Phố đi bộ thương mại du lịch - Sản phẩm du lịch đặc trưng ở các thành phố lớn Trung Quốc

Số 25 - Tháng 9 - 201898 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA PHỐ ĐI BỘ THƯƠNG MẠI DU LỊCH - SẢN PHẨM DU LỊCH ĐẶC TRƯNG Ở CÁC THÀNH PHỐ LỚN TRUNG QUỐC BÙI THANH THỦY Tóm tắt Hình thức đi bộ trong phố đã xuất hiện ở nhiều thành phố lớn trên thế giới, và đã sớm trở thành một loại sản phẩm du lịch phổ biến, thời thượng. Những năm gần đây, trước tốc độ phát triển đô thị, du lịch, sự thông thương, giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các quốc gia, việc hình thành các phố đi bộ thương mại du lịch ngày càng nhiều. Đây là một trong những mô hình mang bản sắc văn hóa đặc trưng, thúc đẩy phát triển nền kinh tế trên thế giới. Ở mỗi nơi, phố đi bộ đều mang đến tính đặc trưng cùng sự đa dạng giải trí, thân thiện và tính kết nối cộng đồng được đề cao giúp thu hút đông đảo du khách. Việc tạo dựng và tổ chức các con phố đi bộ nhằm đáp ứng tốt những giá trị về mặt xã hội, văn hóa, kinh tế, môi trường, đảm bảo được tính hấp dẫn cho du lịch là nội dung của bài viết này với minh chứng được tìm kiếm từ đất nước Trung Quốc, nơi có những phố đi bộ thương mại du lịch nhiều nhất trên thế giới. Từ khóa: Phố đi bộ, du lịch, thương mại du lịch, Trung Quốc Abstract Walking in the streets has appeared in many big cities around the world, and has soon become a popular and trending tourist product. In recent years, in the fast pace of urban development, tourism, trading, economic and cultural exchanges between countries, the formation of commercial pedestrian streets for tourists has been more and more flourished. This is one of the models which have unique cultural identity, promote the economy in the world. At every place, the pedestrian streets brings the characteristics and diversity of entertainment, friendly, and community-based connections are heightened in order to attract a large number of visitors. So the creating and organizing pedestrian streets to meet the social, cultural, environmental, economic values and ensure the tourism attractiveness is the main content of this article, with evidence is sought from the China, where has the most pedestrian commercial streets in the world. Keywords: Pedestrian streets, tourism, travel trade, China 1. Sự phát triển và các kiểu loại phố đi bộ thương mại ở Trung Quốc Sau Đại chiến thế giới lần thứ hai, ở các nước phát triển do Mỹ làm đại diện, cùng với sự phục hưng về kinh tế, trào lưu “hậu thành thị hóa” xuất hiện. Một là do sự phát triển đô thị, không gian đô thị không ngừng mở rộng ra khu vực ngoại thành; hai là bộ phận cư dân trong thành phố cũng có xu hướng chuyển ra ngoại thành sinh sống để mong có một môi trường sống tốt hơn. Thích ứng với phong trào ấy, ở những quốc gia này nổi lên một hiện tượng xây dựng những trung tâm mua bán tập trung cho cộng đồng cư dân khu dân cư mới, giúp giải quyết vấn đề ùn tắc giao thông, ô nhiễm không khí trong khu vực nội thành, từ đó đã xuất hiện phố đi bộ ở các khu trung tâm thương mại. Không những các trung tâm thương mại mới được xây dựng ở ngoại thành trở thành phố đi bộ thương mại mà ngay các khu thương mại đường phố cũ ở nội thành cũng được cải tạo thành phố đi bộ. Phố đi bộ là một trong những Số 25 - Tháng 9 - 2018 99 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ mô hình mang bản sắc văn hóa đặc trưng, và đã sớm trở thành một loại sản phẩm du lịch hấp dẫn. Du khách không thể bỏ qua các tuyến phố đi bộ độc đáo, ấn tượng, hấp dẫn như La Rambla của thành phố biển xinh đẹp Barcelona (Tây Ban Nha), Stroget của thành phố Copenhagen (Đan Mạch), Rue de France của Nice (Pháp), Bintang (Malaysia), Harajuku, Higashiyama (Nhật Bản) hay Vương Phủ Tỉnh, Nam Kinh (Trung Quốc),... Phố đi bộ thương mại hiện đại xuất hiện ở Trung Quốc vào những năm 50 của thế kỷ XX, khi có cuộc đổ bộ của hàng hóa và phong cách kinh doanh thương mại từ các nước phương Tây du nhập. Đến những năm 90 của thế kỷ XX, Trung Quốc bắt đầu xây dựng phố đi bộ thương mại mang