Những biện pháp cơ bản nâng cao vai trò của lao động trong đường lối phát triển kinh tế của Việt Nam

nµy quan hÖ t­¬ng hç víi nhau theo mét c¬ cÊu hîp lý vÒ lao ®éng,... t­ b¶n con ng­êi lµ kÕt qu¶ tÝch luü cña tõng c¸ nh©n vµ chñ yÕu lµ do sù s¸ng t¹o cña tõng c¸ nh©n trong qu¸ tr×nh lao ®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trong suèt cuéc ®êi lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng cña ng­êi n«ng d©n, c«ng nh©n trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp còng nh­ n«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®Òu phô thuéc nhiÒu vµo nh÷ng kü n ¨ng c¬ b¶n cña hä nh­: tr×nh ®é häc vÊn vµ nh÷ng kü n¨ng ®Æc biÖt kh¸c phô thuéc kh¶ n¨ng hoµn thµnh nhiÖm vô còng nh­ tæ chøc qu¶n lý lao ®éng cña ng­êi kh¸c. Nh­ vËy nguån lao ®éng bao gåm nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau: søc khoÎ, trÝ tuÖ, nh©n c¸ch, ®¹o ®øc, th¸i ®é lao ®éng,... tÊt c¶ ®ã lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n vµ cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh nªn mét nguån lao ®éng hoµn chØnh phôc vô c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. + Tæng cung nguån lao ®éng: §­îc ®Þnh nghÜa lµ toµn bé sè l­îng lao ®éng cã ®­îc cung cÊp cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tæng cung nguån lao ®éng ®­îc tÝnh trong toµn bé c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n: bao gåm nh÷ng lao ®éng ®ang lµm viÖc vµ cã kh¶ n¨ng vµ mong muèn lµm viÖc trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, nã phô thuéc vµo tèc ®é gia t¨ng cña tèc ®é t¨ng tr­ëng nguån lao ®éng cña quèc gia. W LD AS §­êng tæng cung nguån lao ®éng cã xu h­íng vßng sang sau. Bëi v×, nã phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­ vÒ tr×nh ®é kü thuËt cña ng­êi lao ®éng, nhu cÇu vÒ lao ®éng kü thuËt cña c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ. Theo lý luËn cña c¸c nhµ kinh tÕ häc. Trong giai ®o¹n ®Çu c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­: c«ng nghiÖp, dÞch vô cÇn rÊt nhiÒu lao ®éng vµo lµm viÖc nh­ng sù di chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang hai khu vùc cßn l¹i víi tèc ®é kh«ng lín l¾m. V× vËy, c¸c nhµ s¶n xuÊt trong hai khu vùc nµy t¨ng møc tiÒn l­¬ng trong W lªn cao h¬n møc tiÒn l­¬ng W trong khu vùc n«ng th«n. Nh»m khuyÕn khÝch lao ®éng tõ n«ng th«n chuyÓn sang lµm viÖc cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, m¸y mãc thiÕt bÞ thay thÕ søc lao ®éng do ®ã, khu vùc n«ng nghiÖp thõa lao ®éng. Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, khi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ph¸t triÓn hä cÇn nhiÒu lao ®éng kü thuËt h¬n lµ lao ®éng thñ c«ng, do ®ã trong thêi gian nµy møc tiÒn l­¬ng trong khu vùc II vµ khu vùc III vÉn tiÕp tôc t¨ng ®Ó thu hót lao ®éng kü thuËt trong khi ®ã nhu cÇu vÒ lao ®éng thñ c«ng gi¶m. + C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn tæng cung nguån lao ®éng: · D©n sè: ®­îc coi lµ yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sè l­îng lao ®éng, qui m«, c¬ cÊu d©n sè. Cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh quy m«, c¬ cÊu cña ng­êi lao ®éng. C¸c yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h­ëng ®Õn biÕn ®éng cña d©n sè lµ: phong tôc, tËp qu¸n cña tõng n­íc, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, møc ®é ch¨m sãc y tÕ vµ chÝnh s¸ch cña tõng n­íc ®èi víi vÊn ®Ò khuyÕn khÝch hoÆc h¹n chÕ sinh ®Î. · Tû lÖ tham gia lùc l­îng lao ®éng: lµ sè phÇn tr¨m cña d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng tham gia lùc l­îng lao ®éng trong tæng sè nguån nh©n lùc. · ThÊt nghiÖp vµ tû lÖ thÊt nghiÖp: lµ sè ng­êi kh«ng cã viÖc lµm nh­ng ®ang tÝch cùc t×m kiÕm viÖc lµm. Sè ng­êi kh«ng cã viÖc lµm sÏ ¶nh h­ëng ®Õn sè ng­êi lµm viÖc vµ ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ. · Thêi gian lao ®éng: ®­îc tÝnh b»ng sè ngµy lµm viÖc trªn n¨m, sè ngµy lµm viÖc trªn tuÇn, sè giê lµm viÖc trªn ngµy, sè giê lµm viÖc trªn tuÇn,... Xu h­íng chung cña c¸c n­íc lµ thêi gian lµm viÖc sÏ gi¶m ®i khi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc n©ng cao. + Tæng cÇu nguån lao ®éng: Lµ tæng nhu cÇu lao ®éng cÇn thiÕt lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ kh¸c. Bao gåm nhu cÇu lao ®éng vµo lµm viÖc trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn tæng cÇu nguån lao ®éng: - Chu kú cña nÒn kinh tÕ: trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ mµ møc ®é thu hót lao ®éng lµ kh¸c nhau. NÕu chu kú kinh tÕ ®i xuèng, ph¶n ¸nh sù kÐm t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ. Khi ®ã, cÇu lao ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ gi¶m do quy m« s¶n xuÊt cña h·ng, c«ng ty, ngµnh trong nÒn kinh tÕ cã xu h­íng lµ thu hÑp. Ng­îc l¹i, nÕu chu kú cña nÒn kinh tÕ ®i lªn, ph¶n ¸nh sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn qui m« cña c¸c h·ng, c«ng ty, ngµnh trong nÒn kinh tÕ t¨ng lªn. CÇu lao ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ t¨ng lªn. - Khñng ho¶ng kinh tÕ: DÉn ®Õn sù tr× trÔ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÇu lao ®éng gi¶m m¹nh do qui m« s¶n xuÊt bÞ thu hÑp l¹i. 1.2. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng nguån lao ®éng: Theo UNDP (UNITED NATION DEVELOPMENT POPULATION) cã n¨m nh©n tè t¸c ®éng ®Õn chÊt l­îng nguån lao ®éng, còng nh­ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nguån lao ®éng. §ã lµ gi¸o dôc - ®µo t¹o, søc khoÎ vµ dinh d­ìng, m«i tr­êng, viÖc lµm, sù gi¶i phãng con ng­êi. Nh÷ng nh©n tè nµy quan hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau. Trong ®ã gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ c¬ së cña tÊt c¶ c¸c nh©n tè kh¸c. Bëi vËy, trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, c¸c n­íc ®Òu hÕt søc coi träng gi¸o dôc - ®µo t¹o. Thùc tÕ cho thÊy, kh«ng quèc gia nµo trªn thÕ giíi cã thÓ trë nªn giµu cã vµ ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng cao khi ch­a thùc hiÖn phæ cËp gi¸o dôc. a-/ Gi¸o dôc ®µo t¹o: §­îc coi lµ mét d¹ng quan träng cña sù ph¸t triÓn tiÒm n¨ng cña con ng­êi theo nhiÒu nghÜa kh¸c nhau. Yªu cÇu chung ®èi víi gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ rÊt lín. NhÊt lµ ®èi víi gi¸o dôc phæ th«ng, con ng­êi ë mäi n¬i ®Òu biÕt r»ng: gi¸o dôc rÊt cã Ých cho b¶n th©n m×nh vµ con c¸i cña hä. B»ng trùc gi¸c con ng­êi cã thÓ nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a gi¸o dôc vµ møc thu nhËp. MÆc dï kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng­êi vÝ dô nh­ lµ ®· tèt nghiÖp hÕt c©p III cã thu nhËp cao h¬n nh÷ng ng­êi míi tèt nghiÖp CÊp I. Nh­ng ®a sè lµ nh­ vËy vµ møc thu nhËp cña hä ®Òu cao h¬n nhiÒu. Nh­ng ®Ó ®¹t ®­îc tr×nh ®é gi¸o dôc nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i chi phÝ qu¸ nhiÒu, kÓ c¶ chi phÝ cña gia ®×nh vµ cña c¶ quèc gia. §ã lµ kho¶n chi phÝ ®Çu t­ cho con ng­êi. