Những điểm mới, những bất cập của quy định về tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người trong bộ luật hình sự năm 2015

56 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion NHỮNG ĐIỂM MỚI, NHỮNG BẤT CẬP CỦA QUY ĐỊNH VỀ TỘI LÀM LÂY LAN DỊCH BỆNH TRUYỀN NHIỄM NGUY HIỂM CHO NGƯỜI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 NEW POINTS AND INADEQUACIES OF REGULATION ON CRIMES FOR SPREADING INFECTIOUS DISEASES TO PEOPLE IN THE CRIMINAL CODE 2015 Đào Phương Thanh* Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 4/11/2019 Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 5/5/2020 Ngày bài báo được duyệt đăng: 28/5/2020 Tóm tắt: Bài viết phân tích những điểm mới của tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người (theo Điều 240 Bộ luật hình sự năm 2015), chỉ ra những điểm hạn chế, bất cập về tên tội danh, về chủ thể chịu trách nhiệm hình sự, về các tình tiết định khung tăng nặng và đề xuất những kiến nghị nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập đó. Từ khóa: Bộ luật hình sự năm 2015, tội phạm, bệnh truyền nhiễm. Abstract: The article analyzes the new points of regulation on the crime of spreading dangerous infectious diseases to people (according to Article 240 of the Criminal Code 2015), points out the limitations and inadequacies of criminal names, of subject responsible for criminal matters, aggravating circumstances and propose recommendations to overcome such limitations and shortcomings. Keywords: Criminal Code 2015, crime, infectious disease.† * Trường Đại học Luật Hà Nội † Trần Lê Hồng, Nhận thức chung đối với các tội phạm về môi trường và một số vấn đề liên quan, Tạp chí Khoa học pháp lí, số 04/2011. Tạp chí Khoa học - Trường Đại học Mở Hà Nội 67 (5/2020) 56-62 Đặt vấn đề Trong Bộ luật hình sự (sau đây viết tắt là BLHS) đầu tiên - BLHS năm 1985 “chưa thể hiện rõ tính cấp bách và tầm quan trọng đặc biệt của việc đấu tranh với các hành vi xâm hại môi trường. Điều này không chỉ thể hiện qua việc BLHS 1985 chưa dành riêng một chương cho các tội phạm về môi trường, mà còn dễ dàng nhận thấy qua việc một số tội phạm về môi trường được gộp lại với những tội phạm khác và được hiểu không phải với tư cách là những tội phạm về môi trường”†. BLHS năm 1999 ra đời đã cho thấy bước đột phá quan trọng trong nhận thức đối với các hành vi xâm hại môi trường thể hiện qua việc BLHS năm 1999 có quy định một chương riêng về các tội phạm 57Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion về môi trường với 10 điều luật, trong đó có điều luật độc lập quy định về tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người (Điều 186). BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (sau đây gọi là BLHS năm 2015) ra đời tiếp tục kế thừa, đồng thời có những sửa đổi hoàn thiện các quy định về tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người. 1. Những điểm mới của tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người So với quy định tại Điều 186 BLHS năm 1999, tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người trong BLHS năm 2015 (Điều 240) có một số nội dung mới cơ bản sau đây: Một là: về tội danh, Điều 240 BLHS 2015 đã bổ sung từ “truyền nhiễm” vào tên tội, thành “Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người” nhằm đảm bảo sự thống nhất giữa BLHS và luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. Trong đó, Bệnh truyền nhiễm là bệnh lây truyền trực tiếp hoặc gián tiếp từ người hoặc từ động vật sang người do tác nhân gây bệnh truyền nhiễm‡. Tác nhân gây bệnh truyền nhiễm là vi rút, vi khuẩn, ký sinh trùng và nấm có khả năng gây bệnh truyền nhiễm§. Hai là: tại điểm a khoản 1, điều luật đã bổ sung thêm hành vi phạm tội “cho phép đưa ra khỏi vùng có dịch bệnh động vật, thực vật, sản phẩm động vật, thực vật hoặc vật phẩm khác có khả năng truyền ‡ Khoản 1 Điều 2 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. § Khoản 2 Điều 2 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. ¶ Khoản 13 Điều 2 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. ** Khoản 14 Điều 2 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. †† Điều 38 