Nhân tố con người trong hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam

Lêi Nãi §Çu Nh÷ng thµnh tùu næi bËt trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX lµ kÕt qu¶ thay ®æi chiÕn l­îc cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Trong nÒn kinh tÕ trÝ thøc ngµy nay, viÖc ®Çu t­ cho ph¸t triÓn nguån lùc lµ quan träng h¬n c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ kh¸c, kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña khu vùc Ch©u ¸ trong vµi thËp kû võa qua ®· cho thÊy, sù cÊt c¸nh ph¸t triÓn cña hä lµ ë chiÕn l­îc con ng­êi. Cã thÓ nãi, ch×a kho¸ cña sù thµnh c«ng n»m ngay trong ch©n lý ®¬n gi¶n: chiÕn l­îc trång ng­êi. ChÝnh v× vËy, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII ®· nªu ra mét gi¶i ph¸p c¬ b¶n cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. TiÕp ®ã, Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø hai ( kho¸ VIII ) cña §¶ng ta cßn kh¼ng ®Þnh râ thªm chñ tr­¬ng coi con ng­êi lµ nguån lùc quan träng nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi n­íc ta; “ §Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l­îc mµ §¹i héi VIII ®· ®Ò ra, cÇn khai th¸c vµ sö dông nhiÒu nguån lùc kh¸c nhau, trong ®ã nguån lùc con ng­êi lµ quý b¸u nhÊt, cã vai trß quyÕt ®Þnh, ®Æc biÖt ®èi víi n­íc ta, khi nguån lùc tµi chÝnh vµ nguån lùc vËt chÊt cßn h¹n hÑp”. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu, lîi Ých cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, víi viÖc nghiªn cøu vÒ thuyÕt qu¶n lý cña tr­êng ph¸i “Nh©n tè con ng­êi trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ViÖt Nam”. §Ó ®óc kÕt l¹i nh÷ng mÆt ®­îc vµ nh÷ng mÆt ch­a ®­îc nh»m ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p thóc ®Èy nhanh h¬n, hoµn thiÖn h¬n qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ mét viÖc lµm cã ý nghÜa rÊt quan träng, cÊp thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do lÇn ®Çu viÕt mét bµi tiÓu luËn mang tÝnh chÊt khoa häc nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕt sãt trong khi viÕt bµi. V× vËy Em rÊt mong ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, nh÷ng nhËn xÐt tõ thÇy c« trong Khoa vµ b¹n ®äc. Em còng xin göu lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi thÇy Lª H÷u TÇng vµ thÇy c« trong Khoa ®· h­íng dÉn em c¸ch tr×nh bµy bµi vµ t×m tµi liÖu tham kh¶o. Ch­¬ng I. Vai trß trung t©m cña con ng­êi trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 1. Nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ vai trß cña con ng­êi trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp tr­íc ®æi míi. Tr­êng ph¸i “ Quan hÖ con ng­êi” nghiªn cøu nh÷ng ®éng c¬ t©m lý thuéc hµnh vi con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp, trong quan hÖ tËp thÓ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò hîp t¸c xung ®ét trong qu¸ tr×nh nµy. Qua thùc nghiÖm, ng­êi ta chøng minh ®­îc r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh nh­ ®iÖu kiÖn lao ®éng, chÕ ®é nghØ ng¬i… Mµ cßn phô thuéc t©m lý cña ng­êi lao ®éng bÇu kh«ng khÝ trong tËp thÓ lao ®éng ( vÝ dô phong c¸ch c­ xö cña gi¸m ®èc, sù quan t©m cña nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ®èi víi søc khoÎ, hoµn c¶nh riªng cña ng­êi lao ®éng). Lý thuyÕt qu¶n lý cña tr­êng ph¸i nµy ®­îc x©y dùng chñ yÕu dùa vaß nh÷ng thµnh tùu cña t©m lý häc. Hä ®­a ra c¸c kh¸i niÖm “ C«ng nh©n tham gia qu¶n lý “, “Ng­êi lao ®éng coi doanh nghiÖp nh­ lµ nhµ cña m×nh “, “ ®ång thuËn vµ d©n chñ gi÷a c«ng nh©n vµ chñ”, “ Hµi hoµ vÒ lîi Ých”, vv… T­ t­ëng qu¶n lý cña tr­êng ph¸i nµy ®­îc nhiÒu n­íc ¸p dông, ®Æc biÖt lµ n­íc NhËt. Con ng­êi