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gi¸o dôc ®­îc thùc hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh»m kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ chuyªn m«n cho mäi ng­êi. Ng­êi ta cho r»ng gi¸o dôc - ®µo t¹o chØ t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ (gi¸o dôc - ®µo t¹o, khoa häc - kü thuËt, s¶n xuÊt - vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ). Nh­ng ngµy nay, gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ lùc l­îng s¶n xuÊt chñ yÕu, trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ. C«ng nghÖ GD-§T KH-KT s¶n xuÊt Do ®ã, ®Òu thùc hiÖn ­u tiªn cho gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i ®i tr­íc mét b­íc. Garry Becker - nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü kh¼ng ®Þnh: "kh«ng cã ®Çu t­ nµo mang l¹i nguån lîi lín nh­ ®Çu t­ vµo gi¸o dôc - ®µo t¹o". KÕt qu¶ cña gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ lµm t¨ng lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é t¹o kh¶ n¨ng thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ. C«ng nghÖ thay ®æi cµng nhanh thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Vai trß cña gi¸o dôc cßn ®­îc ®¸nh gi¸ qua t¸c ®éng cña nã ®èi víi viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña mçi c¸ nh©n nhê cã n©ng cao tr×nh ®é vµ tÝch luü kiÕn thøc. Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o giai ®o¹n 1991-2000 cña §¶ng ta x¸c ®Þnh: t¨ng tû träng sè ng­êi tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së trong ®é tuæi lao ®éng lªn: 55%-60% vµ tû lÖ nh÷ng ng­êi lao ®éng qua ®µo t¹o trong tæng sè ng­êi lao ®éng lªn 22%-25% vµo n¨m 2000. b-/ Søc khoÎ vµ dinh d­ìng: Lµm t¨ng chÊt l­îng cña lao ®éng c¶ hiÖn t¹i vµ trong t­¬ng lai. Ng­êi lao ®éng cã søc khoÎ tèt cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn trùc tiÕp b»ng viÖc n©ng cao søc bÒn bØ, dÎo dai, vµ kh¶ n¨ng tËp trung trong khi lµm viÖc. ViÖc nu«i d­ìng vµ ch¨m sãc søc khoÎ tèt cho ng­êi d©n vµ trÎ em lµ yÕu tè lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng trong t­¬ng lai. Gióp trÎ em ph¸t triÓn thµnh nh÷ng ng­êi khoÎ m¹nh vÒ thÓ chÊt, lµnh m¹nh vÒ tinh thÇn. H¬n n÷a ®iÒu ®ã cßn gióp trÎ em nhanh chãng ®¹t ®­îc nh÷ng kh¶ n¨ng, kü x¶o cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt th«ng qua gi¸o dôc ë nhµ tr­êng. Nh÷ng kho¶n d­ cho søc khoÎ cßn lµm t¨ng nguån lao ®éng vÒ mÆt sè l­îng b»ng viÖc kÐo dµi tuæi thä lao ®éng. c-/ ViÖc lµm: Nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ sÏ ph¸t huy ®­îc n¨ng lùc ®­îc ®µo t¹o cña m×nh ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, t¹o thu nhËp cho x· héi nÕu nh­ hä ®­îc bè trÝ viÖc lµm phï hîp víi nh÷ng g× hä ®­îc ®µo t¹o khi hÕt kho¸ häc. Vµ sÏ trë nªn l·ng phÝ nguån lùc cña c¸ nh©n ng­êi häc vµ nguån lùc cña Nhµ n­íc khi nh÷ng c«ng nh©n nµy kh«ng ®­îc bè trÝ viÖc lµm ®óng víi ngµnh nghÒ ®µo t¹o cña hä. Mét xu h­íng hiÖn nay lµ nh÷ng ng­êi ®­îc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ trung häc chuyªn nghiÖp hay lµ c¸c tr­êng d¹y nghÒ, khi tèt nghiÖp hä vÉn chÞu c¶nh kh«ng viÖc lµm hoÆc lµ kh«ng lµm ®óng víi ngµnh nghÒ ®µo t¹o cña hä. d-/ M«i tr­êng: T¹o nªn kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt cña ®éi ngò lao ®éng ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a khu vùc nµy víi khu vùc kh¸c. e-/ Sù gi¶i phãng con ng­êi: Lµ mét nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng cña lao ®éng. Sù gi¶i phãng con ng­êi cã nghÜa lµ sù tù do cña ng­êi lao ®éng trong viÖc lùa chän nghÒ nghiÖp cña m×nh. Lùa chän viÖc lµm sau khi ®­îc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng hay lµ c¸c tr­êng d¹y nghÒ. Sù gi¶i phãng nµy gióp cho ng­êi lao ®éng lùa chän ®­îc ®óng viÖc lµm phï hîp víi n¨ng lùc chuyªn m«n cña m×nh, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cho x· héi. 2-/ C¸c m« h×nh kinh tÕ ®Ò cao vai trß cña lao ®éng víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ: M« h×nh kinh tÕ lµ mét c¸ch diÔn ®¹t quan ®iÓm c¬ b¶n nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua c¸c biÕn sè kinh tÕ vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng. Nh­ng ë ®©y c¸c m« h×nh nµy ®Ò cËp mét c¸ch s©u s¾c nhÊt ®Õn vai trß cña lao ®éng víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Hay nãi c¸ch kh¸c c¸c m« h×nh cho r»ng lao ®éng lµ yÕu tè quan träng t¹o ra sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. 2.1. M« h×nh cña K.marx: K. marx (1818-1883) lµ nhµ kinh tÕ häc, x· héi häc, chÝnh trÞ häc, lÞch sö vµ triÕt häc xuÊt s¾c. T¸c phÈm næi tiÕng cña «ng lµ bé "t­ b¶n", quyÓn I xuÊt b¶n n¨m 1887 - lµ mèc ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña häc thuyÕt M¸c xÝt. Marx kh«ng cho r»ng, t­ liÖu s¶n xuÊt, khoa häc - kü thuËt hay mét yÕu tè nµo kh¸c t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ (m) cho nhµ t­ b¶n. MÆc dï trong qu¸ tr×nh l­u th«ng hµng hã, mua rÎ b¸n ®¾t chØ lµ t¹o ra lîi nhuËn th«ng th­êng mµ th«i. §Ó t×m sù ra ®êi cña gi¸ trÞ thÆng d­ - Marx cho r»ng, cÇn ph¶i nghiªn cøu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i trong qu¸ tr×nh l­u th«ng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Marx viÕt: "víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ, th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸. Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN, lµ h×nh th¸i TBCN cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸". Qu¸ tr×nh lao ®éng víi t­ c¸ch lµ qu¸ tr×nh nhµ t­ b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cã hai ®Æc tr­ng: + Ng­êi c«ng nh©n lao ®éng d­íi sù kiÓm so¸t cña nhµ t­ b¶n gièng nh­ nh÷ng yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt, chÞu nhµ t­ b¶n sö dông sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt. + S¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u cña nhµ t­ b¶n chø kh«ng ph¶i cña c«ng nh©n. Marx ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vai trß cña lao ®éng trong viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Theo Marx søc lao ®éng ®èi víi nhµ t­ b¶n lµ mét hµng ho¸ ®Æc biÖt. Còng nh­ c¸c hµng ho¸ kh¸c, nã ®­îc c¸c nhµ t­ b¶n mua trªn thÞ tr­êng vµ tiªu thô trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nh­ng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng gièng víi gi¸ trÞ sö dông cña c¸c hµng ho¸ kh¸c. Nã cã thÓ t¹o ra gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n nã, gi¸ trÞ ®ã b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng víi gi¸ trÞ thÆng d­. Marx cho r»ng trong suèt thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n th× chØ dµnh 2/3 sè giê lao ®éng ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ søc lao ®éng cßn 1/2 sè giê cßn l¹i ng­êi c«ng nh©n dµnh ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. Trong x· héi TBCN do th­êng xuyªn cã ®éi hËu bÞ qu©n c«ng nghiÖp nªn tiÒn c«ng cña c«ng nh©n lu«n ë møc tèi thiÓu, ®ñ sèng. Marx ®­a ra quan hÖ tû lÖ m/v ph¶n ¸nh sù ph©n phèi thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n: mét phÇn lµm viÖc cho b¶n th©n (v), mét phÇn s¸ng t¹o ra (m) cho nhµ t­ b¶n vµ ®Þa chñ. Nh­ vËy, siªu lîi nhuËn cña nhµ t­ b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ do lao ®éng cña nh©n c«ng t¹o nªn. Nã ph¶n ¸nh vai trß to lín cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¹o ra s¶n phÈm cho toµn x· héi. Nh­ng ®ång thêi, nã còng ph¶n ¸nh sù bãc lét rÊt tr¾ng trîn, d· man cña chñ nghÜa t­ b¶n ®èi víi