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. dịch bệnh nguy hiểm cho người” là hành vi phạm tội của người có chức vụ quyền hạn. Như vậy, hành vi khách quan của tội này gồm bốn dạng hành vi, do chủ thể thường hoặc chủ thể đặc biệt thực hiện, tùy thuộc vào từng hành vi, cụ thể là: - (Hành vi) đưa ra khỏi vùng có dịch bệnh động vật, thực vật, sản phẩm động vật, thực vật hoặc vật phẩm khác có khả năng truyền dịch bệnh nguy hiểm cho người. Đây là hành vi của người (biết nơi đó là vùng đang có dịch nguy hiểm nhưng vẫn) đưa, mang ra khỏi vùng có dịch động vật, thực vật, sản phẩm động vật, thực vật hoặc vật phẩm khác có khả năng truyền dịch bệnh nguy hiểm cho người. Trong đó: + Dịch bệnh là sự xuất hiện bệnh truyền nhiễm với số người mắc bệnh vượt quá số người mắc bệnh dự tính bình thường trong một khoảng thời gian xác định ở một khu vực nhất định¶; + Vùng có dịch bệnh là khu vực được cơ quan có thẩm quyền xác định có dịch**, có thể là một làng, một xã, nhiều xã trong huyện, một hoặc nhiều huyện trong tỉnh Thẩm quyền công bố dịch thuộc về Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Bộ trưởng Bộ y tế hoặc Thủ tướng chính phủ††; + Sản phẩm động vật là các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật như thịt, xương, da, trứng, sữa; + Sản phẩm thực vật là các sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật như hoa, quả, các loại hạt; 58 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion + Vật phẩm khác có khả năng truyền dịch bệnh nguy hiểm cho người như dụng cụ giết mổ động vật, bao bì đóng gói, chuồng nuôi nhốt - (Hành vi) đưa vào Việt Nam động vật, thực vật hoặc sản phẩm động vật, thực vật bị nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh nguy hiểm có khả năng truyền cho người. Đây là hành vi của người (biết) động vật, thực vật hoặc sản phẩm động vật, thực vật bị nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh nguy hiểm có khả năng truyền cho người nhưng vẫn đưa, mang, chuyên chở vào Việt Nam bằng các cách thức khác nhau. Trong đó động vật, thực vật, sản phẩm động vật, thực vật mang mầm bệnh nguy hiểm có khả năng lây truyền cho người như vi rút Hanta trên cơ thể chuột gây bệnh viêm phổi hoặc sốt xuất huyết kèm theo suy thận ở người. Loại vi rút này không gây bệnh trên chuột nhưng sẽ gây bệnh trên người khi được truyền sang cơ thể người thông qua vết cắn hoặc tiếp súc với phân, nước tiểu của chúng‡‡. - (Hành vi) cho phép đưa vào Việt Nam động vật, thực vật hoặc sản phẩm động vật, thực vật bị nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh nguy hiểm có khả năng truyền cho người. Đây là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong việc kiểm dịch (biết) động vật, thực vật hoặc sản phẩm ‡‡ GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa (chủ biên), 2018, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (phần các tội phạm) - quyền 1, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, tr. 633. §§ Cao Thị Oanh - Lê Đăng Doanh (chủ biên), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015, Nxb Lao Động, 2016, tr.410. ¶¶ GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (phần các tội phạm), quyển 1, nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2018, tr.633. *** Khoản 2 Điều 240 BLHS 2015. động vật, thực vật bị nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh nguy hiểm có khả năng truyền cho người nhưng vẫn cho phép đưa, mang, chuyên chở vào Việt Nam. - Hành vi khác làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người. “đó có thể là các hành vi vi phạm quy định của pháp luật về phòng chống dịch bệnh như cố tình không tiêm vác xin phòng bệnh cho nhân dân, không tổ chức kịp thời việc khoanh vùng tẩy uế khu vực có dịch bệnh để dịch lây lan”§§; “hành vi không tiêu hủy động vật, thực phẩm và các vật khác có nguy cơ làm lây lan bệnh dịch sang người, không thực hiện việc xử lí y tế đối với phương tiện vận tải trước khi ra khỏi vùng có dịch, không tiến hành các biện pháp cách li y tế”¶¶ Ba là: điểm a khoản 1 Điều 240 đã bổ sung quy định “trừ trường hợp pháp luật có quy định khác” để loại trừ trách nhiệm hình sự cho những trường hợp đưa ra khỏi