lµ mét chñ thÓ, lµ mét nh©n tè ®Æc biÖt trong sè c¸c nh©n tè cña c¸c quan hÖ x· héi, ®Æc biÖt lµ trong c¸c doanh nghiÖp. Nã kh¸c biÖt víi c¸c nh©n tè kh¸c v× nã võa lµ nh©n tè ®éng lùc ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trong x· héi nãi chung, song ®ång thêi còng lµ môc tiªu phôc vô mµ c¸c doanh nghiÖp vµ c¶ x· héi ph¶i h­íng tíi. Lµ mét chñ thÓ ®Æc biÖt nh­ vËy “ võa lµ ®éng lùc, võa lµ môc tiªu ®Ó ph¸t triÓn “, lµ mét chñ thÓ sèng, cïng vËn ®éng ®Ó tån t¹i ®Ó ph¸t triÓn trong mét x· héi lu«n biÕn ®éng vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, do vËy khi xÐt ®Õn chñ thÓ nµy nh­ mét nh©n tè tÝch cùc trong vai trß lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ x· héi. Tæ chøc doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc x· héi do con ng­êi hîp thµnh ®Ó cho c¸c thµnh viªn cña doanh nghiÖp bao gåm nhiªï ng­êi kh¸c nhau, cïng lao ®éng xung quanh môc tiªu chung cña doanh nghiÖp th× cÇn ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c qu¶n lý mét c¸ch h÷u hiÖu. Nh­ng v× ®èi t­îng qu¶n lý lµ con ng­êi, nªn viÖc nhµ qu¶n lý trong ho¹t ®éng qu¶n lý cña m×nh kh«ng thÓ tr¸nh nÐ mét vÊn ®Ò c¨n b¶n lµ quan ®iÓm, c¸ch nh×n nhËn cña hä vÒ b¶n tÝnh con ng­êi, con ng­êi lµ nh©n tè quan träng trong mét doanh nghiÖp v× vËy, c¸c nhµ qu¶n lý ph­¬ng t©y ®· ®­a ra c¸c gi¶ thiÕt kh¸c nhau vÒ b¶n tÝnh con ng­êi vµ dïng nh÷ng gi¶ thiÕt ®ã ®Ó chØ ®¹o thùc tiÔn qu¶n lý. Trªn thùc tÕ, ®»ng sau c¸c s¸ch l­îc qu¶n lý vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý mµ nhµ qu¶n lý ¸p dông ®Òu lÊy mét gi¶ thiÕt vÒ b¶n tÝnh con ng­êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm; con ng­êi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn cña x· héi; nguån lùc con ng­êi ®­îc coi lµ tµi s¶n , lµ vèn quan träng nhÊt, n¨ng ®éng nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi, chóng ta cÇn thÊy r»ng sù nghiÖp ch¨m sãc, båi d­ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi v× môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Trong cuèn s¸ch “ Nh©n tè con ng­êi trong xÝ nghiÖp” xuÊt b¶n n¨m 1957, Douglas ( 1906- 1964 ) ®· ®­a ra lý luËn vÒ b¶n tÝnh con ng­êi trong”lý luËn X- lý luËn Y “ næi tiÕng vµ ®­îc ph¸t triÓn trong c¸c t¸c phÈm cña «ng sau ®ã. N¨m 1960, bµi luËn v¨n ®ã ®­îc xuÊt b¶n thµnh s¸ch. ThuyÕt Y lµ mét b­íc tiÕn rÊt quan träng trong t­ t­ëng qu¶n lý Gregor theo h­íng nhËn râ vµ tin t­ëng vµo b¶n chÊt tèt cña con ng­êi víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, thÓ hiÖn tÝnh nh©n v¨n trong qu¶n lý. Dùa trªn quan ®iÓm nh©n b¶n vµ l¹c quan h¬n vÒ hµnh vi chung cña ng­êi lao ®éng. Trong tr­êng ph¸i quan hÖ cña con ng­êi ®· cã sù quan t©m tho¶ ®¸ng ®Õn yÕu tè t©m lý cña con ng­¬×, t©m lý tËp thÓ vµ bÇu t©m lý kh«ng khÝ trong xÝ nghiÖp, n¬i nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm viÖc, ®· ph©n tÝch yÕu tè t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong ho¹t ®éng xÝ nghiÖp. §¹i diÖn cña tr­êng ph¸i nµy lµ M.P. Follet ( 1868- 1933 ) ng­êi ®· phª ph¸n c¸c nhµ qu¶n lý tr­íc kia ch­a quan t©m ®Õn khÝa c¹nh t©m lý vµ x· héi cña qu¶n lý. Elton Mayo ( 1880- 1949 ) lµ ng­êi rÊt quan t©m ®Õn yÕu tè c¸ nh©n trong tËp thÓ (nhãm), mÆc dï «ng ®¸nh gi¸ con ng­êi lµ thô ®éng trong quan hÖ víi tËp thÓ. KÕ thõa c¸c t­ t­ëng qu¶n lý tr­íc ®ã ( gÇn nhÊt lµ thuyÕt qu¶n lý cña Barard ), G.B Watson ( 1878 - 1958 ) ®Ò x­íng thuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý tõ n¨m 1913 t¹i Mü, h×nh thµnh mét tr­êng ph¸i mµ ®¹i biÓu lµ Herbert Simon, ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸. Maslow cho r»ng nh÷ng ng­êi b×nh th­êng thÝch ®­îc lµm viÖc vµ tiÒm