Những thách thức đối với kinh tế Việt Nam năm 2019 khi CPTPP chính thức có hiệu lực

72 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA Tóm tҳt: Bài vi͇t này ÿ˱a ra m͡t s͙ nh̵n ÿ͓nh và ÿánh giá nhͷng thách thͱc ÿ͙i vͣi kinh t͇ Vi͏t Nam năm 2019 trong b͙i c̫nh Hi͏p ÿ͓nh CPTPP chính thͱc có hi͏u l͹c t̩i Vi͏t Nam tͳ tháng 1/2019. K͇t qu̫ cͯa nghiên cͱu cho th̭y trong b͙i c̫nh kinh t͇ toàn c̯u năm 2019 t͛n t̩i nhi͉u rͯi ro và tri͋n v͕ng tăng tr˱ͧng kinh t͇ toàn c̯u có xu h˱ͣng y͇u ÿi, trong khi ÿó ÿ͡ mͧ th˱˯ng m̩i và ÿ͡ mͧ tài chính cͯa Vi͏t Nam ngày càng lͣn, sͅ t̩o ra nhͷng thách thͱc không nh͗ vͣi kinh t͇ Vi͏t Nam năm 2019. K͇t qu̫ phân tích ÿ͓nh l˱ͫng và mô ph͗ng thông qua mô hình NiGEM v͉ tác ÿ͡ng cͯa vi͏c gͩ b͗ các rào c̫n thu͇ quan theo cam k͇t trong CPTPP khi Hi͏p ÿ͓nh này chính thͱc có hi͏u l͹c theo 4 k͓ch b̫n khác nhau cNJng ÿã ch͑ ra nhͷng thách thͱc cho kinh t͇ Vi͏t Nam năm 2019 và nhͷng năm ti͇p theo. Tͳ khóa: Bi͇n ÿ͡ng kinh t͇ th͇ giͣi, CPTPP, thách thͱc vͣi kinh t͇ Vi͏t Nam. NHỮNG THÁCH THỨC ĐỐI VỚI KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2019 KHI CPTPP CHÍNH THỨC CÓ HIỆU LỰC PGS. TS. Nguyễn Việt Hùng* PGS. TS. Hà Quỳnh Hoa** TS. Lương Văn Khôi*** *,** Trѭӡng Ĉҥi hӑc Kinh tӃ Quӕc dân *** Trung tâm Thông tin và Dӵ báo KT-XH Quӕc gia - Bӝ KH và ĈT 73 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng 1. GIỚI THIỆU Hӝi nhұp kinh tӃ quӕc tӃ cho phép các quӕc gia tұn dөng ÿѭӧc tӕi ÿa lӧi thӃ so sánh cӫa mình so vӟi các nѭӟc thành viên khác trong các hiӋp ÿӏnh thѭѫng mҥi. Thông qua nâng cao khҧ năng cҥnh tranh quӕc tӃ và khu vӵc sӁ giúp các quӕc gia ÿҭy nhanh quá trình tăng trѭӣng và phát triӇn kinh tӃ cӫa mình. Tuy nhiên, quá trình này cNJng ÿѭa ÿӃn nhiӅu thách thӭc mà các doanh nghiӋp trong nѭӟc phҧi ÿӕi mһt, ÿһc biӋt, khi các doanh nghiӋp trong nѭӟc yӃu cҧ vӅ tә chӭc quҧn lý lүn trình ÿӝ công nghӋ, cNJng nhѭ chiӃn lѭӧc kinh doanh. Trong nhӳng năm qua, ViӋt Nam ÿã ÿҥt ÿѭӧc nhiӅu thành tӵu trong tăng trѭӣng kinh tӃ, nӅn tҧng cӫa cѫ chӃ thӏ trѭӡng ÿã ÿѭӧc hình thành và ngày càng hӝi nhұp sâu rӝng vào nӅn kinh tӃ thӃ giӟi. ViӋt Nam tiӃp tөc tiӃn vào thӏ trѭӡng thӃ giӟi thông qua các hiӋp ÿӏnh thѭѫng mҥi song phѭѫng và ÿa phѭѫng. Ĉһc biӋt là các hiӋp ÿӏnh thѭѫng mҥi thӃ hӋ mӟi nhѭ CPTPP vӟi mӭc ÿӝ tӵ do hóa thѭѫng mҥi lӟn hay tiӃp cұn thӏ trѭӡng mӝt cách toàn diӋn. Theo cam kӃt thuӃ quan trong các hiӋp ÿӏnh thѭѫng mҥi, các biӇu thuӃ và hҥn ngҥnh thuӃ quan ÿѭӧc thay ÿәi theo xu hѭӟng giҧm dҫn và mӝt sӕ dòng thuӃ tiӃn tӟi dӥ bӓ hoàn toàn. Nghiên cӭu này sӁ ÿѭa ra nhӳng nhұn ÿӏnh và ÿánh giá vӅ nhӳng thách thӭc ÿӕi vӟi kinh tӃ ViӋt Nam năm 2019 khi các cam kӃt vӅ cҳt giҧm thuӃ quan trong CPTPP bҳt ÿҫu có hiӋu lӵc vào năm 2019. ĈӇ ÿҥt ÿѭӧc mөc tiêu nghiên cӭu, ngoài phҫn giӟi thiӋu và tài liӋu tham khҧo, kӃt cҩu cӫa bài viӃt gӗm: Mөc 2 - Xu hѭӟng biӃn ÿӝng kinh tӃ thӃ giӟi, trong mөc này sӁ ÿѭa ra nhұn ÿӏnh vӅ nhӳng rӫi ro và triӇn vӑng trong tăng trѭӣng kinh tӃ thӃ giӟi năm 2019; Mөc 3 - Thách thӭc cӫa ViӋt Nam khi CPTPP có hiӋu lӵc, trong phҫn này sӁ ÿánh giá tác ÿӝng cӫa viӋc cҳt giҧm thuӃ quan theo cam