Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện vai trò của cơ quan thi hành án dân sự

48 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN VAI TRÒ CỦA CƠ QUAN THI HÀNH ÁN DÂN SỰ SOME RECOMMENDATIONS TO IMPROVE THE ROLE OF CIVIL JUDGMENT ENFORCEMENT AGENCIES Đinh Thị Hằng* Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 3/7/2019 Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 2/01/2020 Ngày bài báo được duyệt đăng: 27/01/2020 Tóm tắt: Thi hành án dân sự là công việc có nhiều khó khăn, phức tạp nhưng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo vệ pháp chế, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, duy trì kỷ cương phép nước. Hiệu quả của việc thi hành án dân sự phụ thuộc rất lớn vào vai trò của cơ quan thi hành án dân sự. Bài viết sau đây sẽ nghiên cứu về vai trò của cơ quan thi hành án dân sự trên cơ sở các quy định của pháp luật hiện nay, từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về vấn đề này. Từ khóa: vai trò, cơ quan thi hành án dân sự, kiến nghị, quy định của pháp luật. Abstract: The execution of civil judgments is a diffi cult and complex task, but it is very important in protecting the law, protecting the legitimate rights and interests of citizens, and maintaining the discipline of the country. The eff ectiveness of civil judgment enforcement execution depends greatly on the role of civil judgment enforcement agencies. The following article will research the role of civil judgment enforcement agencies based on the current provisions of law, thereby proposing some recommendations to complete the provisions of law on this issue. Keywords: roles, civil judgment enforcement agencies, recommendations, the provisions of laws. * Khoa Luật, Trường Đại học Mở hà Nội Tạp chí Khoa học - Viện Đại học Mở Hà Nội 63 (1/2020) 48-53 1. Vai trò của cơ quan thi hành án Một là, đảm bảo hiệu lực thi hành của bản án, quyết định về mặt thực tế. Để đảm bảo tốt nhất quyền lợi cho các đương sự cũng như đảm bảo hiệu lực thi hành của bản án, quyết định, cơ quan thi hành án phải áp dụng các biện pháp thi hành án để tổ chức thi hành các phán quyết này. Việc áp dụng các biện pháp THADS của cơ quan thi hành án là để đảm bảo: “Bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành” theo đúng quy định tại Điều 106 Hiến pháp năm 2013. Với tính chất đặc thù của THADS 49Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion là hoạt động liên quan đến nhiều tổ chức, cá nhân khác nhau trong xã hội và thường liên quan đến quyền sở hữu tài sản của công dân. Vì vậy, THADS dễ dẫn đến xâm phạm quyền con người, quyền công dân, do đó cần phải có cơ chế giám sát, kiểm tra đối với hoạt động THADS. Theo quy định của pháp luật Việt Nam, hiện nay có rất nhiều cá nhân, cơ quan, tổ chức thực hiện việc kiểm tra, giám sát, như: Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, Ban chỉ đạo thi hành án..., bên cạnh đó là quyền kiểm sát của Viện kiểm sát, điều này đảm bảo cho hoạt động thi hành án được thực hiện có hiệu quả, đúng pháp luật, song cần có quy định phù hợp hơn, hạn chế sự can thiệp không có căn cứ pháp luật vào hoạt động thi hành án của chấp hành viên. Hai là, thi hành án dân sự là công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người được thi hành án được xác định trong bản án, quyết định. Pháp luật THADS quy định và bảo vệ quyền được tự nguyện, quyền được thỏa thuận trong thi hành án cho các đương sự, bởi thực chất của việc THADS là việc tổ chức và thực thi các phán quyết có nguồn gốc về pháp luật nội dung là luật tư. Trong mọi giai đoạn của quá trình thi hành án, đương sự đều có quyền thỏa thuận, định đoạt các vấn đề liên quan đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ trong bản án, quyết định. Đây là một quyền quan trọng của đương sự trong THADS. “Vấn đề dân sự, thương sự cốt ở hai bên, đó là nguyên tắc xuyên suốt, chỉ yêu cầu Nhà nước can thiệp khi họ không thể tự giải quyết. Việc tự giải quyết không chỉ làm giảm gánh nặng của cơ quan thi hành † Claude Brenner, Gs trường Đại học tổng hợp Panthéon - Assas, Cộng hòa Pháp (2006), “Lựa chọn mô hình tổ chức thi hành án phù hợp với điều kiện của mỗi quốc gia”. Nguồn: Vụ pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp, Tài