Èn nh÷ng kh¶ n¨ng rÊt lín ®­îc khëi ®éng vµ khai th¸c. Cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o lín vµ bÊt cø c­¬ng vÞ nµo còng cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ muèn lµm viÖc tèt. 2. §æi míi quan niÖm vÒ vai trß cña con ng­êi trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Douglas ®· v¹ch râ vÊn ®Ò c¨n b¶n cña qu¶n lý lµ nhËn thøc cña nhµ qu¶n lý ®èi víi b¶n tÝnh con ng­¬×. Nã lµ c¬ së cña tÊt c¶ c¸c s¸ch l­îc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý. Nh÷ng gi¶ thiÕt kh¸c nhau vÒ b¶n tÝnh con ng­êi tÊt nhiªn dÉn ®Õn s¸ch l­îc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kh¸c nhau, tõ ®ã cã ¶nh h­ëng kh¸c nhau ®Õn c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp vµ s¶n sinh ra nh÷ng hµnh vi thêi ®iÓm kh¸c nhau, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý kh¸c nhau. PhÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò xu©t hiÖn trong c«ng viÖc qu¶n lý ®Òu lµ do nhËn thøc sai lÇm cña nhµ qu¶n lý ®èi víi c«ng nh©n g©y ra. NÕu c«ng nh©n lµm viÖc kh«ng tèt th× ph¶i t×m nguyªn nh©n vÒ phÝa nhµ qu¶n lý, ph¶i ®iÒu tra xem trong c«ng viÖc qu¶n lý cña nhµ qu¶n lý cã g× c¶n trë c«ng nh©n viªn ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña hä hay kh«ng. NhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý lµ huy ®éng c¸c nguån lùc ®Ó thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña doanh nghiÖp. Nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i chñ tr­¬ng sö dông “ BiÖn ph¸p tù chñ “, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn phï hîp ®Ó c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cã thÓ ®¹t tíi môc tiªu cña chÝnh m×nh mét c¸ch tèt nhÊt b»ng cæ g¾ng hÕt m×nh v× thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Ng­êi qu¶n lý ph¶i giao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ng­êi ®¸ng tin cËy, thôc ®Èy hä lµm viÖc víi tinh thÇn tù gi¸c, sö dông quyÒn tù chñ ngµy cµng cao víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®Ëy ®ñ. Theo lý luËn X vÒ nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i ph¸t huy nh÷ng nhiÖm vô sau. Nhµ qu¶n lý trÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu vÒ kinh tÕ. §èi víi c«ng nh©n viªn mµ nãi, ®ã lµ chØ huy c«ng viÖc cña hä, kiÓm tra ho¹t ®éng cña hä, ®iÒu chØnh hµnh vi cña hä. KhiÕn cho nh÷ng ho¹t ®éng vµ hµnh vi cña hä phï hîp víi nhu cÇu cña doanh nghiÖp. NÕu c¸c nh©n viªn qu¶n lý kh«ng tÝch cùc can thiÖp nh­ vËy th× c«ng nh©n viªn sÏ cã th¸i ®é tiªu cùc, thËm chÝ chèng l¹i doanh nghiÖp. Do ®ã cÇn ph¶i thuyÕt phôc, khen th­ëng, trõng ph¹t, kiÓm tra ho¹t ®éng cña hä. §ã lµ nhiÖm vô cña nhµ qu¶n lý, ng­êi ta th­êng kh¸i qu¸t nhiÖm vô nµy b»ng c©u “ Qu¶n lý tøc lµ th«ng qua ng­êi kh¸c ®Ó hoµn thiÖn c«ng viÖc”. §»ng sau lý luËn qu¶n lý ®ã cßn cã mét så quan niÖm: * L­êi biÕng lµ b¶n tÝnh cña con ng­êi b×nh th­êng hä chØ muèn lµm viÖc Ýt. * Hä thiÕu chÝ tiÕn thñ, kh«ng d¸m g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm, cam chÞu ®Ó ng­êi kh¸c l·nh ®¹o. * Tõ khi sinh ra con ng­êi ®· tù coi m×nh lµ trung t©m kh«ng quan t©m ®Õn nhu cÇu cña tæ chøc. * B¶n tÝnh cña con ng­êi lµ chèng l¹i c¶i c¸ch. * Hä kh«ng ®­îc lanh lîi dÔ bÞ kÎ kh¸c lõa ®¶o vµ nh÷ng kÎ cã d· t©m ®¸nh lõa. XuÊt ph¸t tõ b¶n tÝnh con ng­êi nãi trªn, ph­¬ng lý luËn truyÒn thèng lµ “ Qu¶n lý nghiªm kh¾c” dùa vµo chõng ph¹t, hoÆc ph­¬ng ph¸p “ Qu¶n lý «n hoµ “ dùa vµo khen th­ëng, hoÆc sù kÕt hîp cña hai lo¹i qu¶n lý ®· ®­îc gäi lµ “ Qu¶n lý nghiªm kh¾c vµ c«ng b»ng “. Nh÷ng s¸ch l­îc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý nµy hoÆc lµ dïng kÑo ngät ®Ó l«i cuèn hoÆc lµ dïng roi da ®Ó do¹. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p qu¶n lý Êy ®Òu lµ sö dông ngo¹i lùc ®Ó n©ng cao nhiÖt t×nh cña c«ng nh©n. Nh­ng nh÷ng s¸ch l­îc vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý Êy hiÖn nay kh«ng cã hiÖu lùc n÷a. Douglas cho r»ng “ KÑo ngät céng víi roi da” chØ cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng ng­êi cã tù träng, muèn tù m×nh lµm chñ c«ng viÖc. §èi víi nh÷ng ng­êi nµy, ®ã lµ nh÷ng nhu cÇu cao cÊp mµ hä cÇn ®­îc tho¶ m·n. Trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn ®¹i, cïng víi sù ph¸t triÓn khoa häc – kü thuËt, nhu cÇu vÒ sinh lý vµ nhu cÇu vÒ an toµn cña con ng­êi ®Òu ®· ®­îc tho· m·n ë møc ®é t­¬ng ®èi. Do ®ã nÕu nhµ qu¶n lý muèn sö dông ph­¬ng thøc “ KÑo ngät céng roi da “ cña lý luËn X ®Ó kÝch thÝch lßng nhiÖt t×nh cña c«ng nh©n th× râ rµng lµ kh«ng thÓ lµm ®­îc. NÕu gi¶ thiÕt vÒ b¶n tÝnh con ng­êi cïa nhµ qu¶n lý kh«ng thay ®æi th× dï cã lóc hä sö dông nh÷ng s¸ch l­îc qu¶n lý míi nh­ qu¶n lý ph©n quyÒn theo môc tiªu, gi¸m s¸t, ®«n ®èc cã hiÖp th­¬ng, chØ ®¹o d©n chñ vv…th× ®ã còng chØ cã thÓ lµ “ B×nh cò r­îu míi “. ¤ng chØ râ r»ng triÕt häc qu¶n lý th«ng qua sù chØ huy vµ ®iÒu khiÓn dï lµ nghiªm kh¾c hay «n hoµ ®Òu kh«ng kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña c«ng nh©n. Sau thËp kû 30, cïng víi sù xuÊt hiÖn cña lý luËn qu¶n lý vÒ quan hÖ nh©n quÇn, mét lý luËn hoµn toµn tr¸i ng­îc víi lý luËn X, ®­îc gäi lµ lý luËn Y. Douglas lËp luËn, v× nhiÒu lý do, chóng ta cÇn cã mét gi¶ thiÕt tho¶ ®¸ng h¬n vÒ b¶n tÝnh con ng­êi vµ ®éng c¬ lµm viÖc cña hä, cÇn cã mét lý luËn kh¸c ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc qu¶n lý. Gi¶ thuyÕt cña lý luËn Y vÒ b¶n tÝnh con ng­êi lµ: L­êi nh¸c kh«ng ph¶i lµ b¶n tÝnh bÈm sinh cña con ng­êi nãi chung. Lao ®éng trÝ ãc, lao ®éng ch©n tay còng nh­ nghØ ng¬i, gi¶i trÝ ®Òu lµ hiÖn t­îng bÈm sinh cña con ng­êi. §iÒu khiÓn vµ ®e do¹ trõng ph¹t kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó thóc ®Èy con ng­êi thùc hiÖn môc tiªu cña doanh nghiÖp. Khi con ng­êi bá søc ra ®Ó thùc hiÖn mét môc tiªu mµ hä tham gia, hä mong muèn nhËn ®­îc nh÷ng ®iÒu mµ viÖc hoµn thµnh môc tiªu Êy t¹o ra, trong ®ã ®iÒu quan träng nhÊt kh«ng ph¶i lµ tiÒn mµ lµ quyÒn tù chñ, quyÒn ®­îc t«n träng, quyÒn tù m×nh thùc hiªn c«ng viÖc. Sù tho¶ m·n nh÷ng quyÒn ®ã sÏ thóc ®Èy con ng­êi hoµn thµnh môc tiªu cña doanh nghiÖp. ThiÕu trÝ tiÕn thñ, nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm vµ cÇu an qu¸ møc kh«ng ph¶i lµ b¶n tÝnh cña con ng­êi mµ lµ do kinh nghiÖm do qu¸ khø t¹o ra. Trong nh÷ng m«i tr­êng thÝch hîp, con ng­êi kh«ng nh÷ng gi¸m g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm mµ cßn cã thÓ chñ ®éng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt khã kh¨n cña doanh nghiÖp, ®¹i ®a sè c¸c thµnh viªn cña doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng suy nghÜ, tinh thÇn vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o, chØ cã mét sè Ýt ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng Êy. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn ®¹i, tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ng­êi nãi chung chØ ®­îc ph¸t huy phÇn nµo vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý lµ ph¸t huy toµn bé tiÖm n¨ng trÝ tuÖ Êy. §ßi hái cÇn ph¶i ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng: * Nhu cÇu vÒ t©m sinh lý c¬ thÓ, ®ã lµ nhu cÇu bËp thÊp, lµ hÖ thèng nhu cÇu nh»m duy tr× sù tån t¹i cña m×nh nh­ ¨n mÆc, ë , ®i l¹i. §©y lµ nhu cÇu quan träng nhÊt song còng rÔ tho¶ m·n h¬n. * Nhu cÇu vÒ viÖc lµm: cÇn ®¸p øng c«ng viÖc cho ng­êi lao ®éng cã c«ng viÖc æn ®Þnh trong doanh