tõng líp ng­êi lao ®éng nãi chung vµ ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n nãi riªng. Marx ®· ®Ò cËp rÊt lín ®Õn vai trß cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ nh­ng marx còng ®ång thêi v¹nh trÇn téi ¸c cña chñ nghÜa t­ b¶n mµ tr­íc ®©y nã ®­îc che ®Ëy d­íi c¸i « cña lîi nhuËn, cña gi¸ trÞ thÆng d­. Siªu lîi nhuËn ®ã kh«ng ph¶i do sù tµi t×nh, kh«n khÐo cña c¸c nhµ s¶n xuÊt t­ b¶n t¹o ra mµ ®ã lµ do lao ®éng cña nh÷ng ng­êi c«ng nh©n t¹o ra. §¸ng lý ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®ã lµ thuéc quyÒn së h÷u cña ng­êi lao ®éng nh­ng ®· bÞ c¸c nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t, ph¶n ¸nh sù bãc lét con ng­êi lao ®éng cña chñ nghÜa t­ b¶n. Tõ ph©n tÝch cña Marx chóng ta nhËn thÊy ®­îc vai trß rÊt quan träng cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¹o ra thu nhËp cña x· héi, còng nh­ trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam. Con ng­êi lµ yÕu tè quan träng cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ dµi h¹n cña ViÖt nam. Trong c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ vµ lùa chän con ®­êi ph¸t triÓn cho riªng m×nh, c¸c n­íc Ch©u ¸ ®· tËn dông tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña m×nh, ®Æc biÖt lµ vÒ nguån lùc lao ®éng dåi dµo vµ rÎ ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh tÝch luü vèn cho sù ph¸t triÓn tiÕp theo b»ng c¸ch t¨ng c­êng ph¸t triÓn c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cã hµm l­îng lao ®éng lín. §ã lµ c¸c tiÒn ®Ò, lµ c¸i m¸ng hay cßn gäi lµ xu¸t ph¸t ®iÓm rÊt v÷ng ch¾c cña c¸c n­íc Ch©u ¸ trong c«ng cuéc c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Së dÜ cã sù xuÊt hiÖn cña "hiÖn t­îng NhËt B¶n", sù v­¬n vai cña c¸c n­íc Nics - hay cßn gäi lµ "con rång Ch©u ¸" lµ b¾t nguån tõ viÖc ph¸t huy tèi ®a lîi thÕ so s¸nh vÒ lao ®éng, tµi nguyªn cña c¸c n­íc nµy. §¸nh dÊu cho sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c nÒn kinh tÕ Ch©u ¸, ®­îc xuÊt ph¸t tõ lao ®éng ®Õn vèn vµ vèn kÕt hîp víi c«ng nghÖ cao. 2.2. M« h×nh cæ ®iÓn - Adam Smith: Adam Smith (1723-1790), t¸c phÈm næi tiÕng cña «ng lµ "cña c¶i cña c¸c d©n téc" xuÊt b¶n ngµy 9-3-1976 giíi kinh tÕ häc coi ®©y lµ ®iÓm mèc ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña khoa häc - kinh tÕ häc. V× vËy, Adam Smith ®­îc xem lµ cha ®Î cña kinh tÕ häc. Trong thuyÕt vÒ "gi¸ trÞ lao ®éng", Adam Smith cho r»ng lao ®éng chø kh«ng ph¶i ®Êt ®ai, tiÒn b¹c lµ nguån gèc c¬ b¶n t¹o ra mäi cña c¶i cho ®Êt n­íc, lao ®éng hµng n¨m cña mçi d©n téc lµ quü vèn mµ tr­íc hÕt cung cÊp cho d©n téc ®ã tÊt c¶ nh÷ng vËn dông cÇn thiÕt vµ nh÷ng tiÖn nghi trong cuéc sèng mµ d©n téc ®ã tiªu dïng hµng n¨m. Quü vèn bao gåm c¸c s¶n phÈm trùc tiÕp cña lao ®éng ®ã hoÆc nh÷ng thø mua ®­îc cña c¸c d©n téc kh¸c nhê cã c¸c s¶n phÈm ®ã. Bëi v×, Smith cho r»ng, ng­êi lµm ra mét mÆt hµng ph¶i lao ®éng khæ së nªn ph¶i ®­îc ®Òn bï b»ng mét thø g× kh¸c cã Ých cho m×nh, th­êng lµ mét thø g× mµ ng­êi kh¸c còng ®· ph¶i lao ®éng ®Ó t¹o ra, cho nªn viÖc dµnh ®­îc thø ®ã cã nghÜa lµ tiÕt kiÖm c«ng søc cña m×nh. MÆc dï anh ta kh«ng muèn dïng c¸i mµ anh ta ®· mua, nã vÉn lµ mét l­îng lao ®éng mµ anh ta cã thÓ ®æi lÊy mét c¸i g× kh¸c mµ anh ta muèn. "VËy lao ®éng lµ th­íc ®o thùc tÕ ®èi víi gi¸ trÞ trao ®æi cña mäi thø hµng ho¸". C¸ch diÔn gi¶i ®ã chñ yÕu ®­îc ¸p dông d­íi thêi nguyªn thuû. Nh­ng theo Smith ë mét x· héi ph¸t triÓn tÊt yÕu xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè kh¸c n÷a. Tuú theo møc ®é c¸c s¶n phÈm trùc tiÕp cña lao ®éng nµy (hoÆc c¸c thø mua ®­îc nhê cã c¸c s¶n phÈm nµy) chiÕm mét tû lÖ nhiÒu hay Ýt so víi sè ng­êi tiªu dïng, mµ d©n téc ®ã ®­îc h­ëng thô nhiÒu hay Ýt nh÷ng vËt dông cÇn thiÕt vµ nh÷ng tiÖn nghi mµ hä muèn cã. Nh­ng tû lÖ nµy ®­îc ®iÒu tiÕt ë mçi d©n téc bëi hai yÕu tè: + Bëi kü n¨ng, sù khÐo lÐo vµ ph­¬ng ph¸p ph¸n ®o¸n trong qu¸ tr×nh lao ®éng. + Bëi tû lÖ gi÷a sè ng­êi ®­îc sö dông vµo lao ®éng cã Ých víi sè ng­êi phi s¶n xuÊt. Dï cho ®Êt ®ai, khÝ hËu hoÆc qui m« l·nh thæ cña mét d©n téc nh­ thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× sù dåi dµo hay khan hiÕm vÒ c¸c vËt dông cung cÊp hµng n¨m trong t×nh h×nh nh­ thÕ tuú thuéc vµo hai yÕu tè nªu trªn. Sù dåi dµo hay khan hiÕm hµng cung øng nµy h×nh nh­ tuú thuéc vµo yÕu tè thø nhÊt nhiÒu h¬n lµ yÕu tè thø hai. Khi c¸c d©n téc ®ang ë trong thêi kú hoang d· gåm nh÷ng ng­êi s¨n b¾t thó vËt vµ ®¸nh c¸, th× mçi c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng lµm viÖc Ýt nhiÒu ®Òu ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng lao ®éng cã Ých vµ cè g¾ng hÕt søc ®Ó cung cÊp nh÷ng thø cÇn dïng trong ®êi sèng cho b¶n th©n m×nh, cho nh÷ng ng­êi trong gia ®×nh hay lµ bé téc mµ ®· giµ yÕu hay cßn Ýt tuæi, hoÆc bÞ tµn tËt kh«ng thÓ s¨n b¾t vµ ®¸nh c¸ ®­îc. Tuy nhiªn, do hä sinh sèng trong c¶nh thiÕu ®ãi nh­ vËy, cho nªn ®«i khi hä buéc ph¶i ®Ó cho ng­êi giµ, trÎ em vµ ng­êi tµn tËt ph¶i sèng vÊt v­ëng vµ chÕt ®ãi. Ng­îc l¹i trong x· héi v¨n minh vµ phån vinh, th× cã nhiÒu ng­êi ch¼ng lao ®éng g× c¶ nh­ng hä l¹i tiªu thô s¶n phÈm gÊp m­êi lÇn, gÊp tr¨m lÇn so víi nh©n d©n lao ®éng. ThÕ nh­ng, sè l­îng s¶n phÈm do lao ®éng cña toµn x· héi t¹o ra nhiÒu ®Õn møc cã thÓ cung cÊp ®Çy ®ñ cho mäi ng­êi. Mét ng­êi lao ®éng ch¨m chØ vµ biÕt tiÕt kiÖm th× cã thÓ ®­îc h­ëng nh÷ng thø cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña anh ta h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi bÊt kú mét ng­êi nµo trong x· héi cßn hoang d·. Ngoµi ra Smith còng cho r»ng, sù ph©n c«ng lao ®éng vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng trë thµnh nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn cña c¶i cña c¸c d©n téc. C¶ hai ®Òu lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn, kh«ng dù kiÕn tr­íc. Vµ tèt h¬n hÕt lµ nªn ®Ó tù nã vËn hµnh kh«ng cã sù can thiÖp cña chÝnh trÞ. Sù xuÊt hiÖn cña Häc thuyÕt "bµn tay v« h×nh" l¹i cµng kh¼ng ®Þnh h¬n n÷a vai trß cña lao ®éng vµ thÞ tr­êng trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ChØ cã ng­êi lao ®éng míi hiÓu ®­îc sÏ râ c¸i g× cã lîi cho hä vµ c¸i g× kh«ng cã lîi cho hä. Vµ hä s¶n xuÊt theo sù nhËn biÕt cña m×nh vµ ®i theo tiÕng gäi cña lîi nhuËn. Nh­ vËy, lao ®éng t¹o ra cña c¶i cho x· héi vµ thÞ tr­êng t¹o ra lîi nhuËn cho ng­êi lao ®éng. Nh­ng thùc tÕ l¹i kh«ng dÔ dµng nh­ vËy, bëi v× d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, t­ liÖu s¶n xuÊt th­êng ®­îc tËp trung phÇn lín trong tay c¸c nhµ t­ b¶n. Do vËy, mäi ho¹t ®éng lao ®éng cña ng­êi lao ®éng ®Òu ph¶i chän d­íi sù kiÓm so¸t cña nhµ t­ b¶n. Søc lao ®éng cña c«ng nh©n trë thµnh hµng ho¸ ®Æc biÖt ®èi víi nhµ t­ b¶n. Nã còng ®­îc mua s¾m vµ ®­a vµo s¶n xuÊt nh­ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c. §iÒu ®ã, ®· dÉn ®Õn c¸c m©u thuÉn d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, sùc bãc lét cña nhµ t­ b¶n ®èi víi ng­êi lao ®éng ®­îc che ®Ëy d­íi gi¸ trÞ thÆng d­ ngµy cµng m·nh liÖt t¹o nªn mét søc Ðp qu¸ lín cho giai cÊp c«ng nh©n. TÊt yÕu nã sÏ ®­îc bïng næ. KÐo theo nã lµ sù sôp ®æ cña chÕ ®é bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n nh­ng nã cã triÖt ®Ó dËp t¾t hay kh«ng th× kh«ng thÓ tr¶ lêi ch¾c ch¾n ®­îc bëi trong x· héi hiÖn nay vÉn cßn Ýt nhiÒu vÒ sù qu¸ thÊp cña møc l­¬ng cho ng­êi lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp. C¸c c«ng ty liªn doanh hay thËm chÝ trong c¸c doanh nghiÖp t­ b¶n nhµ n­íc. TÊt nhiªn mäi vÊn ®Ò ®Òu ë mét chõng mùc nµo ®ã mµ th«i. 2.3. Quan ®iÓm cña A-Fisher: Theo A. Fisher c¸c n­íc cã thÓ ph©n lo¹i theo tû lÖ ph©n phèi tæng sè lao ®éng cña tõng n­íc vµo 3 khu vùc: + Khu vùc 1: s¶n xuÊt n«ng nghiÖp - l©m nghiÖp vµ khai má. + Khu vùc 2: c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ x©y dùng. + Khu vùc 3: vËn t¶i, th«ng tin, th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng nghiÖp. A. Fisher cho r»ng, tiÕn bé cña kü thuËt ®· cã t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi ph©n bè lao ®éng vµo 3 khu vùc nµy. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, viÖc t¨ng c­êng sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c ph­¬ng thøc canh t¸c míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. KÕt qu¶ lµ ®Ó ®¶m b¶o l­îng l­¬ng thùc cÇn thiÕt cho x· héi th× kh«ng cÇn ®Õn l­îng lao ®éng nh­ cò. Vµ do vËy, tû lÖ cña lùc l­îng lao ®éng trong n«ng nghiÖp gi¶m. Ng­îc l¹i tû lÖ lao ®éng ®­îc thu hót vµo trong khu vùc 2 vµ khu vùc 3 ngµy cµng t¨ng do tÝnh co gi·n vÒ nhu cÇu s¶n phÈm cña 2 khu vùc nµy vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ h¬n cña viÖc ¸p dông tiÕn bé kü thuËt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi khu vùc 3. Nh­ vËy, A. Fisher chØ chó träng ®Õn vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña lao ®éng khi cã sù tiÕn bé cña kü thuËt, chóng ta còng cã thÓ rót ra r»ng khi kü thuËt cã b­íc tiÕn bé, nhu cÇu vÒ lao ®éng kü thuËt, lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n ®Ó tiÕp nhËn vµ lµm chñ nh÷ng kü thuËt míi ®ã lµ t¨ng lªn. Nh­ vËy, n¨ng suÊt lao ®éng trong s¶n xuÊt míi t¨ng lªn ®­îc, hiÖu qu¶ kinh tÕ míi ®¶m b¶o. VËy, vÊn ®Ò ®Æt ra cho mçi ®Êt n­íc trªn con ®­êng ph¸t triÓn cña m×nh cÇn ph¶i tËp trung mét phÇn nguån lùc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi nh»m n©ng cao chÊt l­îng cña ®éi ngò ng­êi lao ®éng. 2.4. Hµm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña Ricardo. Q0 L0 L4 L3 L2 L1 Q4 Q3 Q2 Q1 + Sù t¨ng lªn cña lao ®éng tõ L1 ® L2 dÉn ®Õn sù t¨ng lªn cña s¶n l­îng tõ Q1 ® Q2. + Sù t¨ng lªn tõ L2 ® L3 víi DL2 = DL3 dÉn ®Õn sù t¨ng lªn Ýt h¬n cña ®Çu ra tõ Q2 - Q3 víi DQ3 < DQ2. Cø tiÕp tôc nh­ vËy, sù t¨ng lªn nh­ nhau cña l­îng lao ®éng sÏ dÉn ®Õn sù t¨ng lªn gi¶m dÇn cña l­îng ®Çu ra Q cho ®Õn ®iÓm L0 th× sù t¨ng lªn cña l­îng lao ®éng nh­ nhau sÏ kh«ng dÉn ®Õn sù t¨ng lªn cña dÇu ra Q. Ngoµi L0 sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ gi¶m s¶n l­îng ®Çu ra Q. Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng, Ricardo kh«ng chuyÓn ®Õn chÊt l­îng cña lao ®éng mµ chØ ®¬n thuÇn chó ý ®Õn sè l­îng cña lao ®éng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. VËy, ph¶i kh¾c phôc t×nh tr¹ng nh­ thÕ nµo? §Ó l­îng ®Çu ra Q lu«n t¨ng lªn víi mét l­îng DQ ngµy cµng t¨ng th× cÇn ph¶i n©ng cao chÊt l­îng cña nguån lao ®éng ®­îc t¨ng thªm b»ng kü n¨ng, kü x¶o, sùc khÐo lÐo vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña m×nh. Ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña hä trong s¶n xuÊt, lµm cho l­îng ®Çu ra Q liªn tôc t¨ng lªn víi l­îng t¨ng lªn sau cao h¬n l­îng t¨ng lªn tr­íc. Nh­ vËy, ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam, muèn t¨ng s¶n l­îng trong n«ng nghiÖp cÇn ph¶i n©ng cao chÊt l­îng cña lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp, ChÝnh phñ ph¶i ®Çu t­ h¬n n÷a mét phÇn nguån lùc cho gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ. B-/ C¬ së thùc tiÔn: Lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm t¨ng tr­ëng cña nhiÒu n­íc ®· cho thÊy cã nhiÒu yÕu tè quyÕt ®Þnh t¨ng tr­ëng. C¸c yÕu tè ®ã bao gåm c¸c yÕu tè vËt chÊt vµ c¸c yÕu tè phi vËt chÊt. C¸c yÕu tè vËt chÊt ®¶m b¶o cho t¨ng tr­ëng lµ vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ vµ tµi nguyªn. Trong c¸c yÕu tè nãi trªn, lao ®éng lµ yÕu tè lu«n cã s½n vµ cã tiÒm n¨ng v« cïng to lín, nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn nhanh, bÒn v÷ng cña c¸c n­íc Ch©u ¸ nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ chuyÓn h­íng nÒn kinh tÕ võa qua. C¸c n­íc Nics Ch©u ¸, c¸c n­íc ASEAN ®· ®Æc biÖt chó träng ®Õn vai trß cña lao ®éng víi ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã lµ nh©n tè c¬ b¶n nh»m tÝch luü vèn ban ®Çu cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕp theo ë c¸c n­íc: Hµn Quèc, §µi Loan, Singapho,... Nh­ vËy, ®èi víi c¸c n­íc, nguån lùc lao ®éng ®ã lµ vèn quý, lµ nguån lùc quyÕt ®Þnh nhÊt trong tÊt c¶ c¸c nguån lùc cho t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. 1-/ Vai trß cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn võa qua cña c¸c n­íc Nics: Nh÷ng thµnh tùu cña c¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp ho¸ (Newly Industrialised Countries, NIC) ®­îc c¶ thÕ giíi thõa nhËn chØ trong mét thêi gian ng¾n 30 n¨m kh«ng nh÷ng c¸c n­íc nµy ®· tho¸t khái nghÌo ®ãi, l¹c hËu mµ v­¬n lªn trë thµnh nh÷ng con rång Ch©u ¸ - nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp míi. Thu nhËp hµng n¨m cña c¸c n­íc nµy lµ trªn 10.000 USD/ng­êi. Mét ®iÓm chung cña c¸c n­íc nµy lµ hä ®Òu xuÊt ph¸t tõ vai trß cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Lao ®éng lµ yÕu tè lµm nªn nh÷ng con rång Ch©u ¸. 1.1. Hµn Quèc: Hµn quèc b¾t ®Çu thùc sù ®i lªn tõ giai ®o¹n 1962-1971, ®­îc gäi lµ giai ®o¹n cho cuéc cÊt c¸nh nÒn kinh tÕ. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn lµ chiÕn l­îc thay thÕ hµng nhËp khÈu, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng dÇn d­¬ng l­îng thÞ tr­êng néi ®Þa, nhÊt lµ ®Èy m¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ cã kh¶ n¨ng sö dông nhiÒu søc lao ®éng nh­ng cÇn Ýt vèn ®· ®­îc ­u ®·i ph¸t triÓn nh­ chÕ biÕn l­¬ng thùc, dÖt, may, giµy dÐp. Hµn Quèc ®· sö dông tèi ®a nguån lao ®éng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh nµy, kh«ng nh÷ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng phôc vô nhu cÇu trong n­íc mµ cßn t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm xuÊt khÈu cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh tèt, do gi¸ nh©n c«ng rÎ, ®· t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 41 triÖu USD n¨m 1961 lªn 250 triÖu USD n¨m 1966. Bªnh c¹nh ®ã, Hµn Quèc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän cho xuÊt khÈu nh­: ngµnh sîi ho¸ chÊt,... ®Èy kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng nhanh lÕn ®Õn 1.066 triÖu USD n¨m 1971, tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n lµ 9%, tèc ®é t¨ng tr­ëng c«ng nghiÖp ®¹t 19,5% b×nh qu©n hµng n¨m giai ®o¹n 1966-1971. TËn dông ®­îc lîi thÕ vÒ lao ®éng, Hµn Quèc ®· t¹o ®­îc mét nguån vèn tÝch luü ban ®Çu tõ xuÊt khÈu s¶n phÈm cã hµm l­îng lao ®éng cao, tõ tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ do kh«ng nhËp khÈu hµng tiªu dïng, t¹o tiÒn ®Ò tèt cho sù ph¸t triÓn tiÕp theo cña Hµn Quèc. 1.2. §µi Loan: ChiÕn l­îc ph¸t triÓn cña §µi Loan lµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp khÈu nh»m ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng néi ®Þa vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. §µi Loan tËp trung vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng, nh»m s¶n xuÊt hµng tiªu dïng phôc vô nhu cÇu trong n­íc vµ tËp trung vµo xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ cho ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. Sau nµy kh¸c h¬n Hµn Quèc mét chót, §µi Loan tËp trung ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trong tõng giai ®o¹n. N«ng nghiÖp còng lµ mét khu vùc sö dông rÊt nhiÒu lao ®éng. Sù chó träng nµy võa t¨ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp gãp phÇn vµo ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc cña thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt kh¶ quan: tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t 8,9%, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi ®¹t trªn 10.000 USD, dù tr÷ ngo¹i tÖ rÊt cao, trªn 70 tû USD, gãp phÇn æn ®Þnh nÒn kinh tÕ. 1.3. Hång C«ng: Ngay tõ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña Hång C«ng lµ h­íng vÒ xuÊt khÈu víi viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ dïng nhiÒu lao ®éng, trong ®ã hµng dÖt may mÆc chiÕm vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu. Hai ngµnh nµy th­êng t¹o ra 44% viÖc lµm, ®ãng gãp 40% trÞ gi¸ gia t¨ng trong c«ng nghiÖp chÕ t¸c. Cïng víi viÖc tËn dông nguån lao ®éng dåi dµo. Hång C«ng chó träng vµo c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ cã quy m« nhá vµ võa, tËn dông ®­îc ph­¬ng thøc s¶n xuÊt linh ho¹t. Nhê chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ thÝch hîp tû träng c«ng nghiÖp cña Hång C«ng t¨ng nhanh lªn 40% GDP, s¶n phÈm c«ng nghiÖp ®· chiÕm tíi 80% gi¸ trÞ xuÊt khÈu n¨m 1976 vµ gÇn ®©y vÉn chiÕm tíi 35-40% trÞ gi¸ xuÊt khÈu chÝnh. V× vËy mµ Hång C«ng ®· trë thµnh mét l·nh thæ thÓ c«ng nghiÖp ho¸ míi. 2-/ Vai trß quan träng cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn võa qua cña ViÖt Nam: Víi h¬n 70% d©n sè sèng ë n«ng th«n thùc sù lµ nguån nh©n lùc dù tr÷ dåi dµo cho khu vùc thµnh th×. Nh­ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho x· héi vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n«n th«n. NhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã, thêi gian qua §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh "N«ng nghiÖp lµ mÆt trËn hµng ®Çu..." trong c«ng cuéc c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Do lîi thÕ vÒ lao ®éng vµ nguån tµi nguyªn thêi gian qua ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ trong ph¸t triÓn kinh tÕ. S¶n phÈm xuÊt khÈu gia t¨ng, ®Æc biÖt lµ: g¹o, cµ phª, h¹t ®iÒu,... ®­a kim ng¹ch xuÊt khÈu lªn trªn 10 tû USD hµng n¨m. Bªnh c¹nh ®ã, do lîi thÕ vÒ lao ®éng, ViÖt Nam ®· chó träng ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng nh­ng Ýt vèn nh­: da giµy, may mÆc, dÖt,... S¶n phÈm xuÊt khÈu cña c¸c ngµnh nµy ®· ®­îc tiªu thô trªn thÞ tr­êng ASEAN vµ sang thÞ tr­êng c¸c n­íc §«ng ¢u vµ T©y ¢u. §Æc biÖt, trong ngµnh da giµy, c«ng ty bãng §éng Lùc, ®· ®¸p øng tèt nhu cÇu tiªu thô trong n­íc vµ xuÊt khÈu s¶n phÈm sang c¸c n­íc trong khu vùc ASEAN vµ ®Æc biÖt lµ sang Trung Quèc. Nh­ vËy, nguån lao ®éng ®· ph¸t huy tèt vµ ®øng vÞ trÝ quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ võa qua cña ViÖt Nam. KÕt luËn: trªn c¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn vÒ lao ®éng, chóng ta nhËn thÊy ®­îc vai trß rÊt quan träng cña nguån lùc lao ®éng trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ®èi víi ViÖt Nam nãi riªng. Nguån lùc lao ®éng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ l©u dµi cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ChÝnh phñ c¸c n­íc cÇn ph¶i ®Çu t­ h¬n n÷a cho c«ng cuéc ph¸t huy tèt nguån lùc con ng­êi, n©ng cao chÊt l­îng nguån lao ®éng cho ph¸t triÓn kinh tÕ. II-/ Thùc tr¹ng lao ®éng ë viÖt nam: N­íc ta cã nguån lao ®éng dåi dµo, n¨m 1995 cã trªn 40 triÖu ng­êi, ®ã lµ mét tiÒm n¨ng to lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Trong nh÷ng n¨m qua, tuy chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín vµ quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸ cao, tû lÖ t¨ng GDP b×nh qu©n 8,2% n¨m trong giai ®o¹n 1991-1995. S¶n l­îng l­¬ng thùc ®¹t trªn 29 triÖu tÊn (n¨m 1996). Song nh×n chung nguån lao ®éng ch­a ®­îc sö dông ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu qu¶, bëi lÏ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cßn thÊp, t×nh tr¹ng lao ®éng n«ng th«n thiÕu viÖc lµm ®ang cßn lµ phæ biÕn, ®Æc biÖt lµ tû lÖ lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm ë thµnh thÞ cßn qu¸ cao, kho¶ng 6,08% (n¨m 1994) ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc cña x· héi. Do vËy, ®i vµo ®¸nh gi¸ tr¹ng nguån lao ®éng cña x· héi ®Ó cã ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p hîp lý nh»m sö dông tèt nguån tiÒm n¨ng to lín nµy trong thêi gian tíi lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc cÊp b¸ch. 1-/ Sè l­îng nguån lao ®éng: XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm d©n sè n­íc ta cã c¬ cÊu d©n sè trÎ, tû lÖ t¨ng tù nhiªn cßn cao, ®Æc biÖt lµ tû lÖ sinh con ë nh÷ng n¨m 60-70 tr­íc ®©y dÉn ®Õn t×nh tr¹ng sè ng­êi b­íc vµo tuæi lao ®éng hµng n¨m kh¸ cao vµ sÏ cßn tiÕp tôc t¨ng trong nh÷ng n¨m tíi. Trong giai ®o¹n 1981-1985, tû lÖ t¨ng nguån lao ®éng cña c¶ n­íc b×nh qu©n 2,87%, giai ®o¹n 1986-1990 lµ 3,06% vµ giai ®o¹n 1991-1995 tuy tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng ®· gi¶m ®i so víi 10 n¨m tr­íc ®©y nh÷ng vÉn cßn ë møc kh¸ cao kho¶ng 2,78%, trong ®ã riªng khu vùc thµnh thÞ t¨ng 3,47% n¨m. §Õn n¨m 1995, nguån lao ®éng cña c¶ n­íc cã trªn 40 triÖu ng­êi trong ®ã nguån lao ®éng khu vùc thµnh thÞ cã trªn 8,8 triÖu ng­êi chiÕm 22%, nguån lao ®éng khu vùc n«ng th«n lµ 31,3 triÖu ng­êi chiÕm 78%. Trong giai ®o¹n 1991-1995, b×nh qu©n mçi n¨m nguån lao ®éng t¨ng 1,05 triÖu ng­êi. Trong ®ã riªng khu vùc thµnh thÞ t¨ng 28,6 v¹n ng­êi vµ ë khu vùc n«ng th«n t¨ng trªn 77 v¹n ng­êi. Bªn c¹nh ®ã, nguån lao ®éng khu vùc ®« thÞ ph©n bè kh¸ chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng vµ ®Æc biÖt nguån lao ®éng tËp trung víi sè l­îng vµ tû lÖ kh¸ lín t¹i 4 thµnh phè lµ: Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng vµ §µ N½ng. N¨m 1994, riªng c¸c thµnh phè nµy cã kho¶ng 3.241,32 ngh×n ng­êi chiÕm xÊp xØ 40%, cßn l¹i c¸c thµnh phè, thÞ x¸c kh¸c chiÕm 60% nguån lao ®éng ®« thÞ cña toµn quèc. Nguån lùc l­îng lao ®éng t¹i chç, hµng n¨m cã mét lùc l­îng lao ®éng ®¸ng kÓ tõ c¸c vïng n«ng th«n vµo c¸c khu vùc c«ng nghiÖp. C¸c ®« thÞ t×m kiÕm viÖc lµm, ®Æc biÖt tõ khi chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng. Ng­êi lao ®éng n«ng th«n vµ ®« thÞ t×m viÖc vµ lµm viÖc víi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau vµ cã xu h­íng t¨ng nhanh. Mét sè vµo theo mïa vô n«ng nh©n n«ng nghiÖp, mét sè kh¸c vµo t×m vµ lµm viÖc th­êng xuyªn trong n¨m,... §èi víi nh÷ng lao ®éng trÎ th× ®a sè hä mong muèn lµm viÖc vµ ®Þnh c­ l©u dµi t¹i c¸c thµnh phè vµ c¸c khu