Phân tích quá trình phát triển quan điểm của Đảng về đường lối công nghiệp hóa ở nước ta từ đại hội III đến đại hội IX

Lời mở đầu Sau hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ trường kỳ, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền kinh tế vững mạnh để có thể “sánh vai với các cường quốc năm châu” như lời Bác dạy. Đi lên từ một nền kinh tế nhỏ lẻ, nghèo nàn và lạc hậu, Việt Nam muốn phát triển kinh tế tất yếu phải tiến hành “công nghiệp hóa”. Từ đại hội III, Đảng ta đã xác định công nghiệp hóa là nhiệm vụ trọng tâm trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Quan điểm công nghiệp hóa của Đảng không quá cứng nhắc mà có những thay đổi để phù hợp với từng giai đoạn khác nhau của nền kinh tế. Để tìm hiểu rõ hơn về những thay đổi đó, chúng ta sẽ nghiên cứu trong đề tài thảo luận “ Phân tích quá trình phát triển quan điểm của Đảng về đường lối công nghiệp hóa ở nước ta từ đại hội III đến đại hội IX” của nhóm VII. I. Cơ sở lý luận triết học của đường lối công nghiệp hóa ở Việt Nam Cơ sở lý thuyết 1.1. Quan điểm của Mác và Lê nin Lịch sử sản xuất vật chất của nhân loại đã hình thành mối quan hệ khách quan, phổ biến. Một mặt, con người phải quan hệ với tự nhiên nhằm biến đổi giới tự nhiên đó, quan hệ này được biểu hiện ở lực lượng. Mặt khác, con người phải quan hệ với nhau để tiến hành sản xuất, quan hệ này được biểu hiện ở quan hệ sản xuất. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt đối lập của quan hệ biện chứng của một thể thống nhất không thể tách rời. Trong mỗi phương thức sản xuất thì lực lượng sản xuất đóng vai trò quyết định. Lực lượng sản xuất chẳng những là thước đo thực tiễn của con người trong quá trình cải tạo tự nhiên nhằm đảm bảo sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người mà còn làm thay đổi quan hệ giữa người với người trong sản xuất, thay đổi các mối quan hệ trong xã hội Các Mác đã đưa ra kết luận rằng: xã hội loài người phát triển trải qua nhiều giai đoạn của sự phát triển đó là sự vận động theo hướng tiến lên của các hình thái kinh tế - xã hội, là sự thay thế hình thái kinh tế này bằng hình thái kinh tế khác cao hơn mà gốc rễ sâu xa của nó là sự phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất. Đây là mục tiêu quan trọng nhất của quá trình công nghiệp hóa. Tiếp theo đó, Lê nin cũng xác định rằng: Cơ sở vật chất duy nhất của chủ nghĩa xã hội là nền đại công nghiệp cơ khí có khả năng cải tạo cả nông nghiệp. Trong công nghiệp hoá thì điện khí hoá là không thể thiếu, điện khí hoá là một bước đi quan trọng nhất trên con đường tiến tới tổ chức đời sống kinh tế, của xã hội theo tinh thần cộng sản chủ nghĩa, điện khí hoá là nhiệm vụ quan trọng nhất trong tất cả những nhiệm vụ vĩ đại đang đặt ra. 1.2. Quan điểm của chủ tịch Hồ Chí Minh Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, con đường duy nhất đúng, đồng thời là điểm khởi đầu cần thiết để biến nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một nước xã hội chủ nghĩa giàu mạnh là phải công nghiệp hóa đất nước và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Đó là định hướng chiến lược phát triển cách mạng nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Đặc điểm to nhất của ta trong thời kỳ quá độ là từ một nước nông nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa". Từ đó, "Nhiệm vụ quan trọng nhất của chúng ta là phải xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, đưa miền Bắc tiến dần lên chủ nghĩa xã hội, có