Niên luận Tìm hiểu một số tài nguyên du lịch nhân văn tiêu biểu ở Hà Nam

më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Hµ Nam lµ mét tØnh nhá, míi ®­îc t¸i lËp n¨m 1997. Kinh tÕ Hµ Nam ch­a thùc sù ph¸t triÓn. Trªn b¶n ®å du lÞch ViÖt Nam, Hµ Nam kh«ng ph¶i lµ mét ®iÓm s¸ng. Tuy nhiªn, Hµ Nam còng cã bÒ dµy lÞch sö v¨n ho¸ còng nh­ nh÷ng danh lam th¾ng c¶nh mµ thiªn nhiªn ­u ¸i ban tÆng. Nh÷ng nguån tµi nguyªn du lÞch nµy còng ®· gãp phÇn vµo ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam nãi chung. Lùa chän ®Ò tµi " T×m hiÓu mét sè tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n tiªu biÓu ë Hµ Nam " cho niªn luËn cña m×nh, ng­êi viÕt muèn t×m hiÓu s©u v¨n ho¸ quª h­¬ng, víi hi väng cã nguån tµi nguyªn du lÞch nh­ vËy, du lÞch Hµ Nam sÏ ph¸t triÓn. Du kh¸ch sÏ biÕt ®Õn Hµ Nam vµ du lÞch vÒ Hµ Nam nhiÒu h¬n. 2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®Çu tay. Ng­êi viÕt ®· tæng hîp nh÷ng tµi liÖu: s¸ch vë, bµi b¸o, t¹p chÝ, website viÕt vÒ du lÞch Hµ Nam. Sau ®ã ph©n tÝch, tæng hîp chän läc ®Ó thùc hiÖn ®Ò tµi. Ngoµi ra, cßn cã nh÷ng t­ liÖu vµ kiÕn thøc thu thËp trong qu¸ tr×nh ®i thùc tÕ cña ng­êi viÕt. 3. Môc ®Ých chän ®Ò tµi Hµ Nam, quª h­¬ng cña trèng ®ång Ngäc Lò - vèn cã bÒ dµy v¨n ho¸ lÞch sö vµ l­u gi÷ nhiÒu gi¸ trÞ quý; m¶nh ®Êt cña vïng v¨n ho¸ d©n gian h¸t GiËm QuyÓn S¬n - mét h×nh thøc d©n gian riªng biÖt cña Hµ Nam. Hµ Nam là quª h­¬ng cña nhµ v¨n, nhµ th¬ næi tiÕng cña d©n téc nh­ Nam Cao, NguyÔn KhuyÕn... Hµ Nam cßn ®­îc biÕt ®Õn víi nhiÒu di tÝch lÞch sö, c¸c lÔ héi vµ lµng nghÒ truyÒn thèng. Mét Hµ Nam ®Ëm ®µ gi¸ trÞ v¨n ho¸ nh­ vËy ph¶i ®­îc biÕt ®Õn, thu hót kh¸ch du lÞch ®Õn t×m hiÓu. Ng­êi viÕt mong muèn gãp tiÕng nãi nho nhá khi t×m hiÓu vÒ v¨n ho¸ Hµ Nam vµ hy väng ®Êt vµ ng­êi Hµ Nam sÏ ®Ó l¹i Ên t­îng riªng trong lßng du kh¸ch khi ®Õn ®©y. 4. Ph¹m vi ®Ò tµi Nguån tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n ë Hµ Nam phong phó vµ kh¸ quan träng. Trong khu«n khæ bµi niªn luËn cña m×nh ng­êi viÕt chØ ®i s©u t×m hiÓu mét sè tµi nguyªn tiªu biÓu ®Æc tr­ng ë Hµ Nam. §©y lµ nh÷ng tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n cã gi¸ trÞ nhÊt thu hót du kh¸ch quan t©m t×m hiÓu. 5. Bè côc ®Ò tµi Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ tµi liÖu tham kh¶o bè côc cña bµi niªn luËn gåm c¸c phÇn sau: Ch­¬ng 1 : Tæng quan nguån tµi nguyªn du lÞch ë Hµ Nam Ch­¬ng 2 : Mét sè tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n tiªu biÓu ë Hµ Nam §©y lµ c«ng tr×nh tËp dît nghiªn cøu khoa häc ®Çu tay cña m×nh, ng­êi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Ng­êi viÕt mong muèn ®­îc sù chØ b¶o gãp ý cña thÇy c« vµ b¹n bÌ. Ng­êi viÕt xin bµy tá lßng biÕt ¬n thÇy c« vµ b¹n bÌ ®· gãp ý ®Ó hoµn thµnh niªn luËn nµy. §Æc biÖt, t¸c gi¶ xin tr©n träng c¶m ¬n c« gi¸o h­íng dÉn ®· chØ b¶o, chØnh söa cho bµi niªn luËn nµy ®­îc hoµn thµnh tèt h¬n. Ch­¬ng 1 Tæng quan nguån tµi nguyªn du lÞch ë Hµ Nam 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®Êt vµ ng­êi Hµ Nam Hµ Nam ë phÝa t©y nam ®ång b»ng B¾c Bé, phÝa b¾c gi¸p Hµ T©y, phÝa nam gi¸p Ninh B×nh vµ Nam §Þnh, phÝa ®«ng lµ Th¸i B×nh vµ H­ng Yªn, phÝa t©y lµ Hoµ B×nh. Hµ Nam lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®­îc thµnh lËp n¨m 1890 d­íi thêi nhµ NguyÔn trªn c¬ së phñ Lý Nh©n thuéc tØnh Hµ Néi. Sau nhiÒu n¨m s¸t nhËp víi Ninh B×nh vµ Nam §Þnh thµnh tØnh Hµ Nam Ninh. N¨m 1997 Hµ Nam ®­îc t¸ch ra lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh. Hµ Nam cã diÖn tÝch tù nhiªn nhá kho¶ng 826.66 km2, d©n sè kho¶ng 820 ngh×n ng­êi. MËt ®é d©n sè kh«ng ®«ng ®óc. TØnh cã thÞ x· Phñ Lý vµ n¨m huyÖn trùc thuéc lµ: Duy Tiªn, Kim B¶ng, Lý Nh©n, Thanh Liªm vµ B×nh Lôc. Hµ Nam c¸ch Hµ Néi 60 km vÒ phÝa nam, tiÕp gi¸p víi c¸c khu du lÞch lín nh­: Tam Cèc - BÝch §éng( Ninh B×nh), chïa H­¬ng(Hµ T©y), Phñ GiÇy(Nam §Þnh). Hµ Nam n»m trªn trôc ®­êng quèc lé 1A, cã ®­êng s¾t B¾c- Nam. §©y lµ mét vÞ trÝ thuËn lîi cho du lÞch Hµ Nam ph¸t triÓn. VÒ ®Þa h×nh, ®Þa h×nh Hµ Nam kh¸ ®a d¹ng. Sång Hång kh«ng chØ lµ ranh giíi cña Hµ Nam víi H­ng Yªn vµ Th¸i B×nh mµ cßn båi ®¾p phï sa cho ®ång b»ng ven s«ng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c­ d©n ven s«ng sinh sèng. Nh­ng khi lò vÒ nã g©y tæn thÊt kh«ng nhá cho c­ d©n ven s«ng. Vïng ®ång b»ng ®­îc h×nh thµnh bëi nh÷ng con s«ng: s«ng NhuÖ, s«ng Ch©u, s«ng §¸y vµ nh÷ng ao, hå, kªnh, m­¬ng.Tõ xa xa vïng nµy vÉn gäi lµ vïng ®ång chiªm tròng. Do hiÖn t­îng t¹o s¬n ®øt g·y cã nh÷ng ngän nói vµ ®åi næi lªn gi÷a ®ång b»ng nh­ nói §äi, nói Câi, nói An L·o...t¹o nªn nÐt chÊm ph¸ cho bøc tranh s¬n thuû n¬i ®©y. Vïng ®åi nói chñ yÕu thuéc hai huyÖn Kim B¶ng vµ Thanh Liªm. N¬i ®©y cã kiÓu ®Þa h×nh karst t¹o nªn nh÷ng hang ®éng nh­: Ngò §éng S¬n, hang Luån nèi liÒn hÖ thèng hang ®éng ë chïa H­¬ng ë Hµ T©y vµ hang ®éng BÝch §éng ë Ninh B×nh. Hµ Nam thuéc vïng ®ång b»ng B¾c Bé, khÝ hËu còng mang ®Ëm khÝ hËu cña vïng ®ång b»ng B¾c Bé: nãng - Èm - m­a - l¹nh - hanh heo râ rÖt. Sù chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a ®ång b»ng vµ miÒn nói kh«ng ®¸ng kÓ. ChÝnh v× vËy, du kh¸ch cã thÓ tho¶i m¸i du lÞch n¬i nµy mµ kh«ng cÇn l­u ý vÒ sù thay ®æi ®ét ngét cña nhiÖt ®é. ChÝnh do ®Æc ®iÓm cña ®Þa h×nh vµ khÝ hËu nªn ë Hµ Nam tõ xa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trång trät vµ ch¨n nu«i lµ chñ yÕu. Tuy nhiªn, trong thêi k× ®æi míi Hµ Nam ®ang tõng b­íc ph¸t triÓn: c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ®· vµ ®ang mäc lªn vµ ®i vµo ho¹t ®éng. Hµ Nam cßn lµ m¶nh ®Êt l­u gi÷ nhiÒu truyÒn thèng v¨n ho¸ quý b¸u. Nh©n d©n Hµ Nam cïng víi nh©n d©n c¶ n­íc cïng nhau gãp søc ®Êu tranh b¶o vÖ Tæ quèc. §Æc biÖt, trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ chèng Ph¸p, Hµ Nam tiªu biÓu ®iÓn h×nh cho phong trµo thi ®ua cña c¶ n­íc: Kim B¶ng ®iÓn h×nh cho phong trµo n«ng th«n míi, Lý Nh©n víi ngän cê B¾c Lý lu«n lµ m« h×nh gi¸o dôc kiÓu mÉu cho ngµnh gi¸o dôc... Hµ Nam còng ®­îc vÝ nh­ ®Êt häc víi Nam Cao, NguyÔn KhuyÕn næi tiÕng trªn v¨n ®µn ViÖt Nam. C¸c ®Òn, chïa Hµ Nam còng l­u gi÷ nhiÒu nÐt v¨n ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tån t¹i cña con ng­êi nh­ chïa §äi S¬n, chïa Bµ §anh... LÔ héi lµ n¬i sinh ho¹t céng ®ång chung, Hµ Nam cã mét sè lÔ héi næi tiÕng c¶ n­íc nh­: héi vËt vâ LiÔu §«i, héi h¸t GiËm QuyÓn S¬n... §©y lµ n¬i g¾n kÕt céng ®ång t¹o nªn tinh thÇn søc m¹nh cña nh©n d©n mang nÐt v¨n ho¸ riªng cña Hµ Nam. Víi c¶nh quan thiªn nhiªn mµ ®Þa h×nh mang l¹i còng nh­ truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ Hµ Nam l­u gi÷ ®­îc lµ tiÒm n¨ng du lÞch quan träng cho Hµ Nam ph¸t triÓn du lÞch. 1.2. Tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn Nguån tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn kh«ng ph¶i lµ thÕ m¹nh cña du lÞch Hµ Nam. Hµ Nam kh«ng cã nh÷ng ®iÓm s¸ng vÒ c¶nh quan thiªn nhiªn nh­: Qu¶ng Ninh víi H¹ Long, Lµo Cai víi Sapa... Tuy vËy, Hµ Nam còng ®­îc ­u ¸i víi nh÷ng c¶nh quan thiªn nhiªn hµi hoµ hÊp dÉn. §ã lµ c¸c hang ®éng karst ë vïng nói ®¸ v«i thuéc huyÖn Thanh Liªm vµ Kim B¶ng víi sù hµi hoµ cña s«ng nói, lµng m¹c t¹o nªn bøc tranh phong c¶nh s¬n thuû h÷u t×nh hÊp dÉn du kh¸ch nh­: Ngò §éng S¬n, hå Tam Chóc, hang D¬i, hang Luån, khu B¸t C¶nh Tiªn(Kim B¶ng); KÏm Trèng, hang chïa Ch©u(Thanh Liªm)... Tiªu biÓu nhÊt ®ã lµ Ngò §éng S¬n, KÏm Trèng vµ nói §äi. Ngò §éng S¬n n»m trong quÇn thÓ di tÝch ®Òn Tróc - Ngò §éng S¬n. §Òn t«n thê ng­êi anh hïng d©n téc Lý Th­êng KiÖt. Ngò §éng S¬n lµ hÖ thèng hang ®éng hÊp dÉn ®éc ®¸o n»m trong lßng nói CÊm. Ngò §éng S¬n bao gåm n¨m hang ®éng nèi liÒn nhau thµnh mét d¶i dµi liªn hoµn s©u vµo lßng nói dµi h¬n 100 m. Sù k× ¶o trong lßng ®éng g©y Ên t­îng m¹nh cho du kh¸ch. Ngay hang Ch©u ®Çu tiªn mµu s¾c lu«n lu«n thay ®æi theo ¸nh s¸ng mÆt trêi t¹o nªn sù huyÒn ¶o trong tõng kh«ng gian. Trong c¸c hang ®éng kh¸c còng hÊp dÉn du kh¸ch víi v« vµn c¸c h×nh khèi cña c¸c th¹ch nhò. Th¹ch nhò tõ trªn vßm ®éng rñ xuèng, tõ s­ên ®éng nh« ra, tõ nÒn ®éng mäc lªn khi ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng mÆt trêi t¹o mét vÎ ®Ñp lung linh huyÒn ¶o gîi trÝ t­ëng t­îng cho du kh¸ch tíi nhiÒu h×nh thï kh¸c nhau nh­ con rïa, con ®¹i bµng, s­ tö... Du kh¸ch cã thÓ th¶ m×nh trong kh«ng gian huyÒn ¶o nµy nh­ ®ang ë chèn bång lai tiªn c¶nh. §éng n¨m ng¨n víi ®éng bèn b»ng nh÷ng nhò ®¸ rñ xuèng s¸t ®¸y t¹o nªn rÌm ®¸ ®éc ®¸o, ë ®ã còng cã c¸c nhò ®¸ h×nh voi chÇu d¸ng vÎ trang nghiªm. Du kh¸ch qua cöa ®¸ cã c¶m gi¸c nh­ vµo chèn nghiªm cung huyÒn tho¹i. Ngò §éng S¬n cã vÎ ®ep riªng, cã søc hÊp dÉn du kh¸ch, lµ mét th¾ng c¶nh ®Ñp ë Hµ Nam - mét tµi nguyªn du lÞch quý gi¸. KÏm Trèng lµ mét danh th¾ng thuéc x· Thanh H¶i, huyÖn Thanh Liªm. KÏm Trèng lµ tªn gäi kho¶ng trèng gi÷a hai d·y nói ®¸ v«i mµ dßng s«ng §¸y ch¶y qua nh­ mét nÐt chÊm ph¸, mét bøc tranh thuû mÆc do thiªn nhiªn ban tÆng. ë c¶nh quan thiªn nhiªn cã sù hoµ hîp gi÷a nói s«ng, ®ång ruéng vµ cá c©y... thµnh mét quÇn thÓ hoµn chØnh. Dßng s«ng §¸y uèn l­în gi÷a hai d·y nói t¹o nhiÒu d¸ng vÎ kh¸c nhau. Nói xanh, trêi trong, m©y tr¾ng, n­íc biÕc nh­ lång vµo nhau t¹o nªn vÎ th¬ méng cña danh th¾ng nµy. Nói ®¸ ë KÏm Trèng cã nhiÒu hang ®éng ®Ñp nh­: hang Nøt, hang Tiªn... KÏm Trèng næi tiÕng vÒ vÎ ®Ñp k× ¶o cña thiªn nhiªn ®Ñp nhÊt vµo dÞp cuèi h¹ ®Çu thu. Buæi sím mai nói bång bÒnh trªn s­¬ng mï gîi nh÷ng huyÒn tho¹i, cæ tÝch ®Çy quyÕn rò. KÏm trèng høa hÑn nhiÒu Ên t­îng cho du kh¸ch khi ®Õn ®©y. Nói §äi S¬n thuéc x· §äi S¬n, huyÖn Duy Tiªn. Nói cao 80 m næi lªn gi÷a ®ång ruéng, lµng m¹c trï phó cña x·. ë phÝa ®«ng lµ dßng Ch©u Giang ch¶y ªm ¶ gãp thªm vµo bøc tranh lµng x· thanh b×nh cµng t¹o cho §äi S¬n mét vÎ uy nghi ®éc ®¸o. §äi S¬n n»m trªn thÕ ®Êt ®Ñp, thÕ ®Êt Rång, ®Êt sinh thµnh cña c¸c bËc ®Õ v­¬ng.