Nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý của bệnh viêm phổi ở lợn do Mycoplasma tại một số vùng phụ cận Hà Nội và biện pháp phòng trị

PhÇn 1 Më §Çu . §Æt vÊn ®Ò §Ó ®­a ch¨n nu«i trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu thÞt, s÷a, trøng, nhÊt lµ thÞt lîn xuÊt khÈu.Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Nhµ N­íc, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®· cho nhËp c¸c gièng gia sóc, gia cÇm cã n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao tõ c¸c n­íc cã nÒn ch¨n nu«i ph¸t triÓn, chÝnh v× thÕ c¸c gièng lîn l¹c ë n­íc ta hiªn nay ®· cã tû lÖ n¹c tíi 55-62% vµ cho n¨ng suÊt cao. Cã thÓ kh¶ng ®Þnh r»ng: Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh ch¨n nu«i lîn n­íc ta nãi riªng ®· ®¹t nhiÒu thµnh tùu míi, xu thÕ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, ch¨n nu«i trong trang tr¹i tËp trung ngµy cµng phæ biÕn. Trong c¸c vËt nu«i th× nu«i lîn mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸ cao, tuy nhiªn kh«ng ph¶i c¬ së ch¨n nu«i nµo còng th¾ng lîi bëi ngoµi c¸c vÊn ®Ò gièng, c«ng t¸c dinh d­ìng th× c«ng t¸c thó y lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch, quyÕt ®Þnh ®Õn thµnh c«ng trong ch¨n nu«i. ViÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt ®· gióp chóng ta xö lý vµ khèng chÕ bÖnh dÞch. MÆt kh¸c khi møc sèng cña ng­êi d©n t¨ng lªn th× nhu cÇu vÒ sö dông thùc phÈm s¹ch ®ang lµ vÊn ®Ò mµ x· héi quan t©m, do ®ã mµ ngµnh ch¨n nu«i nãi chung vµ nhÊt lµ ch¨n nu«i lîn nãi riªng lµm sao ph¶i t¹o ra nhiÒu sè l­îng còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm, viÖc ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p hîp lý ®Ó ®¸p øng víi nhu cÇu cña x· héi. Trong nh÷ng bÖnh truyªn nhiÔm ¬t lîn th× bÖnh suyÔn lîn lµ bÖnh g©y thiÖt h¹i kinh tÕ lín, t¸c ®éng dai d¼ng lµm cho c«ng t¸c phßng bÖnh khã kh¨n. BÖnh tån t¹i rÊt l©u trong c¬ thÓ lîn còng nh­ ngoµi m«i tr­êng bªn ngoµi lµm c«ng t¸c phßng bÖnh rÊt khã kh¨n, khi bÞ nhiÔm bÖnh, chi phÝ ®iÒu trÞ lín, thêi gian vµ liÖu tr×nh ®iÒu trÞ kÐo dµi. Cho tíi nay ë ViÖt Nam, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ bÖnh suyÔn lîn, tuy nhiªn míi chØ tËp chung vµo tû lÖ nhiÔm, dÞch tÔ häc, vµ ph¸c ®å phßng trÞ bÖnh, cßn c¸c chØ tiªu sinh lý, sinh ho¸ m¸u cña lîn bÞ bÖnh th× ch­a cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu, mÆt kh¸c mét thùc tÕ ®Æt ra lµ: Nãi ®Õn bÖnh suyÔn lîn th× kh«ng cã g× lµ xa l¹, tuy nhiªn chÈn ®o¸n vµ ®­a ra nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ ®Ó khèng chÕ bÖnh cã hiÖu qu¶ vµ bít chi phÝ th× rÊt Ýt t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn s¶n xuÊt nh»m môc ®Ých hiÓu kü h¬n vÒ bÖnh nµy, tõ ®ã x©y dùng kÕ ho¹ch vÒ phßng vµ trÞ bÖnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶, chóng t«i ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ò tµi :"Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm bÖnh lý cña bÖnh viªm phæi ë lîn do Mycoplasma t¹i mét sè vïng phô cËn Hµ Néi vµ biÖn ph¸p phßng trÞ". 1.2. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi BÖnh suyÔn lîn ®· vµ ®ang tån t¹i trªn kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ n­íc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¬i ch¨n nu«i tËp chung, n¬i cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu Èm thÊp, n¬i gÇn c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c lµng nghÒ….C¸c n¬i ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh ph¸t sinh, mÆt kh¸c khi chuång nu«i tËp trung kh«ng ®­îc bè trÝ hîp lý vÒ mÆt ®é ®µn còng lµm bÖnh bïng ph¸t. Lîn bÞ m¾c bÖnh, tuy tû lÖ chÕt kh«ng cao nh­ng thiÖt h¹i th× v« cïng lín, lîn tiªu tèn thøc ¨n nhiÒu, chËm lín, chi phÝ ®iÒu trÞ cao do ®ã thêi gian xuÊt chuång sÏ kÐo dµi lµm thiÖt h¹i kinh tÕ . Vïng phô cËn Hµ Néi lµ n¬i cung cÊp mét l­îng thÞt lîn rÊt lín cho thñ ®«, lµ n¬i cã nhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, c¸c khu c«ng nghiÖp, do ®ã Ýt nhiÒu lµm ph¸t sinh dÞch bÖnh cho lîn nu«i t¹i khu vùc nµy, nhÊt lµ nh÷ng bÖnh ®­êng h« hÊp ®Æc biÖt lµ bÖnh suyÔn lîn. Do vËy nghiªn cøu bÖnh viªm phæi ë lîn do Mycoplasma mang tÝnh cÊp thiÕt cho ngµnh ch¨n nu«i lîn t¹i vïng nµy. 1.2. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ: Nguyªn nh©n g©y bÖnh suyÔn, diÔn biÕn bÖnh lý, c¸c triÖu chøng l©m sµng chñ yÕu cña lîn bÞ bÖnh, mét sè biÕn ®æi vÒ sinh lý, sinh ho¸ m¸u, mét sè biÕn ®æi bÖnh lý cña phæi lîn bÖnh vµ ®Æc biÖt lµ kÕ ho¹ch phßng trÞ bÖnh cho lîn b»ng biÖn ph¸p tiªn tiÕn ®¹t kÕt qu¶ tèt. §­a ra nh÷ng luËn chøng s¸t thùc vÒ mét sè nh÷ng biÕn ®æi cña c¬ thÓ lîn khi m¾c bÖnh, t¹o nghiªn cøu c¬ b¶n cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo. 1.3. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi - BiÕt ®­îc sù biÕn ®æi l©m sµng cña lîn bÞ bÖnh: TriÖu chøng bªn ngoµi, nhiÖt ®é, tÇn sè h« hÊp, tÇn sè m¹ch. - BiÕt ®­îc sù biÕn ®æi mét sè chØ tiªu sinh lý cña m¸u lîn bÖnh. - BiÕt ®­îc sù biÕn ®æi mét sè chØ tiªu sinh ho¸ cña m¸u lîn bÖnh. - Theo dâi møc ®é tæn th­¬ng cña phæi lîn: C¶ vi thÓ vµ ®¹i thÓ. - X©y dùng ph¸c ®å phßng vµ trÞ bÖnh cã hiÖu qu¶. - øng dông nh÷ng kÕt qu¶ ®· nghiªn cøu ®­îc vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt nh»m h¹n chÕ t¸c h¹i cña bÖnh, t¹o s¶n phÈm an toµn vÒ bÖnh, n©ng cao hiÖu qu¶ trong nu«i lîn, lµm c¬ së cho nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo ®èi víi bÖnh nµy. PhÇn 2 Tæng Quan tµi liÖu nghiªn cøu 2.1. LÞch sö nghiªn cøu vÒ nguyªn nh©n bÖnh 2.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu ngoµi n­íc BÖnh lÇn ®Çu tiªn ®­îc ph¸t hiÖn thÊy ë n­íc §øc, sau ®ã thÊy ë Anh, Thôy §iÓn vµ gäi tªn bÖnh lµ DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng. Tr­íc khi t×m ra nguyªn nh©n g©y bÖnh suyÔn lîn, ®· cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau cña c¸c t¸c gi¶ vÒ nguyªn nh©n g©y bÖnh. Ngµy ®Çu bÖnh xuÊt hiÖn, mét sè t¸c gi¶ cho r»ng: BÖnh suyÔn lîn lµ do mét loµi virus nµo ®ã kh«ng qua mµng läc g©y ra, vµ tÊt c¶ c¸c h­íng nghiªn cøu khi ®ã tËp trung vµo nguyªn nh©n do virus. Nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX c¸c nhµ khoa häc ë c¸c n­íc Anh, Canada, Mü, Thôy §iÓn ®· ®i x©u vµo nghiªn cøu ®ång lo¹t nh­ng theo h­íng lµ do virus g©y nªn bÖnh, kÕt qu¶ thu ®­îc kh«ng ®ång nhÊt, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu hä ®· t×m thÊy Mycoplasma trong bÖnh phÈm nh­ng l¹i cho r»ng: Vi khuÈn nµy chØ lµ vi khuÈn thø ph¸t, th­êng nhiÔm vµo c¸c bÖnh tÝch cña phæi khi lîn m¾c bÖnh vµ che lÊp c¨n bÖnh trong m«i tr­êng tÕ bµo vµ kh«ng cã tÕ bµo dïng ®Ó ph©n lËp mÇm