công nghiệp và nông nghiệp hiện đại, có văn hóa và khoa học tiên tiến. Trong quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa, chúng ta phải cải tạo nền kinh tế cũ và xây dựng nền kinh tế mới, mà xây dựng là nhiệm vụ chủ chốt và lâu dài" Cơ sở thực tiễn Lịch sử phát triển công nghiệp hóa thế giới cho đến nay đã trải qua hơn 200 năm, kể từ cuộc cách mạng công nghiệp cuối thế kỷ thứ XVIII ở nước Anh. Cuộc cách mạng công nghiệp này sau đó nhanh chóng lan rộng sang các nước Tây Âu và các nước khác như một trảo lưu phát triển mới của thế giới. Trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, các nước này chỉ chủ yếu tập trung vào phát triển công nghiệp nên sự chuyển biến của các hoạt động kinh tế xã hội khác chỉ là hệ quả của quá trính phát triển công nghiệp, mà không phải là đối tượng trực tiếp của công nghiệp hóa. Trong khi đó, Liên xô lại cho rằng công nghiệp hóa là quá trình xây dựng nền đại công nghiệp cơ khí có khả năng cải tạo cả nông nghiệp. Đó là sự phát triển của các ngành công nghiệp nặng mà cốt lõi là ngành chế tạo cơ khí, do dó tỷ trọng công nghiệp trong tổng sản phẩm xã hội ngày càng lớn. Chủ trương trên xuất phát từ thực tiễn của Liên xô khi triển khai công nghiệp hóa. Liên xô đã có một số tiển để ban đầu là công nghiệp đã phát triển đến trình độ nhất định dưới chủ nghĩa tư bản trước đây. Bên cạnh đó, trong thời kỳ tiến hành công nghiệp hóa (1926-1940), Liên xô bị chủ nghĩa đế quốc bao vây toàn diện nên sự trợ giúp từ bên ngoài hầu như không có. Trong bối cảnh ấy, dể tồn tại và phát triển Liên xô phải tiến hành công nghiệp hóa với nhịp độ nhanh, phải tập trung cao độ phát triển công nghiệp nặng, phải hướng các nghành công nghiệp vào phục vụ nông nhiệp nhằm bảo đảm các nhu cầu trong nước, đồng thời góp phần tăng nhanh tiềm lực quốc phòng. Quan niệm này, nhiều năm trước đây đã được coi là hợp lý và được áp dụng ở một số nước XHCN và các nước đang phát triển nhằm xây dụng nền kinh tế độc lập tự chủ. Thực tế việc sao chép một cách máy móc mô hình công nghiệp hóa của Liên xô đã không đem lại kết quả như mong muốn ở các nước này. Tuy nhiên quá trình công nghiệp hóa ở các nước công nghiệp mới nổi lại có những nét khác biệt, ví dụ như Hàn Quốc. Thời đại công nghiệp hóa của nước này bắt đầu từ năm 1961. Do nghèo nàn về nguồn tài nguyên thiên nhiên, trong khi thị trường nội địa nhỏ nên Chính phủ Hàn Quốc đã xúc tiến một chính sách công  nghiệp hóa hướng tới xuất khẩu như một biện pháp tiên quyết để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khi tiến hành công cuộc cải cách phát triển kinh tế đất nước. Khi thực hiện thành công chiến lược đó, chính phủ Hàn Quốc đã nhanh chóng chuyển trọng tâm sang phát triển các ngành công nghiệp hóa chất và công nghiệp nặng. Một trong những thành tưu quan trọng nhất, thành công lớn nhất của kinh tế Hàn Quốc thuộc về ngành đóng tầu. Năm 1970, từ vị trí số không nhưng đến năm 2004 Hàn Quốc đã vươn lên soán ngôi đầu bảng của Nhật Bản để chính thức bước lên vũ đài, trở thành nước đứng đầu thế giới về công nghiệp đóng tầu. Ngành hóa chất và công nghiệp nặng của nền kinh tế Hàn Quốc thực sự là nhân tố quan trọng khẳng định vị thế của nền kinh tế đất nước. Những thương hiệu tên tuổi của hàng loạt công ty, tâp đoàn kinh tế đa quốc gia của Hàn Quốc như: Hyundai, Daewoo, Kia, Samsung, LG… đã có mặt và chiếm lĩnh ngôi vị ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tóm lại tùy thuộc vào đặc điểm kinh tế, chính trị, xã