Nguyên tắc áp dụng pháp luật trong trường hợp các văn bản do cùng một chủ thể ban hành có quy định khác nhau về cùng một vấn đề

Số 7(407) - T4/202024 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT 1. Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau” và nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” trong áp dụng pháp luật ở một số nước (1) Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau” là nguyên tắc cơ bản trong áp dụng pháp luật ở các nước theo truyền thống pháp điển hóa (Dân luật), có nguồn gốc từ Luật La Mã (lex posterior derogat legi priori). Chẳng hạn, Bộ luật Dân sự (BLDS) của Nhật Bản quy định, nguyên tắc ưu tiên áp dụng quy phạm có thời điểm NGUYÊN TắC áp dỤNG pHáp LUẬT TRONG TRườNG Hợp CáC VăN bảN dO CùNG MỘT CHỦ THể bAN HàNH Có QUY ĐịNH kHáC NHAU VỀ CùNG MỘT VẤN ĐỀ Nguyễn Văn Hiển TS. Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp. Tóm tắt: Pháp luật ở một số nước, đặc biệt là pháp luật ở các nước theo hệ thống dân luật (Civil law - truyền thống pháp điển hóa) đều quy định nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung”1 và nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau (trong trường hợp văn bản do cùng một chủ thể ban hành)”2. Việc duy trì và kết nối giữa hai nguyên tắc này để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật được các nước áp dụng rất chặt chẽ. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung phân tích hai nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” và “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau”, từ đó rút ra những gợi mở cho việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015. Abstract: In a number of countries, especially the ones using the civil law, it is often stipulated a principle of "special law repeals general laws (Lex specialis derogat legi generali)" and a principle of "a later law repeals an earlier law (in the case of legal documents issued by the same subject (Lex posterior derogat legi priori))". The maintenance and combination between the two principles to ensure the consistency of the legal system is strictly applied in several countries. Under this article, it is focused on the analysis of the two principles of "special law repeals general laws” and "a later law repeals an earlier law", thereby on recommendations for amendment of the Law on Promulgation of Legal Documents of 2015." Thông tin bài viết: Từ khóa: Nguyên tắc áp dụng pháp luật, hiệu lực pháp luật, luật chuyên ngành, văn bản quy phạm pháp luật. Lịch sử bài viết: Nhận bài : 05/04/2020 Biên tập : 07/04/2020 Duyệt bài : 09/04/2020 Article Infomation: Keywords: Principles of law application; legal effectiveness; specific law; legal documents. Article History: Received : 05 Apr. 2020 Edited : 07 Apr. 2020 Approved : 09 Apr. 2020 1 Lex specialis derogat legi generali. 2 Lex posterior derogat legi priori. 25Số 7(407) - T4/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT 3 Nguyễn Văn Cương, Quan niệm của Nhật Bản về luật dân sự, Nghiên cứu Lập pháp, số 06 năm 2001. 4 Khoản 3 Điều 30 Công ước Viên năm 1969 về Luật Điều ước quốc tế cũng nghi nhận nguyên tắc này. 5 Điều 1 Luật Thương mại Nhật Bản: (1) Các giao dịch kinh doanh, thương mại và bất kỳ các hoạt động thương mại của các bên thương mại sẽ được điều chỉnh bởi quy định của Luật này trừ khi có quy định ở luật khác; (2) Các hoạt động thương mại khi không có quy định điều chỉnh bởi Luật này sẽ được điều chỉnh bởi tập quán thương mại, nếu không có tập quán thương mại, sẽ được điều chỉnh bởi quy định của BLDS (Điều No. 89 of 1896). 