bÖnh. Cho tíi lóc nµy ng­êi ta vÉn cho r»ng cã mét lo¹i virus nµo ®Êy g©y nªn bÖnh mµ ch­a t×m ra ®­îc. Còng trong nh÷ng n¨m 50 mét sè t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu ®­îc mét sè ®Æc tr­ng cña mÇm bÖnh lµ : - MÇm bÖnh còng mÉn c¶m víi mét sè thuèc kh¸ng sinh. - MÇm bÖnh cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho tÕ bµo. - Quang phæ g©y bÖnh rÊt réng. - TÝnh kh¸ng nguyªn cña nã kh«ng phï hîp víi b¶n chÊt cña virus. Tíi n¨m 1963 Bet vµ Gutvin, Oaileston ®· nghiªn cøu ë Anh vµ cho kÕt qu¶ ®Çu tiªn cña c¨n bÖnh. Hä ®· ®Þnh bÖnh phÈm phæi lîn bÞ viªm kh«ng chøa c¨n bÖnh thø ph¸t ®em tiÕn hµnh nu«i cÊy vµ cho kÕt qu¶ lµ mét vi sinh vËt ®a h×nh th¸i, trong m«i tr­êng tÕ bµo phæi lîn, thÝ nghiÖm thÊy lîn kh«ng m¾c bÖnh viªm phæi ®Þa ph­¬ng §èi víi m«i tr­êng kh«ng cã tÕ bµo gåm: 10% dung dich ®Öm muèi Hanks, 20% huyÕt thanh lîn v« ho¹t (lÊy tõ lîn kh«ng m¾c bÖnh DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng) vµ 0,5% latbunin thuû ph©n, 0,01% chiÕt xuÊt Mendifco, 200 ®¬n vÞ Penicillin trong 1ml m«i tr­êng. KÕt qu¶ lµ vÉn cã thÓ nu«i cÊy ®­îc. Tõ ®ã Gutvin va Oaileston n¨m 1964 cho r»ng: Vi khuÈn mµ hä ph©n lËp ®­îc cã h­íng thuéc nhãm Mycoplasma lµ nguyªn nh©n g©y nªn viÖc viªm phæi ®Þa ph­¬ng, nh­ng hä ch­a chøng minh ®­îc vi khuÈn Mycoplasma nµy cã h×nh thµnh ®­îc trong m«i tr­êng ®Æc hay kh«ng nªn hä ch­a cã kÕt qu¶ chÝnh x¸c. N¨m 1965, Maree vµ Xuitx¬ ®· ph©n lËp ®­îc vi khuÈn g©y bÖnh t­¬ng tù ë MÜ trong m«i tr­êng kh«ng cã tÕ bµo nh­ nghiªn cøu cña Gutvin vµ Oaileston n¨m 1964, Marª vµ Xuitx¬ ®· quan s¸t ®­îc sù h×nh thµnh khuÈn l¹c Mycoplasma trªn m«i tr­êng ®Æc mµ hä nu«i cÊy.Trong m«i tr­êng dÞch thÓ kh«ng cã tÕ bµo ®· ®­îc kiÓm tra lµ tinh khiÕt hä thÊy trªn m«i tr­êng h×nh thµnh nh÷ng khuÈn läc h×nh cÇu gièng nh­ Mycoplasma. Khi tiªm canh khuÈn trong m«i tr­êng dÞch thÓ ë lÇn cÊy lÇn thø 7 cho lîn hä ®· t×m thÊy bÖnh tÝch ®iÓn h×nh ë phæi, gièng nh­ bÖnh tÝch theo quan ®iÓm virus. Còng n¨m 1965, Gutvin còng quan s¸t ®­îc sù h×nh thµnh khuÈn läc Mycoplasma trong m«i tr­êng ®Æc cÊy Mycoplasma mµ hä ®· ph©n lËp ®­îc. MÆt kh¸c hä cßn thÊy khuÈn läc Mycoplasma tiªm cho lîn thÊy lîn m¾c bÖnh vµ hä kÕt luËn r»ng: “Vi khuÈn ®· h×nh thµnh khuÈn läc lµ nguyªn nh©n g©y ra bÖnh DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng vµ ®Æt tªn la M.Suipneumonia ” N¨m 1986, Papageogia ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu mét mÆt vi sinh vËt häc cña mÇm bÖnh, t¸c gi¶ ®· chøng minh ®­îc vai trß chñ yÕu cña Mycoplasma. Canh khuÈn trong m«i tr­êng dÞch thÓ ®em tiªm cho lîn con tõ 10 -21 ngµy tuæi ®· g©y ra bÖnh ®­îc vµ ®em quan s¸t cô thÓ thÊy ®­îc bÖnh tÝch viªm khÝ qu¶n phæi hoÆc viªm phæi thuú ë c¸c thuú tim, thuú ®Ønh, viªm ngo¹i t©m m¹c cÊp tÝnh, víi sù h×nh thµnh u h¹t ë mµng c¬ tim vµ bÖnh tÝch viªm ngo¹i t©m m¹c. VÒ sau ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu tiÕp theo nh»m s¸ng tá thªm vÊn ®Ò Nh­ vËy sau rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi, cuèi cïng ®· x¸c ®Þnh ®­îc chÝnh x¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng (ngµy nay gäi lµ suyÔn) cña lîn lµ Mycoplasma hyopneumoniae. 2.1.2. Mét sè nghiªn cøu trong n­íc BÖnh ®­êng h« hÊp m·n tÝnh cña lîn ë ViÖt Nam ®­îc quen gäi víi tªn bÖnh suyÔn lîn ®· x¶y ra tõ n¨m 1958 t¹i c¸c c¬ së gièng lîn cña Nhµ n­íc. Theo t¸c gi¶ Tr­êng Giang (1965). DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng ®· x¶y ra t¹i n«ng tr­êng An Kh¸nh n¨n 1958 vµ giÕt h¹i hµng tr¨m lîn mçi n¨m, tËp trung nhÊt vµo ®µn lîn 2-7 th¸ng tuæi. Ngoµi c¸c tr¹i Nhµ n­íc, t¹i c¸c tr¹i tËp thÓ cña hîp t¸c x· còng ®· x¶y dÞch DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng. Hoµng H¶i (1963) ®· theo dâi mét æ dÞch t¹i ThuËn Ch©u (S¬n La) cho thÊy: gièng ®­îc chuyÓn tõ Th¸i B×nh lªn vµo n¨m 1961, sau 8-9 th¸ng nu«i träng l­îng c¬ thÓ chØ t¨ng 5-6 kg. Mét sè lîn cã träng l­îng kho¶ng 17-18 kg, khi ®­îc mæ kh¸m thÊy cã triÖu chøng ®iÓn h×nh cña DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng. T¸c gi¶ còng ®· m« t¶ l¹i c¸c triÖu chøng ®iÓn h×nh cña bÖnh DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng nh­ : gÇy sót, ho tõng c¬n vµo s¸ng sím nhÊt lµ nh÷ng ngµy gi¸ l¹nh, lîn ho nhiÒu rò r­îi, ®øng riªng trong gãc chuång thë hæn hÓn...bÖnh tÝch chñ yÕu khi mæ kh¸m thÊy lµ hiÖn t­îng nhôc hãa vµ cã mñ, cã nhiÒu tr­êng hîp viªm dÝnh vµo s­ên. Kh¸c víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, ë ViÖt Nam, do ®iÒu kiÖn ch¨m sãc vµ vÖ sinh kÐm, vai trß cña c¸c vi khuÈn céng ph¸t l¹i rÊt lîn. V× vËy khi lîn bÞ bÖnh vµ chÕt chñ yÕu lµ do sù kÕt hîp cña M. hyopneumoniaee vµ c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c, ®Æc biÖt lµ P.multocida, Streptococus Sp., Staphyclococus sp., Klebsiella. NguyÔn TiÕn Dòng (1989) ®· m« t¶ triÖu chøng cña bÖnh suyÔn lîn lµ : khã thë, thë bông, nhÞp thë nhanh, ho khan nhÊt lµ vµo buæi s¸ng, triÖu chøng trªn trÇm träng vµ râ rµng h¬n khi lîn ®­îc vËn ®éng nhiÒu, thËm chÝ cã thÓ chÕt. BÖnh tÝch cña héi chøng ho thë truyÒn nhiÔm nhiÒu khi kh«ng biÓu hiÖn ra ngoµi, lóc nµy t¨ng träng kÐm vµ tiªu tèn thøc ¨n cao lµ biÓu hiÖn duy nhÊt cña tr¹ng th¸i nhiÔm M. hyopneumoniaee. ë ViÖt Nam, bÖnh ®­îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn n¨m 1953 ë mét vµi tr¹i gièng, ®Õn n¨m 1962, bÖnh ®· lan kh¾p c¸c tØnh, cho ®Õn nay bÖnh ph¸t triÓn rÊt réng. Tû lÖ èm cao, cã tr¹i lîn chiÕm 80% lîn m¾c (tr¹i m¸y trai H¶i Phßng). Cã tr¹i do nhËp lîn ®· bÞ suyÔn nªn c¶ ®µn bÞ l©y ®· ph¶i diÖt hÕt (tr¹i cÇu NguyÔn Th¸i B×nh). NhiÒu tr¹i ch¨n nu«i quèc doanh còng bi nhiÔm nÆng: Tr¹i Thµnh T« - H¶i Phßng, Tr¹i An Kh¸nh - Hµ §«ng. Tíi nµy cè rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¨n bÖnh nµy, nh­ng chØ míi nghiªn cøu vÒ nguyªn nh©n, triÖu chøng bÖnh vµ biÖn ph¸p phßng trÞ + nhiÒu ph¸c ®å phßng vµ trÞ bÖnh ®· ®­îc ¸p dông nh­ng tíi nay bÖnh vÉn ph¸t triÓn trªn diÖn réng. HiÖn ViÖn thó y quèc gia ®ang nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu chÕ t¹o vaccin phßng bÖnh suyÔn lîn do Mycoplasma g©y ra vµ x©y dùng mét sè m« h×nh tr¹i gièng an toµn”. C©u hái ®Æt ra cho c¸c nhµ khoa häc lµ: Lµm sao lo¹i trõ ®­îc dÞch bÖnh nµy trªn lîn, lµm sao ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c ch¨n nu«i. 2.2. Mycoplasma Mycoplasma ®ùoc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn bëi Nocard vµ Roux vµo n¨m 1898 ë bß bÞ viªm phæi vµ ®­îc ®Æt tªn lµ M.nyeoides. Sau 25 n¨m ng­êi ta ph¸t hiÖn ra nhiÒu vi khuÈn gièng Mycoplasma nªn ®Æt tªn lµ PPLO ( Pleuropneumonia – Like Orgsnisms ). ë ng­êi, tõ n¨m 1937, Edsarr