hội mà mỗi quốc gia lại chọn cho mình một con đường công nghiệp hóa phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao vị thế của quốc gia. 3. Tính tất yếu phải tiến hành công nghiệp hóa ở Việt Nam Hiện nay, nước ta đang trong quá trình chuyển từ một nền kinh tế lạc hậu mang tính tự nhiên sang một nền kinh tế thị trường, có nghĩa là chúng ta đang trong quá tình thực hiện việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ một nền kinh tế sản xuất nhỏ sang một nền kinh tế sản xuất lớn ngày càng hiện đại. Một nền sản xuất lớn đòi hỏi phải có một cơ cấu cơ sở hạ tầng và những công cụ lao động ngày càng tiến bộ. Để tạo lập những cơ sở vật chất kỹ thuật đó, mọi quốc gia đều phải tiến hành công nghiệp hóa và Việt Nam cũng không phải là một ngoại lệ. Hơn nữa, trong điều kiện kinh tế thế giới đang chuyển từ văn minh công nghiệp sang hậu công nghiệp, nhiều nước châu Á đã chọn con đường công nghiệp hóa đuổi kịp để nhanh chóng hòa nhập vào nền văn mình hiện đại, biến những vùng nghèo nàn, lạc hậu trước đây thành những xã hội hiện đại. Các nước này đã tạo nên những kinh nghiệm bổ íc, thiết thực cho các nước đáng phát triển, trong đó có Việt Nam. Không những thế, công nghiệp hóa là chìa khóa của sự phát triển đặc biệt gắn chặt với sự tăng trưởng, nó tạo ra một nền kinh tế hiện đại với những ưu thế nổi bật: năng suất cao, cơ cấu sản xuất đa dạng, công ăn việc làm phong phú hơn nhiều so với một nền kinh tế chưa công nghiệp hóa. Do vậy, ở các nước đang phát triển nói chung và nước ta nói riêng, công nghiệp hóa là điều cấp bách sống còn. Nhận thức được điều này, Đảng đã đưa ra chủ trương về công nghiệp hóa qua từng giai đoạn phát triển cụ thể của đất nước. II. Quá trình phát triển quan điểm của Đảng về đường lối công nghiệp hóa ở nước ta. 1. Quan điểm của Đảng về công nghiệp hóa thời kỳ trước đổi mới( 1960 - 1986) 1.1. Mục tiêu và phương hướng của công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa Đường lối công nghiệp hóa đất nước đã được hình thành từ Đại hội III (tháng 9-1960) của Đảng. Quá trình công nghiệp hóa của nước ta diễn ra trong bối cảnh tình hình trong nước và quốc tế luôn diễn biến phức tạp và không thuận chiều. Trước thời kỳ đổi mới, nước ta có khoảng 25 năm tiến hành công nghiệp hóa theo 2 giai đoạn: từ 1960 đến 1975 công nghiệp hóa ở miền Bắc và từ 1975 – 1985 công nghiệp hóa trên phạm vi cả nước, hai giai đoạn này có mục tiêu, phương hướng rõ rệt. Ở miền Bắc, đặc điểm lớn nhất là từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không trải qua phát triển chủ nghĩa tư bản, mặt khác, vừa phải xây dựng CNXH vừa phải chiến đấu chống Mỹ. Điểm xuất phát của Việt Nam khi bước vào thực hiện CNH rất thấp. Năm 1960, công nghiệp chiếm tỷ trọng18,2% và 7% lao động xã hội; tương ứng nông nghiệp chiếm tỷ trọng 42,3% và 83%. Sản lượng lương thực/người dưới 300 kg; GDP/người dưới 100 USD. Trong bối cảnh đó, Đại hội Đảng III xác định rõ mục tiêu cơ bản của công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa là xây dựng một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cân đối và hiện đại; bước đầu xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. Đó là mục tiêu cơ bản, lâu dài, phải thực hiện qua nhiều giai đoạn. + Về chỉ đạo thực hiện công nghiệp hóa, Hội nghị TW lần thứ 7 (khóa III) nêu phương hướng chỉ đạo xây dựng và phát triển công nghiệp là: Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý. Kết hợp chặt chẽ phát triển công nghiệp với phát