kӃt trong CPTPP ÿӃn vӟi kinh tӃ ViӋt Nam và Mөc 4 - KӃt luұn và mӝt sӕ kiӃn nghӏ. 2. XU HƯỚNG BIẾN ĐỘNG KINH TẾ THẾ GIỚI Bӕi cҧnh kinh tӃ thӃ giӟi hiӋn nay ÿang bѭӟc vào giai ÿoҥn tăng trѭӣng cao hѫn thӡi kǤ hұu khӫng hoҧng 2008 - 2009 nhѭng lҥi tiӅm ҭn nhiӅu rӫi ro khó lѭӡng. Nhӳng biӃn ÿӝng vӅ tiӅn tӋ ӣ các thӏ trѭӡng mӟi nәi, sӵ leo thang các mâu thuүn/tranh chҩp thѭѫng mҥi ÿһc biӋt là căng thҷng thѭѫng mҥi giӳa Mӻ và Trung Quӕc ngày càng gia tăng, có thӇ làm giҧm ÿà tăng trѭӣng kinh tӃ toàn cҫu... Cách mҥng công nghiӋp 4.0 ÿang diӉn ra mҥnh mӁ, tác ÿӝng sâu rӝng ÿӃn mӑi mһt, ÿһt ra nhiӅu vҩn ÿӅ ÿӕi vӟi các quӕc gia, dân tӝc. Bên cҥnh ÿó, các mӕi ÿe dӑa toàn cҫu nhѭ biӃn ÿәi khí hұu, chҩt thҧi nhӵa trên biӇn, sӵ nhiӉm ÿӝc cӫa thӵc phҭm ӣ nhiӅu nѫi trên thӃ giӟi... ÿang tăng lên nhanh chóng, cNJng ÿe dӑa tӟi sӵ tăng trѭӣng cӫa kinh tӃ thӃ giӟi. 74 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ƒ Kinh t͇ th͇ giͣi ÿ͙i m̿t vͣi nhi͉u rͯi ro Căng thҷng thѭѫng mҥi leo thang là mӝt thách thӭc lӟn ÿӕi vӟi nӅn kinh tӃ thӃ giӟi khi “nhͷng tuyên b͙ ͯng h͡ chͯ nghƭa b̫o h͡ ÿang d̯n bi͇n thành hành ÿ͡ng” (IMF, 2018). Tình trҥng bҩt әn do tranh chҩp thѭѫng mҥi gây ra có thӇ kéo theo nhӳng rӫi ro mang tính hӋ thӕng ÿӕi vӟi kinh tӃ toàn cҫu. Căng thҷng thѭѫng mҥi Mӻ - Trung tác ÿӝng không nhӓ tӟi Trung Quӕc, các nӅn kinh tӃ châu Á và các quӕc gia dӉ bӏ tәn thѭѫng khác nhѭ Argentina, Brazil và Thә Nhƭ KǤ. IMF (2019) cҧnh báo cѫ hӝi ÿӇ thӃ giӟi tiӃp tөc duy trì tăng trѭӣng ÿang “ít dҫn” trong bӕi cҧnh nguy cѫ vӅ mӝt cuӝc chiӃn tiӅn tӋ giӳa Mӻ và Trung Quӕc ngày càng rõ nét. Bên cҥnh ÿó là nhӳng bҩt ÿӗng thѭѫng mҥi và khӫng hoҧng tҥi các thӏ trѭӡng mӟi nәi. Nhӳng rӫi ro ngày càng gia tăng giӳa lúc căng thҷng thѭѫng mҥi dâng cao và nhӳng lo ngҥi vӅ ÿӏa chính trӏ diӉn ra vӟi nhӳng ÿiӅu kiӋn tài chính bӏ thҳt chһt ÿang tác ÿӝng tӟi nhiӅu thӏ trѭӡng mӟi nәi và các nѭӟc ÿang phát triӇn. Nӧ công cӫa các nѭӟc ÿang ӣ mӭc cao kӹ lөc, tiӅm ҭn nguy cѫ gây mҩt lòng tin, tác ÿӝng tiêu cӵc tӟi triӇn vӑng tăng trѭӣng kinh tӃ. Các chuyên gia kinh tӃ WB cNJng cho rҵng, các nѭӟc Ĉông Nam Á sӁ chӏu tác ÿӝng bҩt lӧi tӯ căng thҷng thѭѫng mҥi giӳa Mӻ và Trung Quӕc. Xuҩt khҭu cӫa các nѭӟc trong khu vӵc bӏ ҧnh hѭӣng do mӭc ÿӝ phө thuӝc vào thӏ trѭӡng Trung Quӕc khá cao, trong khi cҫu tҥi nӅn kinh tӃ sӕ 2 thӃ giӟi này lҥi suy giҧm do tác ÿӝng bӣi cuӝc chiӃn thѭѫng mҥi vӟi Mӻ. Bên cҥnh ÿó, các nѭӟc trong khu vӵc cNJng tham gia nhiӅu vào chuӛi giá trӏ cӫa các mһt hàng xuҩt khҭu cӫa cҧ Mӻ và Trung Quӕc nên các biӋn pháp thuӃ quan trҧ ÿNJa lүn nhau giӳa hai nӅn kinh tӃ lӟn nhҩt thӃ giӟi sӁ tác ÿӝng tiêu cӵc tӟi doanh sӕ xuҩt nhұp khҭu cӫa khu vӵc. ƒ Tri͋n v͕ng tăng tr˱ͧng toàn c̯u Theo IMF, kinh tӃ toàn cҫu năm 2018 - 2019 sӁ tăng trѭӣng chұm lҥi do mӝt sӕ nӅn kinh tӃ chӫ chӕt tăng trѭӣng chұm lҥi dѭӟi tác ÿӝng cӫa chính sách thҳt chһt tiӅn tӋ ӣ Mӻ, căng thҷng thѭѫng mҥi leo thang, giá dҫu tăng... Xáo trӝn tҥi các thӏ trѭӡng mӟi nәi có nguy cѫ trӣ nên tӗi tӋ hѫn, nӃu FED và các ngân hàng trung ѭѫng lӟn khác tiӃp tөc thҳt chһt chính sách tiӅn tӋ nhanh hѫn dӵ ÿoán. Tăng trѭӣng