Nghiên cứu cở sở lý luận và thực tiễn làm căn cứ xây dựng quy hoạch phát triển vùng trồng hồi thuộc huyện Văn Quang - Tỉnh Lạng Sơn

1 Download :: Bé gi¸ o dôc vμ ®μo t¹o Bé n«ng nghiÖp & ph¸t triÓn n«ng th«n tr−êng ®¹i häc l©m nghiÖp ------------------ D− ®øc h−íng nghiªn cøu c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn lμm c¨n cø x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång håi (Illicium verum Hook) thuéc huyÖn v¨n quan - tØnh l¹ng s¬n luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Chuyªn ngµnh: l©m häc M· sè: 60.62.60 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc PGS. TS: TrÇn H÷u Viªn Hμ T©y - 2004 2 Download :: §Æt VÊn §Ò Håi (Illicium verum Hook) lµ c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Tinh dÇu Håi lµ s¶n phÈm ®−îc tr−ng cÊt tõ l¸, qu¶ vµ h¹t, nh−ng chñ yÕu tõ qu¶, lµ nguyªn liÖu quý trong c«ng nghiÖp d−îc phÈm vµ thùc phÈm. Trong c«ng nghiÖp d−îc phÈm tinh dÇu Håi ®−îc sö dông ®Ó chÕ biÕn c¸c lo¹i thuèc xoa bãp, néi tiÕt, tiªu ho¸ vµ chèng n«n möa. Trong c«ng nghiÖp thùc phÈm qu¶ Håi ®−îc dïng lµm gia vÞ chÕ biÕn thøc ¨n. Ngoµi ra, tinh dÇu Håi cßn ®−îc dïng lµm h−¬ng liÖu ®Ó chÕ biÕn c¸c ®å mü phÈm cao cÊp. Sau khi Ðp lÊy tinh dÇu, b· cßn l¹i dïng lµm thuèc trõ s©u, lµm men, than ho¹t tÝnh, ph©n bãn, thøc ¨n gia sóc... H¬n n÷a, Håi lµ c©y ®Æc h÷u chØ cã ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi nh− Ên §é, Philippin, Trung Quèc vµ ViÖt Nam, nªn tinh dÇu Håi cßn lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ, gi¸ tinh dÇu Håi trªn thÞ tr−êng thÕ giíi ®· tiªu thô kho¶ng 750 USD/1kg [9]. Hµng n¨m c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®· tiªu thô kho¶ng 25.000 tÊn tinh dÇu, trong ®ã cã c¸c n−íc ch©u ¸ tiªu thô 28%, c¸c n−íc ch©u Mü tiªu thô 26%, c¸c n−íc nam Mü tiªu thô 14%, c¸c n−íc ch©u ©u tiªu thô 20% cßn l¹i ë c¸c n−íc kh¸c [36]. Nh− vËy, nhu cÇu sö dông tinh dÇu Håi trªn thÕ giíi lµ rÊt lín, l−îng tinh dÇu ®−îc tr−ng cÊt tõ qu¶ Håi (tinh dÇu Håi tù nhiªn) kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu sö dông, b»ng con ®−êng nh©n t¹o ng−êi ta ®· tæng hîp ®−îc chÊt Anethol, nh−ng s¶n phÈm nh©n t¹o nµy cã hµm l−îng ®éc tè cao nªn bÞ cÊm hoÆc sö dông rÊt h¹n chÕ. ë khu vùc ch©u ¸, Håi cã ph©n bè chñ yÕu ë vïng nói phÝa Nam Trung Quèc kÐo dµi xuèng vïng nói phÝa B¾c cña ViÖt Nam. ë ViÖt Nam, Håi cã ph©n bè nhiÒu ë c¸c tØnh biªn giíi ViÖt - Trung nh− Cao B»ng, B¾c K¹n, L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh. Nh−ng lËp ®Þa thÝch hîp nhÊt ®Ó ph¸t triÓn c©y Håi chØ thÊy ë mét sè huyÖn cña tØnh L¹ng S¬n nh− V¨n Quan, V¨n L·ng, Cao Léc vµ Trµng §Þnh [5]. Håi chiÕm vÞ trÝ quan träng nhÊt trong tËp ®oµn c©y trång l©u n¨m cña tØnh L¹ng S¬n. NhiÒu nghiªn cøu trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn n«ng - l©m - m«i tr−êng - b¶o tån vµ ®a d¹ng sinh häc cho thÊy ph¸t triÓn Håi cïng mét lóc ®¹t ®−îc nhiÒu môc 3 Download :: tiªu: Kinh tÕ - X· héi - M«i tr−êng. ChÝnh v× ®iÒu ®ã trong nh÷ng n¨m qua c¸c dù ¸n vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé, dù ¸n phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, dù ¸n trång rõng ViÖt §øc, dù ¸n 06 cña chÝnh phñ tiÕn hµnh trªn ®Þa bµn tØnh L¹ng S¬n ®· chän c©y Håi nh− mét gi¶i ph¸p ®Çu t− thùc hiÖn. Ph¸t triÓn Håi lµ ®Þnh h−íng chiÕn l−îc tr−íc m¾t còng nh− l©u dµi cña tØnh L¹ng S¬n. C©y Håi L¹ng S¬n ngoµi ý nghÜa lín vÒ kinh tÕ nã cßn mang mét s¾c th¸i nh©n v¨n tèt ®Ñp, ®ã lµ tÝnh kÕ thõa truyÒn thèng tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c mét c¸ch cã ý thøc. V¨n Quan lµ mét huyÖn næi tiÕng tõ l©u vÒ trång Håi, song do nhiÒu yÕu tè chi phèi nªn viÖc ph¸t triÓn vµ më réng quy m« Håi cña huyÖn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Nh÷ng n¨m 1995 trë l¹i ®©y cã nhiÒu thay ®æi trªn b×nh diÖn chung cña c¶ n−íc vµ cña L¹ng S¬n nãi riªng: VÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, vÒ giao l−u thÞ tr−êng, c©y Håi ®ang cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do nhu cÇu sö dông tinh dÇu Håi trªn thÕ giíi ngµy cµng t¨ng, gi¸ c¶ thÞ tr−êng t−¬ng ®èi æn ®Þnh, c©y Håi ®−îc tr¶ ®óng vÞ trÝ cña nã. H¬n n÷a, Håi cßn lµ c©y ®a môc ®Ých, võa mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ng−êi d©n võa cã t¸c dông che phñ b¶o vÖ ®Êt còng nh− b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i l©u dµi vµ bÒn v÷ng. Trong ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng giai ®o¹n 2001 - 2010 cña chÝnh phñ, Håi lµ mét trong nh÷ng c©y trång chÝnh cña tØnh L¹ng S¬n. §ång thêi còng lµ c©y gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo chñ yÕu cho ®ång bµo c¸c D©n téc vïng s©u vïng xa cña tØnh. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu c¸c c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn nh»m x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng Håi trªn ®Þa bµn tØnh L¹ng S¬n nãi chung vµ huyÖn V¨n Quan nãi riªng lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. 4 Download :: Ch−¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong ®ã cã thÓ nãi r»ng ®Êt cã vai trß rÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp nãi riªng vµ ®èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ nãi chung. Tèc ®é d©n sè ngµy cµng cao ®· ®−a con ng−êi tíi viÖc l¹m dông qu¸ møc giíi h¹n vèn cã cña tr¸i ®Êt. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 16 th× d©n sè thÕ giíi vµo kho¶ng 500 triÖu ng−êi, nh−ng ®Õn nay d©n sè thÕ giíi ®· gÇn 6,2 tû ng−êi. Theo b¸o c¸o vÒ ph¸t triÓn thÕ giíi (1993) dù ®o¸n d©n sè thÕ giíi kho¶ng 8,3 tû ng−êi vµo n¨m 2025 [22]. Víi tèc ®é t¨ng d©n sè nh− trªn cho nªn viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch å ¹t ®· lµm cho nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ c¹n kiÖt nhanh chãng. Tr−íc ®©y thÕ giíi cã kho¶ng 17,6 tû ha rõng, hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 4,1 tû ha rõng [18]. DiÖn tÝch rõng che phñ chiÕm 31,7% diÖn tÝch lôc ®Þa. Mçi n¨m tÝnh trung b×nh diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi gi¶m kho¶ng 11 triÖu ha, diÖn tÝch rõng trång hµng n¨m ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi b»ng 1/10 diÖn tÝch rõng bÞ mÊt. Do n¹n ph¸ rõng diÔn ra trµn lan víi tèc ®é lín, cho nªn hiÖn nay cã tíi 875 triÖu ng−êi ph¶i sèng ë nh÷ng vïng sa m¹c ho¸. Do xãi mßn hµng n¨m thÕ giíi mÊt ®i 12 tû tÊn ®Êt, víi l−îng ®Êt bÞ mÊt ®i nh− vËy cã thÓ s¶n xuÊt ra 50 triÖu tÊn l−¬ng thùc. Hµng ngh×n hå chøa n−íc ë vïng nhiÖt ®íi ®ang bÞ c¹n dÇn, tuæi thä nhiÒu c«ng tr×nh thuû ®iÖn vïng nhiÖt ®íi bÞ rót ng¾n [17]. 