ë ®©y vÉn l­u truyÒn : "§Çu gèi §äi S¬n Ch©n däi TuÇn V­êng Ph¸t tÝch ®Õ v­¬ng L­u truyÒn v¹n ®¹i". Trªn ®Ønh §äi S¬n phãng tÇm m¾t ra xa, du kh¸ch cã thÓ bao qu¸t mét vïng quª trï phó xanh t­¬i gîi mét c¶m gi¸c s¶ng kho¸i, thanh b×nh. §Õn víi §äi S¬n du kh¸ch cßn ®­îc th¨m chïa §äi S¬n. N¬i ®©y l­u gi÷ nhiÒu nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ hÊp dÉn. §Õn víi §äi S¬n du kh¸ch cã thÓ hÕt hîp ng¾m c¶nh vµ t×m hiÓu di tÝch lÞch sö. 1.3. Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n lµ mét thÕ m¹nh cña du lÞch Hµ Nam. Bëi Hµ Nam cã bÒ dµy lÞch sö v¨n ho¸. C¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ ghi l¹i c«ng lao cña c¸c danh nh©n còng nh­ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña nh©n d©n. C¸c lµng nghÒ truyÒn thèng còng nh­ nÒn v¨n ho¸ phi vËt thÓ mµ Hµ Nam ®· t¹o cho m×nh mét nÐt riªng. Tiªu biÓu nh­: chïa §äi S¬n, ®Òn L¶nh Giang, ®×nh Lòng Xuyªn (Duy Tiªn); chïa Bµ §anh, ®Òn Tróc, ®Òn Bµ Lª Ch©n (Kim B¶ng); chïa Ch©u, chïa Tiªn, khu di tÝch §inh - Lª, khu v¨n ho¸ LiÔu §«i (Thanh Liªm); nhµ tõ ®­êng NguyÔn KhuyÕn, ®×nh Cæ ViÔn, ®×nh Bå §Ò (B×nh Lôc). C¸c lµng nghÒ tiªu biÓu nh­: lµng thªu An Hoµ- Hoµ Ng·i (Thanh Liªm); lµng dÖt lôa Nha X¸ ( Duy Tiªn ), lµng nghÒ sõng §« Hai (B×nh Lôc); lµng nghÒ m©y tre Hoµng §«ng (Duy Tiªn)... Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n thóc ®Èy sù ph¸t triÓn du lÞch cña Hµ Nam bëi c¸c di tÝch mang ®Ëm gi¸ trÞ v¨n ho¸. §Òn Tróc n¬i thê Lý Th­êng KiÖt - ng­êi anh hïng d©n téc ®¸nh tan giÆc Chiªm ca khóc kh¶i hoµn ¨n mõng t¹i ®©y. §×nh Yªn Tr¹ch (Lý Nh©n) thê TriÖu Quang Phôc, ®Òn Ba DÇn thê t­íng §inh Nga... §Æc biÖt cã chïa §äi S¬n ®­îc ®ãn tiÕp nhiÒu vua nhµ Lý, nhµ TrÇn vµ nhµ Lª; chïa næi tiÕng víi bia Sïng ThiÖn Diªn Linh, S¸u pho t­îng Kim C­¬ng hay t­îng ng­êi m×nh chim... §©y lµ ng«i chïa cã gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®Æc biÖt, cã gi¸ trÞ tÇm cì quèc gia. §Õn víi Hµ Nam du kh¸ch cã thÓ tù t×m hiÓu truyÒn thèng v¨n ho¸ cña ®i¹ ph­¬ng. Hµ Nam vèn cã truyÒn thèng liªn kÕt céng ®ång ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh­ bao nhiªu n¬i kh¸c. TruyÒn thèng liªn kÕt Êy ®· s¶n sinh ra nh÷ng sinh ho¹t v¨n ho¸ chung ®Æc s¾c nh­: h¸t GiËm QuyÓn S¬n, lÔ héi vËt vâ LiÔu §«i, héi ®×nh §« X¸, héi ®Òn Ba DÇn... ChÝnh trong nh÷ng lÔ héi nµy quan hÖ x· héi ®­îc më réng vµ kh¨ng khÝt h¬n. Khi lÔ héi diÔn ra, thu hót ®«ng ®¶o mäi ng­êi tham dù. Tr­íc ®Ó t×m hiÓu truyÒn thèng v¨n ho¸ quª h­¬ng, ®Êt n­íc vµ cuéi nguån cña lÔ héi. Sau lµ tham gia c¸c trß ch¬i d©n gian truyÒn thèng. LÔ héi lµ n¬i l­u gi÷ nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸, l­u gi÷ nh÷ng trß ch¬i d©n gian. Khi du lÞch ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ th× nhu cÇu t×m hiÓu vÒ lÔ héi vµ c¸c trß ch¬i d©n gian còng lµ ®iÒu tÊt yÕu. ChÝnh v× vËy, Hµ Nam cã thÓ dùa vµo c¸c lÔ héi víi c¸c trß ch¬i d©n gian ®Ó thu hót kh¸ch du lÞch tham dù. Hµ Nam - mét miÒn quª ®ång chiªm tròng, canh t¸c n«ng nghiÖp lµ ph­¬ng thøc chÝnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh v× vËy, ngoµi thêi gian chÝnh vô lµ thêi gian n«ng nhµn ng­êi d©n ph¶i lµm nghÒ phô ®Ó ®¶m b¶o kinh tÕ. V× vËy, ë Hµ Nam ®· ph¸t triÓn mét sè lµng nghÒ truyÒn thèng næi tiÕng nh­: lµng lµm trèng §äi Tam, lµ lµng nghÒ lµm trèng næi tiÕng c¶ n­íc cã kÜ thuËt lµm trèng riªng; lµng ch¹m kh¾c sõng QuÕ S¬n víi nh÷ng sõng tr©u, sõng bß d­íi bµn tay khÐo lÐo cña c¸c nghÖ nh©n tõ nh÷ng nguyªn liÖu v« hån kia ®· ®­îc dùng thµnh nh÷ng s¶n vËt thñ c«ng mü nghÖ ®Çy søc cuèn hót. Bªn c¹nh ®ã cßn mét sè lµng nghÒ kh¸c nh­: lµng thªu ren An Hoµ, lµng lµm bón §inh X¸... Còng chÝnh vïng ®ång chiªm tròng nµy, con ngêi Hµ Nam hay lam hay lµm cÇn cï chÞu khã mµ c¸c mãn ¨n trë thµnh ®Æc s¶n vïng miÒn t¹o nªn nÒn Èm thùc phong phó víi c¸ kho Nh©n HËu, b¸nh cuèn ch¶ Phñ Lý, b¸nh ®a KiÖn Khª... * TiÓu kÕt ch­¬ng 1 Hµ Nam kh«ng cã nhiÒu th¾ng c¶nh còng nh­ di tÝch næi tiÕng nh­ ë c¸c tØnh kh¸c. Song tù nhiªn còng kh«ng qu¸ hµ kh¾c khi ban tÆng nh÷ng c¶nh ®Ñp ë Hµ Nam. Víi nh÷ng g× thiªn nhiªn ®· ­u ¸i, Hµ Nam hoµn toµn cã thÓ tËn dông kh¸i th¸c ph¸t triÓn du lÞch. ChÝnh nh÷ng c¶nh s¾c mµ thiªn nhiªn ban tÆng vµ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ mµ Hµ Nam l­u gi÷ ®­îc, lµ tµi nguyªn quý gi¸ hÊp dÉn