kinh tӃ các nѭӟc ASEAN có thӇ bӏ ҧnh hѭӣng bӣi rӫi ro suy giҧm do bҩt әn trong hӋ thӕng tài chính và nhӳng hҥn chӃ mang tính cѫ cҩu. Nhӳng bҩt әn do căng thҷng thѭѫng mҥi Mӻ - Trung sӁ tác ÿӝng ÿáng kӇ ÿӕi vӟi 5 nѭӟc ASEAN gӗm Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và ViӋt Nam. WB (2018) ÿã dӵ báo tăng trѭӣng kinh tӃ các quӕc gia thuӝc khu vӵc châu Phi hҥ Sahara do sӵ trì trӋ cӫa các nӅn kinh tӃ ÿҫu tàu trong khu vӵc và nhӳng ҧnh hѭӣng tiêu 75 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng cӵc tӯ cuӝc chiӃn thѭѫng mҥi giӳa Mӻ và Trung Quӕc. WB cNJng nhұn ÿӏnh, khu vӵc Mӻ Latinh sӁ không thӇ ÿáp ӭng ÿѭӧc kǤ vӑng tăng trѭӣng do phҧi ÿӕi mһt vӟi nhiӅu thách thӭc nӝi tҥi, chӫ yӃu là do sӵ suy thoái cӫa hai nӅn kinh tӃ lӟn trong khu vӵc là Brazil và Argentina, cNJng nhѭ khӫng hoҧng tҥi Venezuela. Ӣ góc ÿӝ thѭѫng mҥi, mӝt trong nhӳng yӃu tӕ có tính quyӃt ÿӏnh tӟi tăng trѭӣng GDP toàn cҫu và quӕc gia là thѭѫng mҥi: nӃu trong thұp niên 1990 và 2000 tӕc ÿӝ tăng trѭӣng thѭѫng mҥi thѭӡng cao gҩp ÿôi tăng trѭӣng GDP thì tӯ sau khӫng hoҧng tài chính toàn cҫu ÿӃn nay hai tӕc ÿӝ này ÿã xҩp xӍ nhau và trên thӵc tӃ vài năm gҫn ÿây tӕc ÿӝ tăng trѭӣng thѭѫng mҥi còn thҩp hѫn GDP. Mӝt trong nhӳng nguyên nhân khiӃn triӇn vӑng tăng trѭӣng GDP toàn cҫu giҧm ÿi nӳa là sӵ gia tăng và ngày càng trӣ nên mҥnh mӁ cӫa các chuӛi giá trӏ toàn cҫu, khiӃn rҩt nhiӅu hoҥt ÿӝng lӁ ra phҧi thông qua xuҩt nhұp khҭu nhѭng giӡ quay ngѭӧc lҥi châu Âu, Mӻ; làm hoҥt ÿӝng xuҩt nhұp khҭu giҧm ÿi. Trѭӟc xu hѭӟng biӃn ÿӝng, tiӅm ҭn nhӳng rӫi ro cӫa kinh tӃ toàn cҫu, các nhұn ÿӏnh vӅ kinh tӃ toàn cҫu cӫa các nhà kinh tӃ và các tә chӭc quӕc tӃ có thӇ có nhӳng quan ÿiӇm trái chiӅu, nhѭng tәng kӃt lҥi 10 ÿiӇm nәi bұt trong nhұn ÿӏnh cӫa kinh tӃ thӃ giӟi năm 2019 nhѭ sau: - Kinh tӃ Mӻ vүn duy trì ÿѭӧc tӕc ÿӝ tăng trѭӣng ӣ trên mӭc tăng trѭӣng dài hҥn nhӡ vào chính sách cҳt giҧm thuӃ và tăng chi tiêu. Tuy nhiên, xu hѭӟng tác ÿӝng cӫa các chính sách kích thích kinh tӃ có xu hѭӟng yӃu ÿi. - Tăng trѭӣng kinh tӃ cӫa khu vӵc Euro vүn nҵm trong chu kǤ mӣ rӝng nhѭng có xu hѭӟng chұm hѫn do tăng trѭӣng thѭѫng mҥi toàn cҫu có xu hѭӟng giҧm, rӫi ro chính trӏ ӣ Pháp, Ý, Ĉӭc và tác ÿӝng cӫa bҩt әn cӫa Brexit. - Sӵ phөc hӗi kinh tӃ cӫa Nhұt vүn còn yӃu do tác ÿӝng ҧnh hѭӣng tiêu cӵc tӯ sӵ giҧm tӕc trong tăng trѭӣng kinh tӃ cӫa Trung Quӕc và căng thҷng thѭѫng mҥi Mӻ - Trung. - Kinh tӃ Trung Quӕc tiӃp tөc giҧm tӕc do tác ÿӝng cӫa thuӃ quan ÿӕi vӟi hàng hóa cӫa Trung Quӕc tҥi thӏ trѭӡng Mӻ và nhӳng hҥn chӃ trong thӵc thi chính sách tài khóa và tiӅn tӋ cӫa Trung Quӕc nhҵm hӛ trӧ tăng trѭӣng và әn ÿӏnh thӏ trѭӡng tài chính. - Tăng trѭӣng kinh tӃ cӫa các nӅn kinh tӃ mӟi nәi có xu hѭӟng giҧm nhҽ do ҧnh hѭӣng bӣi tăng trѭӣng kinh tӃ cӫa các nѭӟc phát triӇn và thѭѫng mҥi toàn cҫu chұm lҥi, xu hѭӟng thҳt chһt tài chính toàn cҫu trӣ nên phә biӃn hѫn và USD vүn ÿѭӧc kǤ vӑng lên giá. 76 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA - Rӫi ro biӃn ÿӝng trên thӏ trѭӡng hàng hóa giҧm ÿáng kӇ và tăng trѭӣng cҫu vүn ÿӫ mҥnh ÿӇ hӛ trӧ thӏ trѭӡng hàng hóa tuy nhiên yӃu hѫn năm 2018. - Áp