1.1 Trªn thÕ giíi C¬ së khoa häc vÒ ®Êt ®ai tr¶i qua hµng tr¨m n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Tuú theo c¸ch nh×n nhËn vÒ qu¶n lý vµ sö dông ®Êt sao cho hîp lý ®· ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau ®Ò cËp tíi møc ®é réng hÑp kh¸c nhau. ViÖc ®−a ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt lµ mét ®iÒu rÊt khã thùc hiÖn, song ph©n tÝch qua c¸c kh¸i niÖm cho thÊy cã nh÷ng 5 Download :: ®iÓm gièng nhau, ®ã lµ dùa trªn quan ®iÓm vÒ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ph¶i ®−îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång thêi ®¶m b¶o mét c¸ch l©u dµi vµ bÒn v÷ng. Nh÷ng néi dung chñ yÕu th−êng ®−îc chó ý lµ c¸c yÕu tè vÒ mÆt kinh tÕ, b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i ®a d¹ng sinh häc vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ mÆt x· héi vµ nh©n v¨n. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña viÖc qu¶n lý sö dông ®Êt trªn thÕ giíi lu«n g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. Tõ thêi céng ®ång nguyªn thuû, loµi ng−êi sèng chñ yÕu b»ng c¸ch h¸i l−îm, ch−a s¶n xuÊt nªn ch−a cã nhËn xÐt vÒ ®Êt. ë thêi kú phong kiÕn, do t− t−ëng t«n gi¸o thèng trÞ nªn khoa häc vÒ ®Êt cã ph¸t triÓn nh−ng cßn chËm. B¾t ®Çu tõ thÕ kû 19 nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt ®−îc ra ®êi. Quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ãng vai trß quan träng trong nÒn s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi, nã lµ mét bé phËn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. V× vËy lÞch sö ph¸t triÓn cña quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai chØ lµ sù ph¶n ¸nh lÞch sö ph¸t triÓn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai phï hîp víi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mét nÒn s¶n xuÊt x· héi. Néi dung cña c¸c ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai lu«n ph¸t triÓn, biÕn ®æi vµ hoµn thiÖn ®Ó phï hîp víi nh÷ng biÕn ®æi cña c¸c hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong tõng giai ®o¹n. Tr¶i qua mét qu¸ tr×nh khai th¸c, bãc lét l©u dµi tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ kh«ng hÒ nghÜ tíi phôc håi vµ b¶o vÖ nã. Con ng−êi chØ biÕt lµm sao ®em l¹i lîi nhuËn cao vÒ kinh tÕ, chÝnh v× lÏ ®ã mµ thiªn nhiªn ®· quay l−ng l¹i víi x· héi loµi ng−êi, thiªn tai x¶y ra th−êng xuyªn, mÆt ®Êt nãng lªn vµ l¹nh ®i thÊt th−êng. Sö dông qu¸ nhiÒu chÊt ®èt ho¸ th¹ch, c¸c chÊt ho¸ häc ®· dÉn ®Õn tÇng « z«n bÞ ph¸ huû, hiÖu øng nhµ kÝnh xuÊt hiÖn, tr¸i ®Êt nãng lªn, b¨ng ®¸ hai cùc tan ra n−íc biÓn d©ng cao nhÊn ch×m nh÷ng vïng ®Êt ven biÓn, nh÷ng ¶nh ®ã phÇn nµo ®· lµm cho con ng−êi thøc tØnh h¬n. ChÝnh v× thÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y con ng−êi ®· biÕt sö dông ®Êt bÒn v÷ng hîp lý h¬n. HiÖn nay, trªn thÕ giíi, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ ®Òu cã mét thùc tr¹ng gÇn gièng nhau, ®ã lµ n¹n du canh, du c− tµn ph¸ tµi nguyªn thiªn nhiªn, d©n sè t¨ng nhanh, nhiÒu miÒn nói vµ n«ng th«n ch−a tù cung, tù cÊp ®−îc l−¬ng thùc 6 Download :: thùc phÈm, n¨ng xuÊt c©y trång vËt nu«i cßn thÊp. T¸c ®éng cña nhµ n−íc lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ v¨n ho¸ miÒn nói cßn rÊt Ýt. Ng−êi d©n nghÌo khæ ph¶i ®i ph¸ rõng lÊy ®Êt canh t¸c, khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn bõa b·i, nhÊt lµ tµi nguyªn rõng ®Ó tån t¹i. §øng tr−íc vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®ã, mét lo¹t c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c m« h×nh sö dông ®Êt ®−îc ra ®êi. T¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn ®· cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nhÊt lµ vÒ ®Êt. T¹i c¸c n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao nh− §øc, Thôy §iÓn, Cana®a... th× c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· cã lÞch sö tõ hµng tr¨m n¨m. Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt, ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi tõng lo¹i ®Êt x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, b¶n ®å lËp ®Þa ®−îc coi lµ c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng xuÊt vµ sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qña h¬n. Tõ cuèi thËp niªn 70 cña thÕ kû 20, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu vµ c«ng bè kÕt qu¶. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cïng tham gia nh− ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PRA). Nh÷ng thö nghiÖm ph−¬ng ph¸p RRA vµo thËp kû 80 vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn trªn 30 n−íc ph¸t triÓn (Chambers 1994) [50] ®· cho thÊy −u thÕ cña ph−¬ng ph¸p nµy trong quy ho¹ch. Wulfgen (1823) [53] ®· ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cña §øc, «ng cho r»ng ®é ph× cña ®Êt ®−îc b¶o toµn tèt h¬n khi c©n ®èi ®Çu vµo vµ ®Çu ra trªn mçi diÖn tÝch canh t¸c. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c hÖ thèng canh t¸c cho quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai ®−îc nghiªn cøu réng r·i. Mét trong nh÷ng nghiªn cøu cã gi¸ trÞ ®ã lµ tµi liÖu héi th¶o gi÷a Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam vµ Tr−êng Tæng hîp Kü thuËt Dresden, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®· ®−îc Holm Wibrig ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn [51]. Trong tµi liÖu nµy t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i c«ng t¸c cã liªn quan nh−: Quy ho¹ch rõng, vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng th«n, quy ho¹ch sö dông ®Êt, ph©n cÊp h¹ng ®Êt vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi trong quy ho¹ch sö dông ®Êt. 7 Download :: Mét trong nh÷ng thµnh c«ng cÇn ®−îc ®Ò cËp tíi lµ viÖc c¸c nhµ khoa häc cña trung t©m ph¸t triÓn ®êi sèng n«ng th«n Basptit Min®anao Philippiness tæng hîp, toµn diÖn vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay. §ã lµ m« h×nh kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc SALT (Sloping argicultural Land Technology) [28]. Tr¶i qua mét thêi gian dµi nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn ®Õn n¨m 1992 c¸c nhµ khoa häc ®· cho ra ®êi 4 m« h×nh tæng hîp vÒ kü thuËt canh t¸c n«ng nghiÖp bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc vµ ®−îc c¸c tæ chøc quèc tÕ ghi nhËn, ®ã lµ c¸c m« h×nh SALT 1, SALT 2, SALT 3 vµ SALT 4. ë Ind«nªxia tõ n¨m 1972, viÖc chän ®Êt ®Ó trång c©y l©m nghiÖp ®Òu do c«ng ty l©m nghiÖp nhµ n−íc tæ chøc. N«ng d©n ®−îc c¸n bé cña c«ng ty h−íng dÉn trång c©y n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp sau khi trång c©y n«ng nghiÖp hai n¨m ng−êi d©n bµn giao l¹i rõng cho c«ng ty, s¶n phÈm n«ng nghiÖp hä toµn quyÒn sö dông. Ngoµi ra ë ®©y cßn cã m« h×nh l©m nghiÖp "Ladang" rÊt ®−îc chó ý [52]. 1.2 ë ViÖt Nam 1.2.1 vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt, sö dông tμi nguyªn rõng bÒn v÷ng §Êt ®ai lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, lµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i tr−êng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c khu vùc d©n c−. X©y dùng c¸c c¬ së, kinh tÕ - v¨n ho¸, x· héi vµ an ninh quèc phßng [47]. Cho nªn ®Êt ®ai chÝnh lµ mét t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng cã g× thay thÕ ®−îc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ n−íc ta tõ thêi Ph¸p thuéc c¸c nhµ khoa häc Ph¸p ®· thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn quy m« réng lín. ë ViÖt Nam, c¸c vÊn ®Ò vÒ nghiªn cøu ®Êt ®ai, quy ho¹ch ®Êt ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930, sau ®ã hoµn thiÖn dÇn theo thêi gian. Tõ n¨m 1955 - 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ®· ®−îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toµn miÒn B¾c. Nh−ng ®Õn sau n¨m 1975, c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®−îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i 8 Download :: (Ng« NhËt TiÕn, 1986; §ç §×nh S©m, 1994). Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Nh÷ng thµnh tùu vÒ nghiªn cøu ®Êt ®ai trong nh÷ng giai ®o¹n trªn lµ c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong c¶ n−íc. Trong c«ng tr×nh "Sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng" cña NguyÔn Xu©n Qu¸t [28] ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai còng nh− c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi còng b−íc ®Çu ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch øng cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. Trong c«ng tr×nh "§Êt rõng ViÖt Nam" [7], NguyÔn Ngäc B×nh ®· ®−a ra nh÷ng quan ®iÓm nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i ®Êt rõng trªn c¬ së nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Êt rõng ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt g¾n liÒn víi hÖ thèng canh t¸c ë n−íc ta ®· ®−îc ®Èy m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1995. §¸ng chó ý lµ ba lÇn kiÓm kª quü ®Êt cña tæng côc ®Þa chÝnh vµo n¨m 1978, 1985 vµ 1995 trªn c¬ së hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, ®Ó ®Ò xuÊt chiÕn l−îc sö dông ®Êt ®ai trong ph¹m vi toµn quèc vµ c¸c ngµnh cã liªn quan. VÒ lu©n canh, t¨ng vô, trång xen, trång gèi vô ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai ®· ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ Ph¹m V¨n ChiÓu (1964); Bïi Huy §¸p (1977); Vò Tuyªn Hoµng (1987); Lª Träng Cóc (1971); NguyÔn Träng B×nh (1987); Bïi Quang To¶n (1991) ®Ò cËp tíi. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× viÖc lùa chän hÖ thèng c©y trång phï hîp trªn ®Êt dèc lµ rÊt thiÕt thùc ®èi víi c¸c cïng ®åi nói phÝa B¾c ViÖt Nam. N¨m 1996, trong c«ng tr×nh "Quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói n−íc ta", Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt më réng ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du [42]. 9 Download :: C¸c t¸c gi¶ Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997) trong ch−¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî L©m nghiÖp x· héi xña tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt, ®Ò xuÊt mét sè hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam [16]. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vÒ: - Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. - Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. Quan ®iÓm hÖ thèng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®−îc ®Ò cËp mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ ch−¬ng tr×nh tËp huÊn cña FAO. Trong ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y ®· ®−îc ®Ò cËp kh¸ chi tiÕt trong b¶n h−íng dÉn: - L−îc sö vÒ sö dông ®Êt. - Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng sö dông ®Êt. - §¸nh gi¸ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Mét sè hÖ thèng sö dông ®Êt vµ c¸ch tiÕp cËn. VÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt vµ m«i tr−êng ë vïng ®åi trung du B¾c ViÖt Nam ®· ®−îc Lª Vi (1996) ®Ò cËp tíi trªn c¸c khÝa c¹nh sau [48]. - TiÒm n¨ng ®Êt vïng trung du. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vïng trung du. 10 Download :: - C¸c kiÕn nghÞ vÒ sö dông ®Êt bÒn v÷ng. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë n−íc ta ®−îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau khi ®Êt n−íc thèng nhÊt. Tæng côc §Þa chÝnh ®· tiÕn hµnh quy ho¹ch ®Êt ba lÇn vµo c¸c n¨m kiÓm kª quü ®Êt. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ngµnh l©m nghiÖp ®· ph©n chia ®Êt ®ai toµn quèc thµnh 7 vïng sinh th¸i: Trung du vµ miÒn nói B¾c bé; §ång b»ng s«ng Hång; B¾c trung bé; Nam trung bé; T©y nguyªn vµ §µ L¹t; §«ng nam bé; §ång b»ng s«ng Cöu long. Qua nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp ®ång b»ng s«ng Hång, §µo ThÕ TuÊn (1989) ®· ph¸t hiÖn ®−îc nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña nã, ®Ò xuÊt c¸c môc tiªu vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Ph¹m ChÝ Thµnh vµ c¸c céng sù (1993) trªn c¬ së tæng hîp c¸c luËn ®iÓm vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc ®Ó x©y dùng cuèn gi¸o tr×nh hÖ thèng n«ng nghiÖp. Ngoµi phÇn hÖ thèng ho¸ n«ng nghiÖp, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt chiÕn l−îc ph¸t triÓn, dù kiÕn cÊu tróc vµ thø bËc hÖ thèng n«ng nghiÖp ViÖt Nam gåm hÖ phô: Trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn, qu¶n lý, l−u th«ng, ph©n phèi. C«ng tr×nh ®· hç trî ®¾c lùc cho c«ng t¸c nghiªn cøu n«ng nghiÖp trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. VÊn ®Ò kinh tÕ thÞ tr−êng vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®· ®−îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh "ph¸t triÓn vµ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng" cña Lª Träng [43]. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò sau: - Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr−êng vµ kinh tÕ thÞ tr−êng. - TÝnh ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. - Thùc tr¹ng vÒ ph¸t triÓn trang tr¹i ë n−íc ta hiÖn nay vµ mét sè bµi häc vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. 11 Download :: C«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn quy m« c¶ n−íc giai ®o¹n 1995 - 2000 ®· ®−îc Tæng côc §Þa chÝnh x©y dùng vµo n¨m 1994. Trong ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c còng ®−îc ®Ò cËp tíi. B¸o c¸o ®· ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¸c ngµnh thèng nhÊt triÓn khai c«ng t¸c quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. §Ó lµm râ c¬ së cho chiÕn l−îc sö dông ®Êt ®ai hîp lý, cã hiÖu qu¶ theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng, NguyÔn Huy Phån [27] trong luËn ¸n phã tiÕn sÜ khoa häc N«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ lo¹i h×nh ®Êt chñ yÕu trong N«ng - L©m nghiÖp. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ mét c¸ch t−¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ ®Êt ®ai vµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt N«ng - L©m nghiÖp t¸c gi¶ ®· x©y dùng c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ m«i tr−êng cho toµn vïng nghiªn cøu [11]. Trong giai ®o¹n 1955 ÷ 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra, ph©n lo¹i ®Êt ®· ®−îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trªn toµn miÒn B¾c. Nh−ng m·i ®Õn n¨m 1975, c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®−îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i. Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Tr−íc ®©y viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt dùa vµo c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh (tØnh, huyÖn, x·). Quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ngµnh (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n...). ViÖc quy ho¹ch nµy c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn lµ chñ yÕu, vÝ dô: ®Êt ®åi cã ®é dèc < 15o thuéc vÒ ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp lµ vïng ®åi nói cã ®é dèc > 15o. Quy ho¹ch theo vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp (vïng trung t©m, vïng §«ng B¾c, Vïng T©y Nguyªn...). Quy ho¹ch theo chøc n¨ng (rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, rõng s¶n xuÊt). Trong giai ®o¹n tr−íc n¨m 1993 nh×n chung quy ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn bëi tæ chuyªn m«n trong tõng ngµnh. C¨n cø vµo ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ë trung −¬ng cã ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng, ë tØnh cã c¸c ®oµn, ®éi ®iÒu tra quy ho¹ch 12 Download :: tiÕn hµnh quy ho¹ch tæng thÓ cÊp vÜ m«. C¸c ®èi t−îng quy ho¹ch L©m nghiÖp hiÖn nay ë n−íc ta gåm cã: - CÊp qu¶n lý l·nh thæ: Toµn quèc, cÊp tØnh, cÊp huyÖn, cÊp x·. - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: L©m tr−êng, C«ng ty l©m nghiÖp, khu rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, céng ®ång th«n b¶n, hé gia ®×nh. Trong tµi liÖu sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng cña t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n Qu¸t [28], t¸c gi¶ ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai còng nh− c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh kinh doanh phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi b−íc ®Çu ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. 1.2.2 Nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn c©y Håi ë ViÖt Nam Do Håi lµ c©y ®Æc h÷u chØ cã ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c©y Håi còng rÊt h¹n chÕ. Tuy nhiªn, còng cã thÓ ®iÓm qua mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan mµ chñ yÕu lµ ë trong n−íc gåm c¸c lÜnh vùc sau ®©y. N¨m 1976 cïng víi ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu tæng hîp vÒ c©y Håi, Tr¹i nghiªn cøu thùc nghiÖm c©y Håi trùc thuéc ViÖn L©m nghiÖp (nay lµ ViÖn khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam) ®· ®−îc thµnh lËp. Mét sè nhµ khoa häc cña ViÖn ®· tham gia vµo ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu nµy. Kü s− Bïi Ng¹nh - TrÇn Quang ViÖt nghiªn cøu vÒ kü thuËt gieo −¬m c©y Håi. Kü s− NguyÔn Ngäc T©n - §Æng ThuËn Thµnh nghiªn cøu vÒ sinh lý c©y Håi. Kü s− NguyÔn Ngäc B×nh - Lª v¨n H¸n nghiªn cøu vÒ ®Êt trång Håi. Kü s− Hoµng Ch−¬ng - §oµn ThÞ BÝch nghiªn cøu vÒ nh©n gièng v« tÝnh c©y Håi. Kü s− PhÝ Quang §iÖn - Lª V¨n H¸n nghiªn cøu kü thuËt phôc tr¸ng rõng Håi. PTS Hoµng Xu©n Phµn - kü s− Vi ThiÖn nghiªn cøu vÒ kü thuËt trång Håi. Tuy thêi gian nghiªn cøu kh«ng dµi l¹i bÞ gi·n ®o¹n do chiÕn tranh nh−ng mét sè c«ng tr×nh còng ®· ®−îc tæng kÕt ®¸nh gi¸. 13 Download :: Ch−¬ng 2 Môc tiªu - ®èi t−îng - néi dung vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 Môc tiªu nghiªn cøu - VÒ lý luËn: Gãp phÇn nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn c©y Håi ë ViÖt Nam. - VÒ thùc tiÔn: Trªn c¬ së nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thùc tiÔn ë ®Þa bµn ®−a ra ®−îc ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng Håi huyÖn V¨n Quan tØnh L¹ng S¬n. 2.2 §èi t−îng nghiªn cøu vμ ph¹m vi giíi h¹n cña ®Ò tμi §Ò tµi lùa chän ®èi t−îng nghiªn cøu lµ huyÖn V¨n Quan tØnh L¹ng S¬n. §©y lµ mét huyÖn miÒn nói cã nhiÒu thµnh phÇn d©n téc kh¸c nhau. Ng−êi d©n chñ yÕu sèng b»ng nghÒ trång c©y n«ng nghiÖp vµ c©y l©m nghiÖp, mµ c©y l©m nghiÖp chñ ®¹o lµ c©y Håi. Do thêi gian cã h¹n nªn ®Ò tµi tËp trung gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt. - Trªn c¬ së ®Æc tÝnh sinh th¸i cña c©y Håi vµ tiÒm n¨ng sinh th¸i cña khu vùc nghiªn cøu, tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ thÝch nghi phôc vô quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Håi t¹i huyÖn V¨n Quan. - §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ tæng hîp trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng sinh th¸i. Trong ®ã, ®Ò tµi tËp trung ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ, cßn hiÖu qu¶ vÒ x· héi vµ m«i tr−êng sinh th¸i th× chñ yÕu lµ m« t¶. 2.3 Néi dung nghiªn cøu Víi môc tiªu ®Ò ra, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c néi dung sau: - Mét sè c¬ së lý luËn quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn ®Þa bµn huyÖn V¨n Quan. 14 Download :: - §iÒu kiÖn tù nhiªn - kinh tÕ x· héi huyÖn V¨n Quan. - §Æc tÝnh sinh th¸i vµ ph©n bè cña c©y Håi - ¶nh h−ëng cña thÞ tr−êng ®Õn s¶n xuÊt l©m nghiÖp vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn c©y Håi trªn ®Þa bµn huyÖn V¨n Quan. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt huyÖn V¨n Quan. - Quy ho¹ch ph¸t triÓn c©y Håi trªn ®Þa bµn huyÖn V¨n Quan. 2.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1 Quan ®iÓm ph−¬ng ph¸p luËn Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p vÒ kinh tÕ - kü thuËt vµ ph¸p luËt cña nhµ n−íc vÒ tæ chøc sö dông ®Êt ®Çy ®ñ, hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ cao nh»m khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vµ nguån lao ®éng s½n cã. ViÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®¹t ®−îc c¶ nh÷ng môc tiªu tr−íc m¾t vµ l©u dµi, ph¶i phï hîp víi quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong toµn khu vùc. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã chóng ta cÇn ph¶i gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ gi÷a hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai, gi÷a cung vµ cÇu, n¾m b¾t ®−îc søc s¶n xuÊt cña ®Êt ®ai ®Ó viÖc quy ho¹ch ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. §Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cña huyÖn, luËn v¨n tham kh¶o tµi liÖu b¶n ®å d¹ng ®Êt tØnh L¹ng S¬n, c¸c chØ tiªu ph©n cÊp cho ph©n lo¹i sö dông ®Êt nh− sau: - §Þa h×nh: N2: Nói trung b×nh (700 - 1.700m) N3: Nói thÊp (300 - 700m) §1: §åi (< 300m) 15 Download :: K2: Kacst¬ (<700m) - CÊp ®é dèc: CÊp I : < 8o CÊp II : 8 - 15o CÊp III : 16 - 25o CÊp IV : 26 - 35o CÊp V : > 35o - §é dÇy tÇng ®Êt: ⎯a: §é dÇy trªn 100 cm a: §é dÇy tõ 50 - 100 cm a: §é dÇy d−íi 50 cm - Nhãm ®Êt chÝnh: F: Nhãm ®Êt Feralit < 700m FH: Nhãm ®Êt Feralit mïn > 700m FL: Nhãm ®Êt ®äng n−íc ngät - Nhãm nÒn vËt chÊt t¹o ®Êt: Fa + FHa: Phón xuÊt tÝch chua Fs: TrÇm tÝch vµ biÕn chÊt kÕt cÊu h¹t mÞn Fv: §¸ v«i vµ biÕn chÊt cña ®¸ v«i L: S−ên tÝch hoÆc phï xa K2: Kacst¬ (nói ®¸ v«i < 700m) 16 Download :: 2.4.2 Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu 2.4.2.1 Nh÷ng tµi liÖu cÇn thu thËp TiÕn hµnh thu thËp c¸c sè liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sinh, kinh