tính quy mô như Vương Phủ Tỉnh ở Bắc Kinh, Nam Kinh ở Thượng Hải, Hòa Bình ở Thiên Tân, Hán Chính ở Vũ Hán, Hạ Cửu, Bắc Kinh ở Quảng Châu, Quan Tiền (Tô Châu), Quảng trường Võ Lâm (Hàng Châu), Kim Mã Bích Kê (Côn Minh), Lầu Chuông - Lầu Trống (Tây An) Bước sang thế kỷ XXI, rất nhiều thành phố ở Trung Quốc đã đua nhau xây dựng phố đi bộ thương mại. Tính đến nay trên toàn Trung Quốc đã có trên 200 phố đi bộ thương mại. Xây dựng phố đi bộ thương mại không chỉ là độc quyền của các thành phố lớn/thủ phủ, mà rất nhiều các thành phố, thị trấn lớn nhỏ trên toàn đất nước Trung Quốc đều xây dựng phố đi bộ. Phố đi bộ mọc lên như nấm mọc sau mưa: phố bộ hành Thiên Thiên ở Thiều Quan, phố đi bộ Cổ Lâu ở Ninh Ba, phố đi bộ Thượng Hải Trường ở Lạc Dương Trong các phố đều xây dựng bến xe, công viên, đài phun nước, đèn đêm, hoa, cùng các cơ sở phục vụ ăn, uống, bưu điện, tài chính,... Như vậy, các phố đi bộ này đã phục vụ, đáp ứng đầy đủ các nhu cầu về mua sắm, ăn uống, giải trí của du khách. Các con phố này là một trong những yếu tố tạo nên sức hút “thương hiệu” Trung Quốc trong lòng nhiều du khách. Dạo một vòng qua các khu phố đi bộ thương mại, du khách có thể vừa thư giãn, ngắm nhìn phong cảnh, vừa sắm cho mình những món đồ hữu ích. Dạo chơi trên phố đi bộ dường như đã trở thành một trong những nét văn hóa của người dân địa phương cũng như nhu cầu chung của du khách. Tại Trung Quốc có nhiều kiểu phố đi bộ thương mại được tạo dựng: * Phố đi bộ thương mại mua sắm: Đây là kiểu phố đi bộ phổ biến trên toàn thế giới, các tuyến phố được kết nối bởi hệ thống các cửa hàng có thể bán đa dạng kiểu loại hàng hóa, hoặc một kiểu loại nhất định. Nó có thể được hình thành từ các khu phố thương mại tồn tại trong lịch sử hoặc xây mới. Đến Thượng Hải, du khách không thể không đi dạo đường Nam Kinh. Đến Thiên Tân, du khách không thể không dạo phố Hòa Bình. Đến Vũ Hán, du khách không thể bỏ qua phố Hán Chính. Đến Quảng Châu, du khách phải đến phố Hạ Cửu. Những con phố này vốn là “thương hiệu” kinh tế của thành phố Thượng Hải, Thiên Tân, Vũ Hán, Quảng Châu, là các khu phố buôn bán truyền thống, sau được cải tạo thành các phố đi bộ thương mại/khu mua sắm nổi tiếng cho người dân trong nước và du khách nước ngoài. Hiện có rất nhiều thành phố vừa và nhỏ của Trung Quốc cải tạo các khu buôn bán sầm uất vốn có thành phố đi bộ như vậy. Cho nên có thể nhận định, phố đi bộ thương mại trở thành một yếu tố quan trọng tạo nên thương hiệu của mọi thành phố. “Nằm ở trục trung tâm của thành phố Bắc Kinh, đường Qianmen là một phố đi bộ nổi tiếng chạy từ Jianlou (tháp Bắn cung) của Zhengyangmen ở phía bắc tới công viên Tiantan ở phía nam. Con phố đi bộ này dài 840m và rộng khoảng 21m, bao gồm các tòa nhà mang phong cách kiến trúc của triều đại nhà Thanh (1644 - 1911). Con đường Qianmen có lịch sử hơn 570 năm, còn được biết đến với tên gọi phố Zhengyangmen trong triều đại nhà Minh và nhà Thanh, và đã đổi tên như hiện nay vào năm 1965”1. Dưới thời nhà Thanh, hai bên dãy phố có nhiều cửa hàng chuyên biệt tạo thành từng khu bán thịt, bán vải và nữ trang. Nơi đây cũng có nhiều nhà xưởng thủ công, nhà kho và nhà hát ở Hutong gần đó. Sau khi được cải tạo đổi mới và tân trang, con phố đi bộ đã được mở cửa vào ngày 7 tháng 8 trước Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Ngoài tính thương mại, con phố còn là một biểu tượng của văn hoá, minh chứng cho một giai đoạn của lịch sử Trung Quốc. Số 25 - Tháng 9 - 2018100 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Các con phố vốn là các khu phố thương mại trong lịch sử Trung Quốc thường có độ dài trung bình khoảng 1.000m. Dãy phố Vương Phủ Tỉnh dài 810m, đường Nam Kinh dài 1.033m, phố Hán Chính dài 1.210m do ba khu đoạn kinh doanh buôn bán hợp thành... Về sau, thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc muốn khẳng định vị thế của mình đã kéo dài đường Vương Phủ Tỉnh về phía bắc thêm 340m, tăng tổng chiều dài lên 1.150m. Đồng thời cũng cho cải tạo phố lớn Sùng Văn Môn với ý đồ xây dựng nó thành phố đi bộ thương mại