Một số vấn đề về đổi mới kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam

PhÇn më ®Çu Ngµy nay xu thÕ héi nhËp khu vùc, thÕ giíi vµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®· chi phèi ngµy cµng m¹nh mÏ vµo nÒn kinh tÕ x· héi cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn toµn thÕ giíi, vµ ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi sù chi phèi ®ã .NÒn kinh tÕ n­íc ta kÓ tõ khi c«ng cuéc ®æi míi ®­îc tiÕn hµnh, kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ theo nhiÒu chiÒu h­íng kh¸c nhau.§iÒu ®ã ®· ®Æt ra cho c¸c c¬ quan Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý kinh tÕ ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi vµ hoµn thiÖn c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ , tõ ®ã t¹o ra mét møc ®é can thiÖp hîp lý cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng, b»ng c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ Nhµ n­íc ta ®· thùc sù cã trong tay mét c«ng cô hiÖu qu¶ trong viÖc ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng qua ®ã gi¸n tiÕp ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Do vËy ®æi míi vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n trë thµnh mét vÊn ®Ò hÕt quan träng trong c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta. Khi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ®­îc ®æi míi vµ hoµn thiÖn phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, sÏ t¹o ra mét sù hîp lý vÒ mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch vµ thÞ tr­êng, tõ ®ã ph©n ®Þnh râ rµng “s©n ch¬i” cña chóng trong mét nÒn kinh tÕ cã ®Þnh h­íng nh­ cña ViÖt Nam. VÊn ®Ò ®æi míi vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ë n­íc ta lu«n lµ vÊn ®Ò ®­îc quan t©m chó ý ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn, vÊn ®Ò nµy lu«n ®­îc ®Ò cËp ë tÊt c¶ c¸c kú häp ®¹i héi cña §¶ng. Th«ng qua viÖc ph©n tÝch b¶n chÊt cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng kh¸c qua tõng thêi kú nhÊt ®Þnh, chóng ta ®· x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm ®Ó ®æi míi vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ë ViÖt Nam. Vµ nh­ §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh th× ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ träng t©m cña c«ng cuéc ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §Ó phôc vô cho bµi tËp ®Ò ¸n m«n häc còng nh­ viÖc häc tËp chuyªn ngµnh KÕ ho¹ch, Em ®· chän ®Ò tµi “Mét sè vÊn ®Ò vÒ ®æi míi kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam”. Em xin göi lêi c¶m ¬n tíi thÇy gi¸o: TiÕn sÜ Ng« Th¾ng Lîi ®· h­íng dÉn vµ góp ®ì em trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh bµi viÕt cña m×nh. Hµ Néi ngµy 26 th¸ng 11 n¨m2004 Sinh viªn NguyÔn ViÖt H­ng. PhÇn I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi I. KÕ ho¹ch 5 n¨m trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. 1. HÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph©n theo thêi gian trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. HÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét hÖ thèng c¸c lo¹i h×nh thøc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, ®ã lµ hÖ thèng c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸, mçi lo¹i h×nh kÕ ho¹ch kh¸c nhau cã vai trß kh¸c nhau vµ chóng cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i theo nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. NÕu xem xÐt hÖ th«ng kÕ ho¹ch ho¸ theo gãc ®é néi dung th× hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ bao gåm c¸c bé phËn cÊu thµnh nh­: ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi; Quy ho¹ch ph¸t triÓn; kÕ ho¹ch ph¸t triÓn vµ c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn. Trong ®ã chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ hÖ thèng c¸c ph©n tÝch, ®¸nh gi¸vµ lùa chän vÒ quan ®iÓm môc tiªu tæng qu¸t, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc chñ yÕu cña ®êi sèng x· héi vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n, trong ®ã bao gåm c¸cchÝnh s¸ch vÒ c¬ cÊu, c¬ chÕ vËn hµnh hÖ thèng kinh tÕ x· héi nh»m thùc hiÖn môc tiªu ®Æt ra trong mét kho¶ng thêi gian dµi. Quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ sù thÓ hiÖn cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn trong thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Quy ho¹ch ph¸t triÓn thÓ hiÖn tÇm nh×n, sù bè trÝ chiÕn l­îc vÒ thêi gian vµ kh«ng gian l·nh thæ, x©y dùng khung vÜ m«vÒ tæ chøc kh«ng gian ®Ó chñ ®éng h­íng tíi môc tiªu ®¹t hiÖu qu¶ cao, ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong t­¬ng lai. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn lµ mét c«ng cô qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n, nã lµ sù cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu ®Þnh h­íng cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo tõng thêi kú b»ng hÖ thèng c¸c môc tiªu chØ tiªuvµ chØ tiªu biÖn ph¸p ®Þnh h­íngpt vµ hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ¸p dông trong thêi kú kÕ ho¹ch. Ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®­îc xem nh­ lµ mét c«ng cô triÓn khai thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò bøc xóc vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Lµ mét ph­¬ng ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ ®­îc ¸p dông nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, ë ViÖt Nam cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ më cöa nÒn kinh tÕ ph­¬ng ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ qu¶n lý theo c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n mµ träng t©m lµ c¸c ch­¬ng tr×nh quèc gia còng ®­îc ¸p dông réng r·i tõ nh÷ng n¨m 1992. Tãm l¹i khi xem xÐt hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ d­íi gãc ®é néi dung ta thÊy ®­îc r»ng kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh liªn tiÕp nhau, bæ trî nhau vµ thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®Þnh h­íng vµ thùc hiÖn gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸. Khi chóng ta xem xÐt hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ë gãc ®é thêi gian th× hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ l¹i ®­îc ph©n chia thµnh 3 lo¹i kÕ ho¹ch chñ yÕu lµ: KÕ ho¹ch dµi h¹n; kÕ ho¹ch trung h¹n vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n. 1.1. KÕ ho¹ch dµi h¹n. Khi nãi kÕ ho¹ch dµi h¹n ta cã thÓ hiÓu ®ã lµ nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cã kho¶ng thêi gian tõ 10 ®Õn 20 n¨m. Vµ ngoµi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m, 20 n¨m chóng ta cßn cã thÓ cã c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cã thêi gian dµi tõ 20 ®Õn 25 n¨m vµ chóng ®­îc gäi lµ “tÇm nh×n”. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc x©y dùng vµ bè trÝ c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cho10 n¨m, “tÇm nh×n th­êng cã néi dung tæng qu¸t h¬n, linh ®éng h¬n hay mÒm h¬n vµ cã tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh h¬n so víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §iÒu quan träng cña viÖc ph©n ®Þnh gi÷a chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ tÇm nh×n lµ ph¶i thèng nhÊt vÒ môc tiªu ®Þnh h­íng cña chóng sao cho nh÷ng b­íc ®i tr­íc “thuËn” vµ t¹o tiÒn ®Ò cho b­íc ®i sau ®ång thêi cã kh¶ n¨ng hiÖu chØnh khi cÇn thiÕt. Mét kÕ ho¹ch dµi h¹n th­êng cã néi dung ®Ó gi¶i ®¸p nh÷ng c©u hái: Chóng ta ®ang ®øng ë ®©u? Muèn ®i ®Õn ®©u? §i b»ng c¸ch nµo? Vµ lµm thÕ nµo ®Ó biÕt ®­îc chóng ta ®· ®i ®Õn ®ã? §Ó tr¶ lêi mçi mét c©u hái trªn chóng ta ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ nh­: - NhËn d¹ng thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ : Qu¸ tr×nh nhËn d¹ng thùc tr¹ng ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ toµn diÖn vµ trong mét kho¶ng thêi gian dµi t­¬ng ®­¬ng víi thêi kú cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn sÏ x©y dùng. Nã lµ c¬ së ®Ó rót ra kÕt luËn ®óng ®¾n cho c©u hái: Chóng ta ®ang ®øng ë ®©u?. - X©y dùng c¸c quan ®iÓm ph¸t triÓn, ®ã lµ nh÷ng t­ t­ëng chñ ®¹o thÓ hiÖn tÝnh ®Þnh h­íng cña c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c quan ®iÓm chñ d¹o cã ý nghÜa quan träng trong viÖc t×m ra c¸c b­íc ngoÆt cña con ®­êng ph¸t triÓn , nã t¹o ®éng lùc c¬ b¶n xuyªn xuètqu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. - X©y dùng hÖ thèng môc tiªu, c¸c môc tiªu chñ yÕu lµ môc tiªu tæng qu¸t, chñ yÕu tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò n©ng cao ®êi sèng x· héi cña c¸c tÇng líp d©n c­, thay ®æi bé mÆt ®Êt n­íc, t¹o thÕ v÷ng ch¾c cho ®Êt n­íc, ph¶n ¸nh nh÷ng biÕn ®æi quan träng cña nÒn kinh tÕ. - X©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p. §©y lµ thÓ hiÖn sù h­íng dÉn vÒ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Ò ra. Nã bao gåm c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p vÒ c¬ cÊu vµ c¬ chÕ vËn hµnh hwj thèng kinh tÕ –x· héi, c¸c chÝnh s¸ch vÒ båi d­ìng , khai th¸c, huy ®éng, ph©n bæ vµ sö dông hîp lý c¸ nguån lùc ph¸t triÓn. 1.2 KÕ ho¹ch trung h¹n. KÕ ho¹ch trung h¹n lµ nh÷ng kÕ ho¹ch cã kho¶ng thêi gian tõ 3 ®Õn 10 n¨m. ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi nh­ n­íc Ph¸p, khi ph©n chia theo thêi gian th× h×nh thøc duy nhÊt cña kÕ ho¹ch lµ kÕ ho¹ch 5 n¨m, n­íc §øc th­êng x©y dùng kÕ ho¹ch trung h¹n 5 n¨m, ë Malaysia cã kÕ ho¹ch trung h¹n 5 n¨m, kÕ ho¹ch trung h¹n 3 n¨m, ë ViÖt Nam kÕ ho¹ch trung h¹n th­êng lµ kÕ ho¹ch 5 n¨m. KÕ ho¹ch trung h¹n (kÕ ho¹ch 5 n¨m) lµ sù cô thÓ ho¸ c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn trong lé tr×nh ph¸t triÓn dµi h¹n cña ®Êt n­íc. KÕ ho¹ch trung h¹n x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu chØ tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ, n©ng cao phóc lîi x· héi trong thêi kú kÕ ho¹ch vµ x¸c ®Þnh c¸c c©n ®èi, c¸c chÝnh s¸ch ph©n bæ nguån lùc, vèn cho c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc vµ khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. 1.3. KÕ ho¹ch ng¾n h¹n (kÕ ho¹ch n¨m- kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp). Trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th× kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ c«ng cô chÝnh s¸ch ®Þnh h­íng cßn kÕ ho¹ch hµng n¨m lµ c«ng cô thùc hiÖn. §Æc biÖt nÕu thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m theo h×nh thøc “cuèn chiÕu” th× kÕ ho¹ch hµng n¨m thùc chÊt sÏ lµ mét phÇn ®Þnh h­íng cña kÕ ho¹ch 5 n¨m. V× vËy, vai trß hay chøc n¨ng ®Çu tiªn cña kÕ ho¹ch n¨m lµ cô thÓ ho¸ kÕ ho¹ch 5 n¨m, ph©n ®o¹n kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Ó tõng b­íc thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m. Quy m« vµ sù cÊu thµnh cña kÕ ho¹ch n¨m v× thÕ chñ yÕu ®­¬c quyÕt ®Þnh bëi ng©n s¸ch, c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch 5 n¨m, c¸c tiÕn tr×nh trong nghiªn cøu kh¶ thi vµ nh÷ng dù ¸n triÓn khai trong thêi kú tr­íc. Bªn c¹nh ®ã kÕ ho¹ch n¨m cßn lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch 5 n¨m cã tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm cña tõng n¨m. Ngoµi ra, kÕ ho¹ch hµng n¨m cßn ®ãng vai trß ®éc lËp quan träng, nã cã thÓ bao hµm c¸c nhiÖm vô, c¸c chØ tiªu ch­a ®­îc dù kiÕn trong kÕ ho¹ch 5 n¨m, b¶o ®¶m tÝnh linh ho¹t, nh¹y bÐn cña kÕ ho¹ch ho¸ nãi chung. 2. KÕ ho¹ch 5 n¨m trong hÖ th«ng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. 2.1. Kh¸i niÖm vµ néi dung c¬ b¶n cña kÕ ho¹ch 5 n¨m. KÕ ho¹ch 5 n¨m lµ sù cô thÓ ho¸ c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn trong lé tr×nh ph¸t triÓn dµi h¹n cña ®Êt n­íc. KÕ ho¹ch 5 n¨m x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu chØ tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ, n©ng cao phóc lîi x· héi trong thêi kú kÕ ho¹ch vµ x¸c ®Þnh c¸c c©n ®èi, c¸c chÝnh s¸ch ph©n bæ nguån lùc, vèn cho c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc vµ khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. Néi dung chñ yÕu cña viÖc lËp kÕ ho¹ch 5 n¨m bao gåm: X¸c ®Þnh nhiÖm vô tæng qu¸t vµ c¸c môc tiªu, chØ tiªu chñ yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi cña ®Êt n­íc trong giai ®o¹n 5 n¨m nh­: Môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, huy ®éng tiÕt kiÖm, c¸c chØ tiªu vÒ phóc lîi x· héi … X¸c ®Þnh c¸c ch­¬ng tr×nh vµ lÜnh vùc ph¸t triÓn . C¸c vÊn ®Ò ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh vµ lÜnh vùc ph¸t triÓn cã sù lùa chän, nã thùc sù ph¶i lµ c¸c vÊn ®Ò næi cém, träng yÕu cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. C¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn chÝnh lµ c¬ së hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña kú kÕ ho¹ch 5 n¨m. PhÇn x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p lín cña kÕ ho¹ch 5 n¨m sÏ bao gåm 2 néi dung c¬ b¶n: Mét lµ x¸c ®Þnh c¸c c©n ®èi vÜ m« chñ yÕu: C©n ®èi vèn ®Çu t­, c©n ®çi xuÊt nhËp khÈu, c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, c©n ®èi søc mua toµn x· héi; x¸c ®Þnh c¸c kh¶ n¨ng thu hót vèn c¶ trong vµ ngoµi n­íc,®ång thêi x¸c ®Þnh nh÷ng quan hÖ lín vÒ ph©n bæ ®Çu t­ gi÷a c¸c vïng kinh tÕ, gi÷a c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi; x¸c ®Þnh c¸c quan hÖ cung cÇu mét sè hµng ho¸ vËt t­ chñ yÕu. Hai lµ x©y dùng, hoµn thiÖn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, vÒ hiÖu lùc bé m¸y qu¶n lý vµ c¸c vÊn ®Ò tæ chøc thùc hiÖn. Trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ kÕ ho¹ch 5 n¨m võa lµ sù cô thÓ ho¸ c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn võa lµ c«ng cô ®Þnh h­íng cho c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m. Dùa vµo hÖ thèng chØ tiªu môc tiªu vµ c¸c c©n ®èi lín cña kÕ ho¹ch 5 n¨m c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m ®­îc x©y dùng, tõ ®ã ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vÒ môc tiªu cña kÕ ho¹ch hµng n¨m víi kÕ ho¹ch 5 n¨m vµ môc tiªu ®Þnh h­íng cña quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Tõ ®ã ta cã thÓ thÊy ®­îc kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ cÇu nèi gi÷a chiÕn l­îc ph¸t triÓn, quy ho¹ch ph¸t triÓn víi c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m hay lµ cÇu nèi biÕn c¸c môc tiªu mang tÝnh ®Þnh tÝnh cao thµnh c¸c c«ng viÖc cô thÓ b»ng viÖc theo ®uæi môc tiªu hµng n¨m mang tÝnh ®Þnh l­îng nhiÒu h¬n. 2.2. Sù cÇn thiÕt lùa chän kÕ ho¹ch 5 n¨m lµm kÕ ho¹ch träng t©m trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi. NghÞ quyÕt §¹i héi 9 cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh “x©y dùng kÕ ho¹ch 5 n¨m trë thµnh c«ng cô chñ yÕu cña hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn”. Trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ta thÊy kÕ ho¹ch 5 n¨m (kÕ ho¹ch trung h¹n) lµ lo¹i h×nh kÕ ho¹ch cã kho¶ng thêi gian n»m gi÷a kÕ ho¹ch dµi h¹n (chiÕn l­îc ph¸t triÓn, quy ho¹ch ph¸t triÓn ) vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n(kÕ ho¹ch hµng n¨m). Do vËy khi xÐt vÒ mÆt thêi gian th× ®iÒu ®©u tiªn ta thÊy kÕ ho¹ch 5 n¨m ®· ®¶m b¶o mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Do kho¶ng thêi gian 5 n¨m võa ®óng b»ng mét nhiÖm kú lµm viÖc cña c¬ quan chÝnh phñ, lµ thêi h¹n mµ theo ®ã lîi tøc ®Çu t­ b¾t ®Çu cã sau 1 n¨m hoÆc mét vµi n¨m, do vËy t¹o thuËn lîi cho viÖc tËp trung quan ®iÓm l·nh ®¹o, thuËn lîi cho viÖc ®æi míi vµ hoµn thiÖn viÖc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn míi. Khi mét nhiÖm kú lµm viÖc cña chÝnh phñ kÕt thóc còng lµ lóc mét kÕ ho¹ch 5 n¨m kÕt thóc, do vËy trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn nÕu cßn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ hay kh«ng ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra, viÖc quy kÕt tr¸ch nhiÖm sÏ dÔ dµng h¬n. Tõ ®ã buéc mçi c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn môc tiªu chung mét c¸ch tèt nhÊt, kh«ng ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô ®­îc giao råi b¾t ng­êi ®i sau (nhiÖm kú sau) ph¶i gi¶i quyÕt hËu qu¶ do chÝnh m×nh g©y ra. KÕ ho¹ch 5 n¨m lµ kho¶ng thêi gian ®ñ ng¾n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c môc tiªu ®Ò ra. Do sù biÕn ®éng kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng ngõng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi còng nh­ viÖc hiÖn ®¹i ho¸ c¸c c«ng cô dù b¸o…dÉn ®Ón rñi ro cao ®èi víi c¸c chØ tiªu cña c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n. §èi víi kÕ ho¹ch 1 n¨m th× kho¶ng thêi gian 1 n¨m kh«ng ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng ph¸t sinh cña ch­¬ng tr×nh dù ¸n. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh dù ¸n khi hoµn thµnh ®«i khi ch­a béc lé hiÖu qu¶ hay nh÷ng ph¸t sinh ngay mµ ph¶i tr¶i qua mét thêi gian ®i vµo sö dông do vËy trong vßng mét n¨m kh«ng thÓ nhËn biÕt ®­îc ®iÒu ®ã. Trong khi ®ã kÕ ho¹ch 5 n¨m ®ñ dµi ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch gi¶i ph¸p, ch­¬ng tr×nh dù ¸n…vµ tiÕn hµnh sö lý nh÷ng ph¸t sinh. Trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch th× c«ng viÖc thu thËp, sö lý th«ng tin ®ßi hái mét thêi gian kh¸ dµi do vËy kÕ ho¹ch hµng n¨m sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong vÊn ®Ò ®ã bëi v× qu¸ tr×nh thu thËp, sö lý th«ng tin sÏ lµm ¶nh h­ëng tíi tiÕn ®é thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cña kÕ ho¹ch ®Ò ra. Khi nghiªn cøu vai trß cña kÕ ho¹ch 5 n¨m d­íi gãc ®é néi dung ta thÊy: Tr­íc hÕt néi dung cña kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ sù cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu ®Þnh h­íng, c¸c “ tÇm nh×n” cña c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi néi dung ®­îc ®Ò cËp trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ c¸c vÊn ®Ò ®­îc lùa chän, nã thùc sù lµ c¸c vÊn ®Ò næi cém, träng yÕu cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong hÖ thèng chØ tiªu cña m×nh kÕ ho¹ch 5 n¨m x¸c ®Þnh râ c¸c c©n ®èi vÜ m« chñ yÕu: C©n ®èi vèn ®Çu t­, c©n ®çi xuÊt nhËp khÈu, c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, c©n ®èi søc mua toµn x· héi; x¸c ®Þnh c¸c kh¶ n¨ng thu hót vèn c¶ trong vµ ngoµi n­íc, ®ång thêi x¸c ®Þnh nh÷ng quan hÖ lín vÒ ph©n bæ ®Çu t­ gi÷a c¸c vïng kinh tÕ, gi÷a c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi; x¸c ®Þnh c¸c quan hÖ cung cÇu mét sè hµng ho¸ vËt t­ chñ yÕu. Ngoµi ra kÕ ho¹ch 5 n¨m cßn x©y dùng, hoµn thiÖn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, vÒ hiÖu lùc bé m¸y qu¶n lý vµ c¸c vÊn ®Ò tæ chøc thùc hiÖn. Do vËy khi hÖ thèng chØ tiªu vµ c¸c gi¶i ph¸p cña kÕ ho¹ch 5 n¨m ®­îc ®¶m b¶o th× viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m trë lªn dÔ dµng h¬n vµ môc tiªu cña c¸c cÊp kÕ ho¹ch sÏ lu«n ®­îc thèng nhÊt. Tãm l¹i vai trß cña kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ rÊt quan träng vµ viÖc ®­a kÕ ho¹ch 5 n¨m trë thµnh träng t©m chñ yÕu trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn lµ hoµn toµn ®óng ®óng ®¾n. II. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m Néi dung c¸c bé phËn cÊu thµnh kÕ ho¹ch 5 n¨m. Néi dung cña mét kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi bao gåm : §¸nh gi¸ thùc tr¹ng. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ë ®©y bao gåm: §¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m cña thêi kú tr­íc, møc ®é hoµn thµnh c¸c chØ tiªu ®· ®Ò ra cña kÕ ho¹ch tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho kú kÕ ho¹ch 5 n¨m s¾p tíi; §¸nh gi¸ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, c¬ së h¹ tÇng… trong n­íc vµ ngoµi n­íc cïng c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng kh¸c; §¸nh gi¸ c¸c nguån lùc lµm c¬ së cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕp theo. §­a ra c¸c ®ù b¸o ph¸t triÓn. B»ng c¸c c«ng cô vµ ph­¬ng ph¸p dù b¸o, c¸c nhµ dù b¸o ®­a ra nh÷ng dù b¸o ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. VÝ dô nh­ dù b¸o vÒ kh¶ n¨ng vèn ®Çu t­; dù b¸o vÒ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch; kh¶ n¨ng nguån lao ®éng… 1.3 X¸c ®Þnh c¸c quan ®iÓm, môc tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Dùa vµo c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, c¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn mµ nã ®ang phôc vô hÖ thèng quan ®iÓm môc tiªu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m ®­îc x©y dùng. HÖ thèng quan ®iÓm môc tiªu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m cã chøc n¨ng cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu ®Þnh h­íng cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, kh«ng ®­îc xa rêi môc tiªu chÝnh cña chiÕn l­îc ®· ®Ò ra. 1.4 X©y d­ng hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch 5 n¨m. HÖ thèng chi tiªu trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®­îc hiÓu lµ th­íc ®o cô thÓ nhiÖm vô cÇn ®¹t ®­îc trong thêi kú kÕ ho¹ch. C¸c th­íc ®o nµy thÓ hiÖn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Nã cho phÐp x¸c ®Þnh néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c bé phËn cÊu thµnh cô thÓ cña nã vµ ®­îc Nhµ n­íc sö dông dÓ thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. HÖ thèng chØ tiªu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m chñ yÕu mang tÝnh ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nh­: tèc ®é t¨ng tr­ëng kú kÕ ho¹ch, tØ trong c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong GDP; tû träng lao ®éng x· héi lµm viÖc trong c¸c ngµnh nãi trªn; thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi; tèc ®é t¨ng tr­ëng n¨ng suÊt lao ®éng; kim ng¹ch xuÊt khÈu v..v.. 1.5 X©y dùng c¸c c©n ®èi vÜ m« chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ. §©y còng lµ mét néi dung quan träng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. KÕ ho¹ch 5 n¨m x©y d­ng vµ b¶o ®¶m mét sè c©n ®èi lín: C©n ®èi vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn. C©n ®èi thanh to¸n quèc tÕ. C©n ®èi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C©n ®èi lao ®éng-viÖc lµm. C©n ®èi tÝch luü-tiªu dïng. C©n ®èi cung- cÇu mét sè vËt t­ hµng ho¸ chñ yÕu. 1.6 X¸c ®Þnh c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chñ yÕu. C¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m cã thÓ ®­îc triÓn khai b»ng c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m, c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy trong néi dung cña kÕ ho¹ch 5 n¨m cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng bé phËn triÓn khai chñ yÕu. 1.7. X¸c ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p chñ yÕu thùc hiÖn kÕ ho¹ch. §©y lµ mét phÇn rÊt quan träng cña b¶n kÕ ho¹ch, nÕu kh«ng ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p th× tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n ë trªn kh«ng cã t¸c dông. C¸c gi¶i ph¸p chØ ra c¸ch thøc ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra. HÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch 5 n¨m. Mét néi dung quan träng kh«ng thÓ thiÕu cña kÕ ho¹ch nãi chung vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m nãi riªng ®ã lµ x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu. HÖ thèng chi tiªu trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®­îc hiÓu lµ th­íc ®o cô thÓ nhiÖm vô cÇn ®¹t ®­îc trong thêi kú kÕ ho¹ch. C¸c th­íc ®o nµy thÓ hiÖn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Nã cho phÐp x¸c ®Þnh néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c bé phËn cÊu thµnh cô thÓ cña nã vµ ®­îc Nhµ n­íc sö dông dÓ thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch: - §øng trªn gãc ®é ph¹m vi tÝnh to¸n, hÖ thèng chØ tiªu bao gåm c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch quèc gia nh­: ChØ tiªu ph¶n ¸nh ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, c¸c dù b¸o kinh tÕ-x· héi, c¸c chØ tiªu cña hÖ thèngµi kho¶n quèc gia, nguån ng©n s¸ch ChÝnh phñ vµ tµi chÝnh Nhµ n­íc. C¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch cña tØnh, thµnh phè bao gåm c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c vïng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng. HÖ thèng c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn cña tõng ngµnh, néi bé ngµnh nh­ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, giao th«ng, b­u chÝnh viÔn th«ng… - §øng trªn gãc ®é néi dung, hÖ thèng chØ tiªu ®­îc chia thµnh c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn x· héi. C¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Æt ra nhiÖm vô vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ nh÷ng c©n ®èi nguån lùc chñ yÕu. VÝ ®ô trong kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001-2005 cña n­íc ta chØ tiªu kinh tÕ bao gåm mét sè chØ tiªu nh­: §­a GDP n¨m 2005 b»ng 2 lÇn GDP n¨m 2001. Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n mçi n¨m lµ 7,5%/n¨m trong ®ã tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña ngµnh n«ng nghiÖp lµ 4,3%/n¨m, ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n lµ 10,8%/n¨m vµ ngµnh dÞch vô lµ 6,2%/n¨m; ChØ tiªu tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña tõng ngµnh : n«ng nghiÖp t¨ng 4,8%/n¨m,c«ng nghiÖp t¨ng 13%/n¨m, dÞch vô t¨ng 7,5%/ n¨m; ChØ tiªu c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ theo GDP : N«ng nghiÖp chiÕm 20-21%, c«ng nghiÖp 38-39%, dÞch vô41-42%; ChØ tiªu tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu b×nh qu©n n¨m lµ16%/n¨m vµ mét sè chØ tiªu kh¸c… C¸c chØ tiªu x· héi ®­a ra c¸c môc tiªu gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh­: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, c«ng b»ng x· héi, ph¸t triÓn y tÕ gi¸o dôc, khoa häc-c«ng nghÖ vµ c¸c môc tiªu x· héi kh¸c. Trong KH 5 n¨m PTKT-XH 2001-2005 mét sè chØ tiªu x· héi nh­: VÒ gi¸o dôc cã chØ tiªu häc sinh ®Õn tr­êng trong ®é tuæi ®Õn n¨m 2005: Trung häc c¬ së lµ 80%, phæ th«ng trung häc lµ 45%; ChØ tiªu vÒ d©n sè: Gi¶m tØ lÖ sinh b×nh qu©n 0,05%/n¨m;Tèc ®é t¨ng d©n sè tù nhiªn lµ 1,2%/n¨m; T¹o viÖc lµm cho 7,5 triÖu lao ®éng trong vßng 5 n¨m (trung b×nh 1,5 triÖu lao ®éng /n¨m); TØ lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o ®Õn 2005 lµ 30%; VÒ y tÕ-ch¨m sãc søc khoÎ: §¶m b¶o nhu cÇu thuèc ch÷a bÖnh 40%; TØ lÖ trÎ em suy dinh d­ìng 22-5%(2005). §Ó thùc hiÖn sù g¾n bã gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t triÓn x· héi, hiÖn nay ng­êi ta th­êng ®Æt ra c¸c chØ tiªu lång ghÐp. C¸c chØ tiªu lång ghÐp ®¶m b¶o thÓ hiÖn ®­îc c¶ hai yªu cÇu trong mét chØ tiªu. VÝ dô chØ tiªu thu nhËp b×nh qu©n trªn ®Çu ng­êi, nhu cÇu viÖc lµm míi v..v.. - §øng trªn gãc ®é qu¶n lý, hÖ thèng kÕ ho¹ch cã chØ tiªu ph¸p lÖnh, chØ tiªu h­íng dÉn vµ chØ tiªu dù b¸o. ChØ tiªu ph¸p lÖnh ®­îc Quèc héi vµ ChÝnh phñ phª duyÖt vµ trë thµnh b¾t buéc ph¶i hoµn thµnh trong thê kú kÕ ho¹ch. ChØ tiªu h­íng dÉn th­êng mang tÝnh ®Þnh h­íng ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, dÞa ph­¬ng, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vµ dïng ®Ó ph©n tÝch, so s¸nh ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ®èi t­îng kÕ ho¹ch ho¸. C¸c chØ tiªu dù b¸o ë tÇm vÜ m« lµm c¬ së luËn chøng cho c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh phª chuÈn vµ ®­îc xem nh­ c¸c sè liÖu, th«ng tin kinh tÕ cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c c¬ quan cã liªn quan tham kh¶o. Theo ph¹m vi ®¬n vÞ ®o l­êng, hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch gåm cã c¸c chØ tiªu hiÖn vËt vµ chØ tiªu gi¸ trÞ. ChØ tiªu hiÖn vËt x¸c ®Þnh mÆt vËt chÊt cña s¶n xuÊt, ®­îc ®o l­êng b»ng c¸c ®¬n vÞ ®o hiÖn vËt nh­: C¸i, träng l­îng, kÝch th­íc, dung tÝch v..v.. ChØ tiªu hiÖn vËt cã t¸c dông x¸c ®Þnh cô thÓ quy m« cña s¶n xuÊt vµ dÞch vô, nã ®­a ra kh¶ n¨ng thiÕt lËp mèi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a môc tiªu s¶n xuÊt s¶n phÈm víi khèi l­îng nhu cÇu cung cÊp c¸c hµng ho¸ trung gian. ChØ tiªu gi¸ trÞ ®o l­êng c¸cnhiÖm vô, môc tiªu vµ quy m« ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ d­íi h×nh th¸i tiÒn tÖ,nã ®­îc sö dông ®Ó h×nh thµnh c¸c c©n ®èi vÜ m«, c¸ con sè ph¶n ¸nh tæng hîp néi dung ph¸t triÓn kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ h­íng ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh, vïng v..v.. Ngoµi c¸c c¸ch ph©n lo¹i chñ yÕu trªn, hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch cßn ®­îc chia thµnh chØ tiªu t­¬ng ®èi vµ chØ tiªu tuyÖt ®èi; chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l­îng vµ sè l­îng. TÊt c¶ c¸c chØ tiªu ®Òu gãp phÇn t¨ng c­êng tÝnh ®Þnh l­îng trong kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn. Tuy vËy, ®Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn th­êng xuyªn biÕn ®æi cña kinh tÕ thÞ tr­êng vµ theo yªu cÇu ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña ®êi sèng, x· héi, c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn hiÖn nay ®Æt träng t©m vµo c¸c chØ tiªu x· héi, c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ, c¸ chØ tiªu mang tÝnh chÊt h­íng dÉn vµ dù b¸o. 3. Mét sè ph­¬ng ph¸p x©y dùng vµ qu¶n lý KH 5 n¨m PTKT-XH. 3.1. Ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng. X©y dùng vµ qu¶n lý c¸c KH 5 n¨m theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng ®· ®­îc ¸p dông tõ rÊt l©u trong hÖ th«ng kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, vµ ngµy nay nÒn kinh tÕ n­íc ta vÉn cßn ¸p dông d­íi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau. §Æc tr­ng cña ph­¬ng ph¸p nµy, nh­ chóng ta ®· biÕt, ®ã lµ: kho¶ng thêi gian cña thêi kú 5 n¨m lµ cè ®Þnh( vÝ dô: kÕ ho¹ch 5 n¨m 1996-2000; 2001-2005); thÝch øng víi kho¶ng thêi gian cè ®Þnh, chØ tiªu kÕ ho¹ch ®­îc x©y dùng mét lÇn cho c¶ thêi kú 5 n¨m, c¸c môc tiªu ph¸t triÓn th­êng lµ con sè b×nh qu©n hµng n¨m hoÆc tÝnh cho n¨m cuèi cña kú kÕ ho¹ch. M« h×nh trªn hoµn toµn phï hîp trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch¸ æn ®Þnh, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sau ®­îc xem nh­ lµ “qu¸ tr×nh tr­íc céng thªm mét b­íc”; kinh tÕ trong n­íc lµ mét tæng thÓ thèng nhÊt bao gåm thµnh phÇn kinh tÕ XHCN lµ chñ yÕu, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ còng ®­îc x¸c diÞnh tr­íc theo kÕ ho¹ch chung cña héi ®ång t­¬ng trî kinh tÕ. Tuy vËy, nÕu nh×n nhËn ë gãc ®é chøc n¨ng cña kÕ ho¹ch trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu tiÕt c¸c quan hÖ thÞ tr­êng, kÕ ho¹ch¾c phôc c¸c khuyÕt tËt cña thÞ tr­êng, bæ sung vµ h­íng thÞ tr­êng ho¹t ®éng theo môc tiªu cña x· héi th× ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng tá ra cã nhiÒu h¹n chÕ. ChØ tiªu kÕ ho¹ch x©y dùng mét lÇn cho c¶ thêi kú 5 n¨m sÏ kh«ng cËp nhËt ®­îc c¸c biÕn ®éng cña thÞ tr­êng; sù thay ®æi m«i tr­êng kinh tÕ trong n­íc vµ quèc tÕ lµm cho c¸c con sè kÕ ho¹ch trë lªn l¹c hËu, thiÕu tÝnh linh ho¹t vµ kh¶ n¨ng hiÖu chØnh. ViÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n v× thÕ mµ trë nªn cøng nh¾c, kÐm hiÖu qu¶, thËm chÝ sai lÑch. Nh÷ng c¨n bÖnh nh­: chñ quan, duy ý chÝ hoÆc quan liªu sÏ s¶y ra. H¬n n÷a kh«ng ph¶i ch­¬ng tr×nh dù ¸n hoÆc chÝnh s¸ch nµo còng ®­îc s©y dùng vµ triÓn khai bã gän trong mét thêi kú 5 ¨m nhÊt ®Þnh. Khi c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh cã sù gèi ®Çu tõ kÕ ho¹ch 5 n¨m nµy sang kÕ ho¹ch 5 n¨m kh¸c th× c¸ch x©y dùng kÕ ho¹ch theo thêi kú cè ®Þnh sÏ khã ph¶n ¸nh ®­îc tÝnh liªn tôc trong môc tiªu ho¹t ®«ng vµ c©n ®èi ng©n s¸ch cho c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh ®ã. 3.2. Ph­¬ng ph¸p “cuèn chiÕu” §èi víi ViÖt Nam ®©y lµ mét ph­¬ng ph¸p cßn rÊt míi mÆc dï ph­¬ng ph¸p nµy ®· ®­îc sö dông phæ biÕn tõ rÊt l©u ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. §Æc biÖt ë Ph¸p NhËt B¶n, Céng hoµ liªn bang §øc, ¤xtr©ylia, m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ "cuèn chiÕu" ®­îc ¸p dông réng r·i cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi cña c¸c quèc gia nµy. Sù kh¸c biÖt cña ph­¬ng ph¸p nµy so víi kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu truyÒn thèng thÓ hiÖn ë c¸c diÓm chñ yÕu sau: Thø nhÊt, thêi kú kÕ ho¹ch 5 n¨m kh«ng cè ®Þnh mµ ®­îc thay ®æi theo kiÓu cuèn chiÕu sau mçi n¨m kÕ ho¹ch. Khi mét n¨m thùc hiÖn kÕ ho¹ch qua ®i th× mét n¨m kÕ ho¹ch míil¹i ®­îc ®­a vµo khu«n khæ trung h¹n. VÝ dô nh­ kÕ ho¹ch 2001-2005 råi ®Õn kÕ ho¹ch 2002-2006, v..v.. Thø hai, c¸c con sè kÕ ho¹ch ®­îc tÝnh theo nh÷ng môc tiªu tæng thÓ, bao gåm kÕ ho¹ch chÝnh thøc cho mét n¨m hiÖn hµnh, kÕ ho¹ch dù tÝnh cho n¨m tiÕp theo vµ dù b¸o cho kÕ ho¹ch ba n¨m cßn l¹i. Møc ®é chi tiÕt cô thÓ vµ chÝnh x¸c cña c¸c con sè kÕ ho¹ch c¸c n¨m sau phô thuéc vµo sè l­îng, ®é tin cËy vµ khr n¨ng cËp nhËt th«ng tin. Thø ba, cuèi mçi n¨m cña thêi kú kÕ ho¹ch, trªn c¬ së kÕt qña thùc hiÖn kÕ ho¹ch vµ nh÷ng dù b¸o, th«ng tin míi, qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch 5 n¨m thêi kú cuèn chiÕu míi l¹i ®­îc thùc hiÖn víi c¸c néi dung: x©y dùng kÕ ho¹ch chÝnh thøc cho n¨m tiÕp theo (n¨m ®Çu cña thêi kú míi); ®iÒu chØnh vµ chÝnh x¸c ho¸ thªm chao nh÷ng dù b¸o kÕ ho¹ch cña n¨m thø 2,3,4 vµ dù b¸o s¬ bé kÕ ho¹ch n¨m cuèi cïng (n¨m thø 5 cña thêi kú míi). §i kÌm theo c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch lµ nh÷ng dù kiÕn vÒ c¬ héi, th¸ch thøc cña thêi kú kÕ ho¹ch vµ nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p cô thÓ phï hîp víi c¸c diÔn biÕn x¶y ra. Ph­¬ng ph¸p "cuèn chiÕu" víi c¸c néi dung tæng qu¸t nªu trªn sÏ kh¾c phôc ®­îc tÝnh nhÊt thêi vµ kh«ng phï hîp môc tiªu kÕ ho¹ch víi sù ®æi thay th­êng xuyªn cña m«i tr­êng. Theo ph­¬ng ph¸p nµy viÖc x©y dùng vµ triÓn khai kÕ ho¹ch 5 n¨m sÏ kh«ng cßn mang tÝnh chÊt “ thêi vô” mµ nã tiÕp tôc ®­îc thêi sù hãa ®Ó phï hîp víi hoµn c¶nh vµ nh÷ng yªu cÇu míi ®Æt ra. C¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch sÏ ®ñ ®é tin cËy cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ l·nh ®¹o sö dông víi t­ c¸ch lµ c«ng cô ®Þnh h­íng vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµm cho kÕ ho¹ch thùc hiÖn tèt chøc n¨ng tæ chøc can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®­¬ng ®Çu víi khã kh¨n, biÕn ®éng bÊt th­êng tõ thÕ giíi bªn ngoµi. Ngoµi ra, do c¸c khu«n khæ 5 n¨m KH 5 n¨m kÕ tiÕp nhau lu«n cã 4 n¨m kÕ ho¹ch trïng nhau nªn tÝnh liªn tôc gi÷a c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m, c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh ®­îc thùc hiÖn gèi ®Çu gi÷a c¸c kÕ ho¹ch ®ã sÏ ®­îc ®¶m b¶o. Tãm l¹i x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m theo m« h×nh "cuèn chiÕu" lµ thùc sù thÝch øng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp quèc tÕ. Tuy vËy, ®©y lµ mét h­íng tiÕp cËn rÊt míi. §Ó vËn dông thµnh c«ng ph­¬ng ph¸p nµy ë ViÖt Nam, ph¶i cã sù chuÈn bÞ vÒ mäi mÆt, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y ®­îc nhÊn m¹nh: Mét lµ, thùc hiÖn tèt chøc n¨ng “ tiÕp cËn tõ trªn xuèng” cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ b»ng c¸ch n©ng cao chÊt l­îng cña dù bao kinh tÕ vÜ m«, sö dông c¸c c«ng cô, ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n hiÖn ®¹i vµ c¸c m« h×nh kinh tÕ trong dù b¸o ph¸t triÓn. T¨ng c­êng c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan Bé KH&§T víi c¸c Bé Th­¬ng m¹i, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng, Thèng kª, c¸c Bé qu¶n lý ngµnh vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng kh¸c trong x©y dùng kÕ ho¹ch. Thay ®æi hÖ thèng biÓu mÉu, sè liªu kÕ ho¹ch; ph©n c«ng tæ chøc lùc l­îng c¸n bé kÕ ho¹ch c¸c cÊp ®¶m b¶o tÝnh chÊt ho¹t ®éng th­êng xuyªn cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch 5 n¨m chø kh«ng ph¶i lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng mang tÝnh thêi vô nh­ hiÖn nay. Hai lµ, ®Ó cã b­íc chuyÓn tiÕp hîp lý tõ kÕ ho¹ch ho¸ theo m« h×nh thêi kú cè ®Þnh sang ph­¬ng thøc "cuèn chiÕu", tr­íc m¾t nªn cã sù thay ®ái trong c¸ch thøc qu¶n lý hÖ thèng kÕ ho¹ch 5 n¨m thêi kú nµy. C«ng viÖc cô thÓ lµ cÇn cã sù cËp nhËt, hiÖu chØnh c¸c chi tiªu kÕ ho¹ch 5 n¨m sau mçi n¨m thùc hiÖn kÕ ho¹ch khi xÐt thÊy cã nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ trong ®êi sèng kinh tÕ. C¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m ph¶i cã chøc n¨ng bæ sung cho kÕ ho¹ch 5 n¨m vµ lµ c«ng cô ph¶n ¸nh kÕ ho¹ch nµy. Ba lµ, trong thêi gian tr­íc m¾t cã thÓ tæ chøc triÓn khai thö nghiÖm ph­¬ng ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu "cuèn chiÕu" cho mét sè lÜnh vøc cô thÓ. PhÇn II Mét sè vÊn ®Ò ®æi míi kÕ ho¹ch 5 n¨m ë ViÖt Nam I. Thùc tr¹ng c«ng t¸c kh 5 n¨m ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. Mét sè kÕ ho¹ch 5 n¨m ë n­íc ta. C«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ tiÕn hµnh ë ViÖt Nam ®· ®­îc h¬n 40 n¨m, cïng víi viÖc thµnh lËp Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ (1995). Trong thêi gian ®ã, c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ lu«n lu«n lµ c«ng cô chñ yÕu cña Nhµ n­íc ®Ó qu¶n lý kinh tÕ –x· héi vµ còng ®· tõng b­íc ®æi míi. Qu¸ tr×nh h¬n 40 n¨m kÕ ho¹ch ho¸ ë n­íc ta cã thÓ chia ra thµnh hai giai ®o¹n lín: Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1986. Nãi ®Õn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ th× chóng ta ®· ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy ngay sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p thµnh c«ng (1954) vµ cô thÓ víi kÕ ho¹ch kh«i phôc ®Êt n­íc sau chiÕn tranh (1955-1957) vµ kÕ ho¹ch c¶i t¹o XHCN ë miÒn B¾c (1958- 1960). Tuy vËy, nÕu nãi ®Õn kÕ ho¹ch 5 n¨m th× chóng ta cã kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt ®ã lµ kÕ ho¹ch 1960-1965 vµ sau mét thêi gian gi¸n ®o¹n do cuéc chiÕn tranh lan ra miÒn B¾c vµ c¶ n­íc tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n­íc( kÕ ho¹ch thêi chiÕn 1965-1975), ®Êt n­íc hoµn toµn ®éc lËp vµ tiÕp tôc c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi víi kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇnII (1976-1980) vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇnIII (1981-1985). Do trong giai ®o¹n nµy n­íc ta ¸p dông c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung theo m« h×nh cña mét sè n­íc x· héi chñ nghÜa nh­ Liªn X«, Trung Quèc…nh­ng do c¬ chÕ ®ã kh«ng cßn phï hîp kÕt hîp víi sù dËp khu«n trong x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch (®¸nh gi¸ kh«ng ®ung thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ, c¸ch ph©n bæ nguån lùc thiÕu hîp lý, c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch ch¹y theo thµnh tÝch, qu¸ thiªn vÒ chØ tiªu hiÖn vËt vµ phÇn lín lµ chØ tiªu ph¸p lÖnh…) do v©y c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇnI vµ lÇnII kh«ng ®¹t ®­îc môc tiªu, trong khi nÒn kinh tÕ ®ang dÇn r¬i vµo khñng ho¶ng. Giai ®o¹n sau 1986 ®Õn nay. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (th¸ng 12-1986) ®· x¸c dÞnh ®­êng lèi ®æi míi kinh tÕ víi néi dung c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, d­íi sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc b»ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vµ c¸c c«ng cô kh¸c theo ®inh h­íng XHCN. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ chÊp nhËn thÞ tr­êng, do vËy lóc nµy kÕ ho¹ch ho¸ trë thµnh mét c«ng cô hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng. Víi ý nghÜa kÕ ho¹ch lµ c­¬ng lÜnh thø 2 cña §¶ng, §¹i h«i §¶ng VI ®Ò ra ph­¬ng h­íng, nhiªm vô vµ môc tiªu cho kÕ ho¹ch 5 n¨m 1986-1990. Tr¶i qua qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, cho ®Õn nay ®· cã c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇnV(1991-1995), kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn VI(1996-2000) vµ hiÖn nay chóng ta ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn VII (2001-2005). 2. Nh÷ng nhËn xÐt chung vÒ t×nh h×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m ë n­íc ta. 2.1. Nh÷ng hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc. §èi víi thêi kú tr­íc nh÷ng n¨m 1986. Trong thêi kú 1955 ®Õn 1985, chóng ta ®· qua nh÷ng mèc lín nh­ c¸c kÕ ho¹ch kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn c¶i t¹o XHCN ë miÒn B¾c, råi chuyÓn sang kÕ ho¹ch thêi chiÕn, tiÕp ®ã lµ kÕ ho¹ch x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trªn ph¹m vi c¶ n­íc. Cã thÓ nªu mét sè nhËn xÐt vÒ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ thêi kú ®ã nh­ sau: C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ ph¸p lÖnh ®· qu¸n triÖt ®­êng lèi c¶i t¹o, x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ ®­êng lèi kinh tÕ cña §¶ng theo nhËn thøc vÒ m« h×nh x· héi chñ nghÜa do c¸c nghÞ quyÕt cña §¶ng x¸c ®Þnh trong thêi gian ®ã. C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ ph¸p lÖnh cã nhiÒu khuyÕt tËt nh­ b©y giê chóng ta nh×n l¹i vµ dÔ dµng nh×n thÊy. ThÕ nh­ng, ph¶i thõa nhËn r»ng trong nh÷ng n¨m ®ã, ë miÒn B¾c ®· cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ nh­: kh«i phôc, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi; n©ng cao mét b­íc ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng; x©y dùng ®­îc mét sè c«ng tr×nh c«ng nghiÖp, giao th«ng, gi¸o dôc, v¨n ho¸, y tÕ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n ( dï r»ng cã c«ng tr×nh x©y dùng qu¸ tèn kÐm ); ®¶m b¶o quèc phßng an ninh v.. v.. Trong thêi gian c¶ n­íc cã chiÕn tranh, c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vÒ tæ chøc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thêi chiÕn, b¶o ®¶m æn ®Þnh hËu ph­¬ng miÒn B¾c trong cuéc chiÐn tranh ph¸ ho¹i hÕt søc ¸c liÖt, lµm trßn nghÜa vô chi viÖn cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n­íc, mang l¹i nh÷ng ý nghÜa hÕt søc to lín trong viÖc hoµn thµnh c¸ môc tiªu chiÕn l­îc qua nh÷ng chÆng ®­êng lÞch sö cña ®Êt n­íc, hoµn thnµh nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc. §èi víi giai ®o¹n sau thêi kú ®æi míi. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ, tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ kh«ng bÞ xem nhÑ mµ vÉn ®­îc vËn dông cã kÕt qu¶ theo h­íng ®æi míi, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ yªu cÇu míi. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ nãi chung, hÖ thèng kÕ ho¹ch còng cã nh÷ng ®æi míi quan träng vµ c¬ b¶n vÒ néi dung ph­¬ng ph¸p còng nh­ c¸ch thøc cña c¸c lo¹i h×nh kÕ ho¹ch trong ®ã cã kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 5 n¨m. Nh÷ng kÕt qña ®æi míi ®ã ®· ®­îc Thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt ®¸nh gi¸ trong dÞp kû niªm 40 n¨m ngµy thµnh lËp Uû ban KÕ Ho¹ch Nhµ n­íc (th¸ng 10 n¨m 1995); “ GÇn 10 n¨m tõ sau n¨m 1986 lµ thêi kú chuyÓn tiÕp, tõng b­íc thay ®æi hÖ thèng c¬ chÕ qu¶n lý cò b»ng c¬ chÕ qu¶n lý míi. §Õn nay mét phÇn quan träng ®· xo¸ bá thÓ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, h×nh thµnh b­íc ®Çu nh÷ng ®­êng nÐt cña nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch vµ c¸c chÝnh s¸ch kh¸c. MÆc dÇu m« h×nh kÕ ho¹ch míi , “kÕ ho¹ch ho¸ h­íng dÉn g¾n víi vËn dông nguyªn t¾c thÞ tr­êng” cßn ch­a hoµn thiÖn, nh­ng ®· b¾t ®Çu ph¸t huy tÝnh ®óng ®¾n trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi … Nhê ®ã ®· gãp phÇn quan träng hoµn thµnh toµn diÖn vµ v­ît møc c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch chñ yÕu ®· ®Ò ra vÒ t¨ng tr­ëng tæng s¶n phÈm trong n­íc, t¨ng s¶n xuÊt l­¬ng thùc, t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, huy ®éng vèn ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ trÞ tiÒn tÖ, thu hÑp mÊt c©n ®èi ng©n s¸ch, gi¶m møc t¨ng d©n sè, c¶i thiÖn phÇn ®êi sèng cña phÇn lín hé gia ®×nh… 2.2. Mét sè vÊn ®Ò tån t¹i. MÆc dï viÖc ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi gian qua cã tiÕn bé ®¸ng kÓ nh­ng do nhiÒu lý do, kÕt qu¶ ®æi míi cña kÕ ho¹ch ho¸ cßn h¹n chÕ, thËm chÝ ë c¶ trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng xu h­íng gi÷ l¹i hoÆc trë l¹i kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu cò vÉn cßn kh¸ m¹nh, ngay trong mét bé phËn cña Nhµ n­íc vµ mét phÇn d­ luËn cña c«ng chóng kh«ng khÝ bao cÊp cßn nÆng. VÊn ®Ò ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ g¾n bã rÊt chÆt víi ®æi míi qu¶n lý Nhµ n­íc, do vËy nÕu kh«ng gi¶i quyÕt ®ång bé th× ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ kh«ng dÔ dµng ®i vµo cuéc sèng. Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ trong thêi gian qua ®· gi¶m bít sù bao cÊp trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ bao cÊp trong ng©n s¸ch, song mét sè h×nh thøc bao cÊp kh¸c l¹i xuÊt hiÖn ë nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nh­: khoanh nî, xo¸ nî, cÊp ®Êt,… Nh÷ng néi dung bao cÊp nµy th­êng ®­îc thÓ hiÖn trong néi dung kÕ ho¹ch hoÆc ho¹t ®éng ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch. NhiÒu v¨n b¶n chÝnh s¸ch ®· kh¼ng ®Þnh chuyÓn h­íng tõ kÕ ho¹ch hiÖn vËt sang kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng song trªn thùc tÕ néi dung kÕ ho¹ch vÉn ch­a chó ý ®óng møc ®Õn nh÷ng c©n ®èi lín cña toµn nÒn kinh tÕ, mét sè Bé, ®Þa ph­¬ng vÉn coi träng nh÷ng dù ¸n, nh÷ng ch­¬ng tr×nh cô thÓ. Xu thÕ “kÕ ho¹ch hiÖn vËt” vµ û l¹i vµo cÊp trªn cã chiÒu h­íng gia t¨ng: c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c ngµnh cè g¾ng xin thËt nhiÒu dù ¸n, nhiÒu ch­¬ng tr×nh; nh÷ng phÇn ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch cho nÒn kinh tÕ kh«ng t­¬ng xøng víi vèn ®Çu t­ ®­îc bæ sung. MÆt kh¸c, kÕ ho¹ch kh«ng chØ chÞu sù ¶nh h­ëng cña c¸c c¬ quan trong hÖ thèng mµ cßn chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu tæ chøc kh¸c ngoµi hÖ thèng kÕ ho¹ch, ®iÒu ®ã lµm cho kÕ ho¹ch, ®Æc biÖt lµ kÕ ho¹ch ®Çu t­ cµng bÞ ph©n t¸n h¬n. Bªn c¹nh ®ã, kÕ ho¹ch cßn ph¶i th«ng qua qu¸ nhiÒu cÊp nªn th­êng cã xu thÕ “chia ®Òu”, tiÕp tôc t¸c ®éng lµm t¨ng sù phan t¸n ®ång thêi lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña ®Çu t­. C¸c th«ng tin kinh tÕ-x· héi kh«ng chÝnh x¸c, thiÕu ¨n khíp vµ kh«ng ®­îc ph©n tÝch ®Çy ®ñ trong qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch ®· lµm cho néi dung kÕ ho¹ch nhiÒu khi kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Nguån lùc th­êng ®­îc ®¸nh gi¸ cao, nhu cÇu thÞ tr­êng trong n­íc vµ n­íc ngoµi kh«ng ®­îc dù bao chÝnh x¸c víi sù nãng v«i, chñ quan ®· lµm cho néi dung kÕ ho¹ch phÇn nµo cßn mang tÝnh duy ý chÝ. HiÖn nay vÉn cßn kh«ng Ýt h¹n chÕ b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, tõ sù s¬ khai cña c¸c lo¹i thÞ tr­êng, n¨ng lùc cña Nhµ n­íc vµ nh÷ng yÕu kÐm cña hÖ thèng kÕ ho¹ch. Nh÷ng yÕu kÐm nµy kh«ng thÓ kh¾c phôc trong mét thêi gian ng¾n, song ®ßi hái sù kiªn tr× ®æi míi kinh tÕ kÕt hîp víi c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¶ thÞ tr­êng lÉn kÕ ho¹ch ®Î gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn trong x· héi. Nh÷ng vÊn ®Ò ®¸ng l­u ý ë ®©y lµ: chÊt l­¬ng kÕ ho¹ch cßn thÊp; kÕ ho¹ch ho¸ ch­a bao qu¸t toµn bé nguån lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ; viÖc huy ®éng tiÒm n¨ng cßn h¹n chÕ, tû lÖ tiÕt kiÖm cßn thÊp; ch­a n¾m b¾t ®­îc nh÷ng diÔn biÕn t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi tõng vïng, ®Æc biÖt vung s©u, vïng xa; c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch chËm chiÓn khai, ch­a theo kÞp c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch, c¸c chÝnh s¸ch cßn ch­a æn ®Þnh vµ thiÕu nhÊt qu¸n vµ viÖc ®iÒu hoµ, phèi hîp gi÷a c¸c c«ng cô trong ®iÒu hµnh cßn nhiÒu lóng tóng nªn hiÖu qu¶ ch­a cao… II. sù cÇn thiÕt ®æi míi vµ hoµn thiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m ë ViÖt Nam Nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan cña viÖc ®«i míi. KÓ tõ khi c«ng cuéc ®æi míi ®­îc tiÕn hµnh nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã mét diÖn m¹o míi. ChÊp nhËn thÞ tr­êng, ®iÒu ®ã buéc Nhµ n­íc ta ph¶i cã nh÷ng c«ng cô ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ ®iÒu tiÕt ®­îc thÞ tr­êng, h­íng nÒn kinh tÕ ®i theo nh÷ng ®Þnh h­íng ®· chän. Do vËy, khi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn, b»ng nh÷ng quy luËt kinh tÕ cña m×nh thÞ tr­êng ®ang dÇn chi phèi tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ –x· héi th× vÊn ®Ò ®æi míi c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng trë nªn hÕt søc cÇn thiÕt, vµ ®æi míi hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ cô thÓ h¬n lµ ®æi míi KH 5 n¨m PTKT-XH sÏ gi¶i quyÕt ®­îc yªu cÇu trªn. Thùc tÕ nh÷ng thÊt b¹i cña c¸c KH 5 n¨m tr­íc ®ã ®· chøng minh r»ng mét sè c¸ch thøc x©y dùng vµ vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m ®· kh«ng cßn hiÖu qu¶ vaíi mét nÒn kinh tÕ ®Çy biÕn ®éng nh­ hiÖn nay. §iÒu ®ã buéc chóng ta ph¶i kh«ng ngõng nghiªn cøu c¸c ph­¬ng thøc x©y dùng vµ qu¶n lý míi ®Ó ¸p dông cho nÒn kinh tÕ n­íc ta. Nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan bªn ngoµi. Tr­íc tiªn ®ã lµ xu thÕ héi nhËp c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái sù më cöa nÒn kinh tÕ, chÝnh ®iÒu nµy buéc chóng ta ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng ¸p lùc tõ bªn ngoµi vµ lóc nµy nÒn kinh tÕ ph¶i chÞu sù chi phèi cña nÒn kinh tÕ khu vùc vµ c¶ thÕ giíi. §Ó nÒn kinh tÕ cã thÓ v÷ng vµng tham gia vµo héi nhËp buéc chung ta ph¶i thay ®æi c¸ch thøc còng nh­ møc ®é can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ do vËy ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét yªu cÇu ®èi víi Nhµ n­íc ta. Thùc tÕ mét sè n­íc trªn thÕ giíi ®· rÊt thµnh c«ng víi c¸c ph­¬ng ph¸p x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m kiÓu míi ®Æc biÖt lµ sö dông ph­¬ng ph¸p “cuèn chiÕu” nh­ Céng hoµ Ph¸p; NhËt B¶n,§øc hay gÇn nhÊt lµ Trung Quèc… §iÒu ®ã buéc chóng ta kh«ng thÓ kh«ng thö nghiÖm ¸p dông vµo nÒn kinh tÕ n­íc nhµ ®óng vµo khi chóng ta ®ang t×m mét sù ®æi míi trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. PhÇn III Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®æi míi kÕ ho¹ch 5 n¨m ë ViÖt Nam I. Quan ®iÓm vµ ph­¬ng h­íng ®æi míi. Quan ®iÓm ®æi míi. Tr­íc tiªn cã thÓ nãi quan ®iÓm ®æi míi cña kÕ ho¹ch 5 n¨m còng n»m trong quan ®iÓm ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ®Ò ra. - Quan ®æi míi vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i ®Æt kÕ ho¹ch ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN: Nh­ vËy, ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i ¨n khíp víi ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nãi chung, phï hîp víi qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ViÖc sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i phó hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. - §æi míi cong t¸c kÕ ho¹ch ho¸ trong ®iÒu kiÖn ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc víi héi nhËp quèc tÕ: KÕ ho¹ch ho¸ ph¶i ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ phï hîp víi xu thÕ héi nhËp, toµn cÇu ho¸ ngµy cµng gia t¨ng ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. - §æi míi kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i ®¶m b¶o mèi t­¬ng quan hîp lý gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. T¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÐn bé vµ c«ng b»ng x· héi. C¸c chÝnh s¸ch x· héi ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt theo tinh thÇn x· héi ho¸. C«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i gãp phÇn thiÕt thùc gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò cÊp b¸ch nh­: xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thÊt nghiÖp… - §æi míi toµn diÖn hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ kinh tÕ vÜ m« trong ®ã ®æi míi vµ hoµn thiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m lµm nhiÖm vô träng t©m. §æi míi ®Ó kÕ ho¹ch 5 n¨m thùc sù lµ c«ng cô trung t©m trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . 2. Ph­¬ng h­íng ®æi míi. Ph­¬ng h­íng ®æi míi kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn tõ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kÕ ho¹ch vµ khiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn còng nh­ KH 5 n¨m PTKT-XHÕt qu¶ cña kÕ ho¹ch 5 n¨m. TiÕn hµnh ¸p dông thö nghiÖm ph­¬ng thøc x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m kiÓu: “cuèn chiÕu” cho ViÖt Nam trong mét sè ngµnh (theo kinh nghiÖm cña mét sè n­íc th«ng th­¬ng viÖc thÝ ®iÓm ®­îc b¾t ®Çu tõ lÜnh vùc ng©n s¸ch). II. Néi dung ®æi míi. 1. §æi míi vÒ t­ duy vµ nhËn thøc vÒ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. VÊn ®Ò ®æi míi t­ duy vµ nhËn thøc kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÇn ®æi míi cña toµn bé nÒn kinh tÕ kÓ tõ khi c«ng cuéc ®æi míi ®­îc tiÕn hµnh. T­ duy vµ nhËn thøc cña mét thêi kú bao cÊp kÐo dµi vÉn cßn tån t¹i trong c¸ch thøc lµm viÖc ë mét sè c¸n bé trong bé m¸y Nhµ n­íc ®Æc biÖt lµ nh÷ng c¸n bé cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c kÕ ho¹ch. Do v©y vÊn ®Ò ®æi míi t­ duy vµ nhËn thøc vÒ c«ng t¸c kÕ ho¹ch lµ c«ng viÖc hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh tr­íc tiªn trong c«ng cuéc ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ nãi chung vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m nãi riªng. Bêi v× nÕu t­ duy vµ nhËn thøc cña ®éi ngò lËp kÕ ho¹ch cßn nÆng t­ t­ëng vµ c¸ch thøc lµm viÖc kiÓu bao cÊp sÏ t¹o ra nh÷ng kÕ ho¹ch kh«ng nh÷ng kh«ng gióp Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ mµ cßn k×m h·m qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ dÉn tíi tôt hËu, lÖch khái môc tiªu ®Þnh h­íng cña nÒn kinh tÕ x· héi. 2. §æi míi ph­¬ng thøc x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch 5 n¨m. 2.1. §æi míi trong c«ng ®o¹n lËp kÕ ho¹ch. Trong c«ng ®o¹n nµy chóng ta tiÕn hµnh ®æi míi tõ qu¸ tr×nh thu thËp, sö lý th«ng tin. CÇn cËp nhËt th­êng xuyªn th«ng tin, sö lý th«ng tin b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau vµ b»ng nh÷ng c«ng cô tiªn tiÕn tõ ®ã cã nh÷ng dù b¸o vÒ c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi cã chÊt l­îng tèt nhÊt. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu, môc tiªu cÇn dùa vµo nh÷ng c¨n cø khoa hoc, nh÷ng quy luËt kinh tÕ –x· héi vµ nh÷ng th«ng tin cã ®­îc. Kh«ng ®­îc ch¹y theo xu h­íng thµnh tÝch tõ ®ã ®Æt ra nh÷ng môc tiªu qua cao hay qu¸ thÊp xa rêi thùc tÕ, xa rêi môc tiªu chung cña cÊp kÕ ho¹ch cao h¬n ( chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ quy hoach ph¸t triÓn ). Trong qu¸ tr×nh ph¸c th¶o c¸c kÕ ho¹ch thùc hiÖn cÇn cã nhiÒu ph­¬ng ¸n kh¸c nhau ®Ó ®èi phã víi nh÷ng thay ®æi bÊt ngê kh¸ch quan. CÇn ph©n tÝch c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh tõ ®ã hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh vµ ®Ò xuÊt c¸c chÝnh s¸ch gi¶i ph¸p míi. 2.2 Trong c«ng ®o¹n tæ chøc vµ thùc hiªn kÕ ho¹ch. Tr­íc hÕt ®Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra th× mäi c¸ nh©n c¬ quan ban ngµnh cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch cÇn tuyÖt ®èi trung thµnh víi nh÷ng c«ng viÖc cña tõng bé phËn cô thÓ. CÇn tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc ®óng tiÕn ®é, ®óng chÊt l­îng vµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ –x· héi cao nhÊt cã thÓ. Trong ph©n c«ng tæ chøc thùc hiªn cÇn bè trÝ ®óng ng­êi ®óng viÖc, tr¸nh sù trïng lÆp c«ng viÖc, chøc n¨ng quyÒn h¹n còng nh­ nghÜa vô. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c kÕ ho¹ch theo ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ vïng l·nh thæ víi nhau, tõ ®ã ph¸t huy søc m¹nh cña toµn x· héi vµo thùc hiÖn tõ ®ã t¹o thµnh hÖ thèng kÕ ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ quèc d©n. KÕ ho¹ch kinh tÕ quèc d©n lµ kÕ ho¹ch cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi kÐt qu¶ cña viªc thùc hiÖn kÕ ho¹ch phô thuéc vµo sù huy ®éng mäi nguån lùc toµn x· héi, phô thuéc vµo sù nç lùc cña c¸c tÇng líp trong x· héi. ChÝnh v× vËy, qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn kÕ ho¹ch cÇn cã sù tham gia cña mäi giíi, mäi ngµnh ®Æc biÖt lµ giíi khoa häc vµ doanh nghiÖp. 2.3 Trong gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ thùc hiÖn kÕ ho¹ch. Trong gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ cÇn chó ý mäi c«ng ®o¹n cña viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, khi cã nh÷ng biÓu hiÖn lÖch h­íng môc tiªu hay cã nh÷ng t¸c ®éng nhiÔu cÇn ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p can thiÖp kÞp thêi. CÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ trung thùc, th¼ng th¾n nªu ra nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ t×nh tr¹ng bao che tõ ®ã xem l¹i vÊn ®Ò vµ rut ra bµi häc cho nh÷ng lÇn sau. III. c¸c kiÕn nghÞ CÇn hoµn thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng cuéc ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ nãi chung vµ KH 5 n¨m PTKT-XH nãi riªng. CÇn coi c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ lµ cña toµn d©n, do vËy toµn d©n còng ph¶i tÝch cùc tham gia hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nhµ n­íc ta kh«ng ngõng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®µo t¹o tr×nh ®é chuyªn m«n vÒ lÜnh vùc kÕ ho¹ch cho c¸c c¸n bé kinh tÕ nhÊt lµ ®éi ngò c¸n bé kÕ ho¹ch. Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo tÊt c¶ qu¸ tr×nh cña kÕ ho¹ch ho¸. C«ng cuéc ®æi míi sÏ thùc sù thµnh c«ng nÕu nhËn ®­îc sù ñng hé cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ nhÊt lµ ®éi ngò l·nh ®¹o, nh÷ng ng­êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh, phª duyÖt c¸c b¶n kÕ ho¹ch … Do vËy cÇn phæ biÕn réng th«ng tin còng nh­ nh÷ng kiÕn thøc cña c«ng cuéc ®æi míi nãi chung vµ ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ nãi chung. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh KHH PTKT - XH (Tr­êng §H KTQD - Khoa KHPT) NXB Thèng kª 2. KÕ ho¹ch ho¸ Kinh tÕ vÜ 3. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø Ü 4. KÕ ho¹ch ho¸ vµ quan hÖ thÞ tr­êng 5. NghÞ quyÕt quèc héi vÒ nhiÖm vô 1997 + KÕ ho¹ch 5 n¨m 1996-2000 6. Kinh nghiÖm kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý ë Hµn Quèc 7. Tõ kÕ ho¹ch ho¸ ®Õn thÞ tr­êng - sù chuyÓn ®æi kinh tÕ ë ViÖt Nam 8. Bµn vÒ kÕ ho¹ch ho¸nÒn kinh tÕ quèc d©n 9. Nh÷ng biÕn ®æi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ 10. Mét sè t¹p chÝ - T¹p chÝ kinh tÕ vµ dù b¸o Sè 9, 6, 3, 1 n¨m 2003 Sè 6, 10, 11 n¨m 2002 Sè 1,4, 57, 12 n¨m 2001 - T¹p chÝ Kinh tÕ vµ ph¸t triÓn Sè 63 Th¸ng 9/2002 Sè 66 Th¸ng 12/2002 Sè 84 Th¸ng 6/2004 - T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ Mét sè tµi liÖu tham kh¶o kh¸c… Môc lôc