Nghiên cứu cải tiến hệ thống cây trồng cạn tại một số vùng đồng bào dân tộc tỉnh Đồng Nai

4/12/2009 1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NOÂNG LAÂM TP. HCM ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC CAÁP BOÄ Mã số: B2005 – 21 - 102 Nghiên cứu caûi tiến heä thoáng caây troàng cạn tại một số vuøng ñoàng baøo daân toäc tænh Ñoàng Nai Chuû nhieäm ñeàø taøi: PGS.TS. Phaïm Vaên Hieàn 4/12/2009 2 z I. ĐAËT VAÁN ÑEÀ z Ñoàng Nai hieän coù 62.441 ngöôøi daân toäc (chieám 3,2%), soáng baèng ngheà noâng ôû nhöõng vuøng saâu, vuøng xa cuûa tænh. z Xuaân Loäc, Caåm Myõ laø 2 huyeän coù 1.298 hoä vôùi 17 daân toäc thieåu soá 4/12/2009 3 - Nghèo, trình ñoä vaên hoùa thaáp, thieáu voán, - Thiếu TBKT trong SX caây troàng, HTCT chöa hôïp lyù, neân NS caùc loaïi caây troàng thấp. - Nhaèm caûi thieän HTCT hieän taïi cuûa ñoàng baøo daân toäc, taêng NS caây troàng, goùp phaàn XÑGN. Chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi “NC caûi tiến heä thoáng caây troàng cạn tại một số vuøng ñoàng baøo daân toäc tænh Ñoàng Nai”. 4/12/2009 4 Muïc ñích z Ñaùnh giaù vaø thöû nghieäm HTCT ngaén ngaøy, z xaùc ñònh moâ hình hôïp lyù để ñöa vaøo caûi tieán HTCT cạn ngaén ngaøy, z nhaèm naâng cao NS, taêng thu nhaäp vaø goùp phaàn XÑGN taïi 4 xaõ thuoäc huyeän Xuaân Loäc vaø Caåm Myõ tænh Ñoàng Nai. 4/12/2009 5 II. TOÅÅNG QUAN 4/12/2009 6 2.1. Cô sôû lyù luaän veà cô caáu caây troàng, HTCT 2.2. Moät soáâ lyù luaän veà heä thoáng caây troàng 2.3. Nhöõng yeáu toá cô baûn taùc ñoäng ñeán HTCT 2.4. Caùc phöông phaùp N/C cô caáu caây troàng 2.5. Cô caáu SX noâng nghieäp vaø cô caáu caây troàng 2.6. Nghieân cöùu HTCT vuøng ñoàng baøo daân toäc ôû trong vaø ngoaøi nöôùc 2.7. Ñaëc ñieåm sinh soáng cuûa caùc daân toäc trong vuøng nghieân cöùu. 4/12/2009 7 z Dieän tích NN chieám 79% z Phía Baéc giaùp H. Ñònh Quaùn z Phía Ñoâng Nam giaùp T .Bình Thuaän z Phía Nam giaùp T. Baø Ròa Vuõng taøu z Phía Taây giaùp TX. Long Khaùnh 4/12/2009 8 Xuaân Höng (Chăm) 4/12/2009 9 Xuaân Phuù (Chơ ro) 4/12/2009 10 z Dieän tích ñaát noâng nghieäp chieám 90% z Phía Baéc giaùp H. Thoáng Nhaát z Phía Nam giaùp H Xuaân Loäc vaø tænh Baø Ròa Vuõng Taøu z Phía Ñoâng giaùp TX. Long Khaùnh Xuaân Taây (Kh’mer) Soâng Raây (Taày) 4/12/2009 11 III. NOÄÄI DUNG VAØØ PHÖÔNG PHAÙÙP 4/12/2009 12 1, Phöông phaùùp z PRA: KIP, SWOT, phoûng vaán 135 hoä/4 xaõ z Thí nghieäm dieän roäng 1000 m2/moâ hình, z 4 moâ hình z Theo doõi sinh tröôûng vaø PT Tieán trình nghieân cöùu phaùt trieån HTCT 4/12/2009 13 Cải thiện HTCT ngắn ngaøy vuøng ñoàng baøo daân toäc huyeän Caåm Myõ, Xuaân