lớn nhất của cả nước. Dãy phố đi bộ thương mại này nằm ở phố lớn Quảng An Môn. Từ Chu Thị Khẩu đến Từ Khí Khẩu dài tất cả 1.800m, tổng diện tích vượt 200.000m2. Đoạn phố 1.800m này còn có thể tiếp tục vươn dài vì phố lớn Quảng An Môn dài gần 4.000m. Dãy phố đi bộ này mang trọng trách lịch sử, nó không chỉ là một phố thương mại phục vụ ăn uống, vui chơi, du lịch, tham quan, nghỉ ngơi, mua sắm hàng hóa mà còn được xác định trở thành một trung tâm mậu dịch quốc tế hiện đại hóa lớn nhất phía nam thủ đô Bắc Kinh và khu vực châu Á. Thành phố Thành Đô, Tứ Xuyên, Trung Quốc cải tạo đường Xuân Hi vốn là một con đường sầm uất nằm trong nội thành thành một phố đi bộ theo mô thức như phố đi bộ của thành phố Munich, nước Đức với các cửa hàng mua sắm san sát nhau. Về kiểu loại phố thương mại đi bộ chuyên một loại hàng hóa, tạo dấu ấn riêng biệt phải nhắc đến phố Đắc Thắng Sa thuộc thành phố Hải Khẩu, tỉnh Hải Nam. Đây là một phố đi bộ độc nhất trong toàn Trung Quốc, chỉ bán một mặt hàng. Ở phố này chỉ bán buôn, bán lẻ một mặt hàng quần áo, tất cả có đến hơn 1.000 gian hàng. Hay đến phố Qinghefang, thành phố Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang du khách thấy phần lớn là các mặt hàng tơ lụa, trà, gốm sứ, sản phẩm của các ngành nghề thủ công truyền thống nổi tiếng chỉ có ở thành phố này. * Phố đi bộ thương mại trong các đô thị cổ: Đó là các con phố được hình thành trong lòng các đô thị cổ mang vẻ đẹp của những công trình kiến trúc, cảnh quan cũng như nhằm mục đích vừa bảo vệ các di sản văn hóa, vừa phục vụ cho hoạt động tham quan của du khách. Tiêu biểu như phố đi bộ trong Đại Nghiên cổ trấn, thuộc thành phố Lệ Giang, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Nơi đây được mệnh danh là “Venice của phương Đông”. Khu đô thị cổ của Lệ Giang với các con đường rải đá, những cây cầu và mạng lưới kênh rạch len lỏi giữa dãy phố mang đậm vẻ đẹp của những ngày xưa cũ. Trước cửa các ngôi nhà đều trồng dương liễu và có suối nước chảy qua. Đô thị cổ Lệ Giang có lịch sử lâu đời hơn 800 năm, được xây vào khoảng cuối đời Tống, đầu đời Nguyên. Hiện nay Lệ Giang có khoảng 30.000 dân với hơn 6.200 hộ, chủ yếu là người Nạp Tây (hay Na-xi). 30% người dân vẫn làm nghề thủ công (đúc đồng, chạm bạc, thuộc da và lông thú, dệt)2. Hay như phố Vương Phủ Tỉnh của thành phố Bắc Kinh, vốn là một con đường có 10 phủ của vương gia, công chúa nên được gọi là “đường Vương Phủ”. “Tuy con đường này không quá lớn nhưng do nằm ngay trung tâm Bắc Kinh nên thu hút rất nhiều hoàng gia, quý tộc tới sống. Đến triều Thanh, do trên đường có một cái giếng mà các vương phủ thường lấy nước để dùng nên được đổi tên thành “Vương Phủ Tỉnh” (“tỉnh” là giếng). Từ năm 1993 đến 1999, chính phủ Trung Quốc đã cho cải tạo con đường và thu hút nhiều thương gia nước ngoài đến buôn bán”3. Nơi đây trở thành trung tâm thương mại sầm uất bậc nhất ở Bắc Kinh. Đó là nơi du khách có thể thấy những giá trị văn hóa, ẩm thực truyền thống và hiện đại đan xen, tạo nên một nét đẹp văn hóa rất riêng của Trung Quốc. Trong khi đó tại cố đô Tây An, hai khu phố song song Lầu Chuông - Lầu Trống là khu của người Hồi giáo, du khách được khám phá không gian văn hoá của những người theo đạo Hồi từ trang phục cho đến ẩm thực. Hàng Châu có phố đi bộ còn gọi là phố cổ Qinghefang và đường Trung Sơn, còn gọi là đường “Hoàng gia của triều đại Nam Tống”. Phố Quan Tiền, Quảng trường Võ Lâm thì hấp dẫn bởi mặt hàng tơ lụa nổi tiếng vùng đất Giang Nam, nơi xưa nổi tiếng với danh xưng con đường tơ lụa. Kiểu phố đi bộ này cũng giống như phố đi bộ tại phố cổ Hà Nội hay phố cổ Hội An của Việt Nam; phố đi bộ trong Quận Higashiyama, Số 25 - Tháng 9 - 2018 101 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ Kyoto, Nhật Bản; phố Ben Yehuda, Jerusalem, Israel; phố đi bộ ở Bhaktapur, Nepal, một thị trấn được công nhận là Di sản Thế giới bởi UNESCO với những công trình cổ mang kiến trúc độc đáo... * Phố đi bộ thương mại kết hợp tham quan ngắm cảnh: Thành phố Quảng Châu có lẽ là nơi có nhiều phố đi bộ nhất Trung