triển nông nghiệp. Ra sức phát triển công nghiệp nhẹ song song với việc ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. (Vốn đầu tư cho công nghiệp nặng trong thời kỳ 1960 - 1975 tăng 11,2 lần, cho công nghiệp nhẹ tăng 6,9 lần, nông nghiệp tăng 6 lần) Ra sức phát triển công nghiệp trung ương, đồng thời đẩy mạnh phát triển công nghiệp địa phương. (Hình thành các trung tâm công nghiệp như Hải Phòng, Quảng Ninh, Việt Trì, Thái Nguyên, Nam Định…) Như vậy đây thực chất là sự lựa chọn mô hình chiến lược CNH thay thế nhập khẩu mà nhiều nước, cả nước XHCN và nước TBCN đã và đang thực hiện lúc đó. Chiến lược này được duy trì trong suốt 15 năm ở miền Bắc (1960 – 1975) và 10 năm tiếp theo trên phạm vi cả nước ( 1976 – 1986). Trên phạm vi cả nước, sau đại thắng mùa xuân năm 1975, cả nước độc lập thống nhất và quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Chiến lược “Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng…” tiếp tục được khẳng định lại sau 16 năm tại Đại hội IV của Đảng (1976) nhưng chính sách thì đã có thay đổi chút ít “Đẩy mạnh công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, đưa nền kinh tế nước ta từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, kết hợp xây dựng công nghiệp và nông nghiệp cả nước thành một cơ cấu kinh tế công – nông nghiệp vừa xây dựng kinh tế trung ương vừa phát triển kinh tế địa phương, kết hợp kinh tế trung ương với kinh tế địa phương trong một cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất”. Những thay đổi trong chính sách CNH dù còn chưa thật rõ nét song cũng đã tạo một sự thay đổi nhất định trong phát triển: Số xí nghiệp công nghiệp quốc doanh tăng từ 1913 cơ sở năm 1976 lên 2627 cơ sở năm 1980 và 3220 cơ sở năm 1985. Từ năm 1976 – 1978 công nghiệp phát triển khá. Năm 1978 tăng 118,2% so với năm 1976. Tuy nhiên, do trên thực tế chúng ta chưa có đủ điều kiện để thực hiện (nguồn viện trợ từ nước ngoài đột ngột giảm, cách thức quản lý nền kinh tế nặng tính quan liêu, bao cấp, nhiều công trình nhà nước xây dựng dở dang vì thiếu vốn, công nghiệp trung ương giảm, nhiều mục tiêu không đạt được…) nên đây vẫn là sự biểu hiện của tư tưởng nóng vội trong việc xác định bước đi, và sai lầm trong việc lựa chọn ưu tiên giữa công nghiệp và nông nghiệp. Kết quả là thời kỳ 1976 – 1980 nền kinh tế lâm vào khủng hoảng, suy thoái, cơ cấu kinh tế mất cân đối nghiêm trọng. Đại hội lần thứ V của Đảng (3-1982) đã xác định trong chặng đường đầu tiên của thời kỳ quá độ ở nước ta phải lấy nông nghiệp làm mặt trận hàng đầu, ra sức phát triển công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng; việc xây dựng và phát triển công nghiệp nặng trong giai đoạn này cần làm có mức độ, vừa sức, nhằm phục vụ thiết thực, có hiệu quả cho nông nghiệp và công nghiệp nhẹ. Đại hội V coi đó là nội dung chính của công nghiệp hóa trong chặng đường trước mắt. Đây là bước điều chỉnh rất đúng đắn, phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Nhờ vậy, nền kinh tế quốc dân trong thời kỳ này đã có sự tăng trưởng khá hơn so với thời kỳ 5 năm trước đó. Cụ thể là: + Tốc độ tăng trưởng kinh tế 1981: 2,3% 1985: 5,7% + Tốc độ tăng trưởng công nghiệp 1981: 9,5% + Tốc độ tăng trưởng nông nghiệp 1981: 5,3% 1985: 3% + Năm 1985, công nghiệp nhóm A chiếm 32,7%, công nghiệp nhẹ 67,3%, tiểu thủ công nghiệp 43,5%, công nghiệp địa phương 66%, công nghiệp quốc doanh và công tư hợp doanh 56,5%. + Tỷ trọng công nghiệp tăng từ 20,2%/1980 lên 30%/1985. + Nhập