gi¸ g¹o xuÊt khÈu b×nh qu©n 4 n¨m (1998 – 2001) lµ 326 triÖu USD / tÊn, t¨ng 63USD / tÊn so víi gi¸ trung b×nh 9 n¨m tr­íc. Do s¶n l­îng t¨ng vµ gi¸ còng t¨ng nªn thu nhËp vÒ xuÊt khÈu g¹o t¨ng nhanh tõ 530 triÖu USD n¨m 1995 t¨ng lªn 868 triÖu USD n¨m 1996, 891 triÖu USD n¨m 1997, 1.024 tû USD n¨m 1998, n¨m 1999 lµ trªn 1.025 tû USD, n¨m 2000 kho¶ng 700 triÖu USD, n¨m 2001 dï gi¸ g¹o gi¶m nh­ng vÉn ®¹t trªn 600 triÖu USD cho ®Õn n¨m 2002 xuÊt 320 triÖu tÊn gi¶m 13.1% vÒ l­îng nh­ng do gi¸ cao lªn doanh sè vÉn t¨ng 13,9% . Cã thÓ nãi trong 14 n¨m xuÊt g¹o n­íc ta ®· thu vÒ trªn 8 tû USD ®¹t 572 triÖu USD / n¨m, mét ®ãng gãp rÊt lín vµo thu nhËp nÒn kinh tÕ quèc d©n, c¶i thiÖn møc sèng cho ng­êi d©n vµ khuyÕn khÝch n«ng d©n s¶n xuÊt . Nh­ng mét ®iÒu ®¸ng tiÕc cho mÆt hµng g¹o cña ta vÉn ch­a cã th­¬ng hiÖu trªn thÕ giíi . Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n th× cao su lµ nguyªn liÖu rÊt quan träng ®èi víi c¸c mÆt hµng cã liªn quan v× vËy trong t­¬ng lai ch¾c ch¾n ngµnh cao su ViÖt Nam sÏ ph¸t triÓn h¬n rÊt nhiÒu . 1.3 DÖt May . Ngµnh c«ng nghiÖp dÖt may ngµy cµng ®ãng gãp mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, v× nã kh«ng chØ phôc vô nhu cÇu thiÕt yÕu cña con ng­êi mµ cßn lµ ngµnh gi¶i quyÕt nhiÒu viÖc lµm cho lao ®éng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn vµ ®ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y ngµnh dÖt may ®· chøng tá lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän trong nÒn kinh tÕ, cã nh÷ng b­íc tiÕn v­ît bËc trong lÜnh vùc xuÊt khÈu víi tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 24,8% n¨m, ®øng thø 3 trong c¶ n­íc vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu sau dÇu th« vµ g¹o. N¨m 2002 kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng dÖt may ®¹t 23 tû USD gÊp 16,9% lÇn so víi n¨m 1992 chiÕm tû träng 13,25% trong c¬ cÊu c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu. N¨m 2001 xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt Nam ®¹t 2 tû USD, t¨ng trªn 5% so víi n¨m 2000. Trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo EU chiÕm trªn 30% kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ n­íc. XuÊt khÈu chñ yÕu theo ph­¬ng thøc gia c«ng nªn c¸c doanh nghiÖp vÉn phô thuéc nhiÒu vµo ®¬n ®Æt hµng cña n­íc ngoµi hoÆc xuÊt khÈu th«ng qua thø 3. Trong 3 n¨m g©nd ®©y chØ dao ®éng ë møc 600 USD / n¨m . Theo thèng kª ®Õn hÕt quÝ I n¨m 2003 kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng dÖt may sang tÊt c¶ c¸c thÞ tr­êng ®¹t gÇn 500 triÖu USD t¨ng 15% so víi cïng k× n¨m 2002 trong ®ã thÞ tr­êng EU ®¹t 100 triÖu, thÞ tr­êng NhËt ®¹t 200 triÖu, thÞ tr­êng Mü lµ 50 triÖu Nh×n chung xuÊt khÈu dÖt may ViÖt Nam vµo c¸c khu vùc cã thÞ tr­êng sö dông h¹n ng¹ch vµ phi h¹n ng¹ch cã t¨ng nh­ng t¨ng ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. Hµng dÖt may cña chóng ta cã thÓ cã thÓ tiÕn xa h¬n, s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n vµ xuÊt khÈu nhiÒu h¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. 2. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc . 2.1 ThuËn lîi . C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín nh­ hiÖn nay còng lµ nhê nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh . ViÖt Nam míi tham gia vµo AFTA – mét tæ chøc c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi hµng xuÊt khÈu cho nªn xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc sÏ dÔ dµng vµ thuËn lîi h¬n. ViÖt Nam xuÊt khÈu chñ yÕu sang EU, ASEAN, Mü, NhËt, Singapore… §©y lµ nh÷ng thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng. ë nh÷ng thÞ tr­êng Ch©u ¸ cã mét lo¹t chÝnh s¸ch xuÊt khÈu ®­îc c¶i thiÖn. Bªn c¹nh ®ã thÞ tr­êng EU ®ang chuyÓn dÞch theo h­íng tÝch cùc. Hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam sang EU t¨ng c¶ l­îng lÉn gi¸ trÞ. MÆt kh¸c thÞ tr­êng EU kh«ng khèng chÕ h¹n ng¹ch ®èi víi hµng ViÖt Nam mét trong nh÷ng tÝn hiÖu rÊt ®¸ng mõng . §Æc biÖt chóng ta cã mét lîi thÕ rÊt lín trong lÜnh vùc xuÊt g¹o – mÆt hµng chñ lùc cña n­íc ta ®øng thø 2 trªn thÕ giíi v× hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi – quèc phßng – an ninh vµ m«i tr­êng cña s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cao, hiÖu qu¶ nµy kh«ng chØ tr­íc m¾t mµ cßn l©u dµi. Nhµ n­íc t¨ng c­êng hç trî ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu ®· më réng tíi h¬n 100 quèc gia. Trong thêi gian nµy nhµ n­íc sÏ chi kho¶ng 30 triÖu USD ®Ó hç trî c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i. C¸c doanh nghiÖp sÏ ®ùc hç trî mét sè ho¹t ®éng nh­ th«ng tin th­¬ng m¹i, t­ vÊn xuÊt khÈu, héi chî triÓn l·m, kh¶o s¸t thÞ tr­êng, qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu, nh»m tõng b­íc x©y dùng c¬ cÊu xuÊt khÈu hiÖu qu¶ nhÊt . 2.2 Khã kh¨n . Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña chóng ta cßn gÆp rÊt nhiÒu nh÷ng khã kh¨n . Khã kh¨n lín nhÊt lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam hiÖn nay vÉn cßn thÊp so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Theo ®¸nh gi¸ míi ®©y cu¶ diÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi, ViÖt Nam chØ xÕp thø 10 trong sè 11 nÒn kinh tÕ Ch©u ¸ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh . N¨ng lùc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, nh÷ng mÆt hµng chiÕm tû träng cao trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn ch­a m¹nh. Tuy tæng kim ng¹ch cña nh÷ng mÆt hµng nµy cã thÓ cao nh­ng gi¸ trÞ gia t¨ng vµ hµm l­îng néi ®Þa cßn thÊp. Nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo ch­a nhiÒu, ngµnh s¶n xuÊt giµy