lӵc gia tăng lҥm phát không ÿáng lo ngҥi do tӹ lӋ lҥm phát ӣ các nѭӟc phát triӇn có thӇ duy trì ÿѭӧc ӣ mӭc 2%. - Chính sách tiӅn tӋ cӫa ngân hàng trung ѭѫng ӣ các nѭӟc sӁ tiӃp tөc phân hóa: Fed, ngân hàng trung ѭѫng cӫa Anh, Canada, Brazil, Ҩn Ĉӝ, Nga, Nhұt... có thӇ tăng lãi suҩt. Trong khi ngân hàng trung ѭѫng Trung Quӕc có thӇ giҧm lãi suҩt ÿӇ hӛ trӧ tăng trѭӣng và tiӃp tөc duy trì các gói kích thích kinh tӃ phù hӧp. - USD sӁ tiӃp tөc duy trì sӭc mҥnh trên thӏ trѭӡng. Trong khi ÿó sӵ bҩt әn vӅ chính trӏ và Brexit sӁ có nhӳng tác ÿӝng tiêu cӵc ÿӃn ÿӗng Eur và ÿӗng bҧng Anh. - Rӫi ro chính trӏ và rӫi ro nӧ công gia tăng nhѭng không ÿӫ mҥnh ÿӇ gây ra suy thoái kinh tӃ. ƒ Thách thͱc chung vͣi kinh t͇ Vi͏t Nam năm 2019 Ĉӝ mӣ cӫa nӅn kinh tӃ ViӋt Nam hiӋn nay là rҩt lӟn, tӹ trӑng giӳa thѭѫng mҥi và GDP cӫa ViӋt Nam xҩp xӍ 200%. Bӣi vұy, nhӳng biӃn ÿӝng kinh tӃ thӃ giӟi có thӇ gây tәn thѭѫng cho kinh tӃ ViӋt Nam. Hѫn nӳa, trong cѫ cҩu nhұp khҭu ÿҫu vào sҧn xuҩt thì phҫn lӟn ViӋt Nam vүn nhұp khҭu tӯ các thӏ trѭӡng nhѭ Trung Quӕc và Hàn Quӕc. Ĉây thӵc sӵ là thách thӭc lӟn cӫa ViӋt Nam khi CPTPP chính thӭc có hiӋu lӵc vào năm 2019. Các ngân hàng trung ѭѫng trên thӃ giӟi ÿang tăng lãi suҩt nhѭ FED, châu Âu, Nhұt Bҧn... ĈiӅu này làm tiêu dùng sӁ giҧm, cҫu thӃ giӟi vӅ hàng hóa ViӋt Nam cNJng sӁ giҧm do ÿó sӁ ҧnh hѭӣng xҩu ÿӃn hoҥt ÿӝng xuҩt khҭu. NӅn kinh tӃ ÿang ÿӕi diӋn vӟi xu hѭӟng bҧo hӝ thѭѫng mҥi và hàng rào phi thuӃ quan ngày càng gia tăng. NhiӅu quӕc gia, nhҵm ÿҧm bҧo sӵ tăng trѭӣng cӫa thӏ trѭӡng nӝi ÿӏa, ÿang ngày càng có xu hѭӟng bҧo hӝ thѭѫng mҥi và áp ÿһt nhiӅu hàng rào phi thuӃ quan ÿӕi vӟi hàng hóa ViӋt Nam, gây ҧnh hѭӣng tiêu cӵc tӟi tình hình xuҩt khҭu hàng hóa cӫa ViӋt Nam nói riêng và hoҥt ÿӝng sҧn xuҩt nói chung. DiӉn biӃn thӏ trѭӡng ngoҥi hӕi khó lѭӡng. ChiӃn tranh thѭѫng mҥi giӳa các nӅn kinh tӃ chӫ chӕt (Mӻ - Trung Quӕc - EU) diӉn ra căng thҷng hѫn, các quӕc gia có xu hѭӟng tiӃp tөc phá giá ÿӗng nӝi tӋ cӫa mình so vӟi các ÿӗng tiӅn mҥnh (USD, EUR,...) ÿӇ hҥn chӃ thiӋt hҥi, ÿһc biӋt là Trung Quӕc. ĈiӅu này cNJng sӁ ҧnh hѭӣng không nhӓ 77 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng ÿӃn biӃn ÿӝng tӹ giá trên thӏ trѭӡng ngoҥi tӋ cӫa ViӋt Nam, gia tăng rӫi ro trong thanh toán quӕc tӃ tӯ ÿó gây bҩt lӧi cho hoҥt ÿӝng xuҩt khҭu và tăng trѭӣng kinh tӃ. Môi trѭӡng ÿҫu tѭ và năng lӵc cҥnh tranh cӫa ViӋt Nam mһc dù ÿã ÿѭӧc cҧi thiӋn nhѭng hiӋn vүn chѭa ÿáp ӭng ÿѭӧc nhu cҫu cӫa các nhà ÿҫu tѭ nѭӟc ngoài khiӃn các nhà ÿҫu tѭ vүn dè dһt vӅ môi trѭӡng hoҥt ÿӝng lâu dài, sӭc hҩp dүn cӫa môi trѭӡng ÿҫu tѭ giҧm sút. Chҩt lѭӧng lao ÿӝng chѭa ÿѭӧc cҧi thiӋn cùng năng lӵc khoa hӑc - công nghӋ chѭa cao có thӇ ҧnh hѭӣng tӟi lӧi thӃ cҥnh tranh cӫa ViӋt Nam trong trѭӡng quӕc tӃ và khҧ năng thu hút dòng vӕn tӟi ViӋt Nam. 3. TÁC ĐỘNG CỦA CPTPP TỚI KINH TẾ VIỆT NAM: TIẾP CẬN MÔ HÌNH NIGEM Trong phҫn này, nghiên cӭu sӁ chӍ ra nhӳng thách thӭc trong viӋc cҳt giҧm hàng rào thuӃ quan theo cam kӃt trong CPTPP ÿӕi vӟi kinh tӃ ViӋt Nam khi HiӋp ÿӏnh này có hiӋu lӵc tӯ năm 2019. Dӵa trên cách tiӃp cұn cӫa mô hình CGE thông qua mô hình NiGEM1, nghiên cӭu sӁ ÿánh giá tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn kinh tӃ ViӋt Nam thông qua các chӍ sӕ vƭ mô cѫ bҧn nhѭ tӕc ÿӝ tăng trѭӣng GDP, xuҩt khҭu, nhұp khҭu, FDI... Ĉӗng thӡi, mô phӓng ÿӝng thái biӃn ÿӝng cӫa các chӍ tiêu này theo thӡi gian khi có các cú sӕc khác nhau liên quan ÿӃn viӋc cҳt giҧm hàng rào thuӃ quan cӫa ViӋt Nam và các ÿӕi tác thѭѫng mҥi là thành viên cӫa CPTPP. 