Quốc. Phố đi bộ thương mại sớm nhất là đường Bắc Kinh, nằm ở trung tâm thành phố Quảng Châu. Trước nay đây vẫn là nơi tập trung và phân phối hàng hóa đi các nơi sầm uất nhất ở địa phương. Xung quanh phố có rất nhiều các di chỉ văn hóa lịch sử, ví như thành Phiên Ngung đời Tấn, di chỉ công trường đóng thuyền đời Tần Hán, di chỉ ngự hoa viên Nam Hán Căn cứ vào nguồn gốc lịch sử văn hóa đặc biệt của nó và ưu thế kinh tế rõ ràng, thành phố Quảng Châu xác định quy hoạch đường Bắc Kinh thành “Khu đi bộ thương mại đường Bắc Kinh, Quảng Châu”. Ngày 8 tháng 2 năm 1997 khu này chính thức được đưa vào sử dụng. Phố đi bộ thương mại “Đệ Thập Phủ” ở đường Hạ Cửu được coi là phố đi bộ dài nhất tỉnh Quảng Đông. Hai bên phố có hàng trăm cửa hàng với các phong cách kiến trúc, kiểu trang trí kiến trúc đa dạng được thịnh hành vào thập niên 20, 30 của thế kỷ XX. Phố đi bộ thương mại thứ nhất Quảng Châu này đã trở thành một khu du lịch cấp quốc gia. Phố đi bộ thương mại Hoàng Hưng Nam của tỉnh Hồ Nam vốn được cải tạo lại từ một con đường đã có trên trăm năm lịch sử. Đường Hoàng Hưng Nam nằm ở ngay trung tâm thành phố, xưa nay vốn là nơi tập trung cơ sở kinh doanh của các thương gia. Cùng với đó, chính quyền thành phố còn quyết định cải tạo Thanh Thủy đường, cũng ở trung tâm thành phố, thành một phố đi bộ du lịch văn hóa. “Thanh Thủy đường là một nơi kỷ niệm những ngày hoạt động cách mạng trước kia của Mao Trạch Đông, trong khu có Viện Bảo tàng của thành phố. Ngoài ra tại đây còn có nhiều điểm du lịch như khu viên lâm Thanh Thủy đường, Quảng trường chân dung Mao Trạch Đông Với những giá trị văn hóa, chính quyền địa phương đã xây dựng Thanh Thủy đường, chiều dài 565m, thành một thị trường chuyên kinh doanh về di vật văn hóa lớn nhất khu Trung Nam, thành một khu trung tâm mỹ thuật dân gian. Trung tâm lưu giữ, trưng bày, giao lưu văn hóa dân gian”4. Phố đi bộ của thành phố Côn Minh được lát bởi những tấm đá xanh, hai bên đường rộng 15m với những ngôi nhà 2 - 3 tầng, rải rác hai bên đường là những nhóm tượng bằng đồng đen trông sinh động như thật, chúng đã tái hiện quang cảnh sinh hoạt chợ búa được ghi lại từ những bức ảnh cũ. Do đó nơi đây đã tạo một không khí lịch sử, khiến du khách cảm thấy lý thú khi biết được quang cảnh sinh hoạt xưa kia với nội hàm văn hóa sâu sắc. Tại đây du khách không chỉ thỏa thích mua sắm, mà còn có thể tham quan các công trình kiến trúc truyền thống, thưởng thức các món ăn vặt ở Côn Minh, các tiết mục biểu diễn của các dân tộc ít người, đậm đà bản sắc riêng của họ. Thành phố Thiên Tân đã cải tạo con đường cổ Hòa Bình sát liền bên sông biến thành một phố thương mại kiểu châu Âu dài 1.240m nối liền với phố đi bộ đường Tân Giang, cả hai phố này hình thành một phố đi bộ Thiên Tân hình chữ T, tất cả dài hơn 2.100m với cảnh đẹp sông nước thi vị, hấp dẫn. * Phố đi bộ thương mại trong nhà: Thành phố Phúc Châu (Phúc Kiến) đã cải tạo phố Trung Đình Thành thành một phố đi bộ thương mại “trong phòng”, có thể dạo chơi dưới mọi thời tiết, lớn nhất eo biển phía tây của Trung Quốc. Nó do ba phố chạy xuyên trong phòng theo chiều dọc và hàng chục phố đi bộ tiếp nối mang phong cách khác nhau hợp thành. Khu phố về cơ bản đã bảo lưu được dáng dấp của các con phố thương mại truyền thống, các khách hàng dạo bộ thong thả trong những dãy phố với kiểu dáng kiến trúc “Trung - Tây phối hợp”. Khách bộ hành đi dạo trong phố đi bộ thương mại như đi trong phòng, hành lang vòm ở hai bên đường phố nối liền các cửa hàng lại với nhau, kéo dài hàng nghìn mét. Còn có những phố lại kết hợp hai kiểu không gian trên, chỉ che phủ một nửa, hành lang hở lối liền các cửa hàng. Đi trên phố như vậy, đường như thông suốt các nhà; nhà trong cửa ngoài, cửa ngoài, nhà trong, đi liền một mạch. Số 25 - Tháng 9 - 2018102 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Phố Cao Tăng nằm trong khuôn viên chùa Phổ Ninh - một ngôi chùa nổi tiếng tại Thừa Đức, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc, tuy nhỏ nhưng khá độc đáo vì khu vực này trước đây là tịnh xá của