tÕ - x· héi khu vùc nghiªn cøu, c¸c tµi liÖu thu thËp bao gåm: - Tµi liÖu vÒ ®Þa chÊt thæ nh−ìng. - Tµi liÖu vÒ khÝ t−îng thuû v¨n. - Nh÷ng tµi liÖu ®· cã vÒ ®Êt ®ai. + B¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña huyÖn. + B¶n ®å c¸c d¹ng ®Êt cña huyÖn. - Tµi liÖu vÒ d©n sinh kinh tÕ. - Tµi liÖu vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn luËt ®Êt ®ai, giao ®Êt, giao rõng trªn ®Þa bµn huyÖn. - Tµi liÖu vÒ t×nh h×nh qu¶n lý sö dông ®Êt. - Tµi liÖu vÒ c«ng t¸c khuyÕn l©m vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan. 2.4.2.2 C¸c nhãm th«ng tin cña ph−¬ng ph¸p PRA, RRA a. Nhãm th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch. C¸c tµi liÖu thu thËp ®−îc vÒ chÝnh s¸ch lÊy tõ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy do nhµ n−íc ban hµnh gåm. HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, chØ thÞ, nghÞ quyÕt, th«ng t− h−íng dÉn thùc hiÖn nghÞ ®Þnh, quyÕt ®Þnh c¸c cÊp chÝnh quyÒn tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng. b. Nhãm th«ng tin vÒ x∙ héi. C¸c th«ng tin tµi liÖu vÒ x· héi ®−îc thu thËp tõ phßng Thèng kª huyÖn V¨n Quan bao gåm: 17 Download :: - D©n sè: TiÕn hµnh thu thËp c¸c sè liÖu thèng kª vÒ d©n sè, nguyªn nh©n cña viÖc t¨ng d©n sè tù nhiªn, c¬ häc, tr×nh ®é d©n trÝ. - VÒ lao ®éng: Ph©n tÝch nhu cÇu, t×nh h×nh sö dông lao ®éng, gi¸ nh©n c«ng t¹i ®Þa bµn, tiÒm n¨ng nguån lao ®éng ë ®Þa ph−¬ng. - VÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, b−u ®iÖn: §¸nh gi¸ tr×nh ®é d©n trÝ, t×m hiÓu nguyªn nh©n thÊt häc cña ®ång bµo d©n téc, tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é chuyªn m«n, kh¶ n¨ng tiÕp nhËn - chuyÓn giao khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi. - VÊn ®Ò c¬ së h¹ tÇng: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c hÖ thèng c«ng tr×nh phóc lîi, ®−êng giao th«ng, c¸c c«ng tr×nh thuû lîi vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô trªn ®Þa bµn. c. Nhãn chØ tiªu kinh tÕ vµ s¶n xuÊt. Nhãm th«ng tin nµy ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c hÖ thèng canh t¸c hiÖn cã ë ®Þa ph−¬ng, cô thÓ: - VÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - VÒ s¶n xuÊt l©m nghiÖp. - VÒ ch¨n nu«i. d. Nhãm th«ng tin tæng hîp. Nhãm th«ng tin nµy bao gåm c¸c chØ tiªu vÒ sinh th¸i m«i tr−êng, c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ tæng hîp vµ c¸c chØ tiªu tæng hîp vÒ x· héi vµ nh©n v¨n. 2.4.2.3 Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu a. T×m hiÓu t×nh h×nh kh¸i qu¸t cña huyÖn. - TiÕn hµnh gÆp l·nh ®¹o UBND huyÖn vµ c¸c ngµnh cã liªn quan nh»m giíi thiÖu, tr×nh bµy néi dung, môc ®Ých, yªu cÇu cña luËn v¨n. 18 Download :: - T×m hiÓu kh¸i qu¸t t×nh h×nh cña huyÖn vÒ c¸c mÆt: + DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt ®ai bao gåm: §Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp cã rõng, ®Êt chuyªn dïng, ®Êt ë, ®Êt ch−a sö dông. + T×nh h×nh d©n sinh: D©n sè, lao ®éng, tr×nh ®é d©n trÝ, phong tôc tËp qu¸n, hÖ thèng y tÕ, gi¸o dôc. + T×nh h×nh qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai, giao ®Êt giao rõng trªn ®Þa bµn. + S¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + S¶n xuÊt l©m nghiÖp: T×nh h×nh trång rõng, b¶o vÖ rõng... + T×nh h×nh vay vèn s¶n xuÊt cña ng−êi d©n. - T×m hiÓu nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cña huyÖn hiÖn nay. - Nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ®Çu t− cho viÖc trång vµ khai th¸c c©y ®Æc s¶n Håi cña ng−êi d©n trªn ®Þa bµn huyÖn. b. Kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i mét sè ®iÓm trªn ®Þa bµn huyÖn. - LËp 30 « tiªu chuÈn trªn khu vùc nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh n¨ng xuÊt vµ s¶n l−îng gç rõng Håi. Do thêi gian cã h¹n t¸c gi¶ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh n¨ng xuÊt vµ s¶n l−îng hoa Håi trùc tiÕp ®−îc mµ dïng ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp th«ng qua pháng vÊn c¸c chñ hé trång Håi ®· cã nhiÒu n¨m kinh nghiÖm, lÊy ®ã lµm c¬ së x¸c ®Þnh n¨ng xuÊt vµ s¶n l−îng hoa Håi cho toµn huyÖn. Do kh«ng thÓ nghiªn cøu ®−îc trªn toµn bé ®Þa bµn huyÖn, ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy cña kÕt qu¶ nghiªn cøu, « tiªu chuÈn ph¶i cã tÝnh ®¹i diÖn cao, Ýt bÞ t¸c ®éng vµ ®−îc ph©n bè ®Òu trªn c¸c d¹ng lËp ®Þa vµ ®Þa h×nh. ¤ tiªu chuÈn ®−îc x¸c lËp víi diÖn tÝch 1.000 m2 (20m × 50m). Trong « tiÕn hµnh ®o ®Õm c¸c ®¹i l−îng sinh tr−ëng cÇn thiÕt nh− D1.3, HVN... theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chuyªn ®Ò (Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp). 19 Download :: - Trªn c¬ së thõa kÕ c¸c tµi liÖu nghiªn cøu ®Êt trªn ®Þa bµn huyÖn V¨n Quan tr−íc ®©y vµ lÊy mÉu ph©n tÝch bæ xung mét sè nh©n tè nh− PHKcl, hµm l−îng mïn, ®¹m tæng sè, l©n tæng sè, kali tæng sè, l©n dÔ tiªu, hµm l−îng cation trao ®æi Ca++, Mg++... c. X©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ b¶n ®å quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Håi cña huyÖn ®Õn n¨m 2010. Ph−¬ng ¸n x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Håi huyÖn V¨n Quan ®−îc x©y dùng trªn c¬ së quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña huyÖn V¨n Quan giai ®o¹n 2001 - 2010 vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña huyÖn. Ngoµi ra ph−¬ng ¸n ®−îc x©y dùng trªn c¬ së c©n ®èi hÖ thèng c¸c chØ tiªu cã ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ phï hîp víi chÝnh s¸ch hiÖn hµnh. Tõ nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ, m«i tr−êng vµ x· héi ®−îc ph©n tÝch ®Ó x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Håi huyÖn V¨n Quan tØnh L¹ng S¬n. 2.4.3 Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch sè liÖu vμ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sau khi thùc hiÖn kÕ ho¹ch * Ph−¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch sè liÖu. Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu ®· kh¶o s¸t ®−îc ë c¸c b−íc thu thËp, tiÕn hµnh chØnh lý, tæng hîp vµ ph©n tÝch. * Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña m« h×nh trång Håi vµ mét sè m« h×nh sö dông ®Êt kh¸c ®−îc ®¸nh gi¸ trªn phÇn mÒm excel 7.0 b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p sau: + Ph−¬ng ph¸p tÜnh. Coi c¸c yÕu tè chi phÝ vµ kÕt qu¶ lµ ®éc lËp t−¬ng ®èi vµ kh«ng chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè thêi gian, môc tiªu ®Çu t− vµ biÕn ®éng cña gi¸ trÞ ®ång tiÒn. 20 Download :: C¸c c«ng thøc tÝnh. * Tæng lîi nhuËn: P = Tn - CP (2.1) * Tû xuÊt lîi nhuËn trªn chi phÝ: 100 C PP p cp ×= (2.2) * HiÖu qu¶ vèn ®Çu t−: 100 V PP dt v ×= (2.3) Trong ®ã: P - Tæng lîi nhuËn trong mét n¨m. Tn - Tæng thu nhËp trong mét n¨m. CP - Tæng chi phÝ s¶n xuÊt trong n¨m. Vdt: Vèn ®Çu t− trong n¨m. * Doanh thu trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch (S): SXKD vµo dïng tÝch DiÖn thuÕ - thu doanh Tæng S = (2.4) * Doanh thu trªn mét ®ång vèn (D): SXKD vèn Tæng thuÕ - thu doanh Tæng D = (2.5) + Ph−¬ng