Loäc i t i ø ø à ø â t ä ä å õ, â ä Khaûo saùt moâ taû ñieåm - Ñieàu kieän töï nhieân kinh teá- xaõ hoäi - Nguoàn löïc noâng hoä - Hieän traïng HTCT cạn ngaén ngaøy û ùt â t û i å - i à i ä t ï i â i t á- õ äi - à l ï â ä - i ä tr ï é ø Nhöõng tieàm naêng caàn ñöôïc phaùt huy - Ñieàu kieän khí haäu thuaän lôïi - Ñaát ñai giaøu dinh döôõng - Löôïng möa nhieàu - Chính quyeàn ñòa phöông caùc caáp quan taâm - Noâng daân caàn cuø õ ti à ê à ï ùt - i à i ä í ä t ä l ïi - át i i ø i õ - ï i à - í à ò ù á t â - â â à ø Nhöõng haïn cheá caàn khaéc phuïc - HTCT cạn ngaén ngaøy chöa hôïp lyù - Thieáu tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät - Nguoàn voán ñeå ñaàu tö SX ít - Trình ñoä daân trí thaáp, chaäm tieáp thu õ ï á à é ï - é ø ï l ù - i á ti á ä ï õ t ät - à á å à t ít - rì ä â trí t á , ä ti á t Thöû nghieäm MH caûi thieän HTCT ngaén ngaøy -MH 1: Baép (vuï 1) - Boâng vaûi (vuï 2) taïi xaõ Soâng Raây, Caåm Myõ -MH 2: Baép (vuï 1) - Ngheä (vuï 2) taïi xaõ Xuaân Taây, Caåm Myõ -MH 3: Baép (vuï 1) - Ñaäu naønh (vuï 2) taïi xaõ Xuaân Phuù (XL) vaø Soâng Raây (CM)õ -MH 4: Luùa (vuï 1) - luùa (vuï 2) - Baép (vuï 3) taïi xaõ Xuaân Höng, Xuaân Loäc û i ä ûi t i ä é ø - : é ( ï ) - â ûi ( ï ) t ïi õ â â , å õ - : é ( ï ) - ä ( ï ) t ïi õ â â , å õ - : é ( ï ) - ä ø ( ï ) t ïi õ â ù ( ) ø â â ( )õ - : ù ( ï ) - l ù ( ï ) - é ( ï ) t ïi õ â , â ä Phaùt trieån heä thoáng caây troàng ngaén ngaøy treân dieän roängùt t i å ä t á â t à é ø t â i ä ä 4/12/2009 14 z 2, Noäi dung z - Ñaùnh giaù hieän traïng töï nhieân, kinh teá-xaõ hoäi z - Xaùc ñònh “vaán ñeà” cuûa noâng daân taïi 4 xaõ, 2 huyeän z - Thöû nghieäm boán moâ hình z Moâ hình Baép-Boâng/Ñaäu naønh so Baép-Baép taïi Soâng Raây, Caåm Myõ z Moâ hình Baép-Ngheä so vôùi Baép-Baép taïi Xuaân Taây, Caåm Myõ z Moâ hình Baép-Ñaäu naønh, so Baép-Baép taïi Xuaân Phuù, Xuaân Loäc z Moâ hình Luùa-Luùa-Baép so Luùa- Luùa-Luùa taïi Xuaân Höng, Xuaân Loäc 4/12/2009 15 IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 1. Thời tiết khí hậu 2. Đất đai 3. Vấn đề của nông dân 4. Hiệu quả của bốn mô hình 4/12/2009 16 1. Nhaän xeùt veà thôøi tieát + Cheá ñoä nhieät phù hợp sinh trưởng và phát triển cuûa caây troàng (luùa, baép, ñaäu naønh, ngheä), + Muøa möa naêm 2005 keùo daøi (khoù khaên trong vieäc thu hoaïch, giaûm chaát löôïng boâng vaûi), + Ñoàng thôøi laøm chaäm tieán ñoä xuoáng gioáng caùc loaïi rau maøu treân ruoäng luùa nöôùc vuï Ñoâng Xuaân naêm 2005-2006. 