6 Điều 1 Luật Thương mại Hàn Quốc quy định: Trường hợp Luật này không quy định vấn đề liên quan đến thương mại thì có thể áp dụng tập quán pháp trong lĩnh vực thương mại; nếu không có tập quán pháp thì áp dụng quy định của BLDS. Điều 2 quy định: các hoạt động thương mại do pháp nhân công (a public juristic person) thực hiện: Quy định của Luật này sẽ áp dụng đối với các hoạt động thương mại do pháp nhân công thực hiện trừ trường hợp có quy định khác tại bất kỳ luật nào khác. ban hành sau (khi cùng một quan hệ được điều chỉnh bởi hai quy phạm pháp luật có nội dung khác nhau ở trong hai văn bản pháp luật có hiệu lực pháp lý ngang nhau, thì ưu tiên áp dụng quy phạm của văn bản được ban hành sau)3 là một trong ba nguyên tắc cơ bản để xác định vị trí của các quy phạm pháp luật dân sự trong hệ thống pháp luật (bên cạnh nguyên tắc tôn trọng tầm hiệu lực pháp lý của văn bản và nguyên tắc ưu tiên áp dụng quy phạm của pháp luật chuyên ngành). Nguyên tắc này cũng được quy định tại khoản 3 Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (BHVBQPPL) của nước ta. (2) Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” cũng là một nguyên tắc có nguồn gốc từ Luật La Mã (lex specialis derogat legi generali)4. Nguyên tắc này được quy định trong hệ thống pháp luật ở nhiều nước, đặc biệt trong pháp luật dân sự và luật điều ước quốc tế, cụ thể: - Nhật Bản: nguyên tắc ưu tiên áp dụng quy định của luật chuyên ngành: khi một quan hệ pháp luật được điều chỉnh bởi cả quy định của đạo luật chung và đạo luật chuyên ngành thì ưu tiên áp dụng quy định của luật chuyên ngành. Pháp luật Nhật Bản coi đối tượng điều chỉnh của các đạo luật là tiêu chí để phân định một luật là luật chuyên ngành hay là luật chung. BLDS được coi là luật chung, các quy định của pháp luật dân sự được coi là các quy định của luật chung, còn các quy định điều chỉnh các quan hệ giữa các chủ thể bình đẳng về địa vị pháp lý (các quan hệ của luật tư) trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội có tính đặc thù như thương mại, bảo hiểm, chứng khoán, ngân hàng, dịch vụ được coi là các quy định của luật chuyên ngành. Về kỹ thuật lập pháp, luật được coi là luật chuyên ngành phải bao hàm điều khoản quy định, luật này sẽ được ưu tiên áp dụng trước luật chung. Luật Thương mại Nhật Bản cũng ghi nhận thứ tự ưu tiên áp dụng quy định của Luật để điều chỉnh các giao dịch kinh doanh, thương mại trừ khi có quy định ở luật khác. Trường hợp Luật này không quy định, thì áp dụng tập quán thương mại, sau đó là quy định của BLDS5. - Hàn Quốc: Theo quy định của Luật Thương mại Hàn Quốc, chỉ áp dụng trật tự ưu tiên đối với các vấn đề liên quan đến thương mại. Trường hợp không thuộc quy định của Luật này thì sẽ ưu tiên tập quán pháp thương mại, sau đó là quy định của BLDS hoặc các luật khác6. - Đức: Tương tự như các quốc gia khác, trong một số lĩnh vực như hợp đồng, BLDS Đức quy định những vấn chung (mang tính phổ quát), còn những vấn đề riêng đặc thù của chuyên ngành do pháp luật chuyên ngành quy định cụ thể. Vì vậy, khi có sự không thống nhất giữa các quy định về cùng vấn đề trong BLDS và trong luật chuyên Số 7(407) - T4/202026 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT 7 Ví dụ: Điều 276 BLDS Đức quy định con nợ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại vì có hành vi cố ý hay vô ý. Quy định này áp dụng đối với mọi con nợ. Tuy nhiên, Điều 521 của BLDS quy định, nhà tài trợ sẽ không có trách nhiệm bồi thường thiệt hại nếu hành vi của anh ta được xem là cố ý hoặc vô ý do cẩu thả. Điều 521 được coi là quy định đặc biệt thay thế Điều 276. Như vậy, ngay trong BLDS Đức đã minh định rạch ròi giữa các vấn đề như nêu trên và khi áp dụng, thì ưu tiên áp dụng quy định của luật trong trường hợp đặc biệt. 8 Điều 11 Luật Các quy định chung về pháp luật dân sự năm 2017 của Trung Quốc quy định: “Trường hợp các luật khác nhau có quy định riêng về quan hệ dân sự thì quy định riêng được ưu tiên áp dụng”. 