các vị sư trong chùa, nay đưa vào phục vụ du khách. Các nhân viên bán hàng trong các trang phục truyền thống, cùng các chương trình biểu diễn xiếc, võ vật đời Mãn Thanh luôn thu hút sự quan tâm của du khách5. Ngoài ra còn một số dạng phố đi bộ khác như Thượng Hải xây dựng một phố đi bộ “bỏ túi” mang phong cách độc đáo. Phố đi bộ “bỏ túi” này tên là phố đi bộ đường Ngô Giang, song hành với đường Nam Kinh Tây, dài hơn 200m. Chỗ độc đáo của dãy phố này là đường phố rất nhỏ, dáng uốn lượn với phong cảnh rất nên thơ. Phố không mang dáng dấp của một con đường giao thông công cộng mà như một con đường mòn nhỏ phía sau một vườn hoa, và lại càng không có không khí của một nơi buôn bán, không có các mặt hàng đủ màu sắc, chỉ có nhiều nhà hàng cung cấp các món ăn ngon rất hấp dẫn như mì kéo Lan Châu, bánh ú Đài Loan, cà phê kiểu Pháp, ở đây món gì cần có đều có. Nhìn chung, các phố đi bộ thương mại ở Trung Quốc đều mang những nét đặc sắc riêng biệt của từng thành phố và hàm chứa tính lịch sử. Các phố đi bộ thương mại đủ các kiểu loại này, như đã phân tích, phần nhiều là từ các trung tâm thương mại đường phố truyền thống cải tạo, sửa chữa mà thành. Hoặc do chính quyền thành phố thông qua hình thức đi bộ giúp phục hưng các trung tâm hoạt động thương mại xưa, cũng có khi là những trung tâm thương mại mới xuất hiện. Thực tế, phố đi bộ thương mại hiện đại phát triển theo hướng có lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội và quảng bá quốc tế. 2. Cách thức kiến tạo, tổ chức các con phố đi bộ thương mại Mục đích của chính quyền các thành phố lập ra các phố đi bộ, mua sắm nhằm phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí cho cộng đồng cư dân địa phương và du khách. Một điều dễ nhận thấy là công tác quy hoạch những khu phố này khá tốt, vừa thuận tiện trong việc buôn bán của các doanh nghiệp, chủ cửa hàng, vừa thuận lợi cho người dân địa phương, du khách có dịp tham quan, khám phá, chủ yếu là mua sắm, ăn uống. Ngoài ra đây còn là nơi mọi người đến dạo bộ để giảm stress. Phố đi bộ thương mại hiện đại chính là một trong những cách thể hiện cho xu hướng phát triển giao thông xanh. Trong đó đi bộ là một hình thức giao thông xanh nguyên thủy nhất và cũng cổ điển nhất. Do quy mô, khả năng của các thành phố nên điều kiện giao thông khác nhau, phương thức giao thông của các đường đi bộ cũng mang nhiều diện mạo khác nhau. Có phố đi bộ triệt để cấm các loại xe có động cơ đi qua, có phố đi bộ cho phép một số ít các xe động cơ chuyên dụng, chủ thể giao thông là đi bộ. Có phố đi bộ phân riêng đường đi bộ và đường đi xe. Có phố lại kết hợp hai loại với nhau. Ngoài ra, có loại phố đi bộ không những cho phép loại xe cơ động chuyên dụng đi qua mà còn cho phép một bộ phận xe giao thông công cộng đi theo giờ. Nhưng nhìn chung, đi bộ là phương thức giao thông chủ yếu. Nhìn về mặt kết cấu không gian, các phố đi bộ hiện đại của Trung Quốc cũng mang những nét đặc sắc khác nhau. Có phố như Vương Phủ Tỉnh của Bắc Kinh, đường Hòa Bình của Thiên Tân thì hoàn toàn thông thoáng, hòa cùng với thiên nhiên thành một khối. Cây cối hai bên đường vừa là nơi để du khách tránh nắng, vừa là nơi để chim đậu, tạo cảnh quan và cảm giác thư thái, trong lành. Có phố lại được thiết kế thông nhau dưới các toà nhà như Trung Đình Thành ở Phúc Châu, Nam Bình ở Trùng Khánh... Do ảnh hưởng về quy mô thành phố và điều kiện địa lý của loại phố này không giống nhau nên chúng có độ dài, ngắn, rộng, hẹp khác nhau. Trong khi ở các nước châu Âu các phố đi bộ thường có độ dài vừa phải, thì ở Trung Quốc các phố đi bộ thường rất dài. Đối với các phố đi bộ thương mại, điều cần đạt tới được là cự ly tâm lý của du khách. Phố quá dài, quá rộng dễ làm du khách mệt; quá ngắn, quá hẹp thì phải chen lấn nhau, nhưng đó cũng chưa phải là điều quan trọng nhất, mà quan trọng nhất có lẽ là tác dụng tâm lý đối với họ. Vì vậy, đã có nhiều nghiên cứu, điều tra đối với khách bộ hành về vấn đề này. “Kết quả cho thấy, với mức độ mà du khách vừa lòng Số 25 - Tháng 9 - 2018 103 