vùng có dịch các mẫu bệnh phẩm nhằm phục vụ nghiên cứu hoặc các mục đích khác phù hợp với quy định của pháp luật; Bốn là: các dấu hiệu hậu quả “rất nghiêm trọng”, “đặc biệt nghiêm trọng” được thay thế bằng các hậu quả cụ thể là dẫn đến phải công bố dịch thuộc thẩm quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh hoặc Bộ trưởng Bộ Y tế***, thủ tướng chính 59Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion phủ††† hoặc làm chết người‡‡‡, làm chết từ 02 người trở lên§§§; Năm là: Bên cạnh hình phạt tù có thời hạn, Điều luật còn quy định hình phạt tiền là hình phạt chính để Toà án có thể lựa chọn áp dụng đối với người phạm tội¶¶¶. 2. Một số bất cập của tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người trong BLHS năm 2015 và kiến nghị Các phân tích trên cho thấy, quy định về tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người trong BLHS năm 2015 đã kế thừa và có nhiều điểm mới nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại của quy định về tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người (Điều 186) trong BLHS năm 1999. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy quy định về tội này còn một số hạn chế cần tiếp tục khắc phục như sau: Một là: tên tội danh “Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người” chưa phù hợp với quy định của Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm. BLHS có nhiệm vụ “phải tội phạm hóa các hành vi bị các luật khác xác định có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự”****. Để thực hiện nhiệm vụ này, BLHS “phải “theo” các luật khác để “phục vụ” các luật phòng, chống cũng như các luật chuyên ngành”††††. Do đó, các quy định của BLHS phải phù hợp ††† Khoản 3 Điều 240 BLHS 2015. ‡‡‡ Khoản 2 Điều 240 BLHS 2015. §§§ Khoản 3 Điều 240 BLHS 2015. ¶¶¶ Xem khoản 1 Điều 240 BLHS năm 2015. **** GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa và các tác giả khác, Bộ luật hình sự năm 2015 với việc đáp ứng yêu cầu tội phạm hóa của các luật khác, Tạp chí Luật học, số đặc biệt về BLHS năm 2015, tr.36. †††† GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa và các tác giả khác, Bộ luật hình sự năm 2015 với việc đáp ứng yêu cầu tội phạm hóa của các luật khác, Tạp chí Luật học, số đặc biệt về BLHS năm 2015, tr.37. với quy định tại các luật phòng, chống và các luật chuyên ngành khác. Như vậy, quy định về tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người Điều 240 BLHS năm 2015 là quy định phục vụ luật phòng, chống bệnh truyền nhiễm (2007). Trong khi đó, rà soát toàn bộ các quy định của Luật phòng, chống bệnh truyền nhiễm không có bất kì điều luật nào sử dụng thuật ngữ “bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người” mà chỉ có quy định về “bệnh truyền nhiễm” với các mức độ nguy hiểm khác nhau (khoản 1 Điều 3) là đặc biệt nguy hiểm (điểm a), nguy hiểm (điểm b) và ít nguy hiểm (điểm c). Nói cách khác, bản thân “bệnh truyền nhiễm” đã là những bệnh có tính nguy hiểm cho người rồi. Tên tội tại Điều 240 - Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người một mặt không phù hợp với quy định tại Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm, mặt khác có thể dẫn tới sự nhầm lẫn rằng chỉ những hành vi làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm thuộc loại bệnh truyền nhiễm ở mức độ nguy hiểm tại điểm b khoản 1 Điều 3 Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm mới cấu thành tội phạm này. Còn nếu làm lây lan các bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm hoặc ít nguy hiểm thì không cấu thành tội phạm. Do đó, tác giả đề xuất sửa đổi tên tội danh tại Điều 240 thành “Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm cho người” (bỏ từ “nguy hiểm” khỏi tên tội). 