9 Ví dụ, Phần chung của BLDS quy định các nguyên tắc chung điều chỉnh nghĩa vụ và hợp đồng; Phần 2 BLDS điều chỉnh các loại nghĩa vụ của hợp đồng. Như vậy, ngay trong bản thân một văn bản cũng có quy phạm chung và quy phạm chuyên ngành và quy phạm chuyên ngành được ưu tiên áp dụng. 10 Điều 1 BLDS Vương quốc Campuchia quy định: “Bộ luật này quy định về các quan hệ pháp luật dân sự cơ bản. Trường hợp, các quan hệ tài sản và quan hệ gia đình không được quy định trong luật chuyên ngành, thì áp dụng quy định của Bộ luật này”. 11 Article 126 [Determination about continued applicability of law as federal law] Disagreements concerning the continued applicability of law as federal law shall be resolved by the Federal Constitutional Court. 12 Nguyễn Văn Cương, Quan niệm của Nhật Bản về luật dân sự, Nghiên cứu Lập pháp, số 06 năm 2001. 13 https://batasnatin.com/law-library/civil-law/persons-and-family/92-conflict-between-special-and-general law.html ngành thì quy định của luật chuyên ngành sẽ được ưu tiên áp dụng7. - BLDS Trung Quốc8, Liên bang Nga9, Vương quốc Campuchia10 và nhiều nước khác đều quy định tương tự về nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước quy định của BLDS. 2. Giải pháp xử lý mâu thuẫn phát sinh khi áp dụng nguyên tắc áp dụng pháp luật Thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy, mâu thuẫn, xung đột pháp luật phát sinh khi văn bản luật chuyên ngành được ban hành trước văn bản luật chung (chẳng hạn, Luật Thương mại được ban hành trước so với BLDS). Để xử lý tình huống này, pháp luật các nước áp dụng giải pháp sau: (1) Giải pháp tư pháp: Theo kinh nghiệm của Đức, việc giải quyết mâu thuẫn trong áp dụng các văn bản pháp luật cùng thứ bậc là do Tòa án thực hiện. Điều 126 Hiến pháp CHLB Đức quy định: “Các quan điểm khác nhau về việc tiếp tục tồn tại hiệu lực của pháp luật là pháp luật liên bang, được Tòa án hiến pháp liên bang giải quyết11”. Tương tự, ở đa số các nước khác, khi giữa các quy định pháp luật được xem xét áp dụng có xung đột, toà án đóng vai trò là cơ quan giải thích và lựa chọn quy phạm để áp dụng. (2) Quy định nguyên tắc xử lý xung đột pháp luật: - Nhật Bản: Pháp luật Nhật Bản quy định nguyên tắc theo thứ tự ưu tiên như sau: (1). Ưu tiên áp dụng quy định của văn bản pháp luật có hiệu lực pháp lý cao hơn; (2) Ưu tiên áp dụng quy định của luật chuyên ngành trước quy định của luật chung; (3) Ưu tiên áp dụng quy định của văn bản luật ban hành sau12. - Phillipines cũng áp dụng quy định nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn luật chung - luật riêng, luật ban hành trước - ban hành sau. Theo đó, (1) khi luật chung được ban hành trước, luật chuyên ngành được coi là trường hợp ngoại lệ đối với luật chung. Do đó, luật chung vẫn có hiệu lực và không bị bãi bỏ (vụ kiện Lichauco v. Apostol, 44 Phil 138), trừ khi vấn đề liên quan đến điều khoản ngoại lệ hay điều luật chuyên ngành. Tuy nhiên, trường hợp tồn tại mâu thuẫn giữa luật chuyên ngành và luật chung, thì quy định của luật chuyên ngành có ưu thế trước quy định có liên quan của luật chung; (2) Nếu luật chuyên ngành ban hành trước, cả luật chuyên ngành và luật chung đều có 27Số 7(407) - T4/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT hiệu lực, trừ các trường hợp sau: (i) Có điều khoản tuyên bố rõ ràng về điều ngược lại; (ii) Hoặc tồn tại mâu thuẫn rõ ràng, nhất thiết và không thể hoá giải được (vụ kiện Cia General v. Coll. of Customs, 46 Phil. Cool); (iii) Hoặc trừ khi luật chung được ban hành sau điều chỉnh toàn bộ chủ thể và rõ ràng nhằm mục đích thay thế luật chuyên ngành về nội dung đó (Vụ kiện Joaquin v. Navarro, 81 Phil. 373)13. - Luật Ban hành văn bản Trung Quốc quy định, khi điều khoản quy định cụ thể, đặc biệt có mâu thuẫn với điều khoản chung của luật quốc gia, các quy định hành chính, các sắc lệnh địa phương, các quy định vùng tự trị và đặc khu hoặc các quy tắc do cùng một cơ quan ban hành, thì áp dụng điều khoản cụ thể, đặc biệt; nếu điều khoản mới mâu thuẫn với điều khoản cũ, thì áp dụng điều khoản mới14. 