Một số kiến nghị và giải pháp trong công tác đào tạo và bồi dưỡng lực lượng lao động

5,11 triÖu ng­êi n¨m 1980 lªn 18,81 triÖu ng­êi n¨m 1985, mµ t¨ng c¶ tû träng tõ 69,84% n¨m 1980 lªn 72,26% n¨m 1985. Lao ®éng c«ng nghiÖp tû träng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ (tõ 10,39% lªn 10,76%), lao ®éng c¸c ngµnh kh¸c tû träng rÊt thÊp vµ gi¶m (19,77% xuèng 16,98%). B¶ng 2 cho thÊy hiÖn tr¹ng ph©n bæ lao ®éng theo ngµnh n­íc ta tõ n¨m 1976-1988. Trong c¶ thêi kú tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng b×nh qu©n n¨m lµ 3,15%, riªng lao ®éng n«ng nghiÖp t¨ng 3,29%. Tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp t¨ng tõ 7,1% xuèng 6,9%. NÕu tÝnh c¶ thêi kú 1976-1988 th× ®ã lµ b­íc thôt lïi ®¸ng kÓ vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ë n­íc ta (riªng 3 n¨m 1986-1988, thêi kú b¾t ®Çu ®æi míi, c¸c quan hÖ tû lÖ ph©n bè lao ®éng, ®· cã chuyÓn biÕn tèt lªn, mÆc dï cßn chËm. Trong ®ã tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp ®· gi¶m tõ 72,3% n¨m 1985 xuèng 72,2% n¨m 1988) Nh×n chung lao ®éng ph©n bè gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ mÊt c©n ®èi. 2. VÒ chÊt l­îng lao ®éng: - Thø nhÊt lµ vÒ chÊt l­îng lao ®éng qu¶n lý: Trong mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, mäi viÖc ®Òu ®­îc thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®­îc nhµ n­íc giao ®Òu ®­îc thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®­îc nhµ n­íc giao tõ mÆt hµng s¶n xuÊt, ng©n s¸ch, biªn chÕ vµ l­¬ng, lùc l­îng lao ®éng, vËt t­, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ... cho ®Õn viÖc tiªu thô s¶n phÈm. Trong mét c¬ chÕ nh­ vËy, ng­êi qu¶n lý trë nªn thô ®éng, m¸y mãc, thiÕu s¸ng t¹o. ViÖc qu¶n lý chØ xoay quanh mäi biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch nhµ n­íc giao. MÆt kh¸c ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý cña n­íc ta tr­íc thêi kú ®æi míi ch­a ®­îc qua c¸c tr­êng líp ®µo t¹o vÒ qu¶n lý mµ tõ ®éi ngò c¸n bé chñ yÕu ®¶m ®­¬ng nhiÖm vô c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc sang ®éi ngò c¸n bé chñ yÕu lµm nhiÖm vô qu¶n lý. - Thø hai lµ chÊt l­îng cña lao ®éng kü thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc n©ng cao mµ cßn bÞ mai mét ®i do c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung s¶n phÈm lµm ra theo chØ tiªu dï tèt hay xÊu ®Òu ®­îc ph©n c«ng hÕt. Tõ ®ã ta thÊy kü n¨ng cña c«ng nh©n kh«ng ®­îc ph¸t huy, tay nghÒ bÞ mai mét ®i vµ c«ng nh©n kh«ng cã tÝnh s¸ng t¹o. MÆt kh¸c chÕ ®é ®µo t¹o c«ng nh©n theo chÕ ®é tuyÓn dông suèt ®êi sÏ kh«ng t¹o ra ®éng lùc ®Ó c«ng nh©n tù n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cña m×nh. C«ng t¸c tuyÓn dông vµ c«ng t¸c ®µo t¹o kh«ng theo ®óng yªu cÇu. ChØ cÇn häc qua c¸c tr­êng lµ ®­îc nhËn vµo c«ng t¸c kh«ng kÓ ®ã lµ nghÒ ®µo t¹o lµ g×. ChÝnh v× vËy chÊt l­îng lao ®éng kh«ng cao (do lµm kh«ng phï hîp víi ngµnh nghÒ ®µo t¹o). Thªm vµo ®ã lµ th«ng tin vÒ mäi mÆt phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh qu¶n lý kinh tÕ kh«ng ®­îc më réng, kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu mµ chÞu sù b­ng bÝt cña kÕ ho¹ch hãa tËp trung. Do vËy kh«ng cã sù häc hái tõ c¸c n­íc ®i tr­íc. §Êy chÝnh lµ sù thÓ hiÖn mÆt h¹n chÕ cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung. 3. VÒ chÝnh s¸ch båi d­ìng ®µo t¹o c¸c lo¹i h×nh lao ®éng: Tr­íc ®æi míi, n­íc ta tõ mét n­íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn 90% d©n sè mï ch÷ sau khi dµnh ®­îc chÝnh quyÒn, §¶ng vµ B¸c Hå ®· ra quèc s¸ch lµ diÖt giÆc ®ãi, giÆc dèt. C¸c líp b×nh d©n häc vô vµ c¸c líp båi d­ìng v¨n hãa lÇn l­ît ®­îc më vµ phæ cËp trong d©n, n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ nãi chung, tr×nh ®é c¸n bé c«ng nh©n lao ®éng nãi riªng. H×nh thøc nµy ®­îc duy tr× kh¸ l©u cho m·i tíi nh÷ng n¨m 1970. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m 50 h×nh thµnh tr­êng bæ tóc c«ng n«ng, tuyÓn chän nh÷ng ng­êi ®· cã kinh nghiÖm chiÕn ®Êu, båi d­ìng cÊp tèc tr×nh ®é v¨n hãa cÇn thiÕt cö ®i ®µo t¹o hoÆc ®µo t¹o l¹i nghÒ phôc vô cho nhu cÇu x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. HÇu hÕt c¸n bé, c«ng nh©n kü thuËt kho¶ng tuæi 50,60 hiÖn nay lµ nh÷ng líp ng­êi ®­îc ®µo t¹o l¹i, båi d­ìng trong thêi kú ®ã. N¨m 1958-1975, ®©y lµ thêi kú bao cÊp c¸c chÝnh s¸ch ®­îc ¸p dông chñ yÕu cho khu vùc nhµ n­íc, khu vùc quèc doanh. T­ t­ëng chØ ®¹o cho viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch nµy lµ tËp trung phôc vô cho viÖc x©y dùng ®éi ngò c«ng nh©n lao ®éng c¸n bé khoa häc kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý... ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng CNXH ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. N¨m 1964 Thñ t­íng chÝnh phñ cã th«ng t­ sè 2/TTg qui ®Þnh vÒ chÕ ®é bæ tóc t¹i chøc ngoµi giê lµ chÝnh, theo nguyªn t¾c lµm ngµnh nµo häc ngµnh Êy kÐm lý thuyÕt th× bæ tóc thªm lý thuyÕt, yÕu tay nghÒ th× bæ tóc tay nghÒ. §Õn 1973 Bé Lao ®éng còng ra th«ng t­ sè 1844 L§-TL “h­íng dÉn c«ng t¸c bæ tóc kü thuËt n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho c«ng nh©n”. §èi víi viÖc båi d­ìng c¸n bé qu¶n lý, Ban BÝ th­ trung ­¬ng §¶ng ®· quy ®Þnh c¸c tr­êng §¶ng cao cÊp cÇn t¨ng nhanh thµnh phÇn c«ng nh©n ®Ó ®µo t¹o thµnh c¸n bé l·nh ®¹o vµ c¸n bé qu¶n lý. C¸c líp ®µo t¹o c¸n bé l·nh ®¹o c¸n bé qu¶n lý, chiªu sinh c¸c tr­êng §¶ng cÊp tØnh b¶o ®¶m tõ 5-10%, tr­êng §¶ng cao cÊp NguyÔn ¸i Quèc tõ 25-30% thµnh phÇn c«ng nh©n c¸n bé qu¶n lý c¸c ngµnh nh­ ®iÖn, than, c¬ khÝ, luyÖn kim, hãa chÊt, x©y dùng, b¶o d¶m tû lÖ 40-50% c¸n bé thµnh phÇn c«ng nh©n. Nh÷ng Bé, Tæng côc tËp trung c«ng nh©n cÇn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o vµ ®Ò b¹t, ®ång thêi cung cÊp cho trung ­¬ng mét sè c¸n bé thµnh phÇn c«ng nh©n. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch båi d­ìng ®µo t¹o lao ®éng vÉn cßn nh÷ng tån t¹i: - VÊn ®Ò båi d­ìng ®µo t¹o l¹i ch­a thùc sù ®­îc coi lµ mét chÝnh s¸ch quèc gia quan träng, kh«ng cã mét kÕ ho¹ch tæng thÓ, ch­a cã nh÷ng chÝnh s¸ch mang ý nghÜa chiÕn l­îc mµ cßn manh món thiÕu ®ång bé. - ViÖc thùc hiÖn ë c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp cßn tïy tiÖn, do ®ã chÊt l­îng ch­a cao. - MÆt kh¸c ch­a cã nh÷ng chÝnh s¸ch chÕ ®é phï hîp ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi dËy, ng­êi häc do ®ã viÖc båi d­ìng ®µo t¹o l¹i kÐm hiÖu qu¶. 