3.1. KӃt quҧ ÿánh giá tác ÿӝng cӫa CPTPP theo mô hình NiGEM ĈӇ ÿánh giá tác ÿӝng cӫa viӋc cҳt giҧm thuӃ quan theo cam kӃt trong CPTPP, nghiên cӭu này sӁ ÿánh giá trên hai kӏch bҧn, gӗm: (i) loҥi bӓ thuӃ nhұp khҭu cӫa ViӋt Nam cho các ÿӕi tác CPTPP; (ii) xem xét tác ÿӝng cӫa viӋc các nѭӟc CPTPP cNJng loҥi bӓ mӭc thuӃ quan tѭѫng ӭng cho hàng nhұp khҭu cӫa ViӋt Nam vào thӏ trѭӡng cӫa nѭӟc hӑ. Các tác ÿӝng vӅ giá ÿѭ c dӵa vào tӹ trӑng thѭѫng mҥi hiӋn tҥi giӳa các nѭӟc CPTPP và phҫn còn lҥi cӫa thӃ giӟi (nguӗn sӕ liӋu ÿѭӧc sӱ dөng tính toán dӵa trên cѫ sӣ dӳ liӋu thѭѫng mҥi cӫa UNCTAD và OECD) ÿӇ các tác ÿӝng vӅ thuӃ quan có thӇ bao trùm cҧ chiӅu hѭӟng cӫa thѭѫng mҥi và tác ÿӝng vӅ lѭӧng. 1 Mô hình NiGEM ÿѭӧc xây dӵng và phát triӇn bӣi ViӋn Nghiên cӭu Kinh tӃ và Xã hӝi quӕc gia Anh. Mô hình này cNJng bao gӗm mӝt sӕ mô hình con, riêng biӋt cho các nѭӟc ngoài khӕi OECD trong ÿó có ViӋt Nam. Do giӟi hҥn cӫa bài viӃt, các mô hình không trình bày cө thӇ trong bài viӃt này, tuy nhiên, ÿӝc giҧ có thӇ liên hӋ trӵc tiӃp vӟi nhóm tác giҧ hoһc qua Email: hungnv@neu.edu.vn; hoahq@neu.edu.vn ÿӇ biӃt thông tin chi tiӃt. 78 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA Bҧng 1: Tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn mӝt sӕ chӍ tiêu kinh tӃ vƭ mô cӫa ViӋt Nam (% thay ÿ͝i so vͣi k͓ch b̫n Vi͏t Nam không tham gia CPTPP) GDP KNNK KNXK Việc làm TGHĐ đa phương FDI Vốn hóa TTCK 2019 0,1296 0,0939 0,1568 0,0046 -0,3026 0,6780 0,1147 2020 0,2243 0,1931 0,2572 0,0067 -0,4737 0,9085 0,2086 2021 0,3225 0,3147 0,3726 0,0072 -0,6597 1,1406 0,3057 ... .... ... ... ... ... ... ... 2025 0,6760 0,9017 0,9320 -0,0002 -1,5423 2,0919 0,6542 ... .... ... ... ... ... ... ... 2030 1,0287 1,6879 1,7306 -0,0047 -2,9064 3,3502 1,0028 ... .... ... ... ... ... ... ... 2036 1,2825 2,7131 2,6951 -0,0234 -4,9770 4,9908 1,2685 Ngu͛n: Tính toán cͯa các tác gi̫ KӃt quҧ cӫa mô hình NiGEM cho thҩy khi tham gia CPTPP, GDP cӫa ViӋt Nam năm 2019 tăng thêm gҫn 0,13%, xuҩt khҭu tăng thêm 0,09%, tӹ giá hӕi ÿoái ÿa phѭѫng giҧm ÿi 0,3%, FDI tăng thêm 0,68% và vӕn hóa trên thӏ trѭӡng chӭng khoán tăng thêm 0,11% (xem B̫ng 1). Sau năm 2019, các biӃn này có nhӳng thay ÿәi theo hѭӟng có lӧi cho kinh tӃ ViӋt Nam. ĈӃn năm 2036, GDP cӫa ViӋt Nam tăng thêm gҫn 1,3%, xuҩt khҭu tăng thêm 2,7%, tӹ giá hӕi ÿoái ÿa phѭѫng giҧm ÿi 5%, FDI tăng thêm 5% và vӕn hóa trên thӏ trѭӡng chӭng khoán tăng thêm 1,3%. Tuy nhiên, mӭc ÿӝ gia tăng khá khiêm tӕn. NӃu so sánh vӟi kӃt quҧ nghiên cӭu ban ÿҫu cӫa WTO thì kӃt quҧ ѭӟc lѭӧng tӯ mô hình NiGEM trong nghiên cӭu này cho thҩy, khi không có Mӻ tham gia, CPTPP ÿem lҥi lӧi ích cho ViӋt Nam nhӓ hѫn. 3.2. KӃt quҧ mô phӓng tác ÿӝng cӫa CPTPP: theo các kӏch bҧn