ph¸p ®éng. Xem xÐt chi phÝ vµ thu nhËp trong mèi quan hÖ ®éng víi môc tiªu ®Çu t− thêi gian vµ gi¸ trÞ ®ång tiÒn, c¸c chØ tiªu kinh tÕ ®−îc tËp hîp vµ tÝnh to¸n theo c¸c hµm NPV, BCR, IRR. * Gi¸ trÞ hiÖn t¹i thuÇn tuý NPV. 21 Download :: NPV lµ hiÖu sè gi÷a gi¸ trÞ thu nhËp vµ chi phÝ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong c¸c m« h×nh khi ®· tÝnh ®Õn triÕt khÊu ®Ó quy vÒ thêi ®iÓm hiÖn t¹i. ∑ = + −= n 0 t t tt i)(1 CB NPV (2.6) Trong ®ã: NPV - lµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i thu nhËp dßng (®ång). Bt - lµ gi¸ trÞ thu nhËp ë n¨m t (®ång). Ct - lµ gi¸ trÞ chi phÝ ë n¨m t (®ång). i - lµ tû lÖ chiÕt khÊu hay l·i xuÊt (%). t - lµ thêi gian thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt (n¨m). NPV dïng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c m« h×nh kinh tÕ hay c¸c ph−¬ng thøc canh t¸c. NPV cµng lín th× hiÖu qu¶ cµng cao vµ ng−îc l¹i. * Tû lÖ thu håi néi bé IRR. IRR lµ kh¶ n¨ng thu håi vèn ®Çu t− cã kÓ ®Õn yÕu tè thêi gian th«ng qua tÝnh chiÕt khÊu. IRR chÝnh lµ tû lÖ chiÕt khÊu khi tû lÖ nµy lµm cho NPV = 0: th× i = IRR. * Tû lÖ thu nhËp so víi chi phÝ BCR. BCR lµ hÖ sè sinh l·i thùc tÕ, ph¶n ¸nh chÊt l−îng ®Çu t− vµ cho biÕt møc ®é thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt. )7.2( CPV BPV i)(1 C i)(1 B BCR t t t t = + += ∑ ∑ 22 Download :: Trong ®ã: BCR - lµ tû xuÊt thu nhËp vµ chi phÝ. BPV - lµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña thu nhËp. CPV - lµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña chi phÝ. NÕu mét m« h×nh hoÆc ph−¬ng thøc canh t¸c nµo ®ã cã BCR > 1 th× ®−îc coi lµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. BCR cµng lín th× hiÖu qu¶ kinh tÕ cµng cao. Ng−îc l¹i nÕu BCR < 1 th× m« h×nh kinh tÕ ®ã kh«ng cã hiÖu qu¶. 23 Download :: Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu vμ th¶o luËn 3.1 Mét sè c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cña quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn ®Þa bμn huyÖn v¨n quan Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ c¬ së quan träng ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp. §Ó ®¶m b¶o ®−îc hiÖu qu¶ vµ tÝnh bÒn v÷ng, quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn. * VÒ mÆt lý luËn, quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®−îc x©y dùng trªn nh÷ng nguyªn t¾c sau: - §−îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ thèng. - Phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - Cã thÞ tr−êng tiªu thô réng lín vµ æn ®Þnh. - Phï hîp víi luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh. - Cã sù tham gia tÝch cùc cña ng−êi d©n t¹i chç. * VÒ mÆt thùc tiÔn, quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau: - Phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi. - Ph¸t huy cao nhÊt tiÒm n¨ng ®Êt ®ai. - §em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. - §−îc ®«ng ®¶o ng−êi d©n chÊp nhËn. - §¶m b¶o an toµn vÒ m«i tr−êng. 24 Download :: 3.1.1 Quy ho¹ch ph¸t triÓn c©y Håi trªn ®Þa bμn huyÖn V¨n Quan trong hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt vÜ m« HiÖn nay c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt th−êng ®−îc ph©n chia thµnh 2 hÖ thèng: Quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ®¬n vÞ l·nh thæ vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Trong hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ®¬n vÞ l·nh thæ, cÊp th«n/b¶n th−êng ®−îc coi lµ cÊp vi m« n»m trong hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m« (cÊp x·, cÊp huyÖn, cÊp tØnh vµ cÊp toµn quèc). VËy xÐt vÒ tÝnh chÊt cña viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn c©y Håi trªn ®Þa bµn huyÖn V¨n Quan chÝnh lµ quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m«. CÊp vÜ m« lµ cÊp cã tÇm lín, bao qu¸t cã tÝnh chÊt liªn ngµnh. Trong quy ho¹ch sö dông ®Êt nã lµ cÊp ®Þnh h−íng thèng nhÊt cho c¸c cÊp quy ho¹ch sö dông ®Êt thÊp h¬n (cÊp vi m«). - CÊp quèc gia: Gåm quy ho¹ch sö dông ®Êt c¶ n−íc, theo ngµnh (chñ yÕu lµ ngµnh n«ng nghiÖp vµ ngµnh l©m nghiÖp), vµ theo vïng l·nh thæ (gåm nhiÒu tØnh). Nh×n chung quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp quèc gia ®Ò cËp tíi nh÷ng néi dung lín sau ®©y: . Nghiªn cøu chiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµm c¬ së x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp. . Quy ho¹ch sö dông ®Êt cho c¸c ngµnh vµ toµn quèc. . §iÒu chØnh viÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¶ n−íc. - CÊp tØnh: 25 Download :: . Nghiªn cøu ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô ph¸t triÓn cña tØnh vµ c¨n cø vµo quy ho¹ch sö dông ®Êt toµn quèc x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng nhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp vµ c¸c ngµnh trong ph¹m vi thØnh. . Quy ho¹ch sö dông ®Êt cho c¸c ngµnh trong tØnh. . §iÒu chØnh viÖc quy ho¹ch nãi trªn cho phï hîp víi giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh. - CÊp huyÖn: . Nghiªn cøu ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ cña huyÖn vµ c¨n cø vµo quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp tØnh ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp vµ c¸c ngµnh trong ph¹m vi huyÖn. . Quy ho¹ch c¸c lo¹i ®Êt ®ai (5 lo¹i ®Êt) cho c¸c ngµnh trong huyÖn. . §iÒu chØnh viÖc quy ho¹ch nãi trªn cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña huyÖn. - CÊp x·: C¨n cø vµo dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña x·, vµo quy ho¹ch sö dông ®Êt cña huyÖn vµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng - l©m x·, x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp cho x·, vµ tiÕn hµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai trong x·, ®ång thêi x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh sö dông ®Êt ®ai. + Thùc tiÔn quy ho¹ch sö dông ®Êt ë n−íc ta trong thêi gian qua ®· tiÕn hµnh ë c¸c cÊp: - Quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp). - Quy ho¹ch c¸c vïng l·nh thæ (gåm nhiÒu tØnh). - Quy ho¹ch tæng thÓ (quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi) c¶ n−íc, c¸c tØnh vµ cÊp huyÖn (hiÖn nay quy ho¹ch cÊp x· ®· ®−îc thùc hiÖn). 26 Download :: Trªn c¬ së s¬ ®å ph¸t triÓn vµ ph©n bè lùc l−îng s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh vµ c¸c ®Þa ph−¬ng thêi kú 1996 - 2000, c¸c tµi liÖu vÒ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh vµ c¶ n−íc ®Õn n¨m 2000, Tæng côc §Þa chÝnh (1994) ®· x©y dùng ®Þnh h−íng quy ho¹ch sö dông ®Êt c¶ n−íc ®Õn n¨m 2000 vµ kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, giao ®Êt l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c cô thÓ [11]. . DiÖn tÝch tù nhiªn : 33,099 triÖu ha . §Êt n«ng nghiÖp : 8,590 triÖu ha . §Êt l©m nghiÖp (cã rõng) : 13,300 triÖu ha . §Êt chuyªn dïng : 1,400 triÖu ha . §Êt khu d©n c− : 0,880 triÖu ha . §Êt ch−a sö dông : 8,900 triÖu ha C¨n cø vµo ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph−¬ng triÓn khai thèng nhÊt c«ng t¸c quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. 