dÐp, dÖt may, thÐp… vÉn phô thuéc tõ nhËp khÈu n­íc ngoµi. Nguyªn liÖu s¶n xuÊt trong n­íc ch­a cã hoÆc chÊt l­îng cßn thÊp, gÝa thµnh cßn cao so víi hµng nhËp. MÆt kh¸c, tuy t¨ng tr­ëng c«ng nghÖp nãi chung ®¹t gÇn 15% mçi n¨m nh­ng chñ yÕu do t¨ng vÒ chi phÝ s¶n xuÊt, chø kh«ng ph¶i do t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng hay ¸p dông c«ng nghÖ míi . Do ®ã, hiÖu qu¶ c¶u s¶n xuÊt vµ tÝnh c¹nh tranh cña s¶n phÈm kh«ng cao. M¹ng l­íi thu mua vËn chuyÓn vÉn phô thuéc vµo t­ th­¬ng, t×nh tr¹ng bÞ Ðp cÊp, Ðp gi¸ vÉn diÕn ra ®Ëm nÐt do mét sè mÆt hµng ®· bÞ mÊt th­¬ng hiÖu nh­ :cµ phª… C¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm ph©n bè kh«ng ®Òu. M¸y mãc thiÕt bÞ sè l­îng Ýt ch­a ®¸p øng ®ñ nhu cÇu . VÊn ®Ò ®iÒu hµnh xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc còng cßn nhiÒu bÊt cËp: cã sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng trong cïng mÆt hµng xuÊt khÈu. B·o lôt h¹n h¸n còng ¶nh h­ëng lín ®Õn s¶n l­îng cña c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu. Trong t­¬ng lai chóng ta nhÊt ®Þnh sÏ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n nµy vµ lîi dông nh÷ng thuËn lîi ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng chñ lùc vµ mét sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu kh¸c. III – Mét sè kiÕn nghÞ cho mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam . §Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng chñ lùc chÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p tr­íc m¾t vµ l©u dµi cho ho¹t ®éng nµy. Qui ho¹ch vµ ph¸t triÓn c¸c mÆt hµng chñ lùc. ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch kÞp thêi vÒ vÊn ®Ò nµy, ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt ®èi mÆt hµng xuÊt khÈu. §Çu tiªn qui ho¹ch tæng thÓ nh÷ng vïng nµo cã lîi thÕ vÒ lÜnh vùc nµo th× ph¸t triÓn vµ duy tr× mÆt hµng ®ã, ®Çu t­ vèn vµ trang thiÕt m¸y mãc t¨ng s¶n l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu. Thø hai qui ho¹ch chi tiÕt cã nghÜa lµ vïng nµo nu«i trång lo¹i nµo th× cÇn bao nhiªu ha ®Êt, ph©n bè cho tõng bé phËn s¶n xuÊt nhá lµm c«ng viÖc g× ? ë ®©u ? nh­ thÕ nµo ? cßn nh÷ng vïng nµo kh«ng cã lîi thÕ th× ph¶i chuyÓn ®æi c¬ cÊu, thay ®æi c¸ch lµm viÖc vµ nh÷ng ph­¬ng thøc ho¹t ®éng tõ tr­íc ®Õn nay ®Ó t¹o mét lîi thÕ c¹nh tranh. Sau khi thu ho¹ch xong chÝnh phñ sÏ t×m kiÕm thÞ tr­êng tiªu thô th«ng qua ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®Ó xuÊt khÈu hµng ho¸. N©ng cao chÊt l­îng gi¸ thµnh cña s¶n phÈm vµ thÞ tr­êng ®Çu ra. Mét vÊn ®Ò quan träng ®ã lµ x©y dùng kho dù tr÷ v× ViÖt Nam ch­a cã mét kho dù tr÷ lín nµo ®Ó l­u tr÷ hµng ho¸ xuÊt khÈu. §©y lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng, hµng hãa lµm ra ph¶i cã n¬i kh« r¸o tho¸ng m¸t ®Ó cÊt nÕu kh«ng hµng sÏ nhanh háng, chÊt