liệu tham khảo dự thảo Luật Thi hành án dân sự. án, mà còn làm tăng tình đoàn kết giữa hai bên. Nhất là truyền thống của Việt Nam khuyến khích hòa giải ở bất kỳ giai đoạn nào. Do đó, cần giữ nguyên tắc để các bên thi hành án tự nguyện thi hành, khi bên phải thi hành cố tình không thực hiện, bên được thi hành án có yêu cầu thì cơ quan thi hành án mới vào cuộc”. Không giống như nhiều nước trên thế giới quy định Tòa án là cơ quan có thẩm quyền ra quyết định thi hành án, ở Việt Nam, thẩm quyền này được giao cho cơ quan THADS. Mặc dù thẩm quyền ra quyết định và tổ chức thi hành án khác nhau, tuy nhiên, điểm chung trong pháp luật các nước, đó là đảm bảo kiểm soát việc sử dụng biện pháp chế tài trong THADS - chỉ Nhà nước mới có quyền thực hiện cưỡng chế thi hành án. Nhà nước giao cho cơ quan THADS, chấp hành viên thực hiện. Mọi cá nhân, tổ chức khác không được phép sử dụng quyền lực để buộc người khác thực hiện nghĩa vụ của họ nếu pháp luật không cho phép. Khi bàn về cưỡng chế thi hành án, Giáo sư Claude Brenner, trường Đại học Panthéon - Assas cho rằng: “Trong một nhà nước pháp quyền, cơ quan quyền lực nhà nước là cơ quan duy nhất có thẩm quyền thực hiện cưỡng chế thi hành án. Do đó, cưỡng chế thi hành án chỉ liên quan đến các cơ quan quyền lực nhà nước. Khi tiến hành cưỡng chế thi hành, cơ quan quyền lực nhà nước cần có sự hỗ trợ của quyền lực công. Các cá nhân không thể thao túng hoạt động này, cũng như không thể làm sai lệch việc tổ chức thực hiện cưỡng chế thi hành theo quy định của pháp luật. Bởi đây là hoạt động dựa trên cơ sở quyền lực”† 50 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion Ba là, góp phần nâng cao chất lượng của bản án, quyết định. Thông qua kết quả thi hành án, công tác xét xử được củng cố, bản án, quyết định được đảm bảo thi hành trong thực tế, đồng thời thông qua việc áp dụng các biện pháp thi hành án, nếu có sai sót trong bản án, quyết định được thi hành, cơ quan thi hành án sẽ có những kiến nghị thích hợp, giúp cho cơ quan ra bản án, quyết định có thể rút ra được những bài học kinh nghiệm trong việc áp dụng pháp luật, nhằm nâng cao chất lượng của bản án, quyết định. Bốn là, nâng cao ý thức pháp luật trong nhân dân. Việc tự nguyện thi hành án, đặc biệt là những trường hợp đương sự thỏa thuận được với nhau trong việc thực hiện nghĩa vụ trong bản án, quyết định, sẽ tác động tích cực đến quyền lợi của các bên đương sự: Bên được thi hành án sớm khôi phục lại quyền lợi của mình; bên phải thi hành án có thể giảm được một phần nghĩa vụ theo bản án, quyết định, giảm được các thiệt hại so với trường hợp cơ quan thi hành án tổ chức thi hành, như giảm các chi phí cưỡng chế thi hành án, lãi suất chậm thi hành án. Với những ý nghĩa như vậy, sẽ thúc đẩy các đương sự ý thức tự nguyện trong việc thi hành án, cũng như thái độ, ý thức khi thỏa thuận với nhau trong việc thực hiện quyền, nghĩa vụ trong bản án, quyết định, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong nhân dân. 2. Những kiến nghị và hướng hoàn thiện pháp luật thi hành án Chính phủ nhiệm kỳ mới đã và đang chuyển mình với quyết tâm xây dựng ‡ Phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 8 năm 2017 “Chính phủ kiến tạo, hành động và liêm chính”‡. Ngành tư pháp nói chung, hệ thống THADS nói riêng phải tập trung khắc phục những hạn chế, yếu kém, phát huy tốt nhất thời cơ, thuận lợi, đoàn kết vượt qua khó khăn, thách thức, không ngừng nỗ lực vươn lên giải quyết tốt những vấn đề bức thiết của cuộc sống, góp phần duy trì, củng cố tính nghiêm minh của pháp luật với mục tiêu cuối cùng là “công lý phải được thực thi”. Theo tinh thần đó, chúng tôi nghĩ cần hoàn thiện hệ thống THADS, từ đó hoàn thiện vai trò của cơ quant hi hành án dân sự theo hướng sau: Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, kiến nghị Quốc hội, Chính phủ hoàn thiện chính sách và thể chế pháp lý nhằm bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất, tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác THADS như các quy định về sử dụng tiền mặt, kiểm soát tài sản, thu nhập cá nhân, về thẩm định tài sản, bán đấu giá tài sản và về áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình tố tụng. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về THADS nhằm tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp ủy và chính quyền địa phương, sự đồng thuận của hệ thống chính trị và sự ủng hộ của nhân dân. Thứ hai, tập trung chỉ đạo quyết liệt việc tổ chức thi hành án, nhất là đối với những vụ việc trọng điểm, phức tạp, những vụ án liên quan đến tham nhũng, tín dụng, ngân hàng, những địa bàn, địa phương có lượng án lớn. Có giải pháp cụ thể, hữu hiệu thu hẹp dần lượng án tồn đọng hằng năm, chú trọng nâng cao hiệu 51Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion quả thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, bảo đảm hoàn thành các chỉ tiêu, nhiệm vụ THADS, hành chính được Quốc hội giao tại Nghị quyết số 111/2015/QH13 ngày 27/11/2015. Thứ ba, tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính, tiếp tục triển khai sâu rộng, hiệu quả Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về xây dựng Đảng và Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Cán bộ, công chức, người lao động THADS phải không ngừng tu dưỡng, rèn luyện hết sức vững vàng về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và đặc biệt là bản lĩnh nghề nghiệp. Về công tác tổ chức, cán bộ; đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn nghiệp vụ: + Kiện toàn công chức có chức danh tư pháp, đảm bảo đủ về số lượng và chất lượng; kiện toàn tổ chức, cán bộ trong toàn hệ thống; phối hợp với Vụ Tổ chức cán bộ Bộ Tư pháp và Bộ Nội vụ tổ chức thi tuyển chức danh lãnh đạo và kiện toàn Lãnh đạo các đơn vị thuộc Tổng cục; tiếp tục triển khai Đề án vị trí việc làm trong hệ thống. Kiện toàn tổ chức bộ máy cơ quan THADS sau khi Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được ban hành; Thực hiện công tác đánh giá và rà soát, bổ sung quy hoạch các chức danh lãnh đạo, quản lý giai đoạn 2018 - 2021 và xây dựng Quy hoạch chức danh lãnh đạo, quản lý giai đoạn 2021 - 2026. Rà soát lại đội ngũ lãnh đạo cấp trưởng, nguồn cấp trưởng của các cơ quan THADS cấp tỉnh và cấp huyện trọng hệ thống. Báo cáo Ban cán sự Đảng về phương án, định hướng nhân sự đối với những nhân sự cần thay thế do nghỉ hưu hoặc có yêu cầu về công tác cán bộ; + Tổ chức triển khai có hiệu quả chủ trương luân chuyển, biệt phái, chuyển đổi vị trí công tác đối với công chức THADS thuộc thẩm quyền giai đoạn 2018 - 2021. Biệt phái công chức các cơ quan THADS địa phương có kinh nghiệm về Tổng cục làm công tác liên quan đến giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo; (4) Tổng kết đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết số 36/NQ-BCSĐ ngày 14/3/2014 của Ban cán sự Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tổ chức cán bộ các cơ quan THADS giai đoạn 2014 - 2016 kết hợp với sơ kết công tác luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác, công tác biệt phái; + Tổ chức các kỳ thi: tuyển dụng công chức; Chấp hành viên sơ cấp; nâng ngạch Chấp hành viên trung cấp, Thẩm tra viên chính, Chấp hành viên cao cấp, Thẩm tra viên cao cấp. Phối hợp với Vụ Tổ chức cán bộ Bộ Tư pháp tổ chức kỳ thi nâng ngạch lên chuyên viên và tương đương cho công chức THADS. Thực hiện tinh giản biên chế theo Nghị định số 108/2014/ NĐ-CP ngày 20/11/2014 của Chính phủ và các văn bản hướng dẫn thi hành; + Phối hợp với Học viện Tư pháp và các đơn vị liên quan tổ chức lớp bồi dưỡng Nghiệp vụ THADS tạo nguồn bổ nhiệm Chấp hành viên; tổ chức lớp bồi dưỡng nghiệp vụ Chấp hành viên trung cấp, Chấp hành viên cao cấp, nghiệp vụ Thư ký thi hành án, nghiệp vụ Thẩm tra viên; xây dựng chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ Thẩm tra viên chính. Cử công chức, viên chức tham gia đào tạo về lý luận chính trị, bồi dưỡng về quản lý nhà nước, chuyên môn, nghiệp vụ. Xây dựng phần mềm cơ sở dữ liệu nhân sự các cơ quan THADS. 