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ thì chiều dài của các con phố trước hết phải chịu ảnh hưởng của hình thức, kết cấu không gian. Phố đi bộ hoàn toàn bị che phủ một nửa nên ngắn hơn phố hoàn toàn khai mở. Con số cụ thể như sau: phố đi bộ thương mại trong nhà có chiều dài tương đối thích hợp là vào khoảng 750m, quãng đường này du khách đi bộ mất 10 phút là vừa. Phố đi bộ hoàn toàn mở có chiều dài tương đối thích hợp là vào khoảng 1.500m, quãng đường du lịch đi bộ khoảng 20 phút là vừa. Về chiều rộng, cần xét đến chiều cao của 2 cạnh công trình kiến trúc. Nói chung cũng giống như chiều cao của công trình này, độ rộng của nó không thể nhỏ hơn ½ chiều cao của công trình, cũng không nên vượt quá 2 lần chiều cao công trình. Vì vậy, hai cạnh của loại phố này không nên xây cao”6. Theo số liệu thống kê, các phố đi bộ thương mại ở Mỹ chiều dài thường trong khoảng 700m. Ở Nhật con số này phần nhiều trong khoảng 600m, còn ở Pháp, Đức, Ý thì con số này trong khoảng 900m. Chiều rộng phần nhiều là 10m. Khu thương mại không chỉ cần thiết có một hệ thống giao thông xanh mà còn cần kiến trúc xanh, sản phẩm xanh và hành vi tiêu dùng xanh. Đó là một vấn đề mà hầu hết hiện nay các cấp quản lý Trung Quốc chú ý trong xây dựng phố đi bộ thương mại. Đầu tiên là trong kiến trúc, các công trình nhà phố thiết kế kiểu dáng như thế nào, sử dụng bằng vật liệu, kỹ thuật gì? Lựa chọn loại cây xanh nào, trồng ở đâu? Ví như xây dựng các ngôi nhà theo phong cách truyền thống hay Tây Âu; nguyên vật liệu sơn quét, gạch lát, kính dùng cho các cửa sổ có đảm bảo yếu tố “xanh”; việc xử lý nguồn nước, không gian có phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường... Tức làm thế nào để khu phố mang nét đặc trưng riêng, văn minh, môi trường xanh, sạch, đẹp. Sau đó là thương phẩm, phố đi bộ nên trở thành nơi tập trung hàng hóa xanh. Thực tế hiện nay phải xem xét vấn đề bao gói sản phẩm có phù hợp với môi trường hay không, những giấy bao gói đó có sử dụng quay vòng được không, có bị vi sinh vật làm tan rã không, có gây ô nhiễm môi trường không. Nhiều nơi đề xướng việc không sử dụng ống hút nhựa; khuyến khích sử dụng các giấy/túi xanh, cấm sử dụng túi đựng bằng chất dẻo, khó phân hủy. Hơn hết, vấn đề bảo vệ phố đi bộ, vấn đề lưu hành sản phẩm xanh, đều phải dựa vào hành vi của người tiêu dùng nên công tác tuyên truyền và xử lý vi phạm được áp dụng nghiêm ngặt. Các nội quy, nguyên tắc, đội tự quản được thiết lập. Đó là vấn đề hết sức quan trọng của việc xây dựng, quản lý phố đi bộ. Với mục tiêu xây dựng phố đi bộ trở thành cơ sở của sự giáo dục, bồi dưỡng ý thức xanh cho người tiêu dùng, nhiều thành phố Trung Quốc đã thực hiện tốt vấn đề này. Việc mua hàng hóa không phải là hành vi thương mại đơn nhất, mà nó còn là việc hưởng thụ văn hóa, thỏa mãn nhu cầu tinh thần, biểu lộ phong cách của người tham gia. Vì vậy, chính quyền các địa phương cũng hết sức coi trọng việc xây dựng không gian, môi trường cảnh quan cho các phố đi bộ thương mại. Trong thiết kế quy hoạch, từ trung tâm hành chính, địa điểm thương mại, giao thông đường xá đều được tiến hành thiết kế tổng thể, xem xét sửa sang kỹ càng, khiến các phố có cảnh quan đẹp, rực rỡ. Khi màn đêm buông xuống, toàn bộ đèn được bật sáng, các cửa hàng rực rỡ sắc màu, đường phố lung linh, mọi cảnh vật hòa vào một khối. Các phố thương mại thường là những khu đất vàng, lãnh đạo các thành phố đã sát nhập các cửa hàng với nhau để tạo quỹ đất dôi dư nhằm thiết kế xây dựng quảng trường, vườn hoa, bãi cỏ, tạo dựng lên một môi trường không gian thương mại xanh. Thông thường, dọc hai bên tuyến phố là các dãy boutique hotel và shophouse nối tiếp với nhiều điểm nhấn nổi bật như đài phun nước, vườn hoa, cây xanh, tượng điêu khắc cổ điển được đan xen và sắp xếp một cách tinh tế. Đảm bảo khi thiết kế phố đi bộ là sự hài hòa giữa yếu tố “động” và “tĩnh” trong sự tương tác với người bộ hành, nghĩa là đủ “sôi động” để du khách trải nghiệm nhưng cũng đủ “yên tĩnh” để du khách thư giãn. Tuyến phố luôn đảm bảo râm mát ở mọi thời điểm, luân phiên che