l­îng kÐm do vËy chóng ta ph¶i x©y dùng mét kho dù tr÷ ®Ó b¶o qu¶n hµng ho¸ . Më réng ph¸t triÓn thÞ tr­êng xuÊt khÈu hµng ho¸ chñ lùc. Bªn c¹nh viÖc duy tr× vµ cñng cè c¸c thÞ tr­êng chÝnh nh­ : EU, NhËt, Trung Quèc, ASEAN viÖc më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu hµng hãa chñ lùc ph¶i mang tÝnh ®a ph­¬ng ho¸, ­u tiªn më réng c¸c thÞ tr­êng míi nh­ Canada, Trung §«ng… ®ång thêi gi¶m bít sù phô thuéc vµo thÞ tr­êng §«ng Nam ¸ nµy. Ta chØ duy tr× ë møc nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o quan hÖ giao l­u gi÷a hai n­íc víi nhau, cßn ®Ó kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n th× chóng ta nªn th©m nhËp vµo thÞ tr­êng Mü, EU…Nhµ n­íc ®µm ph¸n më réng thÞ tr­êng, vÒ vÊn ®Ò t¨ng h¹n ng¹ch ®èi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy c¸c nhµ doanh nghÖp nªn thùc hiÖn nh÷ng chiÕn l­îc sau: Tr­íc hÕt lµ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt cho mét sè ngµnh chñ lùc nh­:giµy dÐp, dÖt may v.v b»ng c¸ch cung cÊp ®Çy ®ñ nguyªn phô liÖu, ta nªn ph¸t triÓn s¶n xuÊt phô liÖu b»ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®¶m b¶o chÊt l­îng tèt cho s¶n phÈm. Cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch sö dông nguyªn liÖu trong n­íc, ­u tiªn h¹n ng¹ch cho c¸c doanh nghÖp sö dông nguyªn phô liÖu trong n­íc. Cßn ®èi víi mét sè c©y c«ng trång cña ViÖt Nam nh­: g¹o, chÌ, cµ phª, h¹ ®iÒu, h¹t tiªu…th× c¸c doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng vµ sím hoµn chØnh ®Ó ¸p dông hÖ thèng tiªu chuÈn ISO 9001 vµ ISO 14000. Thø hai tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc hay lµ bÊt kú mét mÆt hµng nµo xuÊt khÈu còng ®Òu ph¶i t¹o lËp cho m×nh mét th­¬ng hiÖu : Muèn xuÊt khÈu trùc tiÕp th× c¸c mÆt hµng, c¸c s¶n phÈm cÇn cã nh·n hiÖu riªng cña m×nh. Thø ba c¸c doanh nghiÖp ph¶i biÕt tù qu¶ng b¸ s¶n phÈm cu¶ m×nh trªn toµn thÕ giíi, chóng ta ph¶i biÕt qu¶ng b¸ cho c¸c s¶n phÈm cho m×nh, ®­a s¶n phÈm cña m×nh ®Õn nh÷ng n¬i nµo mµ hä ch­a biÕt, kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ víi hä b»ng chÊt vµ quy c¸ch lµm ¨n cña ta . B»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c viÖc më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®èi víi n­íc ta cã ý nghÜa lín. 3. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc vµ ph­¬ng thøc xuÊt khÈu hµng chñ lùc . §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc xuÊt khÈu hµng chñ lùc cã nghÜa lµ hµng xuÊt khÈu cña chóng ta ph¶i t×m ®­îc h×nh thøc xuÊt khÈu tiÖn cho ta nhÊt, cã thÓ xuÊt khÈu trùc tiÕp hoÆc xuÊt khÈu gi¸n tiÕp. XuÊt khÈu trùc tiÕp lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ kinh doanh b¸n hµng trùc tiÕp cho ng­êi mua n­íc ngoµi hoÆc mua hµng trùc tiÕp, tõ ng­êi s¶n xuÊt hay kinh doanh n­íc ngoµi kh«ng qua trung gian. XuÊt