3. Nguyên tắc áp dụng pháp luật trong pháp luật Việt Nam Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” đã được quy định trong nhiều văn bản luật. Khoản 1 Điều 4 BLDS năm 2015 quy định: “Bộ luật này là luật chung điều chỉnh các quan hệ dân sự”. Với nguyên tắc này, BLDS là luật chung điều chỉnh toàn bộ các quan hệ pháp luật thuộc “pháp luật dân sự”. Bên cạnh đó, khoản 2 Điều 4 BLDS năm 2015 quy định: “Luật khác có liên quan điều chỉnh quan hệ dân sự trong các lĩnh vực cụ thể không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này”; khoản 3 Điều này quy định: “Trường hợp luật khác có liên quan không quy định hoặc có quy định nhưng vi phạm khoản 2 Điều này thì quy định của Bộ luật này được áp dụng”. Như vậy, với quy định này, BLDS đã thể hiện tinh thần, nguyên lý chung của nguyên tắc “lex specialis derogat legi generali”. Theo đó, do đặc thù của quan hệ chuyên ngành, các quan hệ có cùng bản chất pháp lý, luật riêng/chuyên ngành có thể quy định khác BLDS, nhưng không được trái với các nguyên tắc chung của luật dân sự. Ví dụ, liên quan đến vấn đề lãi suất, Điều 468 BLDS năm 2015 quy định việc áp dụng mức trần lãi suất vay 20%, trừ “trường hợp luật khác có liên quan quy định khác”. Ở đây, “luật khác” được hiểu là luật riêng/chuyên ngành (Luật Ngân hàng nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng). Tương tự, Điều 3 Luật Doanh nghiệp 2014 quy định “Áp dụng Luật doanh nghiệp và các luật chuyên ngành”; theo đó, “trường hợp luật chuyên ngành có quy định đặc thù về việc thành lập, tổ chức quản lý, tổ chức lại, giải thể và hoạt động có liên quan của doanh nghiệp thì áp dụng quy định của luật đó”15 (luật chuyên ngành trong trường hợp này là Luật Luật sư, Luật Công chứng, Luật Đấu giá... khi có quy định về việc đăng ký, thành lập doanh nghiệp mà quy định có nội dung khác với Luật Doanh nghiệp thì áp dụng luật này). Trong hệ thống pháp luật nước ta hiện nay, việc diễn đạt nguyên tắc pháp luật chuyên ngành có ưu thế trước luật chung còn được thể hiện dưới hình thức: “ưu tiên áp dụng pháp luật”. Ví dụ, Luật Đầu tư năm 201416, Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 14 Article 92 of the Law on Lesgislation. 15 Trong dự thảo Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) trình kỳ họp thứ 43 UBTVQH14, khái niệm “luật chuyên ngành” được sửa thành “luật khác”. 16 Khoản 2 Điều 4 Luật Đầu tư năm 2014 quy định: “2. Trường hợp có quy định khác nhau giữa Luật này và luật khác về ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh, ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, trình tự, thủ tục đầu tư thì thực hiện theo quy định của Luật này, trừ trình tự, thủ tục đầu tư kinh doanh theo quy định tại Luật Chứng khoán, Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Dầu khí.” Số 7(407) - T4/202028 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT 201517, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật18, Luật Thương mại cũng như một số dự án luật Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 8 như dự án Luật Đầu tư (sửa đổi)19, Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP)20. (2) Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau” được thể hiện tại khoản 3 Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 (BHVBQPPL năm 2015), theo đó, “các văn bản quy phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban hành có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của văn bản ban hành sau”. Mặc dù pháp luật Việt Nam đã xác