Va Dienes ®· ph©n lËp ®­îc Mycoplasma lÇn ®Çu tiªn ë tuyÕn Bartholin vµ ®Æt tªn lµ M.hominis. Trong thó y, sau M.mycoides ng­êi ta ®· ph©n lËp ®­îc c¸c Mycoplasma cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh ë dª, gµ, lîn chuét nh¾t, chuét cèng vµ chim. 2.2.1 H×nh th¸i. Mycoplasma lµ nh÷ng thùc thÓ h÷u c¬ nhá, kh«ng di ®éng, kh«ng sinh nha bµo lµ v× c¬ thÓ sèng kh«ng cã thµnh tÕ bµo mµ chØ cã mµng nguyªn sinh chÊt. Nã lµ c¬ thÓ sèng cã kh¶ n¨ng tù nh©n ®«i, cã kÝch th­íc nhá h¬n vi khuÈn. Hai ®Æc ®iÓm kh¸c cña Mycoplasma so víi c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c lµ kÝch th­íc genome vµ thµnh phÇn c¸c bag¬ nit¬ cña AND Mycoplasma cã c¶ AND vµ ARN, nã mang bé gen nhá nhÊt trong tÊt c¶ c¬ thÓ sèng tù do (kho¶ng 600 Kb) vµ cã Ýt nhÊt h¬n 300 gen. Tæng thµnh phÇn Guanine vµ Cytosine trong AND thÊp, ë mét sè loµi tû lÖ G+C thÊp h¬n 25 mol % vµ tû lÖ ®ã ph©n bè kh«ng ®Òu trªn bé gene, cã vïng rÊt cao l¹i cã vïng rÊt thÊp. H×nh thÓ cña Mycoplasma rÊt ®a d¹ng (h×nh thoi, h×nh gËy ng¾n hoÆc h×nh cÇu). H×nh cña Mycoplasma thay ®æi tuú thuéc vµo tuæi canh trung vµ lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c yÕu tè m«i tr­êng. Mycoplasma kh«ng b¾t mÇu Gram, rÊt khã nhuém v× dÔ biÕn d¹ng qua c¸c b­íc nhuém, cã thÓ quan s¸t Mycoplasma b»ng kÝnh hiÓn vi nÒn ®en hoÆc kÝnh hiÓn vi ph¶i pha nh­ng cho kÕt qu¶ kh«ng ch¾c ch¾n vµ do ®ã rÊt Ýt cã ý nghÜa trong c«ng t¸c chÈn ®o¸n phßng thÝ nghiÖm. PhÇn lín Mycoplasma cã lèi sèng tù do, nã chØ sèng vµ ph¸t triÓn m¹nh ë mét sè vËt chñ cô thÓ (gi¶i thÝch nghi hÑp). 2.2.2. Ph©n lo¹i Theo Bergey, cã 9 loµi Mycoplasma g©y bÖnh cho ®éng vËt Trong ph©n lo¹i häc Mycoplasma thuéc líp Molli cutes (molli nghÜa lµ mÒm, cutes nghÜa lµ da, vá bäc). Sè loµi Mycoplasma th× nhiÒu nh­ng v× chóng kh«ng cã thµnh tÕ bµo nªn chóng kh«ng ph¸t triÓn phong phó ®­îc. Cho ®Õn nay, h¬n 100 loµi g©y bÖnh cho ng­êi nh­ ®éng vËt ph©n lËp, Mycoplasma thuéc líp Mollicutes. HÖ thèng ph©n lo¹i cña Mollicutes nh­ sau Líp  Mollicutes   Bé  Mycoplasma tales  Acholepkesmaceae   Hä  Mycoplasma taceas  Spiropkesuatereac  Acholepkesmaceae   Gièng  Mycoplasma ureaphasma  Spirophasma  Acholephosma   Vµ cã mét sè lo¹i g©y bÖnh cho ng­êi. M.hoministyp1: g©y bÖnh cho ng­êi. M.hoministyp2:ph©n lËp ë ®­êng sinh dôc tiÕt niÖu ë ®µn «ng. M.salivarium: ph©n lËp ë n­íc bät ®­êng h« hÊp trªn. M.fermentoins: ph©n lËp ®­îc ë bé phËn sinh dôc ë ®µn «ng. M.pneumonioe: t¸c nh©n g©y viªm phæi kh«ng ®iÓn h×nh. M.oranle hoÆc M.pharyngis ph©n lËp ®­îc ë khÝ qu¶n. C¸c loµi g©y bÖnh cho ®éng vËt nh­: M. myeoides, M. agalactiac, M. bovigienitalium, M. Canis, M. Caculosum, M. hyorhinis. M.arthritidis. - M.hysoynouniae: g©y viªm khíp cÊp ë lîn 10 tuÇn tuæi vµ ë lîn lín. - M.hyorhinis: g©y viªm mµng seraus, viªm khíp m·n tÝnh ë lîn 3 ®Õn 10 tuÇn tuæi. M.hyopmenoniae: g©y bÖnh suyÔn lîn. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh cña M.hyopneumoniae g©y bÖnh viªm phæi tiªn ph¸t ®iÓn h×nh ë lîn (suyÔn lîn): C¸c triÖu chøng cña bÖnh lµ sèt, ho, sèt nhÑ, ho khan, khã thë vµ ®au ngùc. XÐt nghiÖm thÊy sè l­îng b¹ch cÇu t¨ng, tèc ®é l¾ng m¸u nhanh. BÖnh x¶y ra ë mäi løa ruæi cña lîn nh­ng chñ yÕu ë lîn con. 2.2.3. Nu«i cÊy Nu«i cÊy phèi hîp Mycoplasma rÊt khã v× nã ®ßi hái chÊt l­îng m«i tr­êng kh¸ cao khuÈn l¹c cña nã cã h×nh chøng èp nÕp. Mycoplasma cã thÓ nu«i cÊy ®­îc trªn nh÷ng m«i tr­êng cã hoÆc kh«ng cã tÕ bµo sèng, trªn ph«i gµ. - ë m«i tr­êng kh«ng cã tÕ bµo : Mycoplasma ®ßi hái nh÷ng chÊt dinh d­ìng ®Æc biÖt nh­ huyÕt thanh ngùa chöa, chiÕt xuÊt men …NhiÒu lo¹i Mycoplasma kþ khÝ hoÆc hiÕu khÝ tuyÖt ®èi nh­ng vÉn cã lo¹i kþ khÝ tuú tiÖn. NhiÖt ®é tèt nhÊt ®Ó Mycoplasma ph¸t triÓn tõ 35-370C víi pH thö 7,0-7,8. -Trªn m«i tr­êng th¹ch: Chóng cã thÓ t¹o nªn nh÷ng khuÈn läc trßn, nhá bÐ nu«i l©u khuÈn läc sÏ lín dÇn bÒ mÆt cã cÊu t¹o h¹t, gi÷a cã c¸c mµu vµng xung quanh trong (gièng h×nh trøng èp nÕp). - Trªn m«i tr­êng th¹ch m¸u: Mycoplasma g©y bÖnh cho ng­êi cã thÓ lµm dung huyÕt th¹ch m¸u. - Trªn m«i tr­êng dÞch thÓ : Mycoplasma lµm vÈn ®ôc m«i tr­êng vµ t¹o thµnh nh÷ng kÕt tña. H×nh d¹ng cña khuÈn l¹c t­¬ng ®èi gièng nhau do ®ã kh«ng thÓ dùa vµo nã mµ ph©n biÖt c¸c Mycoplasma kh¸c. 2.2.4. §Æc ®iÓm sinh ho¸ - Hai ®Æc ®iÓm kh¸c cña Mycoplasma so víi c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c lµ kÝch th­íc genome vµ thµnh phÇn c¸c bag¬ nit¬ cña AND Mycoplasma cã c¶ AND vµ ARN, nã mang bé gen nhá nhÊt trong tÊt c¶ c¬ thÓ sèng tù do (Kho¶ng 600 Kb) vµ cã Ýt nhÊt h¬n 300 gene. Tæng thµnh phÇn Guanine vµ Cytosine trong AND thÊp, ë mét sè loµi tû lÖ G+C thÊp h¬n 25 mol % vµ tû lÖ ®ã ph©n bè kh«ng ®Òu trªn bé gene, cã vïng rÊt cao l¹i cã vïng rÊt thÊp. - V¸ch cña Mycoplasma yÕu do ®ã h×nh d¹ng thay ®æi. Mycoplasma cã líp vá máng rÊt mÒm dÎo cã thÓ vÝ nh­ mµng nguyªn t­¬ng cña c¸c vi khuÈn kh¸c. D­íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã thÓ quan s¸t thÊy mµng nguyªn t­¬ng lµ d¹ng h¹t hoÆc d¹ng l­íi víi c¸c Ribosom. - Qu¸ tr×nh nªn men cña Mycoplasma rÊt phøc t¹p vµ lÖ thuéc vµo m«i tr­êng. - Ng­êi ta quan s¸t thÊy hiÖn t­îng Sony ph©n vµ hiÖn t­îng n¶y tråi. Trong c¸c tÕ bµo nu«i hÇu hÕt c¸c Mycoplasma ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt cña tÕ bµo. 2.2.5. Kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng - Mycoplasma t­¬ng ®èi bÒn v÷ng khi dïng ph­¬ng ph¸p ®«ng b¨ng. Trong huyÕt thanh Mycoplasma cã thÓ tån t¹i ë 560C ë 2 giê. - Mycoplasma dÔ bÞ ph¸ huû bÞ siªu ©m vµ dÔ bÞ tiªu diÖt bëi dung dÞch cã pH acid hoÆc kiÒm cao. TÊt c¶ c¸c loµi Mycoplasma ®Ò kh¸ng víi penicillin. Mycoplasma bÞ tiªu diÖt ë nhiÖt ®é 45-550C trong 15 phót. Chóng mÉn c¶m víi sù kh« c¹n, víi tia tö ngo¹i vµ nh÷ng chÊt s¸t trïng. 2.2.6. C¸c lo¹i kh¸ng nguyªn B»ng ph­¬ng ph¸p ho¸ häc vµ s¾c ký, ng­êi t¸ch ®­îc ë Mycoplasma nh÷ng thµnh phÇn ho¸ häc mang tÝnh chÊt kh¸c nhau. Mçi thµnh phÇn ho¸ häc cã kh¶ n¨ng tham gia vµo mét ph¶n øng huyÕt thanh nhÊt ®Þnh. Do ®ã ®Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña c¸c huyÕt thanh häc trong chÈn ®o¸n, ng­êi ta th­êng dïng c¸c yÕu tè triÕt xuÊt ®Æc biÖt, vÝ dô: Ph¶n øng kÕt hîp bæ thÓ ng­êi ta dïng c¸c yÕu tè triÕt xuÊt lµ lipid; ë ph¶n øng kÕt tña trong th¹ch dïng c¸c yÕu tè chiÕt xuÊt lµ polusaccharid. 