60 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion Hai là: trên thực tế, hành vi làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người, cho động vật, thực vật không chỉ do các cá nhân thực hiện mà còn có thể được thực hiện bởi các tổ chức, doanh nghiệp. Nhiều trường hợp các công ti vận tải, các doanh nghiệp chăn nuôi, các doanh nghiệp phân phối thực phẩm có hành vi vận chuyển lợn, gà từ vùng có dịch bệnh lở mồm long móng, liên cầu khuẩn đến những nơi khác để tiêu thụ‡‡‡‡, đe dọa làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm nếu không được ngăn chặn kịp thời. Những trường hợp này, việc thực hiện hành vi (người lái xe, người giết mổ) không phải là để thỏa mãn nhu cầu cá nhân của họ mà là theo yêu cầu của pháp nhân, được pháp nhân cho phép, vì lợi ích của pháp nhân nên nếu chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự của cá nhân mà không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thì không hợp lí. Do đó, tác giả kiến nghị bổ sung trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại đối với tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người và tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho động vật, thực vật. Ba là: trong Điều 186 BLHS năm 1999 - tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người, dấu hiệu “gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng” được quy định là dấu hiệu định khung hình phạt tăng nặng. Trong BLHS năm 2015, dấu hiệu gây hậu quả rất nghiêm trọng ‡‡‡‡ phep-lon-bi-dich-benh-513688/ truy cập ngày 01/3/2019; chet-264101.html truy cập ngày 01/3/2019. §§§§ Xem thêm tại link: truy cập ngày 20/3/2020. và gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đã được cụ thể hóa bằng các hậu quả thiệt hại về tính mạng, thiệt hại về tài sản, dẫn đến phải công bố dịch thuộc thẩm quyền của chủ tịch UBND cấp tỉnh, Bộ trưởng Bộ y tế hoặc Thủ tướng chính phủ. Tuy nhiên, trên thực tế, hậu quả nghiêm trọng do các hành vi phạm tội về môi trường nói chung và tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người nói riêng gây ra còn có thể là các thiệt hại khác như thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe của nhiều người; gây hại cho nguồn nước, đất đai, các thiệt hại phi vật chất Ví dụ, bệnh tả là bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm thuộc nhóm A, vi khuẩn gây bệnh tả (phẩy khuẩn tả) có thể lây sang người qua nguồn nước bị nhiễm khuẩn§§§§, người có hành vi phạm tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người có thể đồng thời gây ra hậu quả làm nguồn nước sinh hoạt bị nhiễm khuẩn dẫn đến phải tiêu tẩy, khử khuẩn, thiệt hại về tài sản và các thiệt hại khác cho hoạt động sản xuất và đời sống của người dân Trường hợp, người mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm phải tuân thủ khai báo y tế, thực hiện cách li nhưng không thực hiện các nghĩa vụ trên dẫn tới làm lây lan dịch bệnh và khiến cho khu vực người này sinh sống bị cách li, phong tỏa, gây thiệt hại to lớn về đời sống xã hội, thiệt hại về kinh tế, gây hoang mang trong dư luận Tuy nhiên, các hậu quả này lại không được quy định là tình tiết định khung tăng nặng của tội làm lây 61Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người. “Việc cụ thể hóa “không đầy đủ” dấu hiệu có tính chất “định tính” - “gây hậu quả rất nghiêm trọng” của BLHS năm 2015 dẫn đến thiếu nhiều dạng hậu quả khác mà các tội này có thể gây ra nhưng không được quy định trong BLHS. Hệ quả của việc cụ thể hóa “không đầy đủ”, “thiếu” quy định về các dạng hậu quả khác nhau này là việc “bỏ lọt” trong xử lí hành vi phạm tội”¶¶¶¶. Tham khảo kinh nghiệm lập pháp của một số nước cho thấy, những thiệt hại được coi là hậu quả rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng khá đa dạng. Ví dụ, Điều 330 BLHS Đức***** coi một trong những trường hợp sau đây là trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng (đối với các tội phạm về môi trường nói chung): - Gây nguy hại cho việc cung ứng nước cho cộng đồng; - Gây hại lâu dài cho sự ổn định số lượng động vật, thực vật của những loài bị đe dọa tuyệt chủng; - Thực hiện từ lòng tham; - Gây tổn hại nặng về sức khỏe của một người hoặc đe dọa gây ra tổn hại nặng về sức khỏe cho nhiều người; - Gây ra cái chết của một người. Từ những phân tích trên, cùng với sự so sánh quy định của Điều 240 với các điều luật khác trong nhóm các tội phạm về môi trường (như quy định tại các Điều 237, Điều 238, Điều 241 BLHS), tác giả ¶¶¶¶ PGS.TS. Nguyễn Văn Hương, Những điểm mới, những bất cập của quy định về các tội tham nhũng trong Bộ luật hình sự năm 2015, tạp chí Luật học, số đặc biệt về BLHS năm 2015, tr.65. ***** Trường đại học Luật Hà Nội (2011), BLHS Cộng hòa Liên bang Đức, NXB. Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 526. bài viết này đề xuất bổ sung dấu hiệu: “Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%”, “Làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống xã hội”, “Gây thiệt hại từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng do phát sinh chi phí phòng, chống dịch bệnh” làm dấu hiệu định khung hình phạt tại khoản 2 Điều 240 BLHS; bổ sung các dấu hiệu: “Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 201% trở lên”, “Gây thiệt hại từ 1.000.000.000 đồng trở lên do phát sinh chi phí phòng, chống dịch bệnh”,“Gây nguy hại cho việc cung ứng nước cho cộng đồng” làm dấu hiệu hiệu định khung hình phạt tăng nặng tại khoản 3 Điều 240 BLHS. Theo những phân tích và kiến nghị trên, tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người (Điều 240 BLHS) sẽ được sửa đổi, bổ sung như sau: Điều 240. Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm cho người 1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm cho người, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm: a) Đưa ra hoặc cho phép đưa ra khỏi vùng có dịch bệnh động vật, thực vật, sản phẩm động vật, thực vật hoặc vật phẩm khác có khả năng lây truyền dịch bệnh truyền nhiễm cho người, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; 62 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion b) Đưa vào hoặc cho phép đưa vào lãnh thổ Việt Nam động vật, thực vật hoặc sản phẩm động vật, thực vật bị nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh truyền nhiễm có khả năng lây truyền cho người; c) Hành vi khác làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm cho người. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm: a) Dẫn đến phải công bố dịch thuộc thẩm quyền của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hoặc Bộ trưởng Bộ Y tế; b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%; c) Gây thiệt hại từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng do phát sinh chi phí phòng, chống dịch bệnh; d) Làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống xã hội; đ) Làm chết người. 3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 12 năm: a) Dẫn đến phải công bố dịch thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ; b) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 201% trở lên; c) Gây thiệt hại từ 1.000.000.000 đồng trở lên do phát sinh chi phí phòng, chống dịch bệnh; d) Gây nguy hại cho việc cung ứng nước cho cộng đồng; đ) Làm chết 02 người trở lên. 4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. 5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại điều này, thì bị phạt như sau/. Tài liệu tham khảo: [1]. GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa (chủ biên), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (phần các tội phạm) - quyền 1, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2018; [2]. Trần Lê Hồng, Nhận thức chung đối với các tội phạm về môi trường và một số vấn đề liên quan, Tạp chí Khoa học pháp lí, số 04/2011; [3]. PGS.TS. Nguyễn Văn Hương, Những điểm mới, những bất cập của quy định về các tội tham nhũng trong Bộ luật hình sự năm 2015, tạp chí Luật học, số đặc biệt về BLHS năm 2015; [4]. Trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - phần các tội phạm, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2018; [5]. Trường Đại học Luật Hà Nội, BLHS Cộng hòa Liên bang Đức, NXB. Công an nhân dân, Hà Nội, 2011; [6]. Cao Thị Oanh - Lê Đăng Doanh (chủ biên), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015, Nxb Lao Động, 2016; [7]. Các đường link: truyen-nhiem/1081/benh-ta truy cập ngày 20/3/2020; attachment/benh_sars-hics.pdf truy cập ngày 20/3/2020; https://tuoitre.vn/11-dai-dich-lam-thay- doi-the-gioi-va-cach-loai-nguoi-vuot-qua- chung-20200319104233912.htm truy cập ngày 20/3/2020; https://zingnews.vn/nhung-dai-dich-kinh- hoang-the-gioi-tung-doi-mat-post547617. html truy cập ngày 20/3/2020. Địa chỉ: Trường Đại học Luật Hà Nội Email: thanhgaga@gmail.com