du kh¸ch nÕu biÕt c¸ch kÕt hîp ph¸t triÓn ®ång bé. C¸c khu danh th¾ng th­êng g¾n víi c¸c di tÝch lÞch sö. Nh­ vËy, khi tham quan du kh¸ch cã thÓ hoµn toµn ®­îc t×m hiÓu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña vïng còng nh­ vÒ di tÝch lÞch sö ®ång thêi kh¸ch cßn ®îc chiªm ng­ìng c¶nh ®Ñp, th­ëng ngo¹n cïng thiªn nhiªn nh­ c¸c khu danh th¾ng di tÝch §Òn Tróc - Ngò §éng S¬n, chïa vµ nói §äi S¬n, hå Tam Chóc... §©y lµ nh÷ng tµi nguyªn tiÒm n¨ng cho du lÞch Hµ Nam. Ch­¬ng 2 Nguån tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n ë Hµ Nam 2.1. C¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ Hµ Nam vèn cã ®Þa lý c¶nh quan ®a d¹ng vµ bÒ dµy lÞch sö v¨n ho¸ l©u ®êi. Hµ Nam tiÒm Èn trong m×nh nguån tµi nguyªn du lÞch t×m hiÓu vÒ v¨n ho¸ phong phó vµ quan träng. Tiªu biÓu nh­ c¸c di tÝch lÞch sö vµ v¨n ho¸. §©y lµ n¬i l­u gi÷ nh÷ng v¨n ho¸ mµ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ tån t¹i cña con ng­êi ®Ó l¹i. Qua thêi gian, nh÷ng thÕ hÖ nèi tiÕp nhau, bµn tay vµ trÝ ãc cña con ng­êi mµ c¸c di tÝch Êy cßn tån t¹i ®Õn ngµy nay. ChÝnh v× vËy, mçi di tÝch ®Òu mang gi¸ trÞ v¨n ho¸ lÞch sö ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Tiªu biÓu nhÊt lµ chïa §äi S¬n, ®Òn TrÇn Th­¬ng, ®Òn Tróc vµ tõ ®­êng nhµ th¬ NguyÔn KhuyÕn . 2.1.1. Chïa §äi S¬n Chïa §äi S¬n c¸ch thÞ trÊn §ång V¨n chõng 15 km vÒ phÝa ®«ng cña thÞ trÊn thuéc x· §äi S¬n, huyÖn Duy Tiªn. Chïa to¹ l¹c trªn nói §äi S¬n - mét thÕ ®Êt ®Ñp: thÕ ®Êt cöu long. ChÝnh thÕ ®Êt nµy ®· t¹o cho chïa mét vÎ uy nghi, linh thiªng. Chïa cã tªn ch÷ lµ Diªn Hùu tù vµ Long §äi S¬n tù. Chïa ®­îc Lý Nh©n T«ng cho x©y dùng vµo ®Çu thÕ kØ XII. Chïa to¹ l¹c trªn ®Ønh nói cã bËc x©y réng r·i tõ d­íi lªn, l¹i kÒ cËn trôc giao th«ng thuû, bé thuËn tiÖn cho du kh¸ch th¨m viÕng . Chïa cã th¸p Sïng ThiÖn Diªn Linh ®­îc x©y ë gi÷a trung t©m, xung quanh ®­îc bao bäc bëi c¸c c«ng tr×nh: cung tø gi¸c ë bªn t¶, kh¸m vu«ng bªn h÷u, ®»ng tr­íc lµ s©n réng cã bËc thÒm. Th¸p cao m­êi ba tÇng theo h×nh vu«ng bèn mÆt. TÇng ®Õ vµ tÇng trªn cïng kh«ng træ cöa cßn tÊt c¶ c¸c tÇng cã cöa ®ãn giã tø ph­¬ng. Trªn c¸c tÇng ®Òu treo c¸c chu«ng nhá, khi giã thæi c¸c chu«ng va vµo nhau t¹o nªn nh÷ng ©m thanh lóc trÇm lóc bæng. Th©n th¸p ®­îc trang trÝ mü thuËt c«ng phu t­îng c¸c tiªn ®ång, ngäc n÷ vµ chim thÇn... ë tÇng d­¬Ý th¸p cã mét nhãm t¸m t­îng lµ nh÷ng vâ sÜ oai hïng ®øng chèng kiÕm trang nghiªm chia ®Òu bèn cöa. Trªn ®Ønh th¸p cã t­îng Tiªn Kh¸nh b­ng m©m høng n­íc ngäc cho trêi t¹nh r¸o. Nh×n tæng thÓ th¸p Sïng ThiÖn Diªn Linh nh­ mét t­îng ®µi sõng s÷ng, phøc hîp. Chïa vµ th¸p §äi S¬n v­¬n cao cïng nói §äi hïng vÜ thu hót kh¸ch kh«ng chØ bëi c¶nh quan thiªn nhiªn mµ n¬i ®©y cßn l­u gi÷ nhiÒu hiÖn vËt cã gi¸ trÞ : Bia Sïng ThiÖn Diªn Linh : TÊm bia ®¸ cao 2.88 m, réng 1.40 m, ch©n ch¹m h×nh sãng n­íc. ë gi÷a ch¹m ®«i rång ®éi lªn. BÖ bia lµ khèi ®¸ h×nh ch÷ nhËt dµi 2.40 m, réng 1.80 m, cao 0.50 m t¹o h×nh con rïa. DiÒm bia ch¹m mêi t¸m « qu¶ tr¸m vµ trong tõng « ®Òu cã ch¹m rång. Nh÷ng h×nh rång uèn lîn t­îng tr­ng cho mü thuËt thêi Lý. Trªn bia ch÷ ®­îc kh¾c ®Çy hai mÆt. MÆt tr­íc lµ bµi th¬ cña NguyÔn C«ng BËt so¹n n¨m 1121 ph¶n ¸nh sù nghiÖp dùng n­íc vµ gi÷ n­íc cña Lý Nh©n T«ng vµ ®êi sèng kinh tÕ v¨n ho¸ cña d©n téc ta thêi ®ã. MÆt Sau kh¾c bµi th¬ cña Lª Th¸nh T«ng (1586) vµ kh¾c viÖc söa chïa thêi M¹c (1591). Sïng ThiÖn Diªn Linh lµ tÊm bia quý cã gi¸ trÞ c¶ vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt. S¸u pho t­îng Kim C­¬ng : §©y lµ nh÷ng pho t­îng quý hiÕm. T­îng Kim C­¬ng ®­îc t¹c d­íi thêi Lý ë chïa §äi S¬n lµ nhiÒu nhÊt. C¸c t­îng cã chiÒu cao 1.6 m mÆc vâ phôc, g­¬m chèng tr­íc ngùc. TÊt c¶ lµ nh÷ng khèi ®¸, c¸c hoa v¨n trªn t­îng, ¸o gi¸p vµ g­¬m ®Òu t­îng tr­ng cho ®iªu kh¾c thêi Lý. T­îng ®Çu ng­êi h×nh chim (t­îng chim thÇn Kinair) : T­îng nµy b¾t nguån tõ h×nh t­îng thÇn tho¹i trong nghÖ thuËt Ch¨m pa. §©y lµ mét di vËt quý. T­îng cao 40 cm t¹c mÆt ng­êi lµ th©n trªn cßn th©n díi lµ h×nh chim víi ch©n cã c¸c mãng, l«ng c¸nh vµ ®u«i chim rÊt sinh ®éng. Trªn ®Çu t­îng cã tãc tÕt thµnh h×nh cÇu, cã mét vµnh kh¨n tõ tr¸n rñ xuèng ngang vai. ë hai c¸nh chim kh¾c ch×m nh÷ng ®­êng cong cong vµ bªn trong lµ nh÷ng ®­êng xo¸y ch«n èc c¸ch ®iÖu h×nh hoa l¸ ch¹m næi, hai bµn tay ®ang ®¸nh b¹t vÒ tr­íc. §©y lµ c«ng tr×nh mang ®Ëm nÐt nghÖ thuËt vµ v¨n ho¸ thêi Lý. Ngoµi ra chïa §äi S¬n cßn l­u gi÷ t­îng ®ång Di lÆc ®­îc ®óc n¨m 1864, c¸c viªn g¹ch nung cã h×nh vò n÷ h×nh rång ®Æc tr­ng cña thêi Lý... TÊt c¶ ®· t¹o nªn mét §äi S¬n thu hót du kh¸ch vÒ gi¸ trÞ còng nh­ ®Þa m¹o. 2.1.2. §Òn Tróc §Òn Tróc n»m trong quÇn thÓ di tÝch lÞch sö vµ th¾ng c¶nh thuéc x· Thi S¬n huyÖn Kim B¶ng. Tõ thÞ x· Phñ Lý theo quèc lé 21, 9 km lµ ®Õn ®×nh. Theo truyÒn thuyÕt n¨m 1069 Lý Th­êng KiÖt ®· cho thuû qu©n theo s«ng §¸y ®i chinh chiÕn ph­¬ng nam qua ®©y, cã c¬n cuång phong bÎ g·y cét buåm cuèn l¸ cê ®¹i nghÜa cña ®oµn binh lªn ®Ønh nói. ThÊy ®iÒm l¹ Lý Th­êng KiÖt cho qu©n lªn bê lµm lÔ tÕ trêi ®Êt vµ ®Æt tªn cho nói lµ nói Cuèn S¬n. Sau khi chiÕn th¾ng trë vÒ, Lý Th­êng KiÖt cho qu©n dõng l¹i n¬i ®©y ¨n mõng chiÕn th¾ng. D©n c­ quanh vïng ra h¸t mõng chiÕn th¾ng. Tõ ®©y mµ h×nh thµnh nªn " h¸t GiËm" - mét h×nh thøc h¸t d©n ca riªng biÖt cña Hµ Nam. §Òn Tróc thê ng­êi anh hïng d©n téc Lý Thêng KiÖt. §Òn n»m ven s«ng §¸y, tam quan më tõ huíng ®«ng víi bèn cét trô cao tõ 4 - 6 m. Qua mét s©n réng ®Õn nhµ tiÒn ®­êng gåm n¨m gian, cao h¬n s©n kho¶ng 1 m. Ba gian hËu cung cïng ®­îc x©y dùng theo mét phong c¸ch. Ng«i ®Òn ®­¬c lîp ngãi vÈy c¸ vµ cã v­ên tróc bao quanh. Líp c©y tróc thanh m¶nh, th©n vµng, l¸ xanh mäc th¼ng ®øng t¹o cho ng«i chïa mét vÎ trang nghiªm bÒ thÕ. C¶nh quan nói, c©y, ng«i ®Òn vµ s«ng n­íc t¹o nªn mét bøc tranh thuû mÆc rÊt ®çi tr÷ t×nh. Hµng n¨m khi ®ãn xu©n, ®Òn l¹i më lÔ héi d©ng h­¬ng t­ëng nhí ng­êi anh hïng d©n téc Lý Th­êng KiÖt. Trong lÔ héi cã h¸t GiËm vµ mét sè ho¹t ®éng v¨n ho¸ thu hót kh¸ch thËp ph­¬ng. 2.1.3. §Òn TrÇn Th­¬ng Ng«i ®Òn TrÇn Th­¬ng Èn m×nh d­íi gèc c©y ®a giµ xum xuª cµnh l¸, thuéc th«n TrÇn Th­¬ng, x· Nh©n §¹o, huyÖn Lý Nh©n. HuyÒn tho¹i xa l­u truyÒn n¬i ®©y kÓ r»ng xa kia ®©y lµ m¶nh ®Êt cã thÕ ®Êt ®Ñp nªn ®­îc H­ng §¹o §¹i V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn cho ®Æt kho l­¬ng ®Ó nu«i qu©n ®¸nh giÆc. Khi chiÕn th¾ng trë l¹i n¬i ®©y TrÇn Quèc TuÊn cho c¾m sinh phÇn. Tõ ®©y ®· xuÊt hiÖn c©u ng¹n ng÷ nãi vÒ TrÇn Quèc TuÊn " Sinh KiÕp B¹c, th¸c TrÇn Th­¬ng, quª h­¬ng B¶o Léc". Sau khi «ng qua ®êi, d©n ®Þa ph­¬ng dùng ®Òn ngay trªn nÒn kho l­¬ng cò ®Ó ghi c«ng vµ t­ëng nhí. §Òn TrÇn Th­¬ng hiÖn nay cã kiÕn tróc tam toµ gi¶i vò, hai bªn ®Çu cã tíi 19 gian. §Òn ®­îc dùng b»ng nh÷ng cét lim to ch¾c. C¸c ®Çu b¶y cña xµ ngang, xµ däc ®­îc ch¹m kh¾c h×nh "cóc ho¸ rång" b»ng nghÖ thuËt bong kªnh cña nghÖ nh©n x­a rÊt ®éc ®¸o. ë cung ®Ö tam xa cã bé kh¶m lín ®­îc ch¹m kh¾c rÊt c«ng phu thÓ hiÖn ch©n dung TrÇn quèc TuÊn, ë ®ã cßn cã pho t­îng ®ång Quèc c«ng tiÕt chÕ H­ng §¹o §¹i V­¬ng ®Æt trang träng trong t­ thÕ ngåi, tØ lÖ c©n ®èi, bé mÆt uy nghiªm nh­ ®ang suy nghÜ vÒ kÕ s¸ch gi÷ n­íc l©u dµi. Tam quan cña ®Òn kh¸ ®Ñp vµ chØnh víi g¸c chu«ng trªn chÝnh gi÷a. Chu«ng ®ång cã niªn ®¹i tõ thêi Lª. TiÕng chu«ng ng©n vang ®«i bê s«ng NhÞ Hµ, gîi nhí hµo khÝ §«ng A víi tiÕng trèng ®ång ®uæi giÆc Nguyªn thuë nµo. §Òn TrÇn Th­¬ng to¹ l¹c trong khung c¶nh ngo¹n môc hµi hoµ cña thiªn nhiªn vµ lµng quª víi c©y ®a, giÕng n­íc, s©n ®×nh, ë ®Òn cßn cã n¨m giÕng n­íc t¹o thÕ "h×nh nh©n b¸t t­íng". TÊt c¶ ®· t¹o nªn mét di tÝch lÞch sö quan träng vµ cã gi¸ trÞ ë Hµ Nam. 2.2. LÔ héi LÔ héi lµ mét nÐt v¨n ho¸ chung cña ng­êi ViÖt Nam vµ ë Hµ Nam còng vËy. LÔ héi ph¶n ¸nh t«n gi¸o tÝn ng­ìng cña con ngêi nãi chung còng nh­ g×n gi÷ nh÷ng thãi quen sinh ho¹t hµng ngµy cña con ngêi. ë Hµ Nam cã hai lÔ héi tiªu biÓu ®ã lµ héi h¸t GiËm QuyÓn S¬n, héi vËt vâ LiÔu §«i vµ c¸c lÔ héi kh¸c mang ®Ëm v¨n ho¸ d©n gian. 2.2.1. Héi h¸t GiËm QuyÓn S¬n H¸t GiËm lµ mét h×nh thøc diÔn x­íng nghi lÔ ©m nh¹c t«n thê ng­êi anh hïng d©n téc lý th­êng kiÖt, héi ®­îc tæ chøc vµo dÞp xu©n míi t¹i lµng quyÓn s¬n, x· thi s¬n, huþÖn kim b¶ng. Phong c¶nh quyÓn s¬n hïng vÜ nªn th¬ cã 5 ngän nói bao quanh lµng, cã dßng ch©u giang ch¶y qua. H×nh s«ng thÕ nói nh­ «m Êp nh÷ng ng«i ®Òn, ng«i chïa cæ kÝnh n¬i ®©y. Bèn mïa c¶nh s¾c ®æi thay, cá c©y hoa l¸ tèt t¬i. Mïa xu©n ®Õn dßng ch©u giang l÷ng lê xanh biÕc thuyÒn bÌ xu«i ngîc trªn c¸c ng¶ ®­êng tõng ®oµn ng­êi giµ trÎ, trai g¸i mÆc quÇn ¸o ®Ñp ®i tr¶y héi . Héi h¸t ®­îc më ra ®Ó t­ëng nhí ®Õn c«ng ¬n cña ng­êi anh hïng d©n téc Lý Th­êng KiÖt, diÔn x­íng GiËm ®­îc tæ chøc trªn hai ®Þa ®iÓm t¹i ®×nh Trung vµ ®Òn Tróc (®Òn thê Lý Th­êng KiÖt). Thêi gian h¸t GiËm: h¸t vµo ®¸m b¾t ®Çu tõ ngµy mång 6 th¸ng giªng cho ®Õn hÕt ngµy mång 10 th¸ng 2 ©m lÞch, h¸t GiËm chñ yÕu vµo c¸c buæi tèi, ban ngµy c¸c th«n xãm tÕ thµnh hoµng, d­íi s«ng thi b¬i tr¶i . Ph­êng GiËm lµ mét tæ chøc h¸t móa cã tõ 30 con giËm trë lªn. Con giËm lµ nh÷ng c« g¸i tuæi tõ 13 - 15, lµ nh÷ng c« g¸i thanh t©n xinh ®Ñp, cã tµi móa h¸t. Ai cã chång hoÆc cã ®¹i tang th× kh«ng ®­îc h¸t. §øng ®Çu ph­êng lµ cô trïm vèn lµ con giËm cã tµi nhí vµ tµi móa h¸t nhÊt ph­êng. Riªng cô trïm lËp gia ®×nh råi vÉn ®­îc h¸t. Cô trïm ph¶i lµ ng­êi cã ®¹o ®øc vµ tµi nghÖ ®­îc c¶ lµng c«ng nhËn. B¶n h¸t GiËm ®­îc ghi chÐp thµnh s¸ch b»ng ch÷ N«m ®Ó l­u truyÒn. Khi