4. VÒ viÖc tuyÓn dông lao ®éng qua ®µo t¹o ChÝnh s¸ch tuyÓn dông dùa trªn quan ®iÓm lµ “sö dông hÕt nguån lao ®éng ®· qua ®µo t¹o” vµo khu vùc nhµ n­íc, ®· ®µo t¹o lµ ®­îc ph©n c«ng c«ng t¸c, cµng lµm cho sè l­îng lao ®éng kü thuËt ®­îc tuyÓn dông vµo lµm viÖc t¹i c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp nhµ n­íc, nhµ n­íc t¨ng lªn nhanh chãng. B¶ng 3: Sè l­îng lao ®éng cã ®µo t¹o tuyÓn dông vµo khu vùc nhµ n­íc tõ 1975-1985 STT Lao ®éng kü thuËt tuyÓn 1975 1985 1 Trªn ®¹i häc 2.179 5.000 2 §¹i häc vµ t­¬ng ®­¬ng 136.000 400.000 3 Trung häc chuyªn nghiÖp 325.000 760.000 4 C«ng nh©n kü thuËt 1.000.000 1.500.000 (Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 1975, 1985 cña TCTK) Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tuyÓn dông theo nghÞ ®Þnh 24/CP ë giai ®o¹n tr­íc 1986, mÆc dï ®· ®¹t ®­îc yªu cÇu vÒ mÆt sè l­îng, nghÜa lµ ®· tuyÓn dông ®­îc mét ®éi ngò c¸n bé khoa häc kü thuËt ®«ng ®¶o cung cÊp cho c¸c ngµnh nh­ng nh×n chung viÖc ph©n bæ sö dông ë giai ®o¹n nµy ch­a ®Òu, mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, c¸c cÊp gi÷a ®Þa ph­¬ng vµ thµnh phè lín vµ vïng xa x«i hÎo l¸nh. B¶ng 4: Ph©n bè kh«ng ®Òu lao ®éng khoa häc kü thuËt gi÷a c¸c ngµnh (sè liÖu 1982) TT Ngµnh L§ cã tr×nh ®é TNCN s¬ häc vµ nghiÖp vô L§ cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ trªn Toµn bé nÒn KTQD khu vùc 697 254 1 C¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt 209 67 - C«ng nghiÖp 69 24 - X©y dùng 43 15 - N«ng, l©m, ng­ 33 8 - VËn t¶i, b­u ®iÖn 19 7 - Th­¬ng nghiÖp, vËt t­ 42 11 2 Phi s¶n xuÊt vËt chÊt 488 187 - Nghiªn cøu khoa häc 22 13 - Gi¸o dôc - ®µo t¹o 316 117 - Qu¶n lý nhµ n­íc 80 38 (Nguån: tõ niªn gi¸m thèng kª 1982 vµ b¸o c¸o cña Bé x©y dùng) Qua sè liÖu trªn cho thÊy mÆc dï tû lÖ gi÷a sè l­îng c¸n bé khoa häc kü thuËt nghiÖp vô cã tr×nh ®é cao nhÊt lµ c¸n bé nghiªn cøu khoa häc trªn mét v¹n d©n n­íc ta so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ qu¸ thÊp nh­ng vÒ c¬ cÊu ph©n bè th× bÊt hîp lý . Tû lÖ lo¹i c¸n bé nµy ë khu vùc nhµ n­íc cßn qu¸ cao so víi ngµnh, lÜnh vùc kh¸c . MÆt kh¸c theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i th× tû lÖ lao ®éng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ sö dông kh«ng phï hîp víi ®µo t¹o lµ 14,2% ®©y lµ tû lÖ kh¸ lín, nãi lªn viÖc sö dông lo¹i lao ®éng nµy cßn tïy tiÖn, lµm cho c¸n bé c«ng nh©n viªn kh«ng ph¸t huy ®­îc n¨ng lùc, tr×nh ®é kinh nghiÖm c«ng t¸c II.Thùc tr¹ng lao ®éng sau ®æi míi (sau 1986) ®Õn nay. 1. Nh÷ng ®iÒu kiÖn míi ®ßi hái ng­êi lao ®éng Thø nhÊt lµ khi b­íc sang c¬ chÕ thÞ tr­êng , nã ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn mäi ng­êi lao ®éng. Søc lao ®éng trë thµnh hµng hãa ®· dÉn ®Õn viÖc chÊp nhËn sù c¹nh tranh trong thÞ tr­êng lao ®éng, vµ bëi vËy ng­êi lao ®éng muèn cã viÖc lµm ph¶i kh«ng ngõng häc tËp n©ng cao tr×nh ®é ®Ó khái tôt hËu,®Êu tranh ®Ó lu«n lµ “mãn hµng “ cã chÊt l­îng hµng ®Çu . Sù c¹nh tranh gay g¾t trong môc tiªu n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái lao ®éng ph¶i hÕt søc n¨ng ®éng vµ ph¶i kh«ng ngõng hoµn thiÖn kiÕn thøc vµ kü n¨ng lao ®éng cña m×nh ®Ó ®¸p øng ®­îc víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng ®ang kh«ng ngõng biÕn ®æi. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng chØ cÇn cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp cãn ph¶i cã t­ duy kinh tÕ ph¶i biÕt “c¸ch lµm ¨n” vµ ph¶i biÕt tù t×m lÊy c«ng ¨n viÖc lµm . C¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ng­êi qu¶n lý t×m hiÓu thÞ tr­êng t×m ®Çu vµo, t×m ®Çu ra, t×m kiÕm vµ bè trÝ c¸c nguån lùc ®Ó ho¹t ®éng, ph¶i lu«n thay ®æi mÉu m·, mÆt hµng cho phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng . Bëi vËy, ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i lu«n n¨ng ®éng s¸ng t¹o Chñ tr­¬ng “më cöa” cña nhµ n­íc, ®©y lµ ®iÒu thuËn lîi cung cÊp th«ng tin phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh, vµ cã thªm nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i th«ng qua c¸c h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ, Trong khi ®ã ®éi ngò lao ®éng hiÖn nay cña chóng ta hÇu nh­ ch­a ®ñ tr×nh ®é vµ phong c¸ch ®Ó giao l­u, lµm ¨n víi c¸c c«ng ty cña c¸c n­íc còng nh­ ®Ó x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt, dÞch vô hiÖn ®¹i cña nhµ n­íc trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Do vËy, viÖc båi d­ìng, ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng hiÖn cã ®ang lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ nãng hæi hiÖn nay. §ßi hái cña s¶n xuÊt kinh doanh trong nh÷ng n¨m tíi (®Õn n¨m 2000 vµ 2010) ®èi víi ®éi ngò lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp n­íc ta lµ: ®¹t tû lÖ c©n ®èi h¬n vÒ sè l­îng gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng kü thuËt vµ n©ng cao chÊt l­îng ®Ó cã thÓ vËn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh trong ®iÒu kiÖn héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh­ vËy yªu cÇu ®èi víi ®éi ngò c«ng nh©n kü thuËt cã hiÓu biÕt kü thuËt, vµ kü n¨ng cao, cã søc kháe ®Ó vËn hµnh ®­îc c¸c m¸y mãc vµ ph­¬ng tiÖn tiªn tiÕn cã ®¹o ®øc lao ®éng tèt. Cßn yªu cÇu ®èi víi ®éi ngò lao ®éng qu¶n lý lµ: cã kiÕn thøc chuyªn m«n, kü thuËt vµ kiÕn thøc qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã ngo¹i ng÷ ®ñ ®Ó giao tiÕp b×nh th­êng trong c«ng viÖc, thµnh th¹o c¸c kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã ®¹o ®øc lao ®éng vµ ®¹o ®øc kinh doanh tèt. 2. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc. HiÖn nay gi÷a thùc tr¹ng nguån nh©n lùc so víi yªu cÇu ®Æt ra ë n­íc ta cån mét kho¶ng c¸ch qu¸ xa0, cã thÓ nªu thùc tr¹ng nguån lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay nh­ sau: Mét lµ, ®éi ngò c¸n bé kü thuËt vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ cßn rÊt thiÕu so víi nhu cÇu ( hiÖn nay chØ cã 13% so víi tæng sè lao ®éng) vµ ®ang tån t¹i mÊt c©n ®èi nghiªm träng vÒ tû lÖ gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng kü thuËt (tû lÖ thùc tÕ lµ mét kü s­/1,6 trung cÊp vµ 3 c«ng nh©n, trong ®ã ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, tû lÖ nµy lµ mét kü s­ / 3 trung cÊp vµ 10 c«ng nh©n. ViÖc h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp khu chÕ xuÊt ngµy cµng t¨ng thªm t×nh tr¹ng ®ã . VÒ nguån lao ®éng theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Bé lao ®éng - th­¬ng binh vµ x· héi n¨m 1996, sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng vµ lµ nh©n khÈu th­êng tró tõ 15-60 tuæi cã 48,4 triÖu ng­êi trong ®ã nhãm tuæi tõ 15-24 cã 13,7 triÖu vµ nhãm tõ 25-34 cã 11.6 triÖu . XÐt vÒ lùc l­îng lao ®éng vÒ chuyªn m«n kü thuËt vµ c«ng nghÖ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, th× trong tæng sè 35,8 triÖu ng­¬× ( trong ®é tuæi lao ®éng) sè cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc lµ 11.561 ng­êi , cao ®¼ng vµ ®¹i häc 816.098 ng­êi c«ng nh©n cã tr×nh ®é s¬ cÊp 636,246 ng­êi vµ sè kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn «n kü thuËt , lµ lao ®éng gi¶n ®¬n gåm 31.452198 ng­êi. XÐt vÒ ph©n bè sè lao ®éng nµy cho thÊy , ë khu vùc ®« thÞ, trªn ®¹i häc cã 9176 ng­êi , ë n«ng th«n chØ cã 2.393 ng­êi ( ®« thÞ gÊp 4 lÇn so víi n«ng th«n). Sè cao häc vµ ®¹i häc ë ®« thÞ cã 560.097 ng­êi. cßn ë n«ng th«n chØ cã 256.008 ng­êi ( ®« thÞ gÊp 2 lÇn n«ng th«n) . Sè c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng cÊp ë ®« thÞ lµ 444.692 ng­êi ( sè nµy chªnh lÖch kh«ng lín gi÷a 2 khu vùc ). Trong khi ®ã sè ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n s¬ cÊp ë ®« thÞ chØ cã 183.418, cßn ë n«ng th«n l¹i tíi 452.831 ng­êi . Tæng sè lao ®éng gi¶n ®¬n ë n«ng th«n cã tíi 26.771.862 ng­êi , trong khi ë ®« thÞ chØ lµ 4680333 ng­êi ( n«ng th«n gÇn gÊp 6 lÇn ®« thÞ) Tõ thùc tÕ trªn ta cã nhËn xÐt sau: - So víi tr­íc ®©y , sè lao ®éng kü thuËt cã tay nghÒ chuyªn m«n cao trong ph¹m vi c¶ n­íc ®· t¨ng nhiÒu vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng , ®Æc biÖt lµ sè c«ng nh©n kü thuËt trong nhãm tuæi trÎ tõ 20-34 tuæi. - Cã sù ph©n bè kh«ng ®Òu hoÆc mÊt c©n ®èi gi÷a n«ng th«n vµ ®« thÞ - Sè cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc tuy ®· t¨ng lªn nhiÒu vÒ sè l­îng nh­ng thùc tÕ ch­a ®¸p øng ®ñ yªu cÇu cho CNH,H§H. - Riªng sè c«ng nh©n kü thuËt hoÆc sè c¸n bé kü thuËt trung cÊp ®· t¨ng lªn vÒ sè l­îng nh­ng còng cßn qóa Ýt so víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸n bé ®¹i häc, c¸n bé trung häc dvµ c«ng nh©n kü thuËt. Hai lµ, tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n nãi chung cßn thÊp, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vËn hµnh m¸y mãc kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó cã thÓ cho ra s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ( sè c«ng nh©n bËc 1 bËc 2 chiÕm 51% so víi tæng sè c«ng nh©n , sè c«ng nh©n bËc cao còng ch­a cã tay nghÒ thùc tÕ t­¬ng xøng víi cÊp bËc) Ba lµ,th¸i ®é chÊp hµnh kû luËt lao ®éng cña c«ng nh©n cßn kÐm, c«ng nh©n ch­a quen víi t¸c phong c«ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt, ë nhiÒu doanh nghiÖp c«ng nh©n cã t©m lý kh«ng muèn n©ng bËc( v× nÕu n©ng bËc ph¶i lµm c«ng viÖc bËc cao h¬n sÏ kh«ng ®¶m b¶o n¨ng suÊt, thu nhËp sÏ bÞ gi¶m) Bèn lµ, ®éi ngò lao ®éng qu¶n lý tuy kh«ng thÊp vÒ tr×nh ®é s¶n xuÊt nh­ng n¨ng lùc thùc tÕ còng ch­a t­¬ng xøng, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c«ng viÖc hiÖn t¹i; ch­a ®­îc trang bÞ kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n trÞ kinh doanh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng; ch­a ®­îc ®µo t¹o ®Ó cã ®­îc nh÷ng kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i; t¸c phong lµm viÖc vÒ c¬ b¶n lµ ch­a thay ®æi. N¨m lµ, ®éi ngò qu¶n lý cÊp cao cña doanh nghiÖp ( gi¸m ®èc) ch­a thùc sù h­íng tíi ®æi míi, mét phÇn rÊt lín ( 49%) cßn ch­a qua ®µo t¹o vÒ nghiÖp vô qu¶n lý. Trong khi ®ã, c«ng t¸c ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nh©n lùc ë c¸c doanh nghiÖp trong nh÷ng n¨m qua l¹i rÊt Ýt ®­îc quan t©m chØ cã mét sè Ýt doanh nghiÖp nhËn thøc ®­îc vai trß cña ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, cßn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp bá l¬i c«ng t¸c nµy. T×nh h×nh phæ biÕn ë nhiÒu n¬i lµ c¾t gi¶m chi phÝ ®µo t¹o, h×nh thøc ®µo t¹o nghÌo nµn, c«ng t¸c th× n©ng bËc Ýt ®­îc thùc hiÖn. ViÖc cö ng­êi ®i häc ë c¸c tr­êng líp chÝnh quy cßn nÆng nÒ h×nh thøc, b»ng cÊp cßn ch­a thùc sù cã hiÖu qu¶ vÒ sö dông c¸n bé ch­a t¹o ra ®­îc ®éng lùc vÒ vËt chÊt ®Ó thóc ®Èy ng­êi lao ®éng tham gia ®µo t¹o. 3. C«ng t¸c ®µo t¹o gi¸o dôc . C«ng t¸c ®µo t¹o gi¸o dôc ë c¸c c¬ së gi¸o dôc ®µo t¹o còng cßn nhiÒu tån t¹i. Tr­íc hÕt lµ sù mÊt c©n ®èi ®µo t¹o (nguyªn nh©n cña sù mÊt c©n ®èi trong tû lÖ gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng kü thuËt hiÖn nay). Trong nh÷ng n¨m qua, sè tr­êng ®¹i häc (c¶ c«ng lËp vµ d©n lËp) ®· gia t¨ng rÊt nhiÒu, trong khi c¸c tr­êng ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ cµng Ýt dÇn: sau 10 n¨m trong c¶ n­íc sè tr­êng d¹y nghÒ ®· gi¶m tõ 360 xuèng cßn 174 tr­êng (chñ yÕu lµ giao th«ng vËn t¶i, in, c¬ khÝ x©y dùng hãa chÊt 244 tr­êng trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ h¬n 500 trung t©m d¹y nghÒ ( may mÆc , söa ch÷a xe m¸y, ti vi, vi tÝnh , nghiÖp vô v¨n phßng...) Víi hÖ thèng c¸c tr­êng vµ c¬ së d¹y nghÒ nh­ trªn, ë ®©y ch­a ®Ò cËp tíi viÖc ph¶i t¨ng thªm sè tr­êng líp hoÆc c¬ së d¹y nghÒ mµ cÇn ph¶i xem xÐt l¹i viÖc d¹y nghÒ ®· g¾n víi thùc tr¹ng ®ßi hái nÒn kinh tÕ hay ch­a . Tr­íc hÕt ë khu vùc ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp: cã thÓ thÊy rÊt râ lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña lùc l­îng lao ®éng trÎ cho nhu cÇu cña c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung cßn rÊt h¹n chÕ . VÝ dô nh­ khu c«ng nghiÖp nhµ bÌ, Thñ ®øc hoÆc T©n thuËn (thµnh phè Hå chÝ Minh) , sè lao ®éng ®Þa ph­¬ng míi chØ ®¸p øng ®­îc 2/3 , sã cßn l¹i ph¶i tuyÓn n¬i kh¸c . HoÆc ®a sè lao ®éng kü thuËt ®ang lµm viÖc ë khu c«ng nghiÖp Néi bµi, Sµi §ång ( Hµ néi) lµ tõ n¬i kh¸c ®Õn, trong khi lao ®éng ®Þa ph­¬ng l¹i d­ thõa do kh«ng cãtr×nh ®é v¨n hãa ( tèi thiÓu lµ häc hÕt cÊp III), ch­a ®­îc ®µo t¹o nghÒ vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®­îc vÒ lao ®éng kü thuËt. MÆt kh¸c, còng cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch cô thÓ mang tÝnh khuyÕn khÝch ®èi víi sè lao ®éng trÎ cã tr×nh ®é tay nghÒ cao trë vÒ quª nhµ hoÆc c¸c vïng n«ng th«n tham gia lao ®éng s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh kinh tÕ ®Þa ph­¬ng, gãp phÇn gi¶m bít sù tËp trung ë c¸c ®« thÞ lín hiÖn nay. Thùc tÕ cã hµng chôc ngµn sinh viªn sau khi ra tr­êng kh«ng vÒ quª lµm viÖc, nh­ ë TiÒn giang tõ 1994-1997 cã tíi 6.070 sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc nh­ng n¨m 1995 chØ cã 35 ng­êi , n¨m 1996 chØ cã 12 ng­êi vÒ tØnh c«ng t¸c sè cßn l¹i ë l¹i thµnh phè Hå chÝ Minh t×m viÖc lµm. T­¬ng tù, ë BÕn tre cã trªn 2.784 sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc nh­ng chØ cã vµi chôc ng­êi trë vÒ quª, hoÆc ë B×nh ®Þnh tõ 1994-1996 còng chØ cã vµi chôc vÒ quª lµm viÖc trong tæng sè h¬n 6000 tèt nghiÖp ®¹i häc. ë Hµ néi n¬i tËp trung nhiÒu tr­êng ®¹i häc, hµng n¨m còng cã tíi hµng chôc ngh×n sinh viªn tèt nghiÖp ë l¹i t×m viÖc... Mét sè vÊn ®Ò kh¸c n÷a lµ viÖc ®µo t¹o nghÒ ë n­íc ta hiÖn nay cßn manh món. t¶n m¹n, nh­ng ch­a theo mét quy tr×nh mang tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi trong viÖc t¹o lËp mét ®éi ngò lao ®éng kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®Ó ®¸p øng ®ßi hái ngµy cµng cao cña nÒn kinh tÕ. MÆc dï viÖc d¹y nghÒ ë c¸c Bé, ngµnh vÉn ®ang tiÕn hµnh nh­ng khi ra tr­êng vÉn cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a nhu cÇu vµ viÖc lµm. VÒ khÝa c¹nh tù t¹o viÖc lµm mét sè c¬ së d¹y nghÒ cßn ®¸p øng ®­îc , nh­ng khi nhu cÇu ®ßi hái cã kü thuËt cao h¬n phï hîp víi d©y chuyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× l¹i hoµn tßan kh«ng tháa m·n hoÆc ph¶i ®µo t¹o l¹i. ChÝnh viÖc ®µo t¹o nh­ vËy võa g©y tèn kÐm cho ng­êi häc, võa tèn kho¶n thêi gian cña viÖc d¹y nghÒ mµ hiÖu qu¶ ch­a cao vµ kh«ng thiÕt thùc. ë khu vùc n«ng th«n: Nh÷ng ®ßi hái cña CNH-H§H n«ng th«n còng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao ®èi víi ®µo t¹o lùc l­îng c«ng nh©n kü thuËt vµ c«ng nghÖ. HiÖn nay c«ng nghÖ vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp n«ng th«n ®ang cã xu h­íng ph¸t triÓn, tuy nhiªn quy m« vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm cßn nhiÒu mÆt h¹n chÕ , lùcu l­îng lao ®«ng , kü thuËt vµ c«ng nghÖ n«ng th«n rÊt cÇn ®µo t¹o l¹i v× tæng sè 31,8 triÖu lao ®éng ë khu vùc nµy hiÖn cã tíi 29,4 triÖu ch­a qua ®µo t¹o. §a sè thî trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt lµ do kÌm cÆp, tù häc vµ tÝch lòy kinh nghiÖm. NÕu ®Æt vÊn ®Ò lµ tíi ®©y ®æi míi c«ng nghÖ quy m« s¶n xuÊt hoÆc c¶i tiÕn c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ quy m« s¶n xuÊt hoÆc c¶i tiÕn c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ vµ kü thuËt tiªn tiÕn h¬n hiÖn ®¹i h¬n th× sè lao ®éng cò vµ míi sÏ ®µo t¹o ë ®©u häc nghÒ nh­ thÕ nµo vµ ch­¬ng tr×nh d¹y nghÒ cho lao ®éng trÎ n«ng th«n ra sao? §©y cã thÓ xem lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc trong ch­¬ng tr×nh d¹y nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n trong thêi gian tíi mµ kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc ®µo t¹o lùc l­îng c«ng nh©n kü thuËt nÕu chØ tËp trung vµo khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc nh­ tr­íc ®©y th× kh«ng thÓ b¶o ®¶m ®­îc do h¹n chÕ kinh phÝ. Tõ thùc tÕ ®µo t¹o c¸n bé c«ng nh©n kü thuËt trÎ hiÖn nay, ta thÊy næi lªn mét sè t×nh h×nh sau ®©y: Mét lµ, hÇu hÕt sè thanh niªn cã kh¶ n¨ng ( c¶ vÒ kinh tÕ lÉn häc lùc ) ®Òu muèn vµo ®¹i häc vµ tiÕp tôc häc cao h¬n. T©m lý chung lµ kh«ng muèn häc trung häc kü thuËt. HËu qu¶ nh­ ®· nãi lµ nhiÒu n¬i, nhiÒu lóc c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc l¹i nhiÒu h¬n c¸n bé trung cÊp vµ c«ng nh©n kü thuËt bËc cao . Hai lµ, sù ph©n biÖt gi÷a hÖ thèng ®µo t¹o trung cÊp vµ c«ng nh©n kü thuËt cßn ch­a râ rµng. Sù kh«ng ph©n biÖt ®ã, hiÖn ë møc l­¬ng gÇn nh­ t­¬ng ®ång (thËm chÝ c¸n bé kü thuËt trung cÊp cßn thÊp h¬n c«ng nh©n) , ngoµi ra c«ng viÖc ®«i khi l¹i rÊt gièng nhau (trõ mét sè ngµnh y d­îc...) tõ ®ã dÉn ®Õn t©m lý ®èi víi häc sinh trÎ lµ häc c«ng nh©n kü thuËt bËc cao h¬n lµ ®i trung cÊp, v× thêi gian ®µo t¹o gÇn nh­ nhau, c«ng viÖc ®«i khi l¹i tèt h¬n cho b¶n th©n sau khi ra tr­êng vµ hµnh nghÒ. Ba lµ, hÖ thèng qu¶n lý n©ng bËc kü thuËt vµ ®µo t¹o l¹i c«ng nh©n cßn chËm ®æi míi vµ kh«ng linh ho¹t trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. V× sù ®ßi hái ë ng­êi c«ng nh©n hiÖn ®¹i kh«ng chØ ë tay nghÒ mµ cßn ë thÓ l­c, v× ®iÒu ®ß cã liªn quan ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm vµ n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm . Bèn lµ, trong ®éi ngò c«ng nh©n kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña ta hiÖnu nay cßn cã nhiÒu ng­êi mï ch÷ vµ ch­a cã b»ng cÊp. Thùc tÕ , ë tÊt c¶ c¸c n­íc tiªn tiÕn, mäi c«ng viÖc dï ®¬n gi¶n nhÊt vÉn cÇn qua ®µo t¹o, chØ cã nh­ vËy míi n©ng cao ®­îc chÊt l­îng s¶n phÈm, ®ång thêi lµm t¨ng tÝnh n¨ng ®éng cña ®éi ngò lao ®éng, gióp cho hä cã c¬ héi th¨ng tiÕn trong nghÒ nghiÖp. N¨m lµ, ®éi ngò c«ng nh©n kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña ta, tÝnh ®¬n nghÒ cßn phæ biÕn trong khi thùc tÕ muèn cã viÖc lµm th­êng xuyªn cÇn ph¶i giái mét nghÒ vµ biÕt nhiÒu nghÒ. §iÒu nµy cã ®­îc kh¾c phôc hay kh«ng hoµn toµn phï thuéc vµo tr×nh ®é v¨n hãa vµ kü n¨ng ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng nµy nh­ thÕ nµo trong thêi gian tíi . §iÒu th¸ch thøc lín h¬n cßn lµ ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m chÊt l­îng ®µo t¹o, HiÖn tr¹ng c¶ hÖ thèng d¹y nghÒ, còng nh­ th­¬ng tr­êng , trang bÞ c¬ së vËt chÊt kü tyhuËt, ®éi ngò gi¸o viªn, gi¸o tr×nh gi¸o ¸n ... dÒu rÊt thiÕu th«n l¹c hËu . C«ng t¸c ®µo t¹o cßn nhiÒu vÊn ®Ò : Mét lµ, do t©m lý “sÝnh” ®¹i häc cña d©n chóng (b¾t nguån tõ t­ t­ëng l¸nh nÆng t×m nhÑ mét t­ t­ëng phong kiÕn tham c¨n cè ®Ó ë n­íc ta ) do c¸c c¬ së d¹y nghÒ cßn qu¸ Ýt vµ chÊt l­îng kÐm trªn nhu cÇu ®¹i häc rÊt lín. §ång thêi do thiÕu sù ®iÒu tiÕt vÜ m« vÒ c¬ cÊu vµ quy m« c¸c ngµnh ®µo t¹o nªn cã t×nh tr¹ng ®µo t¹o å ¹t, trïng l¾p gi÷a c¸c tr­êng, qu¸ t¶i vÒ gi¶ng ®­êng, ký tóc x¸ vµ gi¸o viªn còng ph¶i lµm viÖc qu¸ t¶i. Hai lµ, viÖc ®æi íi néi dung gi¶ng d¹y ch­a ®­îc ®ång ®Òu gi÷a c¸c tr­êng. ë khèi kinh tÕ viÖc nµy ®· ®­îc kh¸ tèt , hÇu hÕt c¸c m«n häc ®· ®­îc ®æi míi, phï hîp víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng . Song ë khèi kü thuËt, qu¸ tr×nh ®æi míi chËm cã nh÷ng chuyªn ngµnh gi¶ng d¹y nh÷ng gi¸o tr×nh qu¸ l¹c hËu. Ba lµ, c¬ së vËt chÊt ë c¸c tr­êng cã ®­îc bæ sung thªm, gãp phÇn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc cña gi¸o viªn vµ sinh viªn nh­ng c¸c ph­¬ng tiÖn gi¶ng d¹y th× hÇu nh­ ch­a thay ®æi. Bèn lµ, c«ng t¸c phôc vô cho gi¶ng d¹y vµ häc tËp còng ch­a ®­îc ®æi míi - ®Æc biÖt lµ hÖ thèng th­ viÖn - nªn ch­a t¹o ®­îc ®iÒu kiÖn ®Ó ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ n©ng cao chÊt l­îng ®µo t¹o trong khi ®éi ngò gi¸o viªn ®­îc quan t©m ®µo t¹o vµ ®æi míi kiÕn thøc th× ®éi ngò phôc vô gi¶ng d¹y cßn ®­îc Ýt quan t©m. N¨m lµ, nãi chung sinh viªn ra tr­êng ®Òu cã kiÕn thøc lý thuyÕt kh¸ tèt nh­ng yÕu vÒ kü n¨ng vµ rÊt thiÕu thùc tÕ . Nguyªn nh©n cña t×nh h×nh nµy cã hai phÝa : phÝa nhµ tr­êng th× hÇu nh­ ch­a cã kinh phÝ cho viÖc thùc tËp hoÆc kinh phÝ kh«ng ®¸ng lµ bao vµ cÇn gi¶m quü thêi gian dµnh cho thùc tËp , phÝa doanh nghiÖp th× ch­a nhËn thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm chung ®èi víi qu¸ tr×nh ®µo t¹o . TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn lµm gi¶m sót chÊt l­îng sinh viªn khi ra tr­êng, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l­îng ®éi ngò lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp. 4. VÊn ®Ò sö dông ®éi ngò lao ®éng sau ®µo t¹o vµ båi d­ìng . §©y chÝnh lµ biÓu hiÖn hiÖu qu¶ cña ®µo t¹o båi d­ìng c¸n bé. Víi cÊp ®é kh¸c nhau, sö dông sè lao ®éng nµy cã kh¸c nhau. ViÖc sö dông lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc lµm vµ kh«ng cã viÖc lµm cña hä hoÆc viÖc sö dông kh«ng ®óng ngµnh nghÒ ( b¶ng 5) B¶ng 5: T×nh tr¹ng viÖc lµm sau khi tèt nghiÖp T×nh tr¹ng c«ng viÖc Tæng sè CNKT cã b»ng CNKT kh«ng b»ng TNCN C§-§H Tæng sè 316713 773336 5995131145446 638418 1. C«ng viÖc æn ®inh 2774283 675086 535552 995390 568225 2. C«ng viÖc t¹m thêi 20495 5944 7005 5335 2211 3. Ch­a cã viÖc lµm 69598 23812 665426007 13125 4. §ang ®i häc 13484 1442 1057 6959 4026 5. Néi trî 55495 10863 10733 25374 8520 6, MÊt kh¶ n¨ng L§ 80801 214269 12473 53253 13160 7. T×nh tr¹ng kh¸c 142557 34269 26039 53128 29121 8. Tû lÖ ch­a cã viÖc lµm 220 3,08 1,11 2,27 2,06 Qua sè liÖu thèng kª cho thÊy r»ng kh«ng kÓ nh÷ng ng­êi sau khi tèt nghiÖp ®ang lµm néi trî hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, sè ®ang ®i häc vµ c¸c t×nh h×nh kh¸c, th× chØ riªng sè ng­êi ch­a cã viÖc lµm thùc sù ®· chiÕm 2.2% tæng sè lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. Trong sè nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm, viÖc ph©n bæ hä vµo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng kh«ng ®ång ®Òu. - Thµnh phÇn kinh tÕ phi nhµ n­íc sö dông rÊt Ýt lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh thu hót ®¹i bé phËn lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cô thÓ lµ: - 82.93% sè tèt nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp 93.00% sè tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc - 97.13% sè tèt nghiÖp trªn ®¹i häc. Trong sè lao ®éng hiÖn nay cã thÓ nãi tæng qu¸t lµ chØ kho¶ng 70% ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng vµ trung häc chuyªn nghiÖp ®· lµm ®óng ngµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o. Cã mét sè lÜnh vùc nh­ gi¸o dôc, y tÕ. Sè ng­êi ®­îc lµm ®óng ngµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o chiÕm tû lÖ cao nh­ng mét sè lÜnh vùc kh¸c th× tû lÖ nµy rÊt thÊp. 5. C«ng cô lao ®éng Tr­íc thêi kú ®æi míi phÇn lín c¸c doanh nghiÖp trong mäi lÜnh vùc sö dông