Nghiên cứu nồng độ IGF-1 huyết tương ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2

nghiên cứu khoa học Tạp chí nội khoa Việt nam Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX282 I. đẶT VẤN đỀ Đái tháo đường là bệnh thường gặp, mang tính xã hội cao ở nhiều nước. Bệnh có xu hướng gia tăng trên thế giới cũng như tại Việt Nam[6]. Sự tăng mạn tính của glucose máu sẽ dẫn đến những biến chứng đa hệ cơ quan trong đó có cac rối loạn về nội tiết tuy biểu hiện không rầm rộ nhưng lại ảnh hưởng dần dần và nghiêm trọng đến sự phát triển và toàn vẹn của cơ thể[6]. Trong đó, những biến đổi về nồng độ các chất có liên quan đến tình trạng tăng glucose máu, kháng insulin, mà điển hình là IGF-1 là những tổn thương hay gặp nhưng dễ bị bỏ qua. Sự giảm thiểu nồng độ IGF-1 dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Bao gồm: sự tăng glucose máu, giảm mức lọc cầu thận,... [4]. Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về nồng độ IGF-1 huyết tương, mật độ xương và mối liên hệ của chúng, nhưng trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 thì vấn đề này còn nhiều điểm chưa sáng tỏ. Chính vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm: - Nghiên cứu nồng độ IGF-1 huyết tương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. - Tìm hiểu mối liên quan giữa nồng độ IGF-1 huyết tương với 1 số đặc điểm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 (tuổi, chỉ số BMI, vòng bụng). II. đỐI TƯỢNG Và PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. đối tượng nghiên cứu Bao gồm 126 người được chia thành 2 nhóm: nhóm BN nghiên cứu và nhóm chứng. + Nhóm chứng: 45 người bình thường có độ tuổi tương đương với nhóm BN nghiên cứu, đến khám sức khỏe định kỳ tại Bệnh viện Bộ Công An 198. + Nhóm nghiên cứu: 81 BN được chẩn đoán ĐTĐ týp 2 (lần đầu hoặc đã điều trị bằng thuốc uống hạ glucose máu) đang điều trị tại Khoa Tim - Mạch, Khớp Nội tiết - Bệnh viện Quân Y 103, Học viện Quân Y. Thời gian nghiên cứu: từ tháng 2/2014 - 6/2015. Loại trừ các BN đang có các bệnh mạn tính không phải biến chứng của đái tháo đường týp 2, các bệnh lý ảnh hưởng đến nồng độ IGF-1. 2. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang, có so sánh giữa nhóm nghiên cứu và nhóm chứng. NGHIÊN CỨU NỒNG đỘ IGF-1 HUYẾT TƯƠNG Ở BỆNH NHÂN đÁI THÁO đƯỜNG TÝP 2 nguyễn tiến Sơn*, nguyễn thị Phi nga* * Học viện Quân y TÓM TẮT Mục tiêu: nghiên cứu nồng độ IGF-1 huyết tương và mối liên quan với một số đặc điểm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. Phương pháp: 126 đối tượng được chia thành 2 nhóm: nhóm chứng và nhóm nghiên cứu, được khám xét lâm sàng và định lượng IGF-1 huyết tương. Kết quả: nồng độ IGF-1 huyết tương của nhóm nghiên cứu là 44,46 ± 28,60 (ng/mL). Nồng độ IGF-1 huyết tương có mối tương quan nghịch mức độ vừa với tuổi, chưa thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê với giới, chỉ số BMI và vòng bụng. Từ khóa: nồng độ IGF-1 huyết tương, đái tháo đường týp 2. nghiên cứu khoa học Tạp chí Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX nội khoa Việt nam 283 Những chỉ tiêu chung cho cả hai nhóm: - Khám xét lâm sàng, đo chiều cao, cân nặng. - Định lượng nồng độ IGF-1 huyết tương. định lượng nồng độ IGF-1 huyết