nghiÖp. * Nhu cÇu ®­îc x· héi chÊp nhËn: ®Ó ng­êi lao ®éng cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc mét c¸ch tèt nh©t th× hä ph¶i ®­îc x· héi chÊp nhËn quyÒn lîi vµ lßng tù träng, tù tin cña con ng­êi vµ nhu cÇu vÒ danh väng, ®Þa vÞ. * Nhu cÇu ®­îc suy t«n ®µo t¹o båi d­ìng: lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng, sù suy t«n ®­îc ®µo t¹o båi d­ìng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nh©n trong doanh nghiÖp cã c¬ héi ®­îc tiÕp nhËn vµ hoµn thiÖn nh÷ng kü thuËt míi. * Nhu cÇu bËc cao nhÊt ®­îc gäi lµ nhu cÇu s¸ng t¹o lµ lo¹i nhu cÇu ®­îc ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng trong c¸c ho¹t ®éng cña c«ng nh©n trong doanh nghiÖp, t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy hä tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Ch­¬ng ii thùc tiÔn vËn dông quan ®iÓm ®· ®­îc ®æi míi vÒ vai trß cña con ng­êi trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë viÖt nam hiÖn nay. 1. Sù quan t©m ®Õn yÕu tè con ng­êi trong doanh nghiÖp tõ phÝa doanh nghiÖp, l·nh ®¹o doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ trong doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý cña nhµ n­íc. Thùc tÕ ®· chøng minh, trong qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi nh©n tè con ng­êi trong doanh nghiÖp nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, nh©n tè con ng­êi chØ ®­îc ph¸t huy khi nhu cÇu, lîi Ých kinh tÕ hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng ®­îc quan t©m ®óng møc, d©n chñ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn. Trong mét thêi gian dµi trong c¬ chÕ quan liªu bao cÊp tr­íc ®©y, t×nh h×nh kinh tÕ ë c¸c doanh nghiÖp ë trong t×nh tr¹ng tr× trÖ: Muèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chóng ta cÇn cã nh÷ng ng­êi lao ®éng ph¸t triÓn tèt c¶ vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc. C«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· kh¬i dËy tÝnh tÝch cùc cña ng­êi lao ®éng, biÕn nã thµnh nguån søc m¹nh to lín. NÕu chØ dùa vµo tinh thÇn lao ®éng tÝch cùc, ý trÝ v­¬n lªn ®¬n thuÇn cña ng­êi lao ®éng, chóng ta kh«ng thÓ x©y dùng ®­îc nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i trong c¸c doanh nghiÖp . Nh­ng nÕu chØ chó ý n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cña ng­êi lao ®éng, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ®¶m b¶o søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng mµ kh«ng chó ý kh¬i dËy tÝnh tÝch cùc cña hä, chóng ta còng kh«ng thÓ tËn dông ®­îc c¬ héi ®Ó v­ît qua nh÷ng th¸ch thøc hiÖn nay. V× vËy, quan t©m ®Õn nhu cÇu, lîi Ých ng­êi lao ®éng mét c¸ch to¹n diÖn – tõ n©ng cao møc sèng, søc khoÎ ®Õn n©ng cao tr×nh ®é cña hä lµ nhiÖm vô mµ Nhµ n­íc ph¶i lµm. * ViÖc x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia vÒ an toµn vÒ sinh lao ®éng ®· ®­îc ghi trong Bé LuËt Lao ®éng. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay, ho¹t ®éng hîp t¸c quèc tÕ vÒ an toµn vÒ sinh lao ®éng ®­îc t¨ng c­êng vµ më réng. C«ng t¸c b¶o hé lao ®éng trùc tiÕp gãp phÇn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc ë c¸c doanh nghiÖp, nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt; t×nh h×nh tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp b­íc ®Çu ®­îc ng¨n chÆn, h¹n chÕ. Trªn thùc tÕ nhiÒu th«ng tin c¶nh b¸o vÒ mÊt vÖ sinh an toµn lao ®éng. N¨m 2001, c¶ n­íc ta ®· cã h¬n 400 ng­êi chÕt v× tai n¹n lao ®éng, chñ yÕu mÊt an toµn v× ho¸ chÊt thùc vËt, nhÊt lµ vïng s©u, vïng xa, n¬i tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp. * B­íc vµo thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· xuÊt