biÓu diÔn th× kh«ng ®­îc dïng s¸ch. S¸ch h¸t cã ®Çu ®Ò lµ "Lý ®¹i v­¬ng b×nh Chiªm sù tÝch diÔn ca". VÒ trang phôc cô trïm mÆc ¸o thông vµng, vÊn kh¨n vµng, ®i dÐp cong. Con giËm mÆc ¸o ba mí: ¸o the ®en bªn ngoµi råi ®Õn ¸o the xanh, trong ¸o nhiÔu ®á, yÕm ®á, v¸y lÜnh, vÊn kh¨n ®á, ®éi "mò tiªn" da ngoµi cã ®Ýnh nh÷ng b«ng ngäc xanh, ®á, tÝm, vµng; con giËm kh«ng ®­îc ®i dÐp. Nh¹c khÝ gåm cã mét bé ph¸ch giµnh cho cô trïm vµ 4 hoÆc 6 chiÕc trèng khÈu. §¹o cô gåm 4 ®Õn 6 thanh kiÕm ( kiÕm gç s¬n son thiÕp vµng) . Qu¹t giÊy dïng ®ñ cho sè con giËm . H¸t GiËm lµ phÇn diÔn x­íng quan träng cña héi gåm 30 tiÕt môc víi trªn 1000 c©u th¬. Mçi tiÕt môc lµ mét m« h×nh ©m nh¹c nh­ h¸t më ®Çu, cÇn miªu, h¸t lµm nhµ, anh xinh... Héi h¸t GËm QuyÓn S¬n lµ biÓu hiÖn cña niÒm tù haß vÒ quª h­¬ng ®Êt n­íc, vÒ con ng­êi vµ cuéc sèng. H¸t GiËm mang ®Ëm truyÒn thèng d©n téc tõ l©u ®êi nay. T×m hiÓu vµ khai th¸c h¸t GiËm lµ mét yÕu tè thu hót kh¸ch du lÞch ®Õn Hµ Nam. 2.1.2. Héi vËt vâ LiÔu §«i ". . . Tïng , tïng , tïng. . . Trèng giôc tïng tïng Héi vËt LiÔu §«i Mång n¨m cho ®Õn mång m­êi Kh¾p n¬i kÐo ®Õn, ng­êi ng­êi ®ua chen" .(1) KhoÎ ®Ó gi÷ lµng, gi÷ n­íc, khoÎ ®Ó dùng lµng dùng n­íc. Héi vËt vâ LiÔu §«i còng mét phÇn tõ lý do nµy mµ ph¸t triÓn vµ tån t¹i. Héi vËt vâ LiÔu §«i cßn gäi lµ héi Th¸nh Tiªn, diÔn ra theo truyÒn thuyÕt. Th¸nh Tiªn, ®ã lµ chµng trai hä §oµn ng­êi LiÔu §«i cã ®­îc gi¶i kh¨n ®µo vµ thanh kiÕm quý. Nhê nh÷ng vËt quý ®ã mµ chµng giµnh nhiÒu chiÕn c«ng trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng giÆc ph­¬ng B¾c. Héi tæ chøc trªn m¶nh ®Êt "N­¬ng Cöi"- ®Êt Th¸nh ( víi h×nh thÓ "tiÒn tam th¸i, hËu ngò nh¹c") tõ s¸ng mång 5 cho ®Õn s¸ng mång 10 míi r· ®¸m. Héi gåm nh÷ng lÖ, lÔ theo truyÒn thuyÕt nh­: r­íc Th¸nh vµo dãng, lÔ ph¸t ho¶, lÔ trao g­¬m vµ th¾t kh¨n ®µo... Héi vËt ë ®©y cã nhiÒu kiÓu, miÕng võa h÷u h¶o, ®Ñp m¾t l¹i võa quyÕt liÖt nghiªm tóc. Nh÷ng miÕng vâ nh­: xèc n¸ch, v¹ch s­ên, miÕng bß, miÕng t¸ng... §Æc biÖt ë LiÔu §«i cã miÕng h¸ng lµ së tr­êng. §Êu vËt vâ, ngoµi søc lùc c¸c ®« cßn ph¶i cã kÜ thuËt, cã miÕng míi mong th¾ng næi ®èi ph­¬ng. Héi rÊt chó ý ®Õn sinh m¹ng vµ t×nh nghÜa con ng­êi. Trong lóc giao ®Êu, miÕng ®éc, miÕng hiÓm bÞ nghiªm cÊm. Héi bao giê còng cã gi¶i th­ëng cho bÊt k× ai tham dù ®Ó khuyÕn khÝch d©n chóng. Gi¶i cäc lµ gi¶i giµnh cho ng­êi chiÕn th¾ng trong c¸c phÇn thi. VËt vâ LiÔu §«i lµ nÐt v¨n ho¸ ®Æc biÖt cña Hµ Nam. Héi vËt vâ thuéc lµng LiÔu §«i, x· Liªm Tóc, huyÖn Thanh Liªm. 2.3. Mét sè lÔ héi kh¸c ë Hµ Nam STT Tªn LÔ Héi Thêi Gian (¢ L) §Þa §iÓm Néi Dung 1 LÔ héi ®×nh Ngäc §éng 8,9,10/1 Hoµng §«ng - Kim B¶ng T­ëng nhí c¸c vÞ thÇn trÊn quèc. LÔ héi cã h¸t GiËm, r­íc kiÖu vµ c¸c trß ch¬i d©n gian. 2 Héi ®×nh §inh X¸ 2-6/1vµ 1/8 Tiªn Néi - Duy Tiªn Thê bµ Ph¹m ThÞ Hång vµ 2 vÞ t­íng ®êi TrÇn. LÔ héi cã r­íc kiÖu vµ c¸c trß ch¬i d©n gian . 3 Héi ®×nh chïa Cæ ViÔn 13/1 H­ng C«ng - B×nh Lôc Thê Hoµng t­íng c«ng vµ Phan c«ng chóa . LÔ héi cã tÕ lÔ, ®Êu vâ vµ ®¸nh cê ng­êi . 4 Héi ®×nh Yªn Tr¹ch 24-26/1 B¾c Lý - Lý Nh©n Thê TriÖu Quang Phôc. LÔ héi cã tÕ lÔ , d©ng h­¬ng, r­íc kiÖu b¸t v­¬ng. 5 Héi ®Òn Ba DÇn 8,9,10/2 T©n S¬n - Kim B¶ng Thê t­íng §inh Nga . LÔ héi cã ®¸nh cê , móa gËy vµ c¸c trß d©n gian. 6 Héi ®×nh §ång L­ 10/2 Ch©n Lý - Lý Nh©n Kû niÖm ngµy sinh cña ®Ö nhÊt Nguyªn Hång, ®Ö nhÞ NguyÔn ThiÖn. LÔ héi cã thi b¬i ch¶i vµ c¸c trß d©n gian . 7 Héi ®×nh §èng CÇu 10/2 Liªm Tóc - Thanh Liªm Thê T¶ Gi¸m §an Nguyªn V¨n. LÔ héi cã tÕ lÔ, r­íc kiÖu vµ c¸c trß ch¬i d©n gian. 8 Héi ®×nh C«ng §ång 9-11/2 An Mü - B×nh Lôc T­ëng niÖm 3 vÞ t­íng thêi Hïng V­¬ng. LÔ héi cã r­íc kiÖu, tÕ thÇn, móa rång , móa s­ tö. 9 Héi chïa §äi 19-21/3 §äi S¬n - Duy Tiªn Thê PhËt vµ bµ û Lan phu nh©n. LÔ héi cã lÔ phËt vµ c¸c trß ch¬i vui. §©y lµ nh÷ng lÔ héi mang s¾c th¸i d©n gian cæ truyÒn. C¸c lÔ héi nµy ®ang ®­îc phôc håi ®Ó g×n gi÷ truyÒn thèng v¨n ho¸ còng nh­ thu hót kh¸ch du lÞch ®Õn ®©y. 2.3. Mét sè lµng nghÒ truyÒn thèng ë Hµ Nam Trong t­¬ng lai, du lÞch Hµ Nam sÏ thùc sù ph¸t triÓn. Gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn chung cña du lÞch, cã mÆt cña nh÷ng s¶n phÈm truyÒn thèng næi tiÕng cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Du kh¸ch kh«ng mÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian ®Ó cã thÓ th­ëng thøc, m¾t thÊy, tay mang vÒ nh÷ng s¶n phÈm næi tiÕng cña Hµ Nam. C¸c lµng nghÒ truyÒn thèng tiªu biÓu nh­: Lµng lµm trèng §äi Tam : Thuéc huyÖn Duy Tiªn, lµng §äi Tam víi nghÒ lµm trèng cã tõ l©u ®êi. NghÒ lµm trèng §äi Tam næi tiÕng kh¾p n¬i, nghÒ cha truyÒn con nèi. Theo quy ®Þnh, kÜ thuËt lµm trèng chØ ®­îc truyÒn cho con trai. Thî lµng §äi S¬n lµm ®ñ c¸c lo¹i trèng: trèng dïng trong ®×nh chïa, trèng chÌo, trèng tr­êng, trèng trung thu... §Ó lµm ra c¸i trèng ph¶i mÊt ba b­íc: lµm da, lµm tang vµ b­ng trèng. Da chän lµm trèng lµ da tr©u c¸i, ®em bµo hÕt líp mµng, ng©m n­íc ®Ó khö mïi råi ph¬i kh«. Gç lµm tang chñ yÕu lµ gç mÝt - lo¹i gç dÎo mÒm kh«ng bÞ cong vªnh, nøt vì h¬n n÷a "Gç mÝt ®¸nh Ýt kªu nhiÒu ". B­ng trèng: da tr©u ®­îc qu©y c¨ng trßn hÕt cì trªn mÆt trèng råi ®ãng cè ®Þnh vµo th©n trèng b»ng ®inh chÕt. Trèng §äi Tam næi tiÕng nhê ®é bÒn ®Ñp nhê bÝ quyÕt riªng còng nh­ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña ng­êi thî. Lµng lµm bón : Lµng T¸i thuéc x· §inh T¸i, huyÖn B×nh Lôc, cã nghÒ lµm bón l©u ®êi. Bón T¸i võa tr¾ng bãng võa mÒm m¹i nh­ l¸ng mì nh­ng quan träng nhÊt lµ ®é thuÇn khiÕt cao v× kh«ng pha chÕ bÊt k× chÊt ho¸ häc nµo. NÕu du kh¸ch mét lÇn ®­îc th­ëng thøc mãn bón T¸i chÊm n­íc m¾m, v¾t thªm mét l¸t chanh, chót ít th× ch¾c h¼n cßn nhí m·i h­¬ng vÞ cña mãn ¨n d©n d· nµy. §Ó cã ®­îc mãn bón T¸i ngon, kh¸ch hµng ­a chuéng, cã tiÕng vang xa, ngêi lµm bón ph¶i vÊt v¶ vµ c«ng phu l¾m. Tõ kh©u chän g¹o cho ®Õn khi xay bét hay ng©m bét cung ®ßi hái sù tØ mØ vµ thËn träng. ChØ cã ng­êi d©n lµng T¸i míi cã thÓ biÕt vít bón ra khi nµo. NÕu vít ra sím bón sÏ dai, nÕu vít ra muén bón sÏ nh¹t vµ nhòn... Quanh n¨m suèt th¸ng, ng­êi d©n lµm bón tÊt bËt tõ s¸ng ®Õn khuya ®Ó cã nh÷ng mÎ bón to¶ ra kh¾p n¬i ghi danh tªn lµng. 2.4. Èm thùc Hµ Nam víi mét sè ®Æc s¶n Khi du kh¸ch ®Õn Hµ Nam du lÞch, h­¬ng vÞ c¸c mãn ¨n còng chiÕm lÜnh phÇn quan träng trong c¶m t×nh cña du kh¸ch. §ã lµ nh÷ng mãn ¨n mang nÐt riªng cña quª h­¬ng Hµ Nam víi c¸c ®Æc s¶n tiªu biÓu nh­: B¸nh cuèn ch¶ Phñ Lý: Däc theo quèc lé 1A, tõ ®Çu tØnh ®Õn thÞ x· Phñ Lý, du kh¸ch cã thÓ thÊy rÊt nhiÒu biÓn hiÖu "B¸nh cuèn ch¶ nãng" cña c¸c nhµ hµng. B¸nh cuèn ®­îc tr¸ng máng, nhiÒu nh©n môc nhÜ víi hµnh phi ¨n kÕt hîp víi ch¶ n­íng, c¸c lo¹i rau th¬m cïng víi n­íc chÊm nãng vµ c¸c lo¹i ra vÞ kh¸c. Ch¶ ®­îc lµm tõ thÞt lîn ba chØ, th¸i máng sau khi ­íp gia vÞ, ng­êi ta xiªn vµo nh÷ng que tre ®Æt lªn chËu than hoa ®ang ch¸y ®á. d­íi bµn tay khÐo lÐo cña ng­êi qu¹t ch¶ ®¶o ®Òu, thÞt chÝn nhanh to¶ mïi th¬m phøc. Mãn n­íc chÊm ®­îc pha chÕ cÇu k× sau ®ã ®un nãng. Ch¶ chÝn ®­îc th¶ vµo n­íc chÊm cïng víi mét sè d­a gãp lµm tõ ®u dñ xanh. ThÞt n­íng th¬m ngËy, d­a gãp ®u ®ñ chua gißn, n­íc chÊm nãng cïng víi b¸nh cuèn cuén vµo nhau t¹o thµnh mét mon ¨n ®Æc tr­ng khã t¶ nÝu ch©n du kh¸ch ®Õn ®©y. C¸c mãn ¨n mang h­¬ng vÞ "h­¬ng ®ång giã néi": Hµ Nam lµ vïng ®ång chiªm tròng. ChÝnh v× vËy, c¸c mãn ®Æc s¶n còng mang ®Ëm h­¬ng ®ång giã néi nh­ mãn bón riªu cua däc trªn quèc lé 21 tõ Phñ Lý ®i Nam §Þnh, du kh¸ch cã dÞp th­ëng thøc h­¬ng vÞ th¬m ngon cña nã hay mãn canh hÕn cã vÞ ngon ®Æc biÖt cña hÕn s«ng §¸y. Canh hÕn ®­îc nÊu víi rau xanh hay nÊu canh riªu víi mét Ýt th× lµ ®Òu cho h­¬ng vÞ ®«ng quª râ nÐt.Víi nh÷ng mãn ¨n mang h­¬ng s¾c ®ång néi ch¾c ch¾n sÏ lµm hµi lßng quý kh¸ch . §Õn víi Hµ Nam vÒ lµng §¹i Hoµng, x· Hoµ HËu, huyÖn Lý Nh©n, du kh¸ch sÏ ®­îc th­ëng thøc chuèi Ngù. §©y lµ mét ®Æc s¶n næi tiÕng xa tõng ®­îc d©ng vua. §ã lµ buång chuèi nhá nh­ng rÊt ®Ñp, qu¶ c¨ng trßn, vµng ãng, cuèng xanh, ®Çu ruåi cã ba chiÕc tua cong cong ®Ñp m¾t l¹ th­êng. Chuèi cã vÞ ngät th¬m, cµng ¨n cµng thÊy ngon. Ngoµi ra, Hµ Nam cßn næi tiÕng víi quýt Lý Nh©n, hång kh«ng h¹t Lý Nh©n... §ã lµ nh÷ng ®Æc s¶n mang h­¬ng vÞ riªng cña vïng quª. * TiÓu kÕt ch­¬ng 2 Cã thÓ nãi r»ng Hµ Nam cã nguån tµi nguyªn tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn du lÞch. Víi nh÷ng di tÝch næi tiÕng mang ®Ëm gi¸ trÞ v¨n ho¸ lu«n l«i cuèn du kh¸ch hay c¸c di tÝch mang dÊu Ên riªng cña ®Þa ph­¬ng sÏ lµ nh÷ng ®iÓm thu hót kh¸ch t×m hiÎu truyÒn thèng v¨n ho¸ vèn phong phó vµ l©u ®êi cña d©n téc ta. ChÝnh nh÷ng nÐt riªng trong v¨n ho¸ Hµ Nam lµ mét lîi thÕ ®Ó thu hót du kh¸ch. Kh«ng ph¶i lµ nh÷ng mãn ¨n ®¾t tiÒn hay cao cÊp míi g©y thiÖn c¶m cho du kh¸ch mµ chÝnh nh÷ng mãn ¨n d©n d· sÏ t¹o Ên t­îng tèt cho du kh¸ch. §ã lµ mãn ¨n mang h­¬ng vÞ ®ång quª, nh÷ng mãn quµ chî quª hay nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ... Nh÷ng s¶n phÈm nµy th× Hµ Nam cã thÓ ®¸p øng ®­îc. Nh­ vËy, nguån tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña du lÞch ®Þa ph­¬ng. KÕt luËn HiÖn nay, ngµnh du lÞch n­íc ta ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn. Mçi vïng miÒn, mçi ®Êt n­íc ®Òu qu¶ng b¸ h×nh ¶nh du lÞch cho quª h­¬ng, ®Êt n­íc m×nh. Hµ Nam còng cuèn vµo vßng xo¸y chung cña quy luËt Êy. Víi nguån tµi nguyªn cã ®­îc Hµ Nam hoµn toµn cã thÓ ®Èy m¹nh ngµnh du lÞch ®Þa ph­¬ng ph¸t triÓn ®Ó l¹i Ên t­îng cho kh¸ch du lÞch. Dùa vµo lîi thÕ cña ®Þa h×nh vµ khÝ hËu cïng víi nguån tµi nguyªn du lÞch s½n cã Hµ Nam cã thÓ ®­a ra nhiÒu chÝnh s¸ch ph¸t triÓn du lÞch. Cã thÓ kÕt hîp c¸c lo¹i h×nh du lÞch dùa theo ®Æc ®iÓm cña tõng n¬i. §Æc ®iÓm næi bËt cña tµi nguyªn du lÞch Hµ Nam lµ c¸c di tÝch th­êng g¾n liÒn hoÆc gÇn kÒ víi c¸c danh th¾ng ®Ñp. §Þa h×nh, khÝ hËu ®· t¹o nªn nh÷ng c¶nh ®Ñp nªn th¬ hay nh÷ng bøc tranh s¬n thuû h÷u t×nh, sÏ thu hót ®«ng ®¶o kh¸ch du lÞch nh­: khu danh th¾ng ®Òn Tróc - Ngò §éng S¬n, nói vµ chïa §äi S¬n, hå Tam Chóc... §Õn víi nh÷ng khu du lÞch nµy du kh¸ch cã thÓ t×m hiÓu gi¸ trÞ cña c¸c di tÝch ®ång thêi cã thÓ tham gia tham quan ng¾m c¶nh nói non, s«ng n­íc cho du kh¸ch c¶m gi¸c nhÑ nhµng th­ th¸i . §Æc biÖt víi nÐt v¨n ho¸ riªng cña m×nh Hµ Nam cã thÓ tËn dông ®Ó thu hót du kh¸ch nh­ lÔ héi h¸t GiËm QuyÓn S¬n, héi vËt vâ LiÔu §«i vµ c¸c lÔ héi c¸c mang s¾c th¸i d©n gian truyÒn thèng. HiÖn nay, c¸c lÔ héi nµy th­êng diÔn ra vµo dÞp ®Çu xu©n. Nh­ vËy, víi lÔ héi mang ®Ëm nÐt nÐt riªng cña quª h­¬ng nh­ h¸t GiËm, héi vËt vâ LiÔu §«i cã thÓ tiÕn hµnh ®Òu ®Æn h¬n vµo c¸c dÞp mång mét ngµy r»m hay tæ chøc c¸c trß ch¬i d©n gian trong c¸c ngµy lÔ tÕt lín, sÏ thu hót kh¸ch du lÞch h¬n. Bªn c¹nh ®ã c¸c chÝnh s¸ch gi÷ g×n nh÷ng nÐt truyÒn thèng v¨n ho¸ cña ®Þa ph­¬ng ph¶i ®­îc thùc hiÖn . Kh«i phôc c¸c lÔ héi cæ truyÒn cïng víi c¸c trß ch¬i d©n gian sÏ t¹o søc hót cho du kh¸ch. C¸c ®Æc s¶n t¹o nªn thµnh c«ng cuèi cïng trong thu hót du kh¸ch. Hµ Nam cÇn ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®Ó cã c¸c s¶n phÈm hÊp dÉn du kh¸ch trªn c¬ së nh÷ng thÕ m¹nh cña ®Þa ph­¬ng. Th­ëng thøc c¸c ®Æc s¶n nh­ b¸nh cuèn ch¶, bón riªu cua hay canh hÕn... ®ång thêi trªn tay cÇm s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ cña Hµ Nam nh­: nh÷ng tÊm kh¨n ®­îc thªu ®Ñp, nh÷ng chiÕc nãn mang ®Ëm h×nh ¶nh quª h­¬ng... sÏ t¹o ®­îc Ên t­îng cho du kh¸ch mçi khi nghÜ vÒ Hµ Nam. Nh×n tæng quan cã thÓ nãi r»ng du lÞch Hµ Nam còng cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn. M¶nh ®Êt Hµ Nam giµu truyÒn thèng lÞch sö vµ v¨n ho¸ sÏ thu hót kh¸ch ®Õn du lÞch nhiÒu h¬n. Mäi ng­êi sÏ biÕt ®Õn Hµ Nam nhiÒu h¬n. Víi nh÷ng tiÒm n¨ng mµ Hµ Nam cã ®­îc th× trong t­¬ng lai kh«ng xa, kh¸ch ®i qua Hµ Nam kh«ng thÓ kh«ng dõng ch©n du lÞch n¬i nµy. Bëi Hµ Nam kh«ng chØ cã tµi nguyªn du lÞch mµ cßn bëi t×nh c¶m mµ con ng­êi Hµ Nam mang l¹i.  Tµi liÖu tham kh¶o A.S¸ch TrÇn Thuý Anh (chñ biªn), NguyÔn Thu Thuû, NguyÔn ThÞ Anh Hoa - øng xö v¨n ho¸ trong du lÞch, NXB §HQG Hµ Néi, 2004. Vò §×nh HoÌ, Vò V¨n HiÕu - Du lÞch bÒn v÷ng , NXB §HHQG Hµ Néi, 2001. Hoµng L­¬ng - LÔ héi truyÒn thèng cña c¸c d©n téc ViÖt Nam khu vùc phÝa B¾c, NXB §HQG Hµ Néi, 2002. NhiÒu t¸c gi¶ - Kho tµng lÔ héi cæ truyÒn ViÖt Nam, NXB VHDT T¹p chÝ VHNT Hµ Néi, 2000. §inh Trung Kiªn - Mét sè vÊn ®Ò vÒ du lÞch ViÖt Nam, NXB §HQG Hµ Néi, 2004. Bïi ThÞ H¶i YÕn - TuyÕn ®iÓm du lÞch, NXB GD, 2006. B. B¸o vµ t¹p chÝ NguyÔn Ph­íc - Chïa Bµ §anh gÇn hay xa, b¸o Du lÞch, sè 39 ra ngµy 25 - 9 - 2006, trang 9. NguyÔn Quang - Lµng m©y tre ®an Ngäc §éng, b¸o Du lÞch, sè 30 ra ngµy 24 - 7 - 2006, trang 11. V©n Hå - Vµi nÐt vÒ du lÞch Hµ Nam, b¸o Du lÞch, sè 33 ra ngµy 14 - 8 - 2006, tr 9 C. C¸c lo¹i tµi liÖu kh¸c : NguyÔn ThÞ Gia H¶o - T×m hiÓu kh¶ n¨ng kh¸c tµi nguyªn du lÞch ë Hµ Nam cho lo¹i h×nh du lÞch cuèi tuÇn(Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc ngµnh Du lÞch, kho¸ 1997 - 2001). Www.dulichvietnam.vn.com. Www.dulichachau.com. Www.hanamtrade.gov.vn. Www.hanam.gov.vn. Www.nea.gov.vn. Www.vietnamtourisme.com. Phô lôc §Òn Tróc Chïa Bµ §anh Thªu ren Lµm trèng B¸nh cuèn ch¶ nãng Chuèi ngù môc lôc Trang Më ®Çu 1 1. Lý do chän ®Ò tµi 1 2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1 3. Môc ®Ých chän ®Ò tµi 1 4. Ph¹m vi ®Ò tµi 1 5. Bè côc ®Ò tµi 2 Néi dung Ch­¬ng 1. Tæng quan nguån tµi nguyªn du lÞch Hµ Nam 3 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®Êt vµ ng­êi Hµ Nam 3 1.2. Nguån tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn 5 1.3. Nguån tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n 7 * TiÓu kÕt ch­¬ng 1 8 Ch­¬ng 2. Mét sè tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n ë Hµ Nam 10 2.1. C¸c di tÝch lÞch sö 10 2.1.1. Chïa §äi S¬n 10 2.1.2. §Òn Tróc 12 2.1.3. §Òn TrÇn Th­¬ng 13 2.2. LÔ héi 14 2.2.1. Héi h¸t GiÆm lµng QuyÓn S¬n 14 2.2.2. Héi vËt vâ LiÔu §«i 15 2.2.2. Mét sè lÔ héi kh¸c ë Hµ Nam 16 2.3. Mét sè lµng nghÒ truyÒn thèng ë Hµ Nam 18 2.4. Èm thùc Hµ Nam víi mét sè ®Æc s¶n 19 * TiÓu kÕt ch­¬ng 2 20 KÕt luËn 21 Tµi liÖu tham kh¶o 23 Phô lôc B¶ng quy ®Þnh viÕt t¾t NXB : Nhµ xuÊt b¶n. §HQG : §¹i häc quèc gia. ¢L : ¢m lÞch. DL : Du lÞch. VHDT: V¨n ho¸ d©n téc. VHNT: V¨n ho¸ nghÖ thuËt