tương - Phương pháp xét nghiệm: Trong nghiên cứu của chúng tôi sử dụng phương pháp ELISA trực tiếp. Phiên giải kết quả trên máy miễn dịch Architech I 2000, được tiến hành tại Labo công nghệ cao của Học viện Quân Y. Đơn vị tính ng/mL. - Đánh giá nồng độ IGF-1 huyết tương của nhóm nghiên cứu so với nhóm chứng ( , SD). + Nồng độ IGF-1 được coi là tăng khi ≥ + 2SD. + Nồng độ IGF-1 được coi là giảm khi ≤ - 2SD. Các tiêu chuẩn sử dụng trong nghiên cứu Tính chỉ số BMI: BMI = Cân nặng (kg)/[chiều cao (m)]2 Bảng 1. Đánh giá chỉ số BMI theo Phụ lục 1 của Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh đái tháo đường týp 2 - Bộ Y tế[1] Phân loại BMI Gầy < 18,5 Bình thường 18,5-22,9 Thừa cân 23-25 Béo phì > 25 Tính số đo vòng bụng theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh đái tháo đường týp 2 - Bộ Y tế: VB đối với nam giới bình thường < 90 cm và nữ giới < 80 cm [1]. 2.3. Xử lý số liệu Số liệu nghiên cứu được xử lý bằng chương trình SPSS 16.0, Epi-Info 6.0, Epi Calc. III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu Bảng 2. Đặc điểm về tuổi, giới Chỉ tiêu Nhóm đTđ (n = 81) Nhóm chứng (n = 45) p Tuổi (năm) 40-49, n (%) 13(16,05) 3(6,67) > 0,05 50-59, n (%) 26(32,10) 22(48,88) 60-69, n (%) 35(43,21) 20 (44,44) ≥ 70, n (%) 7(8,64) 0 (0,00) Trung bình 59,21±8,32 57,36±4,29 > 0,05 Giới Nam, n (%) 48(59,26) 34(75,56) > 0,05 Nữ, n (%) 33(40,74) 11(24,44) Nhận xét: Không có sự khác biệt vềtỉ lệ độ tuổi và giới giữa nhóm ĐTĐ và nhóm chứng, p > 0,05. Bảng 3. Đặc điểm về một số chỉ số nhân trắc Chỉ tiêu Nhóm đTđ (n=81) Nhóm chứng (n=45) p Chiều cao (cm) 1,60±0,06 1,62±0,06 > 0,05 Cân nặng (kg) 60,17±9,40 63,78±5,28 < 0,05 BMI BT; n (%) 40(49,38) 21(46,67) > 0,05 Thừa cân, béo phì; n (%) 41(50,62) 24(53,33) > 0,05 Trung bình 23,35±2,97 22,91±0,99 > 0,05 Nhận xét: Nhóm nghiên cứu và nhóm chứng có tính tương đồng về các chỉ số nhân trắc cơ bản. Trong đó, nhóm thừa cân, béo phì chiếm tỉ lệ cao ở cả 2 nhóm. nghiên cứu khoa học Tạp chí nội khoa Việt nam Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX284 Bảng 4. Số đo vòng bụng ở nhóm nghiên cứu Chỉ tiêu Nhóm đTđ (n = 81) Nhóm chứng (n = 45) p Số đo VB (cm) Nam, ≤ 90; n (%) 4(4,94) 1(2,22) > 0,05 Nam, > 90; n (%) 44 (54,32) 33(73,33) > 0,05 Nữ, ≤ 80; n (%) 21(25,92) 10(22,22) > 0,05 Nữ, > 80; n (%) 12(14,82) 1 (2,22) > 0,05 Số đo VB trung bình (cm) 85,20 ± 8,27 85,62 ± 3,38 > 0,05 Nhận xét: Chỉ số VB trung bình và VB phân theo từng giới khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng. 2. Nồng độ IGF-1 huyết tương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 Bảng 5. Nồng độ IGF-1 huyết tươngở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 Chỉ tiêu Nhóm chứng Nhóm đTđ týp 2 Nồng độ IGF-1 huyết tương (ng/mL) Nhỏ nhất 31,48 10,00 Lớn nhất 134,26 110,70 Trung bình 64,75 ± 24,05 44,46 ± 28,60 + 2SD 112,85 - 2SD 16,65 p < 0,05 Nhận xét: Nồng độ IGF-1 huyết tương ở nhóm nghiên cứu giảm hơn so với nhóm chứng có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Bảng 6. Đánh giá nồng độ IGF-1 huyết tương Chỉ tiêu Nhóm chứng Nhóm đTđ týp 2 Nồng độ IGF-1 huyết tương (ng/mL) BT, n (%)1 42 (93,33) 69 (85,19) Tăng, n (%)2 3 (6,67) 0 (0,00) Giảm, n (%)3 0 (0,00) 12 (14,81) p p1> 