hiÖn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc lao ®éng, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, th« s¬ ®Õn hiÖn ®¹i, søc Ðp vÒ d©n sè, viÖc lµm, ng­êi lµm thuª ngo¹i tØnh trµn vµo c¸c thµnh phè, bá quª h­¬ng ®i lµm ¨n ë nhiÒu n¬i trªn toµn quèc. Bëi rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c«ng t¸c b¶o hé lao ®éng cßn béc lé nh÷ng bÊt cËp, thiÕu sãt. Lao ®éng thñ c«ng, nÆng nhäc cßn phæ biÕn trong nhiÒu ngµnh, cã n¬i cßn chiÕm tû lÖ tõ 60% - 70%. M«i tr­êng lao ®éng ë nhiÒu c¬ së bÞ « nhiÔm nghiªm träng, nhÊt lµ ë c¸c lµng nghÒ, khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt. Thùc tr¹ng tai n¹n lao ®éng, ch¸y, næ, bÖnh nghÒ nghiÖp vÉn cßn nghiªm träng, thËm trÝ cã n¬i, cã lóc cßn biÓu hiÖn chiÒu h­íng gia t¨ng vv…Søc khoÎ, tÝnh m¹ng cña ng­êi lao ®éng ®ang bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng c¨n bÖnh nghÒ nghiÖp. Ch¨m lo ®Ó b¶o ®¶m an toµn, tÝnh m¹ng vµ søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng cÇn ®Õn mét l­îng kinh phØ kh«ng nhá. Trong c«ng t¸c qu¶n lý ng­êi lao ®éng, cÇn ph©n râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi tæ chøc sö dông lao ®éng, th­êng xuyªn thanh tra, kiÓm tra, xñ lý nghiªm c¸c c¬ së s¶n xuÊt, sö dông lao ®éng kh«ng ®¶m b¶o an toµn, coi nhÑ c«ng t¸c ch¨m sãc ng­êi lao ®éng. * B¶o vÖ ng­êi lao ®éng tr­íc nh÷ng mèi ®e do¹ hiÓm ho¹ cña m«i tr­êng, ®iÒu kiÖn lµm viÖc kh«ng an toµn, ¶nh h­ëng xÊu ®èi víi søc khoÎ vµ tÝnh m¹ng cña hä; chÝnh lµ gi÷ g×n nguån néi lùc quèc gia. §èi xö b×nh ®¼ng, coi träng ®óng møc nguån néi lùc quèc gia, quan t©m ®Õn ng­êi lao ®éng lµ thÓ hiÖn b¶n chÊt, tÝnh nh©n v¨n cña chÕ ®é x· héi, tr×nh ®é v¨n minh cña quèc gia, gi÷ g×n vèn quý nhÊt cña d©n téc, ®Êt n­íc lµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi l·nh ®¹o trong doanh nghiÖp. §ã lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô chiÕn l­îc träng yÕu cña thÕ kû XXI. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c­êng ®é lao ®éng ngµy mét t¨ng, trÝ tuÖ con ng­êi ®­îc ph¸t huy triÖt ®Ó, cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ph­¬ng tiÖn, c«ng cô s¶n xuÊt, vÉn cßn kh«ng Ýt nh÷ng hiÖn t­îng coi th­êng nh÷ng hiÓm nguy r×nh rËp trong lao ®éng nhÊt lµ trong c¸c doanh nghiÖp. * CÇn x©y dùng ý thøc tù b¶o vÖ, tr×nh ®é nhËn thøc tèi thiÓu vÒ kû luËt, thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o ®¶m an toµn vÖ sinh lao ®éng cho ng­êi lao ®éng b»ng c¸c biÖn ph¸p tuyªn truyÒn, gi¸m s¸t, tæ chøc häc tËp, h­íng dÉn thùc hiÖn quyÒn lîi hîp ph¸p cña hä. §¹i diÖn cña C«ng ty may Th¨ng Long cho biÕt, nhê cã ®èi tho¹i vµ hîp t¸c t¹i n¬i lµm viÖc, c«ng ty ®· ®iÒu chØnh ®­îc mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng trong c«ng ty, gióp cho hai bªn ngµy cµng hiÓu biÕt nhau h¬n vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c, gãp phÇn tÝch cùc vµo sù t¨ng tr­ëng cña doanh nghiÖp. C«ng ty ®· tiÕn hµnh thÝ ®iÓm ë mét ®¬n vÞ xÝ nghiÖp thµnh viªn, ¸p dông m« h×nh qu¶n lý xÝ nghiÖp theo tiªu chuÈn 5S ( sµng läc, s¾p xÕp, vÖ sinh, s¹ch sÏ t¹o thãi quen ) ®· lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng ®­îc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng. C«ng ty Ch¸ngshin ViÖt Nam (doanh nghiÖp 100% vèn Hµn Quèc) chuyªn s¶n xuÊt giµy thÓ thao mang nh·n hiÖu Nike cã tæng sè lao ®éng lµ 5802 ng­êi, trong ®ã cã 85 ng­êi khuyÕt tËt, 5 th­¬ng binh. Mçi quý, mét lÇn, Ban l·nh ®¹o c«ng ty gÆp gì tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ang lµm viÖc t¹i nhµ m¸y ®Ó t×m hiÓu nhu cÇu cña hä trong c«ng viÖc. C«ng ty ®· l¾p ®Æt mét sè thiÕt bÞ ®Æc biÖt nh­ bån cÇu bÖt, tay vÞn cÇu thang vv…dµnh riªng cho hä. Qua c¸ch