định hai nguyên tắc áp dụng pháp luật nêu trên, nhưng các quy định và việc thực hiện quy định hiện hành về nguyên tắc áp dụng pháp luật vẫn còn một số hạn chế sau: Thứ nhất, các quy định hiện hành không xác định rõ thứ tự ưu tiên khi áp dụng hai nguyên tắc trên, dẫn đến, khi phát sinh xung đột, mâu thuẫn sẽ không xác định được phải áp dụng nguyên tắc nào. Thứ hai, các quy định hiện hành cũng không xác định rõ luật nào là luật chung, luật nào là luật riêng/luật chuyên ngành; không quy định rõ luật chuyên ngành ban hành trước thì áp dụng quy định của luật nào... Ví dụ: về lý thuyết, Luật Đầu tư quy định về thủ tục đầu tư là “luật chung” so với các luật khác; nhưng về kỹ thuật lập pháp, hiện không có bất cứ quy định nào xác nhận điều này. Trên thực tế, Luật Đầu tư quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục đầu tư chung của dự án đầu tư, nhưng không điều khoản nào của Luật quy định các luật khác có thể quy định thêm về hồ sơ, trình tự, thủ tục đầu tư. Trong khi đó, một số “luật chuyên ngành” lại yêu cầu thêm về tài liệu trong hồ sơ thực hiện thủ tục đầu tư21. Thứ ba, còn diễn ra tình trạng một số bộ, ngành lạm dụng nguyên tắc “ưu tiên áp dụng pháp luật” để ban hành nhiều quy định đặc thù có lợi cho bộ, ngành, lĩnh vực quản lý của mình, dễ tạo ra nguy cơ hệ thống pháp luật chồng chéo, không thống nhất. Thứ tư, hoạt động rà soát, thẩm định, thẩm tra văn bản trong quá trình xây dựng luật còn bất cập dẫn đến một số trường hợp không phát hiện và sửa đổi, bổ sung kịp thời các văn bản mâu thuẫn, chồng chéo22. 17 Khoản 2 Điều 1 Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015 quy định: “Trường hợp có sự khác nhau giữa quy định của Bộ luật Hàng hải Việt Nam với quy định của luật khác về cùng một nội dung liên quan đến hoạt động hàng hải thì áp dụng quy định của Bộ luật này”. 18 Khoản 1 Điều 156 Luật BHVBQPPL quy định: “Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng từ thời điểm bắt đầu có hiệu lực. Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng đối với hành vi xảy ra tại thời điểm mà văn bản đó đang có hiệu lực. Trong trường hợp quy định của văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực trở về trước thì áp dụng theo quy định đó”. 19 Khoản 2 và khoản 3 Điều 4 Dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) quy định: “2. Trường hợp có quy định khác nhau giữa Luật này và luật khác về ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh hoặc ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện thì thực hiện theo quy định của Luật này. 3. Trường hợp có quy định khác nhau giữa Luật này và luật khác về trình tự, thủ tục, điều kiện đầu tư kinh doanh thì thực hiện theo quy định của Luật này, trừ trình tự, thủ tục, điều kiện theo quy định tại Luật Chứng khoán, Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Dầu khí”. 20 Khoản 2 Điều 3 Dự thảo Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) quy định: “2. Trường hợp có quy định khác nhau giữa Luật này và luật khác về trình tự, thủ tục đầu tư, thực hiện dự án; hoạt động của doanh nghiệp dự án PPP; luật áp dụng; bảo đảm đầu tư; cơ chế quản lý vốn nhà nước áp dụng trực tiếp cho dự án PPP thì thực hiện theo quy định của Luật này.” 21 Xử lý mâu thuẫn trong nguyên tắc áp dụng pháp luật – Nhật An – Báo đại biểu nhân dân 19/3/2020. 