khÈu gi¸n tiÕp lµ xuÊt khÈu qua trung gian th­¬ng m¹i. Mçi doanh nghiÖp nªn lùa chän h×nh thøc xuÊt khÈu cã lîi nhÊt cho m×nh §a d¹ng ho¸ ph­¬ng thøc xuÊt khÈu hµng chñ lùc cã nghÜa lµ ta xuÊt khÈu b»ng ph­¬ng tiÖn g× ? vËn chuyÓn b»ng ®­êng biÓn, ®­êng s«ng, hay ®­êng kh«ng …chóng ta nªn chän ph­¬ng tiÖn võa rÎ l¹i an toµn cho hµng ho¸ xuÊt. §a d¹ng ho¸ h×nh thøc vµ ph­¬ng thøc xuÊt khÈu hµng chñ lùc sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn xuèng møc tèi thiÓu võa nhanh l¹i võa ®¶m b¶o chÊt l­îng. 4. §Çu t­ vµ hç trî cña nhµ n­íc cho mÆt hµng xuÊt khÈu . §­îc sù ®Çu t­ vµ hç trî cña nhµ n­íc cho mÆt hµng xuÊt khÈu lµ mét viÖc hÕt søc thuËn ®èi víi mçi doanh nghiÖp khi xuÊt khÈu. ChÝnh phñ cã chÝnh s¸ch hç trî vÒ gièng, vÒ ph­¬ng thøc. §Çu tiªn khi nu«i trång mét lo¹i gièng míi th× chÝnh phñ sÏ hç trî vÒ gièng cho c¸c vïng ®· qui ho¹ch ®Ó hä nghiªn cøu, t×m ra mét lo¹i gièng t­¬ng tù nh­ng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n so víi hµng nhËp khÈu sÏ gi¶m chi phÝ h¬n. ChÝnh phñ h­íng dÉn ph­¬ng thøc nu«i trång ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt, chÊt l­îng tèt mµ thu ho¹ch l¹i cao. §èi víi c¸c mÆt hµng nh­ da giµy, dÖt may…thu hót ®Çu t­ cho s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu ®Çu vµo, kiÕn nghÞ Thñ t­íng ChÝnh phñ cho phÐp gi¶m chi phÝ ®Çu vµo nh­ ®· tr×nh bµy t¹i ®Ò ¸n ph¸t triÓn xuÊt khÈu ngµnh da giµy. Hç trî x©y dùng c¬ së h¹ tÇng (nh­ ®­êng s¸, ®iÖn n­íc, xö lý « nhiÔm m«i tr­êng), Hç trî chÝnh s¸ch vÒ ®µo t¹o lao ®éng. Nhµ n­íc hç trî vèn cho n«ng d©n ®Ó c¶i t¹o v­ên, mua s¾m c¸c trang thiÕt bÞ. §ång thêi hç trî tÝn dông cho t¹m nhËp nguyªn vËt liÖu ®Ó chÕ biÕn xuÊt khÈu. ë mÆt hµng rau qu¶ nhµ n­íc tiÕp tôc hç trî kinh phÝ ®Ó nhËp khÈu c«ng nghÖ míi phôc vô cho biÕn. §Æc biÖt nhµ n­íc nªn ®Çu t­ cho kh©u s¬ chÕ sau thu ho¹ch ®Ó ®¶m b¶o ®é ®ång ®Òu vµ chÊt l­îng cña s¶n phÈm tõ ®ã t¨ng gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu . 5. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý xuÊt khÈu hµng chñ lùc . Bªn c¹nh sù ®Çu t­ vµ hç trî cña m×nh phôc vô cho xuÊt khÈu th× chÝnh phñ nªn tiÕp tôc triÓn khai QuyÕt ®Þnh 132/2000/Q§-TTg ngµy 24/11/2000 “vÒ mét sè chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ”. Do ®ã, ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i cã chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc víi t­ t­ëng xuyªn suèt trong ®ã lµ “tèi ®a ho¸ sù trî gióp, tèi thiÓu ho¸ viÖc huy ®éng, ®IÒu tiÕt c¸c ngµnh nghÒ”qua kªnh tµi chÝnh, ph©n phèi thu nhËp. Trªn tinh thÇn ®ã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý cÇn ph¶i thùc hiÖn lµ : Thø nhÊt, phÇn ®Çu t­ cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ph¶i t­¬ng xøng víi ®ãng gãp GDP cña c¸c mÆt hµng. PhÇn ®Çu t­ nµy chñ yÕu dµnh cho