lµm cña mçi c«ng ty cho thÊy, ®èi tho¹i vµ hîp t¸c tai n¬i lµm viÖc ®· gióp cho ng­êi sö dông lao ®éng ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh s¶n xuÊt ®óng vµ s¸t thùc h¬n. Quan hÖ lao ®éng vµ quan hÖ x· héi trong doanh nghiÖp ®­îc c¶i thiÖn h¬n vµ n©ng cao nh©n c¸ch cña ®«i bªn, ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. §ång thêi, ng­êi lao ®éng cã thªm hiÓu biÕt, n©ng cao nhËn thøc vµ cïng chia sÎ nh÷ng khã kh¨n víi doanh nghiÖp, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a ng­êi sö dung lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng, lµm cho bÇu kh«ng khÝ lao ®éng ®­îc c¶i thiÖn h¬n. TrÎ ho¸ nguån lao ®éng, t«n vinh ng­êi lao ®éng sÏ gãp phÇn quan träng vµo viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong thÕ kû XXI. 2. §¸nh gi¸. a. Nh÷ng mÆt tÝch cùc. Ch­a t«n träng lîi Ých cña ng­êi lao ®éng theo hîp ®ång lao ®éng. ë c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh viÖc thuª m­ín lao ®éng cßn tuú tiÖn. Tr¸ch nhiÖm cña c¶ chñ vµ thî kh«ng ®­îc quy ®Þnh râ rµng. VÒ vÊn ®Ò b¶o hé lao ®éng, tuy ph¸p luËt b¶o hé lao ®éng ban hµnh tõ th¸ng 4- 1992, nh­ng ®· h¬n n¨m nay cã mÊy c¬ së thùc thi ? Trong c¸c ngµnh c¬ khÝ, ho¸ chÊt,vÊn ®Ó nµy cµng nghiªm träng. Trong c¸c lß rÌn, khÝ th¶i CO2 tiÕng ån kh«ng cã c¸ch g× kh¾c phôc. Kh«ng chØ «ng chñ “ tiÕt kiÖm “ chi phÝ cho b¶o hé lao ®éng, mµ chÝnh ng­êi lao ®éng còng ch­a ý thøc ®­îc vÒ t¸c h¹i l©u dµi ®èi víi søc khoÎ cña m×nh. M«i tr­êng lao ®éng ë nhiÒu c¬ së bÞ « nhiÔm nghiªm träng, nhÊt lµ ë c¸c lµng nghÒ, khu c«ng nghiÖp, khu chÓ xuÊt. Thùc tr¹ng tai n¹n lao ®éng, ch¸y, næ, bÖnh nghÒ nghiÖp vÉn cßn nghiªm träng, thËm trÝ cã n¬i, cã lóc cã biÓu hiÖn chiÒu h­íng gia t¨ng…Søc khoÎ, tÝnh m¹ng cña ng­êi lao ®éng ®ang bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng c¨n bÖnh nghÒ nghiÖp. b. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån ®éng. Trªn thùc tÕ, nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ®· tr¶ thï lao cho ng­êi lao ®éng ®¹t møc t­¬ng ®èi tho¶ ®¸ng. QuyÒn b×nh ®¼ng gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn nay ®· ®­îc c¶i thiÖn mét c¸ch ®¸ng kÓ. Ch­¬ng III GI¶I PH¸P KH¾C PHôC nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån ®äng nh»m thóc ®Èy tÝnh tÝch cùc cña con ng­êi trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. 1. C¸c cÊp qu¶n lý cÇn th­êng xuyªn, ®¸p øng nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng. Thanh tra, gi¸m s¸t viÖc b¶o ®¶m lîi Ých cña ng­êi lao ®éng. Riªng vÒ b¶o hé lao ®éng cÇn ph¶i cam kÕt ( theo møc ®é ngµnh, nghÒ ®­îc bé qu¶n lý ngµnh, nghÒ ®ã quy ®Þnh ) khi ®¨ng ký kinh doanh. 2. Kh«ng ngõng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi lao ®éng ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é. §­îc häc tËp, ®­îc ®µo t¹o. Trong x· héi th«ng tin, viÖc kh«ng ngõng n©ng cao cËp nhËt kiÕn thøc lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ mäi quèc gia ®ang h­íng tíi nÒn kinh tÕ tri thøc, mét x· héi cña tinh thÇn kh«ng ngõng häc hái, rÌn luyÖn vµ n©ng cao kiÕn thøc. 3. CÇn cã quy ®Þnh thèng nhÊt vÒ nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng. T¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó ng­êi lao ®éng ®­îc ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc s¸ng t¹o cña m×nh, ®­îc cèng hiÕn nhiÒu h¬n cho sù nghiÖp ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ cña x· héi. §©y lµ yÕu tè cùc kú quan träng, v× con ng­êi cã ®­îc ®µo t¹o tèt, song nÕu kh«ng cã m«i tr­êng ®Ó ph¸t huy th× ch¼ng kh¸c nµo ®ã lµ mét mãn hµng chØ ®Ó tr­ng bµy vµ råi nã sÏ còng mai mét theo thêi gian, song nÕu ng­îc l¹i, nÕu cã m«i tr­êng lµm viÖc tèt th× nh÷ng nh©n tè nµy sÏ ®­îc ph¸t huy vµ cèng hiÕn nhiÒu h¬n. B¶o hiÓm cho ng­êi lao ®éng ( vÒ èm ®au, thÊt nghiÖp, h­u trÝ ); kho¶n tiÒn nµy do ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ®ãng gãp cña chñ doanh nghiÖp. Ph­¬ng ¸n vÒ b¶o hiÓm cÇn cã sù thèng nhÊt víi b¶o hiÓm cña c¸c c¸n bé, c«ng nh©n lµm viÖc trong doanh nghiÖp, b¶o ®¶m b×nh ®¼ng, d©n chñ x· héi, ph¸t huy søc m¹nh cña c¸c doanh nghiÖp. 