c«ng cô lao ®éng gi¶n ®¬n vµ dïing søc lùc cña ng­êi c«ng nh©n lµ chÝnh. H¬n n÷a c«ng nh©n ph¶i sö dông ®ñ c«ng cô vµ ®ñ mäi chi tiÕt ®Ó hoµn thµnh s¶n phÈm cã nghÜa lµ mét c«ng nh©n cã thÓ ph¶i ®øng ë nhiÒu kh©u ®Ó s¶n xuÊt hoµn chØnh mét s¶n phÈm (tr×nh ®é chuyªn m«n hãa trong s¶n xuÊt thÊp). §©y chÝnh lµ chÞu ¶nh h­ëng sù b­ng bÝt cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ sù cÊm vËn cña Mü. Sau thêi kú ®æi míi ®Õn nay qua chuyÓn giao c«ng nghÖ nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c c«ng cô lao ®éng tiªn tiÕn kh¸c còng ®­îc thay ®æi v× vËy n¨ng suÊt lao ®éng phÇn nµo ®­îc n©ng cao. Tuy nhiªn bªn c¹nh sù ®æi míi nµy l¹i cã nh÷ng khã kh¨n míi ®ã lµ c«ng nh©n phÇn lín víi tay nghÒ thÊp kÐm ®· kh«ng ®ñ tr×nh ®é ®Ó sö dông m¸y mãc, c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i v× vËy ch­a ph¸t huy hÕt ®­îc c«ng suÊt m¸y mãc. Hai lµ, khi m¸y mãc vµ c¸c c«ng cô tiªn tiÕn h¬n cã mét khã kh¨n n÷a lµ viÖc d­ thõa lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp. Nh­ vËy khi b­íc sang ®iÒu kiÖn míi nµy, sù thay ®æi vÒ c«ng cô lao ®éng ®· t¸c ®éng ®Õn c«ng viÖc ®µo t¹o vµ sö dông lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ë n­íc ta. III- KÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tån t¹i cña hÖ thèng ®µo t¹o, d¹y nghÒ trong nh÷ng n¨m qua. 1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc · Khi nÒn kinh tÕ b­íc sang c¬ chÕ thÞ tr­ëng ®iÒu nµy ®· t¸c ®éng ®Õn c«ng t¸c ®µo t¹o båi d­ìng lao ®éng chu phï hîp . Vµ viÖc thay ®æi hoµn thiÖn c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ ®ßi hái kh¸ch quan. Thµnh lËp l¹i tæng côc d¹y nghÒ trùc thuéc Bé lao ®éng - Th­¬ng binh vµ x· héi lµ yªu cÇu qu¶n lý nhµ n­íc vÒ nguån nh©n lùc, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa . Thµnh lËp l¹i Tæng côc d¹y nghÒ trùc thuéc Bé lao ®«ng- Th­¬ng binh vµ x· héi lµ phï hîp víi thùc tÕ kh¸ch quan ®¸p øng yªu cÇu cÊp b¸ch cña x· héi, t¹o ra kh¶ n¨ng ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i nghÒ nghiÖp cho ng­êi lao ®éng, nh»m gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp ®ang cã chiÒu h­íng gia t¨ng trong thÞ tr­êng lao ®éng. · VÒ c«ng t¸c d¹y nghÒ trong nh÷ng n¨m qua, ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia gi÷a Bé lao ®éng - th­¬ng binh vµ x· héi vµ Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh : - C«ng t¸c d¹y nghÒ cã nh÷ng chuyÓn biÕn phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng . HÖ thèng c¬ së d¹y nghÒ ®a së h÷u ®· vµ ®ang h×nh thµnh, bao gåm c¸c c¬ së d¹y nghÒ cña nhµ n­íc, cña doanh nghiÖp, cña c¸c tæ chøc ®oµn thÓ cña t­ nh©n . H×nh thøc d¹y nghÒ cã thÓ ®­îc tæ chøc thµnh tr­êng , hoÆc kÌm cÆp t¹i ph©n x­ëng, t¹i nhµ, truyÒn nghÒ... víi c¸c ch­¬ng tr×nh dµi h¹n ng¾n h¹n, theo chuyªn ®Ò do ng­êi häc yªu cÇu vµ tháa thuËn gi÷a c¬ së d¹y nghÒ vµ ng­êi häc - Víi hÖ thèng gåm kho¶ng 1000 c¬ së d¹y nghÒ, hµng n¨m ®· ®µo t¹o kho¶ng 300.000 ng­êi, ®ñ c¸c cÊp ®é ®Ó cung cÊp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, trong ®ã cã c¸c nghÒ chÝnh quy ®µo t¹o kho¶ng 22.000 ng­êi, c¸c c¬ së d¹y nghÒ ng¾n h¹n cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ ®µo t¹o kho¶ng 128.000 ng­êi, c¸c c¬ së d¹y nghÒ d©n lËp, t­ nh©n c¸c lµng nghÒ, phè nghÒ ®µo t¹o kho¶ng 150.000 ng­êi gióp hä tù t¹o ®­îc viÖc lµm. · B­íc sang c¬ chÕ thÞ tr­êng c«ng t¸c ®µo t¹o ®· gãp phÇn ®­a chÊt l­îng cña ®éi ngò lao ®éng qu¶n lý trong viÖc am hiÓu s©u vÒ ngµnh nghÒ ®èi thñ c¹nh tranh, kh¸ch hµng, b¹n hµng, am hiÓu vÒ c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c . · Ng­êi lao ®éng tay nghÒ ®­îc ®µo t¹o cã bµi b¶n, ®­îc ®µo t¹o vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho nªn tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o ®­îc n©ng cao vÒ chÊt l­îng ®µo t¹o mµ cßn am hiÓu thªm vÒ thÞ tr­êng. · C«ng cô lao ®éng theo thêi gian ®· ®­îc ®æi míi n©ng cao c¶ vÒ mÆt chÊt l­îng, khèi l­îng vµ chøc n¨ng. Ngµy nay cïng víi sù “ më cöa” cña c¸c c«ng cô lao ®éng (m¸y mãc thiÕt bÞ) ngµy cµng ®­îc ®æi míi th«ng qua c¸c h×nh thøc chuyÓn giao. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc c«ng t¸c ®µo t¹o tay nghÒ, sö dông lao ®éng ®· qua ®µo t¹o vµ c¬ quan nhµ n­íc qu¶n lý c«ng t¸c nµy cßn rÊt nhiÒu nh÷ng tån t¹i cÇn ph¶i kh¾c phôc. 2. Nh÷ng tån t¹i: · VÒ tæ chøc c¬ quan qu¶n lý sù nghiÖp d¹y nghÒ tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng trong mÊy chôc n¨m qua nhiÒu lÇn nhËp t¸ch, chuyÓn bé chñ qu¶n (hiÖn nay Tæng côc d¹y nghÒ trùc thuéc bé lao ®«ng- th­¬ng binh vµ x· héi). §©y lµ mét khã kh¨n trong c«ng t¸c nµy. Nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l­îng vµ sè l­îng lao ®éng ®­îc ®µo tµo ra. §iÒu nµy do khi t¸ch vµ khi s¸t nhËp vÊn ®Ò ®µo t¹o sÏ phÇn nµo kh«ng ®­îc quan t©m n¾m t×nh h×nh mét c¸ch cã hÖ thèng. · Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN, c«ng t¸c d¹y nghÒ mÊt ®Þnh h­íng, lóng tóng phã mÆc cho thÞ tr­êng. Cã lÏ ®©y lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt sù tôt hËu (vÒ quy m« vµ chÊt l­îng d¹y nghÒ), khã kh¨n nhiÒu mÆt cña c«ng t¸c nµy chØ nãi riªng vÒ sè l­îng tr­êng d¹y nghÒ chÝnh quy, cã lóc c¶ n­íc cã tíi 366 tr­êng, n¨ng lùc chiªu sinh mçi n¨m 20 v¹n häc sinh. VËy mµ chØd h¬n 10 n¨m sè c¬ së vµ kh¶ n¨ng chiªu sinh ®· gi¶m qu¸ mét nöa. Muèn kh«i phôc l¹i n¨ng lùc cò ch­a kÓ tèn kÐm rÊt lín vÒ tiÒn cña, mµ cßn ph¶i cã thêi gian. · Nh÷ng n¨m qua, nguån tµi chÝnh, nguån tõ ng©n s¸ch bè trÝ cho ngµnh gi¸o dôc - ®µo t¹o tuy cã t¨ng nh­ng vÉn chiÕm tû lÖ thÊp, ®Æc biÖt ng©n s¸ch cÊp cho d¹y nghÒ trong tæng chi ng©n s¸ch cho gi¸o dôc ®µo t¹o rÊt h¹n hÑp, l¹i lu«n cã chiÒu h­íng gi¶m (tõ 8.7% n¨m 1991 xuèng 4.87% tøc 33.49 tû ®ång n¨m 1996). Víi møc tiÒn Ýt ái trªn nhiÒu tr­êng d¹y nghÒ n¨ng ®éng t×m nguån bæ sung (kÓ c¶ thu häc phÝ cña häc sinh, vµ tæ chøc s¶n xuÊt dÞch vô) nh­ng còng chØ ®ñ duy tr× ho¹t ®éng tèi thiÓu tr­íc m¾t, kh«ng cã ®iÒu kiÖn trang bÞ l¹i m¸y mãc c«ng nghÖ míi, ®µo t¹o l¹i ®éi ngò gi¸o viªn, c«ng t¸c d¹y nghÒ bÞ tôt hËu. · C¸c chÝnh s¸ch nhµ n­íc liªn quan tíi c«ng t¸c d¹y nghÒ cßn ch­a ®ång bé thiÕu tÝnh chÆt chÏ, hÊp dÉn, còng g©y t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn sù suy gi¶m chung. §¬n cö chÊt l­îng lao ®«ng cã vai trß quyÕt ®Þnh tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, bëi vËy trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp vµo ®µo t¹o lÇn ®Çu vµ ®Æc biÖt ®µo t¹o l¹i, ®µo t¹o n©ng cao sè lao ®éng trong doanh nghiÖp. §¹o lý lµ vËy nh­ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt cô thÓ ch­a cã. VÒ mÆt t©m lý x· héi th× sè ®«ng thanh niªn vµ c¸c bËc phô huynh, cho r»ng: con ®­êng tiÕn th©n tr­íc hÕt ph¶i vµo ®¹i häc, tiÕp ®ã lµ trung häc chuyªn nghiÖp, cuèi cïng lµ vµo c¸c tr­êng d¹y nghÒ, ®Ó thay ®æi thùc tÕ nµy, ph¶i lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng, nh­ng chñ yÕu lµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ häc bæng (khi häc viªn häc ë tr­êng nghÒ) vµ tiÒn l­¬ng khi sö dông. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®ang cßn bÊt cËp trong thùc tÕ . Ngay c¶ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch víi ®éi ngò gi¸o viªn d¹y nghÒ, so víi ng­êi cïng tr×nh ®é trong c¸c c­¬ng vÞ kh¸c, còng cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i. · ChËm ®Þnh h­íng ph¸t triÓn lÜnh vùc d¹y nghÒ: §Êt n­íc ®æi míi, c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ®Òu cã sù thay ®æi cho phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN, nh­ng lÜnh vùc d¹y nghÒ kh«ng kÞp thêi ®Þnh h­íng ho¹t ®éng. Sù chuyÓn biÕn b­íc ®Çu theo ®Þnh h­íng ®a d¹ng hãa x· héi hãa lµ do t¸c ®«ng trùc tiÕp cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, buéc c«ng t¸c d¹y nghÒ ph¶i theo ®Ó tån t¹i. Ho¹t ®éng d¹y nghÒ th¬× gian qua mang nÆng tÝnh tù ph¸t. · Bu«ng láng qu¶n lý nhµ n­íc: H¬n 10 n¨m qua, c¸c c¬ së d¹y nghÒ “tù lo sè phËn cña m×nh. MÊy tr¨m c¬ së d¹y nghÒ cña nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh tõ thêi bao cÊp tù b­¬n ch¶i ®Ó sèng . C¸c c¬ së d¹y nghÒ cña t­ nh©n lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµ chÝnh ®ua nhau thµnh lËp. Hä d¹y g×, d¹y thÕ nµo, nhµ n­íc kh«ng kiÓm so¸t ®­îc hÕt gi÷a cung vµ cÇu, gi÷a ®µo t¹o vµ sö dông c«ng nh©n kü thuËt kh«ng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. · C«ng t¸c d¹y nghÒ tr­íc m¾t cã nhiÒu mèi lo: - Quy m« n¨ng lùc ®µo t¹o nghÒ tõ nay ®Õn n¨m 2000 kh«ng t¨ng kÞp ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu do ®¹i héi 8 cña §¶ng ®Ò ra (t¨ng quy m« häc nghÒ b»ng mäi h×nh thøc ®Ó ®¹t ®­îc 22-25% ®éi ngò lao ®éng qua ®µo t¹o n¨m 2000”) , còng nh­ kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu häc nghÒ ngµy cµng lín cña toµn x· héi ( hµng n¨m c¶ n­íc cã 90 v¹n häc sinh tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc vµ phæ th«ng c¬ së, kh«ng vßa c¸c tr­êng ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp... cÇn ®­îc d¹y nghÒ tr­íc khi b­íc vµo cuéc ®êi lao ®«ng, ch­a kÓ nhu cÇu båi d­ìng ®µo t¹o l¹i, lùc l­îng lao ®«ng hiÖn cã. - C¸c c¬ së d¹y nghÒ khã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vª c«ng nh©n kü thuËt cho c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, c¸c c«ng ty xuÊt khÈu lao ®éng vµ c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ë mét sè ngµnh nghÒ míi kü thuËt cao. - Víi quy m« vµ n¨ng lùc d¹y nghÒ hiÖn nay, nÕu kh«ng kÞp thêi n©ng cao vÒ ®µo t¹o - g¾n víi thÞ tr­êng lao ®«ng - th× vÉn kh«ng cã ng­êi häc, hoÆc cã nh­ng chÊt l­îng thÝ sinh kh«ng b¶o ®¶m, vµ vÉn tiÕp tôc t×nh tr¹ng võa thõa võa thiÕu - häc sinh tèt nghiÖp c¸c truêng khã t×m viÖc lµm. PhÇn III: Gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ I. Mét sè gi¶i ph¸p C«ng t¸c d¹y nghÒ thêi kú 1998-2000 , ®· ®­îc ®¹i héi 8 cña §¶ng chØ râ môc tiªu. §ã còng lµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®­îc häc nghÒ cña nh©n d©n- tr­íc hÕt lµ líp trÎ, b­íc vµo tuæi lao ®éng, ®«ng thêi tõ yªu cÇu n©ng cao chÊt l­îng nguån lao ®«ng phôc vô CNH,H§H ®Êt n­íc. VÊn ®Ò lµ tæng côc d¹y nghÒ võa ®­îc t¸i lËp trùc thuéc Bé lao ®éng - th­¬ng binh x· héi ph¶i lµm g× vµ lµm thÕ nµo ®Ó cïng c¸c cÊp c¸c ngµnh nhanh chãng kh¾c phôc ®­îc sù yÕu kÐm, bÊt cËp trong c«ng t¸c hiÖn nay, hoµn thµnh tèt nhiÖm vô ®­îc giao? 1. Tæng côc d¹y nghÒ ®i vµo ho¹t ®éng tõ ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1998, cÇn b¾t tay ngay vµo cung c¸c cÊp c¸c ngµnh nghiªn cøu, x©y dùng chÝnh phñ, quy hoach, kÕ ho¹ch vÒ c«ng t¸c d¹y nghÒ cho giai ®o¹n 1998-2000 vµ nh÷ng b­íc tiÕp theo, trªn c¬ së b¸m s¸t vµ phôc vô cho chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¶ n­íc, cña tõng ngµnh tõng ®Þa ph­¬ng. Néi dung quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, kh«ng chØ ho¹ch ®Þnh vÒ quy m«m chÊt l­îng, ngµnh nghÒ ®µo t¹o, mµ cÇn chØ râ ph­¬ng ¸n bè trÝ hÖ thèng c¸c tr­êng nghÒ : trung ­¬ng (trùc tiÕp lµ Tæng côc d¹y nghÒ) n¾m c¸c tr­êng nµo, cÊp ®µo t¹o nµo ? (ch¼ng h¹n Trung ­¬ng cÇn qu¶n lý mét sè c¬ së d¹y nghÒ kü thuËt cao, trùc tiÕp cung øng lao ®éng cho c¸c thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng, c¸c khu c«ng nghhiÖp tËp trung, c¸c khu chÕ xuÊt... trung ­¬ng còng cÇn trùc tiÕp qu¶n lý c¸c tr­êng s­ ph¹m nghÒ ®Ó n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò gi¸o viªn). Cßn c¸c ngµnh s¶n xuÊt, c¸c ®Þa ph­¬ng n¾m nh÷ng tr­êng nµo cã nhÊt thiÕt mçi tØnh ®Òu cã tr­êng d¹y nghÒ gièng nhau, hay nªn bè trÝ theo vïng, trªn c¬ së liªn doanh liªn kÕt? ChØ khi cã quy ho¹ch, kÕ ho¹ch d¹y nghÒ ®óng ®¾n, phï hîp th× c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ nguån lùc, t¨ng c­êng qu¶n lý míi kh¶ thi vµ hiÖu qu¶. 2. C«ng t¸c d¹y nghÒ cÇn sím æn ®Þnh vµ t¨ng c­êng vµ tæ chøc, c¸n bé. Thñ t­íng chÝnh phñ giao chøc n¨ng qu¶n lý vµ d¹y nghÒ trùc thuéc Bé Lao ®éng TB-XH lµ b­íc khëi ®Çu quyÕt ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi thùc thi c¸c c«ng t¸c nµy. Tuy nhiªn, sù nghiÖp d¹y nghÒ lµ toµn d©n, c¸c cÊp, c¸c ngµnh theo h­íng dÉn cña ChÝnh phñ cÇn quan t©m, h×nh thµnh sím ®Ó tæ chøc ®iÒu ®éng bè trÝ nh÷ng c¸n bé cã tµi, cã ®øc vµ t©m huyÕt ®¶m nhiÖm c«ng viÖc. 3. §ång thêi víi nh÷ng biÖn ph¸p x©y dùng quy ho¹ch lµ biÖn ph¸p x©y dùng tiªu chuÈn, h­íng dÉn vµ qu¶n lý thèng nhÊt c«ng t¸c ®µo t¹o nghÒ nh­: hÖ thèng danh môc nghÒ: c«ng nghÖ d¹y nghÒ cho tõng cÊp häc; tiªu chuÈn chÊt l­îng cho tõng lo¹i, b»ng cÊp chøng chØ, gi¸o tr×nh, gi¸o ¸n mÉu, hÖ thèng kiÓm ®Þnh chÊt l­îng, quy tr×nh ®¸nh gi¸ chÊt l­îng... chØ sím cã c¸c v¨n b¶n ph¸p quy trªn th× c«ng t¸c d¹y nghÒ míi ®i vµo nÒ nÕp, b¶o ®¶m yªu cÇu vÒ chÊt l­îng, vµ tr¸nh ®­îc c¸c tiªu cùc. 4. Nhµ n­íc cÇn t¨ng c­êng vµ ­u tiªn ®Çu t­ cho c«ng t¸c d¹y nghÒ. Ngoµi ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch biÖn ph¸p huy ®éng vèn tõ c¸c nguån kh¸c nh­: giao cho c¸c ®Þa ph­¬ng dµnh quü ®Êt cho viÖc x©y dùng c¬ së d¹y nghÒ, huy ®éng ®ãng gãp cña ng­êi häc, cña ng­êi sö dông lao ®éng, lång ghÐp c«ng t¸c d¹y nghÒ víi c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ x· héi kh¸c, cho phÐp sö dông nguån vèn vay hoÆc tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cho c«ng t¸c d¹y nghÒ. 5. Gi¶i ph¸p cã ý nghÜa c¬ b¶n, l©u dµi lµ cÇn sím thiÕt lËp ®­îc mét hÖ thèng, c¬ chÕ chÝnh s¸ch g¾n d¹y nghÒ víi sö dông, víi viÖc lµm, theo c¸c quy ®Þnh trong bé luËt lao ®éng, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch gi¸o viªn d¹y nghÒ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c c¬ së d¹y nghÒ ë n«ng th«n, miÒn nói ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm quyÒn h¹n gi÷a trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng trong c«ng t¸c d¹y nghÒ. 6. §èi víi c¸c doanh nghiÖp: doanh nghiÖp cÇn nhËn thøc ®óng vai trß cña yÕu tè con ng­êi ®èi víi c¸c hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh. Vµ sù tån t¹i l©u dµi vµ th¾ng lîi cña doanh nghiÖp trªn th­¬ng tr­êng. Tõ nhËn thøc ®ã, mçi doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng cho m×nh mét chiÕn l­îc vÒ nguån nh©n lùc lµ cèt lâi, chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®­îc biÓu hiÖn ë kÕ ho¹ch dµi h¹n vÒ ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i lao ®éng hiÖn cã vµ cÇn cã trong doanh nghiÖp. ChiÕn l­îc ®ã ph¶i g¾n liÒn vµ ®­îc ®Æt ngang tÇm víi chiÕn l­îc s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Muèn thùc