c«ng nghiÖp. §Õn n¨m 1995, ­íc tÝnh ®· cã hµng chôc v¹n ng­êi vµo c¸c ®« thÞ t×m viÖc vµ lµm viÖc, ®ã lµ mét lùc l­îng ®¸ng kÓ bæ sung vµo nguån lao ®éng cña khu vùc ®« thÞ. Trong ®ã, sè l­îng ®¸ng kÓ nhÊt lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµo thêi ®iÓm cao nhÊt ®· cã kho¶ng 50 v¹n, ë Hµ Néi 13 v¹n, §µ N½ng, H¶i Phßng kho¶ng 2 v¹n ng­êi,... VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó sö dông tèt lùc l­îng lao ®éng nµy vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp nãi riªng vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Theo kÕt qu¶ dù b¸o d©n sè vµ nguån lao ®éng cã 46,3 triÖu ng­êi. Trong ®ã khu vùc thµnh thÞ cã 11,6 triÖu vµ khu vùc n«ng th«n cã h¬n 34,7 triÖu ng­êi. Dù b¸o d©n sè vµ nguån lao ®éng giai ®o¹n 1996-2000 §¬n vÞ: ngh×n ng­êi Khu vùc 1996 1997 1998 1999 29000 D©n sè c¶ n­íc 75.602,00 71.190,00 78.789,00 80.420,00 82.078,00 Tæng d©n sè trong tuæi lao ®éng 41.253,00 42.478,21 43.739,88 45.068,88 46.376,53 % so víi d©n sè 54,56 55,03 55,51 56,00 56,50 - Chia theo Nam, N÷ + Nam 20.444,98 21.064,94 21.703,69 22.361,80 23.044,49 % so víi tæng sè 49,56 49,59 49,12 49,65 49,69 + N÷ 20.808,02 21.413,27 22.036,12 22.677,08 23.392,04 % so víi tæng sè 50,44 50,41 50,38 50,35 50,31 - Chia theo thµnh thÞ, n«ng th«n + Thµnh thÞ 9.282,00 9.282,00 10.374,24 10.967,65 11.595,00 % so víi tæng sè 22,50 22,50 23,72 24,35 25,00 + N«ng th«n 31.971,00 31.971,00 33.365,57 34.071,23 34.781,53 % so víi tæng sè 67,50 76,90 76,28 75,65 75,00 Trong giai ®o¹n 1996-2000, nguån lao ®éng cña c¶ n­íc mçi n¨m t¨ng 1,24 triÖu ng­êi. Trong ®ã khu vùc thµnh thÞ t¨ng 55 v¹n, khu vùc n«ng th«n t¨ng 69 v¹n ng­êi. Víi tiÒm n¨ng to lín ®ã cña nguån lao ®éng cÇn ®­îc sö dông tèt ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ra ngµy cµng nhiÒu cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, n©ng cao thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cho d©n c­ c¶ khu vùc thµnh thÞ lÉn n«ng th«n. 2-/ ChÊt l­îng nguån lao ®éng: ChÊt l­îng cña nguån lao ®éng lµ kh¸i niÖm tæng hîp bao gåm nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng vÒ tr¹ng th¸i thÓ lùc - søc khoÎ, trÝ häc, kü n¨ng - chuyªn m«n kü thuËt, phong c¸ch ®¹o ®øc, lèi sèng vµ tinh thÇn. Ng­êi lao ®éng ViÖt Nam cã tÝnh cÇn cï chÞu khã th«ng minh s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng vËn dông vµ thÝch øng nhanh. §ã lµ ­u thÕ næi tréi cña nguån lùc ViÖt Nam nh÷ng phÈm chÊt nµy thÓ hiÖn tr×nh ®é, n¨ng lùc trÝ tuÖ cña con ng­êi lao ®éng ViÖt Nam rÊt phï hîp víi tèc ®é ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. NÕu ®­îc ®µo t¹o vµ sö dông hîp lý, c«ng nh©n n­íc ta cã kh¶ n¨ng lµm chñ ®­îc c¸c lo¹i h×nh c«ng nghÖ tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p vµ hiÖn ®¹i nhÊt. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, lao ®éng ViÖt Nam nhanh nh¹y h¬n nhiÒu n­íc kh¸c trong khu vùc. Tuy nhiªn thùc tÕ hiÖn nay chÊt l­îng vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng n­íc ta cßn h¹n chÕ, ch­a ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ nh÷ng yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ ®¹i bé phËn lao ®éng ViÖt Nam ch­a ®­îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy c«ng nh©n cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cÊp III chiÕm 48,5%, trung cÊp chuyªn nghiÖp chiÕm 16,6%, ®¹i häc chiÕm 5,7%, cao häc chiÕm 0,6%, trªn ®¹i häc lµ 0,1% theo tû lÖ ng­êi ®­îc hái, cßn trong n«ng nghiÖp chØ cã 7% trong sè 75% lao ®éng ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n. Tr×nh ®é häc vÊn cña n­íc ta hiÖn nay ®ang lµ mèi lo ng¹i. HiÖn nay ë n­íc ta 88% d©n sè biÕt ch÷, nh­ng ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh t¸i mï ch÷, nhÊt lµ c¸c tØnh miÒn nói (cã sè ng­êi mï ch÷ chiÕm trªn 70%), trong sè ®ã trÎ em ®Õn tuæi ®i häc chØ cã 45% trÎ em häc hoµn chØnh CÊp I. NhiÒu n¨m qua tèc ®é n©ng cao d©n trÝ ë n­íc ta hÕt søc chËm ch¹p. N¨m 1979 sè n¨m ®i häc cña mçi ng­êi d©n tõ 7 tuæi trë lªn lµ 4,4, n¨m 1989 - sau 10 n¨m, con sè ®ã míi chØ nhÝch lªn ®Õn 4,5. Cïng víi mÆt b»ng d©n trÝ cßn thÊp, sè ng­êi ®­îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é tay nghÒ cao còng nh­ ng­êi cã häc vÊn ®¹i häc vµ sau ®¹i häc ®Òu ®ang cßn Ýt. ë n­íc ta cø mét v¹n d©n th× cã 20 ng­êi häc ®¹i häc trong khi ®ã ë c¸c n­íc trong khu vùc con sè nµy lµ 60 hoÆc 80. Trong sè c¸n bé gi¶ng d¹y ®¹i häc vµ nghiªn cøu khoa häc, tû lÖ ng­êi cã häc vÊn phã tiÕn sü trë lªn cßn thÊp, míi chØ kho¶ng 12% so víi tû lÖ cÇn ®¹t lµ 30%. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¶i cã quyÕt t©m rÊt cao, cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ thËt h÷u hiÖu míi sím n©ng cao ®­îc mÆt b»ng d©n trÝ lÉn ®Ønh cao d©n trÝ n­íc ta lªn tr×nh ®é cña mét quèc gia c«ng nghiÖp ho¸. Nh×n chung d©n sè n­íc ta ®«ng nh­ng tr×nh ®é tay nghÒ ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu, nhÊt lµ tr×nh ®é tay nghÒ. Qua ®iÒu tra gÇn 30 triÖu lao ®éng th× cã kho¶ng 80% ch­a qua ®µo t¹o ngµnh nghÒ mµ phÇn ®«ng lµ thanh niªn. Sè thanh niªn kh«ng kiÕm ®­îc viÖc lµm cã kho¶ng 67,4%, chñ yÕu lµ do kh«ng biÕt nghÒ hoÆc tay nghÒ qu¸ thÊp. N÷ thanh niªn kh«ng ®­îc häc nghÒ ®«ng h¬n nam thanh niªn, nhÊt lµ ë n«ng th«n. GÇn ®©y con sè cô thÓ cho thÊy cã tíi gÇn 16 triÖu n÷ lao ®éng ë n«ng th«n kh«ng cã chuyªn m«n kü thuËt. T¹i c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh trong sè h¬n 1,2 triÖu c«ng nh©n chØ cã kho¶ng 50% ®­îc ®µo t¹o t¹i c¸c tr­êng d¹y nghÒ , sè cßn l¹i th­êng ®­îc tuyÓn dông b»ng nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau, kh«ng qua thö tay nghÒ. C¬ cÊu ngµnh nghÒ bËc thî hiÖn nay nh­ sau: 57,56% thî bËc 1, bËc 2; 38,47%, thî bËc 3, bËc 4; 3,9% thî bËc 5, bËc 6, bËc 7. Sè thî trÎ th­êng chØ cã tay nghÒ bËc 1,2,3. Cßn víi nh÷ng ng­êi lao ®éng cã häc vÊn cao th× nhiÒu khi häc ch­a nh¹y bÐn víi c«ng viÖc qu¶n lý kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong khi ®èi t¸c cña hä th­êng lµ nh÷ng ng­êi d¹n dµy kinh nghiÖm vµ thñ thuËt kinh doanh. Cã thÓ nãi hiÖn nay chÊt l­îng nguån lao ®éng ë n­íc ta cßn thÊp, míi cã 10,8% lùc l­îng lao ®éng qua ®µo t¹o, trong ®ã c¬ cÊu lao ®éng ®­îc qua ®µo t¹o l¹i mÊt c©n ®èi nghiªm träng: tû lÖ ®¹i häc/trung häc/c«ng nh©n kü thuËt lµ 1/1,6/3,6. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc th× quan hÖ tû lÖ hîp lý lµ 1/4/10. H¬n thÕ n÷a, 90% lùc l­îng lao ®éng ë n­íc ta tËp trung ë khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Víi tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp vµ hÇu nh­ ch­a qua ®µo t¹o, ®ã lµ trë lùc rÊt lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Mét nghÞch lý ë n­íc ta hiÖn nay lµ trong khi cÇn t¨ng c­êng c¸n bé kü thuËt, kü s­, b¸c sÜ cho c¸c khu vùc n«ng th«n, miÒn nói vµ c¸c vïng xa th× hÇu hÕt c¸c c¸n bé tèt nghiÖp ë c¸c tr­êng ®¹i hä, trung häc chuyªn nghiÖp vµ c«ng nh©n kü thuËt chØ muèn lµm viÖc ë c¸c thµnh phè, thÞ trÊn vµ ®iÒu ®ã ®· lµm trÇm träng thªm t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë c¸c ®« thÞ vµ ®· lµm l·ng phÝ mét nguån lùc to lín cña ®Êt n­íc. Trong chÊt l­îng ®µo t¹o lao ®éng ë ViÖt Nam, cã mét ®Æc ®iÓm ®¸ng l­u ý n÷a lµ cã sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®ång b»ng vµ miÒn nói. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Uû ban kÕ ho¹ch Nhµ n­íc th× ®Õn n¨m 1990 ë Hµ Néi sè c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn chiÕm 28% lùc l­îng trÝ thøc c¶ n­íc. ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 11,2%, c¸c d©n téc Ýt ng­êi cã sè ng­êi tèt nghiÖp ®¹i häc rÊt Ýt, thËm chÝ cã tíi 10 d©n téc trong sè 54 d©n téc ViÖt Nam ch­a cã ng­êi tèt nghiÖp ®¹i häc. Thùc tr¹ng ®ã còng ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò trong viÖc ®æi míi c¬ chÕ ®µo t¹o. 3-/ Thõa lao ®éng gi¶n ®¬n, thiÕu lao ®éng kü thuËt - mét nghÞc lý ®ang tån t¹i: + Thõa lao ®éng tèt hay kh«ng tèt? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, chóng ta ph¶i nh×n nhËn lao ®éng d­íi hai khÝa c¹nh kh¸c nhau ®ã lµ: lao ®éng lµ nguån lùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lao ®éng lµ ®èi t­îng ®iÒu tiÕt, ph©n phèi thu nhËp cña x· héi. Tr­íc hÕt, chóng ta xÐt khÝa c¹nh: lao ®éng lµ nguån lùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. C¸c m« h×nh kinh tÕ tõ cæ ®iÓn, Marx, t©n cæ ®iÓn, Keyness cho ®Õn m« h×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ hiÖn ®¹i, ®Òu cho r»ng lao ®éng lµ yÕu tè cña t¨ng tr­ëng. §Æc biÖt Adam Smith ®Ò cao vai trß cña lao ®éng, cho r»ng lao ®éng lµ yÕu tè t¹o nªn cña c¶i cña c¸c d©n téc. C.Marx l¹i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vai trß cña lao ®éng trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n,... Nh­ vËy, lao ®éng lµ mét yÕu tè quan träng t¹o nªn cña c¶i cña x· héi. SÏ trë nªn qu¸ tèt khi yÕu tè nµy kh«ng bao giê thiÕu trªn mét ®Êt n­íc. §Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong khi thiÕu vèn vµ c«ng nghÖ th× lao ®éng lµ lîi thÕ duy nhÊt t¹o nªn sù ph¸t triÓn l©u dµi vµ bÒn v÷ng ë c¸c n­¬n nµy. VËy thõa lao ®éng lµ mét ®iÒu rÊt tèt. Nh­ng bªnh c¹nh ®ã, nÕu chóng ta xÐt lao ®éng d­íi khÝa c¹nh lµ yÕu tè, ®èi t­îng ®iÒu tiÕt, ph©n phèi thu nhËp cña x· héi th× thõa lao ®éng lµ kh«ng tèt? Bëi v×, thu nhËp quèc d©n cña mét ®Êt n­íc lµ cã giíi h¹n cña nã. V× vËy, thõa lao ®éng sÏ ¶nh h­ëng tíi viÖc ph©n phèi thu nhËp trong x· héi,... SÏ x¶y ra c¸c hiÖn t­îng bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi, ¶nh h­ëng ®Õn phóc lîi x· héi cho con ng­êi. Bªnh c¹nh ®ã, thõa lao ®éng sÏ lµm gia t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi nh­: ma tuý, m¹i d©m, cê b¹c, trém c­íp,.. do mét sè l­îng lín ng­êi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm t¹o nªn. + NghÞch lý ®ang tån t¹i v× sao? VÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, viÖc ®µo t¹o lao ®éng kü thuËt ë n­íc ta cßn rÊt bÊt hîp lý, ta cã 577 chuyªn ngµnh thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ, nh­ng cã ®Õn 304 chuyªn ngµnh ch­a ®­îc ®µo t¹o hoÆc ®µo t¹o ch­a ®¹t tiªu chuÈn, do ch­a cã chuyªn gia bËc cao lµm c«ng t¸c ®µo t¹o c¸c chuyªn ngµnh ®ã. Do ®ã, nh×n bÒ ngoµi th× cã vÎ lµ ®ång bé vÒ c¬ cÊu, nh­ng nh×n vµo thùc chÊt th× rÊt khËp khiÔng. VÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, míi cã 43% sè lao ®éng kü thuËt tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc, 40% häc hÕt cÊp 2 vµ 17% qua cÊp 1. Trong tæng sè lao ®éng, cã tíi 24,63% ch­a qua ®µo t¹o nghÒ. Trong sè ®­îc ®µo t¹o nghÒ còng míi cã 20% ®­îc ®µo t¹o vÒ c«ng nghÖ míi. ChÊt l­îng ®µo t¹o nãi chung rÊt kÐm, thiªn vÒ kiÓu "m× ¨n liÒn". ViÖc ®µo t¹o l¹i gÇn nh­ Ýt ®­îc quan t©m vµ ch­a cã tæ chøc thùc hiÖn. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµi thËp kû nµy biÕn ®æi rÊt nhanh, thÕ mµ kiÕn thøc nghÒ nghiÖp cña ng­êi lao ®éng hÇu nh­ kh«ng thay ®æi. Do vËy, n­íc ta ®ang tån t¹i mét nghÞch lý lµ: lao ®éng c«ng nghiÖp võa thõa l¹i võa thiÕu. Thõa lao ®éng kh«ng ®­îc ®µo t¹o hoÆc kh«ng ®µo t¹o l¹i, thiÕu lao ®éng tiÕp thu ®­îc kü thuËt hiÖn ®¹i, vËn hµnh c«ng nghÖ míi. + Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn nghÞch lý trªn: T×nh tr¹ng tån t¹i tr­íc hÕt lµ do tõ l©u nay, chóng ta hÇu nh­ ®Çu t­ rÊt Ýt cho ®µo t¹o nghÒ. Tõ 1990 ®Õn 1995, tØ träng ®Çu t­ cho gi¸o dôc - ®µo t¹o tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc t¨ng tõ 11% lªn 13% nh­ng sè tiÒn nµy chñ yÕu ®­îc rãt vµo hÖ thèng ®¹i häc, cao ®¼ng, phæ th«ng, cßn c¸c tr­êng d¹y nghÒ kh«ng ®­îc g× ngoµi 2 trung t©m d¹y nghÒ ®­îc CHLB §øc vµ Hµn Quèc trang bÞ cho mét sè thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. §· thÕ, ®Çu t­ cho ®µo t¹o nghÒ rÊt ph©n t¸n vµ kh«ng ®óng h­íng. VÒ qu¶n lý th× ph©n t¸n vµ gÇn nh­ bu«ng láng. Sau ngµy s¸t nhËp Tæng côc d¹y nghÒ vµo Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, c¸c c¬ së d¹y nghÒ ph¶i tù tóc vÒ néi dung ch­¬ng tr×nh vµ ph­¬ng tiÖn ®µo t¹o, ph¶i ch¹y lo t×m ®ñ "m«n sinh", hµng lo¹t tr­êng ph¶i chÊp nhËn "tuyÓn" gÇn nh­ 100% ng­êi nép ®¬n dù tuyÓn. Do ®ã, chÊt l­îng ®µo t¹o kÐm. Trong khi ®ã, Nhµ n­íc kh«ng hÒ cã quy ®Þnh b¾t buéc vÒ néi dung ®µo t¹o, ch­¬ng tr×nh vµ thêi gian ®µo t¹o, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn, kÓ c¶ ®èi víi mét sè tr­êng ®· tõng cã mét thêi thùc hiÖn kh¸ nghiªm ngÆt. Mét sè ng­êi ®i häc thùc chÊt chØ lµ mua "c¸i chøng chØ" ®Ó dÔ xin viÖc. NhiÒu nghÒ - thêi gian ®µo t¹o ®­îc rót ng¾n l¹i mét c¸ch bÊt hîp lý nh­ nghÒ l¸i xe. Do ®ã, dÉn ®Õn chÊt l­îng ®µo t¹o kÐm hiÖu qu¶, g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. III-/ C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng nguån lao ®éng: 1-/ Môc tiªu cña §¶ng vµ Nhµ n­íc: + T¨ng tû träng sè ng­êi tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së trong tuæi lao ®éng lªn 55-60%. + T¨ng tû lÖ nh÷ng ng­êi lao ®éng qua ®µo t¹o trong tæng sè lao ®éng lªn 22%-25% vµo n¨m 2000. 2-/ C¸c gi¶i ph¸p: Trong nh÷ng n¨m qua mÆc dï cßn cã nh÷ng khã kh¨n thö th¸ch rÊt lín. Chóng ta ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu cã ý nghÜa rÊt quan träng c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o,... gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Nh­ng nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ mäi c¸i ®· xong xu«i, ®· hÕt khã kh¨n, mµ nh÷ng thö th¸ch lín vÉn ®ang cßn ë phÝa tr­íc. NÕu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ nhÊt lµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn th× tiÕn tr×nh ho¹t ®éng c«ng nghÖ cña n­íc ta hiÖn nay lé râ sù thiÕu hôt trÇm träng nguån nh©n lùc trong c¸c lÜnh vùc nµy. HiÖn nay §¶ng vµ Nhµ n­íc ®ang rÊt cè g¾ng trong viÖc gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò nãng báng, cÊp b¸ch nh­ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,... song vÒ c¬ b¶n l©u dµi ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®Ó x· héi ph¸t triÓn th× ph¶i chó ý ®Çu t­ ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o mét c¸ch tho¶ ®¸ng ®Ó tõ ®ã bæ xung chñ yÕu lµ nguån lao ®éng ®µo t¹o ë trong n­íc th«ng qua hÖ thèng h¬n 100 tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng. + Nhµ n­íc cÇn khuyÕn khÝch h¬n n÷a t­ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi më c¸c líp d¹y nghÒ cho ng­êi lao ®éng. KhuyÕn khÝch c¸c chñ t­ nh©n thu hót lao ®éng vµo lµm viÖc vµ s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶, ®ãng gãp vµo GNP cña quèc gia. + Ph¸t triÓn c¸c trung t©m ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i nh»m kh«ng ngõng n©ng cao tay nghÒ ®Ó tõ ®ã gióp ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh thay ng­êi n­íc ngoµi. §µo t¹o l¹i ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña s¶n xuÊt trong tõng thêi kú. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt kh«ng ngõng, nhu cÇu cña thÞ tr­êng lu«n thay ®æi. Do vËy, c¸c tæ chøc kinh tÕ cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi c«ng nghÖ - d©y chuyÒn s¶n xuÊt. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ng­êi lao ®éng lµ cÇn ph¶i n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é kü thuËt ®Ó tiÕp nhËn vµ sö dông tèt c¸c lo¹i c«ng nghÖ míi ®ã. Do vËy, ®µo t¹o l¹i lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ngay trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ trong t­¬ng lai. + Ph¸t triÓn h¬n n÷a gi¸o dôc - ®µo t¹o. Xo¸ n¹n mï ch÷, phæ cËp gi¸o dôc mang tÝnh b¾t buéc cho tõng líp nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ng­êi lao ®éng. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®ang cÇn rÊt nhiÒu lùc l­îng lao ®éng trÝ tuÖ cao cã thÓ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ. §¶ng ta chØ râ: cïng víi khoa häc vµ c«ng nghÖ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ch×a kho¸ më cöa vµo t­¬ng lai. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®Ó thùc hiÖn tèt vµ cã chÊt l­îng c«ng t¸c, gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ ph¶i n©ng cao tr×nh ®é cña gi¸o viªn, cña nh÷ng ng­êi gãp phÇn ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ båi d­ìng nh©n tµi cho x· héi, mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p t×nh thÕ hiÖn nay cÇn ®¶m b¶o tiÒn l­¬ng thùc tÕ cña gi¸o viªn tõng b­íc c¶i tiÕn chÕ ®é phô cÊp cho phï hîp víi lo¹i lao ®éng ®Æc biÖt nµy. CÇn ®æi míi c¶ néi dung vµ ph­¬ng ph¸p ®µo t¹o theo h­íng sinh viªn, häc viªn cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu trùc tiÕp víi nh÷ng tri thøc míi. VÒ c¬ b¶n cÇn nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch nh»m ®éng viªn khÝch lÖ viÖc båi d­ìng, t¸i ®µo t¹o víi ®éi ngò lao ®éng tr×nh ®é cao, ®Æc biÖt víi ®éi ngò trÝ thøc. + Song song víi viÖc ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng tr×nh ®é cao chóng ta ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c«ng nh©n cã tr×nh ®é tay nghÒ giái, bËc thî cao, khoa häc vµ c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn ®éi ngò lao ®éng trÝ tuÖ cao ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng h­íng ®Çu t­ c¬ b¶n nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña bÊt kú chÕ ®é x· héi nµo, ®Æc biÖt ®èi víi n­íc ta trong giai ®o¹n "b­íc ngoÆt" hiÖn nay. + Bªn c¹nh viÖc kh¾c phôc nh÷ng mÆt h¹n chÕ ®· ®­îc tr×nh bµy trong phÇn "thùc tr¹ng" cÇn ph¶i ­u tiªn vµ tËp trung ®Çu t­ cho viÖc ®µo t¹o lao ®éng kü thuËt c¸c ngµnh nghÒ mang tÝnh chiÕn l­îc ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc - nh÷ng ngµnh nghÒ quyÕt ®Þnh ®éc lËp, tù chñ vÒ kinh tÕ vµ quèc tÕ d©n sinh mang tÝnh toµn cÇu. Song song víi viÖc nµy, cÇn thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi c¶ hai phÝa: ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i "tiÕp nhËn lao ®éng" ®­îc ®µo t¹o ra theo hîp ®ång, ®Þa chØ. Nguån ®­îc ®µo t¹o ph¶i båi hoµn kinh phÝ ®µo t¹o nÕu kh«ng chÊp hµnh sù ph©n c«ng cña c¬ quan nhµ n­íc. KÕt luËn: ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng ®éi ngò lao ®éng cho c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ - c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc. Chóng ta cÇn ph¶i tËp trung vµo c¸c biÖn ph¸p sau: + Ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o, n©ng cao d©n trÝ, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ng­êi lao ®éng. + §Çu t­ ph¸t triÓn c¸c trung t©m d¹y nghÒ, ­u tiªn ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cho c¸c ngµnh, nghÒ mang tÝnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. + §µo t¹o tèt, n©ng cao tr×nh ®é cho ®éi ngò lao ®éng trÝ tuÖ bªn c¹nh viÖc ®µo t¹o lao ®éng cã tay nghÒ giái, bËc thî cao. §µo t¹o l¹i ®éi ngò lao ®éng ®ang lµm viÖc nh»m n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é qu¶n lý phï hîp víi tõng thêi kú. + KhuyÕn khÝch hç trî c¸c t­ nh©n më c¸c líp d¹y nghÒ cho ng­êi lao ®éng, tiÕn tíi tiÕp nhËn lao ®éng cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ nh©n. PhÇn III kÕt luËn Tõ häc thuyÕt "gi¸ trÞ lao ®éng" cña Adam Smith, lý thuyÕt "gi¸ trÞ thÆng d­" cña C.Marx vµ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc Nics vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ võa qua cña ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß rÊt quan träng cña lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng. Cïng víi thùc tr¹ng vÒ lao ®éng ViÖt Nam hiÖn nay vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. T¸c gi¶ ®· rót ra ®­îc nh÷ng mÆt ®· ®­îc vµ nh÷ng mÆt h¹n chÕ, nghÞch lý cña lao ®éng ViÖt Nam. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®Òu ®i s©u nghiªn cøu vÒ mÆt chÊt l­îng cña nguån lao ®éng ë ViÖt Nam. Trªn c¬ së vai trß cña lao ®éng, nh÷ng mÆt ®· ®­îc, nh÷ng mÆt h¹n chÕ ®ã vµ ®Þnh h­íng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, t¸c gi¶ ®· ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p c¬ b¶n nhÊt, mang tÝnh cÊp thiÕt nhÊt nh»m n©ng cao chÊt l­îng cña nguån lao ®éng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam. Nh÷ng biÖn ph¸p ®ã chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn: gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. C¸c trung t©m d¹y nghÒ, qu¸ tr×nh ®µo t¹o l¹i vµ khuyÕn khÝch ®µo t¹o lao ®éng cña c¸c tæ chøc t­ nh©n vµ c¸c c¸ nh©n,... Nh­ng nh×n chung cßn ph¶i cã mét thÖ thèng chÝnh s¸ch ®Çu t­ vµ qu¶n lý mét c¸ch thÝch hîp víi c«ng t¸c gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ. Mét hÖ thèng chÝnh s¸ch nh»m ®éng viªn khÝch lÖ viÖc båi d­ìng, t¸i ®µo t¹o ®èi víi ®éi ngò lao ®éng tr×nh ®é cao, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®éi ngò trÝ thøc ®¶m b¶o c«ng t¸c gi¶ng d¹y ë c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ,... Ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi lµ gãp phÇn n©ng cao tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ, n©ng cao thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, d©n c­, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc phóc lîi cho con ng­êi, tiÕn tíi sù thµnh c«ng cña c«ng viÖc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §­a ®Êt n­íc tiÕn lªn x· héi chñ nghÜa vµ cao h¬n n÷a lµ chñ nghÜa céng s¶n. Tµi liÖu tham kh¶o 1-/ T¹p chÝ: lao ®éng vµ x· héi trong c¸c sè n¨m 1997 vµ 1998. 2-/ B¸o nh©n d©n ngµy 22-11-1999 3-/ T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 32 th¸ng 9-10-1999 4-/ Gi¸o tr×nh kinh tÕ ph¸t triÓn tËp 1,2 5-/ Cña c¶i c¸c d©n téc cña Adam Smith. 6-/ Nh÷ng bµi häc tõ kinh nghiÖm t¨ng tr­ëng cña khu vùc §«ng vµ §«ng Nam ¸ - nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia. 7-/ VÊn kiÖn ®¹i häc 8. 8-/ C¸c tµi liÖu liªn quan kh¸c. môc lôc