3.1.2 Quy ho¹ch sö dông ®Êt theo quan ®iÓm hÖ thèng Lý thuyÕt hÖ thèng ®−îc L. Von Bertanlanfy ®Ò xuÊt vµo n¨m 1923. Theo «ng "HÖ thèng" ®−îc hiÓu nh− lµ mét "tæng thÓ cã trËt tù cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau cã quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i". Nh− vËy, hÖ thèng cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ "mét tËp hîp c¸c ®èi t−îng hoÆc c¸c thuéc tÝnh, ®−îc liªn kÕt b»ng nhiÒu mèi t−¬ng t¸c" [39]. Nãi mét c¸ch kh¸c, hÖ thèng ®−îc hiÓu nh− "mét c¬ cÊu hoµn chØnh gåm nhiÒu bé phËn chøc n¨ng t¹o nªn mét c¸ch cã tæ chøc vµ trËt tù, tån t¹i vµ ho¹t ®éng theo nh÷ng quy luËt thèng nhÊt, t¹o nªn mét chÊt l−îng míi kh«ng gièng tÝnh chÊt cña tõng yÕu tè hîp thµnh, song tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ phÐp céng cña nh÷ng bé phËn ®ã" [16]. Hai ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng lµ. 27 Download :: - Gåm nhiÒu thµnh phÇn hîp thµnh cã mèi quan hÖ t−¬ng t¸c h÷u c¬ vµ rÊt phøc t¹p. - CÊu thµnh mét chØnh thÓ cã tÝnh ®éc lËp ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ cã thÓ ph©n biÖt nã víi m«i tr−êng hoÆc hÖ thèng kh¸c. TÊt c¶ nh÷ng thµnh phÇn ë bªn ngoµi hÖ thèng ®−îc coi lµ m«i tr−êng cña hÖ thèng vµ gi÷a chóng cã mèi quan hÖ t−¬ng t¸c. Quan ®iÓm cña hÖ thèng lµ sù kh¸m ph¸ ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng b»ng c¸ch nghiªn cøu b¶n chÊt vµ ®Æc tÝnh cña c¸c mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè. Do ®ã tiÕp cËn hÖ thèng lµ con ®−êng nghiªn cøu vµ sö lý ®èi víi c¸c phøc hÖ cã tæ chøc theo quan ®iÓm sau: - Kh«ng chØ nghiªn cøu riªng rÏ c¸c phÇn tö mµ trong mèi quan hÖ víi c¸c phÇn tö kh¸c vµ chó ý tíi thuéc tÝnh míi xuÊt hiÖn. - Nghiªn cøu hÖ thèng trong mèi t−¬ng t¸c víi m«i tr−êng nµo ®ã. - X¸c ®Þnh râ cÊu tróc "thø bËc" cña hÖ thèng ®ang nghiªn cøu - C¸c hÖ thèng th−êng lµ hÖ thèng h÷u Ých, ho¹t ®éng cña nã cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc ®Ó ®¹t tíi môc tiªu ®· ®Þnh, do ®ã cÇn kÕt hîp nhiÒu môc tiªu. - KÕt hîp cÊu tróc vµ hµnh vi cña hÖ thèng v× hµnh vi phô thuéc mét c¸ch x¸c ®Þnh hoÆc ngÉu nhiªn vµo cÊu tróc. - Nghiªn cøu hÖ thèng trªn nhiÒu gãc ®é do tÝnh ®a cÊu tróc (phøc t¹p) cña hÖ thèng. Quan ®iÓm hÖ thèng ®· ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc tiÕp cËn trong nghiªn cøu tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. Trong nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc n«ng - l©m nghiÖp, Von Wulfen (1923) ®Ò xuÊt kh¸i niÖm hÖ thèng n«ng tr¹i hay hÖ thèng canh t¸c (Farming system) trªn c¬ së coi ®Çu vµo (Inputs), ®Çu ra (Outputs) cña mét n«ng tr¹i lµ mét tæng thÓ nghiªn cøu ®é mµu mì cña ®Êt. 28 Download :: Grigg (1977) ®· sö dông c¸c kh¸i niÖm hÖ thèng n«ng nghiÖp (agricultural Systems) ®Ó ph©n kiÓu n«ng nghiÖp vµ nghiªn cøu sù tiÕn ho¸ cña chóng. * Sö dông ®Êt nh− mét hÖ thèng. ViÖc sö dông ®Êt ®ßi hái ph¶i cã kiÕn thøc tæng hîp dùa trªn quan ®iÓm hÖ thèng, v× thùc tÕ cña viÖc sö dông ®Êt lµ viÖc ®iÒu khiÓn hÖ thèng trong sù vËn ®éng cña nã. Trong s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp, ®Êt ®ai lµ yÕu tè v« cïng quan träng t¹o nªn n¨ng xuÊt vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi còng lµ mét nh©n tè trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Nh÷ng c©y trång vËt nu«i lu«n tån t¹i, ph¸t triÓn trªn mét m¶nh ®Êt nhÊt ®Þnh, t¹o nªn mét hÖ sinh th¸i riªng biÖt. HÖ sinh th¸i ®ã ®−îc coi lµ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Bëi viÖc sö dông ®Êt còng chÝnh lµ sö dông mét hÖ thèng. Theo FAO (1993) ®É ®−a ra kh¸i niÖm hÖ thèng sö dông ®Êt nh− sau: - Lo¹i h×nh sö dông bao gåm mét nhãm c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt nh− n«ng nghiÖp nhê n−íc trêi, C©y hµng n¨m, c©y l©u n¨m, n«ng nghiÖp ®−îc t−íi, l©m nghiÖp... Mçi hÖ thèng bao gåm c¸c kiÓu sö dông ®Êt. - KiÓu sö dông ®Êt lµ mét d¹ng trong c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh nh−ng ë møc ®é chi tiÕt h¬n, øng víi mét hoÆc tæ hîp c©y trång vµ mét ph−¬ng thøc kü thuËt, kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. - HÖ thèng sö dông ®Êt lµ mét kiÓu sö dông ®Êt x¸c ®Þnh ®èi víi ®¬n vÞ ®Êt ®ai bao gåm c¶ yÕu tè ®Çu vµo lÉn ®Çu ra. Kh¸i niÖn hÖ thèng sö dông ®Êt cña FAO ®· chØ ra nh÷ng ®Æc tr−ng cña c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt cô thÓ. + Dùa vµo ®Æc tÝnh cña ®Êt ®ai tõ ®ã ®Ò xuÊt hÖ thèng canh t¸c hîp lý, nh»m khai th¸c tèi ®a tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña nã ®Ó phôc vô cho cuéc sèng cña con ng−êi. 29 Download :: V× vËy, hÖ thèng sö dông ®Êt ®−îc coi lµ hîp phÇn c¬ b¶n cña hÖ thèng canh t¸c, tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng ®Òu coi ®Êt lµ trung t©m. + HÖ thèng sö dông ®Êt th−êng cã tÝnh tæng hîp cao. + HÖ thèng sö dông ®Êt mang tÝnh chÊt ®a ngµnh nh»m ph¸t huy tèi ®a søc s¶n xuÊt cña ®Êt t¹o ra ngiÒu lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸. + HÖ thèng sö dông ®Êt lu«n lu«n lµ hÖ c©n b»ng ®éng. + HÖ thèng sö dông ®Êt lu«n mang tÝnh hÖ thèng (vai trß cña trÝ thøc ®Þa ph−¬ng trong t− duy hÖ thèng). HÖ thèng c©y trång lµ mét thµnh phÇn quan träng trong mét lo¹i h×nh sö dông ®Êt. Mét c¸ch tæng qu¸t, hÖ thèng canh t¸c ®−îc hiÓu lµ mét hÖ thèng trong ®ã bao gåm nhiÒu hÖ thèng con ®−êng trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn, tiÕp thÞ, qu¶n lý, kinh tÕ... ®−îc bè trÝ mét c¸ch hÖ thèng vµ æn ®Þnh víi môc ®Ých cña n«ng tr¹i hay tiÓu vïng n«ng nghiÖp [39]. C©y trång cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau nh−: Cung cÊp thøc ¨n, che ch¾n phßng hé, c¶i t¹o ®Êt, gi¶i trÝ, c¶nh quan m«i tr−êng... Nh−ng môc ®Ých chñ yÕu vÉn lµ s¶n xuÊt l−¬ng thùc, thùc phÈm cho con ng−êi, thøc ¨n gia sóc vµ nguyªn liÖu cho c¸c ngµnh chÕ biÕn n«ng - l©m s¶n. TÊt c¶ c¸c nghiªn cøu cña con ng−êi vÒ khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng c©y trång ®Òu nh»m môc ®Ých n©ng cao n¨ng xuÊt c©y trång hay nãi c¸ch kh¸c lµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt [39]. HÖ thèng c©y trång cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt. Ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh hÖ thèng c©y trång. Ng−îc l¹i c¬ cÊu c©y trång l¹i lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt trong quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp. 30 Download :: Lùa chän, c¶i tiÕn chÊt l−îng vµ c¬ cÊu c©y trång ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai vÉn lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh vµ lµ kú väng cña con ng−êi trong suèt tiÕn tr×nh ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp. ë T©y ¢u, vµo cuèi thÕ kû 18 ®Çu thÕ kû 19, cuéc c¸ch m¹ng trong n«ng nghiÖp thay thÕ chÕ ®é ®éc canh b»ng chÕ ®é lu©n canh ®· më ®Çu cho nh÷ng thay ®æi lín trong c¬ cÊu c©y trång [39]. Cuéc c¸ch m¹ng ®ã ®· nhanh chãng lan ra tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Sù chuyÓn tõ n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp thuÇn tuý sang n«ng - l©m kÕt hîp ë nh÷ng vïng ®åi, nói còng lµ mét b−íc tiÕn quan träng trong cuéc c¸ch m¹ng c©y trång. Ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp ®−îc coi lµ hÖ thèng c©y trång phong phó c¶ vÒ chñng lo¹i, c¸ch phèi trÝ vµ lîi Ých. N«ng l©m kÕt hîp ®−îc tiÕn sÜ King (1977) ®−a ra ®Ó thay thÕ ph−¬ng thøc Taungya cña Myanmar trªn ®iÒu kiÖn ®Êt dèc ®åi nói [20]. Theo ®Ò nghÞ cña uû ban quèc tÕ vÒ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp (ICRAF), ph−¬ng thøc nµy ®−îc chÝnh thøc sö dông tõ n¨m 1978. Th«ng qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cña m×nh, c¸c t¸c gi¶ Landgreen vµ T.B. Raintree (1983), King (1979), Hurley (1983), Nair (1989), Chun. K. Lai (1991) ®· thèng nhÊt ®Þnh nghÜa vÒ n«ng l©m kÕt hîp nh− sau: "N«ng l©m kÕt hîp bao gåm c¸c hÖ thèng canh t¸c sö dông ®Êt kh¸c nhau, trong ®ã c¸c loµi c©y th©n gç sèng l©u n¨m (bao gåm c¸c c©y bôi th©n gç, c¸c loµi c©y trong hä dõa, hä tre nøa) ®−îc trång kÕt hîp víi c¸c c©y n«ng nghiÖp hoÆc vËt nu«i trªn cïng mét diÖn tÝch ®Êt canh t¸c, ®· ®−îc quy ho¹ch sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i hoÆc thuû s¶n. Chóng ®−îc kÕt hîp víi nhau hîp lý trong kh«ng gian hoÆc theo tr×nh tù thêi gian, gi÷a chóng cã t¸c dông qua l¹i víi nhau c¶ vÒ ph−¬ng diÖn sinh th¸i, kinh tÕ theo h−íng cã lîi" [20]. Nh− vËy, n«ng l©m kÕt hîp lµ ph−¬ng thøc sö dông hîp lý theo mét hÖ thèng canh t¸c trång c©y n«ng nghiÖp (c©y dµi ngµy cho n«ng s¶n, c©y hµng n¨m cho 31 Download :: l−¬ng thùc, thùc phÈm), xen víi c©y l©m nghiÖp (cho gç cñi), vµ c©y lµm thøc ¨n gia sóc (®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i), trªn cïng mét kho¶nh ®Êt [41]. Theo thèng kª cña FAO, tÝnh ®Õn n¨m 1990 ®· cã tíi 117 quèc gia trªn thÕ giíi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy. ë ch©u ¸ kiÓu trång xen c©y n«ng nghiÖp d−íi t¸n rõng míi trång trong mÊy n¨m ®Çu ®· trë thµnh phæ biÕn. ë Newzealand vµ australia d−íi d¹ng rõng, ®ång cá. Ch©u Phi vµ ch©u Mü la tinh th−êng d−íi d¹ng trång xen rõng phßng hé, lÊy cñi vµ c©y n«ng nghiÖp... víi c¸c h×nh thøc kÕt hîp ®a d¹ng ngµy cµng ®−îc nhiÒu ng−êi chÊp nhËn. Mét biÖn ph¸p kinh tÕ, kü thuËt quan träng nh»m tËn dông ®−îc tèi ®a nguån lùc tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi lµ nghiªn cøu bè trÝ mét c¬ cÊu c©y trång hîp lý trong mét vïng hoÆc mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc c¬ cÊu nh− vËy cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn c¸c mèi quan hÖ gi÷a hÖ thèng c©y trång víi ®Êt ®ai, khÝ hËu, ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng, m«i tr−êng sinh vËt, còng nh− ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong quy ho¹ch sö dông ®Êt. ë ViÖt Nam, nh÷ng nghiªn cøu vÒ hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®· trë thµnh néi dung quan träng trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp trªn ®Êt dèc ë n−íc ta. §Õn n¨m 1987, c¸c t¸c gi¶ Hoµng HoÌ, NguyÔn §×nh H−ëng, NguyÔn Ngäc B×nh ®· tæng kÕt 10 n¨m m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp cña ViÖt Nam. C«ng tr×nh ®· tËp hîp ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng ¸p dông cña c¸c m« h×nh trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi vïng [21]. Ph¹m Xu©n Hoµn (1994), trong ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y tr−êng §HLN ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt b¶ng ph©n lo¹i hÖ thèng vµ ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp. ViÖt Nam gåm 28 m« h×nh tËp hîp trong 8 nhãm: N«ng - l©m - ng− - sóc trªn ®Þa bµn réng; c©y gç - nu«i ong; l©m - ng− - n«ng; l©m - ng−; c©y ®a t¸c dông; n«ng - l©m - sóc; l©m - n«ng; n«ng - l©m. 32 Download :: 3.1.3 Quy ho¹ch sö dông ®Êt theo quan ®iÓm bÒn v÷ng Trªn quan ®iÓm sö dông ®Êt bÒn v÷ng, ®Ó tho¶ m·n lîi Ých tr−íc m¾t còng nh− lîi Ých l©u dµi cho ng−êi d©n trong viÖc cung cÊp n«ng s¶n còng nh− b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®−îc xem xÐt mét c¸ch tæng hîp vµ toµn diÖn nh»m ®¹t môc tiªu: - §¶m b¶o an ninh vÒ mÆt m«i tr−êng. - ThÝch øng cao vÒ mÆt x· héi. - §¹t ®−îc vÒ mÆt kinh tÕ. Nh− vËy, tÝnh bÒn v÷ng chØ cã thÓ ®¹t ®−îc khi mµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh, ®−îc x· héi chÊp nhËn, ®ång thêi ph¶i duy tr× ®−îc sù bÒn v÷ng vÒ mÆt m«i tr−êng vµ c©n b»ng sinh th¸i [16]. ChØ tiªu cô thÓ cña tÝnh bÒn v÷ng ®−îc biÓu thÞ trªn c¸c mÆt sau: . Kh¶ n¨ng duy tr× sù c©n b»ng dinh d−ìng trong ®Êt. . Sö dông c¸c tËp ®oµn c©y ®a môc ®Ých vµ c©y cè ®Þnh ®¹m. . X©y dùng c¸c m« h×nh tæng hîp vÒ c¸c hÖ thèng, kü thuËt canh t¸c ®Êt dèc. Trªn c¬ së cã ng−êi d©n vµ céng ®ång tham gia. . ¸p dông linh ho¹t c¸c ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp trªn tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau. . Thu hót ®−îc ®«ng ®¶o lùc l−îng lao ®éng trong céng ®ång tham gia. Trªn ®Þa bµn c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói, vÊn ®Ò cèt lâi cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®Ò xuÊt ®−îc mét hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng trªn c¬ së nh÷ng hÖ thèng sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp hîp lý. 33 Download :: Tuy nhiªn, c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng chñ yÕu dùa trªn c¬ së sö dông ®Êt ®ai ph¶i duy tr× ®−îc tÝnh ®a d¹ng vµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c nguån tµi nguyªn, ph¶i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu hiÖn t¹i vµ duy tr× kh¶ n¨ng cung cÊp cho t−¬ng lai. HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c ®Æc tr−ng sau ®©y: - Gi¶i quyÕt ®−îc nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra cho mäi ng−êi ë tõng ®Þa ph−¬ng, tõng lµng b¶n, tõng hé gia ®×nh, trong ph¹m vi c¶ n−íc vµ toµn cÇu. - Tæng hîp c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa, c¸c hiÓu biÕt truyÒn thèng víi khoa häc hiÖn ®¹i vµ vËn dông thÝch hîp cho tõng n¬i. - Coi c¸c hÖ thèng thiªn nhiªn lµm mÉu chuÈn b¾t tr−íc vµ hµnh ®éng hoµ hîp víi thiªn nhiªn. Tõ ®ã x©y dùng c¸c m« h×nh canh t¸c bÒn v÷ng th«ng qua kinh nghiÖm tÝch luü ®−îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - T¹o lËp ®−îc c¸c m« h×nh ®Þnh canh l©u bÒn b»ng viÖc x©y dùng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i tõng vïng. Sau ®©y lµ mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n mµ hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng ph¶i tho¶ m·n. - §a ngµnh: §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt, c¸c chÕ ®é canh t¸c, c¸c chñng lo¹i s¶n phÈm vµ c¸c lo¹i h×nh sinh th¸i. - Liªn ngµnh: KÕt hîp liªn kÕt nhiÒu ngµnh nghÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, thuû s¶n, th−¬ng m¹i, dÞch vô, vµ th«ng tin tiÕp thÞ. - Ng¨n ngõa c¸c biÕn ®éng tiªu cùc ®Õn m«i t−êng. Nh÷ng rñi ro, n¹n « nhiÔm vµ nh÷ng suy tho¸i cña nã. - Sö dông ®−îc c¸c ®éng thùc vËt hoang d·, c¸c loµi c©y b¶n ®Þa, c©y quý hiÕm, c©y ®a