2.3. BÖnh suyÔn lîn (SEP-Swine Enzootic pneumoniae) 2.3.1. C¨n bÖnh Lµ bÖnh truyÒn nhiÔm m·n tÝnh, khi lîn nhiÔm Mycoplasma hyopnemoniae, c¬ thÓ g©y yÕu, ho, khã thë, tiªu tèn thøc ¨n cao, hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n kÐm. Tuy tû lÖ m¾c bÖnh cao nh­ng tû lÖ chÕt l¹i thÊp, khi m¾c bÖnh lîn dÔ kÕ m¾c c¸c bÖnh kh¸c. BÖnh l©y tõ con nµy sang con kh¸c, tõ chuång nµy sang chuång kh¸c, tõ tr¹i nµy sang tr¹i kh¸c. 2.3.2. Nguyªn nh©n g©y bÖnh + Mycoplasma hyopneumoniae Lµ nguyªn nh©n sè 1 g©y bÖnh suyÔn lîn, vi khuÈn nµy c­ tró ë phæi lîn b×nh th­êng, khi thêi tiÕt thay ®æi hoÆc khi ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, khi søc ®Ò kh¸ng gi¶m th× M. hyopneumoniae t¨ng ®éc lùc g©y bÖnh cho lîn mÆc dï chØ mét m×nh Mycoplasma hyopneumoniae còng g©y ®­îc bÖnh nh­ng nhiÒu bÖnh kh¸c còng duy tr× vµ ph¸t triÓn: Pastcurella, Ttreptococcus, Staphynococcus, E.Coli, Salmolella. Ngµy nay, ng­êi ta cho r»ng bÖnh do M. hyopneumoniae sÏ trÇm träng h¬n khi kÕt hîp víi mét Adenovius ( Kasa,1969 ).M.hyopneumoniae ®­îc t×m thÊy chñ yÕu ë trong èng khÝ qu¶n, phÕ qu¶n lîn. Chóng g©y nhiÔm èng h« hÊp trªn, dÝnh chÆt vµo l«ng nhung ®­êng h« hÊp lµm ng¨n chÆn chøc n¨ng thu dän chÊt nhÇy gióp vi khuÈn kÕ ph¸t x©m nhËp dÉn ®Õn lµm suy gi¶m miÔn dÞch (Ross vµ céng sù). M.hyopneumoniae g©y øc chÕ s¶n sinh ®¹i thùc bµo, lµm kiÖt quÖ ®¹i thùc bµo (Clark,Purduc). Khi nhiÔm M. hpopneumonia c¸c ®¹i thùc bµo bÞ thay ®æi v× thÕ lµm thóc ®Èy qu¸ tr×nh nhiÔm Pasteurella, PRRS vµ ng­îc l¹i ; Mét sè nghiªn cøu c¸c nhµ khoa häc Mü chØ cho r»ng: ë lîn nhiÔm Mycoplasma tr­íc th× còng lµm t¨ng ®é mÉn c¶m víi PRRS. Theo Ross (1986), nÕu chØ cã Mycoplasma th× triÖu chøng l©m sµng kh«ng xuÊt hiÖn. ChØ khi cã sù tham gia cña Pasteurelia vµ Bordetella bronchiseptica th× triÖu chøng míi biÓu hiÖn râ rµng. + Vai trß cña mét sè vi khuÈn c«ng ph¸t trong bÖnh suyÔn lîn. Pasteurelle multocida : . Theo Pizoan (1986) viÖc nhiÔm P.multocida ë phæi lîn th­êng ë vµo giai ®o¹n cuèi cña DÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng hay DVP§P do Mycoplasma khëi ph¸t (Mycoplasma induced Respiratory disease syndrome). P.multocida lµ vi khuÈn Gram ©m h×nh cÇu trôc trïng cã kÝch th­íc 0,5-1μ x 1-2μ lµ vi khuÈn kh«ng di ®éng, Indol d­¬ng tÝnh, Oxydase d­¬ng, Urease ©m, kh«ng mäc trªn m«i tr­êng Mac.Conkey, kh«ng dung huyÕt. Theo Feenstra (1994), ViÖc M.hyopneumoniae ë lîn lµ ®iÒu kiÖn cã lîi cho P.multocida x©m nhËp vµo lµm cho bÖnh viªm phæi nÆng h¬n. Viªm phæi do P.multocida th­êng lµ bÖnh kÕ ph¸t cña c¸c nguyªn nh©n g©y viªm phæi kh¸c, mµ chñ yÕu ho khan, thë thÓ bông ë c¬ së ch¨n nu«i, viÖc g©y bÖnh do P.multocida bao giê còng kÕ ph¸t sau nguyªn nh©n kh¸c. Khi g©y bÖnh b»ng M. hyopneumoniae vµ P.multocida th× bÖnh tÝch trong phæi l¹i nÆng h¬n rÊt nhiÒu so víi bÖnh tÝch g©y ra do Mycoplasma ®¬n lÎ. Staphylococcus: Staphylococcus, cÇu khuÈn h×nh chïm nho, cã h×nh trßn, ®­êng kÝnh 0,7-1μ b¾t mµu Gram d­¬ng, kh«ng di ®éng, kh«ng sinh nha bµo, lµ vi khuÈn hiÕu khÝ hay yÕm khÝ kh«ng b¾t buéc. Khi nu«i cÊy trªn th¹ch m¸u, phÇn lín Staphylococcus cã ®éc lùc cao g©y dung huyÕt, cã lo¹i dung huyÕt hoµn toµn (alpha-α) hoÆc dung huyÕt kh«ng hoµn toµn (beta-β-Hemolysis). TÝnh chÊt cña Staphylococcus lµ Oxydase ©m tÝnh, Catalase d­¬ng tÝnh vµ lªn men ®­êng glucose, maltose, lactose, manose, sacharose, kh«ng lªn men dulcitol, glycerine, inuline, arabinose, vµ lo¹i g©y bÖn lªn men manitol. Staphylococcus t¹o ra mét sè ®éc tè nh­: ®éc tè dung huyÕt (Hemolysin), ®éc tè diÖt b¹ch cÇu, ®éc tè g©y ho¹i tö, ®éc tè lµm chÕt, ®éc tè ®­êng ruét. Ngoµi c¸c ®éc tè trªn cßn cã c¸c nh©n tè g©y bÖnh kh¸c nh­ men ®«ng huyÕt t­¬ng, chÊt lµm tan t¬ huyÕt, nh©n tè khuyÕch t¸n. Thá lµ ®éng vËt thÝ nghiÖm mÉn c¶m nhÊt víi Staphylococcus. Staphylococcus aureus th­êng ph©n lËp ®­îc tõ c¸c bÖnh phÈm cña lîn vµ trong phæi lîn bÖnh còng th­êng gÆp c¸c ¸p se do chóng g©y ra. Klesielle pneumoniae: NguyÔn VÜnh Ph­íc (1970), Klesielle do Friedlanda ph©n lËp lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1882 tõ phæi cña gia sóc m¾c bÖnh viªm phæi. Vi khuÈn lµ mét trùc khuÈn hoÆc cÇu trùc khuÈn cã kÝch th­íc 0,5-3x0,3-0,5μ, hai ®Çu trßn, cã khi cã h×nh gËy ®øng riªng rÏ hoÆc tËp hîp thµnh ®«i, cã mét gi¸p m« kh«ng di ®éng, kh«ng cã l«ng, h×nh thµnh nha bµo vµ vi khuÈn b¾t mµu Gram ©m. Trªn m«i tr­êng th¹ch h×nh thµnh nh÷ng khuÈn l¹c d¹ng niªm dÞch (mucoid) lÇy nhÇy tr¾ng dÇy. Trong n­íc thÞt chóng ph¸t triÓn thµnh canh trïng cã mµng lÇy nhÇy, thµnh vßng dÝnh tõ ®¸y èng trë lªn. Trong m«i tr­êng gelatin cã khuÈn l¹c d¹ng h×nh ®inh, kh«ng lµm tan gelatin, sinh axit vµ lµm ®«ng s÷a quú. Kh«ng sinh indol vµ H2S. Hoµn nguyªn nitrate thµnh nitrite, methyl red ©m tÝnh vµ Vogesproskauer d­¬ng tÝnh. Urease ©m tÝnh vµ Ornithine d­¬ng decacgoxylase ©m tÝnh. Trong dÞch viªm phæi ®Þa ph­¬ng do Mycoplasma hyopneumoniae khëi ph¸t, Klesielle vµ c¸c vi khuÈn céng ph¸t kh¸c nh­: Streptococcus Staphylococcus, Pasteurelle, Bordetella bromchiseptica cã ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc ph¸t bÖnh ë tõng c¸ thÓ lîn (Blood vµ céng sù, 1979) {48} phæi bÞ bÖnh cã mµu ®á thÉm, tô huyÕt vµ cøng khi c¾t cã dÞch xuÊt hiÖn ë mÆt c¾t. Theo Buddle (1985) th× bÖnh tÝch xuÊt hiÖn ë bÊt kú thïy nµo cña phæi nh­ng ë thïy tim th­êng gÆp nhiÒu nhÊt. Salmonella: Salmonella g©y bÖnh cho lîn, ngoµi c¸c bÖnh tÝch thÊy ë c¸c hÖ tiªu hãa ng­êi ta cßn gÆp bÖnh tÝch ë phæi, phæi trë nªn cøng, cã tô huyÕt lan réng, phï huyÕt ë gi÷a c¸c thïy phæi vµ kÌm theo hiÖn t­îng xuÊt huyÕt. Ngoµi ra cßn thÊy hiÖn t­îng t¨ng sinh ë phæi cã thÓ gäi lµ viªm phæi (Diffuse interticial pneumonia). Theo Buddle (1985), ngoµi hiÖn t­îng tô huyÕt, c¸c t¸c gi¶ cßn thÊy hiÖn t­îng nhôc hãa ë phæi. Salmonella lµ vi khuÈn cã h×nh gËy ng¾n, hai ®Çu trßn, kÝch th­íc 0,4-0,6x1-3μm, kh«ng h×nh thµnh nha bµo, phÇn lín di ®éng (trõ Salmonella gallinarum vµ Salmonella pullorum). Trªn th©n cã l«ng (8-12 l«ng). Salmonella phÇn lín lªn men vµ sinh h¬i ®­êng glucose, manose, maltose, galactose, levulose, arabinose. PhÇn lín c¸c loµi Salmonella kh«ng lªn men lactose vµ sacharose. Kh«ng lµm tan ch¶y gelatin, kh«ng thñy hãa urea, kh«ng sinh h¬i indol nh­ng sinh H2S. VP ©m tÝnh vµ MR d­¬ng tÝnh. Haemophilus pleuropneuniae: Vi khuÈn thuéc gièng haemophilus b¾t mµu Gram ©m, cã h×nh d¹ng cña trùc khuÈn hoÆc cÇu trùc khuÈn hoÆc h×nh sîi, ph¸t triÓn tèt trªn m«i tr­êng chocolate hoÆc th¹ch m¸u. §Ó ph¸t triÓn, vi khuÈn cÇn yÕu tè V (Diphotphopyridine lucieotide). §a sè c¸c chñng g©y dung huyÕt d¹ng bªta, urease d­¬ng tÝnh, lªn men c¸c lo¹i ®­êng nh­ xylose, ribose, glucose, fructose, manose, sucrose, maltose vµ manitol. Bordetella bronchiseptica: Bordetella bronchiseptica lµ mét trùc khuÈn Gram ©m, di ®éng, dÔ mäc trªn c¸c m«i tr­êng th«ng th­êng. Trªn m«i tr­êng Mac. Conkey cã 1% ®­êng glucose, khuÈn l¹c cã mµu x¸m xanh. Oxydase, catalase vµ urease d­¬ng tÝnh. HÇu hÕt c¸c chñng cña vi khuÈn nµy ®Òu g©y dung huyÕt. Bordetella bronchiseptica lµ lo¹i ký sinh b¾t buéc ë ®­êng h« hÊp trªn cña lîn vµ khi cã ®iÒu kiÖn th× chóng g©y bÖnh cho lîn. 2.3.3 C¬ chÕ sinh bÖnh. - M. hyopnemoniae x©m nhiễm vào đường h« hấp trªn của heo - M. hyopnemoniae tấn c«ng vào hệ thống l«ng rung - M. hyopnemoniae g©y hư hại cho hệ thống l«ng rung - Hệ thống phßng vệ bị suy yếu, c¸c vi sinh vật g©y bệnh tấn c«ng và g©y ra hội chứng h« hấp 2.3.4. Sù l©y lan vµ dÞch tÔ häc - Mycoplasma l©y qua tiÕp xóc trùc tiÕp: Nhèt chung heo khoÎ víi heo bÞ nhiÔm bÖnh, tõ heo mÑ sang heo con. - Trong thiªn nhiªn chØ cã loµi lîn m¾c bÖnh suyÔn do M.hyopneumonia. - Lîn m¾c ë c¸c løa tuæi, nhÊt lµ lîn con tõ 2-5 th¸ng tuæi. - Khi thêi tiÕt thay ®æi lîn dÔ m¾c h¬n, chuång tr¹i Èm thÊp, vÖ sinh kÐm bÖnh dÔ ph¸t sinh. - Mïa xu©n vµ mïa ®«ng tû lÖ m¾c bÖnh cao h¬n c¸c mïa kh¸c. - Lîn lµ nguån l©y nhiÔm chÝnh bÖnh nµy. ë nh÷ng tr¹i ch¨n nu«i kh«ng cã bÖnh, c¸ch ly tèt vÉn cã thÓ nhiÔm ( theo Gooduvin ), ®Æc biÖt lµ c¸c tr¹i l©n cËn c¸ch xa nhau d­íi 3 km. M. Kobosch,1999 ®· kiÓm tra trªn 4000 phæi lîn thÊy 67% phæi lîn bÞ viªm, 80% m¾c bÖnh M.pneumonia. - ViÖc l©y truyÒn M.pneumonia chñ yÕu qua tiÕp xóc trùc tiÕp lîn èm ho, thë, h¾t h¬i truyÒn mÇm bÖnh sang lîn khoÎ lîn mang trïng còng lµm g©y bÖnh. BÖnh th­êng kÐo dµi khã dËp t¾t vµ tiªu diÖt do lîn èm khái nh­ng vÉn mang trïng. - BÖnh l©y lan m¹nh ë c¸c ®µn nhËp néi, nh÷nh lîn ch­a bÞ nhiÔm th× tû lÖ chÕt cao h¬n. 2.3.5. TriÖu chøng Sau khi nhiÔm M.pneumonia tõ 7 ®Õn 20 ngµy th× triÖu chøng ®Çu tiªn lµ h¾t h¬i, ho khã thë. Ho vµ khã thë lµ triÖu chøng ®iÓn h×nh vµ kÐo dµi. BÖnh biÓu hiÖn d­íi 3 thÓ * ThÓ cÊp tÝnh Lîn ¨n kÐm chËm ch¹p, da xanh hoÆc nhît nh¹t, th©n nhiÖt b×nh th­êng hoÆc h¬i cao mét chót (39-39.50C). H¾t h¬i ho tõng håi l©u do cè ®Èy dÞch bµi tiÕt ë s©u ®­êng h« hÊp th­êng ho lóc thêi tiÕt l¹nh, lóc vËn ®éng. Khi ho con vËt mÖt mái, hiÖn t­îng ho chØ kÐo dµi vµi tuÇn sau ®ã gi¶m. - Sau qu¸ tr×nh ho phæi lîn bÞ tæn th­¬ng dÉn tíi hiÖn t­îng thë khã, thë nhanh vµ nhiÒu, thë khß khÌ, thë tõ 60-150 lÇn /phót. VËt h¸ hèc måm ®Ó thë, thë nh­ chã ngåi thë, thë dèc bông thãp l¹i ®Ó thë. -TÇn sè h« hÊp t¨ng lªn bÝ tiÓu tiÖn, khi nghe vïng phæi cã nhiÒu vïng h« hÊp im lÆng. -KiÓm tra m¸u : Hång cÇu t¨ng ®Ó bï l¹i l­îng 02 thiÕu do tæn th­¬ng, niªm m¹c ®­êng h« hÊp. B¹ch cÇu t¨ng m¹nh: Sù t¨ng m¹ch cÇu ®Ó lµm nhiÖm vô tiªu diÖt mÇm bÖnh - §¹i thùc bµo. ë thÓ nµy, triÖu chøng râ hay x¶y ra chÕt lîn, nhÊt lµ lîn cã ®é tuæi tõ s¬ sinh ®Õn 2 th¸ng tuæi. ThÓ cÊp tÝnh Ýt thÊy chØ thÊy ë nh÷ng ®µn lîn dÔ m¾c bÖnh. * ThÓ ¸ cÊp tÝnh Th­êng gÆp ë lîn lai, lîn con theo mÑ, lîn mÑ. TriÖu chøng gièng nh­ ë thÓ cÊp tÝnh nh­ng nhÑ h¬n. Ho vµ khã thë vÉn lµ triÖu chøng ®iÓn h×nh cña lîn khi m¾c bÖnh ë thÓ nµy th©n nhiÖt t¨ng. * ThÓ m·n tÝnh :Th­êng nèi tiÕp ë thÓ Èn tÝnh hay hai thÓ trªn sang. Lîn thÞt hay m¾c thÓ nµy. Ho, ho tõng tiÕng mét hay tõng håi, tiÕng ho nh­ kh«ng cã c¶m gi¸c bËt khái cæ häng. Khã thë tÇn sè h« hÊp t¨ng, nhiÖt ®é t¨ng cã khi ®Õn 420C. BÖnh ë thÓ nµy kÐo dµi, lîn gÇy râ rÖt, ¨n kÐm, dÔ béi nhiÔm. C¸c vi sinh vËt g©y bÖnh kh¸c, tû lÖ chÕt thÊp, th­êng chÕt do béi nhiÔm, trong ®iÒu kiÖn kÐm bÖnh dÔ chuyÓn sang thÓ cÊp tÝnh. * ThÓ Èn tÝnh. Th­êng thÊy ë lîn ®ùc gièng, lîn vç bÐo. C¸c triÖu chøng ë thÓ nµy kh«ng xuÊt hiÖn râ, thØnh tho¶ng ho, sinh tr­ëng gi¶m, thêi gian nu«i heo kÐo dµi, lîn m¾c ë thÓ nµy Ýt bÞ chÕt. 2.3.6. BÖnh tÝch - BÖnh tÝch tËp trung ë bé m¸y h« h©p vµ h¹ch phæi. Sau khi nhiÔm vµi ngµy, bÖnh tÝch ®Çu tiªn lµ viªm phæi thuú, tõ thuú tim sang thuú nhän, tõ thuú ®Ønh sang thuú sau, th­êng viªm ë phÇn r×a thÊp cña phæi. Phæi xuÊt hiÖn nh÷ng chÊm ®á hoÆc x¸m b»ng h¹t ®Ëu xanh, to dÇn råi tËp trung thµnh tõng vïng réng lín. - Khi chôp X Quang thÊy bÖnh lan tõ tr­íc ra sau, theo mét quy ®Þnh nhÊt ®Þnh: BÖnh tÝch ®èi xøng gi÷a hai bªn l¸ phæi, ranh giíi râ gi÷a c¸c vïng viªm hoÆc kh«ng viªm. - Khi mæ kh¸m thÊy: Chç phæi viªm cøngl¹i, mµu x¸m nh¹t hay ®á nh­ mµu mËn chÝn, mÆt phæi bang l¸ng, bªn trong cã chøa chÊt keo nªn gäi lµ viªm phæi kÝnh. Khi bÞ viªm nÆng phæi cøng, ®Æc l¹i nh­ bÞ gan ho¸ lóc nµy khi c¾t phæi chØ cßn mét Ýt dÞch tr¾ng x¸m lÉn bät. Phæi bÞ nhôc ho¸, ®ôc mµu tro, ch¾c khi biÓu hiÖn gan ho¸, lóc nµy c¾t miÕng phæi th¶ xuèng n­íc thÊy phæi ch×m. Khi cã sù héi nhiÔm c¸c vi khuÈn kh¸c, bÖnh tÝch sÏ cã ®Æc ®iÓm riªng - VÒ vi thÓ: Khi bÞ nhôc ho¸, thÊy phÕ qu¶n cã nhiÒu b¹ch cÇu ®¬n nh©n trung tÝnh. NÕu viªm mµng phæi th× mµng phæi dµy nªn. - H¹ch l©m ha s­ng to gÊp 2-5 lÇn, chøa nhiÒu n­íc mµu tro, tô m¸u. - Khi ghÐp víi tô huyÕt trïng th× phæi bÞ tô m¸u, cã nhiÒu vïng gan ho¸ phÝa sau phæi, ho¹i tö b· ®Ëu. - Khi ghÐp víi Streptcoccus th× phæi cã mñ. - NÕu ghÐp víi Bactericou th× cuèng phæi viªm cã mñ, mñ tõng côc h«i vµ tanh, mµu tro. 2.3.7. Phßng vµ trÞ bÖnh a. §èi víi nh÷ng vïng vµ tr¹i ch­a cã bÖnh - Thùc hiÖn ph­¬ng ch©m kh«ng nhËp lîn tõ ngoµi vµo. NÕu cÇn thiÕt ph¶i nhËp th× chän nh÷ng vïng, tr¹i tõ tr­íc ch­a ph¸t hiÖn ra bÖnh suyÔn; kiÓm tra kü t×nh h×nh søc kháe chØ mua; khi ®em lîn vÒ ph¶i c¸ch ly 2 th¸ng vµ theo dâi, kh«ng ph¸t hiÖn triÖu chøng bÖnh míi cho nhËp ®µn. - Th­êng xuyªn lµm c«ng t¸c phßng dÞch, nÕu ph¸t hiÖn lîn cã triÖu chøng ho, thë th× cã thÓ nghi lµ bÖnh suyÔn; c¸ch ly ngay, b¸o cho c¬ quan thó y. Ch¨m sãc vµ qu¶n lý tèt ®µn lîn míi nhËp (vÖ sinh chuång, nu«i d­ìng). b. §èi víi c¸c tr¹i ®· m¾c bÖnh - TuyÖt ®èi kh«ng b¸n lîn, xuÊt lîn khái tr¹i, tr­êng hîp cho ®i mæ ë lß s¸t sinh th× vËn chuyÓn th¼ng tõ tr¹i ®Õn lß, ®Ò phßng gieo r¾c bÖnh däc ®­êng. - Lîn ®ùc gièng tèt bÞ bÖnh, tuyÖt ®èi kh«ng cho nh¶y trùc tiÕp mµ dïng thô tinh nh©n t¹o. Nh÷ng lîn ®ùc gièng kÐm chÊt l­îng ®em nu«i vç bÐo ®Ó thÞt. - Lîn n¸i ®· m¾c bÖnh th× nªn ®em vç bÐo ®Ó thÞt, kh«ng dïng sinh s¶n. Tr­êng hîp lîn n¸i gièng tèt, ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp; nÕu sau 5 th¸ng thÊy khái vÒ triÖu chøng th× cã thÓ dïng sinh s¶n b»ng thô tinh nh©n t¹o, nh­ng kh«ng ®­îc ph¸t gièng ra khái tr¹i. - Lîn con do mÑ m¾c bÖnh ph¶i theo dâi nghiªm ngÆt vµ nu«i lín ®Ó lÊy thÞt, thÞt b¸n t¹i ®Þa ph­¬ng kh«ng dïng ®Ó lµm gièng. - ThÞt lîn bÞ suyÔn cã thÓ dïng ¨n ®­îc, nh­ng ph¶i hñy bá hoµn toµn bé phæi vµ c¸c h¹ch l©m ba phæi. - Trong thêi gian tr¹i ®ang bÞ bÖnh, kh«ng nhËp lîn míi. NÕu cÇn thiÕt ph¶i nhËp, th× ph¶i ®Ó riªng ë mét khu vùc c¸ch xa ®µn lîn cò tèi thiÓu 10 mÐt, cã hµng rµo kÝn cao 1 mÐt. - §èi víi mét sè lîn cßn l¹i, ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp. c. BiÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp - Nguyªn t¾c: ChÈn ®o¸n vµ ph¸t hiÖn sím, c¸ch ly triÖt ®Ó, båi d­ìng qu¶n lý tèt kÕt hîp víi ch÷a trÞ. - BiÖn ph¸p chung: + Chuång nu«i: quÐt dän s¹ch sÏ, kh« r¸o, tr¸nh Èm ­ít. Trêi rÐt ph¶i cã r¬m lãt, ph¶i gi÷ cho chuång Êm, kÝn giã. Chuång ph¶i ®ñ ¸nh s¸ng vµ cã s©n vËn ®éng. Mçi ngµy cho lîn vËn ®éng Ýt nhÊt 5 giê ngoµi trêi. Trong khi th¶ kh«ng ®Ó lîn èm, kháe tiÕp xóc víi nhau. + Tiªu ®éc: h»ng tuÇn tiªu ®éc mét lÇn toµn tr¹i. TÊt c¶ dông cô, m¸ng ¨n, sau khi dïng ph¶i röa s¹ch sÏ vµ ph¬i n¾ng. Th­êng xuyªn quÐt v«i vµ tiªu ®éc nÒn víi nh÷ng chÊt nh­ xót (NaOH)5%, n­íc v«i 15%, liz«n 3%, crezin 5%, n­íc tro 30%. + Nu«i d­ìng: cho lîn ¨n no ®ñ, nhiÒu thøc ¨n t­¬i, t¨ng thøc ¨n tinh bét, bét x­¬ng, muèi vµ chÊt kho¸ng. + Dïng thuèc: Dïng Tylosin: Tylosin dïng liÒu 20mg/kg thÓ träng, tiªm b¾p thÞt, dïng liªn tôc 6 ngµy, nghØ 5 ngµy, l¹i tiÕp tôc dïng 5 ngµy n÷a. KÕt qu¶ cho thÊy lîn khái vÒ l©m sµng; thë b×nh th­êng, hÕt ho, ¨n kháe. Cïng víi Tylosin cÇn sö dông thªm c¸c lo¹i thuèc trî søc: Vitamin B2, Vitamin C, cafein…vµ ch¨m sãc nu«i d­ìng tèt. Theo NguyÔn Ngäc Nhiªn (1992) dïng Tylosin kÕt hîp víi Streptomicin hoÆc Kanamicin víi liÒu l­îng 30mg/kg thÓ träng, ch¨m sãc, nu«i d­ìng tèt, cho biÕt; lîn khái bÖnh 80 – 90%. Dïng Tiamulin: Tiamulin lµ kh¸ng sinh míi cã t¸c dông diÖt Mycoplasma vµ c¸c vi khuÈn ®­êng h« hÊp kh¸c, dïng víi liÒu l­îng 20 mg/kg thÓ träng kÕt hîp dïng Kanamicin víi liÒu l­îng 20 mg/kg thÓ träng, Gentamicin víi liÒu 4 ®v/kg thÓ träng dïng liªn tôc 6-7 ngµy, kÕt qu¶ khái bÖnh l©m sµng 85-90% (NguyÔn H÷u Vò,1993). §èi víi c¸c c¬ së ®· cã bÖnh suyÔn: - Ph©n chia lîn thµnh 3 lo¹i 1. Lîn m¾c bÖnh cã triÖu chøng (ho, thë). 2. Lîn nghi m¾c bÖnh gåm: lîn tõ tr­íc ®ã cã ho vµ thë sau kh«ng thÊy ho vµ thë n÷a, lîn ®· ë chung hay tiÕp xóc víi lîn bÖnh nh­ng ch­a thÊy triÖu chøng ho vµ thë; lîn n¸i kh«ng thÊy triÖu chøng nh­ng ®Î th× ®µn lîn con bÞ suyÔn. 3. Lîn kháe gåm: nh÷ng lîn tõ tr­íc ch­a bao giê ph¸t hiÖn triÖu chøng ho vµ thë, sinh tr­ëng b×nh th­êng, lªn c©n; lîn ch­a ë chung víi lîn èm bao giê, lîn n¸i mµ con ®Î ra kh«ng con nµo m¾c bÖnh.Theo dâi 15 ngµy vÒ triÖu chøng, bÖnh tÝch ®Ó ph©n lo¹i. - Mçi lo¹i lîn cÇn ®­îc ch¨m nu«i riªng trong tõng khu vùc. Quy ®Þnh ba khu vùc cho ba lo¹i, mçi khu c¸ch nhau tèi thiÓu 10m – nÕu chia thµnh tõng côm th× ph¶i b¶o ®¶m kh«ng ®Ó lîn kháe tiÕp xóc víi lîn èm. - Khu vùc lîn èm: ch¨n nu«i riªng, dông cô riªng, bÕp riªng, c«ng nh©n phôc vô riªng. TuyÖt ®èi kh«ng ®­îc ®em nh÷ng dông cô, thøc ¨n tõ khu vùc lîn bÞ èm sang khu lîn kháe, kh«ng ®­îc ®em lîn n¸i kháe ®Ó lÊy gièng ë khu lîn ®ùc èm hoÆc ng­îc l¹i. Trong nh÷ng tr¹i nhá nu«i d­íi 50 lîn, Ýt c«ng nh©n kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ch¨n nu«i riªng, th× ng­êi ch¨m sãc lîn ph¶i cho lîn kháe ¨n tr­íc, lîn bÖnh ¨n sau, mçi lÇn ra tr¹i ph¶i tÈy trïng thay quÇn ¸o, giµy dÐp. - Khu vùc lîn kh¶ nghi: còng tiÕn hµnh nh­ khu vùc èm. Khi ph¸t hiÖn lîn cã triÖu chøng th× ®­a ngay sang khu vùc lîn èm. Nh÷ng lîn cßn l¹i, tÝch cùc ®iÒu d­ìng vµ ch÷a trÞ. - Khu vùc lîn kháe: ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng vµ qu¶n lý nh­ trªn. Th­êng xuyªn quan s¸t ®Ó ph¸t hiÖn con èm vµ ®­a sang khu vùc lîn èm; lîn nghi th× ®­a sang khu vùc nghi bÖnh. Lîn n¸i mçi con ®Ó mét chuång riªng, kh«ng ®Ó lîn con ch¹y lung tung vµ tiÕp xóc víi ®µn lîn kh¸c. CÇn theo dâi ®µn lîn con cã mét hai con ph¸t hiÖn bÖnh th× t×m nguyªn nh©n l©y bÖnh. NÕu tiÕp xóc ph¸t hiÖn nhiÒu con kh¸c trong ®µn bÞ bÖnh th× ph¶i ®­a c¶ mÑ lÉn con ®i c¸ch ly vµo khu vùc èm. Kinh nghiÖm gi¶i quyÕt bÖnh suyÔn lîn t¹i mét sè c¬ së ch¨n nu«i - Kinh nghiÖm phßng trõ tæng hîp t¹i tr¹i ch¨n nu«i L¹c VÖ (Hµ B¾c). TiÕn hµnh tõ n¨m 1967 ®Õn n¨m 1972 víi nh÷ng biÖn ph¸p ®· sö dông sau: - Th¶i lo¹i nh÷ng lîn gièng xÊu, giµ, nh÷ng lîn nhiÔm bÖnh nÆng, xö lý toµn bé lîn choai, lîn thÞt. - Nh÷ng lîn ®ùc gièng tèt th× theo dâi, c¸ch ly, t¨ng c­êng båi d­ìng, kh«ng cho nh¶y trùc tiÕp mµ chØ lÊy tinh. - Nh÷ng lîn n¸i c¬ b¶n th× ph©n lo¹i, c¸ch ly theo tõng lo¹i, tõng khu vùc: lo¹i A lµ t­¬ng ®èi an toµn, lo¹i B lµ nghi ngê, lo¹i C ®· nhiÔm bÖnh. C¸ch ly tõng con, mçi con mét « chuång, cã dông cô ch¨m sãc riªng. Th­êng xuyªn theo dâi, ph¸t hiÖn nh÷ng lîn cã triÖu chøng ho, thë ®Ó kÞp thêi th¶i lo¹i. KiÓm tra lîn con b»ng c¸ch mæ kh¸m bÖnh tÝch qua ba løa: nh÷ng lîn cã triÖu chøng l©m sµng, cßi cäc, mæ tr­íc; thêi gian lîn cßn theo mÑ mæ 1/3 sè con trong mçi æ; sè cßn l¹i ®Õn th¸ng thø t­ vµ th¸ng thø s¸u mæ hÕt. NÕu thÊy lîn cã bÖnh tÝch ®iÓn h×nh vµ thÊy lîn cã triÖu chøng l©m sµng ë lîn mÑ th× th¶i lo¹i lîn mÑ. Qua ba løa kiÓm tra, nÕu hai løa liÒn lîn con kh«ng cã bÖnh tÝch vµ lîn mÑ kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng th× cã thÓ c«ng nhËn lîn mÑ kh«ng cã bÖnh. Lîn con cña nh÷ng lîn mÑ nµy ®­îc nu«i chung ®Õn 8-10 th¸ng tuæi th× mæ kiÓm tra phæi h¹ch, nÕu thÊy kh«ng cã bÖnh tÝch th× cã thÓ kÕt luËn lµ lîn mÑ ®· lµnh bÖnh. Sau thêi gian thùc hiÖn, c¸c t¸c gi¶ nhËn thÊy cã kÕt qu¶ b­íc ®Çu; triÖu chøng l©m sµng ë ®µn lîn n¸i gi¶m râ rÖt, bÖnh tÝch trªn phæi cã biÕn chuyÓn tèt. KiÓm tra vi thÓ thÊy lîn con bÖnh gi¶m dÇn qua tõng løa, kiÓm tra nh÷ng lîn ®­îc coi lµ lµnh bÖnh thÊy ®Òu an toµn, nh÷ng lîn lµnh bÖnh ®­a ra nu«i thÞt ®Òu ph¸t triÓn tèt. Tõ kÕt qu¶ thùc hiÖn trªn viÖc phßng trõ suyÔn cÇn ¸p dông mét sè kinh nghiÖm vÒ kü thuËt sau: - X©y dùng ®µn lîn an toµn: quy m« nhá qu¶n lý ®­îc chÆt: 50 ®Õn 100 lîn n¸i, 6 ®Õn 5 lîn ®ùc gièng, tÊt c¶ ®Òu lµ hËu bÞ 4 th¸ng tuæi. §ùc vµ c¸i (thÝ dô Mãng C¸i) mua ë hai vïng kh¸c nhau ®Ó tr¸nh ®ång huyÕt. Sè lîn con cuèi cïng gi÷ l¹i kho¶ng 1/2 ( qua chän läc gièng ). Vïng mua lîn gièng ph¶i an toµn suyÔn ( do c¬ quan thó y ®Þa ph­¬ng chøng nhËn). C¸ch ly, kiÓm tra suyÔn ( chiÕu X.quang, theo dâi l©m sµng). Dïng ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o phèi gièng cïng mét ngµy cho lîn n¸i an toµn vµ nh÷ng lîn n¸i suyÔn thuéc gièng tèt. - DiÖt trïng tiªu ®éc; Thuèc s¸t trïng lµ NaOH 2% ë ®é nãng 60 0C, pha xong dïng ngay. Tr×nh tù tiªu ®éc: §Çu tiªn quÐt dän hÕt r¸c bªn trong vµ ngoµi chuång, n¹o vÐt khai th«ng cèng r·nh; sau ®ã, dïng n­íc s¹ch xèi m¹nh cä röa nÒn chuång, t­êng (tõ mÆt ®Êt lªn ®Õn ®é cao 0,60 – 1,2 mÐt); nÒn chuång ®Êt th× tr¶i r¬m kh« ®èt; sau cïng, r¶i thuèc s¸t trïng ba ngµy liÒn, s©n ch¬i ph¶i dän s¹ch cá, r¸c. ph©n, cuèc trªn mÆt vµ r¾c v«i bét theo ®Þnh møc 0,2 kg/m2. Dông cô ch¨n nu«i, sau khi cä röa b»ng n­íc s¹ch, ph¬i n¾ng 2-3 giê. Sau khi lµm xong vÖ sinh tiªu ®éc, chuång tr¹i