22 Chẳng hạn: rất nhiều quy định trong Luật Thương mại đã trở nên “lỗi thời” nhưng không hề bị bãi bỏ và đang có tình trạng một số luật và Luật Thương mại quy định khác nhau về cùng một vấn đề. 29Số 7(407) - T4/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT Thứ năm, pháp luật hiện hành chưa trù liệu cơ chế giải quyết mâu thuẫn, xung đột trong áp dụng các nguyên tắc nêu trên. 4. Nhận xét và kiến nghị Qua nghiên cứu kinh nghiệm pháp luật ở một số nước và thực tiễn pháp luật Việt Nam có thể thấy: (1) Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau” được quy định để dự liệu các tình huống có sự mâu thuẫn trong các quy định của pháp luật. Do vậy, trong quá trình áp dụng pháp luật khi gặp tình huống mâu thuẫn, chồng chéo (không phải là mong muốn, chủ đích của nhà làm luật) thì sẽ áp dụng nguyên tắc chung này để giải quyết. (2) Nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” (lex specialis derogat legi generali) là nguyên tắc pháp lý mang tính phổ quát được quy định trong pháp luật ở nhiều nước. Khi xây dựng luật, các nhà làm luật đã dự liệu có chủ đích một cách rõ ràng những quy định có tính đặc thù của luật riêng/chuyên ngành (hay luật khác) so với quy định có tính nguyên tắc của luật chung (ví dụ: BLSDS), dù luật chuyên ngành/luật riêng được ban hành trước hay sau so với luật chung. Tuy nhiên, trên thực tế, rất khó xác định tiêu chí định tính, định lượng rõ ràng đâu là “luật chung”, đâu là “luật riêng”, “luật chuyên ngành”. Do vậy, để khắc phục vấn đề này, về mặt kỹ thuật lập pháp, trong một văn bản luật được coi là luật chuyên ngành phải có một điều khoản quy định rõ ràng rằng, quy định cụ thể nào của luật này sẽ được ưu tiên áp dụng trước luật chung. Trong trường hợp, luật chung ban hành sau, nếu nội dung tương ứng trong luật chuyên ngành không phù hợp thì cần trù liệu điều khoản huỷ bỏ nội dung đó. (3) Cả hai nguyên tắc áp dụng pháp luật nêu trên đều rất cần thiết trong xử lý các tình huống pháp lý phát sinh trong thực tiễn. Trong trường hợp, giữa các luật về cùng một vấn đề có quy định khác nhau/mâu thuẫn, thì cần xem xét ưu tiên áp dụng nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật chuyên ngành trước luật chung” (lex specialis derogat legi generali) như một ngoại lệ chung, trước khi xem xét áp dụng nguyên tắc “ưu tiên áp dụng luật được ban hành sau” với điều kiện, luật được coi là chuyên ngành/luật riêng phải có một điều khoản quy định rõ ràng rằng, quy định cụ thể nào của đạo luật chuyên ngành này sẽ được ưu tiên áp dụng so với đạo luật chung. (4) Từ nhận xét trên, chúng tôi cho rằng, cần sửa đổi khoản 3 Điều 156 Luật BHVBQPPL năm 2015 theo hướng: “Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban hành có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của văn bản ban hành sau; trường hợp văn bản ban hành trước có quy định ưu tiên áp dụng pháp luật đối với vấn đề đó thì áp dụng quy định của văn bản ban hành trước, trừ trường hợp tồn tại mâu thuẫn rõ ràng và không thể hoá giải được”. Bên cạnh đó, trong công tác xây dựng pháp luật, việc tăng cường kỷ luật, kỷ cương, bảo đảm thực hiện đầy đủ, nghiêm túc Điều 12 Luật BHVBQPPL năm 2015 ngay từ giai đoạn soạn thảo, thẩm định, thẩm tra, nhằm hạn chế tối đa những quy định mâu thuẫn, chồng chéo giữa các luật, cũng như việc lạm dụng nguyên tắc “ưu tiên áp dụng pháp luật” là rất cần thiết. Do đó, chúng tôi cho rằng, cần sửa đổi khoản 2 Điều 12 theo hướng, quy định rõ hơn về trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo trong việc rà soát hệ thống pháp luật và trong hồ sơ dự án trình thẩm định, thẩm tra, thông qua... phải có báo cáo kết quả rà soát để làm cơ sở xác định rõ trách nhiệm và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Theo đó, khoản 2 Điều 12 viết lại như sau: trong trường hợp văn bản (phần, chương, mục, tiểu mục, điều, khoản, điểm của văn bản QPPL) do mình đã ban hành có quy định khác với văn bản mới nhưng cần tiếp tục được áp dụng thì phải được chỉ rõ trong văn bản mới đó. (5) Về lâu dài, chúng tôi cho rằng, cần nghiên cứu hoàn thiện cơ chế bảo hiến hoặc giao cho Toà án nhân dân tối cao trách nhiệm xử lý khi có sự mâu thuẫn, xung đột trong áp dụng các nguyên tắc áp dụng pháp luật nêu trên n