chắn cùng tầng sinh thái đa dạng, đan xen các loại cây tầng thấp, cây tầng cao, cây bóng mát. Sao cho dù ở lứa tuổi nào du khách cũng chọn được loại hình hoạt động phù hợp theo thời gian thuận tiện nhất. Số 25 - Tháng 9 - 2018104 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Họ xây dựng phố đi bộ theo lối sống, tính cách của cư dân bản địa để từ đó nâng cao ý thức của phố thương mại và đề cao vai trò văn hóa thành phố, đồng thời tạo dựng hình tượng môi trường văn minh. Trên toàn đất nước Trung Quốc, tất cả các phố đi bộ sau khi cải tạo, đều trở thành những phố đi bộ có phong cảnh đẹp, đáp ứng nhu cầu du khách về các phương diện mua bán, giải trí, thưởng ngoạn, giao lưu văn hóa. Bên cạnh đó, phố đi bộ thương mại du lịch hiện đại nói chung đều chú ý đến tạo nét độc đáo riêng của từng phố. Cá tính này thể hiện thông qua các tính cách, các điều kiện địa hình đặc hữu của đường phố, như phong cách kiến trúc đặc thù (giống như ván khuôn mặt đất là đặc trưng phố thương mại bến tầu của ngư dân San Francisco nước Mỹ, nó tồn tại trong mấy chục năm; hành lang vòm trong suốt là phong cách của 4 đoạn phố đi bộ tại Tiên Đạt ở Nhật), di tích lịch sử văn hóa đặc biệt, tính chất hàng hóa, ngôn ngữ thương mại đặc thù, phương thức chiếu sáng đặc thù, nền lát, các cây trồng đặc biệt Tất cả những phong cách đó đều để lại ấn tượng sâu sắc cho du khách và tạo nên thương hiệu cho các thành phố đó. Đi dạo trên dãy phố đi bộ Hòa Bình (Thiên Tân), dãy phố Nam Kinh (Hàng Châu), đi qua các cửa hàng mang phong cách châu Âu du khách như được đi vào viện bảo tàng. Khung cảnh sầm uất hòa với sự tĩnh lặng của lịch sử, những hình ảnh biến động của lịch sử sẽ được cảm nhận trước mắt du khách. Đi dạo trên phố Vương Phủ Tỉnh (Bắc Kinh) du khách luôn được nghe lời chào “mời lên xe” của những người phu xe trong trang phục mang đậm nét văn hóa truyền thống của Bắc Kinh. Riêng phố Nam Kinh (Hàng Châu), sức hấp dẫn còn thể hiện qua những chương trình trình diễn văn nghệ của các nghệ sĩ thổi kèn đứng trên các cửa sổ toà nhà dọc hai bên phố, hoặc các nghệ sĩ trong các trang phục rối cao kều đi qua đi lại trên đường để khách chụp hình lưu niệm Du khách sẽ được hòa mình trên sàn diễn đường phố, festival âm nhạc đến từ các nghệ sĩ trong nước và thế giới. Buổi tối là khoảng thời gian hoạt động náo nhiệt của khu phố với các quán bar sôi động, những buổi nhạc live và các trận đấu thể thao sôi động, quyết liệt. Đây là khoảng thời gian để du khách chia sẻ khoảnh khắc đáng nhớ với người thân, bạn bè trong hành trình khám phá. Vấn đề vệ sinh môi trường của phố đi bộ thương mại cũng rất được quan tâm bởi điều đó không chỉ đảm bảo sự văn minh của đường phố, mà còn là vấn đề tạo hình ảnh cho thành phố sở tại, nhất là giai đoạn phát triển đô thị hiện nay và tạo những khu vực dành cho khách du lịch khi đến các thành phố lớn, các điểm du lịch. Vì vậy, phố đi bộ chính là “thương hiệu” của các thành phố, các điểm du lịch phát triển. Đó vừa là sự thách thức, vừa là cơ hội. Giữ gìn bảo vệ hình tượng danh dự thương hiệu của thành phố, điểm du lịch để phục vụ khách hàng tốt hơn trở thành nhiệm vụ quan trọng, công tác hàng ngày của chính quyền địa phương. Như phố Vũ Chính ở Hán Khẩu, chính quyền đã nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của người dân, du khách để thay đổi các trang thiết bị như thùng rác, đèn chiếu sáng, thiết bị vệ sinh. Không những thay đổi về kiểu dáng, mà ngay cả những tác dụng của nó cũng được thay đổi. Số lượng thùng rác tăng lên, chức năng, tác dụng của thùng rác được cải tiến, thuận tiện cho người dạo phố sử dụng. Quang cảnh phố đi bộ ở thành phố Thương Khâu, tỉnh Hà Nam được diễn tả qua hai câu thơ: “Tại phố bộ hành có hàng ngàn con chim. Phân chim rơi xuống như mưa lên người”. Phố đi bộ ở thành phố Thương Khâu đã trở thành một nơi có phong cảnh nên thơ ở địa phương, không những cư dân, du khách thích đến đây ung dung tản bộ, mà rất nhiều loại chim cũng biết đây là nơi “đất lành”. Buổi chiều đến dưới ánh hoàng dương, người ta thấy có hàng vạn con