ph¶i cã mµu tr¾ng ®Ñp. Bá trèng chuång 3 ngµy cho hÕt mïi thuèc. -Néi quy phßng bÖnh: CÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c ®iÓm sau: Tr¹i ch¨n nu«i ph¶i cã t­êng rµo ®Ó ng¨n c¶n lîn ra vµo, ban ngµy còng nh­ ban ®ªm. Tr¹i chØ xuÊt vµ tr¸nh nhËp lîn. NÕu b¾t buéc nhËp th× nhÊt thiÕt ph¶i cã tæ chøc khu vùc nhèt riªng vµ kiÓm dÞch nghiªm ngÆt. H¹n chÕ tham quan: ChØ cho th¨m quan ®éi nu«i lîn n¸i hËu bÞ vµ ®éi nu«i lîn thÞt. Kh¸ch tham quan ph¶i thùc hiªn thñ tôc phßng bÖnh ( mang ñng, ¸o choµng cña tr¹i, giÉm vµo thuèc s¸t trïng). Tr­íc cöa chuång, ph¶i cã hè hoÆc thïng chøa thuèc s¸t trïng. Thuèc s¸t trïng thay ba ngµy mét lÇn. Ng­êi vµo lµm viÖc trong trang tr¹i ph¶i mang ñng vµ quÇn ¸o lao ®éng. C¸c thø nµy ®Ó ë n¬i quy ®Þnh, kh«ng ®­a vÒ gia ®×nh. Phèi gièng cho lîn n¸i b»ng ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o. LËp vµnh ®ai an toµn xung quanh trang tr¹i b»ng c¸ch cung cÊp con gièng vµ gióp ®ì c¸c hîp t¸c x· l©n cËn g©y ®µn lîn an toµn vÒ suyÔn. ViÖc thanh toµn bÖnh hiÖn nay ë c¸c n­íc còng gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®ßi hái mét sù kiÓm tra thó y hÕt søc nghiªm ngÆt. Muèn thanh to¸n bÖnh trong c¸c ®µn lîn sinh s¶n, cã thÓ theo kü thuËt g©y l¹i ®µn b»ng nh÷ng lîn s¹ch bÖnh hoµn toµn. 2.4. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ m¸u 2.4.1. Kh¸i niÖm M¸u lµ mét khèi chÊt dÞch n»m trong tim vµ hÖ thèng m¹ch m¸u, lµ nguån gèc cña hÇu hÕt c¸c dÞch thÓ trong c¬ thÓ. Sè l­îng m¸u thay ®æi theo tõng loµi ®éng vËt, Ng­êi lµ 7,5% träng l­îng c¬ thÓ, ë lîn lµ: 4,6% träng l­îng cë thÓ. Trong c¬ thÓ 54% m¸u l­u th«ng trong hÖ thèng tuÇn hoµn, 46% dù tr÷ trong ®ã 20% ë gan, 16% ë l¸ch, 10% mao m¹ch. M¸u lµ tÊm g­¬ng ph¶n chiÕu t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ søc khoÎ cña c¬ thÓ, v× vËy nh÷ng xÐt nghiÖm vÒ m¸u lµ nh÷ng xÐt nghiÖm c¬ b¶n ®­îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹nh c¬ thÓ, nh­ gióp cho viÖc chÈn ®o¸n bÖnh. 2.4.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc Scholm O.W. Jain N.C vµ Carroll E. J (1975) ®· nghiªn cøu c¸c chØ tiªu sinh lý, h×nh th¸i m¸u b×nh th­êng còng nh­ bÖnh lý cña Tr©u, Bß , Lîn, Dª, Cõu, Chã vµ mÌo. Nghiªn cøu sù biÕn ®æi cña b¹ch cÇu theo tuæi vµ c¸c quy luËt biÕn ®æi sinh häc cña b¹ch cÇu cã t¸c gi¶ HNKNTNH B.H (1969). T¸c gi¶ Van Furth R, Cohn Z.A (1970) ®· ®i s©u nghiªn cøu vÒ nguån gèc tÕ bµo m¸u gia sóc, gia cÇm. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc,siªu cÊu tróc,thµnh phÇn,chøc n¨ng cña hång cÇu, hemoglobin cã c¸c t¸c gi¶ Bakken A.F (1971), Bunn H. F (1972), Dagg J.H (1972), Jensen W.N, Lessin L.S (1972), Powell L.W (1972) vµ Keeton L. W (1973), nghiªn cøu vÒ ®éng lùc, chøc n¨ng vµ nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng c¸c lo¹i b¹ch cÇu cã t¸c gi¶ Bessis M (1971), Brune K, Jaranwski J (1972), Thompson J vµ Van Furth R ( 1973). N¨m 1986, Cohn Z.A ®· nghiªn cøu s©u vÒ sinh hãa cña tÕ bµo ®¹i thùc bµo. VÒ huyÕt häc cã c¸c t¸c gi¶, Waddill vµ céng sù ( 1962), Brook C.C vµ Davis J. N ( 1969), Schalm O.W, Jain N.C vµ Corroll E.J (1975), ®· c«ng bè c¸c chØ tiªu sinh lý, sinh hãa, h×nh th¸i m¸u lîn Duroc- Jersey vµ ph«i thai lîn. 2.4.3 T×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam ë n­íc ta, c¸c chØ tiªu sinh lý m¸u ng­êi ®· ®­îc nghiªn cøu kü l­ìng vµ ®Çy ®ñ. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ m¸u gia sóc, gia cÇm cßn rÊt Ýt, lÎ tÎ, ch­a ®Çy ®ñ vµ ch­a cã cô thÓ , nhÊt lµ c¸c h»ng sè vÒ m¸u trong tr­êng hîp bÞ bÖnh cô thÓ. Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý m¸u lîn con, lîn lín vµ lîn ®ùc gièng ( TrÇn Cõ vµ bé m«n sinh lý gia sóc Tr­êng §HNN I -1975). T¸c gi¶ §ç §øc ViÖt ( 1994) Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý, sinh th¸i m¸u cña mét sè gièng lîn vïng ®ång b»ng s«ng Hång. C¸c t¸c gi¶ Lª Kim Thao, NguyÔn ThÞ B×nh (1978) ®· nghiªn cøu huyÕt tñy ®å lîn û ViÖt Nam. Nghiªn cøu c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ h×nh th¸i m¸u tr©u, bß ViÖt Nam cã c¸c t¸c gi¶ Ph¹m §øc Lé, Cï Xu©n DÇn, §ç §øc ViÖt ( 1979) Nghiªn cøu x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu sinh lý, h×nh th¸i m¸u lîn Corrwall nu«i ë n­íc ta ( Cï Xu©n DÇn, §inh Hång LuËn, 1983). NguyÔn ThÞ §µo Nguyªn ( 1994) ®· nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý huyÕt häc l©m sµng cña tr©u kháe vµ trong mét sè bÖnh th­êng gÆp. 2.4.4. Chøc n¨ng sinh lý cña m¸u - Chøc n¨ng h« hÊp: vËn chuyÓn oxy tõ phæi ®Õn c¸c m« bµo vµ vËn chuyÓn khÝ cacbonic tõ m« tÕ bµo vÒ phæi ®Ó th¶i ra ngoµi. - Chøc n¨ng dinh d­ìng: vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d­ìng hÊp thô ®­îc tõ èng tiªu ho¸ ®Õn tËn c¸c m« tÕ bµo, tæ chøc. - Chøc n¨ng bµi tiÕt: m¸u nhËn c¸c s¶n ph¶m cuèi cïng cña trao ®æi chÊt ë c¸c m« bµo, tæ chøc nh­ khÝ CO2, urª, axituric…råi vËn chuyÓn ®Õn phæi, thËn gia ®Ó ®µo th¶i ra ngoµi. - Chøc n¨ng ®iÒu hoµ th©n nhiÖt M¸u ®¶m b¶o nhiÖt l­îng trong c¬ thÓ, ®ång thêi nhê hÖ thèng tuÇn hoµn m¸u nhiÖt ®­îc vËn chuyÓn tõ trong c¬ thÓ ra ngoµi da hay ng­îc l¹i. cã t¸c dông ®iÒu hoµ nhiÖt. Khi gÆp l¹nh m¸u ngoµi da co l¹i dån vµo bªn trong gi÷ Êm cho c¬ thÓ. Khi trêi nãng, m¹ch m¸u ngoµi da d·n ra, m¸u tõ trong dån ra da ®Ó th¶i bít nhiÖt. - Chøc n¨ng ®iÒu hoµ vµ duy tr× sù c©n b»ng néi m«i. c©n b»ng n­íc, ®é pH, ¸p suÊt thÈm thÊu. - Chøc n¨ng b¶o vÖ c¬ thÓ C¸c loaÞ kh¸ng thÓ, b¹ch cÇu trong m¸u cã kh¶ n¨ng ng¨n c¶n tieu diÖt vi khuÈn vµ nh÷ng mÇm bÖnh x©m nhËp vµo c¬ thÓ. 2.4.5. C¸c dßng tÕ bµo m¸u. 2.4.5.1 TÕ bµo gèc TÕ bµo gèc lµ nh÷ng tÕ bµo non cña tæ chøc t¹o m¸u, tõ nh÷ng tÕ bµo nµy sinh ra c¸c tÕ bµo m¸u l­u hµnh vµ c¸c tÕ bµo cña tæ t¹o m¸u thuéc hÖ liªn vâng tæ chøc bµo. TÕ bµo gèc bao gåm tÕ bµo liªn vâng vµ c¸c tÕ bµo trung gian biÖt hãa nh­ nguyªn m« bµo m¸u vµ nguyªn bµo m¸u. - TÕ bµo liªn vâng bao gåm liªn vâng thùc bµo vµ liªn vâng kiÓu monoxit hoÆc kiÓu Limphoxit. - Nguyªn m« bµo m¸u lµ lo¹i tÕ bµo trung gian biÖt hãa tõ tÕ bµo liªn vâng ra, lµ lo¹i tÕ bµo non nhÊt cña tÕ bµo m¸u di ®éng ®­îc. B×nh th­êng lo¹i tÕ bµo nµy Ýt gÆp v× chóng xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i rÊt nhanh ®Ó chuyÓn thµnh tÕ bµo kh¸c. - Nguyªn bµo m¸u: Còng lµ mét lo¹i tÕ bµo trung gian, cã thÓ tõ tÕ bµo liªn vâng, nguyªn m« bµo m¸u chuyÓn thµnh. Chóng biÕn ®i rÊt nhanh ®Ó chuyÓn thµnh c¸c tÕ bµo dßng b¹ch cÇu h¹t, dßng hång cÇu vµ c¸c lo¹i b¹ch cÇu kh¸c. 2.4.5.2 Dßng hång cÇu a. S¬ l­îc lÞch sö. §Õn nöa cuèi thÕ kû 19 cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ dßng hång cÇu. N¨m 1868, Neimann nhøng mnh r»ng hång cÇu ®­îc h×nh thµnh trong tñy x­¬ng. Vµ nghiªn cøu cña Ehrlich n¨m 1877 vÒ h×nh th¸i häc c¸c tÕ bµo m¸u, viÕt s¾c tè chøa trong hång cÇu vµ c¸c ph­¬ng ph¸p ®o l­êng kÝch th­íc hång cÇu, l­îng huyÕt s¾c tè... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y do tiÕn bé cña c¸c ngµnh khoa häc víi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ®· cho phÐp nghiªn cøu s©u vÒ cÊu tróc, ®êi sèng, c¸c ho¹t ®éng vµ sinh tr­ëng cña hång cÇu. b. Sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña dßng hång cÇu b×nh th­êng. C¸c tÕ bµo dßng hång cÇu ®­îc biÖt hãa tõ nguyªn bµo m¸u cña tñy x­¬ng vµ ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ph©n bµo phøc t¹p. B»ng ph­¬ng ph¸p ®o l­êng trùc tiÕp phÇn nh©n vµ toµn bé tÕ bµo còng nh­ ®Õm trùc tiÕp nhiÔm s¾c thÓ, ng­êi ta ®· kÕt luËn r»ng c¸c nguyªn hång cÇu cã kh¶ n¨ng t¸i sinh s¶n b»ng c¸ch ph©n bµo ®Ó sinh ra nh÷ng hång cÇu non kh¸c. C¨n cø vµo h×nh th¸i cña c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña hång cÇu, ng­êi ta ®· ph©n ®Þnh mét c¸ch râ rµng nh÷ng thay ®æi cña mçi thêi kú, danh ph¸p øng víi nh÷ng thay ®æi mµ c¸c t¸c gi¶ ®· m« t¶. Ehrlich ®· chia hång cÇu non ra 2 lo¹i chÝnh: - Mét lo¹i dßng hång cÇu b×nh th­êng, nã cã ë tÊt c¶ mäi gia sóc vµ ng­êi kháe m¹nh. - Mét lo¹i dßng hång cÇu khæng lå chØ thÊy ë gia sóc, bÖnh nh©n thiÕu m¸u ¸c tÝnh hoÆc ë thêi kú bµo thai. Sabin vµ tr­êng ph¸i cña bµ th× l¹i cho r»ng hång cÇu khæng lå chØ lµ mét d¹ng cña hång cÇu b×nh th­êng vµ cã c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn nh­ sau: TiÒn nguyªn hång cÇu (Proerythroblaste), nguyªn hång cÇu cña baz¬ (Ðrythroblaste basophile), nguyªn hång cÇu ®a s¾c (Ðrythroblaste polychromatophile), nguyªn hång cÇu ­a axit (Ðrythroblaste acidophile), hång cÇu m¹ng l­íi (rÐticulocyte) vµ hång cÇu tr­ëng thµnh (Ðrûthocyte). c. Dßng hång cÇu khæng lå (mÐgaloblaste). Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c tÕ bµo dßng hång cÇu khæng lå qua c¸c giai ®o¹n mµ ng­êi ta ®· quan s¸t ®­îc còng t­¬ng tù nh­ dßng hång cÇu b×nh th­êng. Nguyªn tiÒn hång cÇu khæng lå (promÐgaloblaste) lµ tÕ bµo ®Çu dßng cña dßng hång cÇu khæng lå víi tªn gäi kh¸c nhau: Dameshek – Ðrythrogone, nÕu xuÊt hiÖn trong bÖnh thiÕu m¸u ¸c tÝnh gäi lµ rubriblaste. TÕ bµo cã mét sè ®Æc ®iÓm gÇn gièng nh­ hång cÇu nguyªn thñy ë thêi kú bµo thai, khi cÇu t¹o tÕ bµo nµy cÇn c¸c yÕu tè ë niªm m¹c ruét nh­ c¸c yÕu tè ë B12 cho nªn khi bÞ thiÕu m¸u ®iÒu trÞ b»ng B12 rÊt kÕt qu¶. Nguyªn hång cÇu ­a baz¬ (Ðrythroblaste basophile) tÕ bµo cã nguyªn sinh chÊt ­a baz¬. Tû lÖ gi÷a nh©n vµ bµo t­¬ng kh«ng c©n ®èi, l­íi mµu nh©n th« h¬n hång cÇu non ­a baz¬ b×nh th­êng, kh«ng cã h¹t nh©n. Nguyªn hång cÇu khæng lå ®a s¾c (Ðrythroblaste polychromatophile): nguyªn sinh chÊt ­a nhiªu mµu cã vïng ­a baz¬, cã vïng da cam v× hång cÇu ®· xuÊt hiÖn HST. Nh©n nhá, th«, kh«ng cã h¹t nh©n. Nguyªn hång cÇu ­a axit lµ tÕ bµo cã nhiÒu nh©n nhá h¬n 3 – 4 lÇn so víi hång cÇu khæng lå ®a s¾c. TÕ bµo trßn hoÆc bÇu dôc, bµo t­¬ng chøa ®Çy huyÕt s¾c tè cho nªn bµo t­¬ng cã mµu da cam ®Òu ®Æn. Hång cÇu khæng lå tr­ëng thµnh: Lµ tÕ bµo lín gÊp r­ìi hång cÇu b×nh th­êng. TÕ bµo cã h×nh trßn hoÆc bÇu dôc. Kh«ng cã h×nh ®Üa lâm hai mÆt do ®ã nhuém mµu sÉm h¬n. ThÓ tÝch mçi hång cÇu lín nªn trÞ sè hång cÇu còng lín h¬n. Cã thÓ gÆp thÓ Jolly vµ h¹t ng©m azua. d. Nh÷ng h×nh th¸i bÊt th­êng cña hång cÇu: Trªn tiªu b¶n m¸u ®µn nhuém mµu còng nh­ trªn tiªu b¶n soi t­¬i, b×nh th­êng c¸c hång cÇu ®Òu gièng nhau vÒ kÝch th­íc vµ h×nh d¹ng. Nh­ng thØnh tho¶ng chóng ta còng gÆp nh÷ng tÕ bµo biÕn d¹ng, dËp n¸t do nguyªn nh©n c¬ häc khi dµn tiªu b¶n. Trong nh÷ng tr­êng hîp bÖnh lý hång cÇu hay bÞ thay ®æi kÝch th­íc. e. Sinh lý sinh hãa cña hång cÇu: Hång cÇu lµm nhiÖm vô vËn chuyÓn khÝ oxy tíi tæ chøc vµ mang khÝ CO2 tõ tæ chøc ®i – chøc n¨ng nµy do huyÕt s¾c tè ®¶m nhiÖm. Hång cÇu lµ tÕ bµo ®­îc biÖt hãa ®Õn møc cao ®é, kh«ng cÇn nh©n rÊt Ýt c¸c bµo quan vµ cã h×nh d¸ng ®Æc biÖt. Nhê cã cÊu t¹o ®Æc biÖt nµy gióp cho c¸c ph©n tö huyÕt s¾c tè dï bÊt kú ë chç nµo trong h×nh cÇu còng cã kho¶ng c¸ch gÇn mµng hång cÇu vµ tiÕp xóc dÔ dµng víi oxy. Ng­êi ta tÝnh r»ng cø 1 gi©y cã tíi 10 gam huyÕt s¾c tè qua phæi. Mµng hång cÇu kh«ng cho thÊm qua c¸c chÊt keo nh­ Hemoglobin vµ Lipit. §èi víi c¸c ion vµ muèi kho¸ng tÝnh thÈm thÊu cña mµng còng kh«ng ®ång ®Òu. Mµng cho phÐp trao ®æi khÝ, cã tÝnh ®µn håi vµ dÎo dai do ®ã khi hång cÇu biÕn d¹ng sau l¹i trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng. Chóng cã thÓ kÐo dµi ra ®Ó di chuyÓn trong mao m¹ch nhá. Khi ¸p suÊt thÈm thÊu xung quanh thay ®æi th× kÝch th­íc cña hång cÇu còng thay ®æi. Sù kh¸c biÖt vÒ sè l­îng, kÝch th­íc vµ h×nh thÓ hång cÇu chÝnh lµ biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh tiÕn hãa. Hång cÇu bÞ ph¸ huû mét phÇn nhá ë ngay trong dßng m¸u, ®ã lµ biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh sinh lý b×nh th­êng. PhÇn lín c¸c hång cÇu chÕt trong c¸c ®¹i thùc bµo thuéc hÖ thèng liªn vâng néi m«. C¸c tÕ bµo khæng lå nµy nhËn ra c¸c hång cÇu giµ vµ ¨n chóng, qu¸ tr×nh nµy x¶y ra ë tñy x­¬ng. Trong qu¸ tr×nh bÖnh lý th× hiÖn t­îng thùc bµo x¶y ra ë gan, n¸ch, m¸u tuÇn hoµn vµ ®Æc biÖt ngay c¶ ë c¸c b¹ch cÇu h¹t còng ¨n hång cÇu. Sau khi bÞ c¸c ®¹i thùc bµo ¨n, toµn bé huyÕt s¾c tè bÞ tho¸i hãa. g. C¸c yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó t¹o hång cÇu. - YÕu tè ngo¹i chñ yÕu lµ muèi kho¸ng, protein vµ vitamin. - YÕu tè néi chñ yÕu lµ c¸c néi tiÕt tè vµ c¸c t¸c ®éng thÇn kinh, thÓ dÞch. Sè l­îng hång cÇu tïy lo¹i gia sóc, cïng theo løa tuæi vµ giíi tÝnh, dinh d­ìng vµ thÓ träng. B×nh th­êng: Lîn lín 6 - 8 triÖu/ mm3 m¸u Lîn con 4.5 - 5.8 triÖu/ mm3 m¸u Lîn mãng c¸i 5-6 triÖu/ mm3 m¸u Lîn Lang hång 5.2 – 5.8 triÖu/ mm3 m¸u 2.4.5.3. B¹ch cÇu: B¹ch cÇu lµ lo¹i tÕ bµo m¸u kh«ng cã s¾c tè víi sè l­îng th­êng kh«ng æn ®Þnh vµ phô thuéc vµo tr¹ng th¸i sinh lý cña c¬ thÓ, b¹ch cÇu ®­îc t¹o ra trong hÖ thèng néi m« vµ bÞ ph¸ hñy ë gan vµ n¸ch. Chøc n¨ng cña b¹ch cÇu lµ b¶o vÖ c¬ thÓ, chèng nhiÔm trïng vµ ngé ®éc trong hÖ thèng phßng vÖ chung cña c¬ thÓ. Chøc n¨ng nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thùc bµo, miÔn dÞch tÕ bµo vµ miÔn dÞch dÞch thÓ. a. Ph©n lo¹i vµ cÊu t¹o b¹ch cÇu. B¹ch cÇu lµ tÕ bµo cã nh©n trong bµo t­¬ng cã h¹t vµ kh«ng cã h¹t. + B¹ch cÇu cã h¹t: cã 3 lo¹i - B¹ch cÇu trung tÝnh: Lµ lo¹i b¹ch cÇu mµ trong bµo t­¬ng cã h¹t nhá, cã mµu hång hoÆc mµu tÝm hoa cµ. Tû lÖ ë lîn lµ 50%. - B¹ch cÇu ¸i toan: Trong bµo t­¬ng cña lo¹i b¹ch cÇu nµy cã h¹t trßn to b¾t mµu ®á. Nh©n ®­îc chia thµnh 2 lo¹i. Tû lÖ ë lîn lµ 46%.