4. Nghiªm cÊm c¸c hµnh vi sai tr¸i ¶nh h­ëng ®Õn doanh nghiÖp. Søc lao ®éng trÎ em vµo nh÷ng viÖc qu¸ nÆng nhäc. HiÖn nay, nhiÒu trÎ em bá häc sím vµ lµm nhiÒu viÖc nÆng nhäc kiÕm tiÒn. Trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh vµ còng cÇn quan t©m s¾p xÕp ngµnh nghÒ phï hîp víi søc kháe cho phô n÷. 5. T¨ng c­êng vai trß cña c«ng ®oµn trong c¸c doanh nghiÖp. Theo LuËt C«ng §oµn, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng liªn kÕt theo c¸c tæ chøc c«ng ®oµn, nghiªp ®oµn, hiÖp héi riªng n»m trong c¬ quan c«ng ®oµn cÊp trªn qu¶n lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Më réng giíi h¹n cña LuËt C«ng §oµn, so¹n th¶o vµ cho ra ®êi LuËt B¶o HiÓm. Cã nh­ vËy quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng ( kh«ng ph©n biÖt trong vµ ngoµi quèc doanh ) míi ®­îc ®¶m b¶o thËt sù, míi ®¸p øng ®­îc ®ßi hái tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Suy ®Õn cïng, ®©y còng lµ vÊn ®Ò n»m trong chiÕn l­îc mµ Nhµ n­¬c cã tr¸ch nhiÖm quan t©m. KÕT LUËN Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. ViÖc vËn dông ThuyÕt qu¶n lý cña tr­êng ph¸i “ Quan hÖ con ng­êi “ vµo c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ mét ®éng lùc quan träng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Lý luËn Y ®· lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n c¸ch nh×n nhËn vÒ con ng­êi trong c¸c doanh nghiÖp §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, th× ph¶i ®Çu t­ vµo con ng­êi nhiÒu h¬n, cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn c¸c quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng, t¹o m«i tr­êng ®Ó hä yªn t©m t­ t­ëng, tù tin trong c«ng viÖc. Qua bµi viÕt bµi viÕt nµy, nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ ®· phÇn nµo th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c cßn tån t¹i trong quan hÖ gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®«ng trong c¸c doanh nghiÖp ë n­íc ta hiÖn nay. Em mong r»ng víi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, cïng víi nh©n d©n thùc hiÖn tèt vµ kÞp thêi nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ ®· nªu ë trªn. Lµm ®­îc nh­ vËy lµ chóng ta ®· gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, t¨ng thªm nguån lùc trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc.. Tµi liÖu tham kh¶o 1. T¹p chÝ Th­¬ng M¹i. Sè 8 ( 11 – 12 ) th¸ng 3 n¨m 2002. 2. B¸o ph¸t triÓn kinh tÕ. Sè 138 th¸ng 4 n¨m 2002 3. B¸o doanh nghiÖp. Sè 17 ( 464 ) tõ 25 - 4 - 2002 ®Õn 1 – 5 – 2002. 4. Gi¸o tr×nh Khoa Häc Qu¶n Lý Tr­êng §HQL & KDHN. 5. Gi¸o tr×nh khoa häc qu¶n lý tËp 1. Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt Tr­êng §HKTQD. 6. Tinh hoa qu¶n lý 25 t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt vÒ qu¶n lý trong thÕ kû XX. ViÖn nghiªn cøu vµ ®µo t¹o vÒ qu¶n lý, Nhµ xuÊt b¶n lao ®éng – x· héi. 7. Gi¸o tr×nh lý thuyÕt qu¶n lý kinh tÕ. Tr­êng §HKTQD, Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc 1997. 8. T×m hiÓu vai trß qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi sù ph¸t huy ®èi víi con ng­êi trong ph¸t triÓn kinh tÕ. TS. NguyÕn ThÞ Phi YÕn, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia , Hµ néi – 2001. Môc lôc