hiÖn ®­îc viÖc ®ã c¸c doanh nghiÖp cÇn nhËn thøc ®óng ®¾n vai trß quan träng cña c«ng t¸c qu¶n lý lao ®éng vµ vÞ trÝ then chèt cña bé phËn chuyªn tr¸ch vÒ lao ®éng. Bé phËn chuyªn tr¸ch vÒ lao ®éng ph¶i ®­îc ®Æt ngang hµng víi c¸c phßng ban chøc n¨ng kh¸c trong doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cÇn chi phÝ thÝch ®¸ng cho c«ng t¸c ®µo t¹o, ph¸t triÓn c«ng t¸c nµy ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch thùc chÊt vµ träng ®iÓm, tøc lµ x¸c ®Þnh ®óng nhu cÇu ®µo t¹o vµ b¶o ®¶m cã hiÖu qu¶. §èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt, h×nh thøc kÌm cÆp, båi d­ìng n©ng bËc t¹i chç. §èi víi lao ®éng qu¶n lý, cÇn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o l¹i tÊt c¶ c¸c nh©n viªn vÒ kiÕn thøc qu¶n trÞ kinh doanh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. Riªng ®èi víi lao ®éng l·nh ®¹o c¸c cÊp, c¸c phßng ban cÇn ®­îc ®µo t¹o ®Ó n¾m ®­îc vµ tiÕn tíi l·nh ®¹o c¸c kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i nh­: x¸c ®Þnh, môc tiªu vµ truyÒn ®¹t môc tiªu c¸c nh©n viªn, ph©n phèi c«ng viÖc vµ sö dông ng­êi d­íi quyÒn kÕ ho¹ch hãa c«ng viÖc vµ sö dông thêi gian cña b¶n th©n; quan hÖ con ng­êi vµ lµm viÖc tæ nhãm, ®iÒu hµnh c¸c cuéc häp, qu¶n lý sù c¨ng th¼ng, qu¶n lý nh÷ng thay ®æi, sö dông ph­¬ng tiÖn qu¶n lý hiÖn ®¹i vµ cã tr×nh ®é ngo¹i ng÷ nhÊt ®Þnh. §èi víi nh÷ng dù tÝnh ®Ó ®Ò b¹t, cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch båi d­ìng, ®µo t¹o râ rµng. H×nh thøc ®µo t¹o, ph¸t triÓn lao ®éng qu¶n lý cã thÓ lµ kÌm cÆp, kiªm nghiÖp lu©n chuyÓn c«ng viÖc, tæ chøc c¸c líp häc ng¾n h¹n t¹i doanh nghiÖp hoÆc cö ®i häc c¸c tr­êng líp chÝnh quy. Trong ®ã nªn nhÊn m¹nh viÖc tæ chøc c¸c líp ng¾n h¹n t¹i doanh nghiÖp v× h×nh thøc nµy Ýt tèn kÐm vµ t¹o mèi liªn hÖ trùc tiÕp víi c«ng viÖc. C¸c doanh nghiÖp cÇn nhËn thøc tr¸ch nhiÖm chung trong c«ng t¸c ®µo t¹o ®Ó tham gia tÝch cùc vµo viÖc h­íng dÉn thùc tËp vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c sinh viªn cã thÓ thùc tËp vµ cã hiÖu qu¶. C¸c tr­êng ®¹i häc cÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é ®æi míi néi dung gi¶ng d¹y vµ c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vÒ sinh viªn khi ra tr­êng cã ®­îc c¸c kiÕn thøc hiÖn ®¹i, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam vµ kü n¨ng lµm viÖc thùc tÕ ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. TiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng t¸c båi d­ìng gi¸o viªn vµ c¸c khoa häc trong n­íc vµ n­íc ngoµi ®Ó n©ng cÊp chÊt l­îng gi¸o viªn, ®¸p øng yªu cÇu trong n­íc vµ yªu cÇu toµn cÇu hãa gi¸o dôc ®¹i häc trong thÕ kû 21. Quan t©m thÝch ®¸ng tíi viÖc ®æi míi c¸c ho¹t ®éng phôc vô gi¶ng d¹y vµ häc tËp trong c¸c tr­êng ®¹i häc ®Ó n©ng cao chÊt l­îng phôc vô, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng th­ viÖn. C¸c c¸n bé nh©n viªn th­ viÖn vµ c¸n bé chñ chèt trong c¸c bé phËn phôc vô cÇn ®µo t¹o l¹i ë trong n­íc vµ n­íc ngoµi ®Ó cã kü n¨ng ph­¬ng thøc ho¹t ®éng ®¸p øng ®ång bé yªu cÇu c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ n©ng cao chÊt l­îng ®µo t¹o. Tõng b­íc trang bÞ c¸c ph­¬ng tiÖn gi¶ng d¹y hiÖn ®¹i ®¸p øng yªu cÇu c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ n©ng cao chÊt l­îng ®µo t¹o. C¸c tr­êng ®¹i häc cÇn dµnh kinh phÝ thÝch ®¸ng cho giai ®o¹n thùc tËp cña sinh viªn ®Ó t¨ng tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp. Cã thÓ sö dông hîp ®ång ®µo t¹o ®Ó g¾n bã tr¸ch nhiÖm víi tr­êng ®¹i häc. 7. Bªn c¹nh viÖc khuyÕn khÝch lËp c¸c quü hç trî gi¸o dôc ®µo t¹o nh­ hiÖn nay cÇn xóc tiÕn sím ban hµnh “thuÕ ®¹o t¹o” buéc c¸c doanh nghiÖp cã sö dông lao ®éng do nhµ n­íc ®µo t¹o chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi nhµ n­íc trong viÖc ®Çu t­ gi¸o dôc - ®µo t¹o gi¶i quyÕt tháa ®¸ng lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nguån thu nµy t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã ý nghÜa ngµy cµng lín ®èi víi gi¸o dôc ®µo t¹o. 8. Më réng hîp t¸c quèc tÕ tranh thñ nguån vèn vay vµ viÖn trî cña c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. TiÕp tôc khuyÕn khÝch häc sinh ®i häc n­íc ngoµi b»ng kinh phÝ tù lo nh»m t¹o thªm nguån vèn cho gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó lao ®éng n­íc ta tiÕp cËn ®­îc khoa häc küthuËt vµ khoa häc qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. DÜ nhiªn nhµ n­íc ph¶i ®Þnh h­íng theo yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc vµ hç trî mét phÇn kinh phÝ cho mét sè ngµnh nghÒ nhÊt ®Þnh. §Êt n­íc ta b­íc vµo thÕ kû 21 víi t­ thÕ nh­ thÕ nµo phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o. §Ó con rång ViÖt Nam “®ang cùa m×nh” ®Ó cã thÓ cÊt c¸nh héi nhËp quèc tÕ, ch¾c ch¾n cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm trong ®ã vÊn ®Ò t¹o vèn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ®Ó ph¸t triÓn m¹nh gi¸o dôc - ®µo t¹o, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. II/ Mét sè kiÕn nghÞ: 1. TiÕp tôc t¨ng c­êng ®µo t¹o c¸n bé cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt cao ®¸p øng cho c¸c ngµnh kinh tÕ x· héi theo h­íng chuyªn s©u vµ giái trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, c«ng nghÖ n©ng dÇn tæng sè c¸n bé ®¹i häc tÝnh trªn mét v¹n d©n ®ang cßn thÊp nh­ hiÖn nay. 2. Ph¸t huy vµ vËn dông ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o do n­íc ngoµi tµi trî gåm ®µo t¹o trong n­íc vµ ®µo t¹o ngoµi n­íc, kinh phÝ do phÝa n­íc ngoµi chÞu, gióp ta võa n¾m b¾t ®­îc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi nhÊt, võa cã thÓ b¾t tay ngay vµo s¶n xuÊt vµ ®iÒu hµnh s¶n xuÊt sau khi ra tr­êng. 3. CÇn cã sù ®µo t¹o ®èi víi c«ng nh©n cã tay nghÒ cao, gi¶m m¹nh sù mÊt c©n ®èi hiÖn thêi. MÆt kh¸c, cÇn ph¶i cã h­íng ®iÒu chØnh sím th× míi ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng thùc sù cña nguån nh©n lùc. 4. Xem xÐt vµ ®iÒu chØnh l¹i hÖ thèng gi¸o dôc ®µo t¹o nh»m cã ®­îc sè l­îng vµ chÊt l­îng phï hîp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña ®Êt n­íc. HiÖn t¹i hÖ thèng ®µo t¹o cña ta nh×n chung do Bé chñ qu¶n qu¶n lý, ngoµi ra cßn cã ë c¸c ®Þa ph­¬ng. GÇn ®©y khu vùc t­ nh©n còng më ra c¸c tr­êng d¹y nghÒ, ®µo t¹o nghÒ (®Æc biÖt lµ ë c¸c trung t©m ®« thÞ lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh) Nhµ n­íc kh«ng kiÓm so¸t ®­îc qu¸ tr×nh d¹y vµ chÊt l­îng dÉn ®Õn viÖc ®µo t¹o t¶n m¸t, chÊt l­îng kh«ng cao, ng­êi lao ®éng mÊt nhiÒu thêi gian häc nghÒ nh­ng vÉn kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng viÖc. §©y chÝnh lµ chç yÕu nhÊt trong kh©u ®µo t¹o nghÒ hiÖn nay, cÇn kÞp thêi chÊn chØnh. 