4/12/2009 17 2. Nhận xét về đất z Maãu ñaát xaõ Soâng Raây (Caåm Myõ) vaø Xuaân Phuù (Xuaân Loäc) laø ñaát seùt vaø seùt pha caùt, pH chua, haøm löôïng muøn, N vaø K töø trung bình ñeán khá, laân deã tieâu thaáp, cation trao ñoåi töø trung bình ñeán cao. z Maãu ñaát xaõ Xuaân Taây (Caåm Myõ) laø ñaát seùt pha caùt, pH trung tính, giaøu muøn vaø Nts, Pdt thaáp, cation trao ñoåi cao. z Maãu ñaát xaõ Xuaân Höng (Xuaân Loäc) laø ñaát caùt pha thòt, pH chua, haøm löôïng muøn trung bình, N-P-K toång soá thaáp, cation trao ñoåi raát thaáp 4/12/2009 18 Hiện trạng cuûa HTCT vuøng ñoàng baøo daân toäc - Ñoäc canh caây luùa, baép nhieàu vuï - Söû duïng gioáng luùa thoaùi hoaù - Saâu beänh nhieàu, maàm beänh löu truyeàn - Ñaát ñai bò thoaùi hoaù, baïc maøu - Noâng daân chöa coù taäp quaùn luaân canh, xen canh treân ñoàng ruoäng 4/12/2009 19 3. Caùùc “vaáán ñeà”à cuûûa ngöôøøi daân â (PRA) z 1. Thieáu ñaát saûn xuaát vaø thieáu ngaønh ngheà noâng thoân z 2. Thieáu voán vaø vaät tö phuïc vuï saûn xuaát z 3. Thieáu TBKT vaø heä thoáng canh taùc chöa hôïp lyù z 4. Thieáu lao ñoäng z 5. Thieân tai maát muøa z 6. Beänh taät 4/12/2009 20 Ma traään xeááp haïïng vaáán ñeàà cuûûa nhoùùm KIP STT Hoï & teân noâng daân Vaán ñeà 1 Vaán ñeà 2 Vaán ñeà 3 Vaán ñeà 4 Vaán ñeà 5 Vaán ñeà 6 1 Mary 5 4 6 3 2 1 2 Saïc Ka Ri Da 4 6 5 3 1 2 3 Math Tareùs 3 5 6 4 2 1 4 Hoâ Seân 4 5 6 3 2 1 5 Math Gheá 6 4 5 3 2 1 6 A Sa Ri 5 4 6 3 2 1 7 Lyû Caém Lìn 3 6 5 4 2 1 8 Thò Thoâi 5 4 6 3 1 2 9 Thoå Cuûa 4 5 6 3 2 1 10 Thoå Boân 5 6 4 3 2 1 11 Thoå Nhieân 4 5 6 3 2 1 12 Thoå Thaønh 4 6 5 1 2 3 13 Thoå Phöông 3 5 6 4 2 1 14 Vaên Nuùi 1 5 6 3 2 4 15 Thò Lieân 5 4 6 2 3 1 16 Phaïm Vaên Maûi 3 5 6 4 2 1 17 Tröông Vaên Myõ 4 3 5 6 1 2 18 Thaïch Thò leâ 5 3 6 4 2 1 19 Noâng Vaên Naëm 4 6 5 3 2 1 20 Löu Vaên Thieát 5 4 6 3 1 2 Toång: 82 95 112 65 37 29 Trung bình: 4,1 4,7 5,6 3,2 1,8 1,4 4/12/2009 21 Nguyeân nhaân ngheøo Thieáu ñaát 12% Thieáu voán 29% Thieáu TBKT, htct 31% Thieân tai 12 % Thieáu laoñoäng 3,7% Beänh taät 3,7% Vaán ñeà khaùc 8,6% Hình 1: Nguyeân nhaân ngheøo ôû huyeän Xuaân Loäc & Caåm Myõ 4/12/2009 22 4. Hieääu quaûû boáán moââ hình (Bền vững: HQ sinh hoïïc, kinh teáá, xaõ hoõ ääi vaøø moâi trâ öôøøng ñaáát) 4.1 Baéép - Boângâ z a, Sinh tröôûng - Möùc ñoä sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa gioáng boâng VN 02-2 taïi Soâng Raây vaø boâng caùc xaõ laân caän khoâng coù söï khaùc bieät ñaùng keå veà möùc ñoä sinh tröôûng. - Thôøi gian sinh tröôûng 107 ngaøy, soá quaû 9-10 quaû/caây, troïng löôïng boâng TB 49,5gr/caây, naêng suaát thöïc thu laø 2.078kg/ha. 4/12/2009 23 b, Hieäu quaû kinh teá (ñvt/ha/naêm) Moâ hình Toång thu (trieäu) Toång chi (trieäu) RAVC (trieäu) Tyû