khẩu lương thực giảm hẳn so với 5 năm trước (từ 5,6 triệu tấn thời kỳ 1976-1980 xuống 1 triệu tấn thời kỳ 1981-1985). Mặc dù vậy, trên thực tế chính sách này vẫn không có mấy thay đổi so với trước. Nông nghiệp được xác định là mặt trận hàng đầu nhưng Đại hội vẫn xác định “Xây dựng cơ cấu công nghiệp - nông nghiệp hiện đại, lấy hệ thống công nghiệp nặng tương đối phát triển làm nòng cốt”. Sự điều chỉnh không dứt khoát đó đã khiến cho nền kinh tế Việt Nam không tiến xa được bao nhiêu, trái lại còn gặp nhiều khó khăn và khuyết điểm mới, tình hình kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân sau 5 năm không những không ổn định được mà còn lâm vào khủng hoảng trầm trọng. 1.2. Đặc trưng chủ yếu của công nghiệp hóa thời kỳ đổi mới Nhìn chung trong thời kỳ 1960-1985 chúng ta đã nhận thức và tiến hành công nghiệp hóa theo kiểu cũ với các đặc trưng cơ bản sau đây: - Công nghiệp hóa theo mô hình nền kinh tế khép kín, hướng nội và thiên về phát triển công nghiệp nặng. - Chủ yếu dựa vào lợi thế về lao động, tài nguyên đất đai và nguồn viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa, chủ lực thực hiện công nghiệp hóa là Nhà nước và doanh nghiệp nhà nước; việc phân bổ nguồn lực để công nghiệp hóa chủ yếu bằng cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu trong nền kinh tế thị trường. - Nóng vội, giản đơn, chủ quan duy ý chí, ham làm nhanh, làm lớn, không quan tâm đến hiệu quả kinh tế xã hội. 2. Quan điểm của Đảng về công nghiệp hóa thời kỳ đổi mới 2.1. Quá trình đổi mới tư duy về công nghiệp hóa. a. Đại hội VI của Đảng phê phán sai lầm trong nhận thức và chủ trương công nghiệp hóa thời kỳ 1960-1986 Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12-1986) với tinh thần “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật” đã nghiêm khắc chỉ ra những sai lầm trong nhận thức và chủ trương công nghiệp hóa thời kỳ 1960-1985, mà trực tiếp là mười năm từ 1975 đến 1985: Chúng ta đã phạm sai lầm trong việc xác định mục tiêu và bước đi về xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật, cải tạo xã hội chủ nghĩa và quản lý kinh tế…Do tư tưởng chỉ đạo chủ quan, nóng vội, muốn bỏ qua những bước đi cần thiết nên chúng ta đã chủ trương đẩy mạnh công nghiệp hóa trong khi chưa có đủ các tiền đề cần thiết, mặt khác chậm đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Trong việc bố trí cơ cấu kinh tế, trước hết là cơ cấu sản xuất và đầu tư, thường chỉ xuất phát từ lòng mong muốn đi nhanh, không kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu công nghiệp với nông nghiệp thành một cơ cấu hợp lý, thiên về xây dựng công nghiệp nặng và những công trình quy mô lớn , không tập trung sức giải quyết về căn bản vấn đề lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Kết quả là đầu tư nhiều nhưng hiệu quả thấp. Không thực hiện nghiêm chỉnh nghị quyết của Đại hội lần thứ V như: Nông nghiệp vẫn chưa thật sự coi là mặt trận hàng đầu, công nghiệp nặng không phục vụ kịp thời nông nghiệp và công nghiệp nhẹ. b. Quá trình đổi mới tư duy về công nghiệp hóa từ Đại hội VI đến Đại hội X Từ việc chỉ ra những sai lầm, khuyết điểm, Đại hội VI đã cụ thể hóa nội dung chính của công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa trong chặng đường đầu tiên là thực hiện cho bằng được 3 chương trình lương thực, thực phẩm; hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu trong những năm còn lại của chặng đường đầu tiên của thời kỳ quá độ. Ba chương trình này liên quan chặt chẽ với nhau. Phát triển lương thực thực phẩm và hàng tiêu dung là nhằm bảo đảm nhu cầu thiết yếu cho đời sống nhân dân sau mấy chục năm chiến tranh ác liệt và trong bối cảnh của nền kinh tế còn đang trong tình trạng thiếu hụt hàng hóa nghiêm trọng, góp phần ổn định kinh tế - xã hội; phát triển hàng xuất khẩu là yếu tố quyết định để khuyến khích sản xuất và đầu tư trong nước, tạo nguồn thu ngoại tệ để nhập khẩu máy móc thiết bị phục vụ sản xuất. Xác định thứ tự ưu tiên đó đã cho phép phát huy sức mạnh nội lực và tranh thủ sức mạnh từ bên ngoài để phát triển kinh tế xã hội. Có thể nói đây thực chất là sự thay đổi trong lựa chọn mô hình chiến lược CNH, chuyển từ mô hình hướng nội (thay thế nhập khẩu) trước đây bằng mô hình hỗn hợp (hướng về xuất khẩu đồng thời thay thế nhập khẩu) đang được áp dụng phổ biến và khá thành công tại các nước Châu Á lúc bấy giờ. Như vậy, chính sách CNH của Đại hội VI đã: - Đưa ra một thứ tự ưu tiên mới: nông nghiệp – công nghiệp hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu – công nghiệp nặng. - Tạo một sự chuyển biến quan trọng cả về quan điểm nhận thức cũng như tổ chức chỉ đạo thực hiện công nghiệp hóa đất nước. Đó là sự chuyển biến hướng chiến lược CNH từ: + Cơ chế KHHTT sang cơ chế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước. + Cơ chế khép kín sang cơ chế mở cửa kinh tế. + Từ xây dựng ngay từ đầu một cơ cấu kinh tế đầy đủ, tự cấp tự túc sang cơ cấu bổ sung kinh tế và hội nhập. + Mục tiêu “ ưu tiên phát triển công nghiêp nặng” đã chuyển sang “ lấy nông nghiệp và công nghiệp hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu làm trọng tâm”. Từ đó dẫn đến sự đổi mới trong cơ cấu đầu tư: “Đầu tư có trọng điểm và tập trung vào những mục tiêu và các ngành quan trọng, trước hết đầu tư cho sản xuất nông nghiệp, hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu, cho chế biến nông sản và một số ngành công nghiệp nặng trực tiếp phục vụ 3 chương trình kinh tế lớn” + Phát huy nguồn lực của nhiều thành phần kinh tế. Tiếp theo, Đại hội VII (năm 1991) Đảng ta tiếp tục có những nhận thức mới, ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn về công nghiệp hóa gắn với hiện đại hóa. Đại hội đã xác định rõ vai trò “mặt trận hàng đầu” của nông nghiệp, và trên thực tế đầu tư cho nông nghiệp từ ngân sách đã tăng lên. Đại hội đề cập đến lĩnh vực Dịch vụ kinh tế - kỹ thuật trong việc đáp ứng yêu cầu sản xuất, đời sống và hợp tác quốc tế; đưa ra chiến lược phát triển kinh tế vùng phù hợp với chiến lược chung cả nước. Thực hiện đường lối công nghiệp hóa của Đại hội VII, nền kinh tế đã có những bước phát triển cao hơn, có chất lượng hơn, đi vào thực chất hơn so với nhiều năm trước: + Tốc độ tăng trưởng kinh tế năm 1991: 5,8% 1995: 9,5% + Tương ứng công nghiệp tăng: 1991: 5,3 % 1995: 15,5% + Nông nghiệp tăng 1991: 2,2% 1995: 4,8% + Xuất khẩu tăng 1991: -13,2% 1995: 34,4% + Lạm phát được kiềm chế ở mức thấp 1991: 67% 1995: 12,7% + Cơ cấu kinh tế: 1991: 40,5 – 23,8 – 35,7(%) 1995: 27,2 – 28,8 – 44 (%) + Vốn đầu tư cho công nghiệp giai đoạn 1991 – 1995 chiếm 38,4% tổng đầu tư xã hội (20,8 tỷ USD) Đại hội Đảng VIII (năm 1996) nhìn lại đất nước sau 10 năm đổi mới đã nhận định: nước ta đã thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, nhiệm vụ đề ra cho chặng đường đầu của thời kỳ quá độ là chuẩn bị tiền đề cho công nghiệp hóa đã cơ bản hoàn thành cho phép chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đại hội