5. CÇn cã mét sè chÝnh s¸ch ®èi víi c¸ nh©n ng­êi lao ®éng cã ®µo t¹o. Mét lµ ngoµi nh÷ng yªu cÇu vÒ båi d­ìng hoÆc ®µo t¹o l¹i ®ét xuÊt do yªu cÇu cña c¬ quan sö dông lao ®éng hoÆc cña ng­êi lao ®éng cÇn cã quy ®Þnh thêi h¹n kú ®Ó mçi l¹i h×nh lao ®éng kh¸c nhau cÇn ph¶i vµ cÇn ®­îc båi d­ìng ®Ó n©ng cao tr×nh ®é hoÆc ®Ó bæ sung nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng míi nhÊt do yªu cÇu míi cña c«ng viÖc lao ®éng ®ßi hái. Thêi gian nµy cã thÓ tõ 3-5 n¨m tïy tõng lo¹i h×nh lao ®éng. Riªng víi gi¸o viªn th× hµng n¨m cÇn ®­îc båi d­ìng nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng vÒ chuyªn m«n hoÆc ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y trong dÞp hÌ. Hai lµ, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng häc tËp n©ng cao tr×nh ®é b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh­: b¶o ®¶m sau khi ®i häc n©ng cao tr×nh ®é vÒ kh«ng bÞ mÊt viÖc lµm vµ ng­îc l¹i, cã thÓ ®­îc t¨ng c­êng sím ®­îc n©ng bËc hay ­u tiªn xem xÐt, ®Ó b¹t chøc vô cao h¬n khi cã nhu cÇu. Dïng c«ng cô l­¬ng, th­ëng cho ng­êi lao ®éng cã tay nghÒ vµ biÕt thµnh th¹o ngo¹i ng÷... hay cïng mét kho¶n phô cÊp nµo ®ã. CÇn cã chÝnh s¸ch b¶o hiÓm cô thÓ cho ng­êi lao ®éng ®èi víi tõng lo¹i lao ®éng, tõng lo¹i nghÒ. Ba lµ, hç trî kinh phÝ cho nh÷ng ng­êi cã hoµn c¶nh kinh tÕ khã kh¨n ®Ó hä cã kh¶ n¨ng tham gia c¸c khãa båi d­ìng. 6. §èi víi lao ®éng qu¶n lý ch­a cã b»ng cÊp ph¶i cho ®i ®µo t¹o vµ ph¶i nhanh chãng sö dông nh÷ng ng­êi ®· ®­îc ®µo t¹o. 7. Mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi lao ®éng n÷ hiÖn nay lµ: Mét lµ vÊn ®Ò ®µo t¹o cho ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o n÷ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ bøc b¸ch. MÆc dï ®a sè chÞ em ®· ®­îc båi d­ìng Ýt nhiÒu tr­íc vµ sau khi l·nh ®¹o, song nhu cÇu tiÕp tôc bæ tóc vÒ kü n¨ng l·nh ®¹o qu¶n lý, n©ng cao vÒ chuyªn m«n vÒ chÝnh trÞ cßn rÊt lín. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Héi liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam th× trong sè phô n÷ tham gia c«ng t¸c l·nh ®¹o 92,05% cã nhu cÇu n©ng cao vÒ kü n¨ng l·nh ®¹o, 84,09% vÒ chuyªn m«n, vµ 8,18% vÒ chÝnh trÞ. 8. CÇn cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o míi ®èi víi nh÷ng häc sinh tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc ®Ó ®µo t¹o ®iÒu kiÖn cho hä t×m kiÕm viÖc lµm. §©y lµ viÖc rÊt cÇn thiÕt nh»m sö dông nh÷ng nguån nh©n lùc ®ang dåi dµo vµ h¬n hÕt ph¶i gi¶i quyÕt vµ ng¨n chÆn tõ xa nh÷ng tÖ n¹n x· héi. 9. C¸c doanh nghiÖp cÇn tæ chøc hÖ thèng th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lao ®éng, tuyÓn chän lao ®éng, sö dông lao ®éng vµ ph¸t triÓn lao ®éng nh»m cung cÊp cho l·nh ®¹o cña tæ chøc kÞp thêi, ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh©n lùc nh­ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ thu hót ng­êi tham gia tÝch cùc vµo thùc hiÖn môc tiªu cña tæ chøc, quyÕt ®Þnh vÒ tuyÓn chän nh©n lùc bæ sung vµ ph¸t triÓn tæ chøc, quyÕt ®Þnh vÒ ®µo t¹o, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña tæ chøc... KÕt luËn Trong thêi ®¹i ngµy nay bÊt cø mét quèc gia nµo muèn ph¸t triÓn ®­îc ph¶i quan t©m ®Õn yÕu tè con ng­êi. V× vËy vÊn ®Ò gi¸o dôc ®µo t¹o nghÒ cho ng­êi lao ®éng lµ vÊn ®Ò cña toµn x· héi cña mäi cÊp mäi ngµnh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ. §Æc biÖt trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ vÊn ®Ò nµy ngµy cµng trë nªn bóc xøc vµ ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m. Qua ®Ò ¸n nµy em muèn nªu thùc tr¹ng nguån lao ®éng vµ ®µo t¹o míi, ®µo t¹o l¹i, båi d­ìng n©ng cao tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng tõng c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam vµ cã mét sè kiÕn nghÞ. Nh­ng do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ kh¶ n¨ng cã h¹n nªn ®Ò ¸n nµy sÏ kh«ng tr¸nh ®­îc nh÷ng sai sãt vµ h¹n chÕ. Do ®ã em rÊt mong ®­îc sù gióp ®ì vµ gãp ý kiÕn cña ThÇy, C«. Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o NguyÔn V¨n DuÖ ®· tËn t×nh h­íng dÉn em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh qu¶n trÞ nh©n lùc - NXB Gi¸o dôc (tr­êng §¹i häc KTQD - Bé m«n Qu¶n trÞ Nh©n lùc). Chñ biªn: PGS. PTS Ph¹m §øc Thµnh. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ lao ®éng - NXB Gi¸o dôc 1995 (Tr­êng §H KTQD - Bé m«n Kinh tÕ lao ®éng). Chñ biªn PGS. PTS Ph¹m §øc Thµnh ThÞ tr­êng lao ®éng vµ viÖc lµm gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam - ñy ban KÕ ho¹ch nhµ n­íc trung t©m th«ng tin). Sö dông nguån lao ®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam. Båi d­ìng ®µo t¹o l¹i ®éi ngò nh©n lùc trong ®iÒu kiÖn míi Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc kinh nghiÖm thÕ giíi vµ thùc tiÔn ë n­íc ta. Thùc tr¹ng lao ®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam. Hoµn thiÖn c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ c«ng t¸c d¹y nghÒ (T¹p chÝ Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè tr. 5.6.7). §µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë c¸c doanh nghiÖp n­íc ta hiÖn nay (Th¹c sü TrÇn ThÞ Thu - Th¹c sü NguyÔn V¨n §iÒm). T¹p chÝ Kinh tÕ ph¸t triÓn sè 21, tr. 26, 27, 28, 29). §µo t¹o lùc l­îng lao ®éng kü thuËt vµ c«ng nghÖ trÎ ë n­íc ta hiÖn nay. PTS Lª §¨ng Giang. Trung t©m nghiªn cøu d©n sè (T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi sè th¸ng 6/1998, tr.34, 35). Mét sè ý kiÕn vÒ nhu cÇu ®µo t¹o ®èi víi nh÷ng n÷ lµ l·nh ®¹o - PTS. Phan ThÞ Thanh - Gi¸m ®èc Trung t©m nghiªn cøu Khoa häc lao ®éng n÷. (T¹p chÝ Lao ®éng - x· héi sè th¸ng 10/1997 tr.26,27). C«ng t¸c d¹y nghÒ th¸ch thøc vµ gi¶i ph¸p - PTS NguyÔn L­¬ng Trµo - Thø tr­ëng Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi (T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi sè 6/1998 tr. 1,2,3) Lµm g× ®Ó thóc ®Èy c«ng t¸c ®µo t¹o nghÒ? (T¹p chÝ Lao ®éng vµ x· héi sã th¸ng 6/1998 tr. 4,5) VÒ ®µo t¹o nguån nh©n lùc ë n­íc ta hiÖn nay (T¹p chÝ th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng - §µo Quang Vinh viÖn Khoa häc lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi tr. 7,8,9) Lµm g× ®Ó cã thªm nguån vèn ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o - TrÇn Huy Hïng - §¹i häc Tµi chÝnh - KÕ to¸n. (T¹p chÝ Lao ®éng vµ x· héi sè th¸ng 7/1997, tr. 33,34) §µo t¹o nghÒ vµ th¸ch thøc míi PTS. NguyÔn Lª Minh (T¹p chÝ Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng, tr. 14,15,16,17). Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 1 PhÇn I: Lý luËn chung vÒ lao ®éng, viÖc lµm 2 I/ Kh¸i niÖm lao ®éng viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp 2 1. Nguån lao ®éng 2 2. ViÖc lµm 3 3. ThÊt nghiÖp 3 II/ Sù cÇn thiÕt cña ®µo t¹o vµ n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ cho ng­êi lao ®éng 4 PhÇn II: Thùc tr¹ng ®éi ngò lao ®éng cña n­íc ta 6 I/ Thùc tr¹ng ®éi ngò lao ®éng ë n­íc ta thêi kú tr­íc ®æi míi (tr­íc n¨m 1986) 6 1. VÒ sè l­îng lao ®éng 6 2. VÒ chÊt l­îng lao ®éng 7 3. VÒ chÝnh s¸ch båi d­ìng, ®µo t¹o c¸c lo¹i h×nh lao ®éng 8 4. VÒ viÖc tuyÓn dông lao ®éng qua ®µo t¹o 9 II/ Thùc tr¹ng lao ®éng sau ®æi míi (sau 1986) ®Õn nay 10 1. Nh÷ng ®iÒu kiÖn míi ®ßi hái ng­êi lao ®éng 10 2. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc 11 3. C«ng t¸c ®µo t¹o gi¸o dôc 12 4. VÊn ®Ò sö dông ®éi ngò lao ®éng sau ®µo t¹o båi d­ìng 16 5. C«ng cô lao ®éng 17 III/ KÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tån t¹i cña hÖ thèng ®µo t¹o d¹y nghÒ trong nh÷ng n¨m qua 18 1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc 18 2. Nh÷ng tån t¹i 19 PhÇn III: Gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ 22 I/ Mét sè gi¶i ph¸p 22 II/ Mét sè kiÕn nghÞ 25 KÕt luËn 27 Tµi liÖu tham kh¶o 28