suaát lôïi nhuaän (%) MBCR Baép- Baép 16,48 10,60 5,88 35,67 - Baép -Boâng 20,65 13,73 6,92 33,51 1,33 4/12/2009 24 Moââ hình Baéép-Boângâ 4/12/2009 25 4.2 Baéép- Ngheää a, Sinh tröôûng Ngheä coù chu kyø sinh tröôûng 190 ngaøy, soá nhaùnh TB 6,2/buïi, soá cuû TB laø 8,5 cuû, troïng löôïng TB 512g/buïi. Naêng suaát thöïc thu 209 taï/ha. 4/12/2009 26 b, Hieääu quaûû kinh teáá moââ hình Baéép- Ngheää (ñvt/ha/naêmê ) Moâ hình Toång thu (trieäu) Toång chi (trieäu) RAVC (trieäu) Tyû suaát lôïi nhuaän (%) MBCR Baép- Baép 16,48 10,60 5,88 35,67 - Baép -Ngheä 35,23 21,78 13,45 38,1 1,70 4/12/2009 27 Moââ hình Baéép- Ngheää 4/12/2009 28 4.3 Baéép- Ñaääu naøønh z a, Sinh tröôûng ST & phaùt trieån cuûa ñaäu naønh BC 16 taïi 2 huyeän laø nhö nhau. Tuy nhieân NS ñaäu naønh taïi xaõ Soâng Raây (Caåm Myõ) (1,8 t/ha) cao hôn taïi Xuaân Phuù (Xuaân Loäc) (1,7t/ha) 4/12/2009 29 b, Hieääu quaûû kinh teáá (ñvt/ha/naêm)ê Ñòa ñieåm Moâ hình Toång thu (trieäu) Toång chi (trieäu) RAVC (trieäu) Tyû suaát lôïi nhuaän(%) MBCR Baép- Baép 16,48 10,60 5,88 35,67 - Baép- Ñaäu naønh 19,78 9,69 10,09 51,01 -3,62 Baép- Baép 15,94 10,29 5,85 36,7 - Baép- Ñaäu naønh 18,76 9,80 8,95 47,70 -5,75 Xuaân Phuù, XL Soâng Raây, CM 4/12/2009 30 Moââ hình Baéép- Ñaääu Naøønh 4/12/2009 31 4.4 Luùùa-Luùùa- Baéép a, Sinh tröôûng Gioáng baép lai C 919 treân ruoäng luùa (vuï ÑX). Sinh tröôûng phaùt trieån toát, khoâng coù saâu beänh haïi, naêng suaát thöïc thu 10,5 taán/ha 4/12/2009 32 b, Hieääu quaûû kinh teáá (ñvt/ha/naêmê ) Moâ hình Toång thu (trieäu) Toång chi (trieäu) ARVC (trieäu) Tyû suaát lôïi nhuaän(%) MBCR Luùa- Luùa- Luùa 27,68 19,55 8,13 29,37 - Luùa- Luùa-Baép 38,57 22,88 15,69 40,6 3,27 4/12/2009 33 Moââ hình luùùa-luùùa-baéép 4/12/2009 34 c, Hieääu quaûû xaõõ hoääi cuûûa boáán moâ hâ ình z Toå chöùc hoäi thaûo ñaàu bôø ñeå nhaân roäng moâ hình. Moãi moâ hình môøi 25 noâng daân tham döï, noâng daân tröïc tieáp thöïc hieän moâ hình baùo caùo ñaùnh giaù keát quaû. z Caùn boä khuyeán noâng phaân tích saâu hôn veà hieäu quaû KT cuûa moâ hình. z Phaùt phieáu khaûo saùt möùc ñoä chaáp nhaän cuûa noâng daân ñoái vôùi caùc moâ hình caûi tieán. z Keát quaû ñöôïc theå hieän qua baûng sau: 4/12/2009 35 Möùùc ñoää chaááp nhaään cuûûa noângâ daânâ S T T Moâ hình Chaáp nhaän hoaøn toaøn (%) Chaáp nhaän 1 phaàn (%) Chaáp nhaän nhöng coøn nghi (%) Khoâng chaáp nhaän 1 phaàn (%) Hoaøn toaøn khoâng chaáp nhaän (%) 1 Luùa- Luùa- Baép 64 20 12 4 - 2 Baép- Ñaäu Naønh 60 16 12 12 - 3 Baép- Boâng 56 20 12 8 4 4 Baép- Ngheä 64 24 8 4 - 4/12/2009 36 d, Hieääu quaûû moâiâ tröôøøng ñaáát - Saâu beänh ở caùc moâ hình caûi tieán thaáp - Moâi tröôøng ñaát sau khi thöïc hieän moâ hình ñöôïc caûi thieän, ñaëc bieät laø moâ hình Baép- Ñaäu Naønh vaø moâ hình Luùa- Luùa- Baép laø hai moâ hình ñaõ caûi taïo tính chaát ñaát raát roõ neùt, haøm löôïng muøn taêng, keát caáu ñaát tôi xoáp, giaûm ñoä chua cuûa ñaát (baûng PT ñaát Ttn & Stn) 4/12/2009 37 zKeát luaän vaø ñeà nghò 4/12/2009 38 Keáát luaään 1- Moâ hình Baép- Boâng . Lôïi nhuaän moâ hình ñaït ñöôïc 6,9 trieäu/ha/naêm. Cao hôn moâ hình ñoäc canh 2 vuï baép (1 trieäu/ha/naêm). . Cô caáu luaân canh Baép- Boâng ñöôïc xaùc ñònh laø hôïp lyù, haïn cheá saâu, beänh haïi treân caây baép laãn boâng. 4/12/2009 39 2- Moâ hình troàng xen Baép- Ngheä . Lôïi nhuaän 13,4 trieäu/ha/naêm cao hôn 7,5 trieäu so vôùi moâ hình troàng ñoäc canh 2 vuï baép. . Moâi tröôøng ñaát coù chieàu höôùng ñöôïc caûi thieän vaø chöa phaùt hieän saâu beänh gaây haïi treân baép laãn ngheä. 4/12/2009 40 3- Moâ hình Baép- Ñaäu naønh . Chi phí ñaàu tö saûn xuaát thaáp, tyû suaát lôïi nhuaän cao töø 47-51% thu nhaäp töø 8,9-10 trieäu ñoàng/ha. z Caûi taïo moâi tröôøng ñaát, caây troàng sinh tröôûng toát, ít ruûi ro do thôøi tieát, haïn cheá ñöôïc nhieàu loaïi saâu beänh. 4/12/2009 41 4- Moâ hình Luùa-Luùa-baép . Lôïi nhuaän 15,6 trieäu/ha/naêm, cao hôn moâ hình troàng luùa 3 vuï (7,4 trieäu/ha/naêm) - Goùp phaàn caûi thieän moâi tröôøng ñaát, haïn cheá dòch haïi, caây baép sinh tröôûng phaùt trieån toát cho naêng suaát cao. 4/12/2009 42 z Boán moâ hình caûi tieán heä thoáng caây troàng ngaén ngaøy taïi 4 xaõ vuøng ñoàng baøo daân toäc ñöôïc ñeà taøi khuyeán caùo: z Heä thoáng Baép-Ñaäu naønh vaø Baép- Boâng, daân toäc Taøy xaõ Soâng Raây huyeän Caåm Myõ. z Heä thoáng Baép-Ngheä, daân toäc Khôme taïi xaõ Xuaân Taây huyeän Caåm Mỹ. z Heä thoáng Baép-Ñaäu naønh daân toäc Chôro xaõ Xuaân Phuù huyeän Xuaân Loäc. z Heä thoáng Luùa-Luùa-Baép daân toäc Chaêm taïi xaõ Xuaân Höng huyeän Xuaân Loäc. 4/12/2009 43 Ñeàà nghò z Tieáp tuïc nghieân cöùu caûi tieán, chuyeån ñoåi caùc heä thoáng caây troàng daøi ngaøy gaén vôùi vaät nuoâi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thöïc teá, nhaèm naâng cao tính hieäu quaû vaø beàn vöõng trong saûn xuaát noâng nghieäp. z Tieáp tuïc boá trí laäp laïi caùc moâ hình treân dieän roäng ôû nhöõng vuï sau ñeå coù keát luaän xaùc ñaùng hôn veà hieäu quaû kinh teá- xaõ hoäi, moâi tröôøng cuûa töøng moâ hình. z Xaây döïng quy trình kyõ thuaät canh taùc hôïp lyù cho töøng moâ hình luaân canh xen canh Baép-Boâng, Baép-Ñaäu naønh, Luùa-Baép, Baép-Ngheä. 4/12/2009 44 Xin caûm ôn