VIII đã điều chỉnh chính sách CNH theo hướng lấy nông nghiệp làm khâu đột phá, coi nông nghiệp kết hợp với công nghiệp chế biến là mặt trận hàng đầu. Tiếp tục thực hiện rộng rãi hơn chính sách mở cửa, phát triển kinh tế nhiều thành phần, nâng cao quyền tự chủ sản xuất kinh doanh cho các doanh nghiệp. Gắn công nghiệp hóa với hiện đại hóa, lấy khoa học – công nghệ làm động lực, lấy nguồn lực con người làm yếu tố trung tâm của CNH, HDH. Đặt ra nội dung cụ thể của công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong những năm trước mắt (1996-2000) là “đặc biệt coi trọng CNH, HDH nông nghiệp nông thôn…”. Kết quả là: + Tốc độ tăng trưởng kinh tế 1996: 9,3% 2000: 6,75% + Tốc độ tăng trưởng công nghiệp 1996: 14,5% 2000: 10,1 % + Tốc độ tăng trưởng nông nghiệp 1996: 4,4% 2000: 4% + Tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu 1996: 33,2% 2000: 24% + Cơ cấu kinh tế 1996: 27,8 – 29,7 – 42,5 (%) 2000: 24,3 – 36,6 – 39,1 (%) Đại hội IX (năm 2001) và Đại hội X (năm 2006) Đảng ta tiếp tục bổ sung và nhấn mạnh một số điểm mới trong tư duy về công nghiệp hóa: - Con đường công nghiệp hóa ở nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian so với các nước đi trước. Đây là yêu cầu cấp thiết của nước ta nhằm sớm thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Một nước đi sau có điều kiện tận dụng những kinh nghiệm kỹ thuật, công nghệ và thành quả của các nước đi trước, tận dụng xu thế của thời đại qua hội nhập quốc tế để rút ngăn thời gian. - Tuy nhiên, tiến hành công nghiệp hóa theo lối rút ngắn so với các nước đi trước, chúng ta cần thực hiện các yêu cầu như: Phát triển kinh tế và công nghệ phải vừa có những bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt; phát huy những lợi thế của đất nước, gắn công nghiệp hóa với hiện đại hóa, từng bước phát triển kinh tế tri thức; phát huy nguồn lực trí tuệ và tinh thần của con người Việt Nam, đặc biệt coi trọng phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, xem đây là nền tảng và động lực cho CNH, HDH. - Hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta là phải phát triển nhanh và có hiệu quả các sản phẩm, các ngành, các lĩnh vực có lợi thế, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. - Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước phải bảo đảm xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, tức là phải tiến hành công nghiệp hóa trong một nền kinh tế mở, hướng ngoại. - Đẩy nhanh CNH, HDH nông nghiệp nông thôn với việc nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm nông nghiệp. - Đẩy mạnh CNH, HDH phải tính toán đến yêu cầu phát triển bền vững trong tương lai. Điểm nhấn quan trọng trong quan điểm về công nghiệp hóa thời kỳ đổi mới của Đảng chính là: + Công nghiệp hóa gắn với hiện đại hóa và kinh tế tri thức. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại phát triển mạnh, tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có kinh tế, quá trình toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ. Do vậy, chúng ta phải tiến hành công nghiệp hóa gắn với hiện đại hóa và kinh tế tri thức để nhanh chóng rút ngắn khoảng cách phát triển với các nước trong khu vực và trên thế giới. + Công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập kinh tế quốc tế. Trước đổi mới, chúng ta công nghiệp hóa trong điều kiện kế hoạch hóa tập trung, lực lượng thực hiện là Nhà nước, các nguồn lực để tiến hành công nghiệp hóa do Nhà nước nắm giữ. Còn trong điều kiện mới, công nghiệp hóa trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, có nhiều thành phần kinh tế, huy động sức mạnh toàn dân sẽ khai thác và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực trong nền kinh tế để đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chúng ta còn cần phải tích cực hội nhập quốc tế nhằm thu hút vốn đầu tư và công nghệ hiện đại, học hỏi kinh nghiệm và kiến thức quản lý tiên tiến của thế giới và tận dụng cơ hội mở rộng thị trường. Như vậy, quan điểm về công nghiệp hóa của Đảng đã có những thay đổi rõ rệt qua từng đại hội, tuy những thay đổi đó đã mang lại nhiều kết quả tích cực tuy nhiên vẫn còn bộc lộ những hạn chế riêng. 2.2. Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân a. Kết quả thực hiện đường lối và ý nghĩa Những thành tựu nổi bật: Một là, cơ sở vật chất - kỹ thuật của đất nước được tăng cường đáng kể, khả năng độc lập tự chủ của nền kinh tế được nâng cao. Hai là, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa đã đạt được những kết quả quan trọng. Ba là, những thành tựu công nghiệp hóa đã góp phần quan trọng đưa nền kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng khá cao. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện. Ý nghĩa quan trọng của những thành tựu: là cơ sở phấn đấu để sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển và cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020. b. Hạn chế và nguyên nhân Những hạn chế cơ bản: - Tốc độ tăng trưởng kinh tế vẫn thấp so với khả năng và thấp hơn nhiều nước trong khu vực thời kỳ đầu công nghiệp hóa. Tăng trưởng kinh tế chủ yếu theo chiều rộng. Năng suất lao động còn thấp so với nhiều nước trong khu vực. - Nguồn lực của đất nước chưa được sử dụng có hiệu quả. Nhiều nguồn lực trong dân chưa được phát huy. - Cơ cấu kinh tế chuyển dịch còn chậm. Trong công nghiệp, các sản phẩm có chứa hàm lượng tri thức cao còn ít. Trong nông nghiệp, sản xuất chưa gắn kết chặt chẽ với thị trường. Chất lượng nguồn nhân lực của đất nước còn thấp. - Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội chưa đáp ứng yêu cầu phát triển.Nguyên nhân chủ quan của những hạn chế - Nhiều chính sách, giải pháp chưa đủ mạnh để huy động và sử dụng tốt nhất các nguồn lực, cả nội lực và ngoại lực vào công cuộc phát triển kinh tế - xã hội. - Cải cách hành chính còn chậm và kém hiệu quả. Công tác tổ chức, cán bộ chậm đổi mới, chưa đáp ứng yêu cầu. - Chỉ đạo và tổ chức thực hiện yếu kém. Ngoài ra, còn các nguyên nhân cụ thể, trực tiếp như: công tác qui hoạch chất lượng kém, nhiều bất hợp lý dẫn đến qui hoạch “treo” khá phổ biến gây lãng phí nghiêm trọng; cơ cấu đầu tư bất hợp lý làm cho đầu tư kém hiệu quả, công tác quản lý yếu kém. Kết luận Có thể nói, những thay đổi trong quan điểm công nghiệp hóa của Đảng tuy chưa thực sự toàn diện nhưng đã góp phần rất lớn giúp phát triển ngành công nghiệp của nước nhà cũng như phát triển kinh tế đất nước. Trong thời gian tới, khi mà nền kinh tế toàn cầu đang có những diễn biến khó lường, sự thay đổi vị trí vị thế của các quốc gia sẽ tác động không nhỏ tới Việt Nam, Đảng ta cần đưa ra những chủ trương phù hợp hơn nữa để giúp Việt Nam tiếp tục phát triển, tránh bị tụt hậu ngày càng xa so với các cường quốc. Công nghiệp hóa sẽ phải phù hợp với xu thế chung của thế giới và điều kiện kinh tế chính trị xã hội trong nước. Tài liệu tham khảo Giáo trình đường lói cách mạng của Đảng cộng sản Việt Nam Trang web của Đảng cộng sản: Các tạp chí, sách báo.