ph¸t triÓn vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, nghiªn cøu khoa häc, ph¸t triÓn y tÕ, gi¸o dôc . Thø hai, T¹o vµ khai th«ng c¸c nguån ®Çu t­ trong d©n b»ng c¸ch ®iÒu tiÕt quan hÖ tû gi¸ gi÷a hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Çu vµo. Thø ba, thùc hiÖn thuÕ xuÊt khÈu b»ng 0% ®èi víi s¶n phÈm hµng ho¸ n«ng, l©m, thuû s¶n, c«ng nghÖp, ngµnh nghÒ(dÖt may …) Thø t­, cÇn cã sù phèi hîp gi÷a c¸c bé, ngµnh cã liªn quan ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm so¸t chÆt chÏ, nghiªm kh¾c h¬n víi nh÷ng doanh nghiÖp vi ph¹m ®Ó b¶o vÖ uy tÝn cña mÆt hµng xuÊt khÈu. KÕt luËn Cã thÓ nãi trong nh÷ng n¨m qua c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam ®ang trªn ®µ th¾ng lîi, kim ng¹ch xuÊt khÈu ngµy cµng t¨ng, chóng ta cÇn ph¶i duy tr× vµ ph¸t huy nã v÷ng m¹nh h¬n, t¹o ®­îc tiÕng vang trªn thÞ tr­êng quèc tÕ, ®Ó l¹i nh÷ng Ên t­îng s©u ®Ëm mçi khi dïng s¶n phÈm cña m×nh. ®Êt n­íc ViÖt Nam nãi riªng còng nh­ c¸c n­íc kh¸c trªn toµn thÕ giíi nãi chung muèn tham gia héi nhËp kinh tÕ, trë thµnh n­íc xuÊt khÈu hµng ®Çu thÕ giíi th× ®Òu ph¶i coi träng vÊn ®Ò xuÊt khÈu, v× nã gãp phÇn rÊt lín tíi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña mçi quèc gia. B»ng con ®­êng xuÊt khÈu ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc mµ nÒn kinh tÕ n­íc ta t¨ng nhanh chãng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tr¶i qua bao nhiªu khã kh¨n vµ gian khæ, bÞ cÊm vËn råi l¹i bÞ ®Æt h¹n ng¹ch …chóng ta vÉn kh«ng ng¹i khã v­¬n lªn. Tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu nay chóng ta trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc lín m¹nh trong khu vùc. T×nh h×nh xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®· ®­îc em ph©n tÝch ë trªn ®Òu lµ nÒn t¶ng cho em sau nµy. Em ®ang lµ sinh viªn tr­êng qu¶n lý kinh doanh th× nh÷ng kiÕn nghÞ trªn nh­ : qui ho¹ch vµ ph¸t triÓn c¸c mÆt hµng chñ lùc, më réng thÞ tr­êng, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc vµ ph­¬ng thøc xuÊt khÈu, ®Çu t­ vµ hç trî cña nhµ n­íc cho mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch xuÊt khÈu hµng chñ lùc l¹i lµ mét bµn ®¹p v÷ng ch¾c cµng khiÕn em kh¼ng ®Þnh h¬n chØ b»ng con ®­êng xuÊt khÈu th× ®Êt n­íc ta míi ph¸t triÓn nhanh ®­îc.Víi nh÷ng vèn kiÕn thøc phong phó ®­îc häc vÒ qu¶n lý vµ kinh doanh ë tr­êng em tin r»ng khi ra tr­êng m×nh sÏ lµ mét con ng­êi cã Ých cho x· héi . Tµi liÖu tham kh¶o : Gi¸o tr×nh Ngo¹i Th­¬ng Tr­êng §¹i häc Qu¶n lý Kinh doanh Hµ Néi . XuÊt b¶n n¨m 1998. B¸o ngo¹i th­¬ng sè 11 ra ngµy 20/4/2003. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam. Sè 114 ra ngµy 23/9/2002, sè 64 ra ngµy 29/5/2002. Ph¸t triÓn kinh tÕ . XuÊt b¶n th¸ng 3 n¨m 2003. Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn . XuÊt b¶n n¨m 2003.