0,05; p2> 0,05; p3< 0,05 Nhận xét: Trong nhóm nghiên cứu, tỉ lệ BN có nồng độ IGF-1 huyết thanh giảm chiếm tỉ lệ 14,81 % khác biệt có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng. 3. đánh giá mối liên quan giữa nồng độ IGF-1 huyết tương với một số đặc điểm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 Biểu đồ 1. Tương quan giữa nồng độ IGF-1 huyết tương với tuổi Nhận xét: Nồng độ IGF-1 huyết tương và tuổi có mối tương quan nghịch khá chặt (r = - 0,587; p < 0,05). nghiên cứu khoa học Tạp chí Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX nội khoa Việt nam 285 IV. BàN LUẬN IGF-1 (hay còn được gọi là somatomedin C) lần đầu được biết đến vào cuối những năm thập niên 50, khi các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu tác dụng của GH trên chuột bị phẫu thuật cắt bỏ tuyến yên. Cho đến những năm thập niên 70, tác dụng đầy đủ của IGF-1 mới được tìm hiểu cặn kẽ [2]. IGF-1 là hormone đóng vai trò mediator chính của hormone tăng trưởng (growth hormone - GH) và cũng là mediator của đáp ứng tăng trưởng không phụ thuộc GH của các tế bào và mô. IGF-1 là một peptide nhỏ tuần hoàn trong huyết tương ở dạng gắn kết cao với protein. Có 2 nơi chính tổng hợp hormone này: Gan sản xuất 75% tổng lượng IGF-1 và Autocrine/paracrine IGF-1 được tổng hợp tại chỗ. Nồng độ IGF-1 trong máu chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, bao gồm tuổi, nồng độ GH, chế độ dinh dưỡng, hormone T4,...[5]. Từ lâu, người ta đã nhận thấy cấu trúc của IGF-1 tương tự với insulin. Sự giảm nồng độ IGF- 1 đã được nghiên cứu và cho rằng có liên quan đến bệnh ĐTĐ[9]. Nhiều nghiên cứu khác đã chỉ ra ảnh hưởng quan trọng của IGF-1 làm tăng cường chuyển hóa glucose. IGF-1 làm tăng quá trình thu nhận glucose của mô ngoại vi và giảm lượng glucose tự do do gan giải phóng. Trong điều kiện tăng glucose máu mạn tính, quá trình này bị rối loạn dẫn đến ức chế ngược quá trình tiết IGF-1 từ các mô cơ quan, làm nồng độ IGF-1 huyết tương giảm. Đồng thời sự giảm sút của IGF-1 trong huyết tương là yếu tố tiên lượng sớm nguy cở ĐTĐ ở những đối tượng trẻ tuổi. Ở BN ĐTĐ týp 2 được điều trị bằng IGF-1 đường tiêm, người ta nhận thấy tăng tính nhậy cảm của insulin trong máu với thụ thể lên gấp 3-4 lần [3]. Năm 2002, Sandu M.S. và các cộng sự nghiên cứu về nồng độ IGF-1 huyết tương và ảnh hưởng của nó đến tình trạng dung nạp glucose Bảng 7. Liên quan giữa nồng độ IGF-1 với giới Chỉ tiêu n Nồng độ IGF-1 (ng/mL) p Giới Nam 48 49,97 ± 28,07 > 0,05 Nữ 33 40,62 ± 41,48 Nhận xét: Nồng độ IGF-1 huyết tương khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa nam giới và nữ giới. Bảng 8. Liên quan giữa nồng độ IGF-1 huyết tương với chỉ số BMI và VB Chỉ tiêu Nồng độ IGF-1 (ng/mL) p BMI Bình thường 42,53 ± 35,11 > 0,05 Thừa cân 47,41 ± 34,23 Số đo VB (cm) Nam BT 47,25 ± 24,12 > 0,05 Tăng 44,46 ± 27,30 Nữ BT 47,76 ± 49,36 > 0,05 Tăng 28,11 ± 17,62 Chung BT 47,34 ± 37,11 > 0,05 Tăng 32,97 ± 21,90 Nhận xét: Nồng độ IGF-1 huyết tương khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa các nhóm BMI và số đo vòng bụng. nghiên cứu khoa học Tạp chí nội khoa Việt nam Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX286 máu đã nhận thấy sự giảm nồng độ IGF-1 có liên quan chặt