khác nhau KӃt quҧ mô phӓng tác ÿӝng cӫa viӋc cҳt giҧm thuӃ quan theo cam kӃt trong CPTPP sӁ ÿѭӧc xem xét theo 4 cú sӕc ÿѫn và mӝt cú sӕc tәng hӧp, cө thӇ nhѭ sau: - P1: Kӏch bҧn ViӋt Nam xóa bӓ rào cҧn thuӃ quan cho các nѭӟc ÿӕi tác CPTPP (cú sӕc vƭnh viӉn ÿӕi vӟi giá xuҩt khҭu vào các nѭӟc CPTPP, trӯ ViӋt Nam); - P2: Kӏch bҧn ViӋt Nam xóa bӓ rào cҧn thuӃ quan cho các nѭӟc ÿӕi tác CPTPP và các nѭӟc CPTPP cNJng xóa bӓ các rào cҧn thuӃ quan tѭѫng ӭng cho hàng hóa và dӏch 79 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng vө cӫa ViӋt Nam (cú sӕc vƭnh viӉn ÿӕi vӟi giá xuҩt khҭu vào các nѭӟc CPTPP, gӗm cҧ ViӋt Nam); - T1: Kӏch bҧn ViӋt Nam xóa bӓ rào cҧn thuӃ quan cho các nѭӟc ÿӕi tác CPTPP, trong trѭӡng hӧp này giá cҧ ÿѭӧc phép ÿiӅu chӍnh tӟi ÿiӇm cân bҵng mӟi (cú sӕc 1 quý ÿӕi vӟi giá xuҩt khҭu vào các nѭӟc CPTPP, trӯ ViӋt Nam); - T2: Kӏch bҧn ViӋt Nam xóa bӓ rào cҧn thuӃ quan cho các nѭӟc ÿӕi tác CPTPP và các nѭӟc CPTPP cNJng xóa bӓ các rào cҧn thuӃ quan tѭѫng ӭng cho hàng hóa và dӏch vө cӫa ViӋt Nam. Giá cҧ cNJng ÿѭӧc phép ÿiӅu chӍnh tӟi ÿiӇm cân bҵng mӟi (cú sӕc 1 quý ÿӕi vӟi giá xuҩt khҭu vào các nѭӟc CPTPP, gӗm cҧ ViӋt Nam). - Cú sӕc tәng hӧp: cú sӕc vӅ thuӃ sӁ ÿѭӧc kӃt hӧp vӟi các cú sӕc vӅ lao ÿӝng và FDI (cú sӕc tәng hӧp) và ÿѭӧc ÿiӅu chӍnh lҥi nhѭ sau: (i) Cú sӕc thuӃ: kӏch bҧn ViӋt Nam dӥ bӓ thuӃ cho các nѭӟc ÿӕi tác CPTPP và các nѭӟc CPTPP cNJng dӥ bӓ thuӃ tѭѫng ӭng ÿӕi vӟi hàng hóa và dӏch vө cӫa ViӋt Nam; (ii) ÿiӅu chӍnh cú sӕc vӅ lao ÿӝng: Cú sӕc vӅ năng suҩt lao ÿӝng ban ÿҫu ÿѭӧc ÿiӅu chӍnh ÿӇ bù ÿҳp rӫi ro mà cú sӕc vӅ thuӃ gây ra cho nӅn kinh tӃ ViӋt Nam. Bҧng 2: Tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn GDP cӫa ViӋt Nam (% thay ÿ͝i so vͣi k͓ch b̫n Vi͏t Nam không tham gia CPTPP) Kịch bản/năm T1 T2 P1 P2 Cú sốctổng hợp 2019 0,244 -1,165 0,506 -0,715 0,246 2020 0,118 -1,696 0,472 -1,117 0,477 2021 -0,019 -1,981 0,400 -1,389 0,589 ... ... ... .. ... ... 2025 -0,350 -1,266 0,111 -1,424 1,392 ... ... ... .. ... ... 2030 -0,108 0,165 0,119 -0,822 3,310 ... ... ... .. ... ... 2035 0,041 0,243 0,211 -0,644 4,664 ... ... ... .. ... ... 2036 0,040 0,200 0,224 -0,602 4,899 Ngu͛n: Tính toán cͯa các tác gi̫ 80 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA ƒ Tác ÿ͡ng tͣi GDP KӃt quҧ mô phӓng 4 kӏch bҧn ÿӕi vӟi tӯng cú sӕc riêng biӋt cho thҩy khi ViӋt Nam xóa bӓ thuӃ quan nhұp khҭu theo cam kӃt trong CPTPP, tăng trѭӣng GDP cӫa ViӋt Nam không ÿѭӧc hѭӣng lӧi nhiӅu nhѭ mong ÿӧi. Hình 1: Mô phӓng tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn GDP cӫa ViӋt Nam (% thay ÿ͝i so vͣi k͓ch b̫n Vi͏t Nam không tham gia CPTPP) -2.5 -2 -1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 P1 P2 T1 T2 Hình 1 mô phӓng tác ÿӝng cӫa 4 kӏch bҧn xóa bӓ hàng rào thuӃ quan theo cam kӃt cӫa CPTPP, kӃt quҧ cho thҩy chӍ có cú sӕc ӣ kӏch bҧn P1 là có lӧi cho GDP cӫa ViӋt Nam. Kӏch bҧn T1 chӍ có lӧi trong nhӳng thӡi kǤ ÿҫu sau ÿó GDP cӫa ViӋt Nam bӏ giҧm và phҧi sau 2032 (cú sӕc T1) và 2028 (cú sӕc T2) mӟi ÿem lҥi nhӳng ҧnh hѭӣng tích cӵc cho GDP cӫa ViӋt Nam. Nhѭ vұy, khi các nѭӟc CPTPP xóa bӓ thuӃ quan tѭѫng ӭng cho