chim tranh nhau đậu xuống các ngọn cây ở hai bên đường phố, trông rất lạ mắt. Những con chim đó không những đậu la liệt khắp nơi mà còn đại, tiểu tiện thoải mái, khiến cho phân của chúng rơi rào rào như mưa, xuống cả đầu tóc khách bộ hành. Giống như Thương Khâu, quang cảnh trên cũng xuất hiện ở đoạn đường kéo dài sang phía tây của phố Trường An, Bắc Kinh. Mỗi khi màn đêm buông xuống, những con chim tu hú và quạ đậu xuống những ngọn cây dương cao to trông như những đóa hoa hồng đen. Hàng Số 25 - Tháng 9 - 2018 105 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ ngàn, hàng vạn du khách đi trong tiếng hót của các loài chim với cảm giác thư giãn tuyệt vời cùng mối giao hòa với thiên nhiên. Đặc biệt, Trung Quốc còn tiến hành hiện đại hóa các phố đi bộ, nhất là trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay. Điều này đã khiến cho thương hiệu thành phố, phố đi bộ, văn hóa tiêu dùng xanh của phố đi bộ được truyền bá rất sâu rộng. Thành phố Quảng Châu đã đầu tư kinh phí lớn để xây dựng phố đi bộ ở đường Hạ Cửu thành phố đi bộ thương mại điện tử. Ở đây có một chuỗi các cửa hàng thương vụ điện tử hàng đầu và một trung tâm vận chuyển hàng hóa hiện đại. Bất luận ở đâu, nếu ai muốn mua hàng ở đường Hạ Cửu, chỉ cần ngồi tại nhà hay văn phòng, rồi cùng với “con chuột” máy tính họ sẽ đi ngao du phố Hạ Cửu, hơn 5.000 cửa hàng, mấy chục vạn mặt hàng, tất cả đều hiện ra trước mắt, tùy khách lựa chọn, thậm chí khách có thể mặc cả với người bán hàng. Nhiều phố đi bộ ở Trung Quốc đã hòa mạng với quốc tế, đáp ứng được nguyện vọng của người dân trong, ngoài nước khi họ không có điều kiện đến thăm các con phố nổi tiếng. Mọi người không còn bị hạn chế về khoảng cách không gian, bất luận ở đâu, du khách đều có thể tận mắt nhìn thấy đường Nam Kinh, Vương Phủ Tỉnh, Hòa Bình, Hạ Cửu nổi danh khắp xa gần. Như vậy, các con phố đó không phải là một dãy phố, mà là hai dãy phố, một dãy là phố đi bộ hiện thực, một dãy là phố đi bộ giả định. Đây là một cách quảng bá hiệu quả lớn đối với các con phố đi bộ này, cũng như địa phương có nó trên phạm vi quốc gia và quốc tế. Kết luận Loại hình phố đi bộ thương mại du lịch đã phổ biến ở các nước nhưng Việt Nam mới bước đầu triển khai. Những năm gần đây, việc hình thành các tuyến phố đi bộ như Nguyễn Huệ, Bùi Viện (quận I, thành phố Hồ Chí Minh), các tuyến phố đi bộ ở khu vực Hồ Gươm, khu Tạ Hiện, Trịnh Công Sơn (Hà Nội), phố cổ Hội An (Quảng Nam),... phục vụ người dân và du khách đã tạo thành địa điểm yêu thích, không thể bỏ qua của du khách mỗi khi đến đây. Trong tương lai với tốc độ phát triển đô thị và du lịch, các phố đi bộ này sẽ ngày càng xuất hiện nhiều tại các thành phố, địa phương trong cả nước, tại các khu vực phát triển du lịch. Tuy nhiên, như hai mặt của cuộc sống, các khu phố ngoài những mặt tích cực thì cũng sẽ đối mặt những vấn đề phức tạp nảy sinh. Để phố đi bộ trở thành điểm đến/sản phẩm du lịch hấp dẫn, được nhiều người biết đến, đáp ứng mọi nhu cầu của du khách là mục đích và mong ước của ngành du lịch bất cứ nước nào, bởi đó là doanh thu và lợi nhuận, là hiệu quả kinh tế, tạo thêm công ăn việc làm và kích thích tiêu dùng. Đó cũng là mong muốn của các cấp chính quyền các thành phố, khu vực phát triển trong vấn đề xây dựng thương hiệu xanh, sạch, đẹp, văn minh; thương hiệu điểm đến. Vì vậy, học tập kinh nghiệm trong công tác xây dựng, tổ chức, quản lý các phố đi bộ thương mại du lịch từ các nước là một vấn đề cần thiết và hữu ích. B.T.T (PGS.TS, Trưởng khoa Gia đình & Công tác xã hội, Trường ĐHVHHN) Chú thích 1 Một ngày trải nghiệm phố đi bộ lịch sử Qianmen, lịch vietnam.com.vn 2 10 phố đi bộ nổi tiếng Châu Á, https://news. zing.vn 3 Phố đi bộ Vương Phủ Tỉnh ở Trung Quốc, quốc.vn 4 Sách hướng dẫn du lịch: giới thiệu Du lịch Hồ Nam, Trung Quốc 5 10 phố đi bộ nổi tiếng Châu Á, https://news. zing.vn 6 Tư liệu cung cấp từ bài nói chuyện của GS trường Đại học Nam Ninh, Vân Nam, Trung Quốc. Ngày nhận bài: 13 - 6 - 2018 Ngày phản biện, đánh giá: 15 - 9 - 2018 Ngày chấp nhận đăng: 23 - 9 - 2018