52 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion Thứ tư, quyết liệt triển khai các nhiệm vụ cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin, thực hiện cơ chế một cửa và cung cấp dịch vụ công trực tuyến trong hoạt động THADS, nâng cao trách nhiệm giải trình, tính công khai, minh bạch, phòng ngừa nhũng nhiễu, tiêu cực, xây dựng hình ảnh đẹp về tinh thần, thái độ, tác phong phục vụ người dân và doanh nghiệp. Tăng cường minh bạch hóa thông tin và công tác truyền thông để nhân dân biết, chia sẻ và giám sát hoạt động THADS. Tổng hợp, phân tích Báo cáo thống kê THADS trong việc thực hiện chỉ tiêu, nhiệm vụ THADS. Tiếp tục quản lý và cập nhật và khai thác các dữ liệu điện tử về THADS. Triển khai và xây dựng phương án hỗ trợ sử dụng phần mềm quản lý quá trình thụ lý, tổ chức thi hành án và báo cáo thống kê THADS. Xây dựng và triển khai phần mềm cơ sở dữ liệu điện tử người phải thi hành án chưa có điều kiện thi hành. Triển khai phần mềm hỗ trợ trực tuyến THADS). Triển khai Hội nghị trực tuyến đến cấp Chi cục THADS. Quản lý, vận hành Cổng thông tin điện tử về THADS; hướng dẫn các cơ quan THADS địa phương vận hành Trang thông tin điện tử. Đăng tải, cập nhật thông tin về việc không chấp hành án hành chính theo quy định. Thứ năm, ngành tư pháp, hệ thống THADS tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các ban, bộ, ngành, đặc biệt là Viện KSND, TAND, cơ quan công an và các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi để hoạt động THADS được triển khai ngày càng tích cực, hiệu quả, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, các chỉ tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và từng địa phương. Thứ sáu, công tác phòng, chống tham nhũng: Rà soát, tổng hợp, xây dựng báo cáo kết quả công tác nội chính (nếu có), báo cáo kết quả công tác phòng chống tham nhũng trong THADS. Tiếp tục triển khai thực hiện Chỉ thị số 26/CT-TTg ngày 05/9/2016 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong các cơ quan hành chính nhà nước các cấp. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, phẩm chất đạo đức cán bộ, công chức gắn với việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 4, Nghị quyết Trung ương 5, Nghị quyết Trung ương 6, khóa XII; Nghị quyết số 25/NQ-CP ngày 08/02/2017 của Chính phủ; Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị; Chỉ thị 27/CT-TTg ngày 08/9/2016 của Thủ tướng Chính phủ. Thứ bảy, cải cách hành chính: Thực hiện công tác kiểm soát thủ tục hành chính, theo dõi, hướng dẫn việc thực hiện cơ chế một cửa; cung cấp dịch vụ trực tuyến mức độ 3, 4 đối với một số thủ tục hành chính; theo dõi, tổng hợp, báo cáo nhiệm vụ cải cách hành chính, cải cách tư pháp của Tổng cục và hệ thống THADS theo quy định. Xây dựng Kế hoạch cải cách hành chính trong THADS. Xây dựng và áp dụng mô hình khung hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn TCVN ISO 9001: 2008 áp dụng trong hệ thống THADS. Hoàn thiện pháp luật về vai trò của THADS phải được đặt trong những yêu cầu, đòi hỏi chung của xã hội, đồng thời xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, của dân, do dân, vì dân. Sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và điều kiện tăng cường 53Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion hợp tác quốc tế và hội nhập của nước ta cũng đặt ra yêu cầu khách quan phải sớm hoàn thiện pháp luật THADS. Hoàn thiện pháp luật THADS không chỉ dừng lại ở việc xây dựng mô hình THA phù hợp hay việc ban hành, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật về THADS mà còn bao hàm cả việc bổ sung, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan nhằm bảo đảm tăng cường cơ chế kiểm tra, giám sát đối với hoạt động của cơ quan THADS. Đồng thời huy động được sự tham gia của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền trong việc chỉ đạo, phối hợp, giám sát, hỗ trợ hoạt động THA nhằm giải quyết tình trạng án tồn động, tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của CQTHADS, nâng cao trình độ, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ, công chức trong cơ quan THADS trước những yêu cầu, nhiệm vụ được giao. Tài liệu tham khảo: [1]. Luật Thi hành án dân sự năm 2008; [2]. Luật Thi hành án dân sự sửa đổi, bổ sung năm 2014; [3]. Hiến pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013; [4]. Claude Brenner, Gs trường Đại học tổng hợp Panthéon - Assas, Cộng hòa Pháp (2006), “Lựa chọn mô hình tổ chức thi hành án phù hợp với điều kiện của mỗi quốc gia”. Nguồn: Vụ pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp, Tài liệu tham khảo dự thảo Luật Thi hành án dân sự. Địa chỉ tác giả: Khoa Luật, Trường Đại học Mở Hà Nội Email: dinhhang0409@gmail.com