chẽ đến sự rối loạn dung nạp glucose máu ở 615 BN có tuổi từ 45 - 65 [10]. Năm 2008, Swapnil N., Rajpathak S.N. và cs khi nghiên cứu nồng độ IGF-1, đáp ứng viêm, và nồng độ glucose máu ở 922 BN trên 65 tuổi, cũng nhận thấy nồng độ IGF-1 giảm có ý nghĩa ở nhóm trên 65 tuổi [11]. Tuy nhiên, nghiên cứu về nồng độ IGF-1 huyết tương ở BN ĐTĐ týp 2 ở Việt Nam hiện nay chưa có báo cáo khoa học nào được công bố. Qua nghiên cứu trên 126 đối tượng, chúng tôi nhận thấy: - Tuổi trung bình của nhóm BN ĐTĐ týp 2 là 59,21 ± 8,32 (năm). Trong đó, các đối tượng đều từ 40 tuổi trở lên, tập trung chủ yếu vào 2 nhóm đối tượng tuổi chính là từ 50 - 59 tuổi, và 60 - 69 tuổi. Ở nhóm BN nghiên cứu của chúng tôi, tỉ lệ BN nam xu hướng cao hơn nữ. - Nhóm thừa cân và béo phì chiếm tỉ lệ cao ở cả 2 nhóm nghiên cứu, lần lượt là 50,62% và 53,33% tương ứng cho nhóm nghiên cứu và nhóm chứng. Không có trường hợp nào thiếu cân, suy dinh dưỡng. Tỉ lệ béo bụng chiếm đa số, có 56 trường hợp chiếm tỉ lệ 69,14% (trong đó, nữ có 12 trường hợp chiếm 14,82%; nam có 44 trường hợp chiếm là 54,32%). VB trung bình cho cả nhóm là 85,20 ± 8,27 (cm). - Trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng phương pháp ELISA trực tiếp để định lượng nồng độ IGF-1 huyết tương. Nồng độ IGF-1 huyết tương trung bình của nhóm nghiên cứu là 44,46 ± 28,60 ng/mL. Nhóm nghiên cứu có tỉ lệ nồng độ IGF-1 huyết tương giảm hơn so với - 2SD là 14,81%, không có trường hợp nào cao hơn + 2SD. Điều này góp phần thể hiện, ngoài các yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ IGF-1 huyết tương chung ở cả 2 nhóm thì ĐTĐ týp 2 cũng ảnh hưởng đến nồng độ IGF-1. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với nhận định của các tác giả: Martha S.và cs (2008) nhận thấy có mối liên quan nghịch giữa nồng độ IGF-1 huyết tương và tình trạng tăng glucose máu, p < 0,001 [8].TeppalS.và cs (2010) cho rằng nồng độ IGF-1 huyết tương có sự giảm sút đáng kể, liên quan chặt với ĐTĐ [12].Nghiên cứu của Jehle và cs (1998), trên 25 BN ĐTĐ týp 2 thời gian trung bình phát hiện ĐTĐ là 16 ± 3,5 (năm) nhận thấy nồng độ IGF-1 huyết tương trung bình thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng không mắc ĐTĐ [7]. - Nồng độ IGF-1 huyết tương giảm rõ rệt khi tuổi tăng dần. Có mối tương quan nghịch mức độ khá chặt giữa nồng độ IGF-1 huyết tương với tuổi: r = - 0,587; p < 0,05. - Tỉ lệ phân bố giới tính trong nhóm nghiên cứu là: nam/nữ = 48/33. Chúng tôi nhận thấy nồng độ IGF-1 huyết tương ở đối tượng nữ giới đái tháo đường týp 2 khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với nhóm nam giới (p > 0,05). Điều này phù hợp với nghiên cứu của các tác giả: Zarghami N. và cs (2009) trên 38 BN ĐTĐ týp 2, tỉ lệ phân bố nam/ nữ là 20/18, nồng độ IGF-1 ở nam giới là 217±85 ng/mL và ở nữ giới là 267±115 ng/mL, khác biệt không có ý nghĩa thống kê, p > 0,05[14]. Ting Jia cũng nhận thấy khác biệt không có ý nghĩa thống kê nồng độ IGF-1 giữa nam và nữ [13]. - Nồng độ IGF-1 huyết tương giữa các nhóm thừa cân béo phì và nhóm BMI bình thường khác biệt có không ý nghĩa thống kê. V. KẾT LUẬN - Nồng độ IGF-1 huyết tương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2: là 44,46±28,60 (ng/mL) thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng (64,75 ± 24,05 ng/mL). Nhóm đái tháo đường týp 2 có tỉ lệ nồng độ IGF-1 huyết tương giảm cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng. - Mối liên quan nồng độ IGF-1 huyết tương với một số đặc điểm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 + Tuổi: nồng độ IGF-1 huyết tương có tương quan nghịch mức độ chặt với tuổi. + Nồng độ IGF-1 huyết tương có xu hướng giảm tương ứng với sự tăng của chỉ số BMI,vòng bụng và nữ giới so với nam giới nhưng sự khác biệt chưa có ý nghĩa thống kê. nghiên cứu khoa học Tạp chí Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX nội khoa Việt nam 287 1. Bộ Y tế (2011),Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh đái tháo đường týp 2. 2. Abba J.K. (2013), Handbook of biologically active peptides 2nd edition, chapter 222, Academic Press, USA. 3. Clemon D.(2006),“Involments of IGF-1 in the control of glucose homeostatis”,Curr Opin Pharmacol, 6, pp. 620. 4. Conti E. et al. (2001), “Markedly reduced IGF-1 in the acute phase of myocardial infarction”, Journal of the American collegue of cardiology, 38(1), pp. 26-32. 5. David R. Clemmon(2013), “Physiology of Insulin-like growth factor I”,Wolters Kluwer Health, 10, pp. 1-10. 6. IDF(2013),“Diabetes atlas”,ISBN 2 930229- 85-3. 7. Jehle P.M., Jehle D.R. (1998), “Serum levels of insulin-like growth factor system components and relationship to bone metabolism in type 1 and type 2 diabetes mellitus patients”, Journal of Endocrinology,159(2), pp. 297-306. 8. Martha S. et al. (2008), “Study of insulin resistance in relation to serum IGF-1 level in subjects with different degree of glucose tolurance”, Int J Diabetes Dev Ctries,28(2), pp. 54-59. 9. Rajpathak S.N.et al.(2009), “The role of insulin-like growth factor-I and its binding proteins in glucose homeostasis and type 2 diabetes”,Diabete Metab Res Rev,25, pp. 3-12. 10. Sandu M.S., Heald A.H. et al. (2002), “Circulating concentrations of insulin-like growth factor-I and development of glucose intolerance: a prospective observational study”, Lancet,359, pp. 1740-1745 11. Swapnil N., Rajpathak S.N.et al.(2008), “Insulin-like growth factor-(IGF)-axis, inflammation, and glucose intolerance among older adults”, ScienceDirect: Growth Hormone & IGF Research, 18, pp. 166-173. 12. Teppal S.et al.(2010), “Association between serum IGF-1 and diabetes among U.S. adults”, Diabetes care, 33, pp. 2257-2259. 13. Ting Jia et al.(2013), “IGF-1 and survival in ESRD”, Clin J Am Soc Nephrol, 9,pp. 1-8. 14. Zarghami N. et al. (2009), “Relationship between IGF-1 and Leptin in type 2 Diabetic patients”, Int J Endocrinol Metab,1, p. 26-34. TàI LIỆU THAM KHẢO ABsTRACT sTUDY OF IGF-1 seRUM CONCeNTRATION IN PATIeNTs WITH DIABeTes MeLLITUs TYPe 2 Objective: to study the serum IGF-1 concentration and its association with some characteristics in patients with DM 2. Method: 126 people divided into 2 groups: control group and research group and were examined, taken serum IGF-1 concentration. Results: The level of serum IGF-1 concentration of the research group was 44.46 ± 28.60 (ng/ mL). It correlates significantly to age and does not relate to gender, BMI and Keywords: IGF-1 serum concentration, DM 2.