ViӋt Nam, GDP cӫa ViӋt Nam sӁ chӏu tác ÿӝng tiêu cӵc do các tác ÿӝng ÿӕi vӟi năng lӵc cҥnh tranh bӏ triӋt tiêu và các tác ÿӝng vӅ giá tѭѫng ÿӕi trong nӝi bӝ các nѭӟc CPTPP chiӃm ѭu thӃ. ƒ Xṷt kẖu Ngay sau khi CPTPP có hiӋu lӵc, tác ÿӝng cӫa viӋc cҳt giҧm thuӃ quan ÿӃn hoҥt ÿӝng xuҩt khҭu cӫa ViӋt Nam sӁ ÿѭӧc ÿҭy mҥnh trong tҩt cҧ các kӏch bҧn, theo ÿó xuҩt khҭu tӯ ViӋt Nam dӵ kiӃn sӁ tăng khi giá xuҩt khҭu cӫa ViӋt Nam sang các nѭӟc CPTPP giҧm. ĈiӅu này cNJng phù hӧp sӵ gia tăng năng lӵc cҥnh tranh cӫa ViӋt Nam trong CPTPP khi thuӃ quan ÿѭӧc dӥ bӓ. 81 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng Tuy nhiên, lӧi thӃ này sӁ bӏ giҧm sau 2023 ÿӕi vӟi kӏch bҧn T1 và 2027 ÿӕi vӟi kӏch bҧn T2. Ĉӕi vӟi kӏch bҧn P1 và P2 thì yӃu tӕ tác ÿӝng cӫa viӋc cҳt giҧm thuӃ quan sӁ yӃu dҫn ÿi tӯ sau 2025 - 2026 mһc dù vүn có tác ÿӝng dѭѫng tӟi xuҩt khҭu. NӃu ViӋt Nam tұn dөng ÿѭӧc cҧ các lӧi ích do cú sӕc năng suҩt tҥo ra thì cú sӕc tәng hӧp ѭӟc tính ÿѭӧc ÿӃn năm 2035 - 2036 vүn làm cho xuҩt khҭu cӫa ViӋt Nam tăng hѫn 4%. Hình 2: Tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn KNXK cӫa ViӋt Nam theo các cú sӕc (% thay ÿ͝i so vͣi k͓ch b̫n Vi͏t Nam không tham gia CPTPP) -1 -0.5 0 0.5 1 1.5 2 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 P1 P2 T1 T2 ƒ Nh̵p kẖu KӃt quҧ mô phӓng tӯ mô hình cho thҩy ÿӕi vӟi kӏch bҧn T1 và P1, ban ÿҫu khi CPTPP có hiӋu lӵc nhұp khҭu tăng khi giá cӫa các nѭӟc CPTPP giҧm, nhѭng khi vӏ thӃ giá tѭѫng ÿӕi giӳa ViӋt Nam và các nѭӟc CPTPP ÿѭӧc cӫng cӕ, nhұp khҭu sӁ giҧm. ĈiӅu này chӍ ra rҵng, giá tѭѫng ÿӕi vӟi các nѭӟc CPTPP có tác ÿӝng mҥnh ÿӕi vӟi ViӋt Nam xét vӅ nhұp khҭu hàng hóa. Ĉӕi vӟi kӏch bҧn T2, P2 và kӏch bҧn cuӕi (cú sӕc tәng hӧp - kӃt hӧp giӳa viӋc giҧm thuӃ quan và sӕc năng suҩt) cho thҩy tӹ lӋ nhұp khҭu cӫa ViӋt Nam sӁ giҧm. Nhѭ vұy, nӃu kӃt hӧp vӟi nhӳng tác ÿӝng vӅ gia tăng xuҩt khҭu và hҥn chӃ nhұp khҭu thì viӋc tham gia CPTPP có thӇ giúp ViӋt Nam cҧi thiӋn ÿѭӧc cán cân thѭѫng mҥi. 82 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA Hình 3: Tác ÿӝng cӫa CPTPP ÿӃn KNNK cӫa ViӋt Nam theo các cú sӕc (% thay ÿ͝i so vͣi k͓ch b̫n Vi͏t Nam không tham gia CPTPP) -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 P1 P2 T1 T2 ViӋc xóa bӓ thuӃ quan cӫa ViӋt Nam cho các nѭӟc CPTPP có lӧi cho nӅn kinh tӃ ViӋt Nam, tuy nhiên bҩt kǤ biӋn pháp xóa bӓ thuӃ tѭѫng ӭng nào mà các nѭӟc thành viên CPTPP dành cho ViӋt Nam cNJng sӁ loҥi bӓ tác ÿӝng tích cӵc vӅ lӧi thӃ cҥnh tranh vӟi ViӋt Nam. Qua kӃt quҧ phân tích và mô phӓng ӣ trên cho thҩy, ÿӇ ÿҥt ÿѭӧc lӧi ích lӟn nhҩt ViӋt Nam kǤ vӑng cҫn phҧi sӟm hoàn thiӋn thӏ trѭӡng lao ÿӝng và tăng cѭӡng thu hút FDI. Bӣi theo kӃt quҧ mô phӓng ӣ trên cho thҩy viӋc cҧi thiӋn năng suҩt lao ÿӝng trong nhӳng năm ÿҫu tiên khi CPTPP có hiӋu lӵc ÿóng vai trò khá quan trӑng ÿӇ duy trì tác ÿӝng tích cӵc cӫa CPTPP. 4. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ Nhѭ vұy, tӯ kӃt quҧ mô phӓng ӣ trên chúng ta có thӇ nhұn thҩy nӃu tính bình quân/năm hoһc theo các kӏch bҧn cú sӕc thì tác ÿӝng tӟi GDP và xuҩt khҭu là không ÿáng kӇ thұm chí là âm (ÿӕi vӟi GDP theo các cú sӕc T1, T2 và P2). ViӋt Nam có thӇ ÿҥt ÿѭӧc mӭc tăng trѭӣng cao hѫn tӯ các yӃu tӕ khác (ví dө ÿәi mӟi mô hình tăng trѭӣng, tұn dөng các FTA hiӋn tҥi). Song nӃu có cҧi thiӋn vӅ năng suҩt lao ÿӝng thì GDP cӫa ViӋt Nam sӁ tăng thêm khoҧng 4% vào năm 2036. Nhѭ vұy, ÿӇ tұn dөng ÿѭӧc các cѫ hӝi cӫa CPTPP và hҥn chӃ nhӳng ҧnh hѭӣng tiêu cӵc cӫa hiӋp ÿӏnh này ÿӃn nӅn kinh tӃ ViӋt Nam, trong thӡi gian tӟi ViӋt Nam cҫn chú ý ÿӃn nhӳng vҩn ÿӅ sau: (i) Cҫn cҧi thiӋn tӕc ÿӝ và khҧ năng tái cѫ cҩu kinh tӃ trong nѭӟc và ÿәi mӟi thӇ chӃ phù hӧp vӟi tӕc ÿӝ mӣ cӱa trong CPTPP ÿӇ có thӇ hiӋn thӵc hóa ÿѭӧc lӧi ích tӯ 83 KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2018 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2019 Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng hiӋp ÿӏnh giúp thúc ÿҭy tăng trѭӣng vӅ GDP cNJng nhѭ xuҩt khҭu. (ii) YӃu tӕ “nguӗn gӕc xuҩt xӭ” sӁ ҧnh hѭӣng và quyӃt ÿӏnh rҩt lӟn tӟi khҧ năng hiӋn thӵc hóa lӧi ích tӯ CPTPP cӫa ViӋt Nam. ĈiӅu này phө thuӝc vào cҧ trình ÿӝ khoa hӑc công nghӋ trong nѭӟc lүn khҧ năng tham gia vào chuӛi giá trӏ toàn cҫu. ViӋt Nam trong thӡi gian tӟi cҫn có nhӳng ÿӝt phá trong cҧ hai lƭnh vӵc này ÿӇ tұn dөng ÿѭӧc CPTPP. (iii) CPTPP giúp ViӋt Nam có vӏ thӃ, năng lӵc thӓa thuұn tӕt hѫn ӣ các FTA khác ÿang và sӁ ÿàm phán, tuy nhiên cNJng là thách thӭc lӟn nӃu các ÿӕi tác yêu cҫu mӭc cam kӃt ngang bҵng vӟi CPTPP. HiӋn nay, ngoҥi trӯ thӏ trѭӡng Mӻ, ViӋt Nam ÿã có FTA vӟi các thӏ trѭӡng lӟn trong CPTPP. ViӋc mӣ rӝng thêm các thӏ trѭӡng mӟi chӫ yӃu là thӏ trѭӡng nhӓ, vì vұy vӟi mӭc cam kӃt cao trong CPTPP, ViӋt Nam có tұn dөng ÿѭӧc cѫ hӝi hay không phө thuӝc vào năng lӵc và chiӃn lѭӧc thѭѫng mҥi, cҧi thiӋn tình hình sҧn xuҩt trong nѭӟc trong thӡi gian tӟi. (vi) Khi có quá nhiӅu các FTA ÿan xen giӳa các quӕc gia sӁ làm giҧm lӧi ích thu ÿѭӧc tӯ mӝt FTA. Mһt khác, tӹ lӋ sӱ dөng mӭc thuӃ ѭu ÿãi thông qua FTA tҥi các quӕc gia châu Á là khá thҩp (trung bình 4 doanh nghiӋp mӟi có 1 doanh nghiӋp sӱ dөng ÿѭӧc, ӣ ViӋt Nam là khoҧng 37%) do quy mô doanh nghiӋp nhӓ, cNJng nhѭ thông tin giúp doanh nghiӋp tiӃp cұn FTA chѭa ÿѭӧc thӵc hiӋn tӕt. Tӯ nay ÿӃn 2020, ViӋt Nam cҫn nhanh chóng khҳc phөc ÿiӅu này, có vұy CPTPP mӟi thӵc sӵ phát huy tác dөng. TÀI LIӊU THAM KHҦO 1. International Monetary Fund (2018), World Economic Outlook: Challenges to Steady Growth. Washington, DC, October. 2. International Monetary Fund (2019), World Economic Outlook Update: A Weakening Global Expansion, January 2019. 3. World Bank (2018), Economic and Distributional Impacts of Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Paci¿c Partnership: the case of Vietnam Washington, DC: World Bank. 4. World Bank (2018), World Bank Annual Report 2018. Washington, DC: World Bank. doi: 10.1596/978- 1-4648-1296-5. 5. World Bank (2019), World Development Report 2019: The Changing Nature of Work. Washington, DC: World Bank. doi:10.1596/978-1-4648-1328-3. 6. Hùng, N.V. (2018), Tác ÿ͡ng cͯa vi͏c c̷t gi̫m thu͇ quan theo cam k͇t trong TPP ÿ͇n m͡t s͙ khía c̩nh kinh t͇ - xã h͡i cͯa Vi͏t Nam, ĈӅ tài cҩp Bӝ, mã sӕ: B2017-KHA-18, Ĉҥi hӑc Kinh tӃ Quӕc dân.